VII. Wzrost i rozwój organizacji 1.PRZEJAWY WZROSTU I ROZWOJU ORGANIZACJI Swiat organizacji jest dynamiczny. Zmiany zachodzące w otoczeniu oraz naturalne dażenie do istnienia organizacji jako systemu sztucznego wyzwala w niej wewnetrzny ruch. Prowadzi on do wzrostu i rozwoju organizacji. Wzrost organizacji może byc wyrażony za pomoca okreslonych wielkosci i parametrów potwierdzajacych rezultaty zmian ekspansywnych. Wyrazem wzrostu organizacji gospodarczych jest zwiekszanie sie z biegiem czasu takich wielkości, jak: • potencjał do produkcji lub świadczenia usług • kwota wygospodarowanego zysku • wartość sprzedaży • udział w rynku • ilość zatrudnionych Rozwój organizacji stanowi jakosciowa strone wzrostu, a jego potwierdzeniem jest: • stosowanie nowoczesnych technologii i techniki • wprowadzanie nowych wyrobów • obecnosc na nowych rynkach • wieksza złożonosc problemów rozwiazywanych w organizacji Rozwój organizacji nie zawsze jest równoznaczny ze zwiekszeniem wymienionych wczesniej wymiarów potwierdzajacych jej wzrost. Stosowaniu nowoczesnej techniki i technologii bedacych symptomem rozwoju organizacji może towarzyszyc zmniejszenie sie stanu zatrudnienia, a wiec wielkości charakteryzujacej proces wzrostu. 2. CYKL Życia ORGANIZACJI Procesy wewnętrznych przemian bedace wyrazem wzrostu i rozwoju odbywaja sie w okreslonym przedziale czasu, okreslanym jako cykl życia organizacji. Pojecie cyklu życia po raz pierwszy wprowadzono w biologii, w celu okreslenia zjawisk zachodzacych miedzy narodzinami a śmiercią organizmu. Poprzez analogie termin ten został przeniesiony na grunt nauk o zarzadzaniu. W literaturze z tej dziedziny formułowane sa różne koncepcje „cyklu życia organizacji”. 2.1. Cykl rozwojowy organizacji wg G. Lippita i W.N. Schmidta Według G. Lippita i W.N. Schmidta [4] w cyklu rozwojowym organizacji można wyodrebnic trzy fazy: • narodziny • wzrost i dojrzałość • upadek Każda z wymienionych faz ma swoje specyficzne cechy i warunki przebiegu. *Faza narodzin charakteryzuje sie: • walka o przetrwanie i utrzymanie sie na rynku • prostym systemem zarzadzania • koncentracja na wykorzystywaniu szans • swoboda zachowan członków organizacji • duża kreatywnością zarzadzajacych i zarzadzanych *Faza wzrostu i dojrzałosci wiaże sie z: • profesjonalizacja zarzadzania • zwiększona formalizacja • rozwojem badan rynku • aktywizacja funkcji planowania • wchodzeniem na nowe rynki • indywidualizacja zaspokojenia oczekiwan klientów • intensyfikacja działan badawczo-rozwojowych • optymalizacja decyzji • wystepowaniem elementów nadchodzacego kryzysu, a nastepnie upadki *Faza upadku charakteryzuje sie: • ograniczeniem zakresu działania • centralizacja zarzadzania• pogorszeniem rentownosci • utrata płynnosci finansowej• wzrostem zadłużenia • redukcja zasobów • „odchudzaniem” struktur organizacyjnych W przypadku organizacji gospodarczych z każda z wymienionych faz cyklu życia organizacji kojarzy sie określone wzorcowe formy rozwojowe przedsiębiorstw: Faza narodzin: • przedsiebiorstwo pionierskie Faza wzrostu i dojrzałosci: • przedsiebiorstwo wzrastajace i ekspansywne • przedsiebiorstwo dojrzałe Faza upadku: • przedsiebiorstwo schyłkowe #Przedsiebiorstwa pionierskie powstaja: • na bazie wypróbowanych pomysłów • na gruncie oryginalnych nowych możliwości - przedsiebiorstwa typu high - tech - przedsiebiorstwa kształtujace i wykorzystujace swoje „kluczowe umiejetnosci” - przedsiebiorstwa odkrywajace i tworzace nowe rynki - przedsiebiorstwa specjalizujace sie w przejmowaniu innych firm o zaniżonej wartości rynkowej Przedsiębiorstwa pionierskie charakteryzuja sie tym, że: • ich siła motoryczna jest własciciel • sa bardzo elastyczne • szybko działaja • maja niskie koszty zarzadzania • wspieraja innowacyjnosc i kreatywnosc • sa mało zauważalne przez konkurencje #Przedsiebiorstwa wzrastajace i ekspansywne to te, którym udało się przetrwać faze narodzin i osiagnac mocna pozycje w otoczeniu dzieki: • sprawnosci zarzadzania • preferowaniu wysokiej jakosci i innowacyjnosci • dobrej kondycji finansowej • orientacji na pracowników zapewniajacej ich zaangażowanie i rozwój
|
#W przedsiębiorstwach wzrastających i ekspansywnych obserwuje sie: • szybki wzrost zysku • obniżke kosztów jednostkowych • wzrost motywacji i zachowania pracowników • profesjonalizacje zarzadzania #Przedsiębiorstwa dojrzałe korzystaja z rezultatów osiągniętego w poprzedniej fazie wzrostu i charakteryzuja sie: • wysokim cash flow • niskimi kosztami dzieki wykorzystaniu „ekonomii skali” • wyspecjalizowana i doswiadczona kadra zarzadzajaca • dużym doświadczeniem technologicznym • stabilizacja obrotów i korzyści finansowych #Przedsiębiorstwa schyłkowe to te, w otoczeniu których, jak i w ich wnętrzu nastąpiła kumulacja wielu negatywnych zjawisk zagrażajacych pozycji konkurencyjnej oraz zdolności generowania dochodów. W przedsiębiorstwach tych występują takie zjawiska, jak: • brak rezerw • wewnętrzne skostnienie • odpływ środków • możliwość ogłoszenia stanu upadłości • brak motywacji u pracowników • pesymistyczne nastroje wsród menad0erów 2.2. Koncepcja rozwoju organizacji L.E. Greinera W „kryzysowej” koncepcji rozwoju organizacji Greinera jej wzrost przebiega w pieciu fazach [3]: • faza 1 - wzrost przez kreatywnosc • faza 2 - wzrost przez formalizacje • faza 3 - wzrost przez delegacje uprawnien • faza 4 - wzrost przez koordynacje • faza 5 - wzrost przez współdziałanie. #Faza 1 Wzrost przez kreatywność następuje dzięki: • innowacyjności i talentom organizatorskim przedsiębiorcy • silnej motywacji własciciela, jak i pracowników • mocnej pozycji przywódcy własciciela przedsiebiorstwa • autokratycznemu stylowi kierowania Wyczerpanie potencjału umiejetnosci własciciela rodzi kryzys przywództwa i koniecznosc przejscia do kolejnej fazy rozwoju organizacji. Faza 2 Wzrost przez formalizacje jest możliwy dzieki: • podwyższeniu stopnia sformalizowania i scentralizowania organizacji • podziałowi i specjalizacji pracy • rozbudowie systemu planowania oraz ewidencji kosztów i wyników • hierarchicznemu mechanizmowi koordynacji • scentralizowanej syntezie i ocenie wyników działalności Nadmierna centralizacja decyzji i wystepujacy konflikt naczelnego kierownictwa z pozostałymi szczeblami zarzadzania rodzi kryzys autonomii, który ujawnia potrzebe zmian i przejscia do kolejnej fazy rozwoju organizacji. Faza 3 Wzrost przez delegacje uprawnień dokonuje sie dzięki• zwiększonej motywacji kierowników niższych szczebli osiągniętej przez delegacje uprawnien • aktywizacji inicjatywy i pomysłowosci kierowników niższych szczebli Powstanie konfliktu interesów organizacji jako całosci, a interesamiposzczególnych jej czesci, powstajace trudnosci w sprawowaniu skutecznej kontroli ujawniaja wystepowanie kryzysu decentralizacji i konieczność przejscia do kolejnej fazy rozwoju. Faza 4 Wzrost przez koordynacje następuje dzieki • modyfikacji struktur organizacyjnych • wzmocnieniu w strukturach organizacyjnych pozycji komórek sztabowych • optymalnej alokacji zasobów • skutecznej kontroli wykorzystania zasobów Rozbudowanie struktur organizacyjnych, uszczegółowienie procedur i reguł działania doprowadza do kryzysu biurokracji, którego wystapienie oznacza poczatek nowej fazy rozwoju. Faza 5 Wzrost przez współdziałanie ujawnia sie dzięki • zespołowemu rozwiazywaniu problemów • ograniczeniu liczby ekspertów sztabowych • upowszechnieniu struktur macierzowych • poprawie klimatu organizacyjnego preferujacego bezposrednie kontakty miedzy członkami organizacji Aktywizacja współdziałania i wprowadzenie nowych rozwiazan strukturalnych może spowodować wzrost kosztów funkcjonowania organizacji oraz wywołanie kolejnego kryzysu i koniecznosci powrotu do poprzedniej fazy. 2.3#Koncepcja cyklu Życia organizacji J. Goscinskiego Została ona opracowana na podstawie trzech tez roboczych Teza 1 Zmiany w zachowaniu sie organizacji i jej funkcjonowania podczas przechodzenia z fazy do fazy cyklu ze wzgledu na zmiany kryteriów efektywnosci organizacyjnej daja sie wyrazic za pomoca siedmiu kategorii, które także zmieniaja niektóre swoje własnosci przy przejsciu organizacji z jednej fazy do innej. Sa to nastepujace kategorie: • kapitał (pochodzenie i skład kapitału) • aktywa materialne (srodki trwałe i płynne) • aktywa społeczne (wiedza, umiejetnosci i zachowania) • produkty i procesy wytwarzania • technologie • struktura organizacji • strategia Teza 2 Każda z kategorii jest przedmiotem pomiarów tych jej własnosci, które zmieniają sie wzdłuż cyklu życia, a zestaw wskazników wyrażajacych te zmiany musi byc zgodny z kryterium efektywnosci, stosowanym w danej fazie cyklu życia organizacji.
|
Teza 3 Zbiór wskaźników służących do ustalenia wielkości zmian kategorii (wymienionych w tezie 1), opartych na kryteriach efektywności (ujętych w tezie 2), tworzy - przez odniesienie do czterech standartowych faz cyklu - macierz o wymiarze 4 na 7. Strukturalna złożoność wymienionych kategorii powoduje, że nie można zmian przedstawić na pomoca jednego syntetycznego wskaznika dla danej kategorii w okreslonej fazie cyklu. Tam, gdzie nie jest to możliwe, uznaje sie za wystarczajace stosowanie dwóch lub wiecej wskaźników analitycznych i szacunkowego wyznaczania ich wartosci (bezwzglednie, przyrostowo, jakosciowo). Powstała macierz zawiera wiersze, które przedstawiaja cztery fazy cyklu życia organizacji, a kolumny - siedem kategorii. Ostatnia kolumna obejmuje kryteria efektywnosci organizacji w ka0dej fazie. Wg przyjetej przez Goscinskiego terminologii, fazy cyklu 0ycia organizacji przyjmuja następujące nazwy: Faza I Przedsiębiorczość, Faza II Kolektywnosc Faza III Formalizacja, Faza IV Odnowa Zmiana własnosci kategorii opisujacych poszczególne stadia rozwojowe organizacji ułatwia ich identyfikacje. W poszczególnych fazach cyklu rozwojowego sa one nastepujace: #Faza Przedsiebiorczosci: • Kapitał - kapitał założycielski + bierna akumulacja przez kapitał pożyczkowy • Aktywa materialne - aktywizacja zasobów materialnych. Aktywa włascicieli w formie aportów rzeczowych i srodków pieniężnych • Aktywa społeczne - kreatywnosc i przedsiebiorczosc uczestników organizacji. dominujace znaczenie przywództwa i nieformalnego osobowo zorientowanego systemu motywacji • Produkty - nowy produkt lub zmodernizowany • Technologie - innowacyjne w działalnosci podstawowej oraz w obszarze działan marketingowych • Struktura - funkcjonowanie bez formalnej struktury • Strategia - intensywna akwizycja oraz koalicja na rzecz pozyskania wiekszych zasobów #Faza Kolektywności: • Kapitał - aktywna kumulacja kapitału przeznaczonego głównie na refinansowanie. szybka cyrkulacja pieniadza - duży cash flow • Aktywa materialne - kumulowanie zasobów wewnetrznych i zewnętrznych oraz tworzenie zasobu strategicznego • Aktywa społeczne - nieformalne komunikowanie sie. du0e osobiste zaangażowanie, współodpowiedzialność za wyniki • Produkty - udoskonalone produkty umocnione na rynku przez intensywna akwizycje • Technologie - innowacyjne • Struktura - do konca nieokreslona (luzna). • Strategia - wzrost. #Faza Formalizacji: • Kapitał - stała stopa zwrotu kapitału . • Aktywa materialne - niska płynnosc aktywów materialnych. • Aktywa społeczne - działanie zgodne z wzorcami. podział pracy ramowy i anonimowy system motywacji. centralizacja decyzji. profesjonalne zarządzanie • Produkty - dotychczasowe • Technologie - pracooszczedne i materialooszczedne oparte na własnych opracowaniach • Struktura - ostatecznie okreslona, działania scisle według procedur • Strategia - stabilnosc (przetrwanie) #Faza Odnowy: • Kapitał - przyspieszona akumulacja kapitału zewnetrznego i refinansowanie z własnej akumulacji zwiekszonych potrzeb kapitałowych • Aktywa materialne - odbudowa zasobów i uruchomienie zasobu strategicznego • Aktywa społeczne - ożywienie kreatywnosci i przedsiebiorczosci. skojarzenie przywództwa z profesjonalnym zarzadzaniem. decentralizacja • Produkty - wprowadzenie na rynek całkowicie nowego przełomowego produktu. unowoczesnienie dotychczasowych produktów • Technologia - unowoczesniona • Struktura - działania wykraczajace poza formalna strukture i przypisane procedury • Strategia - przełamanie inercji i przyspieszony wzrost 2.4. Rozszerzona koncepcja cyklu życia organizacji Dotychczasowe propozycje dotyczace struktury cyklu życia organizacji nie uwzgledniaja działan preparacyjnych zwiazanych z jej powstaniem. Jest to niezwykle ważna faza w całym cyklu rozwojowym, gdyż w niej tworzy sie kod genetyczny organizacji i determinuje jej przyszłe usytuowania w otoczeniu. Wprawdzie organizacja w sensie fizycznym w tej fazie nie istnieje, ale jej przyszły kształt jest wyraźnie zarysowany w wyobraźni tego, kto podejmuje inicjatywe stworzenia przedsiębiorstwa lub innej instytucji. W związku z tym dotychczasowe propozycje cyklu rozwojowego organizacji należałoby uzupełnic o faze preparacji (Fo). Struktura cyklu życia organizacji według koncepcji autora podrecznika bedzie zgodna z rys.7.1., na którym w przestrzeni dwuwymiarowej umieszczono poszczególne fazy funkcjonowania organizacji fizycznej, poprzedzone faza preparacji przed formalnym jej zaistnieniem. Wspomniana dwuwymiarowa przestrzen tworza dwa parametry, dowolny parametr wzrostu „Pw” oraz czas „t”. Parametrem wzrostu może byc w tym przypadku: • wartosc sprzedaży • udział w rynku • ilosc świadczonych usług (w przypadku organizacji non profit)
|
#W przedstawionej koncepcji cyklu życia organizacji można wyodrębnić nastepujace fazy: .W fazie preparacji okresla sie parametry opisujace cel i warunki działania organizacji, takie jak: • domene działania • wielkość • strategie • misje • cele strategiczne, taktyczne i operacyjne • zródła finansowania • wielkosc potrzebnych zasobów oraz zródła ich pozyskania .Faza narodzin (zakorzenienia) zaczyna sie z chwila formalnej inicjacji działalnosci i odpowiada fazie przedsiebiorczosci wg koncepcji cyklu życia organizacji J. Goscinskiego. .Faza rozwoju jest równoznaczna z faza kolektywnosci, a faza dojrzałosci jest odpowiednikiem fazy formalizacji. Treść fazy odnowy w obu koncepcjach jest identyczna. Faza schyłkowa w rozszerzonej koncepcji cyklu życia jest odzwierciedleniem wszystkich procesów destrukcyjnych poprzedzajacych upadek organizacji. W przedstawionej koncepcji cyklu rozwojowego organizacji wystepuja momenty graniczne „to” i „tn”, odpowiadajace rozpoczeciu i zakonczeniu działalnosci lub te0 wystapieniu rewolucyjnych zmian zwiazanych z modyfikacja dotychczasowej strategii organizacji. Zmiany moga polegac na: • przejsciu do innego sektora • przemianach własnosciowych • modyfikacji statusu organizacyjno-prawnego organizacji Wystapienie tych zmian uzasadnia lokowanie organizacji w strukturze nowego cyklu życia. 3. WZROST ORGANIZACJI PRZEZ DYWERSYFIKACJE Wzrost organizacji gospodarczych może nastepowac również przez dywersyfikacje, która oznacza rozszerzenie i zróżnicowanie sfer działalności przedsiebiorstwa przez realizacje nowych celów osiaganych dzieki wprowadzeniu nowych rodzajów wyrobów, pozyskaniu nowych rynków zbytu, a także poszerzaniu kregu dostawców i odbiorców. Dywersyfikacja może być rozumiana w sensie: • procesualnym: - planowanie i realizacja nowych obszarów działalnosci oraz zdobywanie nowych rynków zbytu • rzeczowym: - okreslony stan struktury działania przedsiebiorstwa osiągnięty w wyniku procesu dywersyfikacji • atrybutowym: - zbiór cech zamierzonych przekształceń strukturalnych wyrobów, usług i rynków • instrumentalnym: - środek świadomie stosowany w polityce ekonomicznej przedsiębiorstwa dla osiagniecia okreslonych celów Wystepuja różne formy dywersyfikacji: • pokrewna - ekspansja przedsiebiorstwa na nowe wyroby, których produkcja lub/i sprzeda0 le0a w obszarze nabytych umiejętności • niepokrewna - oznacza wprowadzenie produktów wymagających nowych umiejętności #Kryterium wyodrebnienia ww. form dywersyfikacji jest kryterium „rdzenia umiejetnosci” przedsiebiorstwa. Klasyczne formy dywersyfikacji wyodrębnił H. J. Ansoff wykorzystujac kryteria synergi technologicznej, rynkowej oraz finansowej. Wyróżnił on dywersyfikacje • horyzontalna (pozioma) - polega ona na rozszerzeniu lub zwiekszeniu różnorodnosci przedmiotu działalnosci przedsiebiorstwa o nowe produkty, usługi kupowane i sprzedawane wyroby lub obsługiwane segmenty rynku • wertykalna (pionowa) - polega ona na rozszerzeniu działalności przedsiebiorstwa o fazy procesu technologicznego poprzedzajace fazy dotychczas realizowane lub nastepujace po nich • koncentryczna - polega na wyjsciu danej firmy poza swoja branże przy równoczesnym zachowaniu okreslonej wspólnej nici, która może być podobienstwo technologii, mo0liwosci wykorzystania tych samych kanałów dystrybucji, tych samych zasobów informacji lub umiejetnosci • konglomeratowa - polega na rozszerzeniu działalnosci przedsiebiorstwa na odmienne od dotychczasowych rodzaje działalnosci wymagajace innych technologii wystepowania na odmiennych rynkach.; wyrazem tej formy dywersyfikacji jest również wyjście poza dotychczasowy sektor # Umiędzynarodowienie przedsiębiorstw spowodowało wyodrębnienie pojecia tzw. dywersyfikacji globalnej, która polega na ró0nicowaniu produkcji lub usług oraz zagranicznych rynków zbytu Proces dywersyfikacji obejmuje wymiar przestrzenny (rynkowy) i wymiar produktowy, może nastepowac w sposób bardzo zró0nicowany, a zarazem scisle skojarzony z okreslonymi formami organizacyjnymi przedsiebiorstw
|