„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jarosław Stępień

śywienie zwierząt gospodarskich
321[04].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
prof. dr hab. Jerzy Demetraki – Paleolog
dr inż. Krzysztof Olszewski


Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł


Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Opracowanie zawiera obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 321[04].Z2.01,

„śywienie zwierz

ą

t gospodarskich”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu

technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Podstawy żywienia zwierząt

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

15

4.2. Charakterystyka pasz

16

4.2.1. Materiał nauczania

16

4.2.2. Pytania sprawdzające

20

4.2.3. Ćwiczenia

20

4.2.4. Sprawdzian postępów

21

4.3. śywienie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich

22

4.3.1. Materiał nauczania

22

4.3.2. Pytania sprawdzające

27

4.3.3. Ćwiczenia

27

4.3.4. Sprawdzian postępów

28

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

29

6. Literatura

33

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o żywieniu zwierząt

gospodarskich.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z2

Produkcja zwierzęca

321[04].Z2.01

śywienie zwierząt

gospodarskich

321[04].Z2.02

Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych

321[04].Z2.04

Organizacja produkcji zwierzęcej

321[04].Z2.03

Użytkowanie maszyn i urządzeń oraz

obiektów inwentarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP i ochrony przeciwpożarowej,

−

przestrzegać przepisów BHP i ochrony przeciwpożarowej podczas pracy w budynkach
inwentarskich,

−

przestrzegać zasad postępowania ze zwierzętami,

−

posługiwać się prostymi narzędziami przy obsłudze zwierząt,

−

rozpoznawać rośliny i nasiona używane w żywieniu zwierząt,

−

wykonywać podstawowe obliczenia,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować racjonalne żywienie zwierząt,

−

scharakteryzować budowę i funkcje narządów układu pokarmowego i chłonnego
zwierząt,

−

scharakteryzować budowę i funkcjonowanie układu kostnego rożnych zwierząt
gospodarskich,

−

scharakteryzować czynniki wpływające na trawienie i procesy przemiany materii,

−

określić biologiczną rolę składników pokarmowych oraz objawy ich niedoboru
i nadmiaru,

−

rozróżnić pasze oraz określić ich składniki,

−

określić czynniki decydujące o wartości pokarmowej pasz,

−

określić wartość pokarmową różnych pasz,

−

scharakteryzować mierniki wartości pokarmowej pasz,

−

sklasyfikować pasze według poznanych kryteriów,

−

scharakteryzować ekologiczne pasze dla zwierząt,

−

obliczyć dawki pokarmowe dla zwierząt,

−

określić normy spożycia poszczególnych pasz,

−

scharakteryzować procesy kiszenia i suszenia pasz,

−

scharakteryzować mieszanki oraz dodatki paszowe,

−

określić czynniki decydujące o kosztach żywienia,

−

scharakteryzować warunki przechowywania pasz

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.Podstawy żywienia zwierząt

4.1.1. Materiał nauczania

Racjonalne żywienie zwierząt gospodarskich polega na dostarczeniu wszystkich

składników pokarmowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Prawidłowe żywienie zwierząt wpływa również na ich produkcyjność, zdrowie, rozwój co
w efekcie decyduje o opłacalności produkcji. Szczególnie ważne jest żywienie zwierząt
młodych jeszcze rosnących, ponieważ niedobór składników w tym okresie może wpłynąć
negatywnie na późniejszą ich produkcję zwierząt młodych składniki pokarmowe są używane
najpierw do budowy kośćca potem mięśni a na końcu są odkładane w postaci tłuszczu. Dzieje
się tak ponieważ od zdrowia i dużej wydajności zwierząt zależy opłacalności produkcji
zwierzęcej. Racjonalne żywienie zwierząt jest więc podstawowym elementem decydującym
o dobrych wynikach ekonomicznych produkcji zwierzęcej.

Skład chemiczny pasz

Paszą nazywamy produkt pochodzenia zwierzęcego, roślinnego, mineralnego lub

syntetycznego, który może być stosowany w żywieniu zwierząt. Skład chemiczny pasz
w sposób schematyczny przedstawia rys.1

Rys. 1. Skład chemiczny pasz [opracowanie własne]

Pasza

Woda

Sucha masa

Związki organiczne

Związki nieorganiczne

Związki azotowe

Związki bezazotowe

Białko właściwe

Związki azotowe

niebiałkowe

Tłuszcz surowy

Węglowodany

Włókno surowe

Bezazotowe wyciągowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Woda oraz jej znaczenie w żywieniu zwierząt

−

zawartość wody w paszach wynosi od 5 do 95%,

−

najwięcej wody występuje w paszach które są produktami ubocznymi przemysłu rolnego,
takich jak wysłodki buraczane, wywar, a także w okopowych,

−

najmniej wody występuje w paszach treściwych,

−

duża zawartość wody utrudnia przechowywanie pasz,

−

pasze zawierające duże ilości wody mają małą koncentrację składników pokarmowych,

−

woda bierze udział w tworzeniu płynów ustrojowych zwierząt,

−

dobra woda jest niezbędnym składnikiem diety,

−

woda jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem dla wszystkich związków organicznych
i nieorganicznych

−

woda dzięki temu, że posiada dużą pojemność cieplną jest bardzo dobrym regulatorem
funkcjonowania organizmu zwierząt stałocieplnych,

−

woda stanowi od 75 do 60% masy ciała zwierząt.

Związki azotowe:

−

do związków azotowych zaliczamy białko właściwe, i związki azotowe niebiałkowe,

−

białko tworzy strukturę ciała i tkanek organizmu wiążąc szkielet kostny, tkankę łączną
organizmu,

−

umożliwia ruch organizmu poprzez możliwość kurczenia się włókienek białkowych
w mięśniach,

−

enzymy decydujące o funkcjach życiowych są białkami,

−

białko jest transporterem wielu cząsteczek w organizmie jak na przykład hemoglobina,

−

białko wchodzi w skład struktur obronnych organizmu,

−

związki azotowe niebiałkowe to aminokwasy, amidy, kwasy nukleinowe i glikozydy,

−

najwięcej białka występuje w mączce z krwi, mączce rybnej, mączce mięsnej,
makuchach,

−

zawartość związków azotowych w paszy oznaczamy metodą Kjeldahla, po określeniu
ilości azotu w paszy przeliczamy go na tzw. białko surowe przy zastosowaniu mnożnika
6,25, odpowiadającego 16% N w białku (100:16 = 6,25).

Związki bezazotowe – tłuszcze:

−

tłuszcze są głównym składnikiem energetycznym pasz,

−

najwięcej tłuszczu występuje w nasionach roślin oleistych takich jak len, rzepak,
słonecznik,

−

w zbożach najwięcej tłuszczu, występuje ziarnach owsa i jęczmienia,

−

przy spalaniu tłuszczu powstaje dwa razy więcej energii niż przy spalaniu białka,

−

tłuszcze są estrami glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych,

−

tłuszcze dzielimy na zwierzęce i roślinne,

−

w tłuszczach roślinnych występują kwasy tłuszczowe nienasycone a w tłuszczach
zwierzęcych nasycone.

Węglowodany – cukrowce:

−

węglowodany zbudowane są z węgla, tlenu i wodoru,

−

węglowodany dzielimy na monosacharydy, oligosacharydy i polisacharydy,

−

na podstawie standardowej analizy pasz węglowodany dzielimy na dwie grupy włókno
surowe i związki bezazotowe wyciągowe,

−

najwięcej włókna surowego znajduje się w łodygach roślin, mniej w liściach
a najmniej w korzeniach i bulwach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

−

najwięcej włókna surowego występuje w sianie, plewach, słomie,

−

w skład włókna surowego wchodzą, celuloza, lignina, pektyny i hemiceluloza,

−

do bezazotowych wyciągowych zaliczamy skrobię inulinę i glikogen,

−

bezazotowe wyciągowe mają wysoką wartość energetyczną,

−

najczęściej spotykanym związkiem z grupy bezazotowych wyciągowych jest skrobia,

−

najwięcej skrobi znajduje się w ziarnach zbóż oraz w bulwach ziemniaków.

Związki nieorganiczne:

Związki mineralne i ich rola w organizmie:

−

biorą udział w budowie kości i tkanek miękkich

−

są składnikami hormonów, enzymów, witamin oraz szeregu substancji czynnych

−

są katalizatorami w wielu reakcjach w organizmie

−

regulują ciśnienie osmotyczne w organizmie

−

utrzymują pH w organizmie

−

wpływają na wzajemny stosunek kwasów i zasad w organizmie
Wapń; występuje głównie w kościach, jego niedobór powoduje krzywicę u młodych

zwierząt, a u starszych łomikost. Dłuższy niedobór wapnia prowadzi do choroby o nazwie
tężyczka.

Fosfor; występuje głównie w układzie kostnym, mięśniowym i nerwowym. Niedobór

fosforu powoduje zaburzenia we wzroście i rozwoju, brak apetytu, obniżenie produkcyjności.

Magnez; występuje w kościach, płynach ustrojowych i tkankach miękkich. Jest

nieodzowny do aktywacji enzymów. Niedobór powoduje nadpobudliwość u zwierząt oraz
tężyczką magnezową.

Sód; wchodzi w skład płynów ustrojowych reguluje ciśnienie osmotyczne. Niedobór

sodu powoduje brak apetytu, zahamowanie wzrostu u młodych zwierząt, obniżenie
produkcyjności zwierząt starszych.

Potas; występuje we wszystkich tkankach zwierzęcych działa odwadniająco. Nadmiar

potasu powoduje zwiększenie pobierania wody.

Chlor; występuje w płynach ustrojowych odpowiada za ciśnienie osmotyczne.
Siarka; najwięcej występuje jej w rogach, piórach sierści, kopytach oraz w insulinie.

Niedobór powoduje nieprawidłowy wzrost zwierząt, oraz zaburzenia w przemianie materii.

ś

elazo, wchodzi w skład hemoglobiny, jest magazynowane w śledzionie i w wątrobie.

Niedobór powoduje niedokrwistość, czyli anemię.

Miedź; bierze udział w tworzeniu hemoglobiny, aktywuje niektóre enzymy. Niedobór

powoduje obniżenie wchłaniania żelaza, zahamowanie wzrostu, osłabienie, zaburzenia
w rozrodzie.

Kobalt; bierze udział w syntezie hemoglobiny. Niedobór to chudnięcie zwierząt, ostra

niedokrwistość.

Molibden; w praktyce występuje jego nadmiar w paszach, w organizmie jest składnikiem

enzymów. Nadmiar Mo powoduje zatrucia zwierząt, biegunki, obniżenie produkcyjności.

Jod; jest składnikiem hormonu tarczycy tyroksyny, która reguluje tempo przemiany

materii. Niedobór jodu powoduje niedoczynność tarczycy, co objawia się słabością
noworodków oraz porody martwych noworodków.

Mangan; jest aktywatorem wielu enzymów. Niedobór powoduje zakłócenia w rozrodzie,

zahamowanie wzrostu.

Cynk; występuje w skórze, włosach kościach, mleku i jajach. Niedobór to choroba

parakeratosis, zmiany w skórze, wymioty, biegunka i zahamowanie wzrostu.

Fluor, występuje w kościach i zębach, nadmiar fluoru jest szkodliwy dla zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Witaminy są to związki pochodzenia roślinnego, które są nieodzowne do normalnego

funkcjonowania organizmu zwierzęcego. Witaminy dzielimy na:

−

witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K,

−

witaminy rozpuszczalne w wodzie B i C.
Witamina A, wpływa na wzrost młodych organizmów, wpływa na regenerację

nabłonków ciała, wpływa na rozród. Niedobór powoduje łuszczenie się skóry, zakłócenia
w odbieraniu wrażeń wzrokowych (kurza ślepota).

Witamina D, odpowiada za wchłanianie wapnia i fosforu. Niedobór jej powoduje

krzywicę.

Witamina E, pełni ważną rolę w procesie rozmnażania. Niedobór powoduje zaburzenia

podczas ciąży, a także jest przeciwutleniaczem.

Witamina K, bierze udział w kaskadowym krzepnięciu krwi.
Witamina B1, wspomaga przemianę węglowodanów. Niedobór powoduje chorobę beri-

beri objawy to nerwobóle, niedowład mięśni.

Witamina B2, bierze udział w procesie oddychania tkankowego. Niedobór powoduje

osłabienie wzroku, zmęczenie, zmniejszenie apetytu, zahamowanie wzrostu u młodych
zwierząt oraz spadek wagi u zwierząt dorosłych.

Witamina PP, bierze udział w procesach oddychania. Niedobór powoduje chorobę skóry

zwaną pelagrą, zaburzenia układu pokarmowego i nerwowego.

Witamina B3, jest niezbędna do wzrostu i rozwoju zwierząt. Niedobór powoduje zmiany

w skórze, zatrzymanie wzrostu, zmiany w układzie nerwowym.

Witamina B6, bierze udział w przeminie białek. Niedobór powoduje zmiany w skórze

i układzie nerwowym oraz ruchowym.

Witamina B12, bierze udział w przemianie białek, węglowodanów i tłuszczów oraz

syntezą hemoglobiny oraz kwasów nukleinowych.

Witamina H, niedobór powoduje zaczerwienienie i łuszczenie się skóry, wypadanie

włosów.

Witamina C, aktywuje enzymy w procesach utleniania i redukcji. Niedobór powoduje

zapalenie dziąseł zwane u ludzi szkorbutem, obniża odporność organizmu.

Czynniki wpływające na trawienie i procesy przemiany materii

Do czynników wpływających na strawność i przemianę materii zaliczamy:

−

gatunek zwierząt, poszczególne gatunki zwierząt w różny sposób trawią tą sama paszę,

−

wiek zwierząt, młode zwierzęta trawią paszę gorzej niż zwierzęta starsze,

−

zmienność indywidualna zwierząt,

−

zdrowie,

−

pasza,

−

sposób przygotowania paszy,

−

intensywność żywienia.
Związki nieorganiczne zwane są popiołem surowym. Skład popiołu surowego to głównie

wapń, fosfor, sód, potas, siarka, żelazo, miedź, chlor, mangan, jod, kobalt i krzem. Związki
nieorganiczne są niezbędne do normalnego funkcjonowania organizmu i dzielimy je na
makroelementy i mikroelementy. Pasze pochodzenia zwierzęcego są bogate w związki
mineralne szczególnie wapń i fosfor.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Tabela 1. Orientacyjna zawartość składników mineralnych w organizmie zwierząt (na kg masy ciała)

[wg Jamroz D., 2001]

Makroelementy [g]

Mikroelementy [mg]

Ca

P

K

Na

Cl

S

Mg

10–22

7–12

2–3,5
1–1,6

0,6–1,8

1,5

0,4–0,5

Fe

Zn

Cu

Mo

Se

J

Mn

40–168

10–50

1,3–2,5
0,1–0,4
0,1–0,2
0,3–0,6

0,02–0,1

Wśród związków nieorganicznych, w organizmach zwierząt gospodarskich występują

również pierwiastki śladowe powszechnie uznawane za toksyczne, występują w małych
ilościach pełnią one jednak bardzo ważne funkcje.

Tabela 2. Dopuszczalna zawartość pierwiastków szkodliwych lub toksycznych w paszy [wg Jamroz D., 2001]

Pierwiastek toksyczny

Pasza

Maksymalna ilość mg/kg paszy o

12% wilgotności

Arsen

podstawowe pasze roślinne,

susze z zielonek,

okopowych, wysłodki,

fosforany, mączki rybne,

mieszanki pełnoporcjowe,

mieszanki mineralne

2–4

10

2

12

Kadm

surowce pochodzenia roślinnego

surowce pochodzenia zwierzęcego

fosforany paszowe

mieszanki treściwe

mieszanki mineralne

1
2

10

0,5–10

5

Rtęć

produkty ze zwierząt

mieszanki paszowe

0,5

0,2-0,4

Budowa układu pokarmowego zwierząt gospodarskich:

Ze względu na sposób odżywiania zwierzęta gospodarskie dzielimy na:

−

zwierzęta roślinożerne, takie jak bydło, owce, kozy, czyli przeżuwacze, oraz koń i królik
czyli monogastryczne,

−

zwierzęta wszystkożerne, jak trzoda chlewna, drób grzebiący i wodny,

−

zwierzęta mięsożerne, takie jak lisy, norki.
Innym podziałem zwierząt jest budowa przewodu pokarmowego, według tego podziału

wyróżniamy:

−

monogastryczne – jednożołądkowe,

−

poligastryczne – przeżuwacze.

Budowa i funkcjonowanie układu kostnego

Kości są zbudowane z tkanki kostnej i odznaczają się dużą twardością. Jest to wynikiem

blaszkowatej budowy kości oraz obecność w istocie międzykomórkowej soli mineralnych.
Pomimo dużej twardości, kości są bardzo plastyczne, podatne na działanie ciśnienia
i rozciąganie. Kości tworzą szkielet, który jest biernym aparatem ruchu, do którego
przyczepione są mięśnie. Kości tworzące szkielet łączone są za pomocą połączeń
nieruchomych oraz ruchomych zwanych stawami. Kościec w organizmie spełnia szereg
funkcji:

−

tworzy rusztowanie ciała, określa jego kształt i wielkość,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

−

ochrania miękkie i wrażliwe narządy przed urazami, czaszka chroni mózg, kręgosłup
rdzeń kręgowy,

−

wraz z mięśniami, stanowi zespół dźwigni umożliwiających przemieszczanie oraz
wykonywanie ruchów,

−

w kościach znajduje się szpik kostny, który produkuje czerwone ciałka krwi.
Kości pod względem kształtu dzielimy na:

−

kości długie występujące głównie w kończynach i spełniające rolę podporową,

−

kości długie łukowate tworzące żebra,

−

kości płaskie tworzące czaszkę,

−

kości krótkie znajdując się w nadgarstku, kręgosłupie.
W każdym szkielecie wyróżniamy, kości tułowia, czaszki i kończyn. Do kości tułowia

zaliczamy kręgosłup, żebra i mostek. Kręgosłup składa się z odcinka szyjnego, odcinka
piersiowego, odcinka lędźwiowego, odcinka krzyżowego, odcinka ogonowego. śebra,
ograniczają z boku klatkę piersiową, liczba żeber odpowiada liczbie kręgów piersiowych.
Mostek, ma kształt płytki ograniczającej od dołu klatkę piersiową. Kości głowy, należą do
grupy płaskich kości i tworzą one kostny szkielet głowy czaszkę. Czaszka składa się
z mózgowioczaszki i trzewioczaszki. Czaszka ma za zadanie chronić mózg przed urazami.

Kości kończyn piersiowych:

−

łopatka, jest kością płaską, której panewka wraz z główką kości ramieniowej tworzy staw
barkowy

−

kość ramienia; jest to kość długa z dobrze wykształconymi nasadami, ustawiona pod
pewnym kątem do łopatki, łączy się z kościami podramienia stawem łokciowym,

−

kości podramienia; w skład ich wchodzi kość łokciowa i kość promieniowa,

−

kości nadgarstka; są ułożone w dwóch szeregach górnym i dolnym,

−

kości śródręcza; liczba kości śródręcza u ssaków domowych jest równa liczbie palców:
u bydła występują dwie kości śródręcza, u świni cztery kości śródręcza,

−

kości palców; ilość kości palców zależy od liczby palców u poszczególnych zwierząt,
u koni występuje palec trzeci, u bydła występują dwa palce trzeci i czwarty, u świń cztery
palce drugi, trzeci czwarty i piąty.
Kości kończyn miednicznych to:

−

obręcz miedniczna, tworzą ją dwie kości miedniczne powstały one ze zrośnięcia trzech
kości (biodrowej, lędźwiowej i kulszowej),

−

kość udowa jest to kość największa i najsilniejsza, długa kość w szkielecie,

−

kości podudzia, należą do nich kość piszczelowa i kość strzałkowa,

−

kości stępu, stęp u konia składa się z 6 kości, u bydła z 5 krótkich kości ułożonych w trzy
szeregi,

−

kości śródstopia i palców, zwane są nadpęciem tylnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Co określa termin racjonalne żywienie zwierząt?
2. Jaką funkcję pełni woda w organizmie zwierzęcym?
3. Jaka funkcję pełni białko w organizmie zwierzęcym?
4. Jakie pasze zawierają duże ilości białka?
5. Jakie funkcje w organizmie pełnią aminokwasy?
6. Jaka rolę pełnią tłuszcze w organizmie?
7. Jakie pasze zawierają duże ilości tłuszczu?
8. Jaka jest różnica między tłuszczami roślinnymi a zwierzęcymi?
9. Jak dzielimy węglowodany?
10. Jaką funkcję w organizmie pełnią węglowodany?
11. Jakie znasz makroelementy i mikroelementy?
12. Jakie znasz metale toksyczne?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie podanych danych przeprowadź analizę zawartości mikro i makroelementów

w organizmie zwierzęcia oraz zinterpretuj wyniki.

Ca – 9 g
P – 8 g
K – 1,2 g
Na – 1,4 g
Cl – 1,9 g
Mg – 0,2 g
Fe – 30 mg
Zn – 40 mg
Cu – 1 mg
Mo – 0,3 mg
Se – 0,15 mg
J – 0,1 mg
Mn – 0,09 mg
Zinterpretuj powyższe dane i określ, których składników mineralnych jest za dużo,

których za mało, a których poziom jest w normie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować zapisane informacje o zawartości mikro i makroelementów,
2) zaplanować tok pracy,
3) zgromadzić potrzebne dane,
4) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
5) przeprowadzić analizę,
6) ocenić otrzymane wyniki,
7) dokonać oceny ewentualnych skutków niedoboru lub nadmiaru pierwiastków,
8) przygotować i wypełnić tabelę według poniższego wzoru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Pierwiastek

Poziom

w organizmie

Komplikacje przy

niedoborze

W jakich paszach występuje

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

normy żywienia zwierząt.

Ćwiczenie 2

Dokonano analizy pięciu próbek paszy. Obliczyć zawartość białka ogólnego

w kilogramie paszy mając podaną zawartość azotu
1. próbka w 1 g paszy 0,02 g N,
2. próbka w 1 g paszy 0,04 g N,
3. próbka w 1 g paszy 0,01 g N,
4. próbka 1 g paszy. 0,09 g N,
5. próbka 1 g paszy 0,05 g N.

Wskaż pasze, które zawierają dużo białka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania zadania,
3) przeprowadzić obliczenia,
4) otrzymane wyniki zapisać w karcie odpowiedzi,
5) zinterpretować otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

plansze z wykazem mikro i makroelementów,

−

arkusz odpowiedzi,

−

Poradnik dla ucznia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady racjonalnego żywienia zwierząt?

2) omówić znaczenie wody w organizmie zwierząt?

3) określić znaczenie białka w żywieniu zwierząt?

4) określić znaczenie tłuszczów w żywieniu zwierząt?

5) określić funkcję węglowodanów w organizmie zwierząt?

6) określić znaczenie makro i mikroelementów?

7) wymienić pierwiastki szkodliwe dla zdrowia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2. Charakterystyka pasz

4.2.1. Materiał nauczania

Czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz:

−

ś

rodowisko ma bardzo duży wpływ na skład chemiczny pasz, pośrednimi czynnikami

wpływającymi na tą wartość są gleba, odpowiednia uprawa i nawożenie,

−

gatunek i odmiana, na przykład ziarno kukurydzy w zależności od odmiany zawiera
różną ilość białka od 7,5 do 15%,

−

faza rozwoju rośliny,

−

konserwowanie i sposób przechowywania pasz,

−

zanieczyszczenia pasz,

−

przyrządzanie pasz.

Podział pasz

Rys. 2. Podział pasz [opracowanie własne]

Podział pasz oparty jest na koncentracji w nich składników pokarmowych. Pasze treściwe

zawierają w 1 kg co najmniej 0,7 jednostki owsianej, pasze objętościowe suche w 1 kg
zawierają poniżej 0,7 jednostki owsianej, pasze objętościowe soczyste mają w 1 kg poniżej
0,7 jednostki owsianej a ponadto zawierają powyżej 40% wody.

Pasze pochodzenia roślinnego:

−

zielonki – w młodych zielonkach znajduje się dużo białka dlatego przy ich skarmianiu
należy dodawać słomy, suchych wytłoków oraz innych pasz węglowodanowych. Zielonki
zawierają duże ilości składników mineralnych oraz witaminy,

−

najtańszą formą żywienia bydła jest zielonka z pastwisk a najbardziej racjonalną metodą
wypasu jest podział pastwiska na kwatery,

−

wydajność pastwiska z hektara wynosi od 10 do 30 ton

−

kiszonki – należą do pasz objętościowych soczystych, są robione z zielonek przy
wykorzystaniu fermentacji mlekowej. Kwas mlekowy decyduje o trwałości kiszonek,
najważniejsze kiszonki robione są z kukurydzy,

Pasze

Pasze treściwe

– ziarna zbóż,
– nasiona

strączkowych

– otręby

Pasze objętościowe

suche

– siano
– plewy
– słoma

Pasze objętościowe

soczyste

– zielonki

– kiszonki

– okopowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

−

sianokiszonki – wykonywane są z podsuszonej trawy i są szczególnie cenne w żywieniu
bydła,

−

do zakiszenia roślin potrzebne jest minimum cukrowe. Jest to procent cukru w roślinie
niezbędny do wytworzenia kwasu mlekowego, który w kiszonce wytworzy pH 4,3,

−

okopowe – są paszą objętościową soczystą najważniejszymi roślinami są tutaj ziemniaki,
buraki, brukiew i marchew. Zawierają dużo węglowodanów stosunkowo mało białka
i tłuszczu,

−

siano i susz z zielonek są to pasze objętościowe suche, siano zawiera nie więcej niż
15–17% wody,

−

słoma zbóż – słoma jest uboga w wartościowe składniki pokarmowe takie jak białko,
tłuszcz, skrobia natomiast zawiera dużo włókna surowego,

−

słoma roślin motylkowych zawiera więcej składników pokarmowych, w tym około 4%
białka,

−

ziarna zbóż i strączkowych zaliczamy do pasz treściwych,

−

w żywieniu zwierząt stosowane są ziarna żyta, pszenżyta, jęczmienia, owsa i pszenicy,

−

w ziarnach zbóż białka są średniowartościowe,

−

nasiona roślin strączkowych takich jak: łubin , bobik, groch, wyka, soja są używane na
paszę dla zwierząt, zawierają one więcej białka niż ziarna zbóż,

−

produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego: wysłodki buraczane, melasa, wywar,
młóto, kiełki słodowe, otręby, makuchy.

Pasze pochodzenia zwierzęcego

Pasze pochodzenia zwierzęcego charakteryzują się dużą zawartością białka, nadają się

więc do uzupełnienia w dawkach białka roślinnego. Największą zawartością białka
charakteryzuje się mączka z krwi, która ponadto zawiera ona duże ilości miedzi i żelaza.
Mączka mięsno-kostna zawiera dużo składników mineralnych natomiast mniej jest w niej
białka. Mączka rybna sporządzana jest z odpadów uzyskiwanych przy przerobie ryb
w zależności od surowca może się w niej znajdować od 30 do 70% białka. Tłuszczu
w mączkach rybnych jest od 1 do 20%, dlatego dzielimy je na chude i tłuste. Mleko
sproszkowane otrzymuje się poprzez suszenie mleka w specjalnych aparatach. Do pasz
pochodzenia zwierzęcego zaliczamy również mleko pełne, maślankę, serwatkę, preparaty
mlekozastępcze.

Syntetyczne związki azotowe

Przy żywieniu przeżuwaczy azotem niebiałkowym, teoretycznie można pokryć do 30%

zapotrzebowania na białko. Przykładem tutaj może być mocznik pastewny. Dopuszczalna
dawka mocznika może wynosić 25–30 g na 100 kg masy ciała. Mocznika można dodawać do
kiszonek z roślin niskobiałkowych. Mocznik jest optymalnie wykorzystywany przez bydło,
jeżeli są spełnione następujące warunki:

−

mocznik powinien być stosowany z paszami zawierającymi duże ilości skrobi,

−

jeżeli podajemy mocznik bydłu, nie mogą wystąpić braki fosforu, siarki, kobaltu, miedzi,
manganu,

−

skarmianie mocznika wymaga dwutygodniowego okresu przejściowego, czyli
przyzwyczajenia zwierząt do tego dodatku,

−

nie wolno nigdy podawać mocznika w postaci płynnej.

Dodatki mineralne

Dodatki mineralne stosuje się w celu uzupełnienia braku związków mineralnych. Dodatki

mineralne dzielimy na:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−

związki wapnia

−

związki wapnia i fosforu

−

związki sodu i chloru,

−

mieszanki mineralne.
Głównym dodatkiem mineralnym dostarczającym wapnia jest kreda pastewna, natomiast

fosforu dostarczają mączki kostne surowe, a sodu lizawki. Pasze mineralne podaje się
zwierzętom w postaci mieszanek w skład, których wchodzą makro i mikroelementy.

Mieszanki paszowe przemysłowe

Mieszanki przemysłowe są produkowane z różnych komponentów zarówno krajowego

jak i zagranicznego pochodzenia. Mieszanki te wytwarzane są w zakładach przemysłowych.
Pozwalają one na zbilansowanie podstawowych składników pokarmowych. Mieszanki
przemysłowe dzielimy w zależności od zawartości białka na:

−

koncentraty białkowe,

−

mieszanki pełnodawkowe i uzupełniające,

−

mieszanki mineralno-witaminowe, prefiksy.
Koncentraty białkowe zawierają około 30% białka. Składają się one głównie ze śrut

wysokobiałkowych poekstrakcyjnych, śruty z nasion roślin strączkowych oraz mączki
pochodzenia zwierzęcego. Na rynku dostępne są również superkoncentraty zawierające nawet
40% białka. Przygotowując pasze treściwe w gospodarstwie należy do ześrutowanego zboża
dodać 20% koncentratu białkowego lub 10% superkoncentratu. Mieszanki pełnodawkowe
występują w żywieniu niektórych gatunków zwierząt. Stanowią wtedy jedyny pokarm dla
nich. Mieszanki te stosowane są w żywieniu niosek, brojlerów, oraz świń. Mieszanki
uzupełniające są stosowane jako dodatek do pasz gospodarskich, znajdują zastosowanie
przeważnie w żywieniu bydła. Zawartość białka w tych paszach wynosi ponad 10%. Zestaw
tych pasz zależy od sezonu żywienia lato, zima.

Premiksy, mieszanki mineralno-witaminowe

Premiksy zwane są inaczej polfamiksami, są to specjalne mieszanki zawierające w swoim

składzie antybiotyki (obecnie zabronione), witaminy, stymulatory wzrostu, mikroelementy,
substancje smakowe. W paszach pochodzenia gospodarskiego występują niedobory pewnych
składników pokarmowych nieodzownych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu
i dlatego żeby je uzupełnić stosujemy dodatki w formie mieszanek mineralno-witaminowych.

Zalety stosowania mieszanek w żywieniu zwierząt:

−

można racjonalnie gospodarować paszami zwłaszcza drogimi,

−

w lepszym stopniu wykorzystywane są składniki pokarmowe,

−

można łatwo uzupełnić braki mikroelementów, oraz innych składników,

−

ułatwia mechanizację żywienia,

−

łatwo można wdrożyć do praktyki najnowsze osiągnięcia nauki,

−

poprawiają smak pasz niechętnie zjadanych przez zwierzęta.

Ocena organoleptyczna pasz
Ocena organoleptyczna siana
Typ:

−

słoma i siano z upraw polowych, łąkowe, siano z ostatniego pokosu.

Barwa:

−

oliwkowo-zielona,

−

brunatna – charakterystyczna dla siana z roślin motylkowych,

−

niebieskawa – siano zawiera dużo roślin turzycowatych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

słomiasta – siano zbierano, gdy rośliny były w fazie wzrostu,

−

spłowiała – siano poddane było dłuższemu działaniu promieni słonecznych.

Zapach:

−

przyjemny aromatyczny,

−

zapach słaby- siano wyługowane przez deszcz,

−

zapach stęchlizny- niedostatecznie wysuszone przed zwiezieniem.

Wady:

−

zanieczyszczenia ziemią, piaskiem, mułem, mchem,

−

porażenie rdzą, głowiną,

−

opanowane przez pleśnie.

Struktura:

−

elastyczna sprężysta,

−

długie przechowywanie, brak elastyczności.

Faza wzrostu:

−

najlepsza początek kwitnienia.

Wilgotność:

−

do 15% wody, twarde w dotyku przy skręcaniu w powrósło trzeszczy i rwie się,

−

15–17% wody w dotyku miękkie, łatwo skręca się w powrósło, nie pęka,

−

powyżej 17% wody daje wyraźnie uczucie chłodu w dotyku, łatwo skręca się
w powrósło, a po uwolnieniu prawie się nie rozkręca się.

Skład botaniczny:

−

trawy,

−

motylkowe,

−

zioła,

−

chwasty.

Ocena organoleptyczna kiszonki i sianokiszonki
Barwa:

−

powinna być zbliżona do materiału wyjściowego,

−

ż

ółte zabarwienie świadczy o zawartości kwasu octowego,

−

brązowa, procesy fermentacyjne wywołane samozagrzaniem,

−

bardzo ciemna, o nadmiernym rozwoju bakterii gnilnych.

Zapach:

−

winno-owocowy lub kwasu chlebowego, świadczy o prawidłowo zachodzących
procesach fermentacyjnych w kiszonce,

−

zapach zjełczałego masła, duża ilość kwasu masłowego,

−

ostry, zapach kwaśny, fermentacja octowa,

−

zapach kału, procesy gnilne, rozkład białka.

Struktura:

−

powinna być nienaruszona, zbliżona do materiału wyjściowego.

Zanieczyszczenia:

−

można stwierdzić zanieczyszczenia po roztarciu kiszonki w palcach.

Ocena organoleptyczna słomy
Gatunek rośliny:

−

z której słoma pochodzi.

Barwa, połysk:

−

słomy zebrane w złych warunkach atmosferycznych nie mają połysku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Zapach:

−

zapach stęchły, pleśń, wskazują na to że słoma zebrana była w złych warunkach lub źle
przechowywana.

Wilgotność:

−

wilgotność słomy nie powinna przekraczać 10% zbyt wilgotna szybko pleśnieje, gnije
łatwo zagrzewa się i traci wartość pastewną.

Wady:

−

zanieczyszczenia pyłem, piaskiem, ziemią.

Ocena pastwiska i organizacja wypasu

W celu oceny pastwiska należ ustalić:

−

skład botaniczny runi pastwiskowej,

−

ocenić wartość pastwiska,

−

określić plon pastwiska,

−

sporządzić plan podziału pastwiska, wyznaczyć kwatery.
Wypas kwaterowy jest najracjonalniejszą metodą użytkowania pastwiska. Wielkość

kwater zależy od liczby zwierząt w gospodarstwie, i od planowego obciążenia kwater,
uwarunkowanego wydajnością pastwiska.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń?

1. Jak dzielimy pasze w zależności od zawartości białka i wody?
2. Jakie czynniki wpływają na wartość pokarmową pasz?
3. Scharakteryzuj rolę zielonek w żywieniu zwierząt gospodarskich?
4. Jakie jest znaczenie pastwisk w żywieniu przeżuwaczy?
5. Na czym polega proces zakiszania pasz, co to jest minimum cukrowe?
6. Wymień pasze, które są produktami ubocznymi przemysłu rolno- spożywczego?
7. Wymień, i podaj zastosowanie w żywieniu pasz pochodzenia zwierzęcego?
8. W jaki sposób stosujemy w żywieniu bydła syntetyczne związki azotowe?
9. Podaj zastosowanie koncentratów białkowych w żywieniu?
10. Jakie zalety ma żywienie mieszankami pełnoporcjowymi?
11. Jakie znaczenie w żywieniu zwierząt mają premiksy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W gospodarstwie znajdują się pasze pochodzenia roślinnego, które mają ogromny wpływ

na efektywne żywienie zwierząt. Twoim zadaniem jest ocena organoleptyczna tych pasz, a są
to kiszonka z kukurydzy, siano z pierwszego pokosu tak zwany potraw, sianokiszonka oraz
słoma.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do przeprowadzenia oceny organoleptycznej

pasz,

3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4) pobrać w sposób odpowiedni próbki pasz,
5) przeprowadzić ocenę organoleptyczną kiszonki, sianokiszonki, siana i słomy,
6) przeanalizować dokładnie pobrane próbki,
7) wykonać notatki,
8) po zakończeniu pracy wyczyścić sprzęt i odstawić go do magazynu,
9) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze i zdjęcia przedstawiające zasady organoleptycznej oceny pasz,

−

kiszonka z kukurydzy, słoma, sianokiszonka, siano z pierwszego pokosu,

−

poradnik dla ucznia,

−

waga.

Ćwiczenie 2

Wykonać ocenę pastwiska i organizację wypasu w gospodarstwie.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) określić skład botaniczny pastwiska,
3) określić na podstawie składu botanicznego wartość pastwiska, wartość pokarmową

zielonki w jednym kilogramie, zmierzyć wysokość runi, skosić 0,5 ara zebrać zielonkę,
zważyć,

4) obliczyć ilość białka jaką otrzymamy ze skoszonej zielonki,
5) otrzymane wyniki zapisać w arkuszu,
6) podzielić pastwisko na kwatery,
7) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

tabele wartości pasz,

−

płachta,

−

kosa,

−

waga,

−

taśma miernicza,

−

pastuch elektryczny.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz?

2) dokonać podziału pasz ?

3) dokonać oceny organoleptycznej pasz ?

4) wyjaśnić jaką rolę odgrywają zielonki w żywieniu przeżuwaczy?

5) wyjaśnić jaką rolę odgrywają mieszanki pełnoporcjowe w żywieniu

zwierząt gospodarskich?

6) wyjaśnić jaką rolę odgrywają premiksy w żywieniu zwierząt

gospodarskich?

7) podawać krową mlecznym syntetyczne związki azotowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.3. śywienie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich

4.3.1. Materiał nauczania

śywienie bydła

W żywieniu bydła możemy wyróżnić kilka grup żywieniowych:

–

ż

ywienie bydła mlecznego,

–

ż

ywienie cieląt,

–

ż

ywienie opasów.

śywienie bydła mlecznego

Dla krów mlecznych jako przeżuwaczy głównym źródło energii stanowią węglowodany

pasz roślinnych. O efektywności wykorzystywania energii z tych pasz decydują procesy
fermentacyjne zachodzące w żwaczu. Ich przebieg zależy od budowy chemicznej
węglowodanów oraz składu i ilości mikroorganizmów w żwaczu. Węglowodany ulegające
fermentacji w żwaczu dostarczają energii zarówno zwierzęciu jak i żyjącym tam
drobnoustrojom. Aby zapewnić odpowiednią pracę żwacza należy dostarczyć część włókna
w zielonkach, kiszonkach, sianie czy słomie. Powinny one stanowić przynajmniej 20% całej
ilości włókna surowego w dawce.

Ustalając dawki pokarmowe dla krów mlecznych należy wziąć pod uwagę

zapotrzebowanie bytowe oraz zapotrzebowanie produkcyjne zwierzęcia. Zapotrzebowanie
bytowe krowy oblicza się na podstawie jej minimalnych potrzeb związanych
z podtrzymaniem procesów życiowych, biorąc pod uwagę masę ciała przy braku produkcji
mleka. Zapotrzebowanie produkcyjne opieramy się na wartości energetycznej i zawartości
białka w mleku. Do tego zapotrzebowania wliczamy również potrzeby krowy związane
z ciążą, kondycją i wzrostem młodych krów. Zapotrzebowanie produkcyjne zależy więc od
liczby laktacji, wydajności mleka, składu mleka, okresu ciąży i terminu wycielenia.

Pasze stosowane w żywieniu:

−

pasze objętościowe soczyste, zielonki, kiszonki dla krów mlecznych kiszonka
z kukurydzy, kiszonki, buraki pastewne, wysłodki buraczane, świeże młóto, wywar
ziemniaczany,

−

pasze objętościowe suche, siano, słoma, plewy,

−

pasze treściwe, mieszanki złożone z wielu składników.
Zielonki odgrywają bardzo dużą rolę w żywieniu bydła mlecznego krowa może zjeść

dziennie około 10% masy swojego ciała tej paszy. Krowa o masie 600 kg zjada dziennie
60 kg zielonki. Przy skarmianiu kiszonki konieczne jest podawanie zwierzętom kredy
pastewnej w ilości100 g dziennie. Z okopowych najczęściej stosuje się w żywieniu krów
buraki pastewne, półcukrowe, są to pasze zawierające mało białka, ale stosunkowo dużo
węglowodanów, dlatego stanowią one dobre uzupełnienie dawki ubogiej w składniki
energetyczne. Siano jest bardzo dobrą paszą dla krów, stwarza ono poczucie sytości
wypełniając przewód pokarmowy. Krowa może dziennie zjeść siana od 1 do 4% masy
swojego ciała. Wyróżniamy dwa systemy żywienia krów system mieszany, zróżnicowany
oraz system pełnodawkowy. Dawkę pokarmową dla krów mlecznych ustalamy w oparciu
o normy żywienia, obliczając zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krów. Następnie
dobieramy pasze i bilansujemy dawkę. Krowy karmi się dwa razy dziennie, rano i po
południu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

śywienie cieląt

Małe cielęta przez pierwsze 3 tygodnie najlepiej wykorzystują białko zawarte w mleku,

z czasem wykształcają się przedżołądki. Ciele należy jak najdłużej poić mlekiem matki.
Pierwsze pojenie siarą powinno odbyć się zaraz po porodzie. Mleko jest jednak bardzo drogą
paszą i dlatego po 14 dniach możemy przestawić cielęta na preparaty mlekozastępcze.
Preparaty mlekozastępcze produkowane są w postaci proszku. Należy pamiętać o dobrym
rozpuszczeniu preparatów mlekozastępczych w wodzie, grudki nierozpuszczone mogą
spowodować u cieląt biegunkę. Paszę treściwą udostępnia się od początku karmienia tak jak
siano w ilościach do woli. Tak żywi się cielęta przez pierwsze 3 miesiące. W czwartym
miesiącu zaczyna się normować paszę.

ś

ywienie opasów

Celem opasu bydła jest uzyskanie dobrej jakości wołowiny. Mięso wołowe dostępne

w naszym kraju pochodzi od ras mięsnych, kombinowanych, czyli mięsno-mlecznych oraz
mlecznych. Jakość produkowanej wołowiny zależy od wielu czynników, rasy, żywienia,
warunków utrzymania. W 70% o efektywności opasu decyduje żywienie. Opas bydła zaczyna
się po ukończeniu przez cielęta 120 dnia życia. Dobrze odchowane cielęta ważą wtedy około
120–150 kg i mają dobrze wykształcony żwacz. W tym wieku mogą uzyskiwać przyrosty
nawet 1000 g dziennie.

Wartościowymi paszami używanymi do opasu bydła są:

−

kiszonka z kukurydzy,

−

zielonka pastwiskowa,

−

kiszonka z liści buraków cukrowych,

−

siano łąkowe,

−

wywary, młóto browarne,

−

buraki pastewne,

−

sianokiszonki,

−

podstawowym zbożem stosowanym w opasie jest jęczmień,

−

mieszanki treściwe które zawierają śruty z kukurydzy, pszenicy, owsa, pszenżyta,

−

produkty przemysłu rolno-spożywczego: poekstrakcyjne śruty sojowe, otręby, melasy,
makuchy.
W opasie bydła wyróżniamy trzy systemy:

−

intensywny,

−

półintensywny,

−

ekstensywny.
Intensywnie opasamy cielęta na białe mięso, stosujemy tylko mleko i preparaty

mlekozastępcze, opasamy również buhajki oraz wybrakowane krowy mleczne. Półintensywnie
opasa się buhajki oraz wybrakowane krowy. Ekstensywnie opasa się buhajki i wybrakowane
krowy. W opasie bydła stosuje się stymulatory wzrostu można do nich zaliczyć probiotyki,
poprawiają one efekty opasu, mając duży wpływ na metabolizm zwierzęcia.

śywienie owiec

Owce są zwierzętami poligastrycznymi posiadającymi szczególną budowę wargi górnej,

która jest podzielona przegrodą skórną na dwie części. Umożliwia to owcy wybiórcze
pobieranie pasz najczęściej są to drobne smakowite części roślin. Ponadto owca posiada
muskularny język oraz zęby sieczne zaokrąglone do środka, co umożliwia jej dobre
przygryzanie traw oraz wypas owiec na pastwiskach bardzo niskim odroście runi. Owce
posiadają również bardzo szeroki przełyk dzięki temu mogą bardzo szybko połykać pobraną
paszę i szybko zaspokoić głód.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Pojemność wielokomorowego żołądka u owcy wynosi 25 litrów. Owca po urodzeniu

dopiero po 9 tygodniach ma wykształcone wszystkie części żołądka. Wychów młodych
owiec, jagniąt trwa zwykle 100 dni. Jagnię w tym okresie korzysta do woli z mleka matki.
Pierwszym bardzo ważnym pokarmem jagnięcia jest siara, dostarcza ona niezbędnych
substancji pokarmowych oraz ciał odpornościowych. Mleko matki przez pierwsze dwa
tygodnie wystarcza całkowicie. Jagnie wypija wtedy od 1 do 1,5 litra dziennie. Po dwóch
tygodniach od urodzenia zaczynamy podawać bardzo dobrej jakości siano oraz gnieciony
owies. Od drugiego miesiąca zaczyna spadać wydajność mleczna matek i dlatego zwiększamy
udział pasz treściwych zawierających stosunkowo dużo białka. W piątym tygodniu życia
wprowadzamy okopowe najlepiej rozdrobnioną marchew w ilości 0,5 kg. Jeśli wychów
jagniąt przypada na okres pastwiskowy wypas jagniąt z matkami zaczynamy od 2 tygodnia
ż

ycia. W tym okresie pobrana zielonka, wypite mleko powinno być uzupełnione paszami

treściwymi w ilości 0,1 do 0,2 kg dziennie.

Tucz jagniąt dzielimy na:

−

tucz intensywny do masy 30 kg,

−

tusz średnio intensywny do 6 miesiąca,

−

tucz przedłużony do 9 miesiąca.
Przy tuczu intensywnym jagnięta przez cały okres mogą korzystać z mleka matki. Tucz

ś

rednio intensywny może być pastwiskowy, stacjonarny lub przedłużony. śywienie maciorek

zależy od: okresu fizjologicznego w zależności czy jest to okres zasuszenia, okres stanówki,
okres ciąży lub okres laktacji stosujemy różne dawki pokarmowe.

śywienie świń
Pasze stosowane w żywieniu świń

Ś

winie wymagają pasz wartościowych i łatwostrawnych, pasze, które zawierają duże

ilości włókna są przez nie gorzej trawione. W żywieniu tradycyjnym stosujemy takie pasze
jak ziemniaki, śruty zbożowe i otręby. Z pasz soczystych wartościowe dla świń są zielonki
z lucerny, buraki pastewne i półcukrowe. Pasze te uzupełniane są mieszankami pasz
treściwych takich jak L, T-1 i T-2 oraz koncentratami białkowymi. Opłacalność hodowli świń
w dużym stopniu zależy od właściwego doboru pasz. W fermach przemysłowych
wielkotowarowych świnie żywi się wyłącznie mieszankami pełnoporcjowymi.
ś

ywienie loch

Normy żywienia loch uzależnione są od ich masy, wieku oraz stanu fizjologicznego,

a u loch karmiących od liczby odchowanych prosiąt. Bardzo ważną rolę w żywieniu loch
prośnych odgrywa jakość pasz, ich zasobność w niezbędne składniki pokarmowe, witaminy
i pełnowartościowe białko.

śywienie knurów

Knury żywione są takimi paszami jak lochy, a na fermach mieszankami

pełnoporcjowymi, których daje się 2,5 kg dziennie na sztukę.
Tucz świń

Wyróżniamy kilka typów tuczu świń, z których na największą skalę prowadzony jest tucz

mięsny. W mniejszym stopniu prowadzone są tucze tłuszczowo-mięsny, mięsno-słoninowy
i słoninowy. Tucz świń polega na tym, aby zwierzę w ciągu 6–7 miesięcy osiągnęło wagę
110 kg.

Czynniki określające opłacalność tuczu:

−

zużycie jednostek pokarmowych i białka na jeden kilogram przyrostu,

−

wiek przy osiągnięciu określonej masy ubojowej,

−

jakość i ceny skarmianych pasz,

−

ceny warchlaków branych do tuczu oraz cena żywca rzeźnego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

−

nakłady pracy oraz koszt amortyzacji pomieszczeń i urządzeń.
Najwyższe ceny uzyskuje się za tuczniki wybitnie mięsne sprzedawane w okresie małej

podaży żywca na rynku. Dawki pokarmowe dla świń ustala się w oparciu o normy żywienia
ś

wiń.

śywienie koni

W żywieniu koni wyróżniamy zapotrzebowanie bytowe ściśle związane z masą ciała

konia oraz produkcyjne związane z jego pracą. Oprócz tego dla źrebnych klaczy stosowane są
dodatki na rozwój płodu, a dla klaczy karmiących na produkcję mleka. Normy żywienia koni
roboczych, klaczy źrebnych i karmiących, ogierów oraz źrebiąt zawarte są w „Normach
ż

ywienia zwierząt gospodarskich”. Ustalając zapotrzebowanie bytowe dla konia musimy znać

jego wagę. Możemy ją określić wykonując odpowiednie pomiary a następnie podstawiając
ich wyniki do wzoru:

C = O

×

P

×

W

gdzie:
C – masa ciała w kilogramach,
O – obwód klatki piersiowej w metrach,
P – obwód podłużny tułowia w metrach,
W – współczynnik, który jest różny i wynosi dla koni małopolskich i wielkopolskich 75,

ś

ląskich, sztumskich i ardenów 81, lidzbarskich 78.

ś

ołądek konia jest stosunkowo mały, jego pojemność wynosi około 18 litrów ze względu

na budowę przełyku koń nie może wymiotować, dlatego żywiony nieodpowiednimi paszami,
stęchłymi, zanieczyszczonymi może zachorować, a nawet paść.

Pasze używane w żywieniu koni:

−

owies, jest paszą treściwą najczęściej stosowaną w żywieniu koni, dzienna dawka wynosi
4–6 kg,

−

jęczmień, jest stosowany w mieszance z owsem w stosunku 1 do 3, na dobę możemy
podać koniowi 1,5 kg tej paszy treściwej,

−

ż

yto, zadaje się w postaci śruty wymieszanej z sieczką lub całe ziarno moczone wcześniej

przez 12 godzin, dawka dobowa do 6 kg,

−

bobik, jest paszą typowo białkową, nadaje się jako dodatek dla koni ciężko pracujących
i wynosi od 1 do 1,5 kg na dobę,

−

kukurydza, zawiera stosunkowo mało białka, które można uzupełnić sianem
z motylkowych, dzienna dawka ziarna łuskanego dla koni roboczych wynosi 3 do 6 kg,

−

otręby pszenne, są stosowane w żywieniu klaczy źrebnych, ogierów w sezonie
rozpłodowym i źrebiąt, dawka na dobę wynosi 2 kg,

−

siano, jest podstawowa pasza objętościową w żywieniu koni dawka od 1 do 2 kg na 100
kg wagi,

−

słoma, jest pasza uboga w składniki pokarmowe stosowana w postaci sieczki dzienna
dawka wynosi 3 kg,

−

zielonki, dorosły koń może otrzymać 30–50 kg zielonki dziennie,

−

kiszonki, podajemy je koniom ale musza być bardzo wysokiej jakości w ilości 10–12 kg
na dobę,

−

marchew, jest dla koni najcenniejszą paszą okopową zjadają ją głównie klacze, źrebięta
i ogiery, dawka dzienna wynosi 2–5 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

śywienie drobiu
Pasze stosowane w żywieniu kur

Drób jest wszystkożerny. Podstawą żywienia kur są pasze roślinne uzupełniane paszami

pochodzenia zwierzęcego oraz dodatkami witaminowo- mineralnymi. Ptaki mają stosunkowo
krótki przewód pokarmowy, dlatego w paszach musi być duża koncentracja składników
białka. Racjonalne żywienie drobiu w chowie intensywnym polega na podawaniu
przemysłowych

mieszanek

pełnoporcjowych.

Drób

utrzymywany

w zamkniętych

pomieszczeniach musi otrzymywać pasze bogate w białko, witaminy i składniki mineralne.
Zapotrzebowanie kur niosek na pasze zależy od ich potrzeb bytowych i produkcyjnych,
a więc od masy ciała i nieśności. Podstawa dawki dla kur są śruty i ziarno zbóż powinny one
stanowić 60–70% dawki. Źródłem białka powinny być śruty i mączki poekstrakcyjne
podawane w ilości 10–15%. Białko roślinne powinno być wzbogacane białkiem zwierzęcym
w ilości 5–10%. W naszym kraju produkowane są następujące mieszanki pełnoporcjowe dla
kur i kurcząt:

−

DJ-1 dla niosek w pierwszym okresie produkcji,

−

DJ-2 dla niosek w drugim okresie produkcji,

−

DKM-1 dla kurcząt do 8 tygodnia życia,

−

DKM-2 dla kurcząt od 8 do 20 tygodnia życia,

−

DKA starter, DKA grower, DKA finiszer dla brojlerów.
Ważną rolę w żywieniu kur odgrywają preparaty witaminowo-mineralne:

−

Avitan, mikromix B, mikromix Z, mikromix N, mikrosol E.
W żywieniu drobiu rozróżniamy trzy systemy karmienia:

−

dawkowany,

−

kombinowany,

−

dowolny.

śywienie owadów użytkowych
śywienie pszczół miodnych

Pszczoła miodna jest jedynym gatunkiem zwierząt udomowionych, który nie wymaga

systematycznego żywienia przez człowieka. Od kiedy udowodniono, iż cukier zastępujący
miód nie szkodzi zimującej rodzinie pszczelej rozpowszechniła się praktyka niemal
całkowitego wycofania miodu z zimowego żywienia rodzin pszczelich.

Gotowe pokarmy dla pszczół:

−

Apiinwert, pokarm płynny, w jednym litrze znajduje się mieszanina jednego kilograma
cukrów: sacharozy, glukozy i fruktozy,

−

Apifonda, pokarm stały, inwertowane ciasto cukrowe nadające się do podkarmiania
pobudzającego oraz do karmienia pszczół na zimę,

−

Nektapoll, ciasto miodowo-cukrowe z dodatkiem pyłku do podkarmiania pobudzającego,

−

Biopoll, ciasto miodowo-cukrowe z pyłkiem,

−

Apipuder, cukier puder do przygotowywania pokarmu stałego – ciasta,

−

Neopoll, ciasto miodowo-cukrowe z pyłkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń?

1. Co nazywamy zapotrzebowaniem bytowym krowy?
2. Od czego zależy zapotrzebowanie produkcyjne krowy?
3. Jakie pasze okopowe stosujemy w żywieniu bydła?
4. Jaką rolę w żywieniu bydła odgrywają kiszonki?
5. Na czym polega tradycyjny odchów jagniąt?
6. Jakie są metody tuczu jagniąt?
7. Jakie znasz rodzaje tuczu świń?
8. Jakie pasze stosujemy w żywieniu świń?
9. Jakie pasze stosujemy w żywieniu koni?
10. Jakie znasz mieszanki pełnoporcjowe w żywieniu drobiu?
11. W jaki sposób bez wagi możemy określić ciężar ciała konia?
12. Jakie pokarmy stosujemy w żywieniu pszczół?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W gospodarstwie znajdują się cielęta i młode bydło opasowe:

−

przygotuj program żywienia cieląt do 3 miesiąca życia,

−

oblicz koszty mleka i preparatów mleko zastępczych zużytych do odchowu cieląt,

−

przygotuj pójło i zadaj cielętom,

−

wykonaj prace porządkowe w cielętniku,

−

oblicz dawkę pokarmową dla jałówki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do przeprowadzenia ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) opracować program żywienia cieląt do 3 miesiąca życia,
5) obliczyć koszty mleka preparatów mleko zastępczych zużytych do odchowu cieląt,
6) przygotować pójło i zadać cielętom,
7) wykonać prace porządkowe w cielętniku,
8) obliczyć dawkę pokarmową dla jałówki,
9) zadać paszę jałówkom.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz odpowiedzi,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

plansza „skład siary”,

−

normy żywienia zwierząt gospodarskich,

−

waga,

−

termometr,

−

preparaty mlekozastępcze,

−

sprzęt do przygotowania paszy dla cieląt,

−

mieszanki treściwe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Ćwiczenie 2

Ułożyć dawkę pokarmową dla krowy o masie 500 kg, w wieku 4 lat, wydajność dzienna

12 kg mleka o zawartości 4% tłuszczu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krowy,
2) dobrać pasze,
3) ustalić jaka jest, wartość pokarmowa dobranych pasz,
4) wykonać obliczenia, zbilansować dawkę,
5) zapisać wyniki w arkuszu,
6) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

poradnik dla ucznia,

−

normy żywienia zwierząt,

−

pasze dla bydła mlecznego,

−

arkusz papieru formatu A4.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić pasze stosowane w żywieniu bydła mlecznego?

2) określić zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne dla krowy mlecznej?

3) wymienić pasze używane w żywieniu owiec?

4) wymienić pasze używane w żywieniu koni?

5) określić ciężar konia bez ważenia?

6) scharakteryzować na czym polega tradycyjny odchów jagniąt?

7) wymienić mieszanki pełnoporcjowe stosowane w żywieniu kur

nieśnych?

8) scharakteryzować pokarmy dla pszczół?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do pasz objętościowych suchych zaliczamy

a) buraki pastewne.
b) zielonki.
c) siano.
d) ziarno zbóż.

2. Najlepszą dla cieląt paszą z okopowych jest

a) burak cukrowy.
b) burak pastewn.,
c) ziemniaki.
d) marchew.

3. Dzienna dawka siana dla krowy wynosi

a) 6–7% masy ciała.
b) 4–5% masy ciała.
c) 8–9% masy ciała.
d) 1–3% masy ciała.

4. Krowa o masie 500 kg może zjeść dziennie

a) 5–15 kg siana.
b) 20–30 kg siana.
c) 40–45 kg siana.
d) 50–55 kg siana.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

5. śywienie pełnodawkowe krów polega na

a) żywieniu sianem i okopowymi.
b) żywieniu sianokiszonką i okopowymi.
c) żywieniu kiszonką i sianem.
d) sporządzanie jednej karmy w postaci mieszaniny pasz objętościowych i treściwych.

6. Na produkcję jednego kilograma mleka krowa zużywa

a) 6–7 litrów wody.
b) 3,5–5 litrów wody.
c) 7–8 litrów wody.
d) 9–10 litrów wody.

7. W pierwszym dniu życia najcenniejszą pasza dla cielęcia jest

a) mleko odtłuszczone.
b) serwatka.
c) siara.
d) preparaty mleko zastępcze.

8. Przy opasie intensywnym bydła przyrosty dzienne wynoszą

a) ponad 500 g.
b) ponad 1000 g.
c) ponad 700 g.
d) ponad 800 g.

9. Jagnięta od matki odsadza się zwykle w wieku

a) 60 dni.
b) 70 dni.
c) 100 dni.
d) 80 dni.

10. Jagnięta mają bardzo dobrze rozwinięty żołądek wielokomorowy w wieku

a) 1 miesiąca.
b) 2, miesięcy.
c) 2,5 miesiąca.
d) 3 miesięcy.

11. Pojemność żołądka konia wynosi

a) 18 litrów.
b) 20 litrów.
c) 15 litrów.
d) 25 litrów.

12. Dzienna dawka owsa dla konia wynosi

a) 4–6 kg.
b) 1–2 kg.
c) 7–9 kg.
d) 10–12 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

13. Mączki rybne chude zawierają

a) do 10% tłuszczu.
b) do 12% tłuszczu.
c) do 14% tłuszczu.
d) do 7% tłuszczu.

14. Ocena organoleptyczna pasz polega na

a) chemicznej analizie.
b) analizie przy pomocy zmysłów.
c) analizie komputerowej.
d) analizie laserowej.

15. Superkoncentraty białkowe zawierają

a) około 60% białka.
b) około 20% białka.
c) około 40% białka.
d) około 15% białka.

16. W czasie zakiszania pasz pożądany jest kwas

a) octowy.
b) mrówkowy.
c) mlekowy.
d) stearynowy.

17. W paszach przeznaczonych dla kur niosek powinna być duża koncentracja

a) białka.
b) tłuszczów.
c) węglowodanów.
d) soli.

18. Mieszanka DKM to pasza dla

a) kur nieśnych.
b) kurcząt.
c) indyków.
d) kaczek.

19. Mieszanki uzupełniające zawierają powyżej

a) 15% białka.
b) 20% białka.
c) 10% białka.
d) 30% białka.

20. Premiksami (polfamiksami) nazywamy

a) mączki kostne.
b) mączki rybne.
c) koncentraty białkowe.
d) mieszanki mineralno-witaminowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

śywienie zwierząt gospodarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

6. LITERATURA

1. Chachułowa J.: Hodowla zwierząt. PWRiL, Warszawa 1996
2. Jamroz D.: śywienie zwierząt i paszoznawstwo fizjologiczne i biochemiczne podstawy

ż

ywienia zwierząt. PWN, Warszawa 2001

3. Langenfeld M.: Aparat trawienny zwierząt. AR, Kraków 1991
4. Manikowski W., Weinder S. (red.): Biochemia kręgowców. PWN, Warszawa 1998
5. Truchliński J., Wójcik S.: Przewodnik do ćwiczeń z biochemii i z elementami fizyki. AR,

Lublin 1993