METODY BADAWCZE STOSOWANE W PSYCHOLOGII

1. Obserwacja psychologiczna.

Polega ona na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Ponadto rejestrowanie zjawisk i czynności psychicznych.

Obserwacja powinna być rejestracją obiektywnych faktów. Badacz (psycholog) może rejestrować dane zachowania, a wyniki badania może porównywać z innymi badanymi osobami.

Sposób prowadzenia obserwacji jest zależny od podmiotu (inna u ludzi, inna u zwierząt).

Podział ze względu na zakres:

• obserwację wycinkową (cząstkową) – jej przedmiotem są określone ruchy lub czynności, które wyznaczają zakres prowadzonych obserwacji. Obserwowanym fragmentem zachowania się mogą być czynności będące odpowiednikiem procesów uwagi, pamięci, myślenia, zainteresowań, zdolności i cech charakteru.

• obserwację całościową – dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki. Umożliwia ona bardziej wszechstronne poznanie go, jednak jest czasochłonna – musi być prowadzona systematycznie przez dłuższy czas, opierać się na bogatszych materiałach niż obserwacja wycinkowa. Wymaga także posiadania pewnego doświadczenia umożliwiającego
  z jednej strony sprawne notowanie dokonywanych obserwacji, z drugiej zaś przeprowadzenie wśród nich właściwej selekcji, zwracanie uwagi
  na czynności szczególnie ważne i symptomatyczne.

Uwzględniając zakres można dokonać podziału na:

• obserwację indywidualną – dotyczy określonej osoby;

• obserwację grupową – dotyczy zachowania się określonej grupy
  lub zespołu. Przeprowadzamy ją w celu poznaniu stopnia zdyscyplinowania zespołu, występujących w nim kontaktów społecznych, konfliktów lub antagonizmów.

Podział ze względu na cel:

• obserwację dorywczą (przypadkową, przygodną, niezamierzoną)
  – prowadzoną bez przyjętego z góry celu, trwającą stosunkowo krótki czas, dokonywaną pod wpływem określonych podniet zewnętrznych.

• obserwację systematyczną – mającą z góry ustalony cel, prowadzoną przez pewien czas, zmierzającą do zebrania określonych materiałów.

Podział ze względu na czas trwania:

• obserwację ciągłą (fotograficzną) – prowadzona jest bez przerwy, przez pewien okres czasu, wymaga współdziałania szeregu obserwatorów, którzy na przemian dokonują obserwacji i rejestrują je we właściwy sposób. Ten rodzaj obserwacji jest dość żmudny i czasochłonny, dlatego też zastępuje się go obserwacją tzw. próbek czasowych.

• obserwacja próbek czasowych – obserwacje wykonywane
  są w określonych odstępach czasu.

Podział ze względu na postawę obserwatora:

• obserwację bierną – obserwator „stoi z boku” i ogranicza się
  do rejestrowania określonych czynności;

• obserwację czynną (obserwacja uczestnicząca) – obserwator jest bezpośrednim uczestnikiem wydarzeń badanych, a przez obserwowanych traktowany jako „swój”.

Podział ze względu na sytuację:

• obserwacja z interwencją - obserwator daje hasło i obserwuje reakcje

• obserwacja bez interwencji – bez ingerencji badacza

Dobry obserwator powinien:

• być zainteresowany poznawanymi zjawiskami;

• rzetelny, dokładny, obiektywny;

• spostrzegawczy;

• mieć wiedzę dotyczącą poznawanych zjawisk.

Cechy prawidłowej obserwacji:

a) celowość => musimy wiedzieć dlaczego obserwujemy dana jednostkę.

b) systematyczność i planowość => w jakich odstępach czasowych i w jakich sytuacjach będziemy obserwować,

c) selektywność => np. oddzielanie tego co wypada od tego co nie wypada.

d) obiektywność testu psychologicznego => polega ona na tym, że wyniki uzyskiwane w badaniu są niezależne od osoby badającej- eksperymentatora.

2. Wywiad

Zaplanowana i przygotowana wcześniej rozmowa z osobą badaną przeprowadzona w celu uzyskania informacji o życiu jej osoby, o wynikach jej aktywności i czynnikach, które je określają(fakty, zdarzenia, przejawy zachowania).

Przygotowanie wywiadu:

- mieć dokładnie zarysowany Plan, schemat rozmowy,

- nawiązanie odpowiedniego kontaktu emocjonalnego i intelektualnego,

• umiejętne Kierowanie rozmową,

• bez pośredników,

• bez osób trzecich,

• odpowiednie miejsce,

Rodzaje wywiadów:

I. - ustny,

- pisemny.

II. - skategoryzowany, wg kwestionariusza,

- nieskategoryzowany, swobodny.

III. - jawny,

- ukryty.

IV. - indywidualny,

- zbiorowy,

- panelowy.

3. Rozmowa

Proces komunikacji pomiędzy dwoma osobami, która ma na celu rozpoznanie prawidłowości psychicznych danej osoby, poprzez zadawanie pytań i obserwację zachowania niewerbalnego.

Pytania zadawane badanemu w trakcie rozmowy powinny :

- odnosić się do czynników zewnętrznych i reakcji osoby badanej na te bodźce;

- skupiać się na doświadczeniach jednostki;

- być precyzyjne, sformułowane na tyle konkretnie by można było uzyskać na nie konkretną reakcję - odpowiedź.

• W trakcie rozmowy powinno się zadawać dość dużo pytań, pozwala to na analizę większego zakresu aktywności człowieka, nie należy jednak przesadzać z ilością pytań.

• W sytuacji, gdy badanym zadawane są identyczne pytania w ściśle określonej kolejności, a ich odpowiedzi są precyzyjnie odnotowywane oraz gdy pytania te nie dotyczą bezpośrednio osób badanych (faktów z ich życia) -.możemy mówić o metodzie badawczej zwanej wywiadem psychologicznym. Istnieją formy wywiadu dość ustrukturyzowane, jak ta opisana wcześniej. Z drugiej strony treść i styl wywiadu mogą być luźne, dostosowane do osoby, z którą przeprowadza się wywiad.

Istnieje wiele metod prowadzenia rozmów i wywiadów psychologicznych.

Rozmowa (czasem także wywiad) powinna odbywać się w cztery oczy pomiędzy psychologiem a osobą badaną, w miłej i spokojnej atmosferze, w miejscu estetycznie urządzonym gwarantującym swobodę oraz ciszę.

Początkowy etap rozmowy ma na celu zachęcenie osoby badanej do uczestnictwa w rozmowie poprzez zlikwidowanie obaw i wewnętrznych oporów, jakie mogą się u niej pojawić w związku z ujawnieniem pewnych informacji na swój temat, jak również poprzez zapewnienie rozmówcy swobodnego nastroju i stworzenie poczucia więzi.

Kolejnym ważnym etapem rozmowy jest udzielanie informacji przez rozmówcę na temat swoich danych osobowych lub innych obiektywnych faktów (takich jak wiek, liczba rodzeństwa, wyniki w nauce, sytuacje wywołujące napięcie emocjonalne, osiągnięcia zawodowe itd.).

Następnym punktem rozmowy jest moment, w którym osoba badana powinna odnieść się w jakiś sposób do ujawnionych przez nią wcześniej informacji (np. wypowiedzieć się na temat swoich rodziców, ocenić wyniki szkolne, określić swoje sukcesy, porażki, zadowolenie lub brak satysfakcji z wykonywanego zawodu, z otrzymywanych zarobków, z przyjaciół itd.).

Końcowa faza rozmowy następuje po uzyskaniu od badanego informacji na wszystkie podjęte tematy, nie obejmuje jednak jeszcze oceny badanego.

Po zakończeniu rozmowy psycholog powinien uporządkować zebrany materiał i przystąpić do jego analizy.

4. Eksperyment

Metoda badania polegająca na wywołaniu badanego zjawiska (np. uczenie się, agresja, emocje) lub tworzeniu i regulowaniu warunków, w których badane zjawisko może wystąpić.

Badanie eksperymentalne pozwala nam obserwować to, co nieobserwowalne. Przewidywania oparte na proponowanych wyjaśnieniach mogą zostać potwierdzone lub odrzucone przez wyniki eksperymentu.

Prawidłowo przeprowadzony eksperyment charakteryzuje się:

• trafnością wewnętrzną oraz zewnętrzną

• rzetelnością

• wrażliwością

Głównym celem eksperymentu jest stosowanie hipotez wyprowadzonych z teorii, ale eksperymenty mogą być również stosowane do badania skuteczności oddziaływań psychologicznych lub programów stosowanych w warunkach naturalnych.

Niezbędnym elementem eksperymentu jest kontrola. Osiągamy ją dzięki manipulacji, utrzymywaniu stałych warunków i zrównoważeniu.

Kontrola eksperymentalna pozwala badaczom wnioskować o przyczynach zdarzeń, jaka zmienna niezależna spowodowała obserwowane zmiany w zmiennej zależnej.

Eksperyment charakteryzuje się trafnością wewnętrzną, kiedy spełnia trzy warunki wymagane przy wnioskowaniu przyczynowo- skutkowym:

1. współzmienność

2. porządku czasowego związku

3. eliminowania innych możliwości wyjaśnień

5. Testy inteligencji i zdolności

Wystandaryzowane i znormalizowane narzędzia pomiaru sprawności intelektualnej oraz potencjału jednostki do opanowywania różnych umiejętności, na podstawie efektywnego wykonywania zadań umysłowych.

• są tradycyjnie stosowanymi narzędziami pomiaru sprawności intelektualnej

Test psychologiczny powinien być:

• wystandaryzowany (konieczność przestrzegania procedury badawczej);

• znormalizowany (posiada zestaw norm do ilościowej interpretacji wyników);

• obiektywny (posiada jasny sposób punktowania odpowiedzi);

• rzetelny (daje te same rezultaty, gdy jest stosowany w podobnych warunkach);

• trafny (bada to , do czego został przeznaczony).

Testy dzielimy ze względu na liczbę osób badanych na:

• testy indywidualne – przeprowadzamy tylko z jedną osobą, umożliwiają dokonywanie dodatkowych obserwacji, są jednak czasochłonne, stosowane w celu zdiagnozowania badanego;

• testy grupowe – wykonuje wiele osób na raz, badani muszą umieć korzystać z instrukcji udzielanych całej grupie, stosowane są
  do celów przesiewowych.

W zależności od formy dokonujemy podziału na:

• testy otwarte – badany każdorazowo sam formułuje odpowiedzi;

• testy zamknięte – badany otrzymuje zadania wraz z potencjalnymi rozwiązaniami, sam musi dokonać wyboru poprawnej odpowiedzi.

Ze względu na formę odpowiedzi i zastosowany materiał na:

• testy werbalne – badany udziela odpowiedzi ustnie lub pisemnie

• testy wykonaniowe – badany musi wykonywać jakieś działania
  na konkretnym materiale, np. rysowanie, prowadzenie ołówka przez ścieżki labiryntu;

Interpretacja wyniku testu musi być dokonywana przez psychologa znającego parametry psychometryczne testu i w ramach określonej teorii psychologicznej.

Dlatego dla dobra osób badanych, uprawnionymi do przeprowadzania testów psychologicznych są psychologowie.

• Pomimo powszechności jest wiele zarzutów wobec stosowania testów. Krytyce poddawane są same zadania testowe. Zarzuca się im „sztuczność”
  i „oderwanie od życia”. Materiał stosowany w testach w porównaniu z tym,
  w którym badany ma do czynienia w życiu jest zbyt uproszczony. Obronną ręką wychodzą testy do pomiaru inteligencji i zdolności ze względu na ich trafność
  w diagnozie.

• Druga grupa zarzutów odnosi się do ilościowego charakteru i stosowania statystycznego. Dwu lub trzy – stopniowa skala oceny, która jednakowo traktuje zadnia łatwe i trudne nie może być miernikiem przyczyn niepowodzeń badanego. Jednak stosując tę metodę do selekcji lub orientacji wstępnej, a także do pomiaru niektórych zmiennych w badaniach naukowych, spełnia ona swoją funkcję właściwie.