EKUMENA- obszar stale zamieszkiwany przez człowieka.

SUBEKUMENA- obszar sporadycznie lub czasowo zam.

ANEKUMENA- obszary nigdy nie zamieszkane przez....

Czynniki Determinujące Rozmieszczenie Człowieka Na Świecie: -rzeźba terenu (obszary nizinne najb. Zaludnione), -woda (dostępność do wody warunkuje byt i rozmieszczenie człowieka), klimat (łagodny, ciepły, suchy).

Wpływ Człowieka Na Środowisko: -podwyższenie temp. otoczenia,

LUDNOŚĆ- 10 tyś. Lat temu żyło 9 mln. Ludzi na świecie. W roku zerowym 120 mln. (Chiny 60 mln., Cesarstwo rzymskie 40 mln.). 1000Lat temu 350 mln.. Około roku 1820 -1mld. Ludności. Około 1930 -2 mld. Październik 1997 -6mld. W roku 2025 liczba sięgnie ok. 8,5 mld.

Czynniki kształtujące spadek liczby ludności w Europie w latach 1900-2000: -duży przyrost ludności na innych kontynent, -wydłużanie się średniej długości życia i spadek przyrostu naturalnego.

FAO- światowa organizacja do spraw wyżywienia i rolnictwa.

Polska znajduje się w średnio niższym poziomie PKB na osobę (610- 2400 USD na osobę).

ZALUDNIENIE- Chiny 1,5 mld. Ludności, Indie 1 mld., USA 270 mln, Indonezja 205 mln., Brazylia 165 mln, Rosja 150 mln.

AZJA- największa gęstość ludności na (1km.Kwadratowy 110 osób), EUROPA- 35 osób na 1 km.kw., POLSKA, 114 osób na 1 km.kw..

PRZYROST NATURALNY to różnica między umieralnością a rodnością.

Wyznania- 1/3 ludności świata to chrześcijanie, 1/3 wyzwania inne, 1/3 bez wyzwań. (18% To wyzn. Rzymsko- kat.)

RASY I NARODY.

Rasy- Czarna (negroaustraloidalna-Afrykanie, Aborygeni), Biała (europeidalna- europejska, semicko- hamicka, indyjsko- irańska), Żółta (mongoloidalna- właściwa, żółto brunatna, amerykańska).

(METYS- biała z Ameryk. żółtą ZAMBOS- czarna z ameryk. żółtą, KREOLE- czarna z właściwą żółtą).

Narody- na wspólną kulturę składają się zwyczaje, tradycje, język.

PLEMIONA, RODY- to największe wspólnoty kulturowe.

JĘZYKI:

ETNOLEKT- pojęcie na języki i dialekty. Na początku rozwoju cywilizacji było od 10 d0 15 tyś. Etnolektów. Obecnie jest 6 tyś. etnolektów. Najwięcej ludzi mówi po Chińsku i jego dialektami. 6%Ludności- j. rosyjski i portugalski, 2%jezyk francuski.

ZACH.SŁOWIAŃSKIE- 1.Polski, 2.Słowiański, 3.Czeski, 4.Serbsko- Łużycki.

WSCH.SŁOWIAŃSKIE- Rosyjski, białoruski, ukraiński

PŁD.SŁOWIAŃSKIE- Bułgarski, serbski, chorwacki, słoweński.

URBANIZACJA- wzrost obszarów o miejskim charakterze. PRZEJAWY URBANIZACJI: -zmiany fizjonomiczne (rozwój osiedli), -wzrost odsetka ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych, -upowszechnienie się miejskiego stylu życia.

MIASTO- to osiedle, które posiada prawa miejskie (status).

AGLOMERACJA -to miasto główne wraz z otaczającymi je

KOURBACJA - sieć aglomeracji powiązanych wspólną infrastrukturą

MEGALOPOLIS- najwyższa forma urbanizacji.

Najbardziej optymalne miasto to Ok 100tyś. Mieszkańców.

TYPOLOGIA rolnictwa świata: -ekstensywne (char. Się niewielkimi nakładami pieniądza i pracy na jednostkę powierzchni. Kraje słabo rozwinięte- Afryka, i wielkoobszarowe USA). -intensywne (o dużych nakładach kapitałów albo pracy żywej na jednostkę powierzchni. Kraje niewielkie obszarowo np.: Holandia, duży nakład ludzi Wietnam.).

GOSPODARSTWO NATURALNE to takie, z którego cała produkcja przez. Jest na potrzeby właściciela oraz najbliższej rodziny (kraje słabo rozwinięte).

GOSPODARKA TOWAROWA (rolnictwo towarowe) -produkcja przeznaczana przeważnie na sprzedaż.

GLEBA- (pedosfera) jest produktem: -atmosfery, która zapewnia powietrze, -litosfery, która zap. skałę macierzystą, -hydrosfery, która zap. wodę, -biosfery mikroflory, mikrofauny, które inicjują procesy glebotwórcze.

ŻYZNOŚĆ- to potencjalna zdolność do dostarczania roślinie subst. Odżywczych (woda, i sole mineralne)

URODZAJNOŚĆ- zdolność faktyczna do dostarcz. Roślinie subst. Odżywczych.

MELIORACJA -regulacja stosunków wodnych w glebie.

OKRES WEGETACYJNY- okres czasu, jaki upływa od momentu wzejścia rośliny do wydania przez nią plonów (powyżej +5'C).

CHÓW ZWIERZĄT I UPRAWA ROŚLIN- produkcja przez rolników.

HODOWLA- zespół zabiegów zmierz. Do uzyskania nowej rasy albo odmiany (wyspecjalizowane gospodarstwa lub inst. naukowe)

FORMY UŻYTKOWANIA ZIEMI NA ŚWIECIE:

UŻYTKI ROLNE: -grunty orne przeznaczone pod roślinność uprawną; -kultury trwałe, plantacje, sady, ogrody. UŻYTKI ZIELONE: -łąki; -pastwiska. LASY I ZALESIENIA. NIEUŻYTKI I INNE.

Następuje na świecie konsolidacja gospodarstw (powiększają się), natomiast spada ich ilość.

ROŚLINY DZIELIMY NA: -żywieniowe; -pastewne; -przemysłowe

W ostatnich latach areał zbóż zmniejszył się na świecie, wzrósł areał roślin przemysłowych. Zbiory pszenicy, ryżu, kukurydzy są na równym poziomie 0,5 mld rocznie. Pszenica jest najbardziej rozpowszechnionym zbożem na świecie. 180-200 Dni to okres wegetacji pszenicy, wymaga ona żyznej i urodzajnej gleby. W czołówce zbiorów są Chiny, Indie i USA. Ryż to roślina trawiasta z grupy bagiennej(nogi w wodzie głowa w ogniu), Chiny 1/3 produkcji światowej reszta pochodzi z Indonezji i Indii. Kukurydza to roślina wielostronnie wykorzystywana, wegetuje ok. 150dni.Całorocznym producentem są USA, Chiny i Brazylia. Jęczmień produkuje się w Rosji. Żyto jest słabo rozpowszechnione na świecie, dobry wzrost w średniej temperaturze od Europy zach. Do Azji wsch., USA, Rosję, Polskę 18%. Produkuje się przemiennie, co dwa lata żyto i ziemniaki. Owies uprawiany jest jako roślina pastewna do karmienia koni. Proso produkuje się w Azji i Afryce na bardzo słabych glebach i w wysokich temperaturach. Sorgo uprawia się w Afryce i w USA.. Ziemniaki to prawie połowa światowej produkcji roślin skrobiowych, drugie miejsce ma maniok ok. 25%, trzecie są bataty. Ojczyzną ziemniaka jest Ameryka pd. (Peru). Jest rośliną wydajną bez wymagań glebowych. 1 kwintala to 40 ton. Chiny są czołówką w produkcji ziemniaków, za nimi znajduje się Rosja, Polska ma trzecie miejsce(10%).Maniok to roślina tropikalna (powyżej 25 st. C) produkowana w Afryce. Bataty- ich bulwy są słodkawe- jak słodkie ziemniaki, produkowane są w Chinach.

ROŚLINY OLEISTE

Soja- roślina oleista ¼ produkcji światowej roślin oleistych, 50% w USA, Argentynie, Brazylii. Rzepak- Rzepin-odmiany jare. Palma olejowa- olejowiec gwinejski, roślina Afrykańska produkowana w Malezji w 50%. Słonecznik- produkowany w Argentynie, USA i Chinach. Palma kokosowa (kopra) prod. W Nigerii, Indonezji. Oliwki-1/4 prod. Z Hiszpanii. Orzeszki ziemne-1/3 prod. Indie. Inne-len, konopie, kukurydza, gorczyca, soczewica.

ROSLINY CUKRODAJNE

Trzcina cukrowa- 75% cukry na świecie pochodzi z trzciny z Brazylii, Indii i Chin. Burak cukrowy- początek w XIX w. Potrzebuje żyznej gleby i wysokiej kultury rolnictwa.

ROŚLINY WŁÓKNISTE- o wykorzystaniu przemysłowym. Bawełna- duża ilość ciepła i wilgoci, nie znosi deszczu. Produkowana w Chinach, USA i Indiach. Juta-na worki. Len, konopie, sizal, agawa, kopra. Rośliny włókniste zwierzęce- wełna (owce, wielbłądy, lamy) Sztuczne-produkowane na bazie istniejących w przyrodzie struktur chemicznych. Syntetyczne- nie są produkowane na bazie istniejących w przyrodzie struktur chemicznych.

UŻYWKI

Kawa-abisynia, etiopia, afryka są krajami pochodzenia. Czołowym producentem jest Brazylia.. Kakao-wybrzeże kości słoniowej, również Brazylia i Indonezja. Są też herbata, tytoń

ZWIERZĘTA

Bydło 1,3 mld sztuk. Jest top podstawowe mięso do żywienia. W Indiach znajduje się 200mln sztuk. Owce, trzoda chlewna.

POZAROLNICZE SEKTORY GOSPODARKI ŚWIATA

PRZEMYSŁ- zajmuje się produkcją dóbr materialnych.

Czynnikami lokalizacji przemysłu są: baza surowcowa-wydobycie (Katowice, Zagłębie Ruhry); zasoby wody; siła robocza; rynek zbytu; efekt skali (przemysł lokalizuje się w sprawdzonych okręgach przemysłowych); dostępność komunikacyjna

PODZIAŁ PRZEMYSŁU NA RODZAJE:

*Przemysł wydobywczy i energetyka:

Górnictwo(węgla kamiennego, ropy, gazu ziemnego) - Energetyka(cieplna, elektroenergetyka)

*Przemysł przetwórczy:

Hutnictwo i przemysł metalurgiczny ( hutnictwo żelaza, walcownie) -Elektromaszynowy(przemysł matalowy-obcęgi wiertła; maszynowy; elektroniczny; precyzyjny

*Przemysł chemiczny:

Farmaceutyka -Drogeryjny -Tworzywa sztuczne

*Przemysł rolno-spożywczy

Mleczarstwo -Mięsny -Chłodniczy

OBSZARY STRATEGICZNE ROPY NAFTOWEJ:

Rejon zatoki Perskiej (Arabia Saudyjska, Zea, Kuwejt, Irak i Iran)

Rejon morza kaspijskiego (azerbejdżan, kazachstan, powołże rosyjskie)

Zachodnia syberia ( rosja)

Afryka płn. Algeria, Libia, Egipt

Rejon zatoki meksykańskiej pd. USA- texas, luisiana, oklachoma, Meksyk, Wenezuela)

Alaska

Nigeria

Chiny

Indonezja

Rejon morza płn. I norweskiego (GB, Norwegia, Holandia)

3,2 mld ton ropy naftowej wydobywa się rocznie na świecie. Czołowym wydobywcą jest Arabia saudyjska później USA.

KOMUNIKACJA-to łączna nazwa na transport i łączność

TRANSPORT- to przemieszczanie rzeczy materialnych i przesyłanie

Energii elektrycznej.

ŁĄCZNOŚĆ- przesyłanie rzeczy niematerialnych(obraz, dzwięk)

PODZIAŁ TRANSPORTU:

-LĄDOWY: kolejowy, samochodowy

-WODNY: morski, śródlądowy

-PRZEMYSŁOWY: rurociągowy, energetyczny

Odległość fizyczna- odległość wyrażona w odległości fizycznych, czyli metrach, kilometrach

Odległość czasowa- wyrażona jest w jednostkach czasu, dni godzin

Odległość ekonomiczna- wyrażona w jednostkach pieniężnych np. zł za kilometr

Do 300km najbardziej opłacalny jest transport samochodowy. Powyżej 300 do 1000 km transport kolejowy. Powyżej 1000 km transport wodny.

TRANSPORT KOLEJOWY- w 1883 ustalono w Londynie, że nastąpi podział świata na 24strefy czasowe. Obowiżuje on do dziś. Największa gęstość sieci kolejowych to połowa XIX w. Obecnie spada gęstość sieci. Zamyka się nierentowne boczne szlaki kolejowe. Rośnie nowoczesność w transporcie Kolejowym.

TRANSPORT SAMOCHODOWY_ gęstość nieco wzrasta. W Niemczech jest obecnie 12tys. Km autostrad, Francja 7 tyś. Km; GB 3,3 tyś. Km; Polska to ok. 250km!!!

TRANSPORT WODNY- stany wód są zmienne, konieczność budowy infrastruktury. Nie ma jej w ogóle w Australii oraz w Afryce(prócz Nilu i Nigeru). Zachodnioeuropejski system wodny: REN, Gaba, Dunaj. W Azji to wielkie rzeki syberyjskie. Największym portem jest Duisburg (to port śródlądowy) w Niemczech. Żegluga morska- Panama, Liberia.

TRANSPORT LOTNICZY- dominują w nim kraje wielkoobszarowe USA, Kanada, GB.

GLOBALIZACJA- świat staje się pomału jedną globalną wioską.

WYMIANA MIĘDZYNARODOWA- handel, przepływ kapitału

BILANS HANDLOWY- zestawienie wartości eksportu i importu. Może on być dodatni lub ujemny.

BILANS PŁATNICZY-zestawienie należności i wierzytelności danego kraju. Światowa turystyka, Niemcy i Japonia mają wybitnie ujemne bilansy wpływów z turystyki.

GEOPOLITYCZNE PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

Systemy Sprawowania Władzy Na Świecie:

-DEMOKRACJA WIELOPARTYJNA: charakteryzuje się tym, że obywatele wybierają parlamentarzystów w walnych, demokratycznych wyborach. Formy demokracji wielopartyjnej:

-Demokracja Wielopartyjna Zwyczajna: Polska, Czechy

-Monarchia Konstytucyjna: GB, Szwecja, Dania

-Republiki Prezydenckie: w wyborach parlamentarnych wybiera się zarówno parlamentarzystów jak i prezydenta. Brak premiera: USA, RPA

-Republiki Federalne: Niemcy, Austria: parlamenty lokalne i parlament federalny

-Demokracja jednopartyjna: cała władza w rękach jednej partii

-Teokracja: władza należy do przywódców religijnych, którzy powołują rząd cywilny, Iran.

-Rządy Wojskowe( Junta-czyt.Hunta) Sudan, Birma

-Monarchia Absolutna: władza absolutna w rękach monarchy, głowy rodu panującego. Jordania, Maroko

-Dyktatura: wtórna władza absolutna, może mieć char. Wojskowy i cywilny. Irak- Saddam Husajn

-Terytoria Zależne: obszary kolonijne, najczęściej terytoria zamorskie. Francja-Gujana fr. W Am. Płd.; Dania-Grenlandia

ORGANIZACJE I INSTYTUCJE MIĘDZZYNARODOWE

* Organizacja Narodów Zjednoczonych ONZ o char. Międzynarodowym, zapobiega konfliktom i wojnom, organizuje współpracę społeczno-gospodarczą o char. Narodowym. 189 Krajów należy do ONZ(bez Szwajcarii i Watykanu) Siedziba ONZ jest w Nowym Jorku, Genewie, Wiedniu..

-Zgromadzenie Generalne: zgromadzenie przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich. Omawia się na nim sytuację światową.

-Rada Bezpieczeństwa- utrzymuje pokój na świecie. Jej pięciu stałych członków to: USA, GB, Francja, Rosja, Chiny

-Rada Gospodarczo Społeczna: koordynuje zakres gospodarki, kultury, edukacji, zdrowotności itp. Itd.

*FAO-światowa federacja żywności i rolnictwa

*ILO- międzynarodowa organizacja pracy

*IBRD- międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju

*IMF- międzynarodowy fundusz walutowy

*ITU- międzynarodowy związek telekomunikacyjny

*UPU- światowy związek pocztowy

*WHO- światowa organizacja zdrowia

*WMO- światowa organizacja meteorologiczna

*UNESCO- organizacja ds. nauki, oświaty i kultury

*UNICEF-organizacja ds.. dzieci

-Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości mieści się w Hadze, zrzesza 15 sędziów z różnych państw.

-Biuro ONZ

III Filary UE

I-Gospodarka: Unia Walutowa (1 styczeń 2002r. Wprowadzenie EURO)

II- Wspólna Polityka Zagraniczna I Bezpieczeństwa Zewnętrznego

III-Współpraca a Dziedzinie Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości

10 Najbogatszych krajów Świata wg PKB na osobę w USD rocznie

Luksemburg 43 500tys USD; Szwajcaria 40 000tyś USD; Japonia 32 500 tyś UDS ; Norwegia 34 000 tys. USD; Dania; Singapur; USA; Islandia; Austria; Niemcy 26 00 tyś USD. ( Polska 3 200 USD)

10 Najbiedniejszych krajów świata wg PKB na osobę w USD rocznie

(miedzy 100-200 usd)

Etiopia; Kongo; Burundi; Sierra Leone; Niger; Malawi; Erytrea; Tanzania; Nepal (Azja)

---