ASPEKT KOMUNIKACYJNY USPOŁECZNIENIA, KOD-JĘZYK
Każdy kod ma trzy aspekty:
leksyka-„słownictwo” musi być wyznaczona kategoria przekazywania komunikatu (znaki, gesty);
syntaktyka- gramatyka, reguły łączenia „słów” ( najprostszy kod ma jedną zasadę syntaktyczną np. nie zaprzeczać i nie potwierdzać ruchem głowy jednocześnie bo to dwie informacje w języku);
semantyka-znaczenie „słów”( w najprostszym kodzie musi istnieć przynajmniej jeden odbiorca znający semantykę, który wie co znaczy kręcenie głową lub potakiwanie).
Liczba możliwych do przekazania informacji jest ogromna, nawet jeśli mamy do dyspozycji niewiele słów, bo możemy się posłużyć innymi kodami komunikacyjnymi.
Minimalne warunki istnienia kodu społecznego
dwuelementowy zbiór leksykalny (tak, nie);
jedna zasada syntaktyczna, która oddziela elementy leksyki;
jeden nadawca i jeden odbiorca , którzy znają dane zasady leksyki i syntaksy;
jedna kategoria znaków leksykalnych np. ruszanie głową ( o dwu elementach: w pionie i w poziomie).
W jaki sposób język naturalny przenosi różne komunikaty?
Metody:
Rozkładamy komunikat na mniejsze części składowe-głoski, przypisujemy głosce znak graficzny, literę, czyli zapis tego co słychać. Z jednym wyjątkiem- jest to metoda prosta do opanowania , gdy już mówi się tym językiem, mankament- trudność z odbiorem komunikatu w języku obcym , bo go nie znamy;
Zapisujemy to co jest treścią komunikatu-pisma obrazkowe (z ewolucji pisma obrazkowego zostały pisma dalekowschodnie-uproszczenie pierwotnego rysunku). Mankament -bardzo długo trwa nauczenie się znaczenia określonego symbolu, gdyż jest bardzo dużo znaków np.j.chiński. Zaleta- jeśli zgodzimy się co do znaczenia danego symbolu, to każdy będzie go rozumiał tak samo (na podobnej zasadzie działa język migowy).
Dla uspołecznienia człowieka najważniejszy jest język naturalny.
Idealne modele/typy języka:
Fleksyjny- wyraz w tym języku składa się z tematu i dodanej do niego końcówki o znaczeniu gramatycznym. Występują różne kategorie gramatyczne i stosunki składniowe. Może przenosić kilka informacji np. wyraz „jabłka” może być mianownikiem liczby mnogiej lub dopełniaczem liczby pojedynczej, rozumienie wynika z kontekstu;
Pozycyjny- wyrazy właściwie pozbawione są końcówek gramatycznych, a znaczenie wyrazu jest zależne od jego pozycji w zdaniu względem innych. np. język angielski;
Morfemy- najważniejsze części składowe, jednostki znaczące, znaczenie morfemu wyznaczone jest miejscem w zdaniu, np. angielski czasownik „do” może mieć znaczenie sam w sobie lub pełnić jakąś funkcje np. zmieniać czas;
Alternacyjny-Bliski temu modelowi jest język arabski, hebrajski (j. semickie) . Morfemami są w nim samogłoski i spółgłoski. Spółgłoski są stałe, a samogłoski, wymieniając się, zmieniają np. czas, stronę, osobę. Przykład:
k t l -zabijać
katala- zabił
kutila- został zabity
Aglutynacyjny- spaja w jeden wyraz wyrażenie, które w innych językach musi być zapisane za pomocą kilku wyrazów. np. rdzeń oznacza jakieś słowo (np. rzeczownik), a przyrostki, przedrostki i wrostki informują o osobie, rodzaju i innych. Najbliższy temu językowi jest język turecki. Przykład:
el- ręka
ler- oznaczenie liczby mnogiej
im-mój
den- od, z
ellerimden-czyt. dosł. -od moich rąk, np. własnoręczny
Różnego typu dawne konstrukcje językowe są zachowane w pieśniach, kolędach, przysłowiach np. „mądrej głowie dość dwie słowie”. W wielu językach zapomina się jakby o rodzaju żeńskim, np. nie używa się żeńskich form nazw zawodów. Nie tworzymy już panieńskich wersji nazwisk, tylko zachowuje się je po ojcu, czasem kobiety noszą nazwiska w formie męskiej. W języku angielskim piszemy już teraz tylko M zamiast Ms lub Mrs- nie przywiązuje się już wagi do stanu cywilnego.
Jakie treści socjologiczne przekazywane są przez język?
Między innymi są to informacje o stratyfikacji społecznej, np. o stanie cywilnym, stopniu naukowym itp. (Ciekawostka- na Akademii Medycznej na osoby o stopniu doktora mówi się adiunkt, aby pacjenci nie mylili ich z profesorem.
Charakterystyczne dla języka sposoby przenoszenia informacji o sytuacyjno-stratyfikacyjnym zróżnicowaniu społeczeństwa/ Stratyfikacja kodu językowego/:
socjolekty- wersje języka związane z pewną grupą społeczną, subjęzyki zróżnicowane społecznie, np. gwary, słownictwo grupy zawodowej (żargon prawniczy); stratyfikacyjnie i sytuacyjnie zlokalizowane społecznie wzory, zaznaczanie odrębności od innych (slang, żargon, rodzajem socjolektu są dialekty-społeczne zróżnicowanie języka ze względu na terytorium, nie na tożsamość kulturową
zastosowanie frazemów- emotywnych operatorów interakcyjnych- sposób manifestowania emocji, pociągają one za sobą ukryte kody stratyfikacyjne, informuje o zależnościach miedzy nadawcą a odbiorcą (kto jest ważniejszy w danej sytuacji). Używamy ich tylko w konkretnych sytuacjach np. komunikat „jedzże ten obiad” wskazuje na dominację nadawcy nad odbiorcą; wulgaryzmy zakładają równość osób komunikujących się lub nadrzędność nadawcy wulgaryzmu nad jego odbiorcą.
etykieta językowa-różna dla różnych społeczeństw i na przestrzeni lat
formy grzecznościowe:
sytuacja asymetryczna
symetryczna oficjalna
symetryczna prywatna
reguły gramatyczne- odróżnienie rodzaju, liczby itp. Np. do kogoś ważnego zwracano się w liczbie mnogiej lub nie w pierwszej osobie( do króla „wasza miłość”)
potoczność i oficjalność- odróżnianie; informacja o sytuacji w jakiej znajduje się komunikujący i odróżnienie stratyfikacyjne, kulturowo warunkowane jest jaka istnieje „odległość”, dystans między „rozmówcami” , jakiego rodzaju frazemów się używa.
B.Bernstein odróżnił dwa kody językowe.
Kryterium podziału jest prawdopodobieństwo odgadnięcia , jakie elementy wykorzysta mówiący dla organizacji znaczenia w obrębie reprezentatywnej próbki mowy.
kod ograniczony- duże prawdopodobieństwo =łatwa przewidywalność(leksykalna i syntaktyczna= składniowa)
kod rozbudowany- małe prawdopodobieństwo= trudna przewidywalność
Używanie tych kodów jest zależne od sytuacji społecznej, a nie od psychologicznych właściwości mówiącego. Umiejętność posługiwania się danymi kodami jest zdeterminowana społecznie, związana ze stratyfikacją. Osoba posiadająca kompetencje do posługiwania się kodem rozbudowanym cechuje się możliwością zmiany swoich ról społecznych. Język to multimetakod komunikacyjny. Na jego straży stoi wiele instytucji, jest kodem multiinstytucjonalnym i totalnym , bo dotyczy wszystkich.
Ważne są różne konteksty komunikacyjne, bo kontekst wpływa na rozumienie komunikatu. Kultury tradycjonalistyczne-kultury wysokiego kontekstu. Kultury poprzemysłowe- kultury niskiego kontekstu. Język naturalny jest najbardziej fascynującym kodem. Ma stałe cechy (podstawowe cechy składowe)i pewną dowolność w treściach symbolicznych.
Dwa sposoby przekazania informacji:
symptomy- związek między treścią komunikatu a jego formą (symptomem) jest związkiem opartym na prawach przyrody np. grzmot jest symptomem burzy;
znaki- ktoś uchyla kapelusza, czyli wita się z nami itp. Związek pomiędzy teorią komunikatu a jego formą (znakiem) jest związkiem opartym na konwencji, umowie ( charakteryzującej daną kulturę, grupę społeczną, która akceptuje ten system znaków) jeśli odbiorca nie zna tej umowy, nie jest w stanie odczytać komunikatu.
1