I MIEJSCE

1. Przedstaw reguły operacyjne prawa karnego międzynarodowego. Czego one dotyczą?

Reguły operacyjne prawa karnego międzynarodowego dotyczą:

a) zasięgu właściwości orzecznictwa sądów polskich,

b) stosowania własnych lub obcych ustaw karnych,

c) znaczenia zagranicznych wyroków,

d) ekstradycji przestępców.

Ad a) Kwestia zasięgu właściwości polskiego orzecznictwa karnego zależy:

1) od tego czy przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP, czy też za granicą,

2) do pewnego stopnia od tego, czy sprawcą jest, czy też nie jest obywatel polski,

3) od charakteru przestępstwa.

W związku z tym formułuje się pewne zasady i wyjątki od nich, które tę właściwość określają. Najważniejszą z nich jest zasada terytorialności zamieszczona w art. 5 KK regulująca właściwości sądów polskich do przestępstw popełnionych na terytorium RP. Dalsze zasady regulowane są w rozdziale XIII KK.

Ad b) Zagadnienie stosowania własnych lub obcych ustaw karnych regulują normy zawarte we wcześniej wspomnianych przepisach. Stosuje się tu zasady prawa karnego międzynarodowego.

1) na podstawie art. 5 KK wyrażającego zasadę terytorialności

2) Na gruncie obecnego kodeksu karnego wyróżnić można cztery zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa popełnione za granicą:

- zasada personalna (narodowości podmiotowej, obywatelstwa) - art. 109

- zasada ochronna (narodowości przedmiotowej) występująca w dwóch postaciach:

• względnej (zwykłej) - art. 110 § 1 oraz

• bezwzględnej (obostrzonej) - art. 112;

- zasada odpowiedzialności zastępczej art. 110 § 2

- zasada uniwersalna (represji wszechświatowej) - art. 113

omówienie zasad zobacz zagadnienie #2

Ad c) Znaczenie zagranicznych wyroków reguluje art. 114 KK.

Art. 114 § 1 mówi, iż w odniesieniu od wyroku zagranicznego nie obowiązuje zasada powagi rzeczy osądzonej ani zasada ne bis in idem. Orzeczenia zagraniczne nie stanowią przeszkody do wszczęcia bądź prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim.

art. 114 § 3 przewiduje 5 wyjątków od zasady wyrażonej w art. 114 § 1.

art. 114 § 2 przewiduje obligatoryjne zaliczanie w całości na poczet orzeczonej przez sąd kary okresu rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę.

art. 114 § 4 dotyczy przejęcia obywatela polskiego, skazanego prawomocnie przez sąd obcego państwa, do wykonania wyroku na terytorium RP. W sytuacji takiej sprawca przestępstwa nie jest ponownie sądzony, lecz sąd polski adoptuje ten wyrok na grunt prawa polskiego.

Ad d) Ekstradycja przestępców patrz zagadnienie I#3

2. Przedstaw zasady prawa karnego międzynarodowego.

1) Zasada terytorialności (art. 5 KK) - Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. Przyjmuje się tu także fikcyjne terytorium [quasi terytorium] RP, które stanowi polski statek powietrzny lub wodny.

2) Zasada personalna (narodowości podmiotowej, obywatelstwa) art. 109 KK - Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego popełniającego przestępstwo za granicą. Zasadę tę uzupełnia się wymogiem podwójnej karalności wyrażonym w art. 111 KK. Kto jest "obywatelem" reguluje ustawa z 1962r o obywatelstwie polskim;

3) Zasada ochronna (narodowości przedmiotowej) występująca w dwóch postaciach:

• względnej (zwykłej) - art. 110 § 1 - Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca (kto jest cudzoziemcem reguluje ustawa z 2003 o cudzoziemcach - cudzoziemcem jest osoba nie posiadająca polskiego obywatelstwa), który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej os. prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym. Jest tutaj wymagana podwójna karalność;

• bezwzględnej (obostrzonej) - art. 112 - Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia enumeratywnie wymienionych przestępstw W tym przypadku ustawę polską stosuje się niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa.;

4) Zasada odpowiedzialności zastępczej art. 110 § 2 Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego niezwiązanego z polskimi interesami, ale wymagających ścigania ze względu na międzynarodową solidarność w walce z przestępczością, jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać.

5) Zasada uniwersalna (represji wszechświatowej) - art. 113 Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych. W tym przypadku ustawę polską stosuje się niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa.

Wymóg podwójnej karalności (przestępności) czynu jest sformułowany w art. 111 KK i dotyczy stosowania zasady personalnej, narodowości przedmiotowej względnej oraz zasady odpowiedzialności zastępczej. Oznacza on, że aby można było zastosować polski KK gdy czyn popełniony przez sprawcę za granicą musi być spenalizowany jako przestępstwo zarówno w polskiej ustawie karnej, jak i ustawie obowiązującej w miejscu i czasie jego popełnienia (lex loci).

3. Miejsce popełnienia przestępstwa, zasady prawa karnego międzynarodowego, ekstradycja, wykonywanie wyroków obcych.

Miejscem popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego) jest zgodnie z art. 6 § 2 jest miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił, lub wg zamiaru sprawcy miał nastąpić. Przyjmuje się nawet, że miejscem jego popełnienia jest także to miejsce, w którym zachodził związek przyczynowy uruchomiony poza granicami kraju, choćby na terytorium własnym skutek nie nastąpił ani nie miał nastąpić. Przepis ten wyraża, zatem zasadę wielomiejscowości popełnienia czynu zabronionego. To określenie miejsca popełnienia czynu zabronionego odnosi się także do wszystkich postaci współdziałania. Określenie miejsca popełnienia czynu zabronionego ma kluczowe znaczenie dla określenia sądu właściwego do orzekania w danej sprawie oraz w związku z międzynarodowym prawem karnym.

Zasady prawa karnego międzynarodowego omówione w zagadnieniu I#2.

Ekstradycja - Przez ekstradycje rozumie się wydanie osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub już skazanych przez państwo, na którego terytorium przebywają, na wniosek państwa, któremu przysługuje jurysdykcja karna, w celu przeprowadzenia przeciwko nim postępowania karnego lub wykonania orzeczonej uprzednio kary. Ekstradycja przestępców w prawie polskim jest regulowana przez przepisy Konstytucji (art. 55), Kodeksu Postępowania Karnego (art. 602-606), umów i konwencji międzynarodowych. Kluczową rolę odgrywa obecnie także Europejski Nakaz Aresztowania przewidziany w konwencji ramowej Rady UE z 2002 r.

Wykonywanie wyroków obcych - zasady wykonywania wyroków obcych regulowana jest w art. 114 KK, rozdziale 66 KPK oraz w międzynarodowych umowach takich jak: tzw. Konwencja Berlińska z 1978r "o przekazywaniu osób skazanych na karę pozbawienia wolności w celu odbycia kary w państwie, którego są obywatelami" oraz Konwencję z 1983r. "o przekazywaniu osób skazanych". Przepisy art. 114 KK umożliwiają przejęcie wykonywania wyroku nawet w sytuacji, kiedy nie jest to przewidziane na mocy umowy międzynarodowej.

Generalnie orzeczenia zapadłe za granicą nie są wiążące dla sądów polskich (114 § 1). Jednak orzeczenie zapadłe za granicą stanowi przeszkodę do wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim w wypadkach, gdy (§ 3):

• wyrok skazujący zapadły za granicą został przyjęty do wykonania na terytorium RP,

• orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania,

• orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło wydanie sprawcy z terytorium RP,

• orzeczenie zostało wydane przez międzynarodowy trybunał karny działający na podstawie wiążącego RP prawa międzynarodowego,

• orzeczenia wydanego przez sąd państwa obcego, jeżeli taki skutek, polegający na niedopuszczalności wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony wynika z wiążącej RP umowy międzynarodowej.

art. 114 § 2 przewiduje obligatoryjne zaliczanie w całości na poczet orzeczonej przez sąd kary okresu rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę. Na gruncie tego przepisu należy szeroko interpretować słowo "kara" jako słowo obejmujące swoim znaczeniem każdy rodzaj środka penalnego, istnieje możliwość np.: zaliczenia w poczet kary ograniczenia wolności zapłaconej za granicą grzywny. Sąd nie jest jednak obowiązany zaliczyć w poczet kary orzeczonej za granicą warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. Sąd musi także uwzględnić różnice zachodzące między karami w jej dolegliwości dla skazanego (nie koniecznie wyłącznie na korzyść sprawcy).

Sąd polski, na podstawie art. 114 § 4 obowiązany jest do określenia według prawa polskiego dwóch zagadnień:

- kwalifikacji prawnej popełnionego przez sprawcę czynu;

- środka penalnego przewidzianego w polskiej ustawie karnej podlegającego wykonaniu. Podstawę określenia tego środka, przy uwzględnieniu występujących różnic na korzyść skazanego, podlegającego wykonaniu stanowią 4 elementy:

• wyrok wydany przez sąd państwa obcego,

• przewidziana w polskim ustawodawstwie kara za popełnienie takiego czynu,

• okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą,

• wykonana za granicą kara lub inny środek penalny.

II CZAS

1. Czas popełnienia przestępstwa oraz zasady intertemporalnego prawa karnego.

Czasem popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego) zgodnie z art. 6 § 1 jest czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany. Doktryna rozwija tą definicję wskazując, że czas popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego) określany jest znamionami typu czynu zabronionego a urzeczywistnienie czynu rozpoczyna się od momentu, w którym zostanie zrealizowane jedno z ustawowych znamion t.cz.z. i trwa tak długo, dopóki nie zostanie zrealizowane ostatnie znamię t.cz.z. decydujące o popełnieniu konkretnego przestępstwa (dla przestępstw materialnych jest to moment wystąpienia skutku). Dla uściślenia tej koncepcji przyjmuje się, że czasem czynu jest ostatnia chwila, kiedy sprawca działał. Czasem popełnienia przestępstwa z zaniechania będzie tu czas, w którym adresat normy miał obowiązek działać - ostatnia chwila, w której obiektywnie rzecz biorąc można było jeszcze zrealizować obowiązane działanie lub moment początkowy sytuacji, w której wykonanie obowiązku już nie jest możliwe. W sytuacji, kiedy sprawca utrzymuje stan bezprawny realizujący znamiona t.cz.z. w ciągu dłuższego czasu uznaje się, że czyn zabroniony jest popełniany w ciągu całego okresu utrzymywania stanu bezprawnego.

Zasady intertemporalnego prawa karnego:

Podstawową zasadą intertemporalnego prawa karnego jest zasada lex retro non agit wyrażona w art. 1 § 1 KK. Zasada ta jednak w polskim prawie karnym doznaje pewnych ograniczeń. Art. 4 § 1 mówi o tym, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia czynu zabronionego, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Jest to wyrażenie zasady: lex mitrior retro agit. Tym samym zasada lex severior retro non agit nie doznaje już ograniczeń.

2. Przedstaw reguły prawa karnego znajdujące zastosowanie w sytuacji zmiany ustawy karnej po popełnieniu czynu, ale przed prawomocnym jego osądzeniem.

Zmiana ustawy może polegać na:

a) penalizacji - wprowadzeniu karalności czynu dotychczas niezabronionego pod groźbą kary,

b) depenalizacji - rezygnacji z karalności czynu dotychczas zabronionego pod groźbą kary,

c) modyfikacji penalizacji - zmianie konsekwencji karnoprawnych popełnionego czynu,

d) stabilizacji penalizacji - występuje w sytuacji pojawienia się nowej ustawy, która jednak nie zmienia ani oceny czynu ani karnoprawnych konsekwencji.

w sytuacji a) obowiązuje zasada zawarta w art. 1 § 1 KK mówiąca, że odpowiedzialności karnej odpowiada ten, kto popełnił czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zatem w sytuacji, kiedy w czasie popełnienia czynu nie był on zabroniony nie można mówić o odpowiedzialności karnoprawnej. Jest to zasada: lex retro non agit.

W sytuacji b) obowiązuje zasada wyrażona w art. 4 § 1 KK stanowiący, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia czynu, stosuje się ustawę nową (w tym przypadku depenalizującą dany czyn). Ma to taką konsekwencję, że należy wydać postanowienie o umorzeniu postępowania 14 § 1), lub wyrok uniewinniający.

W sytuacji c) w tym przypadku także stosuje się zasadę z art. 4 § 1 KK tym razem zawartą w całym paragrafie, a nie tylko w jego części jak zrobiłem to powyżej. W sytuacji modyfikacji penalizacji stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. O względności ustawy decyduje sąd w konkretnym przypadku kierując się nie tylko wysokością ustawowego zagrożenia, ale i wszelkimi innymi względami jak np.: możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary czy przepisy o stosowaniu środków karnych, w tym polegających na poddaniu sprawcy próbie, nie ma ta zasada jednak zastosowania w przypadku terminów przedawnień. Nie można stosować kombinacji przepisów ustawy nowej i poprzednio obowiązującej tak, aby były one jak najwzględniejszej dla sprawcy, jednakże gdyby okazało się, że ustawa względniejsza ma wyższe zagrożenie ustawowe to sąd nie może skazać sprawcę na karę wyższą niż górna granica dla przestępstwa danego typu przewidzianej w poprzedniej ustawie (art. 7 ust. 1 Konwencji Europejskiej).

W sytuacji d) stosuje się ustawę nową (art. 4 § 1)

2a. Przedstaw reguły prawa karnego znajdujące zastosowanie w sytuacji zmiany ustawy karnej po popełnieniu czynu, ale po prawomocnym jego osądzeniu.

W sytuacji a) j.w. + zasada ne bis in idem

W sytuacji b) ma tu zastosowanie zasada wyrażona w art. 4 § 4 KK, jeżeli czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa tj. bez wniosku ze strony oskarżonego. Kary nieywkonywanej się nie wykonuje a wykonywanej natychmiast się zaprzestaje, nie można zarządzić także wykonywania kary warunkowo zawieszonej.

W sytuacji c) przy modyfikacji zaostrzającej znajduje zastosowanie zasada ne bis in idem. Przy modyfikacji łagodzącej stosuje się dyrektywy zawarte w art. 4 § 2 i 3. Wyroki zapadłe obniża się do górnej granicy przewidzianej za czyn w ustawie nowej. Gdy czyn, za który skazano sprawcę na karę pozbawienia wolności nie jest już zagrożony taką karą stosuje się dyrektywy zawarte w § 3 tj. karę pozbawienia wolności zamienia się na grzywnę lub karę ograniczenia wolności przyjmując ustawowy przelicznik 1 miesiąc pozbawienia wolności jest równoważny z 60 stawkami grzywny lub 2 miesiącami ograniczenia wolności.

W sytuacji d) jw.

3. Omów problemy związane z czasem popełnienia przestępstwa i obowiązywaniem ustawy karnej pod względem czasu.

Określenie czasu popełnienia czynu zabronionego ma istotne znaczenie dla:

• ustalenia, czy czyn w czasie jego popełnienia był zabroniony pod groźbą kary (art. 1 § 1),

• ustalenia, którą ustawę należy stosować w razie zmiany ustawy o popełnieniu czynu zabronionego (art. 4),

• rozstrzygnięcia, czy czyn zabroniony został popełniony przez osobę dorosłą czy przez nieletniego (art. 10 § 1),

• ustalenia, w przypadku popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego realizującego znamiona jednego z typów przestępnych wymienionych w art. 10 § 2, czy nieletni ukończył 15 lat,

• ustalenia, czy w przypadku popełnienia przez młodocianego występku miał on ukończone 18 lat (art. 10 § 4),

• ustalenia winy sprawcy w związku z zasadą koincydencji np. art. 31,

• rozstrzygnięcia czy do danego przestępstwa może mieć zastosowanie ustawa amnestyjna lub abolicyjna,

• ustalenia momentu, od którego zaczyna biec przedawnienie,

• ustalenia, czy przestępstwo zostało popełnione w okresie próby,

• ustalenie, czy zachodzi recydywa

• ustalenie, czy zachodzą przesłanki do przyjęcia zbiegu przestępstw (art. 85)

Problem rozciągłości czasowej czynu zabronionego. Czas działania realizującego znamiona typu czynu zabronionego może być bardzo zróżnicowany. Niektóre czyny zabronione charakteryzują się bardzo krótkim trwaniem, uniemożliwiającym nawet wyróżnienie poszczególnych form stadialnych (usiłowania). Ustalenie czasu popełnienia takich przestępstw jest bezproblemowe. Czas działania jest czasem popełnienia.

Nie wszystkie przestępstwa są jednochwilowe.

Czynności rozciągłe w czasie np. trucie, rozpijanie małoletniego, znęcanie się - czasem ich popełnienia jest ostatni moment działania sprawcy realizującego znamiona danego typu czynu zabronionego. W przypadku przestępstw wieloczynowych czasem popełnienia jest czas dokonania ostatniego z czynów składających się na realizację znamion typu. W przypadku "czynu ciągłego" czasem popełnienia jest ostatni moment działania sprawcy. Czasem współdziałania jest zrealizowanie znamion określonej formy współdziałania. Specyficznym przypadkiem sytuacja, kiedy sprawca utrzymuje stan bezprawny realizujący znamiona t.cz.z. w ciągu dłuższego czasu, wtedy uznaje się, że czyn zabroniony jest popełniany w ciągu całego okresu utrzymywania stanu bezprawnego.

Czynności popełnione przez zaniechanie - czasem popełnienia jest ostatni mement rozpiętości czasowej, w której można było podjąć skuteczne działanie zapobiegające skutkowi ->decyduje czas obowiązku działania (czas, kiedy ustał obowiązek działania). Patrz tez zagadnienie II#1.

Zmiana ustawy może nastąpić:

1. w czasie, kiedy nie nastąpiło jeszcze prawomocne osądzenie czynu

2. po prawomocnym osądzeniu czynu,

Zmiana ustawy może polegać na:

1. penalizacji - coś, co nie było zabronione zostaje zabronione,

2. depenalizacji - coś, co było zabronione staje się dozwolone,

3. modyfikacji penalizacji - coś było zabronione, jest nadal zabronione tylko, że zmieniły się warunki,

4. stabilizacji penalizacji - nie zmienia się nic.

Do prawidłowego stosowania prawa karnego międzyczasowego konieczne jest ustalenie, kiedy nastąpiła zmiana ustawy karnej i na czym ona polegała.

O zasadach prawa karnego intertemporalnego oraz zagadnienia ustawy względniejszej patrz zagadnienia II#1, II#2 i II#2a.

III CZYN

1. Typ czynu zabronionego, funkcje i klasyfikacja.

Typ czynu zabronionego - ustawowy wzorzec karalnego naruszenia normy sankcjonowanej wskazujący wszystkie cechy, które: decydują o treści bezprawia, uzasadniają jego karalność oraz te, które decydują o różnych zagrożeniach karnych.

Funkcjami podstawowymi typu czyny zabronionego są:

• zakreślenie granicy pomiędzy zachowaniami zabronionymi pod groźbą kary a innymi zachowaniami sprzecznymi z normami sankcjonowanymi lub w ogóle prawnie obojętnymi lub wartościowanymi przez porządek prawny pozytywnie.

• wyraźnego wyodrębnienia poszczególnych rodzajów zachowań karalnych, wiążącego się z potrzebą zróżnicowania zagrożeń karą tak do jakości jak i wysokości.

Klasyfikacja typów czynów zabronionych:

1. typ zasadniczy - stanowi charakterystykę zachowań najbardziej typowych dla naruszenia normy sankcjonowanej, bez cech szczególnych;

2. typ kwalifikowany - charakteryzuje się wystąpieniem cechy, którą ustawodawca uznał za tak wpływającą na zwiększenie bezprawia, że za czyn posiadający takie znamię przewidział surowszą sankcję karną. Wyróżnia się:

• typ kwalifikowany przez następstwo (znamię wpływające na zwiększenie bezprawia może być skutkiem powstałym w wyniku zachowania sprawcy - tzw. znamię o charakterze dynamicznym) - znamię wpływające na zwiększenie bezprawia jest skutkiem zachowania sprawcy,

• typ kwalifikowany przez okoliczności (znamię o charakterze statycznym) - znamię zaostrzające karę występowało już w momencie przystąpienia do realizacji czynu;

typ uprzywilejowany - charakteryzuje się cechą, która tak wpływa na zmniejszenie bezprawia, że ustawodawca zdecydował się złagodzić represję w stosunku do tej związanej z typem podstawowym;

typy dzielone ze względy na podanie nazwy lub opisu zachowania:

4. typ nazwowy - podaje określenie czynu zabronionego w znaczeniu adekwatnym dla rodzaju zachowania,

5. typ opisowy - podaje opis zachowania,

6. typ nazwowo-opisowy - określa zachowanie podając jednocześnie opis zachowania i nazywając to zachowanie;

typy dzielone pod względem oceny zachowań atakujących w różny sposób dobro prawne:

7. typ ujęty syntetycznie - pozostawia duże pole dla swobodnego uznania sędziowskiego, gdyż zawierając opis znamion skupia się na skutku bez wskazywania sposobu naruszenia dobra chronionego,

8. typ ujęty kazuistycznie - zawierają rozbudowany opis znamion wskazanych sposób naruszenia normy sankcjonowanej, skupiając się na sposobie naruszenia dobra chronionego,

9. typ niedookreślony - wymaga uzupełnienia oceną własną stosującego dany przepis;

10. typ otwarty - wymaga uzupełnienia przez znamiona pozostające poza ustawą karną;

11. typ zamknięty - nie wymaga uzupełnienia przez cechy, które nie są opisane w ustawie;

12. typ zupełny - nie odsyła do innych przepisów karnych celem sprecyzowania znamion;

13. typ niezupełny - odsyła do innych przepisów karnych lub innych dziedzin prawa w celu sprecyzowania znamion;

14. typ blankietowy - zawiera bardzo ogólny opis czynu odsyłając do innych przepisów, w których jest doprecyzowany.

2. Koncepcje czynu i postacie czynu.

Koncepcja naturalistyczno-kauzalna - najbardziej rozpowszechniona, ukształtowana na podstawie dziewiętnastowiecznej nauki psychologii, według którego czynem "jest aktywność woli człowieka" (Wolter), lub też zachowanie się w "zasięgu woli" (Andrejew), bądź też czynem jest zewnętrzny przejaw woli nieskrępowanej przymusem mechanicznym w postaci ruchów ciała oraz ich skutków. Istotne dla tego określenia jest traktowanie woli jako czynnika sprawczego kompleksu ruchów oraz jego następstw w świecie zewnętrznym.

Wady:

1. współczesna psychologia zakwestionowała twierdzenie, że u podstaw każdego ruchu musi znajdować się impuls woli, oraz by ten impuls był przyczyną ruchów;

2. podniesiono zarzut, że zaniechanie nie wymaga impulsu woli w znaczeniu, jakie wola miała w tej koncepcji (czynnik sprawczy), a cechuje je raczej brak impulsu woli.

Wartościujące ujęciu czynu - czyn to zachowanie się człowieka naruszające system wartości, którego istotną cechą jest podleganie ujemnej ocenie. Przedmiotem negatywnych ocen może być także zaniechanie.

Wady:

W grę wchodzi tyle czynów ile zespołów znamion czynu zabronionego zostało naruszonych, prawo rozmnaża byty według ocen prawnych.

np. zgwałcenie 14letniej córki przez ojca, dokonane publicznie albo z inną osoba narusza następujące przepisy:

• przepis określający gwałt,

• przepis określający stosunek z nieletnią osoba,

• przepis mówiący o publicznym zgwałceniu,

• przepis o kazirodztwie,

Gdybyśmy posługiwali się koncepcją wartościującą to ten gwałt - jeden akt - nie byłby jednym czynem, lecz wieloczynem. Mielibyśmy do czynienia z wieloma przestępstwami [a czyn mamy tylko jeden].

Kumulatywny zbieg przepisów ustawy - jeden czyn może być tylko jednym przestępstwem, skąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie zbiegających się przepisów, a karę wymierza z przepisu przewidującego karę najsurowszą.

Ujęcie finalistyczne - finaliści wychodzą z założenia, że wszelka ludzka działalność jest świadomym zmierzaniem do określonego celu. Ta celowość (finalność) przejawia się w świadomym postawieniu celu (antycypacja celu), doborze adekwatnych środków i sterowania zewnętrznym zachowaniem się. Woli przypada w tej koncepcji rola czynnika determinującego zewnętrzne zachowanie się (albo jak ktoś woli "faktora superdeterminującego kauzalny przebieg zdarzeń" Zoll). W kwestii zaniechania finaliści twierdzą, że nie jest ono celowe, że wola nie jest tu czynnikiem sterującym. Zaniechanie jest brakiem czynu. Ten brak może być jednak podstawą odpowiedzialności, gdy jest świadomym niedziałaniem, polegającym na niewykorzystaniu możliwości finalnego sterowania obowiązkowym działaniem.

Wady:

1. finalistom nie powiodła się próba objęcia jednorodnym pojęciem czynu zachowania odpowiadającego umyślnej i nieumyślnej realizacji znamion typu czynu zabronionego (przyjęcie tzw. "dualistycznego określenia czynu");

2. ujęcie finalistyczne prowadzi do zasadniczego rozbratu między działaniem a zaniechaniem jako postaciami czynu, co w konsekwencji prowadzi do "dwóch dogmatyk" przestępstw z działania i z zaniechania;

3. nauka psychologii zakwestionowała przyjętą w tym ujęciu tezy, że każde zachowanie jest celowe w sensie świadomie sterowanego przez wolę kształtowania rzeczywistości, nauka psychologii zakwestionowała rolę tej dziedziny świadomości człowieka, którą nazywamy aktami woli;

4. finaliści nie rozróżniają obiektywnego ukierunkowania określonej czynności na jakiś cel od ukierunkowania świadomego.

Ujęcie socjologiczne - podkreśla się w nim najczęściej, że istota czynu wynika z jego stosunku do społeczeństwa, co naturalnie pozwala na jednolite ujęcie działania i zaniechania - zarówno działanie jak i zaniechanie może mieć bowiem społecznie ujemną wartość. Czynem jest tu:

• zachowanie społeczne doniosłe,

• zachowanie związane z grupą społeczną,

• aktem wyboru postępowania w kontekście społecznym.

Ujęcie z podręcznika - czyn to takie zachowanie, które charakteryzuje się zdolnością dopasowania ruchów do potrzeb realizacji wyobrażonego celu mającego znaczenie w układzie społecznym.

Ujęcie #2 z podręcznika koncepcja prof. Buchały - czyn to społecznie doniosła jednostka zachowania się, psychicznie sterowana i ukierunkowana na określony cel. Zaniechanie nie jest to tylko niedziałaniem, ale musi jeszcze istnieć możliwości wykonania danej czynności

Postaciami czynu zdaje się być działanie, zaniechanie, brak czynu mimo pozorów czynu i tzw. zachowanie się osób prawnych.

3. Klasyfikacja znamion typu czynu zabronionego.

vide zagadnienie III#4

4. Przedstaw ustawowe znamiona czynu zabronionego w ujęciu strukturalnym i logicznym.

Znamię typu czynu zabronionego - cecha, którą musi posiadać zachowanie, aby być zgodne z typem czynu zabronionego. Znamiona stanowią opis czynu zabronionego pozwalający na jego odróżnienie od wszystkich innych typów zachowań zabronionych i niezabronionych.

Strukturalny podział znamion:

1. Znamiona obligatoryjne:

znamiona konstytutywne dla samego naruszenia normy sankcjonowanej (określają istotę przestępstwa wyznaczając:

• podmiot czynu karalnego określony jest czy mamy do czynienia z przestępstwami powszechnymi, czy przestępstwami indywidualnymi. Istnieją jeszcze przestępstwa o zbiorowo określonym podmiocie np. „kto wspólnie z innymi osobami” dopuszcza się czegoś - charakteryzują się one tym, że jeżeli nie wystąpi układ zbiorowy podmiotów to nie może dojść do popełnienia czynu zabronionego.

• zachowanie karalne (może być określony czasownikiem [znamię czasownikowe], określeniem odczasownikowym imiesłowem lub określeniem szczególnej formy zachowania się) lub karalny skutek (znamię skutku [skutek może być: biologiczny, fizyczny, psychiczny, normatywny])

• stosunek psychiczny sprawcy do uzewnętrznionego zachowania, lub spowodowanego skutku;

• znamiona będące przesłanką karalności czynu naruszającego normę sankcjonowaną;

• Znamiona fakultatywne:

znamiona dające podstawę zróżnicowania karalności naruszenia tej samej normy sankcjonowanej. Będą to:

• określenie przedmiotu czynności wykonawczej (przedmiotu bezpośredniego działania),

• znamię podmiotu oddziaływania,

• okoliczności modalizujące czyn,

• określenie sposobu dokonania czynu lub szczególny motyw,

• bezpośrednie wskazanie dobra chronionego.

Logiczny podział znamion.

1. potoczne - znamiona wyrażone są w znaczeniu języka potocznego (np.: art. 149 KK - Matka),

odsyłające - znamiona określone przy pomocy wyrażeń specjalistycznych odwołujące się do specjalistycznych dziedzin wiedzy i ich definicji pojęć (art. 156 - ciężki uszczerbek),

definicje - rodzaj znamion odsyłających. Znaczenie tych terminów określa sama ustawa karna (art. 191 w poł. z art. 115 § 12);

2. pozytywne - cechy, które zachowanie powinno posiadać, aby być zgodne z typem czynu zabronionego (art. 152 - za zgodą),

negatywne - cechy, których zachowanie nie może posiadać, aby być zgodne z typem czynu zabronionego (art. 171 - bez zezwolenia);

3. opisowe - wymagają prostej subsumcji pod przepis ustawy (art. 227 - podając się za funkcjonariusza),

ocenne (wartościujące) - wymagają obok subsumcji dokonania wartościowania danego zachowania (art. 226 - znieważa);

4. ostre - takie, przy których nie ma wątpliwości, co do zakresu ich desygnatów (art. 159 - nóż),

nieostre - znamiona, których zakres desygnatów nie jest jednoznaczny (art. 159 - niebezpieczne narzędzie);

5. przedmiotowe - określające pewną zmianę w świecie zewnętrznym (art. 160 narażenie na niebezpieczeństwo),

podmiotowe - określenie przeżyć psychicznych sprawcy, wskazanie na szczególną motywację (art. 161 - wiedząc, że jest się zarażonym; art. 150 - pod wpływem współczucia).

5. Koncepcja czynu - charakterystyka. Wyjaśnij definicję czynu.

Koncepcje czynu omówione III#2 tutaj pojęcia ogólne + definicja.

Każde zachowanie człowieka od urodzenia ma charakter zachowania przystosowawczego lub kształtującego otoczenie. Może być to zachowanie się wyłącznie reaktywne, wyznaczane przez bodźce, lub ukierunkowane wiążące się z antycypacją zarówno sytuacji końcowej (celu), jak i programu jej osiągnięcia. Szkoła gruzińska przyjmuje, że możliwe jest wytwarzanie się nastawienia na przyszły stan rzeczy, jako wewnętrzne wyprzedzanie, które nie musi być uświadomione.

W każdym bądź razie: czynem człowieka jest społecznie doniosła jednostka jego zewnętrznego zachowania się, psychicznie sterowana i ukierunkowana na określony cel, w postaci kompleksu ruchów (operacji) lub też powstrzymania się od ruchów (operacji) mimo możliwości ich wykonania.

Wyjaśnienie definicji:

1. Czynem może być tylko zachowanie zewnętrzne. Bodźce, płynące z otoczenia, mogą wywoływać różne reakcje "wewnętrzne, nie są one jednak czynem tak długo jak długo nie są uzewnętrzniane w postaci sterowalnych ruchów lub powstrzymywania się od określonych ruchów. Nie są czynem, nie mogą, więc być punktem zaczepienia odpowiedzialności w myśl zasady cogitationic poenam nemo patitur.

2. Czynem jest zachowanie psychicznie sterowane, którego warunkiem (sterowania) jest odpowiedni stopień aktywacji siatki nerwowej, umożliwiający procesy sterowania, tj. odbiór informacji, przetworzenie na zadania oraz ich wykonanie pod nadzorem aparatury kontrolnej. Te procesy sterowania dzielimy na procesy orientacyjne, intelektualne oraz wykonawcze. Sterowanymi nie są, więc np.: ruchy podejmowane w stanie nieprzytomności, nieskoordynowane i chaotyczne ruchy podejmowane w stanie bardzo silnego pobudzenia, ruchy refleksyjne, ruchy pod wpływem przymusu mechanicznego. Reakcją sterowaną i ukierunkowaną są z reguły ruchy zautomatyzowane, jednakże ten automatyzm może wyłączyć procesy sterowania w takim stopniu, że zewnętrznej reakcji nie należy uważać za czyn.

3. Czyn nie musi być zachowaniem celowym, będącym świadomym oddziaływaniem na rzeczywistość, któremu towarzyszy antycypacja celu i programu jego osiągnięcia, co owocuje pojęciem "czynu nieświadomego" w znaczeniu (nie kodeksowym) do oznaczenia zachowań się, w których brak było antycypacji celu i programu jego osiągnięcia; dotyczy to w szczególności niektórych zachowań reaktywnych, które mogą prowadzić tylko do przyjęcia przestępstwa nieumyślnego.

4. Czynem jest ludzkie zachowanie społecznie znaczące, które jest "odpowiedzą znaczącą, jaką daje istota obdarzona psychiką na sytuacje, która ma również jakieś znaczenie". Jest to warunek istotny z tego względu, że każdy taki kompleks ruchów, którego regulatorem jest psychika, ma swój społeczny punkt odniesienia w związku z ukierunkowaniem tego zachowania się, to znaczy ma swój przedmiot. Ten zaś przedmiot decyduje o wartości (pozytywnej lub negatywnej) tego zachowania w relacji do społeczeństwa.

5. Zachowanie się człowieka, może się wyrazić w kompleksie ruchów ukierunkowanych na cel - więc w działaniu, jak również w powstrzymywaniu się od określonych ruchów lub czynności, ale może być też zachowaniem kształtującym rzeczywistość, wyrażającym się w wykorzystywaniu sił przyrody do określonego, antycypowanego celu, zwykle wtedy związanym z kompleksem ruchów.

6. Przedstaw funkcje typu czynu zabronionego.

patrz III#1

7. Pojęcie czynu w prawie karnym.

Czyn jest fundamentalnym pojęciem w prawie karnym, gdyż już w art. 1 KK w § 1 i zd. 1 spotykamy słowa "Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn" dalej są już tylko określenia tego czynu. W ustawie karnej można także spotkać inne słowa wyraźnie wskazujące na działanie lub zaniechanie. Jeszcze innym określeniem spotykanym w ustawie jest "posiadanie" często połączone z frazą "bez wymaganego zezwolenia".

następnie można swobodnie dodać wyjaśnienie definicji czynu z III#5 i uzupełnić o: brak czynu mimo pozorów czynu (III#8) i o:

Odpowiedzialność karną osób prawnych. Osoby prawne nie mogą być podmiotem odpowiedzialności - nie pozwala na to na gruncie prawa karnego zasada winy. Jednakże ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary [2002r.] wprowadza odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary przez podmioty zbiorowe. Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku, bądź, jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową. Jeżeli osoba fizyczna działała w imieniu podmiotu zbiorowego lub podmiot zbiorowy osiągnął z tego korzyść i osoba fizyczna została skazana za przestępstwo, to w takim wypadku można przypisać odpowiedzialność quasi karną podmiotowi zbiorowemu. Osoba fizyczna odpowiada karnie, a podmiot zbiorowy quasi karnie. Jest to raczej odpowiedzialność administracyjna (art. 1 §3 - nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu).

8. Brak czynów mimo pozorów czynu.

Brak czynu mimo pozorów czynu zajdzie wtedy, gdy nie było sterowanie zewnętrznym zachowaniem, społecznej istotności danych ruchów lub ruchów zaniechanych albo możliwości działania. Brak czynu mimo zewnętrznych ruchów będzie miało miejsce: gdy te ruchy są wykonywane w stanie braku odpowiedniej aktywacji mózgu:

• we śnie, w stanie nieprzytomności, hipnozy,

• reakcji somatycznej poza siatką nerwową (ruchy refleksyjne) czyli ruchy, które powodują reakcję z całkowitym wyłączeniem ośrodkowego układu nerwowego,

• w stanie przymusu fizycznego (vis absoluta) który najczęściej zachodzi, gdy mamy do czynienia z przymusem mechanicznym, idącym od zewnątrz i nie można się jemu oprzeć,

• na skutek użycia alkoholu lub środków odurzających z zastrzeżeniem art. 33§1 § 3.

Brak czynu może wynikać z:

• braku odebrania odpowiednich impulsów

• nadmiernego pobudzenia,

• braku możliwości fizycznych, fizjologicznych lub technicznych.

Nie wyklucza czynu:

• Gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć;

• w przypadku przymusu psychicznego.

9. Przedstaw problem odpowiedzialności za tzw. materialne przestępstwa z zaniechania.

Mówi o tym art. 2 KK. Jest w nim wyrażona zasada, że za przestępstwo skutkowe z zaniechania odpowiadać może tylko ten, na kim ciążył szczególny prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (tzw. gwarant zapobiegnięcia skutkowi). Oznacza to, że sprawca musi być prawnie zobowiązany do określonego działania. Niekiedy taki obowiązek ma charakter powszechny. Z reguły jednak obowiązek przeciwdziałania skutkowi jest zindywidualizowany. Obowiązek ten może wynikać z mocy prawa, może wynikać z umowy, może wynikać także z okoliczności faktycznych. Użyte w art. 2 określenie "szczególny" obowiązek oznacza, że dla odpowiedzialności karnej niezbędne jest istnienie po stronie sprawcy nie jakiegokolwiek obowiązku prawnego, ale obowiązku odnoszącego się wprost do przeszkodzenia takiemu skutkowi, jaki się wydarzył.

Osoba gwaranta ma podjąć niezbędne czynności prowadzące do zneutralizowania niebezpieczeństwa, a przynajmniej do jego istotnego zmniejszenia. Gwarant jest zobowiązany do racjonalnego wykorzystania wszystkich dostępnych środków i metod w celu zapobiegnięcia skutkowi.

10. Obiektywne przypisywanie czynu zabronionego w przypadku działania

Przypisanie sprawcy czynu odbywa się na dwóch płaszczyznach: 1. przyczynowości oraz 2. normatywnej.

Najstarsze teorie przypisania to teorie przyczynowości należące do tzw. indywidualizujących. Przyczyną jest jakiś szczególnie kwalifikowany warunek: decydujący, najbardziej skuteczny, najbliższy skutkowi. Sprawcy przypisuje się czyn, gdy to on właśnie spełnił ten warunek.

Teoria warunkowości (teoria ekwiwalencji, równoważności warunków). Punktem wyjścia tej teorii jest twierdzenie, że przyczyną jest suma warunków koniecznych, tj. takich, bez których określona zmiana w rzeczywistości by nie nastąpiła. Każdy z tych warunków ma identyczną wartość negatywną, tzn. że bez niego skutek nie może nastąpić (warunek sine qua non). Przyczyną jest każdy warunek konieczny, gdyż warunkuje w sensie negatywnym skutek.

Zaletą tej teorii jest dostarczenie prostej metody powiązania zachowania sprawcy z określonym skutkiem.

Wadą jest to, że test eliminacji może prowadzić do włączania w krąg warunków koniecznych także takich warunków, które nie pozostawały w bezpośrednim związku z zachowaniem sprawcy (wadę tę eliminuje uzupełnienie tej koncepcji zasadą winy). Inną wadą jest to, że jeżeli nie znamy dokładnej przyczyny wystąpienia skutku to eliminowanie danych czynników nie da żadnej odpowiedzi.

Teoria adekwatności (związku adekwatnego). W prawnokarnym znaczeniu przyczynowe dla skutku jest tylko takie zachowanie, które normalnie ma właściwości spowodowania skutku odpowiadającego typowi czynu zabronionego, natomiast warunki, które mogą ten skutek tylko przypadkowo sprowadzić, są prawnie nieistotne. Określony warunek jest adekwatny do skutku, jeżeli możliwość nastąpienia skutku po prostu nie jest nieprawdopodobna, odpowiednio zdatne do spowodowania skutku jest takie zachowanie, które zwykle według naszego doświadczenia takie skutki normalnie powoduje. Sędzia, ustalając powiązanie zachowania ze skutkiem, musi się kierować wzorcem obiektywnego obserwatora, któremu są znane wiedza i doświadczenie rozważnego człowieka z danej działalności wzbogaconego o szczególną wiedzę sprawcy. Adekwatność jest, zatem pewnym sądem wartościującym o sprawstwie skutku, opierającym się na generalizacji tego rodzaju powiązań zdarzeń. Wadą tej koncepcji jest to, że sprawca czynu zabronionego w swoim działaniu może liczyć właśnie na ten nietypowy skutek, który według tej koncepcji uniemożliwiałby przypisanie mu danego skutku.

Teoria relewencji. Jej istota polega na przerzuceniu całego problemu prawnej znaczności związku przyczynowego do płaszczyzny typów czynów. Odpowiedzialność karna za skutek może uzasadniać powiązanie mające znaczenie prawne. Przyczynowość warunków koniecznych nie oznacza, bowiem ich równowartości prawnej.

10a. Obiektywne przypisywanie czynu zabronionego w przypadku zaniechania.

Stanowisko L. Kubickiego - pomiędzy działaniem i zaniechaniem, z punktu widzenia odpowiedzialności za przestępstwa skutkowe, nie zachodzi żadna istotna różnica. Czyn w postaci zaniechania, podobnie jak czyn w postaci działania, może wypełniać wszystkie ustawowe znamiona typu przestępstwa skutkowego, o ile znamiona te ujęte zostały na tyle syntetycznie, że obejmują pojęciowo zarówno działanie, jak i zaniechanie. Specyfika przestępstw skutkowych z zaniechania polega na ograniczeniu odpowiedzialności karnej do osób będących gwarantem nienastąpienia skutku.

Stanowisko W. Woltera - odrzuca przyczynowość zaniechania i dla tego przyjmuje, że opis czynu zabronionego charakteryzującego się spowodowaniem skutku określonego w ustawie nie obejmuje nieprzeszkodzenia skutkowi. Uzasadnienie odpowiedzialności za zaniechanie leży w nieprzszkodzeniu skutkowi, a nie w jego spowodowaniu.

Stanowisko K. Buchały - odrzuca przyczynowość zaniechania. Sens czynu zabronionego polega na niezapobiaganiu skutkowi, nieprzeszkodzeniu w jego nastąpieniu, mimo szczególnego obowiązku zapobiegania. Występuje tutaj hipotetyczny związek między obowiązkową czynnością zapobiegawczą a skutkiem tj. czy czynność ta mogłaby z prawdopodobieństwem praktycznym zapobiec skutkowi, czy też nie. Takie ustalenie jest możliwe przy zastosowaniu formuły warunku sine qua non. Formuła ma oczywiście postać odwróconą. Eliminacja zaniechania polega na podstawieniu do tego samego układu zamiast zaniechania wykonanie obowiązkowej czynności. Jeżeli w nowym układzie uznamy, że skutek by nie nastąpił można przyjąć wyczerpanie znamion typu czynu zabronionego. Tego rodzaju powiązanie zaniechania i skutku ma, więc charakter normatywny a nie ontologiczny.

11. Przypisanie w przypadku zaniechania.

vide III#10a

12. Z punktu widzenia znanych Ci podziałów przestępstw zakwalifikuj przestępstwo z art. xyz.

vide III#15

13. Przedmiot ochrony i dobro prawne.

Jako, że prawo karne ma w swojej podstawowej funkcji ochronę systemu stosunków społecznych, można stwierdzić, że przedmiotem ochrony jest właśnie system stosunków społecznych, panujących na danym etapie w danym społeczeństwie. Ochrona taka może dokonywać się pośrednio, bezpośrednio jest przy tym chroniona konkretna wartość społeczna (życie, mir domowy, prawo własności). Dobrem prawnym jest właśnie ta konkretna wartość społeczna. Dobrem prawnym staje się to dobro społeczna, które w następstwie typizacji zyskało ochronę na określonych warunkach. Często jedno dobro prawne chroni kilka przepisów prawa. Czasami określenie jednego typu czynu zabronionego powoduje stworzenie ochrony dla kilku dóbr prawnych, które mają wartość równorzędną lub nierównorzędną (wtedy wyróżnia się dobro główne i dobro uboczne).

13a. Reguły postępowania z dobrem prawnym.

Wyznaczane są 3 elementami:

1. niezbędnymi kwalifikacjami dotyczących:

• wiedzy,

• zdolności psycho-fizycznych do podejmowania określonej czynności,

• kondycji psychofizycznej podmiotu w chwili wykonywania czynności;

• rodzajem i stanem technicznym narzędzia używanego do danej czynności;

• odpowiednim sposobem przeprowadzania czynności.

Brak kwalifikacji nie zwalnia z obowiązku posługiwania się właściwym narzędziem i przeprowadzania czynności we właściwy sposób. Sam brak kwalifikacji, przy zachowaniu pozostałych elementów reguł postępowania, prowadzić może jedynie do odpowiedzialności za abstrakcyjne narażenie dobra prawnego na niebezpieczeństwo nie zaś za konkretne narażenia czy naruszenie dobra prawnego.

14. Warunki odpowiedzialności za przestępstwa z zaniechania.

vide III#9

15. Definicja przestępstwa i podział przestępstw.

Przestępstwem jest tylko czyn człowieka bezprawny (zabroniony przez ustawę karną), karalny (podlegający sankcji karnej), karygodny (o stopniu szkodliwości wyższym niż znikomy) oraz zawiniony (istnieje zarzucalność nieusprawiedliwionej wadliwości procesu decyzyjnego sprawcy).

Podział przestępstw:

1. ze względu na stopień ciężkości:

• zbrodnie - czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą,

• występki - czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc;

• ze względu na formę czynu:

• z działania - istnieje pewna uzewnętrzniona aktywność woli,

• z zaniechania - mamy do czynienia z brakiem uzewnętrznionej aktywności woli zgodnie z oczekiwanym kierunkiem;

• ze względu na skutkowy lub bezskutkowy charakter czynu:

• formalne [bezskutkowe] - w typie czynu nie zawierają znamienia skutku np. przestępstwo znieważenia,

• materialne [skutkowe] - popełnione są w chwili realizacji określonego, opisanego w ustawie skutku przestępnego;

• ze względu na sposób atakowania dobra prawnego:

• naruszające dobro prawne,

• narażające na niebezpieczeństwo dobro prawne:

• konkretnego narażenia,

• abstrakcyjnego narażenia,

• indywidualne narażenie na niebezpieczeństwo,

• powszechne narażenie na niebezpieczeństwo;

• ze względu na zakres podmiotów:

• powszechne - są regułą, mogą być popełnione przez każdą osobą,

• indywidualne - może być popełnione przez indywidualne oznaczoną osobę:

• przestępstwa indywidualne właściwe, które zarówno w typie podstawowym jak i kwalifikowanym mogą być popełnione jedynie przez ściśle określone osoby,

• przestępstwa indywidualne niewłaściwe, które w typie podstawowym mogą być popełnione przez każdego, w typie kwalifikowanym mogą być popełnione tylko przez ściśle oznaczony podmiot;

• ze względu na formę winy:

• umyślne,

• nieumyślne,

• umyślno-nieumyślne,

• nieumyślno-nieumyślne;

• ze względu na sposób ścigania:

• ścigane z urzędu,

• ścigane na wniosek,

• ścigane z oskarżenia prywatnego,

• za zgodą pokrzywdzonego;

IV WINA

1. Obowiązek ostrożnego postępowania, jego rola i miejsce w strukturze przestępstw nieumyślnych / zasady ostrożności i ich rola.

W praktyce społecznej działalności człowieka wykształciły się w poszczególnych dziedzinach działalności związanej z niebezpieczeństwem dla życia, zdrowia, mienia lub innych wartości - zasady (reguły) ostrożnego postępowania. Ich przestrzeganie pozwala na osiągnięcie celów społecznych, a jednocześnie uniknięcia ujemnych następstw. Zakres i poziom wymagań wynikających z zasad ostrożności wynika z jednej strony z konieczności zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa dla dóbr prawnych z drugiej zaś nie mogą uniemożliwić społecznie pożyteczny obrót prawny. Wprowadzenie ich do ustawowej określoności czynu następuje przez ustanowienie uogólnionego obowiązku zachowania się, który obejmuje obowiązki natury obiektywnej i subiektywnej:

Obowiązek natury subiektywnej dotyczy zachowania sprawności intelektualnej i skoncentrowaniu uwagi, umożliwiającej rozpoznanie niebezpieczeństwa, związanego z czynnością planowaną lub wykonywaną. Może polegać na "należytej" ostrożności tj. na szczególnej koncentracji uwagi, napięcia władz umysłowych.

Obowiązek natury obiektywnej dotyczy 3 kwestii:

• niezbędnych kwalifikacji podmiotu podejmującego daną czynność, które czasem muszą być potwierdzone egzaminem,

• stanu technicznego maszyny, pojazdu, czy też w ogóle narzędzia, którym dana osoba się posługuje, zapewniającego bezpieczne wykonywane danej czynności,

• określonego zachowania podmiotu w różnorodnych niebezpiecznych sytuacjach, minimalizującego to niebezpieczeństwo, tj. postępowania zgodnego z zasadami ostrożności.

Dawniejsza teoria prawa karnego nie odróżniała w obrębie przestępstw nieumyślnych tego, co charakteryzuje zachowanie się sprawcy sprzeczne z przyjętymi zasadami ostrożnego postępowania, od winy z powodu naruszenia tych zasad i spełnienia znamion typu czynu zabronionego. Współczesna polska teoria prawa karnego, wyraźnie odróżnia to wszystko, co dotyczy powinności określonego zachowania się, od kwestii zarzucalności powinnego zachowania, która nawiązuje do procesów psychicznych. Chodzi o to by odróżnić dwie kwestie: tą dotyczącą naruszenia przez sprawcę obowiązku ostrożnego zachowania się od tej, dotyczącej możliwości postawienia mu zarzutu uwarunkowanego tym czy powinien lub mógł przewidzieć skutki swojego działania (odróżnienie naruszenia obowiązku ostrożności od kwestii winy). Naruszenie obowiązku ostrożności zalicza się, zatem do znamion typu czynu zabronionego i nie jest utożsamiane z winą. Określa ono typ bezprawia nieumyślnego.

2. Scharakteryzuj umyślność przy popełnieniu czynu zabronionego.

Czyn popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca miał zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godzi. (art. 9 § 1 KK)

Umyślność w ujęciu kodeksowym sprowadza się, zatem do istnienia zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Zamiarem jest świadome ukierunkowanie podmiotu na wykonanie czynności lub spowodowanie skutku realizującego znamiona typu czynu zabronionego. Umyślność w rozumieniu kodeksowym zawiera w sobie tak zamiar bezpośredni (dolus directus), więc chęć popełnienia czynu zabronionego jak i zamiar wynikowy (dolus eventualis), czyli godzenie się na przewidywaną możliwość popełnienia czynu zabronionego. Zamiar a więc i umyślność są uwarunkowane wyobrażeniem celu (stroną intelektualną) i dążeniem opartym na motywacji jego osiągnięcia (strona woluntatywna). Strona intelektualna to świadomość wszystkich tych okoliczności (natury przedmiotowej), które składają się na charakterystykę typu czynu zabronionego. Strona woluntatywna polega na tym, że sprawca rozpoznając możliwość realizacji określonego stanu rzeczy (strona intelektualna) decyduje się go zrealizować. Bardzo często strona woluntatywna poprzedzona jest procesem decyzyjnym, w którym podmiot wyobraża sobie cel swojego działania, określa motyw, wybiera określony sposób dotarcia do celu, podejmuje decyzje działania. Warunkiem popełnienia umyślnie czynu zabronionego jest, zatem to, aby podmiot mniej więcej wiedział, co chce swoim działaniem osiągnąć, miał świadomość, że to działanie wyczerpuje znamiona typu czynu zabronionego (że jest przestępstwem) i kierując swoim postępowaniem doprowadza do popełnienia czynu zabronionego.

3. Scharakteryzuj nieumyślność przy popełnieniu czynu zabronionego.

O nieumyślnie popełnionym czynie zabronionym mówi art. 9 § 2 KK. Czyn zabroniony jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

Nieumyślność charakteryzuje się, zatem: brakiem zamiaru popełnienia czynu zabronionego (sprawca nie chce ani się nie godzi na zrealizowanie znamion typu czynu zabronionego) oraz przewidywaniem możliwości popełnienia czynu zabronionego (świadoma nieumyślność) lub zdolnością przewidzenia możliwości popełnienia czynu zabronionego (nieświadoma nieumyślność). Dodatkowo istotne jest, aby czyn został popełniony na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Reguły te wyznaczane są przez kwalifikacje podmiotu, przedmiot używany przy dokonywaniu czynności oraz sposób przeprowadzania czynności.

4. Omów zamiar ewentualny i jego rodzaje.

Zamiar ewentualny wg. koncepcji obojętności woli Woltera to "godzenie się" sprawcy z możliwością popełnienia czynu zabronionego. Jest to "obojętność woli" w sytuacji, gdy sprawca uświadamiając sobie istotne prawdopodobieństwo nastąpienia skutku, ani nie chce, aby on nastąpił, ani też nie chce, aby nie nastąpił. Ten stan psychiczny sprawcy można określić jako pasywność woli lub jej lenistwem. Jest to koncepcja bliska ujęciu kodeksowemu.

Zamiar ewentualny (dolus eventualis) występuje zawsze obok jakiegoś celu pierwotnego, bezpośredniego, który jednakże może być prawnokarnie obojętny. Jednocześnie sprawca nie chce nastąpienia tego drugiego skutku (realizującego znamiona przestępstwa) - lecz godzi się na jego nastąpienie obok celu zamierzonego (dolus eventualis cumulativis) lub też zamiast niego (dolus eventualis alternativis). Subiektywna użyteczność celu, do którego zmierza, jest tak duża, że pragnienie jego osiągnięcia wywiera przemożny wpływ na proces motywacyjny tak, iż w rezultacie sprawca akceptuje nastąpienie skutku dodatkowego, gdyż w przeciwnym razie musiałby zrezygnować ze skutku zamierzonego. Zamiar ewentualny cechuje, więc to, że sprawca nie postawił sobie realizacji znamion typu czynu zabronionego za cel, lub za antycypowany środek do tego celu, ani też nie uznawał realizacji znamion za konieczne następstwo dążenia do celu. Zamiar ewentualny cechuje świadomość dużego prawdopodobieństwa nastąpienia ubocznego rezultatu oraz brak przekonania, że to następstwo nie zostanie zrealizowane, sprawca sprowadza, zatem świadomie znaczne prawdopodobieństwo nastąpienia skutku ubocznego. Z tych powodów "godzenie się" i brak przekonania, co do nienastąpienia skutku powodują "współchcenie" popełnienia także czynu zabronionego.

Zamiar niby-ewentualny (dolus quasi-eventualis). Twórcą tego pojęcia był Andrejew. Zamiar niby ewentualny charakteryzuje się tym, że chce samego działania, nie ma jednak pewności czy realizuje swoim działaniem znamiona typu czynu zabronionego. Koncepcja ta posiada znaczne wady i poddana była mocnej krytyce (m.in. zarzut, że nie można ustosunkowywać woli do cech niezależnych od sprawcy).

Zamiar ogólny (dolus generalis) zachodzi, gdy sprawca podczas przystępowania do danej czynności realizującej znamiona typu czynu zabronionego nie jest w stanie określić konkretnych efektów, jakie ma to działanie sprowadzić. Decyduje się na popełnienie danego przestępstwa a nie na spowodowanie jakiegoś skutku, sprawca nie jest w stanie określić znamion ilościowych, jakie jego działanie ma wypełnić.

5. Zawinienie na przedpolu czynu zabronionego.

Koncepcja zawinienia na przedpolu czynu zabronionego wytworzona przy okazji wprowadzenia karalności zachowania sprawcy będącego pod wpływem środków odurzających na podstawie pewnych zaszłości, które miały miejsce przed popełnieniem czynu, kiedy sprawca był jeszcze trzeźwy. Zawinienie na przedpolu czynu zabronionego jest wyłomem od zasady koincydencji. Powstaje sytuacja, kiedy to stan niepoczytalności nie wyłącza winy, a poczytalności ograniczonej nie stanowi przesłanki dla łagodniejszej odpowiedzialności, z powodu tego, że sprawca swoim działaniem doprowadził się do takiego stanu. Po raz pierwszy w polskim prawie karnym zawinienie na przedpolu czynu zabronionego pojawiło się na gruncie KK z 1932r. Znajdował się tam przepis, na podstawie, którego sprawca niepoczytalny z powodu nietrzeźwości lub odurzenia był traktowany jako poczytalny, jeżeli wprawił się w ten stan po to, aby popełnić czyn zabroniony (actio libera in causa). Niemieckie prawo karne dla takich sytuacji stworzyło konstrukcję tzw. Rauschdeliktu, wg której sprawca taki odpowiadał nie za czyn, ale za to, że wprawił się w sposób zawiniony w stan niepoczytalności. Warunkiem do karalności za Rauschdelikt było popełnienie w tym stanie niepoczytalności czynu zabronionego. Jeszcze inną koncepcją była konstrukcja ochrony społecznej, rezygnowano z nawiązania w takich przypadkach do zasady winy i przyjmowano pełną odpowiedzialność karną. Polski KK z 1997r przyjął konstrukcję ochrony społecznej z elementami konstrukcji Rauschdeliktu. Sprawca niepoczytalny w chwili czynu odpowiada za niego na normalnych zasadach, jeżeli sam wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodującego wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.

6. Scharakteryzuj zamiar popełnienia czynu zabronionego i jego odmiany.

O zamiarze czytaj zag. IV#2

Zamiar bezpośredni - zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony mając świadomość konieczności lub możliwości jego popełnienia.

Zamiar ewentualny ­- zachodzi, gdy sprawca nie chce popełnienia czynu zabronionego, jednakże przewidując możliwość popełnienia takiego czynu godzi się na to.

Zamiar niby-ewentualny - zagadnienie IV#4

Zamiar ogólny - zag. IV#4

Tzw. zamiar zabarwiony - powiązany z koncepcją winy umyślnej i winy nieumyślnej wyróżnia zamiar, którego cechą charakterystyczną było wzbogacenie "chcenia popełnienia czynu zabronionego" celowym nastawieniem, niejako zabarwiającym zamiar popełnienia przestępstwa.

Zamiar przemyślany (dolus premeditatus) - zostaje podjęty po rozważeniu wszystkich okoliczności, zaplanowaniu drogi osiągnięcia celu w warunkach, kiedy istniał czas na walkę motywów i uruchomienie mechanizmów kontrolnych.

Zamiar nagły (dolus repentinus) - powstaje w sytuacji zaskoczenia sprawcy, kiedy nie miał czasu przemyśleć wszystkich okoliczności zachowania. Najczęściej podejmowany w warunkach strachu, emocji, wzburzenia, współczucia itp. czyli afektu.

7. Omów błąd co do bezprawności, przedstaw konsekwencje przyjęcia poszczególnych koncepcji.

Pojęcie błędu - błąd to niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Błąd może polegać na:

• nieświadomości - w rzeczywistości występują elementy, które nie znalazły odbicia w świadomości,

• urojeniu - w świadomości powstaje obraz wystąpienia takich elementów, które nie wystąpiły faktycznie.

• najczęściej błąd jednak polega zarówno na nieświadomości jak i urojeniu (gdyż w miejsce elementów rzeczywistości, które nie zostały odebrane, tworzą się w świadomości obrazy nieodpowiadające temu wycinkowi rzeczywistości.

Błąd co do bezprawności jest jedną z okoliczności wyłączającej albo umniejszającej winę. Błąd co do prawnej oceny czynu może wystąpić zarówno w postaci nieświadomości bezprawności czynu jak i postaci urojenia bezprawności. Urojenie bezprawności czynu jest z punktu widzenia odpowiedzialności karnej, nieistotne. Natomiast sytuację, w której sprawca nie ma świadomości bezprawności czynu stosuje się art. 30 KK. Świadomość bezprawności czynu nie oznacza świadomości karalności czynu, lecz jedynie świadomość, że czyn jest sprzeczny z jakąś normą prawną. Błąd co do oceny prawnej nie może polegać na przyjęciu wadliwej interpretacji przepisu i braku świadomości, że sąd stosuje wykładnie odmienną.

Koncepcje:

Ignorantia iuris nocet (teoria pełnej irrelewancji) - nieświadomość bezprawności nie ma wpływu na odpowiedzialność karną.

Teoria zamiaru (pełnej relewancji, teoria równoważności błędu co do znamienia i bezprawności) - Błąd co do prawa jest traktowany jak błąd co do znamion. Sprawca, który nie miał świadomości bezprawności nie może odpowiadać za przestępstwo umyślne. Świadomość bezprawności odgrywa istotną rolę dla bytu zamiaru popełnienia przestępstwa. Konsekwencją tej teorii jest w razie braku owej świadomości przesunięcie odpowiedzialności czynu w sferę przestępstw nieumyślnych.

Teoria winy (teoria ograniczonej relewancji) - przesuwa problem nieświadomości bezprawności z płaszczyzny przypisania zamiaru do kompleksu problemów związanych z zawinieniem. Nauka niemiecka wyróżnia tutaj teorię krańcową winy - przyjmującą, że każda nieświadomość bezprawności przekreśla zawinienie, oraz tzw. ograniczoną, której w zasadzie odpowiada rozwiązanie przyjęte w art. 30 KK, wychodząca z założenia, że do przypisania zawinienia, wystarczy, że sprawca mógł rozpoznać bezprawność swojego zachowania.

Konsekwencją rozwiązania kodeksowego jest to, że warunkiem przypisania sprawcy winy jest rozpoznawalność bezprawności czynu. Usprawiedliwiona nieświadomość wyłącza winę sprawcy czynu bezprawnego i tym samym wyłącza przestępność takiego czynu. Kryteria usprawiedliwienia mają charakter obiektywno-subiektywny. Należy w miejsce sprawcy wstawić wzorcowego obywatela i zadać sobie pytanie, czy on rozpoznałby bezprawność czynu, jeżeli odpowiedzi byłaby negatywna należy przyjąć, iż był to błąd usprawiedliwiony. Muszą być jednak dodatkowo uwzględnione indywidualne właściwości sprawcy.

8. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona oraz ich następstwa prawne.

Niepoczytalność - Polski KK przy określeniu niepoczytalności przyjmuje metodę mieszaną, wskazując źródła niepoczytalności oraz następstwa niepoczytalności. Choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych mają być powodem braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. Źródłami niepoczytalności są: choroba psychiczna; upośledzenie umysłowe; "inne zakłócenie czynności psychicznych".

Poczytalność ograniczona - zachodzi, gdy w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona. Ograniczenie to musi mieć źródło w zakłóceniach psychicznych takich samych jak przy niepoczytalności. Z punktu widzenia polskiego kodeksu karnego znaczenie ma tylko taka ograniczona poczytalność, która w stopniu znacznym zmniejsza zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem.

Konsekwencje niepoczytalności - Niepoczytalność czyni ze sprawcy osobę niezdolną do przypisania jej winy. Czyn niepoczytalnego będzie czynem bezprawnym (np.: uprawniającym do obrony koniecznej) jednak nie będzie on traktowany jako przestępstwo (art. 31 § 1 KK). Dla sprawców czynów zabronionych, którzy popełnili w stanie niepoczytalności można stosować środki zabezpieczające w postaci umieszczenia w zakładzie zamkniętym lub w wyjątkowych przypadkach w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

Konsekwencje poczytalności ograniczonej - jej stwierdzenie pozwala na skorzystanie przez sąd z instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, nie jest to jednak obowiązkiem sądu, choć poczytalność ograniczona powinna być uwzględniona przy wymierzaniu kary. Stan ograniczonej poczytalności nie stanowi elementu podmiotowego strony czynu zabronionego i nie rzutuje na kwalifikację prawną czynu, wpływa tylko i wyłącznie na stopień zawinienia. Osoby, które zostały skazane za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności na karę więzienia, mogą być przez sąd umieszczone w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

9. Błąd co do kontratypu i okoliczności wyłączających winę.

Błąd co do kontratypu - Jest to inny rodzaj błędu niż błąd co do okoliczności stanowiących znamię typu czynu zabronionego i od błędu co do oceny prawnej, bowiem błąd co do okoliczności stanowiącej znamię kontratypu nie prowadzi do wyłączenia zamiaru. Przepis z art. 29 KK w pewnym sensie usprawiedliwia zrealizowanie znamion typu czynu zabronionego, nie dekompletując przy tym znamion typu. Czyn dokonany pod wpływem błędu co do okoliczności wyłączających bezprawność czynu pozostaje czynem bezprawnym. Błąd co do kontratypu może jedynie powstać w sytuacji urojenia, że zachodzi okoliczność, w której można zastosować odpowiednią formę kontratypu. Błąd nieświadomości kontratypu jest niemożliwy, kontratypy, bowiem charakteryzują się kierunkowym nastawieniem zmierzającym do ochrony dobra prawnego.

Błąd co do okoliczności wyłączających winę - Może polegać na różnicy pomiędzy wycinkiem rzeczywistości a jego odbiciem w świadomości sprawcy. błąd co do okoliczności wyłączającej winę może polegać także na błędnym przekonaniu, że dana okoliczność, z punktu widzenia polskiego porządku prawnego wyłącza winę. Błąd nie będzie istotny, gdy sprawca sobie uroił, że ze względu na wiek lub brak poczytalności nie jest zdolny do odpowiedzialności karnej. Te okoliczności dotyczące zdolności podmiotu do bycia winnym, nie mogą być przedmiotem istotnego błędu w znaczeniu art. 29. Przedmiotem błędu mogą być natomiast okoliczności przedmiotowe stanowiące znamiona stanu wyższej konieczności jako okoliczności wyłączającej winę, lub znamiona kolizji obowiązków jako okoliczności wyłączającej winę.

10. Przedstaw błąd co do okoliczności stanowiących znamię typu czynu zabronionego i jego konsekwencje w prawie karnym.

Tego błędu dotyczy art. 28 KK. Błąd co do okoliczności stanowiących znamię typu czynu zabronionego może polegać na:

1. Błędzie co do okoliczności stanowiących znamię typu podstawowego. Nieświadomość okoliczności stanowiącej znamię pozytywne lub urojenie sobie okoliczności stanowiącej znamię negatywne wyłączają (na mocy art. 28 i art. 9) możliwość odpowiedzialności za przestępstwo umyślne. Nie stanowi błędu nieświadomość okoliczności stanowiącej znamię negatywne lub urojenie sobie okoliczności stanowiącego znamię pozytywne. Istotne znaczenie ma tylko błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, nie ma natomiast znaczenia błąd co do innych okoliczności. Z punktu widzenia art. 28 § 1 obojętny jest rodzaj okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego będącej przedmiotem błędu. Błąd nie może dotyczyć znamion podmiotowych, gdyż odnoszą się do przeżyć wewnętrznych sprawcy. Nie można być przecież w błędzie np. co do własnych zamiarów.

2. Błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię kwalifikujące czynu zabronionego. W przypadku tego błędu istotne znaczenie ma charakter tego znamienia, to czy przedmiotem błędu jest okoliczność o charakterze statycznym, czy też o charakterze dynamicznym (następstwo). Jeżeli błąd dotyczy okoliczności o charakterze statycznym występującej w chwili przystąpienia do realizacji znamion typu czynu zabronionego to brak świadomości takiej okoliczności lub jej urojenia (gdy chodzi o znamię negatywne) wyklucza możliwość przypisania sprawcy popełnienia czynu zabronionego typu kwalifikowanego, z uwagi na brak znamienia podmiotowego. Jeżeli znamieniem kwalifikującym jest następstwo czynu to brak świadomości możliwości wystąpienia takiego następstwo rodzi odpowiedzialność za przestępstwo umyślno-nieumyślne.

3. Błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię uprzywilejowując typ czynu zabronionego. Tą kwestię reguluje § 2 art. 28. Jeżeli sprawca znajdował się w błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność powodująca wystąpienie typu uprzywilejowanego i błąd ten był usprawiedliwiony, to odpowiada za przestępstwo typu uprzywilejowanego. Jeżeli jednak błąd był nieusprawiedliwiony to sprawca odpowiada za umyślne przestępstwo typu zasadniczego.

11. Rozkaz jako okoliczność wypływająca na odpowiedzialność karną.

Kodeks karny z 1997 r. respektuje zasadę posłuszeństwa wobec rozkazów. Zasad ta powoduje bezkarność przestępstwa popełnionego, przez żołnierza, jeśli nastąpiło to w wyniku wykonania rozkazu. Zasada ta jednak nie ma charakteru bezwzględnego, kodeks nie hołduje tzw. zasadzie "ślepych bagnetów", wg której sprawca nie odpowiada za jakiekolwiek przestępstwo w wyniku wykonania rozkazu. Nie można jednak jednoznacznie uznać, że kodeks wyznaje tzw. zasadę "myślących bagnetów", a raczej przyjmuje zasadę "umiarkowanego posłuszeństwa". Jeśli wykonanie rozkazu łączy się z popełnieniem umyślnie jakiegokolwiek przestępstwa, żołnierz za to przestępstwo odpowiada. Jest natomiast zwolniony od odpowiedzialności za nieumyślne popełnienie przestępstwa w wyniku wykonania rozkazu. Niezależnie od odpowiedzialności sprawcy odpowiada także wydawca rozkazu jako sprawca przez polecenie. Rozkaz musi pochodzić bądź od przełożonego, bądź w wyjątkowych sytuacjach przez żołnierza starszego stopniem. Działanie na podstawie rozkazu nie wyłącza bezprawności czynu, lecz winę sprawcy. Pojęcie rozkazu definiuje art. 115 § 18.

12. Porównaj zamiar ewentualny i świadomą nieumyślność.

"Koncepcją, wzbudzającą masę kontrowersji, jest zamiar ewentualny, którego rozgraniczenie od zamiaru bezpośredniego oraz lekkomyślności jest praktycznie bardzo trudnym zadaniem." ale do rzeczy.

1. W przypadku zamiaru ewentualnego sprawca ani nie chce ani chce popełnienia czynu zabronionego, w przypadku lekkomyślności sprawca chce, aby skutek nie nastąpił.

2. W przypadku zamiaru ewentualnego sprawca nie sądzi, że uda mu się uniknąć popełnienia czynu zabronionego, w przypadku lekkomyślności sprawca właśnie na to liczy.

3. W obu przypadkach zachodzi jednak przewidywanie wystąpienia negatywnych konsekwencji własnych działań.

4. Przy zamiarze ewentualnym brak jest jednorazowego nastawienia w procesie podejmowania decyzji, że skutek nie nastąpi, gdyż w pewien sposób "współchce" tego celu przy okazji nakierowania swojego postępowania na inny cel, w przypadku lekkomyślności sprawca bezpodstawnie liczy na to, że uda mu się uniknąć skutku.

5. Zamiar ewentualny występuje przy umyślności, lekkomyślność występuje przy nieumyślności.

13. Wyłączenie przestępności czynu ze względu na brak winy.

W naszym kręgu kulturowym odpowiedzialność karna związana jest z winą. Zasada nullum crimen sine culpa należy do podstawowych standardów współczesnego prawa karnego. Wina stanowi legitymację dla stosowania kary wobec sprawcy przestępstwa a stopień winy pełni także funkcje limitującą wymiar kary. Okolicznościami wyłączającymi "bycie winnym" są:

Niepoczytalność - Jest to niemożność rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem z powodów choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.

Nieletniość - generalną zasadą jest to, że winę można przypisać tylko osobie, która ze względu na wiek dysponuje odpowiednim doświadczeniem do rozpoznania znaczenia swojego postępowania. W polskiej ustawie karnej jest to granica ukończenia 17 lat, w wyjątkowych sytuacjach ukończenie 15 lat lub 18.

Usprawiedliwiony błąd - usprawiedliwiony błąd występuje, kiedy sprawca zachował się tak jak na jego miejscu zachowałby się wzorowy obywatel o wiedzy, doświadczeniu odpowiadającym pełnionej roli społecznej oraz postawie starannego i sumiennego wykonywania zadań z niej wynikających a mimo to zrealizował znamiona typu czynu zabronionego.

Stan wyższej konieczności wyłączający "bycie winnym" - dotyczy sytuacji, w której sprawca poświęcił dobro prawne, w celu ratowania dobra prawnego, które nie było niższej, lecz nie "oczywiście niższej" wartości od dobra poświęcanego (art. 26 § 2 KK).

Rozkaz - w sytuacji, kiedy żołnierz wykonując rozkaz dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu również zachodzi wyłączenie przestępności czynu (chyba, że żołnierz wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo).

Wymuszenie posłuchu w ostatecznej potrzebie - występuje, gdy żołnierz w okolicznościach wymagających natychmiastowego przeciwdziałania (nieposłuszeństwu lub oporowi) a nie ma innych skutecznych sposobów w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do wydania, którego był uprawniony stosuje środki niezbędne w tym celu. (ostateczna potrzeba jest również często traktowana jako kontratyp, czyli okoliczność wyłączająca bezprawność, więc do końca nie wiem, dlaczego Zoll umieścił to wśród okoliczności wykluczających winę. Może chodzi o przekroczenie granic tego kontratypu?)

Niemożność zachowania reguł ostrożności.

V KONTRATYPY

1. Przedstaw stan wyższej konieczności. Czy zawsze jest kontratypem?

Stan wyższej konieczności nie jest instytucją jednolitą. Stan wyższej konieczności opisany w art. 26 KK dzieli się na stan wyższej konieczności jako kontratyp § 1 i stan wyższej konieczności, jako okoliczność wyłączającą winę § 2.

Przez stan wyższej konieczności należy rozumieć taką sytuację, w której dobru prawnemu zagraża bezpośrednie niebezpieczeństwo i niebezpieczeństwo to może być uchylone tylko przez poświęcenie innego dobra chronionego prawem. Aby mówić o stanie wyższej konieczności muszą zostać spełnione konkretne warunki. Musi wystąpić niebezpieczeństwo dla dobra prawnego, czyli sytuacja obiektywna, z której rozwojem łączy się duże prawdopodobieństwo zniszczenia lub uszczuplenia dobra prawnego. Niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie tj. występuje sytuacja, w której zwłoka w podjęciu działań ratowniczych mogłoby uczynić takie działania bezprzedmiotowymi a ich niepodjęcie prowadziłoby do nieuchronnego uszczerbku dla dobra. Dalej, ponieważ stan wyższej konieczności ma charakter subsydiarny można się na niego powoływać w sytuacji, gdy nie ma żadnych innych sposobów uniknięcia niebezpieczeństwa bez poświęcania tego dobra prawnego oraz należy wybrać środki, które spowodują najmniejsze z możliwych szkód. Dobro ratowane musi być dobrem chronionym przez prawo. Dobro poświęcane musi przedstawiać niższą wartość od dobra ratowanego (aby wyłączyć bezprawność) albo dobro poświęcane przedstawia wartość niższą, lecz nie "oczywiście niższą" od dobra ratowanego (aby wyłączyć winę), natomiast w sytuacji gdy dobro poświęcane przedstawia wartość oczywiście wyższą od dobra ratowanego zachodzi przekroczenie granic stanu wyższej konieczności. Podmiot powołujący się na stan wyższej konieczności jako na okoliczność wyłączającą jego winę, nie może mieć szczególnego obowiązku ochrony dobra poświęconego. W przypadku kolizji obowiązków (tj. gdy podmiot obowiązany do jednoczesnego chronienia dwóch równoważnych, zagrożonych określonym stanem rzeczy w danym momencie dóbr prawnych) jest zobowiązany chronić to "bliższe”, czyli to, które uda mu się z większym prawdopodobieństwem uratować.

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności wiąże się z naruszeniem któregokolwiek ze znamion określonych w ustawie tj.: bezpośredniości niebezpieczeństwa (eksces ekstensywny), konieczności poświęcenia dobra chronionego, warunku subsydiarności lub proporcji wartości dobra poświęcanego i ratowanego (eksces intensywny).

2. Porównaj kontratyp obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności (różnice).

W przypadku obrony koniecznej musi być do czynienia z bezprawnym zamachem, który jest zdecydowanie węższym pojęciem od bezpośredniego niebezpieczeństwa, które musi mieć miejsce w przypadku stanu wyższej konieczności. Bezprawny zamach może się odnosić jedynie do działań człowieka, bezpośrednie niebezpieczeństwo może być także efektem działań przyrody. W przypadku obrony koniecznej nie obowiązuje zasada subsydiarności, broniący się, może użyć wszelkich skutecznych środków, aby powstrzymać zamach (byle by były współmierne do ataku), nie musi także szukać sposobu uniknięcia naruszenia dobra poświęcanego np. poprzez ucieczkę. W przypadku obrony koniecznej nie następuje porównywania dóbr, powołać się na obronę konieczną można w przypadku ataku na jakiekolwiek dobro prawne i dobro poświęcane nie musi tu przedstawiać wartości niższej od dobra ratowanego, odnośnie stanu wyższej konieczności, aby był on kontratypem dobro poświęcane musi przedstawiać wartość niższą od dobra ratowanego.

3. Przedstaw charakter i warunki legalności eksperymentu leczniczego.

Eksperyment leczniczy to wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej.

Warunki:

• gdy poprzednie metody (diagnostyczne, lecznicze lub profilaktyczne) okazały się nieskuteczne lub, gdy skuteczność poprzednich metod nie jest wystarczająca;

• jeżeli spodziewana korzyść lecznicza lub poznawcza ma istotne znaczenie;

• jeżeli osiągnięcie korzyści (leczniczej lub poznawczej) oraz celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy i zgodne z zasadami etyki lekarskiej;

• osoba mająca być poddana eksperymentowi musi być uprzednio poinformowana o celach, sposobach, warunkach przeprowadzenia, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku oraz możliwości odstąpienia od eksperymentu w każdym stadium jego trwania;

• osoba poddana eksperymentowi musi wyrazić pisemną zgodę (lub wyrazić ją ustnie przy obecności 2 świadków);

• udział małoletnich jest potwierdzony przez prawnych opiekunów (a jeżeli małoletni ukończył lat 16 i może z rozeznaniem ocenić sytuację to także on musi wyrazić zgodę);

• udział w eksperymencie leczniczym kobiet ciężarnych musi być poprzedzone szczególnie wnikliwą oceną, co do ryzyka dla matki i płodu.

4. Ogólne założenia kontratypizacji oraz ustawowa określoność kontratypów.

Kolizja dóbr - zachowanie podjęte w sytuacji kontratypowej, z punktu widzenia zaatakowanego przez to zachowanie dobra i obowiązujących reguł postępowanie wobec tego prawa, nie różni się niczym od zachowania bezprawnego i karalnego. Kontratyp powstaje w celu usprawiedliwienia działania naruszającego dobro prawne, gdy ma na celu uratowanie innego dobra chronionego przez prawo. Mimo tego usprawiedliwienia dobro poświęcane nie przestaje być przez to poświęcenie dobrem prawnym.

Konieczność poświęcenia dobra prawnego - kolizja ta uniemożliwia wspólne istnienie obu dóbr. Właśnie niemożność jednoczesnego utrzymania w dotychczasowym stanie pozostających w kolizji dóbr stanowi merytoryczne uzasadnienie poświęcenia jednego z nich.

Społeczna opłacalność poświęcenia dobra prawnego - poświęcenie określonego dobra, spośród dóbr pozostających z sobą w kolizji, musi być społecznie opłacalne i uzasadnione. Istnieje zatem potrzeba postawienia jakby na szali dóbr prawnych i ocenienie, które z nich przedstawiało dla społeczeństwa większą wartość. To wartościowanie musi być oparte na systemie ocen społecznych.

Ustawowa określoność kontratypów - ponieważ kontratypu charakteryzują się zupełnie typowym atakiem na dobro prawnie chronione, wyłączenie bezprawności czynu z powołaniem się na okoliczności pozaustawowe precyzowane przez doktrynę lub orzecznictwo jest ingerencją w zakres władzy ustawodawczej. Jednakże kontratyp pozaustawowy o ile nie dekryminalizuje naruszenia normy sankcjonującej może być dopuszczalny. Ustawowej regulacji wymagają szczególnie te wszystkie kontratypy, w których zezwolenie na zniszczenie dobra odnosi się do dobra indywidualnej osoby na rzecz przysporzenia korzyści społecznych (te kontratypy muszą być ustawowo określone).

5. Przedstaw kontratyp obrony koniecznej.

Obrona konieczna jest jednym z kontratypów gdyż przy jej zastosowaniu sprawca, choć formalnie wyczerpuje znamiona jakiegoś czynu zabronionego to czyn ten nie jest bezprawny i jako taki nie może stanowić przestępstwa. Obrona konieczna jest działaniem podjętym w reakcji na zamach, czyli zachowanie człowieka godzące w chronione prawem dobro.

Zamach ten musi być bezpośredni tj. zachowanie napastnika w konkretnej sytuacji jednoznacznie wskazuje, że przystępuje on do ataku na określono dobro zindywidualizowane oraz że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego ataku na dobro; atak się rozpoczął lub nastąpiło już uszkodzenie dobra. Zamach trwa tak długo, jak długo trwa stan niebezpieczeństwa dla dobra.

Zamach musi być bezprawny tzn. sprzeczny z porządkiem prawnym. Bezprawny zamach może być dziełem nieletniego, niepoczytalnego lub osoby działającej w usprawiedliwionym błędzie, nie jest zaś bezprawny, gdy jest dokonywany w ramach okoliczności wyłączających bezprawność czynu, gdy są to działania funkcjonariuszy publicznych podjętych w ramach ich uprawnień i obowiązków.

Zamach musi być skierowany na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Oznacza to, że obrona konieczna przysługuje w bardzo szerokim zakresie, gdyż jedynym warunkiem ograniczającym zastosowanie obrony koniecznej jest to, aby dobro atakowane zamachem było chronione przez prawo. W katalogu tych dóbr jest także porządek prawny, co umożliwia zastosowanie pomocy koniecznej bez czekania na zgodę osoby, której dobro jest atakowane.

W celu odparcia zamachu podejmuje się działania obronne. Te zaś muszą spełniać pewne warunki.

Odpieranie zamachu ma być działaniem skierowanym wyłącznie przeciwko dobru napastnika, odpieranie ataku kosztem osoby trzeciej nie będzie działaniem w obronie koniecznym w stosunku do zniszczonego dobra (choć może zachodzić w takim wypadku stan wyższej konieczności).

Motywem działania musi być tylko odparcie zamachu. Oznacza to konieczność uświadamiania sobie, że działa się w sytuacji kontratypowej (nieświadoma obrona konieczna jest pojęciem wewnętrznie sprzecznym. Nie wyklucza to jednak objęcia kontratypem obrony koniecznej wypadków, w których broniący się spowodował skutek, którego nie zamierzał osiągnąć.

Istnieje problem czy obrona konieczna ma charakter samoistny czy subsydiarny. Przyjęcie samoistności obrony koniecznej oznacza, że odpieranie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione samym bezprawnym i bezpośrednim zamachem na jakiekolwiek dobro prawne. Zaatakowany ma prawo odpierać zamach kosztem dobra napastnika nawet wtedy, gdy była realna możliwość uniknięcia zagrożenia dla zaatakowanego dobra w inny sposób. Zasada subsydiarnego charakteru obrony koniecznej oznacza natomiast, że odparcie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione wtedy, gdy nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu. Za słuszny należy uznać pogląd przyjmujący względną subsydiarność (lub względną samoistność) np.: w sytuacji, gdy odpieranie zamachu polega na umyślnym godzeniu w życie napastnika należałoby przyjąć subsydiarny charakter obrony koniecznej. W ramach obrony koniecznej można jednak poświęcić dobro napastnika o wyższej wartości niż dobro bronione przed zamachem, z racji tego, że w bezprawnym zamachu istnieje zawsze dodatkowa ujemna wartość związana z naruszeniem przez napastnika porządku prawnego.

Przekroczenie granic obrony koniecznej. Zachodzi, gdy:

1. zachodzi eksces intensywny, polegający na podjęciu obrony niewspółmiernie intensywnej w stosunku do zamachu;

2. eksces ekstensywny, który zachodzi wówczas, gdy sprawca stosuje "obronę spóźnioną", a więc podejmuje lub kontynuuje działania obronne w sytuacji, gdy grożące mu niebezpieczeństwo już minęło.

Czyn, który przekracza granice obrony koniecznej jest bezprawny i karalny. Przekroczenie granic obrony koniecznej jest jednak okolicznością umniejszającą winę. Z tego powodu sąd jest uprawniony przez ustawę do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nawet odstąpienia od jej wymierzenia a w przypadku, gdy to przekroczenie nastąpiło w wyniku usprawiedliwionego okolicznościami strachu lub wzburzenia sąd obligatoryjnie odstępuje od wymierzenia kary.

6. Ryzyko nowatorstwa, działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych.

Ryzyko nowatorstwa (art. 27 KK) jako kontratyp służy usprawiedliwieniu działania narażającego dobro prawne na uszczerbek podejmowanego w celu uzyskania społecznie pożądanych efektów. Kolizja dóbr w tym kontratypie to kolizja dobra prawnego narażonego zachowaniem ryzykownym na niebezpieczeństwo drugim zaś potrzeba uzyskania społecznie wyższych korzyści w zakresie ogólnej wiedzy, techniki, ekonomii lub medycyny. Ryzyko polega na tym, że wykonawca czynności wypełniającej znamiona typu czynu zabronionego nie jest w stanie przewidzieć do końca rezultatu swoich działań tak w zakresie uzyskanych korzyści jak i wystąpienia niezamierzonych skutków.

Znamionami dozwolonego ryzyka są:

• musi mieć miejsce eksperyment;

• ten eksperyment musi mieć charakter poznawczy, medyczny, techniczny lub ekonomiczny;

• z eksperymentem musi się wiązać spodziewanie korzyści o danym charakterze;

• oczekiwane korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu muszą być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy;

• eksperyment musi odbywać się za zgodą osoby w nim uczestniczącej

• uczestnik musi być należycie poinformowany o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich postania

• uczestnik musi być poinformowany od możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym czasie.

• jeżeli jest to eksperyment medyczny musi ponadto odpowiadać warunkom określonych w ustawie.

Działania w granicach uprawnień i obowiązków służbowych - istota tego kontratypu sprowadza się do wykluczenia bezprawności zachowania funkcjonariusza publicznego, który w ramach wykonywania swoich uprawnień lub obowiązków służbowych, realizuje znamiona typu czynu zabronionego. Aby kontratyp miał zastosowanie powinny być spełnione warunki:

• dana czynność musi leżeć w granicach kompetencji organu, którego funkcjonariusz jest reprezentantem;

• funkcjonariusz publiczny musi być rzeczowo i miejscowo uprawniony do podejmowania określonej decyzji lub wykonywania określonej czynności;

• dana czynność musi być podjęta zgodnie z warunkami przewidzianymi dla wykonywania takich czynności;

• musi być zachowana prawem przewidziana forma dla podjęcia decyzji lub wykonania czynności;

• motywem działania funkcjonariusza ma być wykonanie zadań organu, który jest przez niego reprezentowany.

Dla stwierdzenia legalności zachowania funkcjonariusza publicznego nie jest istotna merytoryczna zasadność zachowania.

7. Co to jest bezprawność? Zalety i wady teorii negatywnych znamion czynu zabronionego.

Bezprawność to sprzeczność z prawem (i dość już tego ;)). Istotą bezprawności polega na tym, że czyn narusza ustanowiony w przepisie prawa obowiązek działania lub powstrzymania się od działania. Aby zachowanie się człowieka było bezprawne musi wyczerpywać znamiona typu czynu zabronionego (art. 115 § 1 KK), nie jest legalizowany przez inne przepisy prawa, jest społecznie niebezpieczny i nie jest objęty kontratypem.

Teoria negatywnych znamion typu czynu zabronionego. Wg tej teorii, okoliczności wyłączające bezprawność włącza się do zespołu znamion typu czynu zabronionego, ale ze znakiem zaprzeczenia, jako negatywne znamiona. W konsekwencji zabronionym jest czyn, który spełnia wszystkie znamiona pozytywne i negatywne, tzn. że o bezprawności rozstrzyga się już na płaszczyźnie znamion.

Zaleta:

• pozwala ściśle wiązać treść zespołu znamion ze stroną formalną. Treść ta jest wtedy odzwierciedlana przez zespół znamion pozytywnych i przez tzw. znamiona negatywne.

Wady:

• prowadzi do załamania twierdzenia, że dla umyślności zachowania się konieczne jest odzwierciedlenie wszystkich znamion, gdyż wymaganie, by np. sprawca, który zabija człowieka, musiał uświadomić sobie także, że nie działa w żadnym kontratypie, nie da się pogodzić ze zdrowym rozsądkiem;

• nie wszystkie okoliczności wyłączające bezprawność mają charakter kontratypów, że ich katalog jest otwarty, co prowadziłoby do otwartych zespołów znamion;

• norma prawna tak skonstruowana traci charakter kategoryczny a następuje jej relatywizacja;

• należy pamiętać, że dobro poświęcane w sytuacjach kontratypowych nadal pozostaje dobrem, czego ta koncepcja nie wykazuje.

8. Działanie w ostatecznej potrzebie.

Regulowana art. 319 KK ostateczna potrzeba ma miejsce w sytuacji, gdy żołnierz okazuje nieposłuszeństwo lub opór wobec wydanego rozkazu. W takim wypadku wydawca rozkazu ma prawo podjąć środki niezbędne do wymuszenia posłuchu dla rozkazu i nie odpowiada, jeśli w granicach owej niezbędności podejmie środki stanowiące formalnie przestępstwo. Ostateczna potrzeba odnosi się jedynie do wymuszenia posłuchu dla rozkazów "prawnych" tzn. wydanych w ramach uprawnień przyznanych regulaminem wojskowym. Dobrem chronionym jest powaga rozkazu w wojsku, dyscyplina wojskowa. Granice ostatecznej potrzeby są przekroczone wówczas, gdy sprawca wyrządził nieposłusznemu żołnierzowi większą dolegliwość niż to było konieczne dla wymuszenia dyscypliny. W takim wypadku sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

VI FORMY, ZBIEGI

1. Przedstaw instytucję przygotowania przestępstwa

Jest to najwcześniejsza ze stadialnych form czynu zabronionego, przygotowanie określa art. 16 KK. ("Zamiar" wymieniany na pierwszym miejscu w "pochodzie przestępstwa" nie jest przestępstwem ani jego formą stadialną.)

Przygotowanie zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego (strona podmiotowa przygotowania) podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do wypełnienia znamion typu czynu (strona przedmiotowa przygotowania). Jest to etap poprzedzający usiłowanie. Art. 16 KK wymienia przykłady działań, mających charakter przygotowania. Jest to m. in. wejście w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia przestępstwa (tzw. konfiguracja wieloosobowa przygotowania), zbieranie informacji lub sporządzenie planu działania (tzw. jednoosobowa konfiguracja przygotowania). Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi, a zatem tylko do niektórych przestępstw. Odpowiedzialność za przygotowanie jest zwykle zagrożona łagodniejszą sankcją. Inaczej niż przy usiłowaniu, gdzie sankcja jest taka sama jak za dokonanie.

2. Scharakteryzuj usiłowanie.

Usiłowaniem nazywamy takie zachowanie sprawcy, które zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa, które to dokonanie jednak nie następuje. Usiłowanie może mieć charakter zupełny - gdy sprawca wykonuje wszystkie czynności wykonawcze, ale skutek przestępczy z jakiś przyczyn się nie ziszcza. Może mieć też charakter niezupełny - gdy sprawca z jakichś przyczyn nie wykonał wszystkich zamierzonych czynności wykonawczych, zwłaszcza zaś ostatniej czynności. Usiłowanie dzieli się na udolne (art. 13 § 1) i nieudolne (art. 13 § 2).

Znamiona usiłowania udolnego:

• zamiar bezpośredni lub wynikowy;

• zachowanie się bezpośrednio prowadzące do dokonania (znamiona pozytywne);

• niedokonanie (znamię negatywne)

Zamiar musi wystąpić w kształcie wymagalnym dla dokonania przestępstwa, może to być zamiar bezpośredni lub wynikowy. Wymóg zamiaru powoduje, iż nie można usiłować dokonania czynów charakteryzujących się nieumyślnością.

Zachowaniem się bezpośrednio prowadzącym do dokonania może być zarówno działanie jak i zaniechanie. Zachowaniem bezpośrednio prowadzącym do dokonania nazwiemy, gdy zagrożenie dla dobra prawnego, będącego znamieniem czynu zabronionego objętego zamiarem sprawcy, przekształca się z zagrożenia abstrakcyjnego w zagrożenie realne.

Usiłowanie nieudolne. Jest odmianą usiłowania i w związku z tym musi wyczerpywać wszystkie znamiona usiłowania. Sprawca musi działać w zamiarze popełnienia czynu zabronionego i zachowanie jego musi przyjąć postać bezpośredniego zmierzania do dokonania tego czynu. Brak dokonania czynu jest wynikiem niemożności popełnienia w zaistniałych warunkach tego czynu ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim zamierzonego czynu albo ze względu na użycie przez sprawcę środka nienadającego się do realizacji przyjętego zamiaru. Zachowanie się sprawcy wynika z błędu, co do stanu faktycznego, sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie w takich warunkach jest niemożliwe. Jeśli posiada taką świadomość nie może być mowy o usiłowaniu, gdyż sprawcy nie można w takim przypadku przypisać zamiaru.

W przypadku usiłowania sprawca podlega karze w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa, jeżeli jednak usiłowanie było nieudolne sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

3. Na czym polega istota polskiej konstrukcji podżegania i pomocnictwa.

Polska koncepcja podżegania i pomocnictwa występuje w postaci pierwotnej oraz zmienionej autorem pierwotnej jest Makarewicz. Wg niego podżeganie i pomocnictwo występują jako postacie zjawiskowe popełnienia przestępstwa. Sprawstwo jest związane z przepisami części szczególnej, natomiast podżeganie i pomocnictwo zostały wyprowadzone jak gdyby przed nawias, do części ogólnej i w ten sposób odniesione do wszystkich typów czynów zabronionych. Konsekwencją przyjęcia, że podżeganie i pomocnictwo odnosi się do wszystkich typów czynów zabronionych jest to, że formuła prawna wprowadzająca te postacie uniezależniła je od sprawstwa i potraktowała jako równorzędne sprawstwu postacie techniczne popełnienia czynu zabronionego. Niezależność ta powoduje to, że

• do popełnienia przestępstwa indywidualnego w postaci podżegania i pomocnictwa konieczne było posiadanie kwalifikacji jak do sprawstwa.

Dalszą konsekwencją tej koncepcji jest niezależność:

• w karalności podżegania i pomocnictwa od przestępstw nieumyślnych,

• w odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od tego, czy sprawca przystąpił do realizacji czynu zabronionego,

• w poddaniu podżegacza i pomocnika sankcji karnej przewidzianej za sprawstwo,

• w odpowiedzialność podżegacza i pomocnika od winy sprawcy.

Istotne w tej koncepcji jest także przyjęcie sprawstwa, podżegania i pomocnictwa jako trzech różnych postaci technicznych przestępstwa: sprawca, podżegacz i pomocnik odpowiadali niezależnie od siebie "w granicach swojego zamiaru".

Zmian w koncepcji Makarewicza dokonał Sąd Najwyższy stwierdzając, że podżeganie i pomocnictwo do przestępstw indywidualnych także podlegają karze, co Makarewicz wykluczał.

4. Jak przedstawia się odpowiedzialność podżegacza i pomocnika za przestępstwo?

Koncepcje odnoszące się do przestępnego współdziałania:

Koncepcja udziału w cudzym przestępstwie - zakładała, że tylko ten, kto własnym zachowaniem realizował znamiona typu czynu zabronionego był sprawcą, wszyscy inni pozostawali w jakimś karygodnym związku z tym czynem, byli traktowani jako "biorący udział" w cudzym przestępstwie. W konsekwencji nie popełniali oni własnego przestępstwa, lecz uczestniczyli w cudzym, ich odpowiedzialność była uzależniona od odpowiedzialności sprawcy (teoria krańcowej akcesoryjności), co powodowało, że gdy sprawca był bezkarny (np. z powodu niepoczytalności) bezkarni pozostawali także osoby podżegające i pomocnicy. Brak ten został uzupełniony koncepcją sprawstwa pośredniego, przyjmującą odpowiedzialność podżegacza i pomocnika za sprawstwo pośrednie w przypadku, gdy sprawca nie ponosił odpowiedzialności. Jednak najczęściej spotykaną w kodeksach koncepcją jest teoria ograniczonej akcesoryjności: podżegacz i sprawca biorą udział w cudzym przestępstwie, lecz nie wymaga się już winy sprawcy, aby pociągnąć ich do odpowiedzialności.

Koncepcja jednolitego sprawstwa - sprowadza się do uznania wszystkich form współuczestnictwa w popełnieniu przestępstwa za sprawstwo, co owocuje tym, że współdziałanie może obejmować wszystkie możliwe konfiguracje obejmujących zarówno umyślne jak i nieumyślne sprawcze współdziałanie w popełnieniu umyślnego lub nieumyślnego czynu zabronionego.

Polska koncepcja podżegania i pomocnictwa - zag. VI#3

Podżeganie - podżegaczem jest ten, kto umyślnie zmierza do wzbudzenia u innej osoby postanowienia popełnienia czynu zabronionego, chcąc, aby ta osoba dokonała czynu zabronionego i mając świadomość, że jego działania rzeczywiście wywołają postanowienie popełnienia czynu przez przyszłego sprawcę. Techniczny sposób zachowania nie został w ustawie określony, jest, więc obojętne czy jest to nakłanianie wprost, polecenie, groźba, podarunki a nawet wprowadzenie w błąd, czyli każdy sposób oddziaływania na psychikę innej osoby zdolny do wzbudzenia u niego woli popełnienia czynu zabronionego. Podżegacz nie musi mieć bezpośredniego kontaktu z podżeganym, może też działać wspólnie z innymi osobami (współnakłanianie). Podżeganie należy odróżnić od nawoływania do przestępstwa, to ostatnie, bowiem dotyczy sytuacji, gdy oddziaływuje się na psychikę wielu nie określonych indywidualnie osób. Podżegacz ponosi odpowiedzialność także w przypadku, gdy nakłania do popełnienia czynu zabronionego, który w świadomości sprawcy nim nie jest, nie zachodzi podżeganie, gdy osoba nakłaniająca sprawce nie ma świadomości, że nakłania go do popełnienia czynu zabronionego.

Niewłaściwe podżeganie do przestępstw nieumyślnych - jest to konstrukcja, w której podżegacz umyślnie nakłania inną osobę do pojęcia czynności, która nie stanowi czynu zabronionego, lecz do czynu zabronionego może prowadzić. Nakłaniający jednak nie chce, by ta osoba dokonała czynu zabronionego.

Prowokator - kodeks zawiera specjalne postanowienie odnoszące się do prowokatorów, czyli do osób, które nakłaniają inną osobę do popełnienia czynu zabronionego tylko po to, by skierować przeciw niej postępowanie karne. W takim wypadku prowokator odpowiada jak za podżeganie, mimo że motywem nie było "chcenie" popełnienia czynu zabronionego, lecz właśnie skierowania przeciw danej osobie postępowania karnego.

Pomocnictwo - istota pomocnictwa polega na umyślnym ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego z zamiarem wsparcia realizacji tego czynu. Pomocnikiem jest ten, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, albo godząc się na to, dostarcza jej środków, udziela rady lub informacji lub też w inny sposób ułatwia popełnienie tego czynu. Ustawa podaje tu przykładowe techniczne sposoby pomocy. Z podanych przykładów wynika, że może to być pomoc fizyczna jak również pomoc psychiczna, pomoc jest również możliwa przez zaniechanie (warunek: na zaniechującym ciąży obowiązek przeszkadzania sprawcy). Pomoc może nastąpić przed popełnieniem czynu zabronionego, w trakcie popełniania a także w przypadku, gdy zostało to uprzednio przyrzeczone także po dokonaniu czynu. Pomocnictwo musi być czynnością umyślną i podjętą w zamiarze, aby inna osoba popełniła czyn zabroniony. Pomocnik musi posiadać świadomość, że inna osoba zamierza popełnić lub popełniła czyn zabroniony, oraz że jego czynność ułatwi realizację znamion tego czynu, musi przy tym chcieć lub godzić się na popełnienie tego czynu zabronionego.

Za podżeganie i pomocnictwo sąd wymierza karę w granicach jak za sprawstwo, przy czym za pomocnictwo może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Podżegacz i pomocnik ponoszą odpowiedzialność niezależnie od odpowiedzialności sprawcy i podlegają indywidualizacji tej odpowiedzialności. Podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swojego zamiaru i w granicach swoje winy. Wina współdziałającego jej brak lub okoliczności wpływające na zwiększenie lub umniejszenie winy nie rzutują na odpowiedzialność innych. Natomiast okoliczności wyłączające bezprawność rzutują na odpowiedzialność współdziałających. Owocuje to tym, że podżegacz dopowiada za czyn zabroniony, do którego nakłaniał, a pomocnik, którego popełnienie ułatwił. Sprawca może przekroczyć "mandat" lub go też nie wypełnić. Przekroczenie "mandatu" (eksces) ze strony sprawcy nie obciąża podżegacza i pomocnika i odwrotnie - niewypełnienie mandatu przez sprawcę działa na jego korzyść a nie podżegacza lub pomocnika.

Przestępstwo jest po stronie podżegacza i pomocnika dokonane z chwilą, kiedy sprawca dokona czynu zabronionego. Jeżeli zaś czyn sprawcy pozostał w stadium przeddokonania to i po stronie podżegacza zachodzi przeddokonanie, które jest karalne nawet wtedy, gdy sprawca nie usiłował popełnić czynu zabronionego. W takiej sytuacji sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpić od jej wymierzenia. W przypadku podżegania do popełnienia czynu zabronionego, który po stronie sprawcy jest popełniony nieumyślnie, można przyjąć dla podżegacza (pomocnika) odpowiedzialność jak za sprawstwo. W przypadku niewłaściwego podżegania do przestępstw nieumyślnych odpowiedzialność zachodzi w sytuacji, kiedy nakłanianie (pomoc) dotyczy naruszenia zasad ostrożności. Za podżeganie i pomocnictwo sąd wymierza karę w granicach jak za sprawstwo, przy czym za pomocnictwo może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

5.Podżeganie, pomocnictwo do przestępstw indywidualnych.

Podżegacz i pomocnik odpowiadają za przestępstwa indywidualne, w których szczególna właściwość sprawcy (okoliczności osobisto-rzeczowe), stanowiąca znamię przestępstwa, wpływa chociażby na wyższą karalność, nawet wtedy, jeśli sami tej właściwości nie mają (art. 21 § 2). Warunkiem jest wiedza o tej właściwości. W przypadku przestępstw indywidualnych właściwych w przypadku braku wiedzy podżegacz (pomocnik) nie będzie ponosił odpowiedzialności z powodu braku winy. Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych, gdy podżegacz (pomocnik) nie wiedział o szczególnych właściwościach sprawcy będzie odpowiadał za typ zasadniczy. Wobec współdziałającego, do którego nie odnosi się ta specyficzna okoliczność a wiedział on o niej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

6. Odpowiedzialność osób współdziałających w popełnieniu przestępstw indywidualnych.

Przyjmuje się, że współsprawstwo do przestępstw indywidualnych właściwych jest niemożliwe bez posiadania kwalifikacji na sprawcę. Niekwalifikowana osoba uczestnicząca w takim przestępstwie poniesie odpowiedzialność jako podżegacz lub pomocnik, mimo iż uczyniła więcej, tj. wystąpiła w charakterze współdziałającego. Wątpliwości nastręczało rozstrzygnięcie czy w przypadku niewłaściwych przestępstw indywidualnych należy przyjąć, że osoba współdziałająca z inną osobą posiadającą szczególną cechę kwalifikującą czyn będzie odpowiadać za czyn zabroniony realizujący znamiona typu kwalifikowanego czy zasadniczego. Należy raczej przyjąć, iż współsprawca taki odpowiadać powinien za czyn typu zasadniczego. W przypadku sprawstwa kierowniczego do przestępstw indywidualnych, w których ani sprawca kierowniczy ani sprawcy nie posiadają niezbędnych właściwości nie można mówić o przestępstwie indywidualnym, w przypadku, kiedy sprawca kierowniczy posiada tą właściwość, a sprawcy nie wtedy sprawca kierowniczy odpowiada za przestępstwo a osoby wykonujące polecenia (o ile wiedzieli o właściwości osoby kierującej) odpowiadają jak pomocnicy. W przypadku przestępstw indywidualnych niewłaściwych, gdy sprawca kierowniczy jest ekstraneusem a wykonawcy posiadający kwalifikacje popełnienia przestępstwa indywidualnego on odpowiada za typ zasadniczy, gdy wykonawcy za przestępstwo kwalifikowane. W sytuacji odwrotnej sprawca kierowniczy odpowiada za typ kwalifikowany, reszta za typ zasadniczy.

7. Sprawstwo i jego odmiany.

Sprawstwo właściwe - obejmuje realizację znamion typu czynu zabronionego w sposób bezpośredni (obejmując usiłowanie i przygotowanie).

Sprawstwo niewłaściwe (pojęcie szerokie) - obejmuje także podżegacza i pomocnika.

Sprawstwo art. 18 § 1 dzieli na cztery odmiany:

• Jednosprawstwo (sprawstwo pojedyncze) - gdy sprawca "wykonuje" (a nie "dokonuje”, co sugeruje, iż sprawstwem objęte są także formy stadialne) przestępstwo sam, czyli realizuje znamiona typu czynu zabronionego bez współpracy lub sprawcy kierowniczego, co nie znaczy, że obok niego nie wystąpił podżegacz lub pomocnik.

• Współsprawstwo - gdy zamiar dokonania przestępstwa został podjęty przez kilka osób oraz jego realizacja została, zgodnie z podziałem ról, rozłożona na kilka osób. Charakteryzuje go, zatem wykonanie czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, niemniej każdy ze współsprawców odpowiada tak jakby sam wykonał czyn zabroniony w całości, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współsprawców. Współsprawstwo nie zachodzi, gdy kilka osób wykonuje czyn zabroniony, lecz każdy działa na własną rękę, bez porozumienia z innymi, taka sytuacja nosi w doktrynie nazwę sprawstwa koincydentalnego. Współsprawstwo następuje w efekcie dopełnienia zachowań poszczególnych sprawców, tak, iż w sumie następuje realizacja wszystkich znamion czynu zabronionego (współsprawstwo dopełniające) lub, gdy kilka osób współdziała w popełnieniu przestępstwa, ale w takim układzie, że każda z nich realizuje wszystkie znamiona typu czynu zabronionego, co stanowi wzajemne ułatwienie dokonania czynu (współsprawstwo równoległe). Współsprawstwo może przybierać ponadto postać działania jak i zaniechania. Współsprawstwo może mieć charakter sukcesyjny tzw. sprawca włącza się do działania przestępnego na określonym jego etapie w takiej sytuacji, gdy było to uprzednio uzgodnione z pozostałymi sprawcami dołączający się odpowiada za całość przestępstwa (także za to, co wydarzyło się przed jego przybyciem) a innym wypadku tylko za to, przy czym był już obecny.

• Sprawstwo kierownicze - gdy sprawca kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Chodzi o kierowanie wykonaniem czynu a nie organizację przestępstwa (ta się zamyka w przygotowaniu albo pomocnictwie, kierowanie jest jednak pojęciem szerszym). Zatem kieruje przestępstwem ten, kto panuje nad czynnościami osób popełniających przestępstwo, w którego mocy jest decydowanie o zachowaniu bezpośrednich sprawców, kto władny jest do wydawania wiążących poleceń (np.: o rozpoczęciu, przerwaniu, zakończeniu akcji, dotyczących jej przebiegu). Sprawca kierowniczy odpowiada w granicach swojego zamiaru.

• Sprawstwo polecające - sprawstwo z wykorzystaniem osoby uzależnionej, której to osobie sprawca poleca wykonanie czynu zabronionego. Ten rodzaj sprawstwa można określić jako "sprawstwo przez polecenie". Do jego istoty należy uzależnienie, a więc taki stan, w którym sprawca ma możliwość decydowania o sytuacji innej osoby i przez to może oddziaływać na jej zachowanie. Jest to równoważna z innymi odmianami postać sprawstwa.

8. Przedstaw współsprawstwo jako odmianę sprawstwa.

pacz zag. VI#7

9. Czynny żal w przypadku form stadialnych i zjawiskowych popełnienia czynu zabronionego.

Czynny żal - polega na tym, że sprawca (sprawcy) przestępstwa usiłowanego lub przygotowanego (art. 15 i art. 17) dobrowolnie odstępuje od dokonania lub zapobiega skutkowi przestępnemu (wyłącznie przy usiłowaniu). Czynny żal dotyczy wyłącznie przestępstw znamiennych skutkiem i ma zastosowanie wówczas, gdy sprawca uczynił ze swojej strony wszystko dla ziszczenia się skutku, ale zanim ten skutek ostatecznie nastąpił, sprawca mu zapobiegł. Dla uznania, że sprawca zapobiegł skutkowi, konieczne jest ustalenie bezpośredniego związku przyczynowego między staraniami sprawcy a tym, że skutek nie nastąpił. Sprawca nie musi wyłącznie sam zapobiegać skutkowi, może to czynić przy pomocy innych osób, dla bezkarności jest jednak istotne, aby to sprawca odegrał w zapobiegnięciu kluczową rolę. Czynny żal powoduje skutki prawne, jeśli sprawca zapobiegł nastąpieniu takiego skutku, który stanowi znamię czynu zabronionego. Sprawca, który zapobiegł skutkowi usiłowanego przez siebie czynu, w ogóle nie podlega karze (żal skuteczny), natomiast sprawca, który dobrowolnie starał się zapobiec takiemu skutkowi (żal bezskuteczny), może skorzystać z instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, nie zwolni go to jednak od odpowiedzialności za przestępstwo, które popełnił "po drodze". Bardzo istotne jest to aby odstąpienie od dokonania lub działania w celu zapobiegnięcie skutkowi były podjęte dobrowolnie, tj. z własnej nieprzymuszonej woli. To samo odnosi się do wszystkich form współdziałania. Czynny żal współsprawcy uwzględnia się tylko w stosunku do tego współsprawcy, który dobrowolnie odstąpił od niezupełnego usiłowania lub zapobiegł skutkom. Czynny żal w przypadku współsprawstwa jednak nie może się ograniczać tylko do odstąpienia od usiłowania niezupełnego, musi ono skutkować niedokonaniem usiłowanego przestępstwa, jeżeli samo odstąpienie nie wystarcza do zapobieżenia przestępstwu współsprawca, aby powołać się na czynny żal musi wykazać się dodatkowymi działaniami, które będą mogły zapobiec przestępstwu. Co zaś do podżegacza i pomocnika. Nie podlegają oni karze, gdy wprawdzie już dokonali przestępstwa w realizowanej przez nich postaci, ale dopóki sprawca nie dokonał czynu zabronionego zapobiegli naruszeniu dobra prawnego, a w przypadku żalu bezskutecznego sąd może zastosować wobec podżegacza i pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary. Czynny żal w przypadku prowokacji jest wyłączony na podstawie art. 24 KK.

10. Zbieg przepisów ustawy.

Jest to sytuacja, która powstaje w momencie, gdy jeden czyn zrealizuje znamiona więcej niż jednego typu czynu zabronionego i gdy następuje krzyżowanie się pomiędzy zbiegającymi się ustawowymi typami czynów zabronionych. Rozróżnia się:

1. Właściwy zbieg przepisów. Zachodzi wtedy, gdy czyn realizuje znamiona zawarte w przynajmniej dwóch przepisach określających typy czynów zabronionych i nie da się oddać kwalifikacji prawnej zawartości bezprawia, pomijając któryś ze zbiegających się przepisów. KK stoi na stanowisku, że jeden czyn stanowić może tylko jedno przestępstwo. Wynika z tego, że w przypadku właściwego zbiegu przepisów mamy do czynienia z jednym przestępstwem. [Idealny zbieg przestępstw - zakłada, że tyle jest przestępstw popełnionych, ile jeden czyn narusza.] [Eliminacyjny zbieg - w przypadku zbiegu skazuje się sprawcę za jedno przestępstwo tylko na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą.] KK przyjmuje koncepcję tzw. kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy tzn. w razie zbiegu sąd skazuje sprawcę za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, czyli sąd stwarza dla potrzeb danego wypadku kumulatywną kwalifikację złożoną z przepisów zawierających typy czynów zabronionych, które czyn zrealizował. W konstrukcji kumulatywnego zbiegu przepisów każdy z przepisów pozostający w zbiegu jest podstawą skazania i może być podstawą wymiaru kar dodatkowych lub środków zabezpieczających.

2. Niewłaściwy zbieg przepisów. W przypadku zbiegu niewłaściwego zakwalifikowanie czynu z jednego przepisu oddaje całą zawartość bezprawia i nie ma potrzeby tworzenia kumulatywnej kwalifikacji. Doktryna opracowała dwie reguły wyłączenia wielości ocen:

• zasada subsydiarności (lex primaria derogat legi subsydiariae) - ma zastosowanie wtedy, gdy pomiędzy zbiegającymi się przepisami zachodzi taki stosunek, że zastosowanie jednego z nich wchodzi w rachubę wtedy, gdy nie stosuje się przepisu drugiego. Jest możliwa także tzw. klauzula bezwzględna, kiedy to przepis wyraźnie wskazuje, że w każdym przypadku wypełnienia znamion danego typu nie można stosować przepisu pomocniczego. Zasada subsydiarności nie ma zastosowania dla postaci zjawiskowych.

• zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae) - ma zastosowanie wtedy, gdy stosunek pomiędzy dwoma przepisami określającymi typy czynów zabronionych jest tego rodzaju, że zakwalifikowanie zachowania jednego przepisu czyni zbędnymi, dla oddania zawartości bezprawia, kwalifikowanie z drugiego przepisu (np: kwalifikowanie czynu "kradzież z włamaniem" konsumuje kwalifikację "uszkodzenia cudzej rzeczy").

• Pozorny zbieg przepisów. W przypadku pozornego zbiegu przestępstw mamy do czynienia z pozornymi przepisami ogólnymi (np. zabójstwo) i z pozornymi przepisami szczegółowymi (np. zabójstwo w afekcie) i staramy się zastosować zasadę lex specialis derogat legi generali. Jednak wśród przepisów określających znamiona typów czynów zabronionych nie ma przepisów ogólnych i szczegółowych. Pomiędzy takimi przepisami zachodzi stosunek wykluczania, typ określony jako zabójstwo obejmuje tylko te zabójstwa, które nie są określone w innych typach, te inne zaś nie są przepisem szczegółowym, gdyż znajdują się na takim stopniu generalizacji, co przepis "ogólny". W takim przypadku nie zachodzi zbieg przepisów i odwoływanie się do reguł wyłączających wielość ocen jest zbędne.

11. Przedstaw problem zbiegu przestępstw.

12. Czy wielość czynów musi zawsze powodować wielość przestępstw? Jeśli nie, dlaczego?

13. Koncepcje właściwego zbiegu przepisów ustawy.

Koncepcja tzw. eliminacyjnego zbiegu - w przypadku zbiegu skazuje się sprawcę za jedno przestępstwo na podstawie przepisu przewidującego najwyższą karę. Kary dodatkowe i środki zabezpieczające mogły być stosowane także na podstawie przepisów wyeliminowanych. Wadą tej koncepcji jest to, że nie pozwala na oddanie bezprawności czynu. Koncepcja ta była obowiązująca na gruncie KK z 1932r.

Koncepcja tzw. kumulatywnego zbiegu - w razie właściwego zbiegu sąd skazuje sprawcę za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Sąd stwarza dla potrzeb danego wypadku kumulatywną kwalifikację złożoną z przepisów zawierających typy czynów zabronionych. Zaletą tej koncepcji jest unikanie kazuistyki w ustawie a ponadto stworzeniu dwóch grup przestępstw: kwalifikowanych przez następstwo i umyślno-nieumyślnych.

Koncepcja tzw. idealnego zbiegu - w przypadku zbiegu skazuje sprawcę za każde przestępstwo, którego znamiona zostały wypełnione przez sprawcę. Ma on obecnie zastosowanie w sytuacji skazania za przestępstwo stanowiące np.: jednocześnie przestępstwo z KK i z ustawy karno-skarbowej lub z KK i kodeksu wykroczeń.

14. Czyn ciągły a ciąg przestępstw.

Z przestępstwem ciągłym mamy do czynienia, gdy sprawca dopuścił się w krótkich odstępach czasu dwóch lub więcej zachowań w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Warunkiem ciągłości przestępstwa jest ponadto tożsamość pokrzywdzonego. Jeżeli są spełnione te warunki te dwa lub więcej zachowań traktuje się jak jeden czyn zabroniony. (art. 12 KK)

Ciąg przestępstw polega na tym, że sprawca popełnił w krótkich odstępach czasu dwu lub więcej przestępstw w podobny sposób i zanim zapadł pierwszy wyrok, choćby nieprawomocny za którekolwiek z tych przestępstw. W przypadku ciągu przestępstw wymierza się jedną karę do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. (art. 91 KK)

Dla przestępstwa ciągłego wymaga się z jednej strony więcej niż przy ciągu przestępstw (przy ciągu nie musi występować z góry powzięty zamiar), z drugiej strony wymaga się mniej, bo nie jest konieczne popełnienie czynów w podobny sposób, a ponadto poszczególne czyny nie muszą wypełniać znamion przestępstwa (np. wykroczenia). Może to powodować tak wykluczanie jak i pokrywanie się czynu ciągłego z ciągiem przestępstw.

15. Omów pojęcie społecznej szkodliwości czynu.

Dla wyczerpującej charakterystyki istoty przestępstwa jest konieczne uwzględnienie warstwy merytorycznej (materialnej), nazywanej w marksistowskiej nauce prawa karnego "społecznym niebezpieczeństwem czynu" a w imperialistycznej nauce prawa karnego "społecznej szkodliwością czynu". Nikt tak na prawdę nie wie, do czego służy ten termin i w jakim celu go wymyślono. Jak twierdzi Wolter, jest to konstrukcja fasadowa tzw. "pic na wodę" podobną opinię przedstawia Andrejew, który pisze "stosowanie terminu: społeczne niebezpieczeństwo czynu nie ma żadnego uzasadnienia teoretycznego jak i praktycznego." Należałoby jednak przyjąć za słuszne zdanie K. Buchały twierdzącego, że cecha społecznego niebezpieczeństwa charakteryzuje zdarzenia nazywane przestępstwami od strony społecznej. Odnosi się ten termin do pojęcia przestępstwa, typów czynu zabronionego oraz do konkretnych zdarzeń nazywanych przestępstwami. Społeczna szkodliwość czynu jest społeczną racją karalności, która warunkuje uruchomienie sankcji karnej. Społeczna szkodliwość czynu określa jego karygodność. Na stopień szkodliwości wpływają (art. 115 § 2):

• rodzaj i charakter naruszonego dobra,

• rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

• sposób i okoliczności popełnienia czynu,

• wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,

• postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszenia reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

16. Przedmiotowa zawartość bezprawia.

Do przedmiotowej zawartości bezprawia wchodzą:

1. atak na dobro prawne - jest nim wystąpienie przeciwko wartości chronionej przez normę sankcjonującą;

2. naruszenie reguł postępowania z dobrem prawnym - reguł składających się z 3 elementów: niezbędnych kwalifikacji, rodzaju i stanu narzędzia, sposobu wykonywania czynności;

3. podmiot czynu zabronionego - sprawca czynu, któremu można przypisać winę;

4. określenie czynności wykonawczej - aktywność człowieka, zdolna do dopasowania ruchów do potrzeb realizacji celu naruszająca normę sankcjonowaną. Określa także narzędzie czynu zabronionego. Przy określeniu tego elementu zawartości bezprawia ustawa posługuje się określeniami czasownikowymi. Wyróżnia się tu dwie grupy:

• typy, do których konieczne jest zrealizowanie przez sprawcę wszystkich znamion czasownikowych (przestępstwa złożone),

• typy, w których występuje kilka odmian znamion. Do wypełnienia znamion danego typu wystarczy, gdy zachowania odpowiada przynajmniej jednej odmianie;

• określenie skutku - skutek to zmiana w świecie zewnętrznym oddzielająca się od samego czynu. Rodzaje skutków:

• biologiczne (rozstrój zdrowia),

• fizyczne (uszkodzenie rzeczy),

• normatywne (bigamia),

• psychiczne (choroba psychiczna).

Pomiędzy skutkiem a zachowaniem istnieć musi kontynuacja związku przyczynowego;

6. przedmiot czynności wykonawczej (przedmiot bezpośredniego działania) - osoba lub przedmiot, na którą sprawca działał dokonując czynu zabronionego;

7. określenie modalizujące - towarzyszące zachowaniu okoliczności, które mają wpływ na kryminalizację lub jej stopień.

Koncepcje czynu są opracowane na podstawie "Prawo karne materialne" K. Buchała.

...cokolwiek to miałoby znaczyć

to mądre określenie pochodzi od J. Nuttina.

K. Buchała "Prawo karne materialne" Warszawa 1989.

teraz już na serio we wcześniejszym zdaniu sobie jaja robiłem ;)

---