Określenie formy prawno-organizacyjnej przedsiębiorstwa
Forma prawno-organizacyjna to określony zestaw regulacji prawnych i własnościowych wyznaczających sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz: 1. Określa relacje ekonomiczne między właścicielami, osobami zarządzającymi i pracownikami najemnymi; 2. Chroni interesy właścicieli, kadry kierowniczej, pracowników najemnych, samorządu terytorialnego; 3. Precyzuje wymagania założycielskie; 4. Określa strukturę władzy, zakres odpowiedzialności za prowadzoną działalność gospodarczą.
Formy prawno-organizacyjne są pewnymi wzorami przedsiębiorstw, które mogą funkcjonować w gospodarce rynkowej i które są dopuszczone do prowadzenia działalności.
Cechy wzorca formy prawno-organizacyjnej: duży stopień różnorodności, odpowiedni poziom ogólności oznaczający możliwość indywidualizacji określonych rozwiązań organizacyjnych w każdej z wyodrębnionych form, zagwarantowanie pewnej swobody wyboru
O wyborze formy prawno-organizacyjnej właściciel decyduje w momencie powołania do życia przedsiębiorstwa. Forma ta może być zmieniona już w trakcie istnienia przedsiębiorstwa i może ulegać zmianie.
Podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa
Podstawowe formy prawno-organizacyjne to:
1. Przedsiębiorstwa własności indywidualnej jednoosobowe - cechy: własność prywatna jest fundamentem gospodarki kapitalistycznej; jest jeden właściciel - osoba fizyczna, niezależnie od liczby pracowników; jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela; odpowiedzialność za działalność gospodarczą jest wyłączna i bez ograniczeń co oznacza, że w przypadku niepowodzenia za zobowiązania wobec wierzycieli odpowiada właściciel nie tylko majątkiem przedsiębiorstwa ale i całym majątkiem osobistym; właściciel ma pełne i nieograniczone kompetencje decyzyjne; utworzenie takiego przedsiębiorstwa nie wiąże się z żadnymi wymaganiami dotyczącymi kapitału czy prawnymi. Są tylko nieliczne dziedziny życia gospodarczego gdzie aby rozpocząć działalność właściciel musi uzyskać koncesję; do uruchomienia przedsiębiorstwa wystarcza zgłoszenie faktu rozpoczęcia działalności; przedsiębiorstwo własności prywatnej to zwykle pierwsza forma prawno-organizacyjna przedsiębiorstwa; jest znakomitą formą, najczęściej występuje w gospodarce kapitalistycznej; łatwo powstaje, często bankrutuje; dominuje w handlu, rolnictwie, usługach i w budownictwie.
2. Spółki - cechy: są to zrzeszenia osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej; można je podzielić według kryterium: a) ekonomicznego (podstawa ekonomiczna utworzenia przedsiębiorstwa) na: spółki osobowe, spółki kapitałowe; b) prawnego (źródła prawa regulujące procesy powstania, działania i zarządzania przedsiębiorstwem) na: spółki cywilne - regulowane przez Kodeks Cywilny i uwidocznione w rejestrze działalności gospodarczej, spółki handlowe - regulowane przez Kodeks Handlowy i uwidocznione w rejestrze handlowym.
Spółki osobowe składają się z:
1. Spółki cywilne - cechy: powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej przez wspólników; umowa taka zawiera: cel gospodarczy, czas trwania, sposób prowadzenia działalności, rodzaj i wysokość wkładów wspólników, zasady udziałów wspólników w zysku i w wyrównywaniu strat jeżeli powstaną, przewidziane reguły likwidacji spółki; nie ma ona osobowości prawnej co oznacza, że podmiotami praw i obowiązków w stosunkach zewnętrznych spółki są wszyscy wspólnicy, a majątek w okresie trwania spółki jest majątkiem wszystkich wspólników; za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie; każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spółki; każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości czyli nie ma ograniczenia odpowiedzialności; jest znakomitą formą prawno-organizacyjną dla ludzi którzy się rozumieją, mają identyczny rodzaj motywacji i nastawione są na rozwój przedsiębiorstwa; jest to bardzo dobra forma dla małej i średniej skali przedsiębiorstw; 2. Spółki jawne - cechy: określona przez kodeks handlowy; powstaje jak spółka cywilna w oparciu o pisemną umowę w której określone są te same co dla spółki cywilnej elementy; podlega rejestracji w rejestrze handlowym; nie ma osobowości prawnej, ale ma jej cechy co oznacza, że może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, sądzić się i procesować; istnieje wyodrębniony majątek składający się z wkładów wspólników i majątku nabytego w czasie trwania spółki; za zobowiązania wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem (przedsiębiorstwa i osobistym); prowadzenie spółki to obowiązek każdego wspólnika; zarząd spółki może być powierzony tylko niektórym wspólnikom; jest to bardzo dobra forma prawno-organizacyjna. Różnica między spółką cywilną i jawną jest taka, że jawna wymaga rejestracji w rejestrze handlowym. , 3. Spółki komandytowe - cechy: zaliczana jest do spółek osobowych, ale stanowi pośrednią formę między spółkami osobowymi i kapitałowymi; wyróżnia ją to, że przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada całym swoim majątkiem wobec wierzycieli spółki i przynajmniej jeden ma odpowiedzialność ograniczoną tylko do wysokości wkładu; występują dwa rodzaje wspólników: a) komandytariusze - odpowiadający tylko wysokością wkładu za zobowiązania wobec wierzycieli, b) komplementariusze - odpowiadający wobec wierzycieli całym swoim majątkiem, mają oni pełną władzę nad przedsiębiorstwem, są zarządcami; jest to bardzo dobra forma prawno-organizacyjna przedsiębiorstwa, umożliwia zgromadzenie znacznego kapitału inwestorów pasywnych; dobra forma prawno-organizacyjna dla zwiększenia skali i zapewnienia rozwoju przedsiębiorstwa
Spółki kapitałowe składają się z:
1. Spółki z o.o. - cechy: ma osobowość prawną co oznacza, że występuje w niej pełne rozdzielenie majątku i odpowiedzialności materialnej spółki i wspólników; wymaga zgromadzenia minimum kapitału = 4000 zł; kapitał może być w formie pieniężnej lub wniesiony w formie aportu; powołanie jej do życia wymaga sporządzenia aktu notarialnego w którym musi być ustalona forma spółki, ściśle określona siedziba, podmiot działania, wysokość kapitału, liczba i wysokość udziałów wspólników; zasada, że udział w spółce jest związany z osobą wspólnika oznacza że żeby wycofać udział wspólnik musi uzyskać zgodę pozostałych wspólników; rządzą nią: zgromadzenie wspólników, zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna; zgromadzenie wspólników rozpatruje i zatwierdza sprawozdania, bilans przedsiębiorstwa, rachunek strat i zysków, udziela bądź nie udziela zarządowi absolutorium, podejmuje decyzje lub uchwały co do sprzedaży bądź dzierżawy majątku przedsiębiorstwa bądź jego części oraz co do podziału zysku lub pokrycia strat; zarząd wykonuje wszystkie funkcje zarządzania, jest organem wykonawczym, mogą w nim być wspólnicy bądź pracownicy najemni np. eksperci, specjaliści; rada nadzorcza sprawuje stałą kontrolę nad działalnością spółki, ocenia zarząd, może uwolnić członków zarządu od obowiązków; jest bardzo dobrą formą prawno-organizacyjną przedsiębiorstwa gdyż ryzykuje się ty tylko wkładem nie zaś majątkiem osobistym; 2. Spółki akcyjnej S.A. - cechy: do utworzenia jest niezbędny kapitał =100 000 zł; w momencie jej zakładania nie musi on być zebrany w całości, wystarczy termin w którym zostanie zebrany; publiczna subskrypcja akcji + ochrona interesów uczestników akcji; kapitał w formie pieniężnej lub aportu; utworzenie wymaga utworzenia statutu w formie aktu notarialnego; musi być określony: przedmiot przedsiębiorstwa, wysokość i sposób zebrania kapitału, nominalna wartość i ogólna liczba akcji, sprecyzowana liczba akcji sprecyzowanych, ściśle określona organizacja i kompetencje władz zarządzających i nadzorczych; bardzo dobra forma prawno-organizacyjna przedsięwzięć wielkich.
Inne formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw:
1. Spółki jednoosobowe np. spółki jednoosobowe skarbu państwa, spółki wieloosobowe przekształcone w jednoosobowe jeżeli jeden współwłaściciel wykupi pakiety akcji pozostałych; 2. Prywatne własności; 3. Przedsiębiorstwa państwowe - właścicielem jest państwo np. koleje państwowe powinny cechować się samodzielnością ekonomiczną, podejmowania decyzji i samofinansowania a istnieje rozpasana demokracja: ogólne zebranie pracowników, związki zawodowe itp.; 4. Spółdzielnie - cechy: dobrowolne zrzeszenie jej członków, zwykle ograniczona liczba; zmiana składu członków funduszy udziałowych; musi mieć statut, system zarządzania, radę nadzorczą, zarząd, ogólne zgromadzenie członków, komisję rewizyjną; nie zawsze jest nastawiona na maksymalizację zysku; może być nastawiona na żywotne zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.
Modele przedsiębiorstwa
1. Model neoklasyczny związany z neoliberalną koncepcją funkcjonowania systemu gospodarczego - cechy: najważniejsza jest maksymalizacja zysku; potencjał kadrowy jest nastawiony na maksymalizację korzyści ekonomicznych; przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej działa w miarę ustabilizowanych warunkach; przedsiębiorstwo działa w warunkach równowagi rynku; w możliwie maksymalnym stopniu przestrzega zasady racjonalnego gospodarowania; stosuje rachunek optymalizacyjny; systematycznie prowadzi sformalizowany rachunek nakładów i zysków; 2. Model menedżerski - cechy: następuje oddzielenie własności od zarządzania; najemna kadra kierownicza jest zainteresowana maksymalizacją własnego wynagrodzenia a ponieważ zależy ono od wielkości obrotów zainteresowana jest zwiększaniem rozmiarów przedsiębiorstwa i jego udziału w rynku; często zachęca się najemną kadrę kierowniczą do zainteresowania się maksymalizacją zysku przedsiębiorstwa przez przydzielenie jej pewnej ilości akcji z zastrzeżeniem, że nie wolno ich sprzedać przez co najmniej 5-10 lat by byli zainteresowani podnoszeniem ceny rynkowej akcji zarządzanego przedsiębiorstwa; 3. Model behawioralny - cechy: następuje rezygnacja z optymalizacji rozumianej jako maksymalizacji zysku; dążenie do dostosowania się do dokonujących się zmian w otoczeniu; główny cel to osiąganie zadowalających wyników ekonomicznych pozwalających na przetrwanie przedsiębiorstwa i jego rozwój; występuje w sektorze gospodarki komunalnej, sektorze pracy chronionej dla osób niepełnosprawnych, w sferze budownictwa dla biedaków; 4. Model typu agencja - cechy: występuje właściciel agencji, zarządzający agencją i świadczący usługi agencji; występują konflikty na tle interesów ekonomicznych agencji; występuje w dziedzinie ubezpieczeń, artystycznej.