Tumulus - nasyp ziemny, kamienny, lub kamienno-ziemny w kształcie stożkowatego kopca. Kopce takie były najczęściej usypywane sztucznie nad drewnianą lub kamienną komorą grobową lub też groby kopano w naturalnych pagórkach. Znane są jednak także licznie tego typu obiekty nie zawierające śladów żadnego pochówku. Przykładami tumulusów są groby Alyattesa, Midasa, etruski kopiec w Cerveteri z VI w.p.n.e.. W języku polskim "tumulus" nazywamy najczęściej "kurhanem".
Sztuka Olmeków
Początki sztuki olmeckiej datowane są na 1200 r. p.n.e., najważniejsze stanowiska archeologiczne związane z Olmekami to La Venta, Tres Zapotes, San Lorenzo oraz Cerro de las Mesas. Badania dowodzą, że nie są to ośrodki jednorodne etnicznie, ale cechą wspólną są pozostawione rzeźby twarzy ludzkich. Wszystkie, bez względu na użyty materiał (kamień, jadeit, glina) mają podobne, negroidalne rysy twarzy. Z kulturą olmecką związane są ogromne głowy wykonane w kamieniu (są to najprawdopodobniej wizerunki kapłanów Jaguara). Z okresem rozwoju kultury olmeckiej związane jest powstanie religii wraz z panteonem bóstw przejętych później z różnymi modyfikacjami przez inne kultury Ameryki, narodziny państwa teokratycznego i hierarchizację społeczeństwa. Sądząc po ilości wyobrażeń ważną postacią związaną z mitologią olmecką był jaguar, najprawdopodobniej symbol sił natury. Przedstawiano go jako całą postać, głowę, paszczę lub człowieka z głową jaguara o ludzkiej twarzy. W La Venta odnaleziono maskę jaguara wykonaną jako mozaika z serpentynu. Zagadkowe jest ukrycie jej pod grubą warstwą cegieł (adobe). Pod cegłami natrafiono na warstwę 47 siekier z serpentynu ułożonych na krzyż, na mozaice. Wśród znalezisk olmeckich natrafiono także na drobne wyroby: biżuterię, posążki i figurki zwierząt wykonane w bazalcie, nefrycie, jadeicie oraz serpentynicie. Z tego okresu pochodzą też najstarsze stele kamienne i ołtarze. Olmekowie wznosili też platformy i postumenty z ubitej ziemi, często zmieszanej z cegłami adobe, przykryte płytami kamiennymi. Najstarsza piramida schodkowa została odkryta w Cuicuilco (w Meksyku). Jest to budowla na planie koła o średnicy 135,0 m i wysokości 20,0 m, na szczycie stał ołtarz lub świątynia. Piramida schodkowa pobudowana została także w La Venta. Niezbyt dokładnie jest znana rola tych piramid. Wiązane są najczęściej z symbolem nieba - siedziby bogów. Jednak po odkryciu w latach 1949-1952, pod piramidą Świątyni Inskrypcji w Palenque grobowca pogląd ten nie może być uznawany za ostateczny. Z regionem Oaxaca (ok. 800 r. p.n.e.) wiąże się powstanie pisma "glificznego", jeszcze nie w pełni odczytanego. Stąd kultura Olmeków jest słabo rozpoznana. Zanikła ok. 400 lat p.n.e.
Teotihuacan, Teotihuacán) - miejscowość położona na centralnym płaskowyżu, na północny wschód od miasta Meksyk. Nazwa miejscowości pochodzi z języka azteckiego i możne je przetłumaczyć jako: "miejsce, w którym ludzie stają się bogami". Według legend zostało ono zbudowane przez olbrzymów, zwanych quinametin, którzy mieli żyć przed pojawieniem się ludzi i zostali zniszczeni przez wielką katastrofę. Centrum kultowe zostało zbudowane wzdłuż Alei Zmarłych. Aleja o szerokości ok. 40,0 m i długości ponad 2,0 km ciągnęła się od Piramidy Księżyca aż do Cytadeli. Wzdłuż niej usytuowano wiele świątyń oraz Piramidę Słońca. Budowle wzniesione na terenie Teotihuacanu powstały bez użycia metalowych narzędzi. Dwie piramidy: Piramida Słońca o długości podstawy 225,0 m x 207,0 m i wysokość 65,0 m oraz Piramida Księżyca (150,0 x 120,0 x 43,0 m) to najstarsze budowle tego kompleksu. Konstrukcje schodkowych piramid zbudowane są z kolejnych tarasów stawianych na skarpach. Do budowy użyto wysuszonych na słońcu cegieł adobe i ziemi, po ukształtowaniu budowli obłożono jej ściany płytami kamiennymi. Połączone płaszczyzny skośnych i poziomych ozdobione są rzeźbami. Na najwyższym tarasie zbudowano świątynię, z której zachowały się tylko ruiny. Do piramidy prowadzą strome i wysokie stopnie. U podnóża budowli zachowały się ruiny pomieszczeń kapłańskich.
MEKSYK
Palenqué (Palenque) - miejscowość położona w stanie Chiapas w Meksyku. W odległości ok. 7,0 km od niej w 1746 r. odkryto ruiny miasta Majów. Największy jego rozkwit przypada na okres od połowy VII do końca VIII wieku. Wśród ruin największą sensacją stała się tzw. Świątynia Inskrypcji. Zbudowana została na piramidzie schodkowej o wysokości 16,0 m złożonej z dziewięciu stopni. Szerokość świątyni wynosi 23,4 m. Wejścia do niej mieszczą się pomiędzy sześcioma filarami ozdobionymi dawniej postaciami wykonanymi ze stiuku. Nogi postaci wykonane były w formie głów węży (do dnia dzisiejszego pozostały jedynie fragmenty tej dekoracji). Po obu stronach wejścia wykuto 620 hieroglifów, od nich pochodzi nazwa świątyni.
Uxmal - miasto Majów położone na terenie stanu Jukatan w Meksyku. Zostało założone w okresie renesansu Majów (prawdopodobnie pomiędzy 987-1007 r.). Należało, obok Chichén Itzá i Mayapan do głównych miast-państw cywilizacji Majów w okresie Nowego Państwa. Zostało opuszczone w XV w. Wśród ruin zachowały się liczne zabytki zaliczane do stylu Puuc. Wśród nich znajdują się:
piramida schodkowa z Świątynią Czarownika - jest to budowla o wysokości ok. 38,0 m i eliptycznej podstawie. Na niej zbudowano w sumie pięć świątyń dostępnych z różnych stron. Przy wejściu od strony zachodniej - świątynia pierwsza, od wschodniej znajdują się świątynie druga i trzecia w wewnętrznej komorze na poziomie drugim. Wyżej, od strony zachodniej znajduje się świątynia czwarta, której wejście zbudowano w formie maski boga deszczu Chaca. Na szczycie piramidy znajduje się piąta świątynia.
po zachodniej stronie Świątyni Czarownika, wokół kwadratowego placu, wzniesiono kompleks zabudowań zawierający 74 małe pomieszczenia. Fasady tych budowli posiadają bogatą dekorację w postaci wyobrażeń boga Chaca, węży, plecionek.
Pałac Gubernatora - niski, długi budynek wzniesiony ok. 987 r. najprawdopodobniej był pałacem królewskim. Jest to budowla o wymiarach 100,0x12,0 i 8,0 m wysokości, wzniesiona na tarasie o wysokości 15,0 m.
Dom Żółwi - zbudowany w północnej części tarasu pod Pałacem Gubernatora. Nazwę swoją zawdzięcza dekoracji zdobiącej fryz budynku.
ponadto zachowały się ruiny budowli zwanych Domem Mniszek. Dom Starej Kobiety oraz boisko do gry w pelotę.
Chichén Itzá - prekolumbijskie miasto założone przez Majów na półwyspie Jukatan (Meksyk) około 450 r. Największy rozwój datowany jest na X - XI wiek. W wieku XIII miasto straciło na znaczeniu, a w XV zostało opuszczone. Od roku 1924 prowadzone wykopaliska pozwoliły odkryć pozostałości wielu zabytków. Nazwa miasta pochodzi od dwóch świętych zbiorników, przy których zostało ono założone (nazwa Chichén Itzá znaczy Źródła Ludu Itzá). Pierwsze budowle w Chichén Itzá zostały wzniesione około 700 r. (w okresie klasycznym rozwoju sztuki Majów). Prezentują one typowe cechy architektury Majów (są to niskie budynki wznoszone z kamienia o gładkich ścianach). Największe budowle wzniesione zostały w okresie wpływów Tolteków.
Tikál, Tical - miasto Majów położone na terenie Gwatemali w departamencie El Petén w pobliżu jeziora Petén Itzá. Najprawdopodobniej dawna stolica państwa Majów. Zostało założone w początkowym okresie klasycznym, w III wieku.
Copán - miasto Majów położone w zachodniej części Hondurasu nad rzeką Río Copán. Tereny te były zamieszkiwane od ok. 1000 r. p.n.e. Największy rozkwit miasta przypada na okres klasyczny rozwoju sztuki Majów, od V do VIII w. Miasto zostało opuszczone po 900 r.
EGIPT
Zespół piramid w Gizie to dwie największe piramidy zbudowane w starożytnym Egipcie oraz piramida Mykerinosa. Wszystkie mają kształt ostrosłupa na podstawie kwadratu. Największą z nich jest piramida Cheopsa - w starożytności "Horyzont Cheopsa" - jeden z siedmiu cudów świata. Ma podstawę o boku 230 m i wysokość 147 m"[1]. Piramida Chefrena, ("Wielki jest Chefren"[2]), jest wysoka na 137 m, piramida Mykerinosa ("Boski jest Mykerinos"[3]) ma tylko 65 metrów wysokości. Wokół tych piramid pobudowano szereg mniejszych, przeznaczonych na grobowce królowych i dostojników państwowych. Piramida Chefrena wyróżnia się ustawioną obok niej, przy dolnej świątyni grobowej, monumentalną rzeźbą Sfinksa. Został on wyrzeźbiony w olbrzymim bloku skalnym. Sfinks ma ciało lwa i głowę faraona osłoniętą szeroką chustą nemes . Rzeźba ma długość 57 m i wysokość 20 m. Jest to pierwsza, monumentalna rzeźba w sztuce egipskiej.
Dolina Królów- dolina położona na terenie Teb Zachodnich będąca miejscem spoczynku królów Egiptu w okresie od XVIII do XX dynastii. Pierwszym faraonem, który nakazał budowę swojego grobowca w dolinie, z dala od znanych nekropoli, był Totmes I , ostatnim - Ramzes XI. Grobowce, w Dolinie, to wykute w skale kompleksy grobowe, składające się z ciągu licznych korytarzy i sal. Niestety, już w czasach współczesnych faraonom, wiele grobów zostało otwartych i ograbionych. Proceder ten trwał przez wieki. Z tego też powodu już w czasach panowania faraonów zdarzały się sytuacje przenoszenia mumii, mające na celu ochronę ich przed zbezczeszczeniem. Współczesnym badaczom udało się odnaleźć tylko jeden niesplądrowany grobowiec - Tutanchamona. W Dolinie Królów odkryto nie tylko miejsca pochówku, ale i niedokończone komory grobowe.
Świątynia Luksorska - znana także jako Świątynia Narodzin Amona. Jedna z budowli starożytnego Egiptu, które można obejrzeć w Luksorze, w południowym Egipcie. Jest jednym z dwóch (drugim jest świątynia w Karnak) najważniejszych zabytków wschodniego brzegu Teb.
Karnak - "Najbardziej Dobrane z Miejsc" - miejscowość w Górnym Egipcie na wschodnim brzegu Nilu, 2,5 km na północ od Luksoru. W starożytności miejscowość była częścią Teb, a obecnie postrzegana jest przez wielu jako część Luksoru, jako że obie miejscowości tworzą zwarty zespół miejski.
W 1979 Karnak został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. W Karnaku znajduje się zespół świątyń wzniesionych w różnym czasie, poświęconych bogom tebańskim. Centralne miejsce zajmuje największa na świecie świątynia z salą kolumnową - tzw. "Wielki Hypostyl" - świątynia Amona-Re. Od północy przylega do niej świątynia Montu - boga wojny, a na południe położone jest sanktuarium bogini Mut, żony Amona. Świątynie te są połączone ze sobą alejami procesyjnymi.
Abu Simbel- miejscowość w okręgu Muhafazah w Egipcie. Położona niegdyś nad Nilem, teraz nad Jeziorem Nasera, w Dolnej Nubii, około 300 km na południe od Asuanu. W starożytności miasto rozwijało się prężnie dzięki znajdującym się w okolicy pokładom sjenitu (czerwonego granitu), miedzi i kamieni szlachetnych. W Abu Simbel znajduje się kompleks świątynny złożony z dwóch świątyń zbudowanych przez Ramzesa II.Świątynie zbudowano w XIII wiek p.n.e., prawdopodobnie w latach 1274-1250 p.n.e., w czasie panowania faraona Ramzesa II. Miała ona ukazywać potęgę Egiptu przybyszom z Nubii.Świątynie zostały odkryte w 1813 roku przez szwajcarskiego podróżnika Jacoba Burckhardt'a, a w roku 1817 odkopane z piasków i zbadane przez Giovanni Battista Belzoniego.
LIBIA
Cyrena, gr. Kyrene, starożytne miasto położone w północnej Libii. Niedaleko miasta znajdował się port Apollonia, początkowo również samodzielne miasto, od końca VII wieku p.n.e. traktowane jako port Cyreny. Cyrena została założona między rokiem 675 a 650 p.n.e. (wiele źródeł podaje rok 630 p.n.e.) przez Dorów z Santorynu, a następnie sama była metropolią dla wielu kolonii. Była największym i najważniejszym z greckich pentapolis w północnej Afryce.
Leptis Magna (łac.) - obecnie jedne z najlepiej na świecie zachowanych ruin starożytnego miasta rzymskiego, u libijskich wybrzeży Morza Śródziemnego (Trypolitania). Znajduje się tuż przy dwustutysięcznym mieście Al Chums. Miasto było jedną z licznych fenickich kolonii. Z Leptis Magna wywodził się cesarski ród Sewerów (tu urodził się przyszły cesarz rzymski - Septymiusz Sewer, który po wstapieniu na tron w 193 rozbudował miasto). W 1982 r. stanowisko archeologiczne Leptis Magna zostało zapisane na liście światowego dziedzictwa UNESCO.
Sabrata (arab. صبراتة, łac. Sabratha) - miasto w północno-zachodniej Libii nad Morzem Śródziemnym w połowie drogi między Trypolisem a granicą z Tunezją. Około 13 km od współczesnego miasta położony jest kompleks starożytnych ruin, w 1982 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
TUNEZJA
Al.-Dżamm Prowincjonalne miasto rzymskie, założone jako Thysdrus w 46 p.n.e. w pobliżu dawnego miasta punickiego. W 689 było ono ośrodkiem antyarabskiego powstania Berberów. Amfiteatr zbudowany w latach 230-238 n.e., którego pomysłodawcą najprawdopodobniej był cesarz Gordian I. Jest on najbardziej spektakularną rzymską budowlą w Afryce Północnej. Zachował się w lepszym stanie niż rzymskie Koloseum i jest trzecim co do wielkości amfiteatrem na świecie. Powierzchnia tego zabytku ma kształt elipsy o obwodzie 427 m, długości 149 m i szerokości 124 m, widownia zaś wznosi się do 36 m. W szczytowym okresie mieściło się w nim 30-35 tys. widzów.
Kartagina Nowe Miasto- to starożytne miasto-państwo w północnej Afryce na wybrzeżu Morza Śródziemnego w pobliżu dzisiejszego Tunisu, założone w IX w. p.n.e. przez Fenicjan z Tyru. Bardzo ważny ośrodek handlowy. Szczyt potęgi Kartagina osiągnęła w III w. p.n.e. W tym samym stuleciu wdała się w serię wojen z Rzymem, które zakończyły się zagładą miasta w 146 p.n.e. Po kilkudziesięciu latach Kartagina odrodziła się, jako rzymska kolonia. Po podboju Północnej Afryki przez Arabów w VII w. miasto zaczęło tracić na znaczeniu i w końcu opustoszało.
MAROKO
Volubilis- stanowisko archeologiczne w północnym Maroku, niedaleko miasta Meknes. Zachował się tu rozległy kompleks ruin rzymskiego miasta - starożytnej stolicy Mauretanii Tingitana - wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.