Skład chemiczny grzybów:
- 87% - woda
- 3-5% - zw. azotowe
- 4-6% - węglowodany
- 0,3% - tłuszcze
- Metale: Ca, Fe, Mg, P, K. Co, Zn, Cu, F, Se, J,
- 60% masy grzyba ulega strawieniu.
- Witaminy: B1, B2, B3, B6, PP, C, kw foliowy, (B-karoten -> kurka)
Najczęstszymi sprawczmi zatruć są:
- m. sromotnikowy 20-30% (zgony 73-94%)
- krowiak podwinięty 26,8 (zgony 3,2%)
- muchomor plamisty 2,9%
- muchomor czerwony 1,1%
- strzępniaki 1%
- p.kasztanowata 0,7%
- zasłoniak rudy 0,3%
- zatrucie grzybami jadalnymi 13-20%
Przyczyny zatruć:
- zmienność gatunkowa grzybów
- podobieństwo grzybów jadalnych i trujących
- mała znajomość grzybów w społeczeństwie i błędne kryteria rozpoznawania grzybów trujacych
- zwyczaj obcinania tuż powyżej kapelusza
- zbieranie osobników młodych z niepełnymi cechami morfologicznymi
- grzybobranie przez dzieci
- złe przygotowanie i przechowywanie
Podział toksykologiczny grzybów:
1) Zatrucie wywołuje uszkodzenie narządów miąższowych (cytotropowe):
a) Muchomor sromotnikowy i jego odmiany wiosenny i jadowity
- W lasach liściastych lub mieszanych, zwłaszcza w pobliżu dębów lub brzóz. Dostępny od lipca do połowy października.
- Kapelusz początkowo wypukły, później spłaszczony o barwie zielonkawo-oliwkowej a niekiedy w odcieniach brązu, na brzegach jaśniejszy, blaszki białe, czasami z zielonkawą poświatą
- Trzon na długim prostym trzonie u góry występuje duży zwisający pierścień, trzon na podstawie bulwiasto rozszerzony, otoczony odstającą pochwą
- Miąższ biały, nie zmienia barwy po przełamaniu, smak łagodny, słodkawy
- Toksyny: amanitotoksyny (działają 10-20 razy silniej niż fallotoksyna), odporne na wysokie temperatury, kwasy i enzymy, uszkadzają błonę śluzową przewodu pokarmowego, powodują martwicę komórek wątroby i kanalików nerkowych, uszkodzenie trzustki, jąder, serca, mózgu, neutrofili, erytrocytów, fallotoksyna (skrajny hepatotropizm, wysoka temperatura rozkładu)
- Obraz kliniczny zatrucia zależy od: wchłoniętej dawki toksyn, indywidualnej wrażliwości, wieku chorego, stanu zdrowia przed zatruciem, rodzajem potrawy grzybowej
- Przebieg zatrucia:
1.Faza intensywnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych: 8 - 24 h od momentu spożycia, nudności, stale nawracające wymioty, bóle brzucha, gwałtowne, uporczywe i bardzo częste wypróżnienia. Konsekwencje - odwodnienie, uczucie wzmożonego pragnienia, pogorszenie ogólnego stanu i wyglądu chorego, występuje sinica, bolesne kurcze mięśni łydek, bóle głowy, ogólne osłabienie. Zaburzenia te mogą doprowadzić do wstrząsu, a u ludzi w wieku podeszłym i u dzieci może dojść nawet do zejścia śmiertelnego. Objawy żołądkowo-jelitowe utrzymują się przeważnie od 1-3 dni.
2.Faza względnego wyciszenia (okres pozornej poprawy): trwa kilkanaście godzin, ustępują bóle brzucha, nudności, wymioty, spadek liczby oddawanych stolców
3.Okres z dominującym uszkodzeniem narządów miąższowych: uszkodzenie komórek wątrobowych w ciągu 3-4 dni od zatrucia, bóle brzucha, smoliste, cuchnące stolce, narastanie biochemiczne wykładników uszkodzenia hepatocytów (INR, aminotransferaz, bilirubiny), - stopniowo narastające i pogłębiające się zaburzenia świadomości, śpiączka watrobowa, głęboka śpiączka, zaburzenia oddychania, krażenia i ośrodka termoregulacji oraz krzepnięcia, zgon między 4-16 dniem zatrucia
- Diagnostyka zatruć muchomorem sromotnikowym: dokładny wywiad chorobowy (rodzaj i ilość spożytych grzybów, objawy kliniczne i czas ich wystąpienia od spożycia grzybów), zabezpieczyć resztki grzybów i potrawy grzybowej, treści żołądkowej, wymiocin, kału, popłuczyn jelitowych, badanie mykologiczne popłuczyn żołądkowych, stolca i ewentualnie resztek potrawy grzybowej (zarodniki m sromotnikowego można znaleźć po 5-7 dniach od zatrucia)
- Postępowanie terapeutyczne polega na: usunięciu resztek grzybów z przewodu pokarmowego, eliminacji toksyn grzyba z krwi i tkanek, uzupełnienie niedoborów płynów i elektrolitów, zobojętnienie toksyn wchłoniętych do krwiobiegu oraz ochronie wątroby i innych narządów przed działaniem toksyn i ich metabolitów, leczeniu następstw uszkodzenia wątroby
- Przyczyny zatruć muchomorem sromotnikowym: najczęściej mylony z gołąbkami zielonymi, gąską żółtą lub czubajką kanią. Muchomor jadowity i wiosennny mylone bywają z pieczarkami
b) Piestrzenica kasztanowata
- w lasach sosnowych od kwietnia do końca maja. Często mylona ze smardzem stożkowym lub jadalnym
- Toksyny: gyromytryna, objawy występują po stosunkowo długim okresie utajenia (6 - 15 h).
- Pierwszymi objawami są: nudności, wymioty, bóle brzucha, głowy, biegunka o różnym stopniu nasilenia, stan pod żółtaczkowy z bolesnym uszkodzeniem wątroby i powiększeniem wątroby, ostra niewydolność nerek, najczęstszą przyczyną śmierci jest niewydolność wątrobowa
c) Zasłonak rudy
- w niektórych regionach polski w lasach mieszanych, od sierpnia do października.
- Toksyny: zespół toksyn - orellanina,
- Objawami są: orellaninaa selektywnie uszkadza kanaliki nerkowe, powoduje rozległe zmiany zwyrodnieniowe i martwicze, uszkadza wątrobę, śledzionę, żołądek i węzły chłonne. Objawy chorobowe po bardzo długim okresie utajenia(2-4 dni a nawet 14 - 21 dni). Początkowy przebieg zatrucia może być lekki, dominują bóle brzucha i wymioty. W ciągu 2 - 3 tygodni może rozwinąć się pełny obraz niewydolności nerek. Przy spożyciu dużej ilości grzybów objawy mogą wystąpić już po 2 - 3 dniach. Śmiertelność sięga 15%. -Bardzo trudna diagnostyka ze względu na długo okres utajenia.
2) Zatrucie grzybami wywołującymi zaburzenia psychoneurologiczne (neurotropowe):
1. Objawy muskrynowe:
- strzępiak ceglasty - W lasach liściastych od końca maja do lipca. Toksyna to głównie muskaryna. Objawy występują szybko (0,5 - 1h). Objawy: nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, poty, bóle brzucha, ślinotok, zaburzenia widzenia i oddychania, objawy gastryczne i bradykardia.
2. Objawy muskarynowe maskowane innymi toksynami
- krowiak podwinięty (olszówka) - W wilgotnych lasach iglastych i liściastych w okresie od lipca do października. Toksyny: muskaryna, betaina, acetylocholina. W większości przypadków zatrucia o charakterze lekkim, 30% wymaga hospitalizacji, opisywano jednak pojedyncze zatrucia zakończone zgonem. Objawy występują 4h po spożyciu, są to: wzrost wydzielania gruczołów potowych, łzowych i ślinowych, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i głowy, podwyższona temperatura, w zatruciach ciężkich zaburzenia gosp. wodno - elektrolitowej i RKZ, cechy uszkodzenia wątroby, zwężenie źrenic i hipotonia, spadek ciśnienia tętniczego
- muchomor czerwony - najczęściej w młodnikach brzozowych, lasach liściastych, iglastych i mieszanych. Owocuje od lipca do początku listopada. Toksyna - muskaryna (o silnym działaniu na przywspółczulny układ wegetatywny), muskaradyna, kwas ibotenowy i muscymol (mają działanie psychotropowe podobne do atropiny), bufetamina (odpowiada za objawy halucynogenne). Objawy: po 30-60 minutach od spożycia, zwężenie źrenic, zaburzenia wzroku, zaburzenia równowagi, wzmożone wydzielanie gruczołów potowych, ślinowych i łzowych, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty, zwolnienie tętna, zaczerwienie twarzy, niepokój, szum w uszach, zawroty i bóle głowy. pobudzenie psychoruchowe, głęboka śpiączka, spadek ciśnienia i zaburzenia oddychania
3. Objawy atropinowe
- muchomor plamisty - występuje prawie w każdym lecie, szczególnie przy drogach i brzegach lasu, owocują od lipca do października. Toksyny: kwas ibotenowy i muscymol, muskazon, nieznaczne ilości muskaryny. Objawy zatrucia: po 1-4h od spożycia muchomora mogą wystąpić nieznaczne objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty oraz biegunka. Chory skarży się na niepokój, szum w uszach, uczucie lęku, zawroty głowy. Występuje pobudzenie psychomotoryczne, aż do napadu szału, halucynacje wzrokowo-słuchowe, przyspieszenie czynności serca, zaczerwienienie skóry twarzy, podwyższenie temperatury ciała do 40 stopni, rozszerzenie źrenic, wzmożenie napięcia mięśni. W przypadkach ciężkich - głęboka śpiączka ze spadkiem ciśnienia tętniczego, zaburzenia oddychania. W stadium śpiączki może dojść do śmierci na skutek zaburzeń oddychania i zapaści krążeniowej.
4. Zatrucia uwarunkowane spożyciem alkoholu
- czernidlak pospolity - często rośnie w ogrodach, łąkach, nieużytkach. Występuje od maja do listopada. Spożyty z alkoholem powoduje zatrucie (trujący warunkowo). Toksyna: kopryna blokuje dehydrogenazę aldehydu octowego. Objawy zatrucia po 20min - 2 h od wypicia alkoholu. Nawet po 24 - 48h a nawet 72 h od wypicia może wystąpić zatrucie.(Koryna utrzymuje się 3-4 dni) hospitalizacji wymagają tylko chorzy z nasiloną objawami zatrucia. Objawy: metaliczny smak w ustach, nudności, wymioty, pobudzenie, lęk, zaczerwienienie twarzy, tachykardia (niemiarowości nadkomorowe), zaburzenia rytmu serca, hipotonia, uczucie drętwienia rąk, zaburzenia świadomości(śpiączka) i drgawki
3) Grzyby wywołujące ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (gastryczne)
- w Polsce spotyka się ok 80 gatunków grzybów, których spożycie może wywołać objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (gąska rózgowata i siarkowata, gołąbek wymiotny, maślanka ceglasta, mleczaj wełnianka, goryczak żółciowy). Toksyny nie są poznane. Najprawdopodobniej są to substancje żywicowe (rozpuszczają się w środowisku zasadowym jelit). Objawy: 3-5 h po spożyciu nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, przebieg łagodny, -u dzieci i osób starszych może doprowadzić do zaburzeń gosp. wodno-elektrolitowej, spadku ciśnienia, bolesnych kurczów łydek oraz tachykardii
4) Zachorowania spowodowane grzybami jadalnymi (zatrucia nieswoiste)
- grzyby to potrawy ciężkostrawne
- maślaki i kurki zalegają w p. pokarmowym i mogą być przyczyną zaburzeń u osób starszych, dzieci i chorych.
- grzyby zaparzają się przy nieprawidłowym przechowywaniu i wówczas cholina przechodzi w neurynę - toksyna podobna do muskaryny (musi być wolny dostęp powietrza).
- Owocniki stare, przejrzałe nawet jeśli rosną w środowisku naturalnym także mogą ulec zaparzeniu
- niewłaściwe przechowywanie powoduje autolityczny rozpad, stanowiąc wówczas doskonałą pożywkę dla pleśni i bakterii