Zatrucia grzybami

Muchomor sromotnikowy Amanita phalloides

(muchomor zielonkawy, muchomor bulwiasty, muchar zielony, muchoraj zielony, bedłka cebulasta, podsadka zielona, leśna śmierć).

Substancje toksycznie czynne muchomora sromotnikowego:

Liczne badania wykazały, że substancje toksyczne muchomora sromotnikowego są cyklicznymi polipeptydami. Udało się wyodrębnić i otrzymać w stanie czystym aż 11 substancji.

Związki te podzielono na dwie grupy:

— amanitotoksyny (zwane również amatotoksynami=amanityny)

— fallotoksyny (falloidyny).

Fallotoksyny i amatotoksyny różnią się toksycznością, stabilnością w podwyższone temperaturze oraz mechanizmem działania na komórkę wątrobową.

Fallotoksyny działają szybciej niż amanitotoksyny, ale są mniej trujące (o rząd wielkości). Niestety falloidyna szybko łączy się z albuminą surowicy krwi tworząc kompleks albuminowo—falloidynowy, który jest 10x bardziej toksyczny niż czysta falloidyna. Kom- pleks ten oznacza się za pomocą elektroforezy. Temperatura rozkładu fallotoksyn wynosi 280—282°C, a podane w dużej dawce zwierzętom doświadczalnym, zabiją zwierzę w ciągu

1 — 2 godzin.

Amanitotoksyny działają wolniej, są bardziej toksyczne, rozkładają się w temperaturze 245°C, a podane zwierzętom w dużych dawkach nie powodują śmierci zwierzęcia wcześniej niż po 15 godzinach. Amanityny stanowią około 60% substancji toksycznych muchomora sromotnikowego, dlatego one decydują o długim okresie inkubacji podczas zatrucia tym

gatunkiem grzyba. Amanityny uszkadzają strukturę jąder komórek wątrobowych, natomiast falloidyny działają uszkadzająco na błony komórkowe wątroby.

Owocnik średniej wielkości o masie około 50 g (kapelusz średnicy około 9 cm i trzon długości około 10 cm), stanowią dawkę śmiertelną dla dorosłego człowieka.

Rozmieszczenie toksyn w owocniku jest nierównomierne i zmniejsza się od skórki kapelusza, poprzez blaszki, bulwę u podstawy trzonu, aż do trzona.

Najgroźniejsze są owocniki surowe, smażone na blasze lub na ognisku (nie ma tzw. biologicznego rozcieńczania, toksyny są bardzo skondensowane). Najgroźniejsze zatrucia występują po spożyciu samego muchomora sromotnikowego lub razem z gołąbkami. Łagodniejszy przebieg obserwowano wtedy, gdy muchomor sromotnikowy był spożyty w zestawieniu z krowiakiem podwiniętym (olszówką) lub z grzybami z rodziny borowikowatych.

Objawy zatrucia:

Objawy, przebieg i zakończenie zatrucia zależą przede wszystkim od ilości spożytych grzybów (wielkości wchłoniętej dawki toksyn muchomora sromotnikowego), indywidualnej wrażliwości, wieku pacjenta i stanu zdrowia przed zatruciem. Zatrucia muchomorem sromotnikowym mogą mieć bardzo zróżnicowany przebieg: lekki, średnio ciężki aż do bardzo ciężkiego. W przebiegu zatrucia muchomorem sromotnikowym obserwuje się następujące objawy chorobowe stanowiące tzw. zespól sromotnikowy.

Zatrucie przebiega w 3 fazach:

Pierwsza faza zatrucia zwana fazą intensywnych zaburzeń żołądkowo- jelitowych.

Po 8—24—(36) (najczęściej 12—14) godzinach od spożycia potrawy grzybowej występują nudności, bóle głowy, obfite, uporczywe, powtarzające się wymioty i gwałtowne, bardzo częste, wodniste wypróżnienia, porównywane przez niektórych autorów do stolców cholerycznych. Na skutek tego, szybko dochodzi do ciężkiego zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i pogorszenia ogólnego stanu i wyglądu chorego. Występuje sinica, ból głowy, bóle kurczowe mięśni kończyn dolnych i górnych oraz duże ogólne osłabienie.

Faza względnego zacisza.

Po pierwszym burzliwym okresie zwykle występuje krótkotrwała, pozorna poprawa stanu ogólnego, trwająca od kilku do kilkunastu godzin. Pozornie nic się nie dzieje, chory odzyskuje dobre samopoczucie, czyta prasę, niekiedy prosi o wypisanie ze szpitala. Wielu uważa, że intensywne leczenie w tej fazie zatrucia, daje jeszcze szansę na wyprowadzenie pacjenta.

Trzecia faza zatrucia to faza uszkodzeń narządów miąższowych, a zwłaszcza wątroby i nerek.

Pacjenci ponownie skarżą się na bóle brzucha, występują luźne stolce, niekiedy już z krwią ciemne, smołowate, coraz bardziej cuchnące. Wątroba jest przeważnie powiększona, wrażliwa. Niekiedy ulega pomniejszeniu. Pojawia się żółtaczka. W tym czasie ulegają uchwytnym zmianom niektóre wskaźniki biochemiczne. Stężenie bilirubiny waha się od 2 mg% (34 mol/l) do 30 mg% (513 mol/l), a nawet 51 mg%( mol/l). Obserwuje się wzrost AspAT i AlAT, zmniejszenie poziomu białka glukozy, glikogenu, żelaza, zaburzenia krzepliwości: krwawienie z nosa, błon śluzowych, wydłużenie czasów krwawienia i krzepnięcia, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Narastają objawy niewydolności nerek. Jest to najczęściej koniec trzeciej doby. Wcześniej oprócz acylazy aktywowanej kobaltem, inne wskaźniki biochemiczne są w normie.

U około 15% pacjentów występuje śpiączka wątrobowa, która może trwać od kilku godzin do kilku dni i bywa poprzedzona albo apatią i sennością lub dużym pobudzeniem psycho-ruchowym. Obserwuje się zaburzenia w oddychaniu, krążeniu. termoregulacji z tendencją do narastania hipertermii. Obserwuje się zaburzenia w przemianie materii zwłaszcza węglowodanowej ze spadkiem poziomu glukozy we krwi i szybki spadek wskaźnika protrombinowego, (spadek poniżej 30% rokuje jak najgorzej). Należy starać się o utrzymanie wskaźnika protrombinowego na poziomie nie mniejszym niż 40% (podawanie witaminy K), spadek poniżej tej wartości zwiększa śmiertelność, a przy spadku poniżej 10% notowano 100% zgonów.

W zatruciach muchomorem sromotnikowym obserwowano również uszkodzenie mięśnia sercowego, a nawet zanotowano uszkodzenie śledziony.

Te same objawy zatrucia powodują muchomor jadowity i muchomor w senny uważane za białe odmiany muchomora sromotnikowego. Dopiero niedawno zostały one wydzielone do odrębnych gatunków.

Piestrzenica kasztanowata Gyromitra esculenta

(babie uszy, grzyb majowy, smardz, babi uch)

Charakterystyka toksykologiczna:

Piestrzenica kasztanowata jest gatunkiem trującym, wywołującym dwie postacie zatruć:

- zatrucia po spożyciu potrawy przygotowanej ze świeżych owocników.

Stwierdzano (obserwacje na 120 przypadkach), że jeżeli potrawa ze świeżej piestrzenicy była w danym roku po raz pierwszy spożywana to nie obserwowano występowania klinicznych objawów zatrucia. Ponowne spożycie potrawy z piestrzenicy w krótkim odstępie czasu, wywoływało zatrucie cytotropowe. Mówi się tutaj o wywoływaniu przez pierwszą porcję grzybów tzw. alergii enzymatycznej, która utrzymuje się przez okres 6 miesięcy. Zatrucia występują mimo obgotowania grzybów i odrzucenia wywaru. Wywar ze świeżej piestrzenicy. podany zwierzętom doświadczalnym nie wywoływał zatrucia.

- zatrucia wziewne — przemysłowe, występujące głównie u pracowników obsługujących suszarnie i magazyny świeżo wysuszonej piestrzenicy.

Substancja toksycznie czynna: giromitryna.

Giromitryna jest substancją lotną o niskiej temperaturze wrzenia (5°C). Podczas suszenia owocników przy dużym dostępie powietrza ulega rozkładowi i ulatnia się.

Przyczyną zatrucia jest:

— mylenie piestrzenicy ze smardzami (wszystkie gatunki podlegają prawnej ochronie)

— informacjom o dużym znaczeniu eksportu suszonej piestrzenicy. Piestrzenica suszona nie jest trująca. Wymagania eksportowe dopuszczają zaledwie 2 mg giromytryny na kg suszu.

Objawy zatrucia:

Objawy chorobowe występują po 6-12, a niekiedy po 14 godzinach od spożycia potrawy przygotowanej ze świeżej piestrzenicy. Manifestują się nudnościami, wymiotami, kurczowymi bólami brzucha, bólami i zawrotami głowy oraz dużym osłabieniem. Niekiedy występuje biegunka, (w różnym nasileniu, czasem krwista). Często stwierdza się też zaparcia.

Często występuje duże pragnienie, czasem ślinotok.

Obserwuje się ostrą niewydolność nerek, stany podżółtaczkowe, bolesne powiększenie wątroby i wzmożone wydzielanie barwników- mocz przybiera barwę czerwonobrązową (jak mocna herbata). Najczęstszą przyczyną śmierci jest śpiączka wątrobowa.

Uważa się. że giromytryna ma działanie drażniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego, powoduje hemolizę i powstanie methemoglobinemii. Uszkadza watrobę i nerki. Sądzi się, że uszkodzenie nerek jest prawdopodobnie wynikiem hemolitycznego działania toksyn piestrzenicy, a nie ich bezpośredniego działania na nerki. W niektórych ciężkich zatruciach obserwowano podobno również, działanie na ośrodkowy układ nerwowy wywołujące zaburzenia świadomości, koordynacji i drgawki.

Według niektórych autorów, pewną specyficzną odtrutką w tych zatruciach jest pirydoksyna (witamina B6) — antagonista monometylohydrazyny, stosowana w przypadkach pojawienia się objawów neurologicznych. Wszyscy są zgodni, że w tym zatruciu dominuje obraz nerkowo-wątrobowy. Leczenie w przypadkach ciężkich i bardzo ciężkich przebiegających z bezmoczem, żółtaczką, śpiączką, skazą krwotoczną jest identyczne, jak w przypadkach muchomora sromotnikowego.

Zasłonak rudy (skórzak) Cortinarius (Dermocybe) — orellanus Pr.

(cyganka, cukrówka, rzędówka)

Charakterystyka toksykologiczna:

Gatunek śmiertelnie trujący wywołujący opóźnioną ostrą niewydolność nerek i zanik nadnerczy. Do niedawna opisywany był jako gatunek jadalny. Pierwsze doniesienia o toksyczności tego gatunku pochodzą z Polski (1952 r.) S. Grzymała opisał 135 przypadków zatruć, w tym 19 śmiertelnych. Orellanina substancja toksycznie czynna, wykazuje selektywne powinowactwo do kanalików nerkowych powodując w nich rozlane zmiany zwyrodnieniowe i martwicze. Badania histopatologiczne wykazują zmiany cewkowo- śródmiąższowe nerek.

Substancje toksycznie czynne:

Zespół substancji toksycznych o wspólnej nazwie orellanina. Jedna z trucizn wyodrębniona przez S. Grzymalę, zostala zidentyfikowana przez W. Cessnera jako pochodna bipirydylu. Orellanina jest odporna na działanie kwasów, zasad i soków trawiennych. Wykrystalizowana orellanina ma właściwości załamywania światła spolaryzowanego. Temperatura rozkładu wynosi 260^oC.

Objawy zatrucia:

Objawy zatrucia występują po 2-4, a nawet 14 dniach po spożyciu potrawy, w której znalazł się zasłonak rudy, w postaci nudności, wymiotów, rozlanych bólów brzucha, dreszczy (bez podwyższenia temperatury ciała) i dłużej utrzymującego się uczucia zimna, objawów uszkodzenia wątroby (z podwyższeniem aminotransferaz i bilirubiny). Dopiero po około 10 dniach rozwija się ostra niewydolność nerek - ten okres jest typowy dla zatruć zasłonakiem rudym.

W lekkich przypadkach zatruć obserwowano ogólne osłabienie spadek sił i dopiero stopniowo narastały wielomocz i objawy niewydolności nerek.

W przypadkach średnio ciężkich, oprócz dużego ogólnego osłabienia i wzmożonej diurezy występują nudności, bóle głowy, bóle brzucha, bóle w okolicy lędźwiowej, wymioty, biegunka, następnie wielomocz przechodzący w skąpomocz przy dużym pragnieniu. Występuje białkomocz.

W przypadkach ciężkich niewydolność nerkowa może rozwinąć się wcześniej po 2—3 dniach. Dochodzi szybko do skąpomoczu i bezmoczu przy równoczesnym olbrzymim pragnieniu (chory wypijał do 8 litrów płynów dziennie) Występuje białkomocz i mocznica z dużym stężeniem mocznika we krwi. W badaniach pośmiertnych stwierdzano rozległą martwicę nerek, uszkodzenie nadnerczy, a niekiedy ich zanik. Zatrucia mają charakter długotrwały, wymagają wykonywania hemodializy i hemoperfuzji, co zdaniem niektórych autorów ma zabezpieczyć przed ciężką niewydolnością nerek. Nie ma swoistej odtrutki, śmierć następuje po 2—3 miesiącach.

W Hiszpanii zatrucia zasłonakiem rudym stanowią taki sam problem jak u nas zatrucia muchomorem sromotnikowym. W Polsce, w ostatnich latach obserwuje się mniej zatruć tym gatunkiem, ponieważ na skutek bardzo szeroko zakrojonej akcji profilaktycznej, po bardzo wielu zatruciach i zgonach, ludność zagrożonych terenów (w okolicach Skulska i terenach jeziora Gopła) wyniszczyła całkowicie ten gatunek. Przez szereg lat nie można go było znaleźć, nawet dla celów badawczych i szkoleniowych. Obecnie po wielu latach, gatunek ten znów się odrodził, ale zatruć już nie notuje się.

Strzępiak ceglasty Inocybe Patouitardii Bers

(włókniak ceglasty)

Charakterystyka toksykologiczna:

Grzyby śmiertelnie trujące powodujące zatrucia neurotropowe. Gatunek ten zawiera

0,04% muskaryny w świeżym grzybie, a dawka śmiertelna muskaryny wynosi 300 mg.

Około 10—20 g surowego grzyba powoduje wystąpienie objawów zatrucia, które niekiedy

mogą kończyć się śmiercią. W Europie występuje 150 gatunków strzępiaków i tylko jeden

(Inocybe Jurana) nie zawiera muskaryny, pozostałe wszystkie zawierają.

Substancje toksycznie czynne:

Muskaryna po raz pierwszy została wyizolowana z Muchomora czerwonego Amanita muscaria i właśnie jemu zawdzięcza swoją nazwę. Jest to czwartorzędowa zasada, pochodna choliny. Czysta muskaryna działa pobudzająco na przywspółczulny układ nerwowy powodując wzmożone wydzielanie gruczołów ślinowych, potowych, łzowych, śluzowych (w obrębie dróg oddechowych) żółci i soku trzustkowego. Muskaryna powoduje zwężenie źrenic, zaburzenia akomodacji i może powodować przejściową ślepotę. Ponadto powoduje ataki dychawicy oskrzelowej, spastyczne skurcze żołądka jelit, obniżenie ciśnienia tętniczego, zwolnienie akcji serca, obrzęk płuc i śmierci. Esteraza cholinowa nie znosi działania muskaryny. Specyficzną odtrutką jest w tym przypadku atropina.

Objawy zatrucia:

Objawy zatrucia występują po 0,5—1 godziny od spożycia grzybów w postaci wzmożonego wydzielania gruczołów ślinowych, potowych, łzowych, silne zwężenie źrenic, czasem zaburzenia wzroku dochodzące do przejściowej ślepoty. Ponadto występują bóle brzucha i biegunka (spowodowana kurczami mięśni gładkich jelit) oraz bóle w pęcherzu moczowym, duszność z objawami spastycznymi oskrzeli, zaburzenia czynności serca i spadek ciśnienia tętniczego krwi. Objawy zatrucia grzybem są identyczne z tymi, jakie daje czysta muskaryna. W lekkich przypadkach objawy ustępują w ciągu 8—12 godzin, w ciężkich notuje się zgony, śmiertelność wynosi 4—7% w stosunku do osób zagrożonych.

Przyczyny zatrucia:

Zatrucia występują na skutek mylenia strzępiaka ceglastego z jadalną, powszechnie zbieraną gąską majówką = majówką wiosenną, owocującą w maju oraz z płachetką kołpakowatą (= łuskwiak płachetka), która jest używana w przetwórstwie domowym i przemysłowym, głównie do rozjaśniania przetworów z koźlarzy i maślaka. Susz płachetki kołpakowatej powoduje nieżyty żołądkowo-jelitowe. Grzyb nie nadaje się do suszenia, o czym nie wszyscy zbieracze wiedzą.

Krowiak podwinięty (olszówka) Paxillus involutus (Batsch ex Fr)

(olszówka, podolszówek, olchówka, krowiak, krówka, świnka)

Charakterystyka toksykologiczna:

Gatunek trujący, powoduje największą liczbę zatruć w kraju, szczególnie w pasie Polski północnej i centralnej. W części południowej występuje mniej zatruć tym gatunkiem.

Związki toksycznie czynne:

Badania Lasoty wykazały, że grzyb ten zawiera muskarynę oraz betainę i acetylocholinę — czwartorzędowe aminy. Są one dobrze rozpuszczalne w wodzie na gorąco i ulegają rozkładowi w środowisku kwaśnym. Dlatego podczas odgotowywania grzybów, część trucizn przechodzi do wywaru i zostaje usunięta. W ten sposób zmniejsza się zawartość toksyn w grzybie, ale nie usuwa całkowicie. W 90% przypadków objawy zatrucia wystąpiły mimo jednorazowego odgotowania grzybów i odrzucenia wywaru. Dawniej odgotowywanie grzybów i odlewanie wywaru było obowiązującym, rutynowym postępowaniem przygotowania potrawy grzybowej Obecnie już się tak nie postępuje i niestety w przypadku olszówki mamy coraz więcej zatruć.

Najcięższe przypadki notuje się po spożyciu olszówki na surowo, pieczonej na ognisku lub blasze, potrawy przygotowanej z grzybów suszonych (nie odlewa się wywaru).

Zdarza się, że nie u wszystkich współbiesiadników występują uchwytne kliniczne objawy zatrucia i nie u wszystkich obserwuje się równy ich przebieg. Zależy to w głównej mierze od odporności indywidualnej organizmu. Niekiedy obserwuje się zaburzenia krążenia bez zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Zatrucia występują na skutek powszechnie panującego przekonania o dużej wartości spożywczej tego grzyba. Uważa się, że swą konsystencją przypomina rydze i doskonale

komponuje z takimi grzybami, jak maślaki, podgrzybki czy koźlarze. Ponadto zawiera mało wody i łatwo się suszy.

Objawy zatrucia:

Czas utajenia objawów chorobowych daje duży rozrzut, ale najczęściej wynosi 4,5 godziny od spożycia grzybów. Występują nudności, wymioty, zawroty i ból głowy, rozlane bóle w nadbrzuszu, ogólne osłabienie. Obserwuje się ślinotok, pocenie i dreszcze, rzadziej zwolnienie akcji serca. Podwyższenie ciepłoty ciała, notowano zawsze po spożyciu grzybów smażonych przy ognisku lub krótkotrwałym smażeniu bez ich odgotowywania. W większości przypadków stolce były normalne, a tylko w nielicznych miały charakter biegunkowy Notowano pojedyncze zgony. Olszówka powoduje hemolizę, martwicę i ubytki w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, szczególnie żołądka i dwunastnicy. Niektórzy autorzy uważają, że jest przyczyną powstawania tzw. wrzodów żołądka. W kilku przypadkach wystąpiło uszkodzenie wątroby oraz utrata przytomności.

Niekiedy krowiak podwinięty — olszówka, powoduje zatrucia z objawami zaburzeń żołądkowo-jelitowych bez wystąpienia objawów muskarynowych.

Muchomor czerwony Amanita muscaria

(muchomór czerwony, muchomor zwyczajny, muchar czerwony, podsadka muchomór, marymuch, muszarka, muchota, muchorówka, muchotrutka, muchomorka, muchomor krostowaty, muchomor cętkowany)

Substancje toksycznie czynne:

Muchomor czerwony posiada muskarynę, którą po raz pierwszy właśnie z niego wyizolowano i opisano. Zawiera jej mniej niż strzępiaki. Wykryto również muskardynę -

czwartorzędową zasadę o budowie alifatycznej oraz związki w swym działaniu podobne do atropiny. Są to pochodne 3-hydroksyizoksazolu: kwas ibotenowy, kilkakrotnie bardziej czynny muscymol - zwany także panteryną (od Amanita pantherina) i muskazon (działanie tego związku nie jest dokładnie sprecyzowane) oraz bufotenina pochodna imdolu.

Charakterystyka toksykologiczna:

Gatunek trujący- zawiera dwie grupy trucizn antagonistycznie działające na organizm, co znacznie zmniejsza jego toksyczność. Grupa trucizn pochodnych izoksazolu (kwas ibotenowy, muscymol i muskazon) powoduje wystąpienie objawów atropinowych, które znoszą objawy muskarynowe występujące na początku zatrucia, ale same zostają osłabione i dzięki temu toksyczność maleje. Bufotenina powoduje działanie halucynogenne muchomora czerwonego. Zatrucia tym gatunkiem są u osób dorosłych niezmiernie rzadkie ponieważ jest ogólnie znany jako grzyb trujący i nie jest mylony z żadnym innym gatunkiem. Owocniki zabarwieniu pomarańczowym bywają uważane za muchomora plamistego.

Muchomor czerwony jest szczególnie niebezpieczny dla małych dzieci (w wieku przedszkolnym). Jest grzybem pięknym, bardzo dekoracyjnym i podobno pod nim mieszkają krasnoludki i właśnie to pociąga małych „grzybiarzy”. Pozostawione bez opieki chociaż na chwilę w lesie z zachwytu zrywają muchomora czerwonego i zjadają na surowo. W tym wypadku bardzo szybko występują objawy zatrucia muskarynowe. Niefortunne podanie atropiny, powoduje że występują bardzo silne objawy atropinowe, efekt przedawkowania atropiny, ponieważ grzyb zawiera substancje w swym działaniu podobne do atropiny (kwas ibotenowy, muscymol), dochodzi do swoistej huśtawki terapeutycznej, która doprowadza do zgonu.

Grzyb pokrojony na talerzyku, zalany wodą i osłodzony, bywa stosowany (szczególnie na wsiach) do zwalczania much (stąd muchomór niosący pomór muchom). Dzieci mają więc łatwy dostęp do niego. Nalewki spirytusowe (często metanolowe) tego grzyba bywają stosowane w medycynie ludowej do nacierania przy schorzeniach reumatycznych, ale niestety bywają często wypijane. Notuje się również zatrucia zamierzone, w celach samobójczych lub próbach odurzania się.

Objawy zatrucia:

Objawy zatrucia ujawniają się już po 30—60 minutach, występuje zwężenie źrenic i zaburzenia wzroku, zmęczenie, zaburzenie równowagi, wzmożone wydzielanie gruczołów, bardzo silne poty, ślinotok (szczególnie u dzieci) mówi się żartobliwie, że chory „roztapia się we własnym sosie”. Występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności, wymioty, czasem niewielka biegunka. Później zwolnienie tętna, zaczerwienienie twarzy. Następnie pojawia się niepokój, szum w uszach, zawroty bóle głowy, pobudzenie psychoruchowe, rozszerzenie źrenic, występują skurcze kloniczno-toniczne (u dzieci drgawki), dochodzi do głębokiej śpiączki ze spadkiem ciśnienia krwi i zaburzeniami oddychania. Notowano zgony małych dzieci (głównie na skutek huśtawki terapeutycznej).

Muchomor plamisty Amanita pantherina (DC. Er Er.) Seer.

(muchomór panterowy, muchomór pstrokaty, muchomór cętkowany, muchar plamisty, bedłka pstrokata, podsadka panterowa)

Substancje toksyczne:

Głównie pochodne 3-hydroksyizoksazolu: kwas ibotenowy, muscymol (panteryna), muskazon oraz nieznaczne ilości muskaryny.

Charakterystyka toksykologiczna:

Gatunek silnie trujący powodujący zatrucia z objawami atropinowymi. Bardzo rzadko występują w początkowym okresie zatrucia, objawy muskarynowe.

Objawy zatrucia:

Występują po 1—4 godzin po spożyciu grzyba, w postaci wymiotów, osłabienia i dużego zmęczenia, suchości błon śluzowych nosa i gardzieli, dalej bólu i zawrotów głowy, rozszerzenia źrenic do maksimum, zaburzenia akomodacji (brak reakcji na światło) i widzenia. Występuje zaczerwienienie twarzy, przyspieszenie akcji serca, zaburzenie równowagi, silne pobudzenie psychoruchowe, któremu towarzyszą omamy wzrokowe i słuchowe, delirium, charakterystyczna duża zmienność nastrojów i zaburzenia psychiczne. Występują kurcze kloniczno- toniczne, dochodzi do głębokiej śpiączki ze spadkiem ciśnienia krwi i zaburzeniami oddychania i krążenia. W tym stanie może dojść do zgonu. W zatruciach muchomorem plamistym śmiertelność wynosi 5-7% w stosunku do osób zagrożonych. Dawkę toksyczną może stanowić 1 owocnik. W stanach lżejszych, leczonych, objawy szybko cofają się i zwykle po 24 godzinach wracają do normy.

Zatrucia występują na skutek mylenia tego gatunku z jadalną powszechnie zbieraną czubajką kanią. Szczególnie bardzo podobne są młode owocniki obu gatunków.

Należy pamiętać, że płukanie żołądka można wykonać dopiero po opanowaniu stanu pobudzenia i po zaintubowaniu pacjenta.

Czernidlak pospolity Coprinus atramentarius (Bull. E Er.)

(bedłka atramentowa, czernidłak, mierzwiak, psia bedłka)

Substancje toksycznie czynne:

Związek, zwany kopryną, którego temperatura topnienia i obraz chromatograficzny odpowiadają disulfiranowi , tj. dwusiarczkowi czteroetylotiuramu.

Charakterystyka toksykologiczna:

Młode owocniki są jadalne. W przypadku wypicia do 3 dni od spożycia potrawy, chociażby niewielkich ilości alkoholu (kieliszek wina, szklaneczkę piwa), występują objawy zatrucia, które po kilku do kilkunastu godzinach ustępują, lecz mogą ponownie wystąpić po ponownym wypiciu alkoholu. Właściwość taka utrzymuje się przez 3 doby. Stwierdzono, że działa tylko grzyb gotowany. Notowano zatrucia o dość ciężkim przebiegu — u starszej kobiety i jej 5- letniej wnuczki, które będąc na działce spożywały czernidlaka i duże ilości jabłek (z całą pewnością nie piły alkoholu). W tym przypadku po 3 godzinach wystąpiły objawy zatrucia.

Objawy zatrucia:

Objawy zatrucia występują po 30—60 minutach (czasem po 2—3-godz.) od wypicia alkoholu (po uprzednim spożyciu grzybów), w postaci nudności, wymiotów, silnego zaczerwienienia skóry twarzy, szyi, klatki piersiowej, pobudzenia, przyspieszenia czynności serca z równoczesnym przyspieszeniem tętna, spadku ciśnienia krwi. Źrenice bywają rozszerzone, występuje uczucie drętwienia kończyn i panicznego lęku przed śmiercią. Wyjątkowo obserwuje się zaburzenia świadomości (śpiączkę), drgawki.

Objawy zwykle ustępują po kilku godzinach, tylko w ciężkich zatruciach utrzymują się dłużej.

Łysiczka lancetowata Psilocybe semilanceata

Substancje toksycznie czynne:

Łysiczka lancetowata zawiera zespół 4 substancji toksycznych: psylocyna i psylocybina, baeocystina i norbaeocystina, ale w znacznie mniejszych ilościach niż grzyby tego samego gatunku występujące w Meksyku.

Psylocyna (N. N di metyl 4fosforyloksytryptamina) i psylocybina — pozbawiona grupy fosforylowej, są alkaloidami podobnymi pod względem budowy strukturalnej do alkaloidów z grupy tryptaminy oraz serotoniny. Psylocyna jest nie stabilna i rozpada się podczas suszenia. Psylocybina jest substancją trwałą.

Jest najbardziej popularnym, obok kołpaczka motylkowatego, grzybem halucynogennym występującym w Polsce. Zawartość związków halucynogennych w grzybie jest różna, zależna od warunków siedliska gleby, temperatury, nasłonecznienia, wilgotności. Uważa się, że 10 g świeżej (1 g) suszonej łysiczki lancetowatej zawiera 10 mg psylocybiny.

Substancje psylocyna i psylocybina oraz ich pochodne znajdują się na liście środków odurzających, a używanie ich podlega prawnej regulacji w wielu krajach. W Kanadzie posiadanie grzybów świeżych lub suszonych nie jest dozwolone. W Anglii wolno posiadać tylko grzyby naturalnie wysuszone, w Kalifornii posiadanie i hodowla są zabronione. Natomiast na Florydzie wolno posiadać grzyby przypadkowo zabrane. W Holandii są całkowicie legalne i bywają sprzedawane w supermarketach. W Polsce grzyby halucynogenne figurują na liście środków odurzających i posiadanie ich oraz używanie jest karalne (Dz.U. 2000 nr 103. poz.1097)

Charakterystyka toksykologiczna:

Przypadkowe zatrucia łysiczką lancetowatą są niezmiernie rzadkie, wszystkie notowane przypadki, to spożycia zamierzone, w celach samoodurzania się. Grzyb najczęściej jest stosowany w postaci suszu do żucia, znacznie rzadziej w postaci kompotów lub roztworów do iniekcji dożylnych. Używany głównie przez młodzież i starsze dzieci, ale notuje się też zatrucia zamierzone wśród dorosłych. Zaburzenia neurologiczne i psychiczne występują już po spożyciu 1—3 g suszonego grzyba (5—15 mg psytocybiny), około 4 mg psylocybiny powoduje objawy o średnim nasileniu, a powyżej 6 mg zaburzenia psychiczne, które świadczą o poważnym zatruciu. Zatrucia grzybami halucynogennymi w Polsce są coraz częstsze i niestety u coraz młodszych dzieci. Najwięcej występuje na południu kraju, nieco mniej w województwach północnych.

Objawy zatrucia:

Pojawiają się po 20—60 minutach od spożycia grzybów, w postaci przyspieszenia czynności serca, nudności, uczucie suchości w jamie ustnej, halucynacje wzrokowe i czuciowe, zmienność nastrojów: od radosnego podniecenia i euforii do panicznych lęków i ostrej psychozy, wzrost ciśnienia tętniczego, pobudzenie psychoruchowe, odruchy porażeniowe, zawroty i bóle głowy, bezwład, bóle brzucha, wymioty, bezwiedne oddawanie moczu i stolca u dzieci przejściowe drgawki i zaburzenia termoregulacji. Uzależnienia wynikające ze spożywania grzybów związane są z uzależnieniami psychicznymi, natomiast nie obserwowano uzależnień fizycznych. Ostatnio pojawiają się opinie, że substancje halucynogenne zawarte w grzybach powodują trwałe zmiany w skutkach odlegle - znaczna destrukcja ośrodkowego układu nerwowego.

Kołpaczek motylkowaty Panaeolus papilionaceus

Należy do grupy grzybów coprofilnych wyrastających na ekskrementach bydlęcych. Rodzaj Panaeolus obejmuje kilka gatunków, których wspólną cechą jest jakby nakrapiana powierzchnia ich blaszek co jest wynikiem nierównomiernego dojrzewania podstawek.

W jaśniejszych miejscach znajdują się podstawki niedojrzale, a w czarnych miejscach na powierzchni blaszek podstawki dojrzale. W Polsce najbardziej znanym jest kołpaczek motylkowaty. Wszystkie kołpaczki są niejadane.

Substancje toksycznie czynne:

Kołpaczek motylkowaty zawiera psylocynę i psylocybinę. Notuje się głównie zatrucia zamierzone, bywa spożywany w celach samoodurzania się. Objawy podobne jak u łysiczki lancetowatej.

Charakterystyka toksykologiczna:

Bywa używany w postaci kompotów i roztworów do wstrzyknięć dożylnych. Nie notowano spożywania owocników suszonych.

Objawy zatrucia:

Jak w przypadku łysiczki lancetowatej o mniej nasilonych objawach.

Zatrucia grzybami wywołującymi nieżyt żołądkowo-jelitowy

W Polsce spotyka się około 80 gatunków grzybów, których spożycie może wywołać objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego. Grzyby wywołujące tego typu zatrucia to: czubajka grzebieniowata (Lepiota cristata), czubajka kolista (Lepiota helveola), gąska rózgowata (Tricholoma virgatum), gąska siarkowa (Tricholoma sulphureum), gołąbek kruchy (Russula fragilis), gołąbek wymiotny (Russula emetica), lisówka pomarańczowa (Hygrophoropsis aurantiaca), maślanka ceglasta (Hypholoma fasciculare), mleczaj płowy (Lactarius helvus), mleczaj wełnianka (Lactarius torminosus), muchomor cytrynowy (Amanita citrina), pieczarka żółtawa (Agaricus xanthoderma), tęgoskór pospolity (Scleroderma citrinum), wieruszka ciemna (Rhodophyllus sinuatus) i inne.

Związki toksyczne- związki żywicowe.

W przypadku wszystkich tych grzybów przebieg zatrucia jest bardzo zbliżony. W okresie od 3 do 5 godzin od chwili spożycia grzybów występują nudności, wymioty, bóle brzucha, wzmożone pragnienie oraz biegunka. Objawy te mogą prowadzić, szczególnie u osób w wieku podeszłym do wystąpienia zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, spadku ciśnienia tętniczego krwi, wystąpienia bolesnych kurczów łydek oraz przyśpieszenia akcji serca. W skrajnych przypadkach może dojść do rozwoju niewydolności nerek, a nawet zgonu zatrutego. Leczenie zatrucia polega na wykonaniu zabiegu płukania żołądka (bez względu na czas jaki upłynął od chwili zatrucia oraz współistniejące wymioty), podawaniu środków przeciwbólowych i rozkurczowych, wyrównaniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Zatrucia (zachorowania) spowodowane grzybami jadalnymi - zatrucia nieswoiste.

Dane statystyczne wskazują, że najczęściej zatrucia tego rodzaju występują po spożyciu na surowo, bez uprzedniej obróbki termicznej borowika ponurego, opieńki miodowej, lejkówki mglistej i gąski. Grzyby te zawierają niedokładnie poznane substancje drażniące błonę śluzową przewodu pokarmowego. Wiele gatunków grzybów zalicza się do pokarmów ciężkostrawnych. Na przykład maślaki i kurki zalegają długo w przewodzie pokarmowym, co może być przyczyną zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Szczególnie może to dotyczyć ludzi starszych, dzieci oraz osób z chorobami przewodu pokarmowego. Ponadto grzyby jako produkt spożywczy ulegają łatwo zepsuciu w przypadkach niewłaściwego przechowywania, zwłaszcza w torebkach foliowych bez dostępu powietrza. Grzyby ulegają wówczas tzw. zaparzeniu i wówczas cholina, znajdująca się w dużych ilościach, przechodzi w neurynę, związek trujący o działaniu podobnym do muskaryny. Owocniki stare, przejrzałe nawet jeśli rosną w środowisku naturalnym także mogą ulec zaparzeniu. Niewłaściwie przechowywane grzyby łatwo ulegają procesom autolitycznym i stanowią wówczas doskonałą pożywkę do rozwoju bakterii i pleśni.

Na podstawie książki Marii Klawitter „Diagnostyka mikologiczna zatruć grzybami”, Katowice 2005r. opracowała dr Bernadeta Szczepańska

---