Temat: Człowiek punktu widzenia filozofii
Człowiek - z punktu widzenia filozofii swoisty przedmiot refleksji dany jako psychofizyczna całość, ukonstytuowana przez równoczesne bytowanie w 2 wymiarach: cielesno-fizycznym, łączącym cz. ze światem przyrody, z którego się ewolucyjnie wywodzi i do którego jako gatunek biologiczny należy, oraz - w najogólniejszym tego słowa znaczeniu - duchowym, odróżniającym go od reszty ziemskich stworzeń, kwalifikującym go jako byt rozumny, obdarzony możliwościami twórczymi, zmysłem metafizycznym, zdolnością refleksji nad sobą i otaczającym światem itp., działający w sposób świadomy, odnoszący siebie do innych ludzi, do świata wartości i idei, a często też do szeroko pojętej transcendencji (absolut, Bóg). Natura i wzajemne relacje tych 2 wymiarów ludzkiej egzystencji, a nawet zasadność ich wyodrębnienia, pozostają sprawą otwartą. W niektórych ujęciach o charakterze radykalnym człowieka uważa się za byt bądź wyłącznie cielesny (skrajny materializm, np. mechanicyzm J.O. de La Mettrie), bądź wyłącznie duchowy (skrajny spirytualizm), z reguły jednak przy analizach fenomenu człowieka uwzględniane są oba wymiary. Obecnie analizy takie stanowią zwłaszcza domenę antropologii filozoficznej, dawniej prowadzone były w ramach różnych dziedzin i nurtów filozofii.
Początki filozoficznej refleksji nad człowiekiem wiąże się z Sokratesem, u którego miała ona charakter głównie etyczny. Platon łączył istotę człowieka z ideą człowieczeństwa; głosił dualizm ciała i uwięzionej w nim nieśmiertelnej duszy, z którą człowiek powinien się utożsamić, by następnie, poprzez samodoskonalenie się, móc ją, a więc i samego siebie, z ciała wyzwolić. Arystoteles, zgodnie ze stworzoną przez siebie teorią hylemorfizmu twierdził, że człowieka, będącego z istoty substancją działającą, tworzą integralnie ze sobą zespolone: dusza, która sumując w sobie właściwości dusz roślinnej, zwierzęcej i myślącej, stanowi tu formę substancjalną, oraz ciało - wynik oddziaływania owej formy na materię pierwszą. Jego poglądy przejął św. Tomasz z Akwinu, wzbogacając pojęcie istoty człowieka o istnienie osobowe, w którym upatrywał podstawę jego jedności i wyjątkowości; stworzoną przez Boga duszę ludzką uznał za nieśmiertelną i niezależną od ciała, które mając ją za formę, istnieje jej istnieniem. Wg R. Descartes'a człowiek jest splotem 2 substancji: myślącej (res cogitans - element duchowy, rozum) i rozciągłej (res extensa - ciało), które będąc w nim w zasadzie rozdzielone, kontaktują się poprzez szyszynkę; o istocie człowieka decyduje jednak myślenie (cogito ergo sum). W filozofii XVIII-XIX w. zagadnienie istoty człowieka rozpatrywano biorąc pod uwagę jego udział w historii lub ogólniej - w procesie dziejowym (G.W.F. Hegel), traktując go jako współtwórcę i element społeczności oraz systemów ekonomicznych (A. Comte, K. Marks) czy rozważając jego dokonania w zakresie tworzenia wartości etycznych, religijnych, kulturowych itp. (L. Feuerbach, F. Nietzsche, M. Stirner). Był to czas kształtowania się nowych nauk o człowieku: socjologii, antropologii społecznej, antropologii kulturowej i psychologii, co wywarło znaczący wpływ na filozoficzną refleksję antropologiczną.
W XX w. nowe spojrzenie na człowieka zaproponowały: psychoanaliza, podkreślając rolę popędów i głębszych, nie penetrowanych dotąd, podświadomych pokładów psychiki ludzkiej (Z. Freud), egzystencjalizm, który centrum swojej refleksji uczynił problem wolności i odpowiedzialności człowieka, prezentując go jako istotę samotną, zdaną na przypadkowość istnienia (J.-P. Sartre, A. Camus), filozofia dialogu, dla której istotę człowieka określać ma nie zespół immanentnych cech, ale relacja tzw. spotkania z in. ludźmi i z Bogiem (M. Buber, E. Levinas); eksponowano też, jak np. w dziele M. Heideggera, swoistość ludzkiej egzystencji i to, że na mocy danego mu uposażenia człowiek podejmować winien refleksję nad całością bycia, dążąc do odsłonięcia jego tajemnicy. W dziejach myśli antropologicznej ukuto szereg określeń, z których każde stanowiło próbę syntetycznego ujęcia istoty człowieka, m.in.: zoon politikon (zwierzę społeczne; autorem jest Arystoteles), animal rationale (zwierzę rozumne), animal metaphysicum (zwierzę metafizyczne, tj. zdolne do recepcji doznań pozazmysłowych), homo religiosus (człowiek religijny), homo ludens (człowiek grający, bawiący się), animal symbolicum (zwierzę zdolne do operowania symbolami). Refleksję nad religijnymi aspektami bytowania człowieka, uzupełniającą istotnie dociekania filozoficzne, rozwija antropologia religijna, w chrześcijaństwie także antropologia biblijna i personalizm.