Bezpieczeństwo pracy

Wstęp

Pojęcie "ochrona pracy" może być rozumiane bądź bardzo szeroko, jako ochrona interesów pracowników, obejmując wszelkie działania mające na celu zabezpieczenie potrzeb i interesów prawniczych, bądź znacznie węziej - jako ochrona ludzkiej zdolności do pracy, poddawanej różnorodnym oddziaływaniom środowiska pracy, wpływającym mniej lub bardziej szkodliwie na zdrowie i zdolność do pracy zatrudnionych.

Początkowo pojęcie to ujmowano w sposób szeroki, współcześnie jednak ochronę pracy rozumie się węziej, definiując ją jako "zespół działań zmierzających do wyeliminowania czynników powodujących zmniejszenie się zdolności do pracy w procesie i w związku z procesem jej wydatkowania oraz do zapewnienia optymalnych warunków jej spożytkowania, właściwej jej regeneracji i rozwoju ". Działania te mają na celu ochronę pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego środowiska pracy (warunków pracy, czynników powstających z procesów technologicznych itd.) i społecznego środowiska pracy tej organizacji, stosunków międzyludzkich, a także za­grożeniami wynikającymi z małej odporności danego pracownika na działanie materialnego lub społecznego środowiska pracy.

W polskiej nauce prawa pracy pojęcie ochrony pracy rozumiane jest w dwojaki sposób. W szerokim rozumieniu obejmuje ono w istocie treść wszystkich norm prawa pracy, ponieważ wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych interesów. W węższym rozumieniu pojęcie ochrony pracy dotyczy tej części norm prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym procesie pracy.

Pojęcie wypadku przy pracy

Rezultatem naruszenia przez zakład pracy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy może być wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, powodujące czasową lub trwałą niezdolność do pracy, a nawet śmierć pracownika. W związku z tym szczególnego znaczenia nabiera regulacja prawna kompensacji szkód wywołanych tymi przyczynami i należyte zabezpieczenie w tych przypadkach ochrony interesów pracownika i jego rodziny. Uprawnienia

osób poszkodowanych wskutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych reguluje w sposób kompleksowy ustawa z 12.VI..1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ustala ona całokształt świadczeń ubezpieczeniowych oraz świadczeń od zakładu pracy przysługujących pracow­nikom, którzy ulegli wypadkowi przy pracy oraz członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek wypadku. Przewidziane w ustawie świadczenia przysługują z tytułu wypadków i chorób zawodowych powstałych w związku z zatrudnieniem pracownika na obszarze RP, niezależnie od charakteru i miejsca zatrudnienia oraz powstałych w związku z zatrudnieniem za granicą obywateli polskich delegowanych lub skierowanych do pracy za granicą w polskich misjach dyplomatycznych, urzędach konsularnych lub w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach. Przepisy ustawy mają również odpowiednie zastosowanie do osób wykonujących pracę nakładczą, adwokatów z tytułu pracy w zespołach adwokackich i członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych osób zatrudnionych w tych spółdzielniach i wynagradzanych według zasad dotyczą­cych członków spółdzielni. Ponadto Rada Ministrów może określić w drodze rozporządzenia zasady przyznawania wszystkich lub niektórych świadczeń przewidzianych w ustawie pracownikom, którzy ulegli wypadkowi lub za­chorowali na chorobę zawodową w innym zatrudnieniu za granicą niż wskazane wyżej oraz niektórym grupom osób nie będących pracownikami.

Przepisy ustawy nie mają natomiast zastosowania do osób zatrudnionych w zakładzie pracy prowadzonym przez współmałżonka oraz osób zatrudnionych w zakładzie pracy prowadzonych przez ich najbliższego krewnego lub powino­watego na własny lub wspólny rachunek, jeżeli podlegają - jako osoby współpracujące - ubezpieczeniu na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników lub innych przepisów o ubezpieczeniu osób współ­pracujących. Nie mają one również zastosowania do obywateli państw obcych zatrudnionych w obcych misjach dyplomatycznych, urzędach konsularnych lub w międzynarodowych instytucjach i nie mających w Polsce stałego pobytu, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Zasadnicze znaczenie dla sprecyzowania zakresu ochrony pracowników przed skutkami zdarzeń losowych dotykających ich w związku ze świadczoną pracą, ma ustalenie samego pojęcia wypadku przy pracy. Zostało ono określone wart. 6 ustawy z 12 VI 1975 r., która za wypadek przy pracy uważa nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło w związku z pracą, a mianowicie:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikające­go ze stosunku pracy

Na równi z wypadkiem przy pracy ustawodawca traktuje również wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej wskazane, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonaniem powierzonych mu zadań

• w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działającej w zakładzie pracy

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające w zakładzie pracy organizacje polityczne lub zawodowe lub uczestnicząc w organizowanych przez nie czynach społecznych

Za wypadek przy pracy ustawodawca uważa także wypadek w drodze do pracy lub z pracy, jeżeli droga do pracy lub z pracy była drogą najkrótszą i nie została przerwana. Od zasady, by była to droga najkrótsza i nie przerwana, ustawodawca przewiduje jednak dwa wyjątki. Po pierwsze uznaje, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby. Po drugie uznaje, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy również wówczas, gdy droga nie będąc drogą najkrótszą, była dla pracownika ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się, oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu, również drogę do miejsca lub z miejsca innego zatrudnienia, zwykłego wykonywania funkcji lub zadań politycznych, zawodowych lub społecznych, zwykłego spożywania posiłków, odbywania nauki lub studiów dla pracujących na podstawie skierowania.

Elementy zdarzenia kwalifikujące wypadek przy pracy

Do istotnych elementów zdarzenia, pozwalających zakwalifikować je jako wypadek przy pracy należą:

• nagłość zdarzenia

• zewnętrzność przyczyny

• związek zdarzenia z pracą

Czwartym elementem, o którym przepisy nie mówią wprost, ale który wynika z ich treści, jest powstanie szkody na osobie wykonującego pracę. Elementy te muszą wystąpić łącznie, a brak któregokol­wiek z nich powoduje, że dane zdarzenie nie może być uznane za wypadek przy pracy. Do uznania wypadku za wypadek przy pracy wymagane jest ponadto istnienie związku przyczynowego między nagłym zdarzeniem a przyczyną zewnętrzną (nagłe zdarzenie musi być wywołane przyczyną zewnętrzną) oraz samym wypadkiem a szkodą na osobie. Nie jest natomiast konieczne istnienie związku przyczynowego między zdarzeniem a pracą. Wymagany przez ustawo­dawcę związek zdarzenia z pracą jest bowiem związkiem normatywnym, ustalonym przepisami ustawy, a nie związkiem przyczynowym . Nagłość zdarzenia, jako element składowy pojęcia wypadku przy pracy, nie jest jednolicie rozumiana w literaturze prawa pracy i orzecznictwie sądowym. W orzecznictwie i w części literatury głoszony jest pogląd, że przesłanka nagłości dotyczy czasu działania przyczyny zewnętrznej, a więc, że nagłość zdarzenia oznacza nagłość przebiegu zdarzenia zewnętrznego. Zdarzenie to nie musi jednak polegać tylko na jednorazowym, momentalnym wystąpieniu tego wypadku (np. upadek z rusztowania, okaleczenie przez maszynę, wybuch kotła itp.) -co najczęściej ma miejsce, lecz może również mieć przez pewien czas charakter ciągły, nie przekraczający jednak trwania jednej dniówki roboczej (np. zatrucie, odmrożenie, udar słoneczny). Również skutki tak rozumianego nagłego zdarze­nia nie muszą wystąpić natychmiast (co w zasadzie najczęściej ma miejsce), lecz mogą wystąpić po pewnym czasie, co nie odbiera im charakteru skutków wypadku przy pracy. Pogląd ten jest jednak podważany w literaturze prawniczej głoszącej, że nagłość zdarzenia, o której mowa wart. 6 ustawy, nie odnosi się do określonego czasowo działania przyczyny zewnętrznej, lecz oznacza nagłą szkodę na osobie w postaci choroby, kalectwa lub śmierci. Innymi słowy, nagłość odnosi się nie do przyczyny zewnętrznej lecz do zdarzenia wywołanego tą przyczyną. Nagłość szkody na osobie nie oznacza w tym rozumieniu, że skutek działania na organizm pracownika przyczyny zewnętrznej musi być natychmiastowy. Może on się ujawnić po pewnym, dłuższym nawet upływie czasu od faktu zadziałania przyczyny zewnętrznej. Zdaniem autorki tego poglądu, przed­stawione rozumienie nagłości zdarzenia jest bardziej racjonalne społecznie i usuwa trudności praktyczne, jakie wywołuje interpretacja nagłości jako określonego czasowo zdarzenia zewnętrznego.

Przez przyczynę zewnętrzną rozumie się przyczynę stanowiącą zewnętrzne źródło wypadku (urazy mechaniczne, urazy termiczne, działalność sił przyrody, działalność osób trzecich itd.), tkwiące poza samym organizmem poszkodowane­go. Za przyczynę zewnętrzną uznaje się również nadmierny wysiłek pracownika przy wykonywaniu danej pracy, doprowadzający do nagłego pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci. Pojęcie przyczyny zewnętrznej jest szeroko interpretowane przez orzecznictwo sądowe. W myśl tego orzecznictwa, przyczyną zewnętrzną jest każdy czynnik zewnętrzny zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki. Przyczyna zewnętrzna nie musi być jednak wyłączną przy­czyną wypadku. Wystarczy, że przyczyni się ona jedynie do powstania uszczerb­ku na zdrowiu. Związku przyczynowego szkody z przyczyną zewnętrzną nie przerywa także włączenie się innych przyczyn ubocznych. Gdy przyczyna wypadku ma charakter mieszany wystarczy gdy zostanie wykazane, że bez czynnika zewnętrznego nie doszłoby do szkodliwego skutku. Zgodnie bowiem z orzecznictwem sądowym nie odbiera cechy zewnętrzności przyczyny fakt, że obok przyczyny zewnętrznej wystąpiła również przyczyna wewnętrzna (np. samoistne schorzenia), byleby czynniki zewnętrzne były przeważające lub miały istotny wpływ na zaistnienie i przebieg zdarzenia.

Trzecim istotnym elementem składowym pojęcia wypadku przy pracy jest uznanie, że wypadek nastąpił podczas lub w związku z wykonywaniem ustalonych czynności (art. 6, ust. 1 i 2 ustawy). Nie musi to być jednak związek przyczynowy, aczkolwiek w wielu sytuacjach nim będzie. Dla ustalenia związku zdarzenia z pracą wystarczy bowiem stwierdzenie, że wypadek pozostawał w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z pracą. Związek zdarzenia z pracą oznacza więc wymóg, by wypadek nastąpił w czasie i miejscu wykonywania pracy lub poza czasem i miejscem wykonywania pracy lecz w związku z czynnościami podejmo­wanymi w interesie zakładu pracy albo w związku z wykonywaną pracą. Tak np. : pobicie gajowego przez kłusownika poza czasem i miejscem pracy pozostaje i w związku funkcjonalnym z pełnioną przez niego pracą i stanowi wystarczającą podstawę uznania tego zdarzenia za będące w związku z pracą.

Związek z pracą może jednak ulec zerwaniu mimo pozostawienia pracow­nika w czasie pracy i miejscu jej świadczenia, jeżeli nie łączył go w tym czasie wewnętrzny związek z pracą. Nastąpi to wówczas, gdy np. pracownik wykonuje pracę dla celów prywatnych (tzw. fuchę), lub wykonuje pracę w stanie nietrzeź­wym, mimo niedopuszczenia go do pracy, albo samowolnie opuszcza stanowisko pracy. Zerwanie związku powoduje, że wypadek, jakiemu pracownik w tym czasie ulegnie, nie jest wypadkiem przy pracy. Zerwanie związku z pracą ze względu na różnorodne okoliczności nie zawsze jednak jest łatwe do ustalenia i wymaga wnikliwego zbadania każdego konkretnego przypadku.

Uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy

Ażeby dane zdarzenie można było uznać za wypadek przy pracy musi ono pociągnąć za sobą szkodę na osobie pracownika w postaci choroby, kalectwa lub śmierci. Bez spowodowania takiej szkody zdarzenie takie jest tylko nieszczęśliwym wypadkiem. Szkoda na osobie może być natychmiastowym następstwem wypadku lub też ujawnić się w późniejszym okresie oraz wystąpić w różnych rozmiarach. Może także pogorszyć istniejący już stan chorobowy lub też wywołana wypadkiem choroba może doprowadzić po pewnym okresie do inwalidztwa pracownika lub jego śmierci. Następstwa te, oraz ustalenie ich związku z doznanym wypadkiem, maja istotne znaczenie przy ustalaniu przysługujących pracownikowi świadczeń.

Za choroby zawodowe uprawniające do świadczeń przewidzianych w ustawie uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 18 XI 1983 r. w sprawie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy. Przy ocenie działania czynnika szkodliwego uwzględnia się: rodzaj, stopień i czas narażenia zawodowego, sposób wykonywania pracy, bezpośredni kontakt z chorym zakaźnie lub z materiałem pochodzącym od tych chorych oraz z czynnikiem powodującym choroby inwazyjne, uczuleniowe i nowotworowe. Przewidziane w ustawie świadczenia nie przysługują jednak, gdy następstwem choroby zawodowej jest uszczerbek na zdrowiu poniżej 10 procent, jeżeli upośledzenie czynności organizmu może ulec poprawie.

W myśl ustawy z 12 VI 1975 r. na zakładzie pracy, w którym nastąpił wypadek przy pracy, ciąży obowiązek wypłaty różnego rodzaju świadczeń z tego tytułu na rzecz pracownika lub członków jego rodziny. Obowiązek ten ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej, uzupełniającej świadczenia przysługujące z ubezpieczenia społecznego. Jest to nowy, odmienny od od­powiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w prawie cywilnym, rodzaj odpowiedzialności odszkodowawczej. Odpowiedzialność ta różni się od odszkodowawczej odpowiedzialności cywilnej zarówno swą podstawą i zasięgiem, jak i określeniem z góry świadczeń obciążających zakład pracy. Została ona oparta na zasadzie wzmożonego ryzyka zakładu pracy (ryzyka pracy), obarczając zakład pracy obowiązkiem wypłaty świadczeń również wówczas, gdy wypadek powstał wskutek siły wyższej lub wyłącznej winy osoby trzeciej, a także gdy spowodowany został przez osobę trzecią bez jej winy. Jest to konstrukcja ryzyka kształtująca znacznie szerzej odpowiedzialność zakładu pracy, niż konstrukcja ryzyka przyjęta w prawie cywilnym.

Zakład pracy nie ponosi tej odpowiedzialności jedynie w dwóch sytuacjach, a mianowicie wówczas gdy:

• wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione przez zakład pracy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa

• gdy pracownik będąc w stanie nietrzeźwo­ści przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku przy pracy.

W pierwszej sytuacji zakład pracy zwolniony jest od odpowiedzialności, a tym samym od obowiązku wypłacenia określonych w ustawie świadczeń odszkodowawczych jedynie wówczas, gdy jednocześnie wystąpią obie wskazane przesłanki, tzn. naruszenie przepisów o ochronie życia i zdrowia, oraz gdy naruszenie to dokonane zostało przez pracownika umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Ponadto przesłanki te muszą wystąpić jako wyłączna przyczyna wypadku przy pracy. Powstanie natomiast wypadku wskutek winy mieszanej nie wyłącza obowiązku zakładu pracy wypłaty świadczeń w pełnej wysokości.

Natomiast w drugiej sytuacji zakład pracy zwolniony jest od obowiązku wypłaty świadczeń, jeżeli pracownik będący w stanie nietrzeźwości w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku przy pracy. Użycie przez ustawodawcę nieostrych określeń "stan nietrzeźwości" i "w znacznym stopniu" rodzi znaczne trudności w praktycznym stosowaniu tego przepisu. Wyłączenia te nie mają zastosowania do świadczeń przysługujących rodzinie pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy.

Pracownik, któremu nie przysługują świadczenia określone w ustawie ze względu na to, że wypadek nastąpił wyłącznie z jego winy lub, że w stanie nietrzeźwym przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku, ma prawo do świadczeń przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu na wypadek choroby, o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz w innych przepisach emerytalnych na warunkach w nich określonych.

Rodzaje świadczeń

Następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej może być stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu albo śmierć pracownika. Przez stały uszczerbek na zdrowiu rozumie się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nie rokujące poprawy. Natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres prze­kraczający sześć miesięcy, mogące jednak ulec poprawie.

Określone w ustawie rodzaje i wysokość świadczeń przysługujących pracow­nikom lub członkom ich rodzin uzależnione są od charakteru następstw wywołanych wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Przysługują one osobom poszkodowanym od zakładu pracy i od zakładu ubezpieczeń społecz­nych.

Świadczenia zakładu pracy obejmują:

• jednorazowe odszkodowanie dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

• jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty,

• świadczenia wyrównawcze dla pracownika, którego wynagrodzenie lub obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

• odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy dla pracownika lub dla członków jego rodziny.

Natomiast na świadczenia ubezpieczeniowe składa się zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renta inwalidzka, renta rodzinna oraz świadczenie w naturze. Jeżeli następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej jest stały, długotrwały uszczerbek na zdrowiu, pracownikowi przysługuje jednorazowe odszkodowanie, odszkodowania za przedmioty utracone lub uszkodzone w tek wypadku, świadczenie rehabilitacyjne oraz - w zależności od stopnia u zdrowia - świadczenie wyrównawcze lub renta inwalidzka. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy obejmuje przedmioty osobistego użytku oraz przedmioty niezbędne do wykonywania pracy. Przysługuje ono pracownikowi wówczas, gdy wskutek wypadku przy pracy doznał uszczerbku na zdrowiu, uzasadniającego prawa świadczeń określonych w ustawie lub do świadczeń z tytułu czasowej niezdolności do pracy. Wysokość odszkodowania w razie utraty lub całkowitego zniszczenia przedmiotów, ustala się według ceny zakupu obowiązującej w czasie ustalania odszkodowania, z uwzględnieniem stopnia zużycia przedmiotu. Natomiast w przypadku jedynie uszkodzenia wskazanych przedmiotów, odszkodowanie stanowi równowartość kosztów przywrócenia ich do stanu sprzed wypadku. Jeżeli jednak stopień uszkodzenia jest znaczny albo koszty naprawy przekroczyłyby wartość uszkodzonego przedmiotu, wypłaca się odszkodowanie w wysokości odpowiadającej cenie zakupu. Wysokość odszkodowania ustala kierownik zakładu pracy w porozumieniu z zakładową organizacją związkową.

Świadczenie wyrównawcze przysługuje pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej:

• doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20 procentach,

• nie pobiera renty inwalidzkiej,

• osiąga wynagrodzenie zmniejszone co najmniej o 10 procent. Stanowi ono różnicę między wynagrodzeniem z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu, a wynagrodzeniem po powstaniu tego uszczerbku. Wysokość świadczenia wyrównawczego nie może jednak przekraczać 30 procent wynagrodzenia z okresu przed powstaniem uszczerbku na zdrowiu.

Podstawę wymiaru świadczenia wyrównawczego stanowi przeciętne mie­sięczne wynagrodzenie z okresu sześciu miesięcy, obliczone według zasad przyjętych dla ustalenia wysokości zasiłku chorobowego. Świadczenie wyrów­nawcze wypłaca się przez okres nie dłuższy niż 3 lata. Do okresu tego wlicza się okresy pobierania dodatku wyrównawczego, przyznawanego na podsta­wie art. 217 § 3 k.p. oraz okresy pobierania zasiłku wyrównawczego przy­znanego na podstawie przepisów art. 25 i nast. ustawy z 17 XII 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje pracownikowi, który w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej jest niezdolny do pracy przez okres przekraczający czas pobierania zasiłku chorobowego, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie to, w wysokości 100 procent podstawy jego wymiaru, pracownik może otrzymywać przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Jeżeli w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej pracownik został zaliczony do jednej z grup inwalidzkich, przysługuje mu renta inwalidzka. Wysokość tej renty ustalana jest na tych samych zasadach co renty inwalidzkiej z tytułu ogólnego stanu zdrowia z tym, że kwota najniższej renty inwalidzkiej z tytułu wypadku przy pracy nie może być niższa od 120% najniższej renty inwalidzkiej z tytułu ogólnego stanu zdrowia.

Jeżeli następstwem wypadku przy pracy była śmierć pracownika, pozostałym po nim członkom rodziny przysługuje jednorazowe odszkodowanie oraz odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy i renta rodzinna. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje zarówno członkom rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, jak i członka rodziny rencisty pobierającego już rentę z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który zmarł w następstwie tego wypadku lub choroby. Przysługuje ono niezależnie od zasiłku pogrzebowego, odprawy pośmiertnej oraz innych świad­czeń należnych rodzinie na podstawie odrębnych przepisów.

W przypadkach, gdy nastąpiła śmierć pracownika po otrzymaniu przez niego jednorazowego odszkodowania, odszkodowanie należ­ne rodzinie zmniejsza się o kwotę wypłaconą pracownikowi. Odszkodowanie za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy przysługuje członkom rodziny uprawnionym do jednorazowego odszkodowania. Jego wysokość ustalana jest w tym samym trybie i na tych samych zasadach, jak przy wypłacie tego odszkodowania pracownikowi.

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po zmarłym wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej pracowniku oraz po zmarłym w następstwie wypadku lub choroby zawodowej renciście, pobierają­cym rentę inwalidzką z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Przysługuje ona tym uprawnionym członkom rodziny, którzy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin lub innych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym, które miały zastosowanie do pracownika przed jego śmiercią.

Wymienione świadczenia mogą, zdaniem poszkodowanych, nie rekompen­sować wszelkich szkód będących następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. W takich przypadkach mogą oni dochodzić odszkodowania wyrów­nawczego na podstawie przepisów prawa cywilnego.

Zasady i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności wypadku przy pracy

Zasady i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadku określają przepisy kodeksu pracy (art.228-231) oraz wydane z ich upoważnienia przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 21 IV 1992 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Ustalają one, że okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych lub powodujących ciężkie uszkodzenie ciała oraz wypadków zbiorowych, bada zespół, w skład którego wchodzą: kierownik zakładowej służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy. Okoliczności i przyczyny pozostałych wypadków przy pracy ustala zespół w skład którego wchodzą: oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy oraz pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, badający je zespół obowiązany jest sporządzić, nie później niż w ciągu 14 dni, protokół powypadkowy zawierający m.in. dokładny opis okoliczności i przebiegu wypadku, ustalenie przyczyn wypadku, stwierdzenie czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, stwierdzenie czy zachodzą okoliczności mogące mieć wpływ na ograniczenie prawa pracownika do świadczeń przy­sługujących z tytułu wypadku przy pracy oraz wskazanie przepisów i zasad bhp, których nieprzestrzeganie zostało stwierdzone w związku z wypadkiem. Proto­kół powypadkowy zatwierdza kierownik zakładu pracy niezwłocznie po jego sporządzeniu, nie później jednak niż w ciągu 5 dni od jego sporządzenia.

Organem uprawnionym do wydania decyzji stwierdzającej chorobę zawodową jest właściwy państwowy wojewódzki inspektor sanitarny. Natomiast stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, ustalają komisje lekarskie do spraw inwalidztwa i zatrudnienia. Ustalają one również inwalidztwo oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, a także związek śmierci pracownika lub rencisty z takim wypadkiem lub chorobą. Spory o świadczenia przysługujące od zakładu pracy rozpatrują właściwe sądy pracy, natomiast spory o świadczenia przysługujące od Zakładu Ubez­pieczeń Społecznych rozstrzygają sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Od orzeczenia sądu pracy przysługuje zainteresowanym odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Natomiast od orzeczeń sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawach dotyczących świadczeń ubezpieczeniowych odwołanie j przysługuje do sądu apelacyjnego.

Literatura:

• Zbigniew Salwa „Prawo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych”, PWN, Warszawa 1995

• Kodeks Pracy, C.H.Beck, 15 wydanie 2002

• Ustawa o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych z dnia 12 czerwca 1975r.

A. Nałęcz, Ochrona pracy w: Polityka społeczna, pod red. A. Rajkiewicza, Warszawa 1973,

Jednolity tekst, Dz.U z 1983 r. Nr 30, poz. 1.44

Jędrasik-Jankowska, Wypadek w drodze, s. 32.

Dz.U. Nr 65, poz. 294.

---