r.2 „arcyludzka odpowiedź na wyzwania życia i ograniczenia instynktów”
praźródło zapotrzebowania na mądrość
Zwierzę po prostu żyje, kiedy jest syte i bezpieczne po prostu trwa do powrotu głodu i zagrożenia. Jego zachowane opiera się na instynktach. Człowiekowi nieobcy jest podobny repertuar zachowań, ale ma on również wyjątkową tendencję do przekraczania osiągniętego stanu, ekspansji, emancypacji i twórczości, którą Kozielecki nazywa transgresją (człowiek = Homo transgresivus). Charakterystyczny dla zwierząt minimalny scenariusz życia - dążenie do przetrwania i pozostawienia potomstwa = wyznacza strategię przetrwania. Ludziom ona nie wystarcza.
3 rodzaje strategii:
1) strategia przetrwania
2) strategia prosperowania - dążenie do poprawy jakości życia, jego standardu; realizowana w wymiarze materialnym i psychicznym
3) strategia spełnienia - szukanie zadowolenia z życia poprzez realizację określonego dzieła (misja, powołanie, twórczość) lub ideału własnej osoby (oddanie się dziełu zorientowanemu na wartości ogólnoludzkie); Fridrich Nietsche - Nie szczęścia mego baczę. Dzieła mego baczę.
Dwie ostatnie strategie wymagają odpowiedzenia sobie na pytanie jak żyć?
Seneka: Mądrość jest (…) sztuką życia
Ludzie szukający wiedzy pomocnej w dalekowzrocznym kierowaniu życiem zyskali w starożytności miano filozofów i mędrców.
My możemy potraktować mądrość jako formę gatunkowego przystosowania do najtrudniejszego wyzwania, jakim jest życie.
Wymaga ona kierowania się rozumem, nie wystarcza podporządkowywanie się autorytetom.
Pytanie „Jak żyć?” i co z niego wynika
Początkowo rozwiązujemy ten problem niesamodzielnie, pod dyktando rodziców; później zdobywamy się na większą lub mniejszą samodzielność.
Z tabeli 2.1. s. 33 /ewentualnie doczytajcie/
Problemy egzystencjalne będące wyzwaniem dla mądrości:
charakterystyczne dla biograficznej regulacji zachowania:
- problemy poznawcze: pytanie ogólne - Jaki jest świat i ja w świecie?
- wybory życiowe: pytanie ogólne - Jaką mieć koncepcję życia i jaki system wartości?
- drogi do wartości życiowych: jak osiągać najważniejsze wartości i pożądany sposób życia?
Problemy charakterystyczne dla bieżącej regulacji zachowania:
- pytanie ogólne - jak się zachować tu i teraz?
Najbardziej zdecydowane odpowiedzi podsuwają tradycja społeczna i religia.
Drogi do odpowiedzi
Początkową aktywnością dziecka jest spontaniczne dążenie do dobrostanu; zanim dorośnie poznaje wiele gotowych odpowiedzi na pytania, które stawia przed nim życie. Wiedza na temat życia nagromadzona w biegu historii przez społeczeństwa jest ogromna - na pytanie czy zgłębianie jej czyni ludzi mądrymi próbował odpowiedzieć Baltes w swojej teorii mądrości.
Mądrość jako droga ekspercka, czyli teoria profesora Baltesa
Badania wykazały ze inteligencja rośnie z wiekiem osiąga swój szczytowy punkt przed 20 rokiem życia; później zdolność rozwiązywania wielu testów spada.
Punktem wyjścia dla Baltesa były badania nad potocznym postrzeganiem mądrości. Jego teoria nawiązuje do modelu wiedzy eksperckiej (której podstawą jest wieloletnie ćwiczenie).
Pierwszym badaniem sprawdzającym trafność t. Baltesa było badanie na psycholożkach i przedstawicielkach innych zawodów. Pierwsza grupa uzyskała średni wynik 3,6 w siedmiostopniowej skali, druga 2,7.
Porównania Baltesa mądrości do wiedzy eksperckiej jest bardzo trafne, bo zwraca uwagę na to że na mądrość składają się w dużym stopniu umiejętności i wiedza zdobywana pod okiem mistrzów, a nie książkowa wiedza szkolna. => W szkołach nie uczy się mądrości.
Psycholog John A. Meacham postawił pytanie: co bardziej decyduje o mądrości, wiedza czy myślenie? Tradycja uznająca mądrość za wynik długiej kumulacji doświadczeń opowiada się za wiedzą. Zdaniem Meachama możemy przypisać mądrość jednostce niedoświadczonej, ponieważ o mądrości jego zdaniem decyduje stosunek do wiedzy, zapewniający jej szybki przyrost.
Sedno mądrości tkwi w sposobie posiadania i używania wiedzy; być mądrym to wiedzieć i wątpić. M. wyróżnia mądrość prostą (postawa niedoświadczonego dziecka łaknącego wiedzy) i głęboką (pożądanie wiedzy + doświadczenie).
System nauczania oparty na dodawaniu nowych elementów do już zdobytej wiedzy, aż do uzyskania poczucia kompetencji. Ono z kolei, zdaniem Meachama, może hamować popęd do wiedzy a więc i rozwój prawdziwej mądrości. Ważny dla rozwoju mądrości jest odpowiedni klimat społeczny, który może pobudzać do swobodnej wymiany myśli i tolerancji.
r.9. „mądrość jako cel i instrument rozwoju”
Mądrość - synonim nobilitującej kultury poznawczej
Kultura ta podlega ciągłemu rozwojowi. Mądrość jest tu rozumiana jako zbiór przyswajalnych programów i charakterystyk aktywności poznawczej człowieka, połączony obszerną wiedzą egzystencjalną. Funkcja docelowa tej kultury poznawczej to ułatwianie dochodzenia do sądów i decyzji z najodpowiedniejszym w danej sytuacji racjonalnym rozeznaniem.
Intuicja jest produktem wcześniejszego doświadczenia. Wysoka kultura poznawcza charakteryzuje się tym, że intuicyjne odpowiedzi są sprawdzane albo istnieje stała gotowość ich weryfikacji.
Linię demarkacyjną pomiędzy wysoką a niską kulturą poznawczą wyznacza akceptacja lub odrzucenie zasady dostatecznej racji. Wymaga ona aby uznawać za prawdziwe tylko te poglądy, dla których jesteśmy w stanie wskazać należyte uzasadnienie racjonalne.
Mądrość wyraża się w podejmowaniu ryzyka wykalkulowanego, choć trzeba przyznać, że przecenianie swoich szans jest siłą napędową cywilizacji.
Mądrość jako cel dopełniający
Bowiem jest pomocny w realizacji innych celów i sam w sobie nobilituje jednostkę jako posługującą się rozumem.
Wyprowadzanie nowej wiedzy
Moc regulacyjna wiedzy zapożyczonej w porównaniu tą płynącą z doświadczenia, jest niewielka.
Posiadanie wysokich standardów w dziedzinie rozwoju osobistego, które podsuwa mądrość, pomaga przechodzić od wiedzy do działania i udoskonalania siebie.
Refleksja to rozważenie spraw w świetle ich uwarunkowań i konsekwencji, autorefleksja jest jej szczególnym przypadkiem.
3 poziomy zdobywania doświadczenia:
1) poziom pierwotny, czyli doświadczenie - przeżycie
2) refleksja związana z danym doświadczeniem
3) doświadczenie wymiany myśli z innymi nt. 1)
tak więc warunkiem wyniesienia korzyści z doświadczenia jest jego przemyślenie.
Ellen Langer uważa że do jednych z najważniejszych charakterystyk ludzkiej egzystencji należy bezrefleksyjność n(posługiwanie się tylko wcześniej wytworzonymi kategoriami, brak elastyczności poznawczej i emocjonalnej) i refleksyjność (stan żywej uwagi i świadomości).
Rodzaje myślenia wg Rosenberga:
sekwencyjne - forma powierzchniowego reagowania na bieg codziennych zdarzeń; nie dociekanie przyczyn, nie wychodzenie poza konkrety, brak ogólniejszych kategorii pojęciowych; bardziej snucie przypomnień niż przetwarzanie inf. (nudziarstwo to opowiadanie długich, nużących historii bez zastanowienia)
linearne - analizuje ciągi obserwowanych zdarzeń i doszukuje się związków przyczynowych; punktem wyjścia konkretne doświadczenia
systemowe - nadaje zdarzeniom sens i strukturę, szuka odpowiedzi na pytania o prawa ogólne
Typy uczniów w szkole
Banalne wytłumaczenie różnych osiągnięć dzieci polega na wskazaniu na różnice w ich pamięci i pojętności. Lepiej wyjaśniają je 3 strategie uczniowskie:
strategia opornego ucznia - zdecydowana niechęć do nauki, brak zainteresowania wiedzą
strategia reaktywnego ucznia - posłuszeństwo, nawet gorliwe robienie zadań, ale brak własnej inicjatywy
strategia zachłannego ucznia - szybkie i zachłanne wykorzystywanie okazji rozwoju.
Różnice postępów na drodze do mądrości:
są tacy, którzy nie uczą się nawet na własnych błędach
wielu uczy się na własnych błędach
zdolniejsi potrafią uczyć się obserwując cudze błędy
niektórzy unikają błędów wykorzystując widzę zgromadzoną w literaturze
zdarzają się ludzie, którzy unikają błędów antycypując je w wyobraźni.