Jesteœmy coraz bli¿ej tej

chwili, gdy zostanie

pokonane przekleñstwo

wie¿y Babel, czyli

popl¹tanie jêzyków. Ca³a

nadzieja w translatorach

mowy. Nastêpuje sta³y,

choæ wci¹¿ jeszcze

niewystarczaj¹cy postêp

w tej dziedzinie.

Najnowsze osi¹gniêcia

Autor omawia na

przyk³adzie urz¹dzeñ

firmy Ectaco.

F

irma ECTACO (Electronic Dictiona-

ries & Linguistic Software) zajmuj¹-

ca siê do tej pory opracowywaniem

elektronicznych s³owników, progra-

mów automatycznej translacji (machine transla-

tion) i innych programów lingwistycznych, dostar-

czy³a niedawno na rynek urz¹dzenia oznaczo-

ne symbolami UT-103 oraz UT-203, które s³u¿¹

do automatycznego t³umaczenia sygna³u mowy.

Urz¹dzenia o niewielkich wymiarach (11,1 cm -

d³ugoœæ, 6,3 cm - szerokoœæ, 2,3 cm - gruboœæ)

przypominaj¹ swym wygl¹dem popularne tele-

fony komórkowe (rys. 1).

Ich masa jest równie¿ niewielka i wynosi zale-

dwie 110 gramów.

We wnêtrzu znajduje siê 32-bitowy procesor

firmy Toshiba z centraln¹ jednostk¹ przetwa-

rzaj¹c¹, taktowan¹ zegarem 75 MHz. Ponadto

translatory maj¹ 16 Mbitów pamiêci RAM oraz

64 Mbity pamiêci ROM. Wyposa¿one s¹ równie¿

w wyœwietlacz ciek³okrystaliczny, na którym mie-

szcz¹ siê dwie linijki, po 12 znaków ka¿da.

Urz¹dzenie zasilane jest dwiema bateriami R6

(popularne ”paluszki”) i w przypadku zastoso-

wania baterii alkalicznych mo¿e pracowaæ w spo-

sób ci¹g³y przez 36 godzin, co odpowiada po-

nad dwóm tygodniom doœæ intensywnej eks-

ploatacji.

Translator jest równie¿ wyposa¿ony w specjal-

ny system zabezpieczaj¹cy, który w przypadku

nieu¿ywania powoduje automatyczne wy³¹cze-

nie po up³ywie kilku minut. Podstawowe ele-

menty translatora przedstawiono na rys. 2.

Praca z translatorem

Urz¹dzenia UT-103 i UT-203 s¹ automatycz-

nymi translatorami sygna³u mowy, co oznacza,

¿e stanowi¹ one zintegrowane systemy automa-

tycznego rozpoznawania sygna³u mowy oraz au-

tomatycznej translacji.

r

RÓ¯NE

12

wykonalne, je¿eli nie posiada on znajomoœci

przynajmniej podstaw tego jêzyka, zw³aszcza je-

go fonetyki. W ogólnym przypadku bieg³e opa-

nowanie fonetyki jêzyka obcego jest bardzo

trudn¹ spraw¹ i nie da siê tego po prostu nauczyæ

korzystaj¹c wy³¹cznie z ksi¹¿ki, podobnie jak np.

jazdy na nartach.

Automatyczne translatory UT-103 i UT-203 spra-

wiaj¹, ¿e wymieniony problem znika, jak za do-

tkniêciem magicznej ró¿d¿ki.

Czym ró¿ni¹ siê od siebie urz¹dzenia UT-103

i UT-203?

Otó¿ UT-103 ma wbudowany modu³ automa-

tycznego rozpoznawania mowy (speech recogni-

tion) dla jêzyka angielskiego oraz oprogramowa-

nie dokonuj¹ce automatycznego przek³adu na

jeden z trzech wybranych przez u¿ytkownika

jêzyków: francuski, niemiecki b¹dŸ hiszpañski.

Z kolei UT-203 jest pierwszym w œwiecie dwukie-

runkowym translatorem sygna³u mowy, potrafi

bowiem t³umaczyæ z jêzyka angielskiego na jê-

zyki niemiecki i rosyjski oraz z jêzyka rosyjskie-

go na angielski i niemiecki. Zatem, dwie osoby

mówi¹ce odpowiednio po rosyjsku i angielsku

mog¹ ze sob¹ konwersowaæ w swoich ojczy-

stych jêzykach za pomoc¹ tego urz¹dzenia.

Oba urz¹dzenia UT-103 i UT-203 maj¹ wbu-

dowane dwujêzyczne s³owniki o pojemnoœci

oko³o 9000 s³ów oraz bazy danych zawieraj¹ce

po oko³o 3000 zwrotów i wyra¿eñ. Zatem, mo¿-

liwoœci wymienionych urz¹dzeñ s¹ dosyæ ogra-

niczone i w zwi¹zku z tym raczej nie bêd¹ przy-

datne do przeprowadzania uczonych dysput fi-

lozoficznych. Mo¿na natomiast za ich pomoc¹

porozumieæ siê w tak elementarnych i prozaicz-

nych sprawach, jak:

q

wyra¿anie podziêkowañ, powitañ i zwrotów

grzecznoœciowych

q

zarz¹dzanie gospodarstwem domowym

q

odbywanie podró¿y

q

rezerwacja miejsc w hotelu

q

korzystanie z restauracji

q

robienie zakupów

q

za³atwianie spraw w urzêdzie pocztowym i

w banku

q

zamawianie rozmowy telefonicznej

q

zwiedzanie miasta

q

uczestniczenie w imprezach sportowych

q

kontakt z lekarzem

q

korzystanie z salonu fryzjerskiego.

Trudnoœci i ograniczenia

Z pewnoœci¹ w przysz³oœci mo¿na siê spodzie-

waæ pojawienia siê tego typu urz¹dzeñ o bar-

dziej rozbudowanych mo¿liwoœciach. Trzeba

jednak zdawaæ sobie sprawê, ¿e zarówno au-

tomatyczne rozpoznawanie mowy, jak i transla-

cja automatyczna to zagadnienia, które nieste-

ty s¹ jeszcze dalekie od swego ostatecznego,

perfekcyjnego rozwi¹zania (oczywiœcie, je¿eli

rozwi¹zanie takie w ogóle jest mo¿liwe). Z tego

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 11/2002

Rys. 1.

Automatyczny

translator UT-103

jest mniejszy

od podrêcznego

notatnika

a)

b)

c)

Rys. 2. Translator UT-103

a, b - z przodu, c - z ty³u

1 - wyœwietlacz LCD, 2 - wyjœcie

umo¿liwiaj¹ce pod³¹czenie s³ucha-

wek, 3 - przycisk s³u¿¹cy do prze-

wijania listy menu w kierunku do

góry i do do³u, 4 - wejœcie umo¿li-

wiaj¹ce pod³¹czenie mikrofonu, 5 -

przycisk uruchamiaj¹cy urz¹dze-

nie, 6 - wejœcie umo¿liwiaj¹ce po-

³¹czenie z komputerem PC, 7 - po-

krêt³o regulacji g³oœnoœci, 8 - g³oœnik

, 9 - zasobnik na baterie

TRANSLATORY SYGNA£U MOWY

Praca z takim translatorem polega na tym, ¿e

u¿ytkownik po jego w³¹czeniu wybiera z menu

jêzyk, na który maj¹ byæ t³umaczone jego wypo-

wiedzi, a nastêpnie wybiera z tego menu jeden

z mo¿liwych zakresów tematycznych. Nastêpnie

u¿ytkownik wciska przycisk 5 i wypowiada

w swoim ojczystym jêzyku pewn¹ frazê (np.

gdzie jest najbli¿szy hotel?), która ma zostaæ

przet³umaczona na wybrany przez niego jêzyk

obcy.

Oprogramowanie automatycznego rozpozna-

wania sygna³u mowy dokonuje konwersji wypo-

wiedzi u¿ytkownika do postaci tekstowej, która

to postaæ podawana jest nastêpnie do podsyste-

mu translacji automatycznej, gdzie dokonywany

jest jej maszynowy przek³ad na jêzyk docelowy.

Wynik t³umaczenia wyœwietlany jest na wyœwie-

tlaczu LCD oraz kierowany jest do podsystemu

syntezy mowy, dziêki któremu osoba, do której

kierowana jest wypowiedŸ mo¿e j¹ us³yszeæ

w swoim jêzyku ojczystym.

Omawiane urz¹dzenia przypominaj¹ zatem po-

pularne minirozmówki turystyczne, ale w prze-

ciwieñstwie do nich odznaczaj¹ siê du¿o wiêk-

sz¹ wygod¹ w u¿ytkowaniu. Przede wszystkim

nie ma tutaj potrzeby wertowania kartek w celu

odnalezienia interesuj¹cej nas frazy _ po prostu

wystarczy j¹ wypowiedzieæ. Równie¿ u¿ytkow-

nik nie musi niczego wiedzieæ o jêzyku, na który

dokonywany bêdzie przek³ad. Nale¿y pamiê-

taæ, ¿e w przypadku rozmówek w wersji papie-

rowej u¿ytkownik musi odczytaæ ca³¹ wypo-

wiedŸ w jêzyku obcym, co praktycznie nie jest

powodu trzeba byæ bardzo powœci¹gliwym

w formu³owaniu jakichkolwiek prognoz w tej

dziedzinie. Z pewnoœci¹ barier¹ trudn¹, o ile

w ogóle mo¿liw¹, do przeskoczenia jest radze-

nie sobie w przypadku systemów rozpozna-

wania mowy ze zjawiskiem homofonii,

a w przypadku translacji automatycznej ze

zjawiskiem wieloznacznoœci wypowiedzi for-

mu³owanych w jêzyku naturalnym.

Homofonia polega na identycznym brzmieniu

wyrazów b¹dŸ fraz maj¹cych odmienny za-

pis i znaczenie. Dla przyk³adu proszê szyb-

ko wymówiæ nastêpuj¹ce pary wypowiedzi:

u rodziny - urodziny

za ni¹ - z Ani¹

nas troje - nastroje

po dwieœcie - podwieŸæ ciê

aposto³ach - a po sto³ach

czy - trzy

Przyk³adów tego typu mo¿na wymieniæ bezli-

ku. Cz³owiek kieruj¹c siê zdrowym rozs¹d-

kiem, wrodzon¹ inteligencj¹, ogóln¹ wiedz¹

o œwiecie oraz informacj¹ kontekstow¹, nie

bêdzie mia³ raczej problemu z wyborem w³a-

œciwej mo¿liwoœci. Ale jak ma sobie z tym po-

radziæ bezrozumny komputer?

Z kolei wieloznacznoϾ wypowiedzi polega

na tym, ¿e mo¿na j¹ rozumieæ na wiele ró¿nych

sposobów, co w konsekwencji daje wiele mo¿-

liwych przek³adów na jêzyk docelowy transla-

cji. Na przyk³ad angielskie zdanie:

I see a man in the park with a telescope.

w zale¿noœci od tego, jak zostanie zrozumie-

nie mo¿e zostaæ przet³umaczone jako:

Widzê cz³owiek z lunet¹ w parku.

Widzê cz³owieka w parku, w którym jest

luneta.

Widzê cz³owieka w parku za pomoc¹ lunety.

Cz³owiek-t³umacz, kieruj¹c siê informacj¹

kontekstow¹ wypowiedzi raczej nie bêdzie

mia³ problemów z wyborem w³aœciwej opcji,

ale to, czy poradzi z tym sobie nawet najbar-

dziej zaawansowany program komputerowy

jest bardzo w¹tpliwe.

Wymienione ograniczenia mog¹ staæ siê

powodem tego, i¿ u¿ytkownik, który naby³

automatyczne translatory UT-103 i UT-104

za jedyne 249,95 dolarów amerykañskich

mo¿e byæ niekiedy bardzo niemile rozczaro-

wany ze sposobu ich pracy. Niemniej jednak

s¹ to urz¹dzenia, które mog¹ okazaæ siê

bardzo przydatne wszelkim mi³oœnikom

podró¿y (rys. 3).

Niestety, nie wiadomo jeszcze, aby jakieœ

urz¹dzenie tego typu uwzglêdnia³o równie¿ jê-

zyk polski.

n

Miros³aw Gajer

Opracowano na podstawie strony internetowej firmy

ECTACO o adresie http:\\www.ectaco.com

Rys. 3.

Translator UT-103

doskonale

mieœci siê

w d³oni