1. Wymień główne kierunki zmian rozwojowych w zakresie percepcji społecznej:
Percepcja społeczna, to postrzeganie innych ludzi. Zmiany prowadzą do pogłębiania opisu innych ludzi, który jest początkowo bardzo powierzchowny. Percepcja społeczna dotyczy przyczyn zachowań i występuje tu wnioskowanie. Etapy rozwoju percepcji: a) przyczyny zewnętrzne i sytuacyjne, b) rozumienie i zauważanie aktualnych stanów wewnętrznych (wiek przedszkolny), c) rozumienie przyczyn we względnie stałych cechach ludzi (wiek szkolny), d) rozumienie przyczyn odległych i uwarunkowań (okres dojrzewania i dorastania). Ponadto rozumienie zachowań innych ludzi i ich przewidywanie, wzrost obiektywizmu spostrzegania innych ludzi, bez względu na relacje i emocje.
2. Co to jest decentracja interpersonalna?
To zdolność rozumienia punktu widzenia innych osób oraz zdolność do uwzględniania innego punktu widzenia niż własny. Postęp zachodzi w wieku 7-9 lat, zaś w wieku dojrzewania (12-14) jest jej brak. Przeciwieństwem decentracji interpersonalnej jest wg. Piageta egocentryzm. Według Piageta nie wszyscy dochodzą do pełnej decentracji. O braku decentracji interpersonalnej świadczy tzw. zjawisko złudzenia widowni, czyli uważanie siebie za kogoś niepowtarzalnego i wyjątkowego. Badanie - test podejmowania ról RTT.
3. Jakiego rodzaju działanie wychowawcze sprzyja rozwojowi decentracji interpersonalnej u dziecka?
a) indukcja w wychowaniu (zwracanie uwagi na przeżycia, stany i potrzeby innych ludzi), b) korygowanie zachowań, pokazywanie, c) akcentowanie zachowań prospołecznych. Brak decentracji powoduje wiele konfliktów.
4. Jak w miarę rozwoju dzieci zmienia się rola dorosłego w ich wzajemnych interakcjach?
a) w okresie niemowlęcym (do 1 roku): pełna zależność głównie od matki, doznawanie pierwszych uczuć o charakterze społecznym, w 3 miesiącu odróżnianie człowieka od innych bodźców, w 4 miesiącu - interpretacja behawioralna (warunkowanie, generalizacja), 5 miesiąc - inni ludzie ciekawi poznawczo, odróżnianie osób, kompleks radosnego ożywienia (uśmiech, wokalizacja), b) wiek poniemowlęcy: zaspokajanie potrzeb, bezpośrednia opieka dorosłego i całkowita zależność, wprowadzanie dziecka w świat wytworów społecznych, uczenie form zachowania, powolne wyzwalanie się z zależności, c) wiek przedszkolny: naśladownictwo tendencji, postaw, wzorów i ról społecznych otoczenia, przejmowanie ich. Uniezależnianie się od matki, duży autorytet rodziców, d) młodszy wiek szkolny: nauczyciel jest autorytetem, potem dystans, autonomia w kontaktach społecznych, e) wiek dojrzewania: uniezależnianie się od autorytetów, własne poglądy.
5. Wymień główne etapy rozwoju ocen moralnych według koncepcji Piageta:
a) anomia (do 3 roku życia) - brak norm moralnych, b) heteronomia (do 9 roku życia) - egocentryzm, lęk przed karą, chęć jej uniknięcia; konformizm - chęć przypodobania się otoczeniu, c) socjonomia (do 13 roku życia) - motywem postrzegania norm jest grupa rówieśników, potrzeba identyfikacji, d) autonomia (od 13 do 22-23 roku życia) - uznanie pewnych norm za swoje własne, prawo jest rodzajem umowy społecznej, własny system wartości.
6. Co to jest realizm moralny?
To pojęcie odpowiedzialności obiektywnej, przy ocenie zachowań, branie pod uwagę ich fizycznych konsekwencji, nie zaś intencji. Jest przejawem heteronomii.
7. Wymień główne przejawy heteronomii moralnej:
a) pogląd na pochodzenie norm (zewnętrzny - ludzki lub boski), b) realizm moralny, c) możliwość wykrycia złego czynu (gorszy wykryty od nie wykrytego), d) rola osoby, wobec której czyn został popełniony, e) pogląd na funkcje kary (ekspiacyjna).
8. Wymień stadia rozwoju moralnego według Kohlberga:
1) poziom prokonwencjonalny (wiek przedszkolny): a) stadium egocentrycznego punktu widzenia (brak decentracji), b) stadium konkretnego, indywidualnego punktu widzenia, 2) poziom konwencjonalny: a) stadium konformizmu interpersonalnego (rób tak, jak inni, ocenianie czynów pod względem intencji), b) stadium społecznego punktu widzenia (zgodność z prawem i obowiązek), 3) poziom postkonwencjonalny: a) stadium społecznego kontaktu (świadomość wolnego wyboru wartości, prawny punkt widzenia), b) stadium uniwersalnych zasad etycznych (przyjęcie pewnych norm za swoje, normy uniwersalne).
9. Na czym polega interioryzacja źródeł emocji? Podaj przykłady o niej świadczące:
To jeden z głównych kierunków rozwoju emocjonalnego: a) rola wyobrażeń i słów jako źródeł emocji (np. lęk przed ciemnym pokojem, smokiem itp., obraźliwymi słowami, upokarzanie we własnych myślach), b) wzrost znaczenia poznawczych źródeł emocji (relacja: rzeczywistość-oczekiwania, schemat: myśli-standardy, nastawienie: np. zdziwienie, zaciekawienie). W wieku dorastania pojawiają się standardy stanu idealnego i emocje związane z tymi standardami.
10. Ku czemu powinny zmierzać oddziaływania wychowawcze dotyczące funkcjonowania emocjonalnego dziecka?
a) kształtowanie przewagi pozytywnych emocji nad negatywnymi, b) uczenie akceptowanych społecznie sposobów wyrażania emocji, c) kształtowanie samoświadomości własnych emocji i zdolności do ich rozumienia, d) kształtowanie wrażliwości na emocje innych osób (empatia). Dwie szkoły okazywani emocji: a) angielska - pokerowa twarz, b) amerykańska - spontaniczność, okazuj emocje w każdej chwili.
11. Jakie są warunki powstawania u dziecka pojęcia „ja”?
Kształtowanie się poczucia własnej odrębności zaczyna się po 1 roku życia (odrębność fizyczna, np. lustro-wstyd). Około 3 roku życia pojawia się poczucie odrębności psychicznej: a) używanie słowa „ja”, mówienie w I osobie, b) opisywanie samego siebie, c) uczucie negatywizmu, własna wola, d) poczucie sprawstwa postępujące w działaniu. Konieczność świadomości własnej historii życia, doświadczeń, nabytych sprawności, pragnień i potrzeb, świadomość decentracji własnej osoby.
12. Jak zmieniają się z wiekiem źródła samowiedzy?
a) odrębność fizyczna (1 rok życia), b) odrębność psychiczna (3 rok życia) c) sądy samoopisowe (I połowa wieku przedszkolnego), d) sądy wartościujące (II połowa wieku przedszkolnego) e) samoocena (wiek szkolny), f) porównywanie siebie z utartymi wcześniej standardami (wiek dorastania - interioryzacja - nowe źródła sądu).
13. Jak zmieniają się z wiekiem funkcje samowiedzy?
a) pojawienie się funkcji poznawczo-regulacyjnej w samowiedzy, b) funkcja instrumentalna (podstawa aspiracji i działania), c) funkcja motywacyjna (wpływa na samodoskonalenie, „ja” idealne, praca nad swoim „ja”), d) funkcja generatywna (samowiedza jest źródłem dalszej wiedzy, wyprowadzania sądów z już posiadanych o sobie).
14. Jakie właściwości struktury „ja” sprzyjają motywacji jednostki do rozwoju?
a) optymalna rozbieżność pomiędzy „ja” idealnym, a „ja” realnym, b) motywacyjna funkcja „ja” idealnego (pokrywanie się „ja” realnego z „ja” idealnym, to brak celów i pragnień), c) dostrzeganie różnicy pomiędzy „ja” realnym, a „ja” idealnym (niedostrzeganie tej różnicy, to samooszukiwanie się). Neurotycy - zbyt duża rozbieżność, psychopaci - zbyt mała.
15. Na czym polega rozwój potrzeb emocjonalnych?
ETAPY:
1) specjalizacja zaspokajania potrzeb, 2) indywidualizacja, 3) socjalizacja potrzeb, 4) wzrost tolerancji na odraczanie zaspokajania potrzeb, 5) aktywność i samodzielność w zaspokajaniu potrzeb.
POTRZEBY EMOCJONALNE:
a) potrzeba bezpieczeństwa (unikanie zagrożenia), b) potrzeba zależności emocjonalnej (pomoc, uczucie, opieka), c) potrzeba afiliacji (pozytywne kontakty z ludźmi) d) potrzeba dominacji, e) potrzeba stymulacji (rozwiązywanie problemów, zadań), f) potrzeba agresji.
16. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy potrzebami emocjonalnymi a potrzebami związanymi z systemem poznawczym?
Potrzeby emocjonalne (pierwotne, homeostatyczne) stają się coraz słabsze i nie maja większego wpływu na zachowanie człowieka. Są w stanie latencji (uśpienia). Potrzeby związane z systemem poznawczym (wyższe), w miarę ich zaspokajania są coraz ważniejsze w hierarchii osobowości i w zachowaniu i mają znaczenie rozwojowe.
17. Wymień podstawowe osiągnięcia wieku niemowlęcego:
1) rozwój ruchowy: a) pionizacja ciała, b) samodzielność poruszania się, 2) rozwój manualny, 3) lateralizacja (III-IV kwartał życia), 4) rozwój poznawczy: a) intencjonalność działań, b) manipulacja specyficzna, c) początki odróżniania środków od celów, d) stałość przedmiotów i ludzi, e) rozwój mowy (gotowość komunikacyjna, naśladownictwo nieodroczone, pierwsze słowa) f) odkrycie odrębności fizycznej, g) początki interioryzacji.
18. Wymień podstawowe osiągnięcia rozwojowe wieku poniemowlęcego:
1) rozwój ruchowy: a) swobodne poruszanie się w przestrzeni, b) kontrola czynności fizjologicznych, c) ponowne pojawienie się lateralizacji (2-3 rok życia), d) koordynacja wzrokowo-słuchowa. 2) rozwój poznawczy: a) myślenie wyobrażeniowe, b) opanowanie podstaw języka werbalnego (około 1000 słów), 3) rozwój kontaktów społecznych: a) nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami, b) stosowanie się do zakazów i nakazów, c) poczucie odrębności psychicznej, d) początki samowiedzy i poczucia sprawstwa.
19. Wymień podstawowe osiągnięcia rozwojowe wieku przedszkolnego (6-7 lat):
1) rozwój ruchowy: a) pełna sprawność lokomotoryczna, b) automatyzacja podstawowych czynności życia codziennego, c) analiza i synteza wzrokowa, d) analiza i synteza słuchowa, e) początki dowolności procesów poznawczych, f) dowolność działania. 2) rozwój poznawczy: a) początki operacji konkretnych, b) komunikatywność i poprawność mowy kontekstwowej, c) poprawność artykulacyjna, d) poprawność gramatyczna, e) początki myślenia pojęciowego. 3) rozwój emocjonalny: a) panowanie nad emocjami, b) zdolność do współdziałania z rówieśnikami, c) elementarna zdolność do podporządkowania się regułom, d) zdolność odnoszenia do siebie poleceń wydawanych całej grupie, e) orientacja w wymaganiach podstawowych ról społecznych, f) początki samodzielności poza domem.
20. Wymień podstawowe składniki dojrzałości szkolnej:
Definicja statyczna - równowaga pomiędzy wymaganiami szkoły, a możliwościami dziecka. Definicja dynamiczna - długotrwały proces przemian psychofizycznych prowadzący do przystosowania dziecka do szkolnego systemu nauczania. Cechy: wrażliwość na naukę szkolną, podatność na nauczanie. 1) dojrzałość umysłowa: a) odpowiedni zasób słów i pojęć, b) spostrzegawczość, c) dobra pamięć, d) sprawność i giętkość procesów myślenia, e) wytrwałość, f) koncentracja uwagi, g) zdolność do działania intencjonalnego; 2) socjalizacja dziecka - harmonia sfery intelektualnej i emocjonalno-społecznej: a) rozwój mowy, b) dojrzałość społeczno-emocjonalna, c) wykonywanie działań arytemetycznych, d) sprawność motoryczna, e) przystosowanie się do wymagań szkoły, f) bezsłowne czynności poznawcze, g) formalny charakter myślenia, h) dominacja pamięci logicznej nad mechaniczną, i) dojrzała samowiedza, j) rozwój społeczny, autonomia w kontaktach społecznych.
21. Wymień podstawowe osiągnięcia rozwojowe młodszego wieku szkolnego w zakresie rozwoju procesów poznawczych:
a) maksymalny rozwój percepcji wzrokowo-słuchowej, b) pełna kontrola procesów poznawczych ( zamierzone uczenie się i odtwarzanie, systematyczna obserwacja), c) początki pamięci logicznej, d) pełna operacyjność myślenia konkretnego, e) podstawowe formy porządkowania rzeczywistości, f) klasyfikacja hierarchiczna i manipulacyjna, g) początki analizy kombinatoryjnej, h) posługiwanie się ze zrozumieniem pojęciami abstrakcyjnymi i czytanie ze zrozumieniem.
22. Wymień podstawowe osiągnięcia młodszego wieku szkolnego w zakresie rozwoju społeczno-emocjonelnego:
a) panowanie nad emocjami, b) duża autonomia w kontaktach społecznych, c) okres socjonomii moralnej, d) pewne wejście w grupę rówieśniczą.
23. Wymień główne kierunki zmian rozwojowych rozpoczynających się w wieku dorastania:
Osiągnięcia dotyczą głównie zakresu poznawczego i społecznego: 1) poznawcze - formalny sposób myślenia: a) uniwersalizacja, b) systematyzacja, c) krytycyzm, d) pamięć logiczna, e) myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, f) selektywność; 2) osobowość: a) dojrzała samowiedza, b) interioryzacja wiedzy, c) krystalizacja zainteresowań, d) ustalanie wartości i celów, e) wizja własnej przyszłości; 3) funkcjonowanie społeczne: a) samodzielność, b) socjalizacja działań, c) autonomia moralna.
24. Na czym polega zjawisko „poziomego przesunięcia”?
Jest jednym z elementów różnic indywidualnych w rozwoju, który u różnych osób kształtuje się w odmiennych treściowo sferach funkcjonowania. W okresie operacji konkretnych u dzieci poziom rozwoju jest zróżnicowany treściowo. W jednych zakresach są to myśli operacyjne, w innych nie, przez co istnieje możliwość błędnej oceny rozwoju, gdyż na jednych treściach wypada dobrze, zaś na innych źle.
25. Jak można wytłumaczyć wyniki badań wskazujące, że rola czynników genetycznych w wyznaczaniu różnic indywidualnych wzrasta z wiekiem?
Rola ta rośnie wraz z wiekiem. Działanie człowieka zależy od jego preferencji, kierowania się rozumem, wyborem środowiska, kształceniem własnej aktywności.
26 Na czym polega rola temperamentu w rozwoju psychicznym?
Poziom pobudzenia zależy od cech temperamentu, zaś efektywność zabiegów wychowawczych - od poziomu pobudzenia wywołanego u dziecka. Zbyt niski powoduje integrację zasad, zaś za wysoki - rejestrowanie ich w pamięci epizodycznej.
27. Na czym polega psychometryczne podejście do diagnozy rozwoju?
Polega na stosowaniu testów (skal rozwojowych) porównujących badane dziecko z grupą stanowiącą układ odniesienia. Dzięki temu można dowiedzieć się o ilościowym rozwoju badanego dziecka, nie zaś o jakościowym, gdyż matematyka wprowadza duże uproszczenie w danej diagnozie. Skale rozwojowe: Brunet-Lezin, Therman-Meril, Bagley (skala rozwojowa: umysłowa, ruchowa). Dla dzieci starszych - Binet, Therman-Meril, Stanford-Binet, międzynarodowa skala rozwojowa Leitera (3-15 lat).
28. Na czym polega diagnoza dynamiczna?
Jest to diagnoza przedstawiająca wiedzę jakościową rozwoju i polega na odpowiedzi na pytanie, jak łatwo nauczyć badanego czegoś nowego i przesunąć go na wyższy poziom rozwoju, oraz jak duża pomoc winna być udzielona przy rozwiązywaniu zadania.
29. Główne kierunki zmian w rozwoju emocjonalnym:
a) różnicowanie się emocji, b) wzrost trwałości emocji (spadek labilności emocjonalnej i rozwój uczuć), c) interioryzacja źródeł emocji (wzrasta rola wyobrażeń i słów, na początku spostrzeżenia, wzrost znaczenia poznawczych źródeł emocji), d) zmniejszanie się wpływu emocji na działanie, e) wzrost repertuaru środków wyrażonych (zwłaszcza role środków werbalnych), f) wzrost świadomości własnych emocji, g) wzrost samokontroli emocji.
30. Koncepcja J. Marcia - teoria osiągnięcia tożsamości:
Jest to odpowiedź na dwa pytania: 1) czy jednostka zaangażowała się w aktywne poszukiwanie własnej tożsamości, 2) czy jednostka podjęła jakieś działania, decyzje w tym kierunku, aby je zrealizować. Odpowiedzią na te pytania było wyodrębnienie 4 stadiów tożsamości: 1) osiągnięcie tożsamości (odpowiedzi są pozytywne), 2) kryzys tożsamości (stan moratorium - zawieszenia, gdy jednostka nie podejmuje żadnych zobowiązań ale rozważa te sprawy intensywnie - 1 - tak, 2 - nie), 3) prekluzja (przedwczesne samookreślenie - podjęcie nieprzemyślanych wnikliwie decyzji - 1 - nie, 2 - tak), 4) rozproszenie tożsamości (brak zastanowienia się i zobowiązań - 1 i 2 - nie). Po wojnie w Wietnamie - 5) alienacja (wyobcowanie, odizolowanie od społeczeństwa).
31. Koncepcja Eriksona - psychospołeczna teoria rozwoju osobowości:
Stadia i dylematy: 1) od urodzenia do 1 końca 1 roku życia (ufność, czy nieufność), 2) 1-3 rok życia (autonomia, czy wstyd i zwątpienie), 3) 3-6 rok życia (inicjatywa, czy poczucie winy), 4) 6-12 rok życia (przedsiębiorczość, czy poczucie niższości, 5) wiek dorastania (tożsamość, czy rozproszenie ról), 6) wczesna dorosłość (intymność, czy izolacja), 7) wiek średni (produktywność, czy stagnacja, 8) starzenie się (integralność, czy beznadzieja).
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA: zajmuje się rozwojem człowieka od urodzenia aż do śmierci. Dzieli się na: 1) ontogenetyczną, zajmującą się człowiekiem od urodzenia aż do jego śmierci, 2) filogenetyczną, zajmującą się różnicami psychiki człowieka od elementarnych zaczątków psychiki zwierząt, 3) antropogenetyczną, mówiącą o różnicach i rozwoju psychiki człowieka na przestrzeni wieków.
STRUKTURA PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ: 1) podejście poprzeczne, klasyczne - poznawanie psychologii wieku niemowlęcego, poniemowlęcego, przedszkolnego, szkolnego i młodzieńczego. Tak jest skonstruowana większość podręczników, 2) podejście podłużne - skupia się na rozwoju funkcji psychicznych: percepcji, pamięci, myślenia, emocji, osobowości.
MIKROGENEZA: percepcja człowieka zmienia się na przestrzeni krótkich odcinków czasu. Percepcja mikrogenetyczna ma charakter kierunkowy, zmieniający się od pierwszego „rzutu oka” do postrzegania (obserwowania) przez dłuższy czas - od postrzegania globalnego do analitycznego i syntetycznego.
ONTOGENEZA: kierunkowe postrzeganie u dzieci, postępujące z wiekiem, od postrzegania globalnego do analityczno-syntetycznego. W miarę rozwoju dziecka postępuje w postrzeganiu analiza i synteza wzrokowa (postrzeganie szczegółowe).
POZIOM AKTYWNOŚCI: to stopień jej zaawansowania rozwojowego oceniany w sto-sunku do aktualnych możliwości jednostki. Aktywność poniżej możliwości jednostki, to aktywność stereotypowa i nierozwijająca, to znaczy obojętna pod względem rozwojowym.
WYGOTSKI (SFERA NAJBLIŻSZEGO ROZWOJU): rosyjski psycholog lat 20. Uważał, że stymulowanie rozwojem powinno polegać na powodowaniu i stymulowaniu najbliższego rozwoju przy pomocy dorosłego, stawiając przed dzieckiem zadania przewyższające jego możliwości.
7. Co składa się na wewnętrzne (podmiotowe) wyznaczniki aktywności? a) możliwości: fizyczno-fizjologiczne (sprawność ruchowa, zdrowotna), zdolności, temperament (który warunkuje ogólną energię człowieka), b) preferencje. Możliwości i preferencje wpływają na efektywność wymagań i na ich selektywność.
8. pojęcie „gotowości rozwojowej”: To poziom rozwoju warunkujący skuteczność oddziaływań ukierunkowanych na stymulację nowych osiągnięć.
9. pojęcie „okresów sensytywnych”: To taki moment rozwoju danej funkcji, w którym istnieje największa podatność na oddziaływania stymulujące (czyli taki okres, w którym najwięcej się można nauczyć).
10. Asymilacja i akomodacja w teorii Piageta:
Asymilacja, to włączanie elementów rzeczywistości w posiadane schematy poznawcze. W wyniku manipulacji przedmiotami na płaszczyźnie fizycznej powstają schematy poznawcze odzwierciedlające te działania. Jest konieczna, by schematy nie zanikły, dlatego muszą być one podtrzymywane w działaniu.
Akomodacja, to zmiany w istniejących już strukturach (schematach) dostosowujące je do nowych doświadczeń. Akomodacja jest podstawą rozwoju, polegającego na kolejnych akomodacjach.
ADAPTACJĄ Piaget nazwał oba procesy, to jest asymilacji o akomodacji.
11. Na czym polegają zmiany rozwojowe w zakresie odbierania wrażeń zmysłowych?: a) zmiany jakościowe, b) kierunkowe, zmierzające do stadium końcowego rozwoju, c) progresywne i adaptacyjne (dążenie w rozwoju do osiągnięcia równowagi, konieczność zmian dyktowana przez otoczenie), d) nieustanne, trwające do końca życia, e) uwarunkowane kulturowo.
12. Zjawisko synkretyzmu: to skrajna forma spostrzegania globalnego (przedmioty zlewają się z tłem).
13. Przykłady zadań pozwalających na określanie poziomu rozwoju analizy i syntezy wzrokowej u dziecka: a) przesuwanie przed małym dzieckiem przedmiotu (śledzenie), b) talerz i marchewka 7-8 miesiąc (Szuman) - czy dziecko odróżnia przedmioty od tła, c) „pokaż taki sam” - np. identyfikowanie przez dziecko figur geometrycznych, obrazków, rozróżniania kolorów, reprodukowanie (odwzorowywanie) pokazanych rysunków (figur), d) rysowanie przez dziecko człowieka (zwracanie uwagi na szczegóły, sposób przedstawienia człowieka), e) obrysowanie konturu nachodzących na siebie rysunków (np. ryby, ptaki).
14. Rysunek dziecka jako źródło informacji o poziomie percepcji wzrokowej: Rysowanie przez dziecko np. człowieka (zwracanie uwagi na szczegóły, sposób przedstawienia człowieka). Im więcej szczegółów i barw. tym wyższy poziom percepcji wzrokowej. 15. Rola analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej w nauce szkolnej: W wieku około 7 lat wzrasta wrażliwość słuchowa i wzrokowa dziecka o ok. 60%. Wyostrza się słuch fonematyczny, wrażliwy na ludzka mowę. Ma to duże znaczenie w nauce pisania, czytania i nauce języków. W wieku ok. 14 lat następuje tzw. zatrzymanie, czyli plateau. 16. Co stanowi materiał myślenia na kolejnych etapach rozwoju?: a) myślenie sensotryczno-motoryczne 1-1,5 roku (oparte na spostrzeżeniach), b) myślenie wyobrażeniowe (wyobrażenia) 1,5 do 6-7 lat, c) myślenie pojęciowe (pojęcia) 6/7-11/12 lat, d) myślenie formalne (oparte na sądach i symbolach). Rozwija się po 11/12 roku życia. Nie dotyczy każdego człowieka, zależy od kształcenia się. 17. Przejawy myślenia sensoryczno-motorycznego: a) związek z aktualną sytuacją (myślenie o tym, co jest tu i teraz), b) myślenie związane z ruchem ciała, a zwłaszcza rąk ( w wieku ok. 6 m-cy - próba chwytania, manipulacja), c) intencjonalność działania (w mniej zaawansowanym rozwojowo myśleniu sensoryczno-motorycznym - powtarzanie ruchów, które wywołały jakieś interesujące efekty, w bardziej rozwiniętym - manipulacja specyficzna - produkowanie w sposób zamierzony efektów). 18. Ograniczenia myślenia sensoryczno-motorycznego: Dokonywa się ono tylko w danym momencie, w którym wykonywane są jakieś czynności. Brak myślenia pojęciowego i wyobrażeniowego. Myślenie to odbywa się za pomocą ciała. 19. Pojęcie interioryzacji operacji umysłowych: to uwewnętrznienie operacji umysłowych (np. mowa wewnętrzna, wyobrażenia, operacje przestrzenne, jak obracanie przedmiotu w myśli). 20. Przejawy myślenia wyobrażeniowego: w zabawie i w mowie dziecka - naśladownictwo odroczone (po pewnym czasie od zaprezentowania wzorca - powyżej 1 roku życia), udział fikcji w zabawie, przewidywanie skutków własnego działania, opowiadanie o przeszłych wydarzeniach. 21. Znaczenie myślenia pojęciowego: pojęcia są kluczem do rozpoznawania przedmiotów. Wystarczy poznać cechy przedmiotu, by na podstawie tych cech przedmiot (desygnat) rozpoznać. Nie trzeba każdorazowo tworzyć dla pojęć ich definicji, określać ich.
22. Sposoby reprezentacji poznawczej według Brunera: materiał jest zróżnicowany rozwojowo (enaktywny - myślenie opiera się na czynnościach ruchowych, ikoniczny - na obrazach umysłowych, czyli wyobrażeniach, symboliczny - na słowach, pojęciach, symbolach, sądach). Matryca z kubeczkami (od najmniejszych i wąskich do najwyższych i szerokich). Dzieci w wieku 5-6 lat umieją odtworzyć wzorzec, nie umieją go stosować. 23. Pojęcie operacyjności myślenia: pojawia się po okresie przedoperacyjności, to jest po 5-6 roku życia. Cechy: odwracalność i decentracja. Operacyjność jest podstawą do porządkowania rzeczywistości, to jest szeregowania i klasyfikacji. 24. Co to jest decentracja? To zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia, czyli uwzględniania różnych aspektów przedmiotów i zjawisk. 25. Na czym polega odwracalność myślenia? Na zdolności do szybkiej, płynnej, wielokrotnej zmiany kierunku operacji umysłowych. 26. Przykłady zadań pozwalających na ocenę operacyjności myślenia u dziecka w wieku 5-11 lat: a) szklanki o tej samej pojemności, wypełnione tą samą ilością płynu. Jedna szklanka jest węższa i wyższa, druga szersza i niższa. Pytanie: w której szklance jest więcej wody. b) ułożenie tej samej ilości kieliszków wraz z jajkami (pod kieliszkami). Pytanie. Ile jest kieliszków i jajek? Następnie rozłożenie jajek nierównomiernie. Powtórzyć pytanie. c) pokazujemy dziecku 10 drewnianych korali: dwa czarne, 8 białych. Pytanie: których jest więcej, białych, czy drewnianych”. d) zadanie na wielkość pola o 16 jednostkach. Jedno jest kwadratowe, drugie prostokątne. Pytanie: Czy pole A i B mają te samą powierzchnię? e) szeregowanie patyczków od najmniejszego do największego. f) sprawdzian klasyfikacji multyplikacyjnej (mnożenia klas). Czy dziecko potrafi włączać jeden przedmiot jednocześnie w dwie klasy. 27. Pojęcia stałości: zrozumienie, że zmiana pewnych aspektów rzeczy lub cech, niekoniecznie oznacza zmianę innych, to jest, że coś pozostaje stałe mimo zmian. Jest ważne w zrozumieniu świata, nauce matematyki. Najwcześniej pojawia się pojęcie stałości masy, potem: ciężaru, długości i objętości. 28. Etapy rozwoju klasyfikacji: a) klasyfikacja prosta (np. oddzielanie trójkątów), b) zdolność do zmiany kryterium klasyfikacji (np. układanie figur według koloru a następnie według kształtu), c) klasyfikacja hierarchiczna (dzielenie na klasy, grupy, podgrupy i swobodne wędrowania w górę i w dół w tej hierarchii klas), d) klasyfikacja multyplikacyjna (mnożenie klas) - zdolność jednoczesnego włączania czegoś do dwóch klas. 29. Podstawowe cechy myślenia formalnego: Myślenie formalne jest odzwierciedleniem relacji pomiędzy przedmiotami i klasami przedmiotów, zdarzeniami, itd. Pojawia się po 11-12 roku życia i jest związane z kształceniem się. opiera się na operacjach na sądach i symbolach. 30. Zdolność do analizy kombinatoryjnej - sposób oceny: to umiejętność i tendencja do dokonywania kombinacji różnych elementów, każdy z każdym, systematyczne kombinowanie do wyczerpania wszystkich możliwości. Sposoby oceny: „eksperyment chemiczny” Piageta z płynami w naczyniach. Zadanie: wymieszać płyny tak, by powstał płyn czerwony. Eksperyment z wahadłem: różnej długości sznurki i różnej ciężkości wahadła. Wahadło wprawia się w ruch. Zadanie: na czym polega częstotliwość wahań wahadełka. Eksperyment z dźwignią. 31, Rozwój metapamięci: metapamięć, to wiedza na temat pamięci własnej oraz w ogóle jako o zjawisku, procesie psychologicznym. Składa się na nią to, co wpływa na efekty pamięciowe. Rozwój polega na samokontroli procesów poznawczych. Przebiegają one w sposób zamierzony i kontrolowany. Przy rozwiązywaniu problemu, człowiek sam steruje swoimi myślami. Ponadto procesy poznawcze nie tylko zaczynają kontrolować same siebie, ale i inne aspekty, jak zachowanie, czy emocje. 32. Wokalizacja przedwerbalna i jej znaczenie rozwojowe: To między innymi krzyk, gruchanie (2-3 miesiąc życia) i gaworzenie (5-6 miesiąc życia). Dźwięki te mają duże znaczenie w rozwoju, gdyż przygotowują aparat artykulacyjny do mówienia oraz wywołują pewną reakcje otoczenia, pozwalając dziecku zdać sobie sprawę, że za pomocą wydawania dźwięków można się porozumiewać. 33. Warunki pojawienia się mowy u dziecka: 1) zdolność słyszenia i słuch fonematyczny, 2) sprawność aparatu artykulacyjnego, 3) motywacja komunikacyjna (dziecko musi chcieć mówić), to jest a) poczucie własnej odrębności, b) dostrzeganie reakcji otoczenia, c) zdolność rozumienia słowa jako znaku (warunek poznawczy).
34. Główne kierunki zmian w rozwoju mowy: 1) wzrost ilościowy słownika (szczególnie gwałtownie przebiega od 1,5 roku do 2 lat, potem staje się mniej intensywny); 2) jakościowe wzbogacanie się słownika (od słów dotyczących otoczenia dziecka, do określających dalsze otoczenie); 3) obiektywizacja znaczeń słów (upodabnianie słownictwa dziecka do słownictwa dorosłych); 4) doskonalenie się artykulacji (poprawność wymowy); 5) gramatyzacja mowy (opanowywanie reguł konstrukcji zdań); 6) doskonalenie się funkcji mowy (u małego dziecka mowa: a) ekspresywna - do wyrażania na zewnątrz przeżyć, b) impresywna - służąca do wywierania wpływu na otoczenie). 35. Realizm nominalny: To termin (wg. Piageta) oznaczający przekonanie, że każdą rzecz oznacza tylko jedno słowo i że słowo to jest immanentną, oczywistą cechą tej rzeczy. 36. Spór o funkcje mowy (Piaget - Wygotski): Według Wygotskiego logika rozwoju mowy polega na tym, że mowa służy do porozumiewania się (pierwotnie), a z czasem odkrywa się, że to również własnym działaniem można kierować, do siebie też można mówić, co pomaga w działaniu. Potem mowa interioryzuje się, to jest uwewnętrznia (myślenie słowami), spełniając swoją funkcje poznawczą, rodząca się z funkcji społecznej poprzez funkcję autoregulacyjną. Piaget nie zgadzał się z tym poglądem i uważał, że najpierw mowa spełnia funkcję poznawczą (dziecko mówi do siebie), a dopiero potem odkrywa, że można za jej pomocą porozumiewać się z innymi. Dziś psychologia teoretyczna skłania się ku poglądowi Wygotskiego. 37. Poznawcza funkcja mowy: Funkcja poznawcza (za Wygotskim) to mowa wewnętrzna (myślenie słowami), w wyniku interioryzacji mowy. Jest przez to funkcja autoregulacyjną, pozwalającą werbalizować wewnętrznie swoje myśli, w odróżnieniu od myślenia wyobrażeniowego, czy sensoryczno-motorycznego. Funkcja poznawcza rodzi się z funkcji społecznej poprzez funkcję autoregulacyjną.