Analiza bilansu i rachunku zysków i strat

Istota i cel analizy

Choć nie istnieją w tym zakresie żadne wymogi prawne, coraz więcej jednostek dokonuje kontroli i oceny swojej sytuacji finansowej na podstawie bieżącej lub co najmniej rocznej analizy finansowej sporządzanej po zakończeniu prac bilansowych.

O ile sprawozdanie finansowe jednostki było badane przez biegłego rewidenta, to niewątpliwie takiej oceny w ogólnym zakresie już dokonano. Integralną bowiem częścią raportu z badania jest analiza sytuacji majątkowej, finansowej i wynikowej jednostki. Zwykle poddawane są analizie kluczowe wielkości charakteryzujące jednostkę, tj. suma bilansowa, aktywa netto, przychody ze sprzedaży, wynik finansowy netto. Ponadto badana jest ich dynamika oraz zmiany struktury (analiza udziału poszczególnych znaczących części majątku i zobowiązań w całości, np. zapasów w sumie bilansowej) oraz wskaźniki, a w szczególności wypłacalności, rentowności, zyskowności i inne. Posiadając jednak analizę sporządzoną podczas badania sprawozdania finansowego należy pamiętać, że jest ona tylko jednym z elementów badania, które ma dać ogólny pogląd na sytuację badanej jednostki. Jest ona sporządzana pomocniczo i służy do sformułowania wniosków z badania zawartych w opinii. Nie może ona zatem być traktowana jako dogłębna ocena efektywności działalności jednostki, gdyż nie jest to celem badania dokonanego przez biegłego rewidenta.

Jeżeli zatem chcemy wiedzieć jeszcze więcej lub sprawozdania finansowego naszej jednostki nie poddano badaniu, wykonanie analizy finansowej można zlecić specjalistycznej firmie lub dokonać tego we własnym zakresie.

Przystępując do przeprowadzenia takiej analizy należy mieć na względzie, że wielce istotny jest dobór wielkości charakteryzujących działalność badanej jednostki. Chodzi bowiem o takie ich zestawienie, które pozwoli wiarygodnie, a zarazem jak najbardziej przydatnie, ustalić parametry charakteryzujące jednostkę oraz wskazać na możliwości jej rozwoju, ryzyka i zagrożenia kontynuacji działalności. Szczególnie pożyteczne dla odbiorcy (właścicieli, zarządu) takiej analizy powinny być jednak informacje skłaniające do podjęcia działań naprawczych, a tym samym rozwoju firmy.

Metody, zasady i narzędzia analizy

Etap wstępny oceny najczęściej rozpoczynamy od analizy poziomej i pionowej bilansu (czyli obliczenia dynamiki i struktury). Obok wyliczeń wynikających z oceny dynamiki (wzrostów, spadków) poszczególnych składników aktywów i pasywów, przeprowadza się analizę za pomocą wskaźników, obrazujących relacje ekonomiczne, zachodzące pomiędzy wzajemnie wiążącymi się parametrami. Mając na względzie, że poszczególne wskaźniki informują o określonym segmencie działalności jednostki, ostateczne omówienie jej sytuacji majątkowej, finansowej i wynikowej może nastąpić dopiero na podstawie analizy w miarę pełnego zbioru wskaźników. Pojedyncze wskaźniki, co do zasady, nie powinny stanowić podstawy służącej ocenie całości jednostki. Ponadto, dokonując interpretacji wskaźnikowej, niezmiernie istotną kwestią pozostaje specyfika działalności danej jednostki, a więc wyniki osiągane na tle jednostek z tej samej branży. Przykładem mogą być jednostki handlowe, produkcyjne czy usługowe.

Przy analizie wskaźników zyskowności i płynności finansowej szczególnej uwagi wymaga tendencja ich rozwoju oraz wyjaśnienie przyczyn niekorzystnych zmian (o ile takie wystąpią).

W sytuacji, gdy w rozpatrywanym okresie poziom inflacji byłby istotny, zasadne jest odpowiednie skorygowanie otrzymanych wielkości o jej wartość. Ale nawet, gdy jej wysokość nie jest duża, nie należy wyciągać wniosków mówiących o np. 2% wzroście sprzedaży bez jej uwzględniania. W pewnych przypadkach, dla wyciągnięcia prawidłowych wniosków, należy również uwzględnić zmiany kursów walutowych. Aspekt ten może być szczególnie istotny w firmach z dużym udziałem obrotu zagranicznego. Zachowanie porównywalności danych objętych analizą jest nadrzędnym warunkiem dla sformułowania obiektywnych wniosków. Co istotne, porównywalność może być zniekształcona poprzez wystąpienie w którymś z porównywanych okresów zjawisk nietypowych, także ujawnienia błędów i nieprawidłowości czy też zmiany polityki bilansowej jednostki.

Nie ma sensu wyliczać wskaźników, które w danej jednostce, ze względu na jej specyfikę, są nieistotne lub wypaczone, a więc nie dostarczą nam miarodajnych informacji do oceny jednostki jako całości. Stosowanie standardowych wskaźników ma przede wszystkim przewagę w naukowo dowiedzionych sposobach ich interpretacji. Polega to na porównaniu otrzymanych wyników z wielkościami wzorcowymi, a zarazem pożądanymi. Ponadto standaryzacja daje nam możliwość porównywania jednostek działających w jednej branży, co zwiększa jakość poznawczą uzyskanych wyników. Należy zaznaczyć, że wyników takiej analizy nie można traktować jako jedynych do oceny sytuacji bieżącej i wyznaczania kierunków rozwoju, bowiem ta wymaga pogłębionej i bardziej szczegółowej analizy.

Przykładowe wskaźniki wyliczone na podstawie bilansu

Skrócony bilans przedsiębiorstwa „X”

Wartości w tys. zł

Struktura i dynamika bilansu
 

AKTYWA		Stan na 31.12.		Struktura		Dynamika
				2007	2008	2007	2008	2007 = 100
A.	Aktywa trwałe	1.500	1.900	42,5	41,7	126,6
I.	Wartości niematerialne i prawne	7	16	0,2	0,3	228,6
II.	Rzeczowe aktywa trwałe	1.493	1.884	42,3	41,4	126,2
B.	Aktywa obrotowe	2.030	2.658	57,5	58,3	130,9
I.	Zapasy	428	708	12,1	15,5	165,4
II.	Należności krótkoterminowe	1.236	1.576	35,0	34,6	127,5
III.	Inwestycje krótkoterminowe: środki pieniężne	366	374	10,4	8,2	102,1
	Aktywa razem	3.530	4.558	100,0	100,0	129,1

PASYWA		Stan na 31.12.		Struktura		Dynamika
				2007	2008	2007	2008	2007 = 100
A.	Kapitał własny	1.300	1.440	36,8	31,6	110,8
I.	Kapitał podstawowy	1.380	1.380	39,1	30,3	100,0
II.	Zysk (strata) z lat ubiegłych	-102	-80	-2,9	-1,8	-
III.	Zysk (strata) netto	22	140	0,6	3,1	636,4
B.	Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania	2.230	3.118	63,2	68,4	139,8
I.	Rezerwy na zobowiązania długoterminowe	82	-	2,3	-	-
II.	Zobowiązania krótkoterminowe	2.148	3.016	60,9	66,2	140,4
III.	Rozliczenia międzyokresowe	-	102	-	2,2	-
	Pasywa razem	3.530	4.558	100,0	100,0	129,1

Wskaźniki płynności

Jednym z podstawowych sposobów oceny sytuacji finansowej firmy jest analiza wielkości pokrycia zobowiązań krótkoterminowych jednostki składnikami majątku obrotowego. Tak zestawione parametry powinny dać odpowiedź na pytanie, jaka jest wypłacalność jednostki, czyli jakie jednostka ma możliwości terminowego regulowania bieżących zobowiązań (zobowiązania o terminie płatności nie większym niż 12 miesięcy). W teorii wyodrębnia się 3 poziomy płynności:

1) Płynność - I (wskaźnik bieżącej płynności)

aktywa obrotowe ogółem*^)

zobowiązania krótkoterminowe*^)

	2.030				2.658
2007 r. =		= 0,95		2008 r. =		= 0,88
	2.148				3.016

Wskaźnik ten określa stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych całą wartością aktywów obrotowych. Jako optymalny poziom wskaźnika, świadczący o dużej pewności w zakresie spłaty zobowiązań, podaje się przedział od 1,5 do 2,0. Uzyskane powyżej wyniki stanowią, że jednostka w sytuacji spieniężenia całości majątku obrotowego pokryłaby uzyskanymi środkami w 2007 r. - 95%, a w 2008 r. - 88% zobowiązań krótkoterminowych. Otrzymujemy zatem informację mówiącą, że wypłacalność, a zatem bieżąca płynność jednostki, jest zagrożona. Niepokojącym zjawiskiem jest w 2008 r. dalsze pogorszenie tego wskaźnika.
 

2) Płynność - II (wskaźnik szybkiej płynności)

aktywa obrotowe ogółem*^) - zapasy

zobowiązania krótkoterminowe*^)

	2.030 - 428				2.658 - 708
2007 r. =		= 0,75		2008 r. =		= 0,65
	2.148				3.016

Wskaźnik ten określa stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych łatwo dostępnymi do rozliczeń finansowych składnikami aktywów obrotowych, tj. środkami pieniężnymi, należnościami oraz przeznaczonymi do obrotu papierami wartościowymi. Jego optymalny poziom, świadczący o możliwości pokrycia wymagalnych zobowiązań, powinien kształtować się w granicy 1,0. Uzyskane powyżej wyniki stanowią, że jednostka w sytuacji przeznaczenia na spłatę zobowiązań całości aktywów szybkiej płynności (środków pieniężnych, należności oraz papierów wartościowych) pokryje swoje zobowiązania krótkoterminowe w 2007 r. - 75%, a w 2008 r. - 65%. W niektórych przypadkach niski poziom tego wskaźnika może informować o zbyt dużej wielkości zapasów. Przypadek ten nie występuje w omawianej jednostce, gdyż już płynność pierwszego stopnia była tutaj na niepokojącym poziomie. Dla kontrahentów taki stan daje sygnał o możliwych kłopotach jednostki z płynnością, czyli wypłacalnością. Jednostka powinna zabezpieczyć się np. pozyskaniem długoterminowego kredytu, tym bardziej, że zjawisko to ulega pogorszeniu na przestrzeni badanych okresów - 2007 i 2008 roku.

3) Płynność - III (wskaźnik wypłacalności środkami pieniężnymi)

inwestycje krótkoterminowe

zobowiązania krótkoterminowe*^)

	366				374
2007 r. =		= 0,17		2008 r. =		= 0,12
	2.148				3.016

Wskaźnik ten określa zdolność jednostki do natychmiastowej spłaty zobowiązań. Bardzo niski poziom tego wskaźnika wskazuje na możliwość utraty przez jednostkę płynności finansowej. Optymalna wartość tego wskaźnika określana jest na około 0,2. Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku wiele zależy od polityki firmy w kwestii gospodarowania środkami pieniężnymi. Co istotne, zbyt duży poziom wskaźnika świadczy o braku przemyślanych działań inwestycyjnych, czego efektem są niewykorzystane środki. W badanym przypadku jednostka ma zdolność do natychmiastowej spłaty odpowiednio w 2007 r. - 17% oraz w 2008 r. - 12% swoich zobowiązań krótkoterminowych. Tutaj niestety również mamy do czynienia z pogorszeniem wskaźnika na przestrzeni lat, ale być może akurat w tym przypadku wynika to z polityki kierownictwa.

Podsumowując 3 wskaźniki płynności należy stwierdzić, że w najbliższym okresie jednostka może mieć problemy z terminowym regulowaniem bieżących zobowiązań.

Pokrycie aktywów trwałych kapitałem własnym i rezerwami długoterminowymi
 

kapitał (fundusz) własny + rezerwy długoterminowe

aktywa trwałe

	1.300 + 82				1.440
2007 r. =		= 0,92		2008 r. =		= 0,76
	1.500				1.900

Im wyższy jest wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym, tym istnieje większe bezpieczeństwo wypłacalności jednostki. Należy bowiem dążyć do sytuacji, gdzie składniki majątku o niskim stopniu płynności będą w całości finansowane z kapitału własnego. Tak więc omawiany wskaźnik pokrycia powinien oscylować wokół wartości równej 1. W omawianym przypadku wskaźnik ten uległ pogorszeniu na przestrzeni porównywanych okresów. Nie jest to sytuacja pożądana, ale nie daje też podstaw do przesądzenia, że dzieje się coś złego. Pogorszenie wskaźnika może wynikać np. z zaciągnięcia kredytu na zakup aktywów trwałych, co z kolei stanowiłoby o rozwoju jednostki. Ponadto wskaźnik kształtujący się na poziomie powyżej 1 może świadczyć o tym, że część kapitału własnego przeznaczono na sfinansowanie aktywów obrotowych.

Trwałość struktury finansowania
 

kapitał (fundusz) własny + rezerwy długoterminowe + zobowiązania długoterminowe**^)

suma aktywów

	1.300 + 82				1.440
2007 r. =		= 0,39		2008 r. =		= 0,32
	3.530				4.558

Niski wskaźnik świadczy o znacznym finansowaniu zapasów lub aktywów trwałych zobowiązaniami krótkoterminowymi. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w jednostkach zajmujących się handlem. Również w tym przypadku o mocniejszych podstawach finansowych informować będzie wyższa wartość tego wskaźnika. Natomiast niższa wartość oznaczać będzie ryzyko niewypłacalności.

Przykładowe wskaźniki wyliczone na podstawie rachunku zysków i strat

Skrócony rachunek zysków i strat przedsiębiorstwa „X” za okres od 1.01.2008 r. do 31.12.2008 r.

Wartości w tys. zł
 

Lp.	Wyszczególnienie	Rok		Dynamika
				2007	2008	2007 = 100
A.	Przychody netto ze sprzedaży	3.604	5.321	147,6
	I. Przychody netto ze sprzedaży produktów	3.428	5.126	149,5
	II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów	176	195	110,8
B.	Koszty działalności operacyjnej	3.389	4.912	144,9
	I. Koszty działalności operacyjnej	3.234	4740	146,6
	II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów	155	172	111,0
C.	Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B)	215	409	190,2
D.	Pozostałe przychody operacyjne	7	25	357,1
E.	Pozostałe koszty operacyjne	135	86	63,7
F.	Zysk z działalności operacyjnej (C+D-E)	87	348	400,0
G.	Przychody finansowe	28	34	121,4
H.	Koszty finansowe	85	210	247,1
I.	Zysk z działalności gospodarczej (F+G-H)	30	172	573,3
J.	Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.I.-J.II.)	-	-	-
	I. Zyski nadzwyczajne	-	-	-
	II. Straty nadzwyczajne	-	-	-
K.	Zysk brutto (I+/-J)	30	172	573,3
L.	Podatek dochodowy	8	32	400,0
Ł.	Zysk netto (K-L)	22	140	636,4

Informacje dodatkowe:	2006 r.	2007 r.	2008 r.
1. Suma aktywów	3.206	3.530	4.558
2. Kapitał własny	1.268	1.300	1.440
3. Stan zapasów	264	428	708
4. Stan należności z tytułu dostaw i usług	532	612	1.190
5. Stan zobowiązań z tytułu dostaw i usług	510	890	1.210

Rentowność majątku (ROA)
 

wynik finansowy netto x 100

średnioroczny stan aktywów

	22 × 100				140 × 100
2007 r. =		= 0,65%		2008 r. =		= 3,46%
	(3.206 + 3.530) : 2				(3.530 + 4.558) : 2

Wskaźnik rentowności majątku (ROA) informuje, ile procent majątku stanowi wypracowany zysk, czyli w uproszczeniu ile zysku uzyskaliśmy z posiadanego majątku. Z powyżej przedstawionych wyliczeń wynika, że w 2007 r. każda złotówka będąca częścią majątku jednostki dała 0,65 grosza zysku, natomiast w 2008 r. rentowność znacznie wzrosła i z każdej złotówki majątku uzyskano 3,46 grosze zysku. Albo inaczej, w 2007 r. majątek jednostki wygenerował zysk na poziomie 0,65%, natomiast w 2008 r. było to już 3,46%. Należy zauważyć, że na przestrzeni 2 lat zanotowano bardzo duży wzrost rentowności, co jest informacją pozytywną.

Rentowność kapitału (funduszu) własnego (ROE)
 

wynik finansowy netto x 100

średnioroczny stan kapitału (funduszu) własnego

	22 × 100				140 × 100
2007 r. =		= 1,71%		2008 r. =		= 10,22%
	(1.268 + 1.300) : 2				(1.300 + 1.440) : 2

Wskaźnik rentowności kapitału własnego opisuje relację wyniku finansowego do przeciętnego (średniego) stanu kapitału własnego. Jest on, w odróżnieniu od wskaźnika rentowności majątku (ROA), wyrazem efektywności kapitału własnego, a więc w pomniejszeniu o część kapitału obcego. Czym wyższy wskaźnik, tym wyższa efektywność inwestycji kapitału własnego. Jest to bardzo istotny wskaźnik, który obrazuje, ile zysku wypracowano z własnego kapitału. Odnosząc to do naszego przykładu można stwierdzić, że w 2007 r. każda zainwestowana złotówka wygenerowała 1,71 grosza zysku, podczas gdy w 2008 r. jest to już ponad 10 groszy. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost realizowany na przełomie okresów 2007 i 2008 roku. Należy zatem dążyć do utrzymania tego trendu.

Zyskowność netto sprzedaży
 

wynik finansowy netto x 100

przychody netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów

	22 × 100				140 × 100
2007 r. =		= 0,61%		2008 r. =		= 2,63%
	3.604				5.321

Wskaźnik ten wskazuje, jaką efektywność uzyskuje jednostka na sprzedaży i przedstawia marżę zysku na sprzedaży. Im bardziej skomplikowany jest proces produkcyjny, tym wyższą marżę zysku powinna jednostka osiągać. Przy mało skomplikowanym procesie produkcyjnym lub w firmach handlowych wskaźnik ten może być na niższym poziomie. W omawianej jednostce obserwujemy prawidłową tendencję na przestrzeni lat, gdyż mamy do czynienia ze wzrostem wskaźnika.

Zyskowność brutto sprzedaży
 

wynik brutto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów x 100

przychody netto ze sprzedaży produktów oraz towarów i materiałów

	215 × 100				409 × 100
2007 r. =		= 5,97%		2008 r. =		= 7,69%
	3.604				5.321

Wskaźnik zyskowności sprzedaży brutto w badanym okresie uległ polepszeniu (zwiększeniu). Nastąpiło to dzięki większej zwyżce przychodów niż kosztów w porównywanych okresach. Tutaj również zauważalna jest prawidłowa tendencja, w wyniku której następuje zwiększenie rentowności, a więc opłacalności sprzedaży

Przykładowe wskaźniki wyliczone na podstawie bilansu oraz RZiS

Szybkość obrotu należnościami w dniach***⁾
 

średnioroczny stan ogółu należności z tytułu dostaw  i usług x 365

przychód netto ze sprzedaży produktów oraz towarów  i materiałów

	(532 + 612) : 2				(612 + 1.190) : 2
2007 r. =		× 365 = 58 dni		2008 r. =		× 365 = 62 dni
	3.604				5.321

Czas rozliczania należności uległ wydłużeniu, co oznacza pewnego rodzaju zamrożenie środków obrotowych i brak możliwości ich alternatywnego wykorzystania, np. na zakup innych towarów czy inwestycji finansowych. Należy dążyć do skrócenia okresu ściągalności należności poprzez ustalanie krótszych terminów płatności, a także monity u dłużników oraz zamieszczanie stosownych klauzul w zawieranych umowach. Obecnie w jednostce obserwuje się nieprawidłową tendencję wydłużającą okres rozliczeń.

Stopień spłaty zobowiązań w dniach***⁾
 

średnioroczny stan ogółu zobowiązań z tytułu dostaw towarów i usług x 365

wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów

	(510 + 890) : 2				(890 + 1.210) : 2
2007 r. =		× 365 = 75 dni		2008 r. =		× 365 = 78 dni
	3.389				4.912

Czas spłaty zobowiązań, podobnie jak spłaty należności, uległ wydłużeniu. Generalnie, o ile wynika to z polityki jednostki oraz nie powoduje w jednostce obowiązku poniesienia dodatkowych kosztów, np. odsetek za zwłokę - stan taki nie musi źle wpływać na płynność finansową jednostki. Jednak jeżeli jest on następstwem braku środków, co potwierdzają wskaźniki płynności, do bieżącego regulowania zobowiązań, informuje nas o możliwych kłopotach z płynnością, czyli grożącą niewypłacalnością. Należy zauważyć, że zjawisko to jest niekorzystne przede wszystkim dla wierzycieli, dla dłużnika zaś daje dodatkowe możliwości wykorzystania wolnych środków przez dokonanie np. krótkoterminowych lokat czy innych inwestycji.

Szybkość obrotu zapasów w dniach
 

średnioroczny stan zapasów x 365

wartość sprzedanych towarów i materiałów + koszt wytworzenia sprzedanych produktów

	(264 + 428) : 2				(428 + 708) : 2
2007 r. =		× 365 = 37 dni		2008 r. =		× 365 = 42 dni
	3.389				4.912

Również wskaźnik obrotu zapasów w badanych okresach uległ pogorszeniu. Stanowi to o niższej efektywności wykorzystania zapasów, a zatem dłuższym zamrożeniu środków w zapasach o 5 dni. Odnowienie zapasów powinno zmierzać do możliwie maksymalnego skrócenia okresu ich przechowywania, a więc okresu ponoszenia nieproduktywnych kosztów, np. kosztów magazynowania. Tak więc również w tym zakresie omawiana jednostka wykazuje nieprawidłową tendencję.
 

Podsumowując sytuację finansową jednostki należy uznać, że kierownictwo powinno wprowadzić działania, które poprawią: 1) płynność finansową jednostki, 2) strukturę finansowania, np. poprzez zwiększenie kapitału własnego bądź kapitału obcego długoterminowego, 3) rentowność majątku, np. poprzez optymalizację wielkości zapasów, 4) stabilność finansową jednostki poprzez skrócenie czasu ściągania należności, 5) gospodarkę zapasami - głównie zmniejszając zapas.

*^)	bez „z tytułu dostaw i usług powyżej 12 miesięcy”
**^)	łącznie z zobowiązaniami z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności powyżej 12 miesięcy
***^)	uwzględnienia może wymagać okoliczność, że wielkości wykazywane w liczniku obejmują VAT, natomiast w mianowniku - nie

 

---