METODY I TECHNIKI BADAWCZE W SOCJOLOGII
Przedmiot i cel badań w socjologii:
- badania mogą służyć wielu celom, często badanie ma więcej niż jeden cel
- trzy najczęstsze cele:
Eksploracja
Próba wstępnego, ogólnego zrozumienia jakiegoś zjawiska
3 cele badań eksploracyjnych:
zaspokojenie ciekawości badacza i jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu
zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań
wypracowanie metod, które zostaną użyte w dalszych badaniach
Opis
Dokładne sprawozdanie i/lub pomiar cech badanej populacji albo zjawiska (odp na pyt. „jak jest?”)
Wyjaśnianie
Odkrywanie i opisywanie związków między różnymi aspektami badanego zjawiska (odp. na pyt. „dlaczego?”)
- jednostkami analizy są ludzie lub rzeczy, których cechy badacz społeczny obserwuje, opisuje i wyjaśnia
- najczęściej w badaniach społecznych jednostką analizy jest pojedynczy człowiek ale może być to także grupa społeczna, organizacja formalna, wytwór społ. albo jakieś inne zjawiska (takie jak interakcje społ., …)
Problem badawczy
- każde badanie rozpoczyna się od problemu badawczego
- często jest to po prostu brak wiedzy empirycznej
- określenie problemu badawczego wymaga sformułowania pytań
(no i tutaj nie wiem czy to potrzebne ale na wszelki wypadek: )
- kolejność pytań socjologicznych: [Giddens]
- pyt. o stan faktyczny - co się stało?
- pyt. porównawcze - czy dzieje się tak wszędzie?
- pytanie o rozwój wypadków - czy działo się to stopniowo?
- pyt. teoretyczne - jakie jest podłoże tego zjawiska?
Proces badawczy [Giddens]
- sformułowanie problemu (postawienie hipotezy)
- opracowanie projektu (wybór metod i technik badawczych)
- realizacja projektu
- interpretacja wyników
- sporządzenia raportu
Zjawiska społeczne a wskaźniki zjawisk społecznych
Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z będziemy nazywać zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwem stwierdzić, że zaszło zjawisko Z
KLASYFIKACJA WSKAŹNIKÓW WG S. NOWAKA
Wyróżnia 3 typy:
wskaźniki empiryczne -trwałe związki rzeczowe między W a I (tzn. między wskaźnikiem a cecha wskazywana czyli indicatum) są możliwe do ustalenia na drodze empirycznej. Stwierdzimy np. że wzrost solidarności członków grupy i ich skłonności nawet do dużych poświęceń, następuje wtedy gdy pojawia się poważne zagrożenie zewnętrzne dla grupy, to możemy mówić iż pomiędzy W (W - solidarność i altruizm) a I (I zagrożenie zewnętrzne) występują określone związki rzeczowe. Jeżeli W jest warunkiem koniecznym albo występującym dla I to mamy podstawy twierdzić, iż istnieje między nimi określony związek rzeczowy, a wskaźniki pozostające w związkach nazywamy wskaźnikami rzeczowymi - empirycznymi.
wskaźniki definicyjne- Istniejące związki logiczne między W a I są możliwe do ustalenia na drodze rozumowej analizy zakresu pojęć wskaźnika i indicatum. Duża ilość pieniędzy np. u milionera jest wskaźnikiem bogactwa, ich brak wskaźnikiem ubóstwa. Te wskaźniki Nowak nazwał definicyjnymi. Dochodzimy do nich poprzez rozumową analizę, różnych standardów, normatów, kryteriów itp. Określeń obowiązujących prawnie lub zwyczajowo w danym społeczeństwie czy środowisku.
wskaźniki inferencyjne- Wskaźniki inferencyjne (zewnętrzne) są to cechy, które uważamy za symptomy zdarzeń, zjawisk itp. Stanów niedostrzegalnych bezpośrednio ponieważ te cechy są zewnętrznym przejawem zdarzeń. Ktoś stał się np. „czerwony jak burak” wnioskujemy że się wstydzi, ponieważ istotnie tak często się dzieje, chociaż wiadomo, iż nie zawsze wypieki świadczą o uczuciu wstydu i mogą być następstwem innych przyczyn.
Zmienne
Zmienna jest własnością, cechą, która przybiera różne wartości. Zmiennymi są np. płeć, wiek, poziom wykształcenia, poziom aspiracji, lęk, poczucie winy, neurotyzm. Ze względu na wielkość zbioru z którego dana zmienna przyjmuje wartość, można wyróżnić dwa rodzaje zmiennych:
Zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne) przyjmuje tylko dwie wartości, np. „płeć” przyjmuje tylko dwie wartości „mężczyźni” i „kobiety”.
Zmienne wielowartościowe - przyjmuje wiele różnych wartości np. zmienna „neurotyzm”.
Zbiór wartości zmiennej przyjmuje postać 1 z 4 skal S.S. Stevensa:
1 - zmienne normalne: pozwalają na pogrupowanie obiektów. Za ich pomocą możemy stwierdzić równość lub różność obiektów pod danym względem. Określa się je mianem zmiennych jakościowych, jakościowych trzy pozostałe typy zmiennych to zmienne ilościowe. Zmienne jakościowe mogą być: dychotomiczne (dopuszczające istnieje dwóch wartości); wielowartościowe (przyjmujące wiele wartości).
2 - Zmienne porządkowe: pozwalają na uporządkowanie obiektów wg. wartości, jakie przyjmują zmienne dla obiektów. Możemy nie tylko stwierdzić różność lub równość ale także wskazać któremu z obiektów A i B zmienna porządkowa X przysługuje w wyższym stopniu. Te uporządkowania występują w dwóch rodzajach: silniejsze (całkowite), słabsze (częściowe).
3 - Zmienne interwałowe: pozwalają stwierdzić o ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe (mniejsze) od natężenie tej zmiennej dla obiektu B
4 - Zmienne ilorazowe: dodatkowo pozwalają stwierdzić że natężenie zmiennej X dla obiektu a jest kilka razy większe niż natężenie zmiennej dla obiektu B.
Hipotezy
HIPOTEZY BADAWCZE - domysł lub przypuszczenie które zostało prowizorycznie wysunięte w celu określenia lub wyjaśniania czegoś. Istotną rzeczą aby domysł czy przypuszczenie mogło ulec weryfikacji poprzez zastosowanie odpowiednich badań naukowych.
- Rodzaje hipotez: podział wg Sztumskiego
ze względu na cel:
hipotezy podstawowe, czyli takie, których celem jest wyjaśnienie podstawowych problemów danej nauk
hipotezy częściowe, które wyjaśniają fragmentaryczne zagadnienia, składające się na dana kwestię
ze względu na zasięg:
hipotezy ogólne
hipotezy szczegółowe są one w pewien sposób ze sobą powiązane, zazwyczaj hipoteza szczegółowa jest ukonkretnieniem hipotezy ogólnej. Często hipoteza ogólna konkretyzowana jest kilkoma hipotezami szczegółowymi.
hipotezy heurystyczne, odkrywcze
hipotezy robocze, to takie które maja charakter pomocniczy, a jej celem jest ogólna orientacja badawcza, która ma na celu sformułowanie hipotezy zasadniczej
hipotezy wysoko, średnio i mało prawdopodobne, to rozróżnienie ma istotne znaczenie przy końcowym wyborze hipotez.
Metody i techniki
Techniki - czynności praktyczne, sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach /dokładnych, jawnych, ścisłych/ weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej
Metody - są to sposoby zaplanowania i realizowania procesu badawczego, w którym techniki badawcze stanowią bardzo ważny, lecz nie jedyny składnik; jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badania zmierzającego do rozwiązania określonego problemu
OBSERWACJA to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu procesu lub zjawiska.
Obserwacja zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w (prostych lub złożonych) sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.
Charakterystyczne cechy obserwacji: Premedytacja - obserwacja jest przeprowadzana w celu rozwiązania ściśle określonego zadania, sformułowanego dokładnie i szczegółowo. Planowość - metoda stosowana jest wg planu odpowiadającego celowi obserwacji. Celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk. Aktywność - obserwator dokonuje selekcji spostrzeżeń poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu, wykorzystując posiadaną wiedzę i doświadczenie. Systematyczność - obserwacja powinna być przeprowadzona wg określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.
Rodzaje obserwacji:
1.Bezpośrednia i pośrednia
Podział ze wzgledu na dostęp badacza do badanych przez niego zjawisk. Obserwacja bezpośrednia - badający zbiera dane ma możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. do wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca - obserwator na okres badań stara się wejść do danej zbiorowości by obserwować ją od wewnątrz 9jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika. Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sam pisze sprawozdania.
Obserwacja pośrednia - badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny jednak w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.
2.Kontrolowana i niekontrolowana.
Dotyczy różnic w sposobach zbierania materiały faktograficznego. Obserwacja kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk. Obserwacja niekontrolowana (nieskategoryzowana) - - prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacja planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku.
3.Jawna i ukryta.
Dotyczy aspektu sytuacji badawczej - opiera się na kryterium jawności postępowania badawczego.
Obserwacja jawna - badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzi są świadomi tego że są przedmiotem badań , wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne - nabiera cech sztuczności co może przyczynić się do uzyskania w badaniu fałszywych danych. Obserwacji ukryta - obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowań.
4.Uczestnicząca i nieuczestnicząca
Bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym. Obserwacja uczestnicząca - odnosi się do takiej sytuacji badawczej gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z jej członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badania zjawisk obserwowane są o wewnątrz życia grupowego. Obserwacja nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.
EKSPERYMENT
- sprawdzian hipotezy przeprowadzony w ściśle kontrolowanych, stworzonych przez badacza warunkach
- rodzaje eksperymentów:
eksperymenty projektowane w terenie i eksperymenty laboratoryjne
eksperymenty ex post facto i eksperymenty projekcyjne
eksperymenty jednoczesne i eksperymenty sukcesywne
BADANIE SOCJOMETRYCZNE polega na zadaniu wszystkim członkom danej grupy specjalnie skonstruowanych pytań ujawniających, z jakimi członkami grupy osoba badana najbardziej chciałaby przebywać (lub nie) w określonych sytuacjach społecznych sprecyzowanych w pytaniach. W odpowiedzi osoba badana ma podać osoby, z którymi najbardziej chciałaby wejść w kontakt w sytuacji określonej w pytaniu. Badanie socjometryczne przeprowadza się za pomocą ankiety imiennej. Podpisanie ankiety przez respondenta jest jednym z podstawowych warunków opracowania wyników ankiet. Przy interpretacji wyników należy pamiętać, że informują one jedynie o tendencji do nawiązywania określonych kontaktów, a nie o prawdziwym obrazie struktury społecznej tej grupy; sensowne jest, więc, uzupełnianie rezultatów tych badań innymi technikami badawczymi (np. obserwacja, wywiad).
PRZYGOTOWANIE I PRZEBIEG BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO. Przed przystąpieniem do badania należy rozważyć szereg zagadnień dotyczących:
* rodzaju sytuacji stanowiących kryterium wyboru socjometrycznego, liczby sytuacji ze względu na które osoby badane będą dokonywały kolejno wyboru (liczby postawionych pytań),
*rodzaju wyboru wymaganego od badanych [wybory pozytywne negatywne],
*liczby wyborów, *uzasadnienia dokonanego wyboru.
Przebieg badania badania mogą przebiegać indywidualnie lub grupowo.
*krótkie wprowadzenie badanych w umowną sytuację, charakterystyka kryterium wyboru, *rozdanie kartek (podpisane, z datą)
*podanie pytania socjometrycznego,
*podanie rodzaju i liczby wyborów ,jakich mają badani dokonywać,
* zwrócenie uwagi badanych że wybory mogą dotyczyć tylko członków danej grupy oraz że wybory są tajemnicą. Po zakończeniu badania należy sprawdzić czy wszyscy postąpili zgodnie z instrukcją.
Kryterium socjometryczne ze względu na które osoby badane mają dokonać wyboru to: określona specyficzna sytuacja społeczna założona przez eksperymentatora lub rzeczywiste będąca podstawą do dokonania wyboru osoby z danej grupy społecznej odpowiadających wymogom podanym w instrukcji.
SOCJOGRAM graficzne przedstawienie wyników naniesionych do tabeli socjometrycznej szybka orientacja w rozkładzie stosunków w badanej grupie. Trzy typy socjogramów:
1.Socjogram nieuporządkowany sporządza się tylko dla małych grup, gdyż w przypadku grup bardziej licznych może zatrzeć się układ pozycji członków grupy badanej, ze względu na dużą liczbę krzyżujących się ze sobą linii.
2. Socjogram kołowy buduje się na zasadzie koncentrycznej: punkty oznaczające osoby otrzymujące największą liczbę wyborów znajdują się bliżej środka koła, a oznaczenia osób najrzadziej wybieranych - daleko na zewnątrz. Przez zastosowanie kresek o różnej grubości lub o podwójnych strzałkach można wyodrębnić jakość wyboru np. wybór wzajemny, odrzucanie itp. Socjogram kołowy informuje od razu o wartości pozycji, jaką zajmuje dana osoba w stosunku do pozostałych.
3. Socjogram hierarchiczny jest najbardziej czytelnym sposobem przedstawienia graficznego uzyskanych w badaniu socjometrycznym wyników. Stosujemy go jednak, gdy badamy duże liczebnie grupy w oparciu tylko o jedno kryterium.
Strukturę socjometryczną S. Mika określa jako taką w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się nielubienia lub odrzucenia, inaczej mówiąc atrakcyjność pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.
Socjometria posługuje się kilkoma TECHNIKAMI, z których większość nadaje się do stosowania tylko w odniesieniu do badań grupowych. Wśród nich można wymienić:
*samoocenę socjometryczną -zapytanie każdego członka grupy o to, kto go wybrał (lub odrzucił)
*technikę „zgadnij, kto? - polegającą na podaniu badanym opisu wzorca osobowościowego i wyborze osoby z grupy jemu najbliższej.
*·szeregowanie rangowe - technika porządkująca wszystkich członków danej grupy(z wyjątkiem autora) pod względem podanego kryterium
*porównywanie parami członków grupy pod względem podanego kryterium i wybór osoby z pary,
która w większym stopniu spełnia to kryterium.
*plebiscyt życzliwości i niechęci- w badaniu tym uczniowie określają swój stosunek emocjonalny kolejno do wszystkich osób w grupie ( z wyjątkiem siebie).
WYWIAD jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej 2 osoby (ankieter) prowadzący wywiad i respondent. - polega na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi, celem rozmowy jest uzyskanie od respondenta określonych wcześniej istotnych dla problemy badawczego odpowiedzi (danych).
Rodzaje wywiadu:
*w. ustne i pisemne, *w. swobodny - (najmniej skategoryzowany) swobodna rozmowa na określony temat, prowadzący ma tylko tzw. dyspozycje do wywiadu zawierające listę problemów które należy poruszyć w trakcie rozmowy
*w. niestandaryzowany - rozmowa o ustalonym schemacie wątków tematycznych. Kolejność poruszanych problemów w trakcie wywiadu jest dowolna.
*w. częściowo standaryzowany - prowadzący wywiad korzysta z określonego scenariusza i pytań które mają charakter pytań otwartych, ale może zmieniać ich kolejność, albo może wyjść poza schemat w celu uzyskania jakichś cennych informacji
*w. standaryzowany -przeprowadzany przy pomocy kwestionariusza, ankiety, wywiadu. Forma i kolejność pytań jest ściśle określona metodą ilościową.
*w.jawny i ukryty
*w. indywidualne i zbiorowe.
*W. panelowy- 1kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu, 2 jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom na co najmniej dwóch spotkaniach w odstępie czasowym; dzięki badaniom panelowym możliwe jest prześledzenie zmian poglądów i postaw respondenta w miarę upływu czasu oraz przy oddziaływaniu zmiennych środowiskowych
Warunki przeprowadzenia wywiadu: czynniki do którego zależy poprawne przeprowadzenie wywiadu: dobre przygotowanie wywiadu, umiejętność nawiązywania rozmowy, umiejętność pytań, atmosfera wywiadu, miejsce przeprowadzenia wywiadu.
Podstawowe błędy popełniane w trakcie wywiadu:
*błędy w organizacji wywiadu [zła prezentacja celu badań, zachowanie ankietera budzącego nieufność respondenta, przedstawianie przez ankietera opinii wpływających na odpowiedzi respondenta, krytyka opinii respondenta.] *błędy w stawianiu pytań [używanie tonu mentorskiego, gestykulowanie, zachowania sugestywne w trakcie zadawania pytań] *Uchybienia w rejestrowaniu odpowiedzi [deformowanie zapisu odpowiedzi, komentowanie sytuacyjne] *uchybienia w interpretacji wypowiedzi. [interpretacja w oderwaniu od kontekstu sytuacyjnego,]
KWESTIONARIUSZ
Kwestionariusz to formularz zawierający zestaw pytań dotyczących problemu badawczego adresowany do określonego kręgu respondentów i dyspozycje co do sposobu wypełnienia go. Wyróżniamy: a) kwestionariusz ankiety (wypełniany przez respondenta) i b) kwestionariusz wywiadu (wypełniany przez ankietera).
Zasady budowaniu pytań kwestionariuszowych: pytania powinny wynikać z podjętej tematyki badawczej z zasad konstrukcji kwestionariusza (stosowanie tzw. reguł przejść.), powinny być przystępne i komunikatywne zrozumiałe dla respondenta, nie powinny przekazywać możliwości percepcyjnych respondenta, powinny być poprawne językowo, każde pytanie powinno się odnosić tylko do jednego zagadnienia, powinny być neutralne nie należy formułować pytań sugerujących odpowiedź, pytanie muszą dawać możliwość udzielania wyczerpującej odpowiedzi, pytania powinny być sformułowane jednoznacznie, nie należy umieszczać pytań o prawdopodobieństwie wystąpienia nieszczerych odpowiedzi, należy unikać pytań drażliwych, należy unikać pytań, które mogły by obniżyć wartość społeczną badanego.
PONDADTO:
*pytania powinno jednoznacznie wyznaczać zbiór członów alternatywny, którym to zbiorze badanym ma się oprzeć budując właściwą na nie odpowiedź, Dotyczy to pytań zamkniętych i półotwartych chodzi o to aby zredagowany zestaw propozycji spośród których respondent ma wybrać odpowiedź najlepiej odzwierciedlał jego punkt widzenia był tak samo rozumiany przez wszystkich badanych.
*w pytaniu powinno być jasno określone żądanie wyboru,
*w pytaniu powinno być jasno określone roszczenie zupełności.
*wśród proponowanych odpowiedzi na pytanie zamknięte powinna znajdować się przynajmniej jedna prawdziwa.
Wady pytań i błędy w konstruowaniu kwestionariusza:
ogólna niejasność pytania
niezrozumiałe słownictwo
niepożądane sformułowania niejednorodność formy gramatycznej
niewyczerpalność alternatyw
żądanie kilku alternatyw w jednym pytaniu
jednokierunkowość (zbytnia czułość) skali
dwa określenia w jednej alternatywie
błąd multiplikacji
niedostosowanie pytania do zapotrzebowania informacyjnego badacza
pytania sugerujące to pytanie tak sformułowane, że respondent odczytuje jako wymagające określonej odpowiedzi
pytania zagrażające
PYTANIA METRYCZKOWE Pytania dotyczące faktów (metryczkowe) - tworzy się je po to, aby otrzymać od respondenta obiektywne informacje uwzględniające jego pochodzenie, środowisko, nawyki itp. Najbardziej popularnym typem pytania metryczkowe jest pytanie o dane demograficzne respondentów (o płeć, wiek, stan cywilny itp.). Inne rodzaje pytań metryczkowych mają dostarczyć informacji o: otoczeniu społecznym respondenta, środkach transportu, sposobach spędzania wolnego czasu.
BADANIA PILOTAŻOWE Celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności kwestionariusza badawczego jako narzędzia służącego do zdobycia poszukiwanych informacji, a w szczególności:
* weryfikacja problemu badawczego;
*weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego;
*sprawdzenie organizacyjnych i technicznych aspektów projektowanych badań;
*sprawdzenie przewidywanych zasad i procedur opracowywania materiału empirycznego.
PYTNIA Z ALTERNATYWNĄ WIELOCZŁONOWĄ - tzn. pytania z listą, pytania z kafeterią, pytania z wielorakim wyborem. Pytania te składają się ze:
*wstęp określającego do jakiego fragmentu rzeczywistości należy odnieść alternatywy,
*zdania określającego ilu wyborów może dokonać respondent,
*z wariantów odpowiedzi które wskazują różne aspekty zagadnienia poruszanego na wstępie pytania.
Warunki poprawnego formułowania pytań z alternatywną wieloczłonową:
*lista przedstawionych respondentowi wariantów (alternatyw) musi swymi zakresami obejmować cały obszar poruszanego zagadnienia,
*poszczególne warianty odpowiedzi muszą być rozłączne
*wszystkie warianty powinny być sformułowane na temat samym poziomie ogólności
*lista wariantów powinna być równoważna,
* ilość wariantów odpowiedzi nie jest limitowana żadnym czynnikiem o ile respondent zapoznając się z kafeterią jest w stanie je wszystkie zapamiętać tak aby moc wybrać zgodną ze swoją opinią, człony kafeterii nie mogą być zbyt długie.
Rodzaje pytań z alternatywą wieloczłonową:
*pytania dyzjunkcyjne [jedna odpowiedź wyklucza drugą),
*pytania koniunkcyjne (większy wybór liczby odpowiedzi.]
*pytania z szeregowaniem alternatyw- z rangowaniem [numerowanie alternatyw wg określonego kryterium] *pytania skale [stopniowanie wg wartości liczbowych]
*pytania tabele
METODY DOBORU PRÓBY
Próba - jest to dobranie, przy zachowaniu określonych zasad, ograniczonej liczby jednostek danej zbiorowości, które pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości. Badanie całościowe i badanie reprezentatywne.
W badaniach społecznych możemy niekiedy przebadać wszystkich osobników wdanej zbiorowości czyli całą populacje jaka nas interesuje. Wówczas badania takie mają charakter całościowy. Są one w zasadzie wtedy możliwe gdy dana populacja nie jest zbyt liczna. Często mamy jednak do czynienia z tak licznymi zbiorowościami że trudno byłoby przebadać wszystkich osobników, którzy do nich przynależą. Dlatego też często pojawia się konieczność przeprowadzenia badań reprezentatywnych które koncentrują się tylko na jakiejś części osobników interesującej nas zbiorowości. Badania metoda reprezentacyjną obejmują więc wszystkie zbiorowości ludzkie i mają na celu dostarczenia ilościowych i porównywalnych danych w tych sytuacjach w których nie mamy realnych możliwości przebadania wszystkich osób interesujących na populacji. Istotną cechą badań metodą reprezentacyjna jest to że obejmuje ona tylko część osób przynależnych do badanego zbioru czyli obejmuje tylko jakieś fragment zwany na ogół próbką reprezentacyjną danego zbioru. Dlatego też wnioski jakie wynikają z badań tej próbki mogą być ważne dla całego zbioru z którego ona pochodzi jeżeli jej dobór jest właściwy pod względem metodologicznym. Próbka jest tylko wówczas reprezentacyjna jeżeli jest takim podzbiorem który pod względem swojej struktury i składu odpowiada wiernie temu zbiorowi z którego została pobrana.
Wielkość próbki reprezentacyjnej zależy od:
-stopień różnorodności im bardziej różnorodna zbiorowość tym większa musi być próbka
-ilość kategorii statystycznych im więcej kategorii chcemy uwzględnić w naszym badaniach tym większa powinna być próbka
-stopień dokładności i pewności jakie zamierzamy osiągnąć w badaniach im większa badamy reprezentację tym większa dokładność naszych wniosków o zbiorowości którą badana próbka reprezentuje.
Błędy przy tworzeniu reprezentacji mogą mieć charakter przedmiotowy, co wynika z błędów metodologicznych przy tworzeniu próby Dobór próbki oparty na dowolnych zasadach badającego:
1. Dobór celowy - badacz na podstawie znajomości cech społeczno-demograficznych badanej zbiorowości buduje pewien model, a następnie dobieramy próbę, która powinna być jego odzwierciedleniem. Wykazuje się tu jednak mniejszy lub większy subiektywizm oraz stereotypowość.
2. Dobór kwotowy - opieramy się na znanych obiektywnych składnikach danej zbiorowości np. na występujących w niej podstawowych kategoriach społeczno-demograficznych np. kategoria płci, wieku, zawodu. Ustalamy, jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w poszczególnych klasach wieku czy też wykonujących poszczególne zawody. Ustalamy odpowiednie kwoty, które wyznaczają udział poszczególnych kategorii w próbce. Np. mężczyzn 4)%, kobiet 60% - ustalamy ich udział w badaniu na 2/5 mężczyzn i 3/5 kobiet.
3. Na rachunku prawdopodobieństwa;
4. Losowy - według zasad loterii tj. dla każdej osoby z badanej zbiorowości przygotowujemy kartkę, losujemy spośród nich pewną założoną wcześniej ilość, na podstawie imiennej listy np. listy płac, listy abonentów etc., oraz według tabel liczb przypadkowych czyli poprzez ponumerowanie wszystkich elementów badanej zbiorowości, a następnie wyboru spośród nich za pomocą tabeli liczb przypadkowych.
5. Warstwowy - staramy się wyróżnić pewne podzbiory badanej zbiorowości, a następnie z każdego podzbioru wyróżniamy w sposób losowy jednostki naszej próby np. badając lekarzy w szpitalu podzbiorami będą oddziały, w których oni pracują. Proporcjonalny - służy do badania wielkich zbiorowości np. całe miasto, region, kraj. Możemy zatem jedynie dowiedzieć się czegoś o badanej zbiorowości na podstawie danych wyróżnić niektóre jej własności społeczno-demograficzne np. płeć, wiek, wykształcenie - następnie tworzymy kategorie i wyodrębniamy, te które interesują nas ze względu na problem badań i spośród nich losowo wybieramy jednostki reprezentacji.
6. Wielowarstwowy zwany także terytorialnym, stosowany jest doboru próby w dużych zbiorowościach, o których nie posiadamy danych statystycznych. Wtedy np. z obszaru Polski losujemy województwa, później miasta i gminy, wreszcie dzielnice i wsie, w dzielnicach ulice, bloki, a następnie mieszkania. Z poszczególnych mieszkań i zagród wybiera się osobników najstarszych wiekiem, kobiety i mężczyzn - tworząc określoną próbkę złożoną z konkretnych osób.
Rodzaje prób:
Prosta próba losowa
Próba systematyczna
Próba losowa wielostopniowa
Próba wielostopniowa z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do liczebności jednostki Próba warstwowa z prawdopodobieństwem do wielkości jednostki
Próba warstwowa z optymalną lokalizacja
Próba warstwowa nieproporcjonalna
Próba zespołowa
Próba warstwowo-zespołowa
Próba wielofazowa ulepszana wielokrotnie lub w sposób ciągły
Próba celowa
Próba celowa proporcjonalna
Czynniki wpływające na dobór metody i techniki badawczej
• Typ przedmiotu badań - zjawiska obiektywne czy subiektywne
• Rodzaj analizy danych - ilościowa czy jakościowa
• Zakres badanej rzeczywistości - jeden element czy cała zbiorowość
4