Zygmunt Freud (1856-1939)
Wiedeński neurolog i psychiatra, twórca psychoanalizy, metody poznania i leczenia, która odkrywa i bada nieświadome motywacje i konflikty wewnętrzne, za jej początek uznaje się opublikowanie w 1895 roku Studiów nad histerią. Freud wspólnie z Josefem Breurem opisał tam 18 przypadków chorych, u których występowanie histerii było związane ze wspomnieniami wykorzystania seksualnego w dzieciństwie. Przed powstaniem psychoanalizy w psychiatrii dominowało podejście oparte na różnych formach perswazji, sugestii oraz wykorzystaniu hipnozy. Freud tak opisał różnicę między hipnozą a psychoanalizą: „Terapia hipnotyczna chce coś zakryć i zatuszować, a analityczna coś odkryć i usunąć. Pierwsza zakazuje objawów, wzmacnia stłumienia, lecz pozostawia niezmienione wszystkie procesy, które doprowadziły do powstania objawów. Terapia analityczna sięga do korzeni konfliktów, z których powstały objawy". W swojej teorii Freud zakładał istnienie nieświadomych sił kierujących naszym życiem popędu życia i popędu śmierci. Siły te wchodzą w konflikt z kulturą, skutkiem czego powstają obrony przeciwko popędom. Obrony, które tracą swój adaptacyjny charakter, stają się objawami nerwicy. Psychoanaliza Freuda koncentrowała się na problematyce edypalnej związku dziecka z ojcem i matką.
Melanie Klein (1882-1960)
Brytyjska psycholog i psychoanalityk, zajmowała się zagadnieniami wczesnego rozwoju dziecka. Sformułowana przez nią teoria relacji z obiektem mówi między innymi, że jako bardzo małe dzieci tworzymy sobie pewne wyobrażenie o tym, co nas otacza, w tym także o naszych relacjach z innymi ludźmi, istniejące w naszym umyśle reprezentacje różnych aspektów tych relacji nazywane są obiektami wewnętrznymi. Obiekty wewnętrzne powstałe w kontaktach z ważnymi dla nas osobami określają sposób, w jaki odczuwamy samych siebie i to, czego spodziewamy się po innych. W relacji terapeutycznej pacjent nie przenosi na analityka uczuć i postaw wobec realnych osób, lecz wobec wewnętrznych obiektów, które są ich reprezentacją, l tak np. rodzic czy małżonek „zły" w oczach pacjenta niekoniecznie jest zły w rzeczywistości. Klein podkreślała wagę wczesnych wewnętrznych relacji z obiektem.
Psychoanaliza i terapia psychoanalityczna sięgają do najgłębszych poziomów psychiki. Zakładają one, że problemy pacjenta mają swoje źródło w nieświadomości. Motywy i fantazje - choć nieświadome - wpływają na sposób przeżywania i myślenia o sobie i świecie, na podejmowane decyzje, a także na utrzymywanie się przykrych objawów.
Według koncepcji psychoanalitycznej źródłem problemów psychicznych jest specyficzna interakcja wrodzonych predyspozycji dziecka z oddziaływaniami najbliższego jego otoczenia. Stany psychiczne trudne czy niemożliwe do zniesienia, często związane z lękiem, winą, bezradnością czy złością, są usuwane za pomocą różnych mechanizmów obronnych - wyparcia, zaprzeczenia czy identyfikacji projekcyjnej. Proces ten wyraża się różnymi objawami. Psychoanalityk nie koncentruje się jednak na usuwaniu objawów cierpienia, tylko szuka jego przyczyn w nieświadomości, sięgając do najwcześniejszych doświadczeń pacjenta i analizując ich wpływ na jego aktualne relacje i zachowanie. W ciągu stu lat swego rozwoju psychoanaliza stała się rozległą dziedziną, skupiającą wiele teorii i stanowisk. Na jej bazie powstała psychoterapia psychoanalityczna. Różnica między nimi dotyczy częstotliwości sesji: w psychoanalizie jest to 4-5 sesji w tygodniu, pacjent leży na kozetce; w psychoterapii analitycznej sesje odbywają się 2-3 razy w tygodniu, pacjent i terapeuta siedzą „twarzą w twarz".
Dla kogo ta terapia?
Psychoanaliza i terapia psychoanalityczna są szczególnie skuteczne w leczeniu zaburzeń nerwicowych (np. depresyjnych i lękowych) oraz zaburzeń osobowości.
Na czym polega terapia psychoanalityczna?
Terapia ta polega głównie na odkrywaniu nieświadomych motywów i fantazji, które wyrażają się w przeniesieniu wobec psychoterapeuty. Pacjent przenosi na niego postawy i uczucia, jakie żywi (i żywił) do osób ważnych w swoim życiu - a konkretnie do wewnętrznych obiektów będących reprezentacją tych osób. W trakcie terapii pacjent uświadamia sobie przyczyny swoich uczuć i zachowań. Może skonfrontować się z pewnymi uczuciami, przed którymi dotąd się bronił, czego wyrazem były objawy. Zaczyna rozumieć znaczenie tych objawów i naturę powtarzanych przez siebie obronnych schematów reakcji, myślenia i zachowania. W efekcie częściej potrafi kierować się myśleniem, a nie impulsywnym odreagowywaniem i powielaniem starych schematów.
Metody i techniki
Podczas sesji pacjent może mówić to, co chce, albo to, co uważa za stosowne. Aktywność tę tradycyjnie nazywa się wolnymi skojarzeniami. Analiza wypowiedzi pacjenta pozwala zrozumieć nieświadome podłoże jego problemów. Podstawowym narzędziem pracy terapeuty jest interpretacja - za jej pomocą przekazuje on pacjentowi, jak rozumie jego problemy i ich nieświadome podłoże. Uświadamia mu utajone znaczenie zawarte w jego wypowiedziach, fantazjach, wspomnieniach, snach, lękach, pragnieniach i zachowaniach, a także ujawnia, na czym polega jego wewnętrzny konflikt. Z kolei interpretacja przeniesienia pozwala uświadomić pacjentowi uczucia, postawy i zachowania, których pierwotnie doświadczał wobec znaczących postaci z przeszłości, rodziców i rodzeństwa, a teraz powtarza wobec terapeuty.
PRZENIESIENIE - podstawowy mechanizm wykorzystywany w terapii psychoanalitycznej. Polega on na tym, że pacjent w bezpiecznych warunkach rzutuje na terapeutę swoje myśli, uczucia, wyobrażenia. Dzięki temu treści wyparte mogą być ponownie przeżyte. Analiza przeniesienia pozwala terapeucie uzyskać dostęp do nieświadomości pacjenta.
INTERPRETACJA - podstawowe narzędzie terapii psychoanalitycznej. Terapeuta poprzez interpretację przekazuje pacjentowi, jak rozumie jego problemy i ich nieświadome podłoże, uświadamia mu utajone znaczenie zawarte w jego wypowiedziach, fantazjach, wspomnieniach, snach, lękach, pragnieniach i zachowaniach. W efekcie ujawnia, na czym polega wewnętrzny konflikt pacjenta.
Inne techniki to: konfrontacja, klaryfikacja, konstrukcja i rekonstrukcja. Konstrukcja i rekonstrukcja odtwarzają zapomnianą (wypartą) historię dzieciństwa pacjenta. Klaryfikacja bada granice świadomości pacjenta w materiale, który jest niepełny, niejasny, rozbieżny lub sprzeczny - a zatem przygotowuje ona pole do interpretacji. W konfrontacji wskazuje się pacjentowi sprzeczne aspekty myśli, uczuć i zachowań.
Jakich efektów można się tu spodziewać?
Podstawowym celem terapii jest integracja psychiki, co w efekcie powinno zaowocować zmniejszeniem lub ustąpieniem objawów. Pacjent uzyskuje wgląd w przyczyny trudności i konfliktów wewnętrznych, co sprzyja wypracowaniu lepszych, bardziej dojrzałych rozwiązań. Terapia ta rozwija myślenie i symbolizację oraz zdolność tolerowania frustracji czy konfliktowych uczuć. Badania pokazują, że w efekcie terapii u pacjentów znacznie zwiększa się poczucie satysfakcji z życia. Muszą być jednak przygotowani na sporo frustracji bólu, które wynikają z docierania do trudnych obszarów ukrytych w nieświadomości.
Terapia psychodynamiczna oparta na relacji terapeutycznej
Podejście to jest szersze i wcześniejsze niż psychoanaliza, która tak naprawdę ma psychodynamiczne korzenie. Wśród założeń specyficznych dla tego podejścia można wymienić następujące:
Objawy mają wiele przyczyn. Mogą one wynikać z intrapsychicznych konfliktów, deficytów rozwojowych i defektów organicznych.
Nie jest możliwe określenie wzorca psychoterapii - wybór strategii terapeutycznej jest zawsze wtórny do diagnozy psychodynamicznej.
Diagnoza psychodynamiczna jest ciągła i formowana wspólnie z pacjentem przez cały okres procesu terapeutycznego;
Terapia psychodynamiczna opiera się na relacji terapeutycznej i dialogu terapeutycznym, mającym pomóc pacjentowi m.in. w rozumieniu dróg, którymi dochodzi on do formułowania swoich sądów.
Podstawowym narzędziem terapii jest rozmowa. W podejściu tym pracuje się bardziej aktywnymi metodami, dlatego możliwa jest też krótkoterminowa terapia dynamiczna.
Terapia może trwać od kilkudziesięciu sesji do kilku lat, w zależności od diagnozy zaburzenia. Sesje odbywają się z częstotliwością od jednej do trzech w tygodniu. Terapia psychodynamiczna dostępna jest w większości dużych miast w Polsce.