Państwa, Mołdawia
Mołdawia

Informacje ogólne

Mołdawia, Moldova, Republika Mołdawii, Republica Moldova, niewielkie państwo położone w Europie, na północ od Morza Czarnego. Graniczy z Rumunią i z Ukrainą. Nie ma dostępu do morza. Powierzchnia 33,7 tys. km².

Stolica Kiszyniów (765 tys. mieszkańców, 1996). Większe miasta (1991): Tyraspol (186,0 tys.), Bielce (164,9 tys.), Bendery (141,5 tys.), Rybnica (62,9 tys.).

Język urzędowy mołdawski, w użyciu także rumuński, rosyjski i ukraiński.

Jednostka monetarna 1 lej mołdawski = 100 bani.

Ludność

4,4 mln mieszkańców (2000). Średnia gęstość zaludnienia: 130 osób/km². Przyrost naturalny: 0,28‰ (2000). Analfabetyzm: 4% ludności. Skład etniczny: Mołdawianie (64,5%), Ukraińcy (13,8%), Rosjanie (13,0%), Gagauzi (3,5%), Bułgarzy (1,5%).

Religia: chrześcijanie (60%), żydzi (10%). Średnia długość życia: mężczyźni 59 lat, kobiety 69 lat.

Warunki naturalne

Mołdawia jest krajem o rzeźbie pagórkowatej, którego większa część leży między rzeką Prut, stanowiącą granicę z Rumunią, i rzeką Dniestr, płynącą przy granicy z Ukrainą. Na wschód od Dniestru leży część Wyżyny Podolskiej.

Klimat umiarkowanie ciepły o cechach kontynentalnych. Lasy zajmują jedynie 6% powierzchni kraju.

Historia

W starożytności obszary dzisiejszej Mołdawii zamieszkiwały m.in. plemiona Scytów, Daków, Bastarnów. W VI w. n.e. osiedliły się na nich słowiańskie plemiona Antów i Sklawinów.

W X w. włączona do Rusi Kijowskiej, następnie Księstwa Halickiego. W 1. poł. XIV w. powstało Księstwo Mołdawskie uzależnione od Węgier. W 1359 wybuchło, zakończone sukcesem, antywęgierskie powstanie pod wodzą Bogdana I. Książę (hospodar) Mołdawii złożył w 1387 hołd lenny królowi Polski. W 1456, pod naciskiem Turcji, hospodar Piotr Aron zmuszony był uznać zwierzchnictwo sułtanów. Kolejny władca Mołdawii, Stefan III Wielki, ponownie złożył hołd królowi polskiemu, Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. Pomimo zwycięstw odniesionych nad Węgrami (1467) i Turkami (1475) Stefan III musiał płacić haracz sułtanowi. Roszczenia Mołdawii dotyczące terytoriów Pokucia stały się przyczyną konfliktu z Polską, rozstrzygniętego na korzyść Polski w wyniku bitwy pod Obertynem (1531).

Po klęsce poniesionej przez Turków w bitwie pod Wiedniem (wiedeńska odsiecz) Mołdawię starały się podporządkować sobie Polska i Austria. Dążąc do uniezależnienia się od Turcji Mołdawia zwróciła się w kierunku Rosji. W 1774 we władanie Austrii przeszła Bukowina, w 1812 Rosja zajęła Besarabię i ziemie mołdawskie na lewym brzegu Dniestru. Po wojnie rosyjsko-tureckiej (1828-1829) Mołdawia, pozostając w składzie imperium tureckiego, uzyskała autonomię pod protektoratem Rosji.

W 1856 w traktacie paryskim mocarstwa zgodziły się na zbliżenie ustrojowe Mołdawii i Wołoszczyzny, a w 1858 na konferencji paryskiej nadały konstytucję obu księstwom, które otrzymały nazwę Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny. Proces zjednoczenia obu księstw zakończył się w 1862 wyborem jednego zgromadzenia narodowego i jednego rządu - powstała Rumunia. W sierpniu 1877 wojska rumuńskie przystąpiły do wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878) wspomagając stronę rosyjską. Zgodnie z postanowieniami kongresu berlińskiego (1878) Rumunia otrzymała północną Dobrudżę.

W 1918 Rumunia zajęła Besarabię z wyjątkiem części na lewym brzegu Dniestru, gdzie w 1924 powstała Mołdawska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka (ASRR) ze stolicą w Tyraspolu. Przez cały okres międzywojenny Moskwa nie uznała włączenia Besarabii do Rumunii. W 1940, zgodnie z porozumieniem zawartym w sierpniu 1939 z hitlerowskimi Niemcami, Rosjanie zajęli Besarabię i północną Bukowinę. Z połączenia terytoriów anektowanych i Mołdawskiej ASRR utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką ze stolicą w Kiszyniowie. W latach 1941-1944 cały obszar Mołdawii zajęły wojska koalicji hitlerowskiej, wcielając go do tzw. Wielkiej Rumunii.

Układy wielkich mocarstw kończące II wojnę światową zachowały w tym regionie stan posiadania z 1940. W okresie powojennym Mołdawia wchodziła w skład ZSRR. W końcu lat 80., w warunkach reform podjętych przez M. Gorbaczowa, nasiliły się w Mołdawii tendencje antyradzieckie.

W czerwcu 1990 republika wydała deklarację niepodległości, w sierpniu 1991 ogłosiła pełną niezależność. Politycy mołdawscy od początku nie ukrywali, że ich celem dalekosiężnym jest zjednoczenie z Rumunią. Przeciw integracji występują zamieszkujący Republikę Naddniestrzańską Ukraińcy i Rosjanie oraz zamieszkujący Republikę Gagauską potomkowie Bułgarów. Kwestia niezależności Republiki Naddniestrzańskiej stała się przyczyną wojny domowej, do której wmieszała się Rosja, wprowadzając swe wojska na teren Mołdawii.

W lutym 1994 odbyły się wybory parlamentarne, zwycięstwo odniosła Agrarno-Demokratyczna Partia Mołdawii, premierem został A. Sangheli. W referendum dotyczącym statusu Mołdawii 94,4% społeczeństwa opowiedziało się za niepodległością, przeciwko połączeniu z Rumunią. W kwietniu ratyfikowano układ o przystąpieniu do WNP, z zachowaniem suwerenności w zakresie polityki zagranicznej i obronnej. 30 lipca 1994 parlament uchwalił nową konstytucję, określającą Mołdawię jako kraj niezależny, jednolity i niepodzielny. Transnistrii (Republice Naddniestrzańskiej) i Gagauzji zaoferowano autonomię. 10 sierpnia 1994 uzgodniono wycofanie wojsk rosyjskich z regionu Transnistrii w ciągu 3 lat. 15 I 1997 prezydentem został wybrany Petru Lucinski.

Ustrój polityczny

Republika wielopartyjna z jednoizbowym parlamentem posiadającym 101 miejsc (członkowie wybierani na okres czterech lat).

Gospodarka

Mołdawia jest krajem, który nie posiada bogactw mineralnych, dlatego podstawą gospodarki jest rolnictwo. Uprawia się głównie pszenicę i in. zboża, słonecznik, tytoń, winorośl, warzywa i owoce. Przemysł nastawiony na przetwórstwo żywności (słynne winiarnie) oraz produkcję maszyn rolniczych.

Dochód narodowy 2 200 USD na 1 mieszkańca (2000). Inflacja: 38% (1998). Zadłużenie zagraniczne: 1,3 mld USD (1999). Struktura zatrudnienia: usługi - 35,6%, rolnictwo - 32,5%, przemysł - 30,3%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie środki spożywcze (44,2%), tekstylia (19,6%), maszyny (16,9%), natomiast importuje się maszyny (28,8%), tekstylia (20,2%), chemikalia (11,3%). Głównymi partnerami handlowymi Mołdawii są: Rosja, Ukraina i Białoruś. Obroty z zagranicą - eksport: 470 mln USD, import: 560 mln USD (1999).

---