Słowem wstępu:

W celu ułatwienia nauki Koleżankom i Kolegom udostępniam zrobiony przez siebie skrypt  Bynajmniej nie można używać go samodzielnie, a jedynie jako pomoc obok

książek, gdyż zawiera dość sporo skrótów myślowych i nie do końca rozwiniętych zagadnień (a mogą zdarzyć się i drobne błędy merytoryczne, o których informujcie mnie na maila:
[e-mail]). Jest bardziej mini-kompendium wiedzy, zbiorem kluczowych haseł niż samodzielnym źródłem mogącym zastąpić woluminy Profesorów Radwańskiego i
Olejniczaka. Mam jednak nadzieję, że przyda się niejednemu przerażonemu ogromem cywila I Studentowi ;)

Poniżej zamieszczam listę uogólnionych zagadnień, które padały do tej pory na egzaminach u prof. Olejniczaka (można znaleźć ją na forum –

www.forum-prawo.pl

). Pisząc

odpowiedzi na pytania, właśnie nią się posługiwałam. Została przeze mnie uzupełniona o 2-3 zagadnienia, których nie uwzględniała, a które się pojawiły w bazie pytań. Skrypt nie
zawiera odpowiedzi na pytania z części szczegółowej zobowiązań. Może jakaś dobra dusza kiedyś to uzupełni ;)

Pozdrawiam i życzę owocnej nauki! :)
Izuuki

•

Część ogólna opracowana przeze mnie.

•

Część ogólna zobowiązań – wybrane zagadnienia skopiowane ze skryptu Jasperki 

Kodeks – część ogólna.

1.

Normy względnie i bezwzględnie wiążące. (Prawie zawsze w przypadku dopytki, ale raz zdarzyło się normalnie)

2.

Prawo podmiotowe.(definicja, rodzaje).x4

3.

Nabycie praw podmiotowych.x4

4.

Stosunek cywilnoprawny.

5.

Podział Rzeczy.x6

6.

Część składowa i przynależność.x4

7.

Przedsiębiorstwo, a przedsiębiorca.

8.

Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne.

9.

Zdolność prawna osób fizycznych.x2

10. Ochrona dóbr osobistych.x6(najczęściej przesłanki)
11. Osoba prawna.
12. Firma.x2
13. Podział czynności na zobowiązujące i rozporządzające.x3
14. Forma czynności prawnych.x5(najczęściej pisemna zwykła)
15. Zdolność do czynności prawnych.x5
16. Ubezwłasnowolnienie.(także w zw. z art. 82 k.c.)
17. Wady oświadczenia woli.x6
18. Błąd.x3
19. Oferta.x3
20. Negocjacje.
21. Aukcja.x3
22. Przetarg.x3
23. Pełnomocnictwo.x5
24. Prokura.x2
25. Przedawnienie.x6
26. Termin zawity

Zobowiązania – część ogólna.

1.

Zasada nominalizmu i walutowości.x4(czasami waloryzacja)

2.

Zobowiązania solidarne.x3

3.

Typologia umów.

4.

Niemożliwość świadczenia.

5.

Odpowiedzialność kontraktowa.x4

6.

Umowa przedwstępna.x9

7.

Wzorce umowne.x8

8.

Klauzule niedozwolone.x2

9.

Odpowiedzialność za własne czyny.x2

10. Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie
11. Odpowiedzialność organów władzy publicznej.x3
12. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta.
13. Odpowiedzialność za ruch pojazdu mechanicznego.x4

14.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa.x2

15. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez małoletniego.x5
16. Odpowiedzialność za szkody na osobie.
17. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny.x2
18. Bezpodstawne wzbogacenie.
19. Staranność dłużnika przy spełnianiu zobowiązania.
20. Miejsce i termin spełnienia świadczenia.x2
21. Zwłoka dłużnika.x5
22. Zadatek, kara umowna.x6
23. Potrącenie.x4
24. Zmiana wierzyciela i dłużnika.
25. Klauzula rebus sic stantibus.

Zobowiązania – cześć szczegółowa.

1.

Umowa sprzedaży - pojęcie i charakter prawny.

2.

Umowa sprzedaży – wady, odpowiedzialność.

3.

Gwarancja, rękojmia.

4.

Darowizna.x11

5.

Najem, a dzierżawa.

6.

Prawo pierwokupu.

7.

Umowa zlecenia.x6

8.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.

9.

Umowa o dzieło + definicja dzieła (rezultat działań człowieka, rezultatu przyszłego, ale subiektywnie pewnego, materialnego lub niematerialnego, utrwalony)x4

10.

Przechowanie.

11.

Odpowiedzialność hotelarzy.x4

12.

Umowa pożyczki.x2

1

13.

Pożyczka, a kredyt.x2

14.

Depozyt, depozyt nieprawidłowy, pożyczka, użyczenie - analiza wszystkich 4 instytucji pod katem "jakie rzeczy" i "po co".

PRAWO CYWILNE - ODPOWIEDZI NA PYTANIA Z BAZY

KODEKS – CZĘŚĆ OGÓLNA

1.

Normy bezwzględnie i względnie wiążące (oraz semiimperatywne)

Normy bezwzględnie wiążące (imperatywne, kategoryczne, bezwzględnie stosowalne, ius cogens) – normy prawne, których zastosowanie nie może zostać
wyłączone lub ograniczone zarówno wolą (decyzją) stron, jak i zwyczajem. Służą ochronie doniosłych wartości społecznych lub interesów stron albo osób
trzecich, przez co ograniczają swobodę kontraktową. Niedopuszczalne jest uregulowanie stosunku prawnego w sposób odmienny niż ten wyrażony w przepisie
prawnym.

Normy względnie wiążące (względnie stosowalne, dyspozytywne, uzupełniające, ius dispositivum ) – normy prawne, które obowiązują tak samo jak normy
bezwzględnie wiążące. Znajdują jednak zastosowanie dopiero wtedy, gdy same strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od
dyspozycji zawartej w takiej normie. Główną funkcją tych norm jest uzupełnianie treści stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony.

Normy semiimperatywne (semidyspozytywne) – normy prawne, które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony (z założenia słabszej).
Zastosowanie tych norm może być uchylone lub ograniczone przez strony tylko i wyłącznie wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony
objętej ochroną normatywną (jest to np. ustalanie maksymalnego lub minimalnego zakresu świadczeń, najdłuższy albo najkrótszy termin wypowiadania
stosunku prawnego, minimalny standard rzeczy lub usług).

2.

Prawo podmiotowe (definicja, rodzaje)

Prawo podmiotowe – jest to pewna sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów.
Na tę sytuację składają się wolne – w aspekcie normatywnym – zachowania psychofizyczne lub konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi sprzężone
są zawsze obowiązki innego podmiotu lub innych podmiotów, przy czym z reguły uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania, by organ
państwowy dysponujący przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków.

Rodzaje praw podmiotowych (i podstawa wyróżnienia):

a)

Prawa bezwzględne i względne (skuteczność wobec innych, niż sam uprawniony, podmiotów)

Prawa bezwzględne – są skuteczne wobec wszystkich; na wszystkich zatem spoczywa obowiązek nieingerowania w sferę spraw określonych prawem
podmiotowym (np. prawo własności). Ograniczają wolną sferę postępowania obywateli, dlatego ich treść powinna być wyznaczona przepisami prawnymi rzędu
ustawy. Dopiero wskutek naruszenia prawa bezwzględnego podmiotowi uprawnionemu przysługuje roszczenie mające na celu ochronę jego prawa (roszczenie
windykacyjne, negatoryjne).

Prawa względne – są skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów. Ich modelem są stosunki zobowiązaniowe, w których wierzyciel może żądać od
dłużnika świadczenia, polegającego na różnego rodzaju zachowaniach. Strony w takich przypadkach regulują wyłącznie swoją własną sytuację prawną i
dlatego nie są ograniczone ustawowymi typami tych praw podmiotowych. Zwykle wraz z powstaniem prawa podmiotowego względnego przysługuje
uprawnionemu roszczenie.

b)

Prawa akcesoryjne i związane (zależność tych praw od innych praw)

Prawa akcesoryjne (niesamoistne) – skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych). Ich istnienie i treść zależą od innych praw
podmiotowych, z którymi są funkcjonalnie związane. Mogą mieć charakter praw bezwzględnych (zastaw, hipoteka) albo względnych (poręczenie).

Prawa związane – ich więź funkcjonalna z innymi prawami (wolnymi) wyraża się w tym, że podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego
prawa wolnego. Prawa związane nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego. Można je przenosić tylko łącznie z tym prawem, z którym są one
związane (służebność gruntowa, przysługująca tylko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości).

c)

Prawa majątkowe i niemajątkowe (typowy interes, jaki realizują)

Prawa majątkowe – zalicza się do nich przede wszystkim prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowo-
małżeńskie, istotną część praw kwalifikowanych jako tzw. własność intelektualną (autorskie, wynalazcze) oraz roszczenia pieniężne, chociażby służyły do
ochrony dóbr niemajątkowych (podlegają one jednak pewnym szczególnym modyfikacjom). Dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawo typu
majątkowego nie ma znaczenia, czy ma ono jakąś wartość rynkową.
Ogólna dyrektywa głosi, że prawa te zwykle są przenoszalne.

Prawa niemajątkowe – należą do nich przede wszystkim prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe. Przewidziana jest dla nich odrębna właściwość
sądów, są niezbywalne i nie dziedziczone, roszczenia niemajątkowe nie podlegają przedawnieniu.
Ogólna dyrektywa głosi, że prawa te są nieprzenoszalne.

d)

Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne (czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw)

Zbywalność – podmiot uprawniony ma kompetencję do przeniesienia przysługującego mu prawa podmiotowego w drodze czynności prawnej na inne
podmioty. Podmioty prawa cywilnego nie mogą, w myśl reguły ogólnej, przekształcać prawa podmiotowego skonstruowanego jako zbywalne – na prawo
podmiotowe niezbywalne i odwrotnie. Dopuszczalne jest natomiast zobowiązanie się uprawnionego wobec jakiejś osoby, że nie dokona on oznaczonych
rozporządzeń prawem zbywalnym (naruszenie tego zobowiązania powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą).

2

Dziedziczność – dziedziczność prawa lub roszczenia polega na tym, że po śmierci uprawnionego przechodzi ono na osoby wskazane w ustawie lub w
testamencie. Żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego. Spadkodawca może natomiast
zdecydować o losie przysługującego mu prawa podmiotowego po swojej śmierci. Zwykle prawa zbywalne są zarazem dziedziczne.

e)

Prawa tymczasowe

Prawa tymczasowe – prawa podmiotowe, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do
ostatecznego zaspokojenia określonych potrzeb (interesów) podmiotu uprawnionego. Chronią więc one oczekiwanie (ekspektatywę) podmiotu na uzyskanie
owego prawa ostatecznego.

3.

Nabycie praw podmiotowych

Sposoby nabycia praw podmiotowych:

a)

Nabycie pochodne i pierwotne

Nabycie pochodne – nabywca uzyskuje tu prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to prawo przenosi. Skuteczność nabycia zależy od tego, czy
przenoszącemu przysługiwało przenoszone prawo (nemo in alium plus iuris transferre potest quam ipse habet). W szczególnych przypadkach system prawny
dopuszcza nabycie prawa podmiotowego na skutek rozporządzenia przez nieuprawnionego. Nabycie pochodne obejmuje umowne postacie przenoszenia praw
oraz ich dziedziczenie (sprzedaż, darowizna, zamiana rzeczy, cesja wierzytelności).

Nabycie pierwotne – nabywca nie uzyskuje prawa podmiotowego od określonej osoby. Nabycie to nie jest więc uzależnione od tego, że uprzednio prawo to
przysługiwało określonemu podmiotowi. Prawodawca ustanawia albo, że wcześniej prawo to nie istniało (zawłaszczenie rzeczy niczyjej), albo że wcześniej
komuś przysługiwało (zasiedzenie rzeczy, wywłaszczenie, nacjonalizacja). W drugim przypadku uprzednie istnienie prawa stanowi przesłankę jego nabycia i w
tym sensie kreuje zależność nabycia od przysługiwania prawa poprzedniego. Tradycyjnie przyjmuje się, że nabycie pierwotne prowadzi do uzyskania prawa bez
obciążeń (chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej, co zdarza się coraz częściej).

b)

Następstwo pod tytułem szczególnym i ogólnym (tylko w przypadkach nabycia pochodnego!!!)

Następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna) – dochodzi przy nim do nabycia indywidualnie oznaczonego prawa lub praw podmiotowych.
Skuteczność takiego nabycia rozważa się odrębnie w odniesieniu do każdego z przenoszonych praw i na podstawie reguł dotyczących danego typu prawa.

Następstwo pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – prowadzi do nabycia całego lub części jakiegoś majątku, na podstawie jednego zdarzenia
prawnego. Dopuszczalna jest tylko w sytuacjach w ustawie przewidzianych. Sukcesja uniwersalna nie prowadzi tylko do nabycia praw, ale i obowiązków
(obciążeń) związanych z nabytym majątkiem lub jego wyodrębnioną częścią (modelowy przykład – dziedziczenie).

c)

Nabycie translatywne i konstytutywne (na ogół uznaje się je za rodzaje nabycia pochodnego!!!)

Nabycie translatywne – nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej. Przy pochodnym – nie budzi wątpliwości. Przy pierwotnym – translatywne nabycie
prawa następuje również wtedy, gdy do przesłanek pierwotnego nabycia prawa ustawa włącza jego uprzednie istnienie (w razie zasiedzenia rzeczy, ale już nie
w przypadku jej znalezienia).

Nabycie konstytutywne – jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe. Łatwo kojarzy się z nabyciem pierwotnym. Jednakże jest ono możliwe także
przy nabyciu pochodnym. Dokonuje się to wówczas, gdy nabywca uzyskuje z mocy ustawy prawo podmiotowe o węższym zakresie, a więc inne niż
przysługiwało poprzednikowi prawnemu.

4.

Stosunek cywilnoprawny

Stosunek cywilnoprawny – regulowane przez prawo cywilne stosunki społeczne między ludźmi lub ich organizacjami.
Koniecznymi elementami każdego stosunku cywilnoprawnego są: prawo podmiotowe (po jednej stronie) oraz odpowiadający mu (korelatywnie z nim sprzężony
po drugiej stronie) obowiązek.

Rodzaje stosunków cywilnoprawnych:

a)

Proste stosunki cywilnoprawne

Proste stosunki cywilnoprawne – charakteryzują się tym, że tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe, z którym korelatywnie sprzężony jest
obowiązek lub obowiązki drugiej strony.

b)

Złożone stosunki cywilnoprawne

Złożone stosunki cywilnoprawne – każdej stronie przysługuje prawo podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony. Podmioty tych stosunków występują w
podwójnej roli: zarówno uprawnionych jak i zobowiązanych. Ich prawa i obowiązki są treściowo ze sobą sprzężone.

5.

Podział rzeczy

Rzecz – w znaczeniu polskiego prawa cywilnego, tylko istniejące części przyrody, które występują w stanie pierwotnym lub przetworzonym, bez względu na to,
czy mają jakąś wartość majątkową. Cechy konstytutywne to: materialny ich charakter oraz wyodrębnienie z przyrody.
Wyjęte z obrotu cywilnoprawnego ze względów moralnych lub w interesie publicznym wyodrębnione przedmioty materialne NIE są rzeczami (zwłoki oraz
odłączone od ciała ludzkiego komórki, tkanki, narządy, krew. Poza tym również zwierzęta!)

Podział rzeczy:

a)

Rzeczy ruchome i nieruchome

Nieruchomości – grunty (w tym grunty rolne), budynki, części budynków. Ustawodawca zdefiniował tylko nieruchomości. Jako, że podział na ruchomości i
nieruchomości jest dychotomiczny i zupełny, to wszelkie rzeczy, które nie wypełniają zakresu nieruchomości – są ruchomościami.

Grunty – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. Grunt nie jest więc jakąś stałą jednostką przestrzenną wytyczoną np.
konfiguracją terenu lub miarą powierzchni, lecz pojęciem konwencjonalnym (ilość gruntów ulega ciągłym zmianom np. poprzez podziały nieruchomości). Do
gruntu należy także przestrzeń znajdująca się pod i nad nim.

3

Swoistym rodzajem gruntów są grunty rolne, wyróżnione na podstawie kryterium funkcjonalnego. Pojęcie to odnosi się do nieruchomości, które są lub mogą
być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie, w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej,
sadowniczej i rybnej.
Superficies solo cedit!

Budynki – budynki nietrwale związane z gruntem (kioski) są ruchomościami. Natomiast budynki na stałe związane z gruntem stanowią część składową gruntu,
dzieląc jego los prawny. Czasami wyjątkowo budynki trwale związane z gruntem są odrębnymi nieruchomościami, a to wtedy, gdy na mocy przepisów
szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Części budynków – wyjątkowo części budynków trwale związanych z gruntem mają charakter samodzielnych nieruchomości, a to wtedy, gdy na mocy
przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot własności.
Księgi wieczyste – wskazują one, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami.

b)

Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości

Rzeczy oznaczone co do gatunku – określone są wedle cech rodzajowych (koń wyścigowy, samochód osobowy)

Rzeczy oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) – odnosi się do indywidualnie oznaczonego przedmiotu (zawsze nieruchomości!!!)

c)

Części składowe rzeczy i przynależności

Część składowa rzeczy – jest nią wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego, nie może być
odrębnym przedmiotem praw rzeczowych. Istnieje silna więź fizykalno-przestrzenna i funkcjonalna między przedmiotami materialnymi. Połączenie musi mieć
charakter trwały (nie dla przemijającego użytku!). O częściach składowych można orzekać zarówno w stosunku do ruchomości, jak i nieruchomości (przedmioty
materialne, prawo związane z jej własnością). Reguła wyłączająca istnienie praw rzeczowych na częściach rzeczy nie zawiera zakazu dokonywania podziału
rzeczy, a w szczególności także odłączenia części składowej i przekształcenia jej w rzecz samoistną, która może być już przedmiotem odrębnych praw
rzeczowych. Zakazy takie mogą być jednak sformułowane w innych przepisach prawnych lub wynikać z konstrukcji praw związanych z nieruchomością.
Wspomniana reguła nie zakazuje także podejmowania jakichkolwiek zobowiązań dotyczących części rzeczy, jak również ich posiadania, a nawet oznaczenia
szczególnego sposobu wykonywania praw rzeczowych na określonych częściach rzeczy.

Ogólne pojęcie części składowych rzeczy zostało ograniczone w następujący sposób:
- budynki lub ich części nie są częściami składowymi gruntu, lecz samoistnymi nieruchomościami w przypadkach, gdy z mocy przepisów szczególnych stały się
przedmiotem odrębnej własności;
- drzewa i inne rośliny są odrębnymi rzeczami ruchomymi, w razie gdy przepisy szczególne przewidują, że stanowią one samoistny przedmiot własności;
- urządzenia służące do odprowadzania lub doprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części
składowych gruntu lub budynku, przez który biegną, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

Przynależność – jest to samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą ruchomą albo nieruchomą (rzeczą główną).
Związek taki zachodzi wtedy, jeżeli występują łącznie następujące cechy:
- właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba;
- przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;
- przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku odpowiadającym wspomnianemu celowi (przemijające jednak pozbawienie jej faktycznego
związku z rzeczą główną nie powoduje utraty charakteru przynależności).

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności (charakter względnie wiążący). Przynależności są
samoistnymi rzeczami, niekoniecznie więc muszą dzielić los prawny rzeczy głównej. Jest to zasadnicza różnica między nimi a częściami składowymi.
Egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje także jej przynależności.

d)

Pożytki

Pożytki – obejmują one jakieś dochody z rzeczy lub prawa. Uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają pożytki naturalne, które faktycznie zostały
odłączone od rzeczy w czasie trwania tego uprawnienia. Jeśli chodzi o pożytki cywilne, to uprawnienie to przysługuje w stosunku do jego trwania, niezależnie
od tego, czy faktycznie zostały pobrane (reguła pierwsza). Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które
przypadły innej osobie, to należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady – do wysokości wartości pożytków (reguła druga).

Rodzaje pożytków:

- Pożytki naturalne rzeczy

- są nimi takie jej płody i inne odłączone od niej części składowe, jakie według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny

dochód z rzeczy (przychówek zwierząt domowych, zboże zebrane z pola, owoce zerwane z drzewa).

- Pożytki cywilne rzeczy

- są to dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego. Mogą przybierać postać pieniężną lub niepieniężną (czynsz).

- Pożytki prawa

– dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (najprawdopodobniej wszelkie prawa

podmiotowe, które nie dotyczą rzeczy lub innych podmiotów materialnych).

6.

Część składowa i przynależność

Patrz  pytanie 5 c)

7.

Przedsiębiorstwo a przedsiębiorca

Przedsiębiorstwo – zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Pojęcie to
obejmuje w szczególności: 1) nazwę indywidualizującą, 2) własność nieruchomości lub ruchomości, 3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy ruchomości
bądź nieruchomości oraz prawa do korzystania z ruchomości bądź nieruchomości wynikające z innych stosunków prawnych, 4) wierzytelności innego rodzaju,
prawa z papierów wartościowych oraz środki pieniężne, 5) koncesje, licencje i zezwolenia, 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej, 7) majątkowe prawa
autorskie i majątkowe prawa pokrewne, 8) tajemnice przedsiębiorstwa, 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Ponadto
pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje także inne wartości, które wpływają dodatnio na wartość rynkową przedsiębiorstwa, lecz nie mogą być przedmiotem obrotu

4

w oderwaniu od zorganizowanego kompleksu majątkowego. Norma określająca składniki przedsiębiorstwa ma charakter względnie wiążący. Przedsiębiorstwo
jest podmiotem prawa, gdyż jego przeniesienie i wydzierżawienie oraz ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością prawną.

Przedsiębiorca – jest nim osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Za przedsiębiorcę uznaje się także wspólników spółki cywilnej, w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Działalność przedsiębiorcy ma
charakter zarobkowy, zorganizowany i ciągły.

8.

Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne

Przedsiębiorstwo  patrz pytanie 7.
Gospodarstwo rolne – uważa się za nie grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub
mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Gospodarstwa rolne są zbliżoną do przedsiębiorstwa zorganizowaną całością funkcjonalną, które jednak normy prawne traktują odrębnie ze względu na
szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną.
Gospodarstwo rolne nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego, zatem nie można go zbyć jedną czynnością prawną. Przedmiotem zbycia są tu
poszczególne nieruchomości, na których gospodarstwo rolne zostało zorganizowane.

9.

Zdolność prawna osób fizycznych

Początek – nabywa ją istota ludzka w chwili urodzenia, o ile przyszła na świat żywa (domniemanie prawne zwykłe, które dopuszcza przeciwdowód). Urodzenie
następuje po oddzieleniu płodu od ustroju matki. Dowodem urodzenia jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cywilnego.

Nasciturus – człowiek poczęty, lecz nienarodzony. Jego status nie jest obecnie wyraźnie określony w przepisach prawnych, jednakże ma tutaj zastosowanie
premia rzymska: Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur. Potwierdzać to może fakt, że dla nasciturusa powołuje się kuratora,
strzegącego jego przyszłych praw. Sytuację prawną nasciturusa najlepiej objaśnia koncepcja warunkowej zdolności prawnej. Przysługuje ona pod warunkiem
zawieszającym, że nasciturus urodzi się żywy.

Zakres – każdemu człowiekowi przysługuje zdolność prawna w tym samym zakresie. Przypadki ograniczania zdolności prawnej określonych kategorii osób są
bardzo rzadkie (KK przewiduje wśród kar dodatkowych m.in. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych). W niektórych sytuacjach pojawiają się
wątpliwości, czy system prawny wyłącza tylko zdolność do nabycia określonego typu praw lub obowiązków przez pewne osoby, czy nie dopuszcza, by te osoby
były podmiotami tych praw lub obowiązków (dopiero to należy uznać za ograniczenie zdolności prawnej).

Ustanie – zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą jego 1) śmierci (wyznacza ona kres osoby fizycznej). Za chwilę śmierci człowieka uznaje się tzw.
śmierć mózgową (trwałe i nieodwracalne ustanie czynności mózgu). Dowodem śmierci jest akt zgonu, który zostaje wydany również na podstawie orzeczenia
sądu o: 2) stwierdzeniu zgonu – gdy akt zgonu nie został sporządzony i gdy w wyniku postępowania dowodowego sąd dojdzie do przekonania, że śmierć
danej osoby jest niewątpliwa. Sąd ściśle oznacza chwilę śmierci zmarłego, przyjmując chwilę najbardziej prawdopodobną. 3) uznaniu za zmarłego –
postanowienie (charakter konstytutywny) o uznaniu za zmarłego wydaje sąd, gdy człowiek zaginął i gdy mimo upływu czasu (10 lat od końca roku
kalendarzowego, w którym były ostatnie wzmianki o zaginionym; 5 lat, jeżeli w chwili uznania za zaginionego miał ukończone 70 lat; bezwzględnie do uzyskania
23 roku życia) i przeprowadzenia odpowiedniego postępowania wyjaśniającego nie da się ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła. Ma na celu zakończenie
niekorzystnego stanu niepewności. Wiąże dopóki nie zostanie uchylone.

10. Ochrona dóbr osobistych

Dobra osobiste – ten zwrot odnosi się do uznanych przez system prawny wartości, obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego
indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej. Są to dobra nieodłącznie związane z
człowiekiem i to bez względu na stan jego psychiki i stopień wrażliwości. Należą do kategorii dóbr niemajątkowych.

Typy dóbr osobistych – 1) życie, zdrowie i nietykalność cielesna, 2) wolność, 3) cześć (wewnętrzna – godność osobista, zewnętrzna – dobra sława, dobre
imię), 4) swoboda sumienia, 5) nazwisko i pseudonim, 6) stan cywilny, 7) wizerunek, 8) tajemnica korespondencji, 9) nietykalność mieszkania, 10) twórczość
naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, 11) kult po zmarłej osobie bliskiej, 12) integralność seksualna, 13) sfera prywatności, 14) korzystanie z
wartości środowiska naturalnego.

Ochrona – najskuteczniejszą ochronę dóbr osobistych zapewnia konstrukcja praw podmiotowych. Jest przyjęta koncepcja wielości praw osobistych, która
wychodzi z założenia, że dla poszczególnych typów dóbr osobistych należy konstruować odpowiadające im typy praw podmiotowych. Podmiotowe prawa
osobiste należą do klasy praw podmiotowych bezwzględnych, czyli skuteczne są wobec wszystkich. Są to zarazem prawa niemajątkowe oraz niezbywalne i
niedziedziczne.

Środki ochrony:

a)

Ustalenie

Orzeczenie ustalające, że określone prawo osobiste przysługuje danej osobie (niekiedy wystarcza).

b)

Zaniechanie

Roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń. W przypadkach, gdy dobro osobiste nie zostało jeszcze
naruszone, a jest tylko zagrożone, żądanie zaprzestania działań przygotowawczych stanowi – obok powództwa o ustalenie – jedyny środek jego ochrony.

c)

Usunięcie skutków naruszenia

Roszczenie to może znaleźć zastosowanie jedynie w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego – ewentualnie obok roszczenia o
zaniechanie.

d)

Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny (roszczenia te przysługują alternatywnie)

5

Ten, czyje dobro osobiste zostało bezprawnie naruszone, może żądać zadośćuczynienia pieniężnego (odpowiednia suma pieniężna przyznawana przez sąd z
tytułu doznanej krzywdy – charakter kompensacyjny) lub zapłaty sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Przesłanki ochrony:

a)

Bezprawność

Prawo cywilne chroni tylko przed bezprawnym naruszeniem lub zagrożeniem dóbr osobistych. Nie wymaga jednak, by naruszenie było zawinione. Za
niewłaściwe należy uznać powoływanie się na cele lub intencje działania naruszyciela, jako podstawę oceny, czy było ono bezprawne. W myśl KC domniemywa
się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste.
Należy rozróżnić naruszenie/zagrożenie dóbr osobistych od naruszenia/zagrożenia praw osobistych. Dopiero naruszenie/zagrożenie prawa osobistego
uzasadnia zastosowanie środków ochronnych. Natomiast naruszenie/zagrożenie dobra osobistego stanowi jedynie przesłankę domniemania, że prawo
podmiotowe osobiste zostało naruszone/zagrożone.
Domniemanie bezprawności ma charakter ogólny – każde naruszenie dobra osobistego należy kwalifikować jako naruszenie prawa osobistego.

b)

Uchylenie bezprawności

- zgoda uprawnionego

– może być w każdej chwili cofnięta (np. zgoda pacjenta na zabieg lekarski). Nie może być skutecznie udzielona, jeżeli to sprzeczne z

normami prawnymi bezwzględnie wiążącymi lub zasadami współżycia społecznego. Może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego. Nie jest
to czynność prawna sensu stricto, lecz raczej klasa działań do niej podobnych.

- działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego

– również nie ma charakteru bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, chociażby

osoba działaniem takim dotknięta nie wyraziła na to zgody (wyjątkowe przypadki przymusowego leczenia).

- osobiste prawa podmiotowe nie mogą być nadużywane

– nie można czynić z nich użytku sprzecznego z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z

zasadami współżycia społecznego.

11. Osoba prawna

Pojęcie – każda osoba prawna wyposażona jest w zdolność prawną, może mieć własne prawa i obowiązki. Nabywa je albo zbywa we własnym imieniu.
Odpowiada swoim majątkiem za niewykonanie zobowiązań. Osobą prawną jest zawsze organizacja ludzka. Każda osoba prawna jest jednocześnie jednostką
organizacyjną (jednak nie na odwrót!).
Prawodawca, konstruując osoby prawne posługuje się dwiema głównymi metodami prawno-technicznymi: 1) metoda ogólnego formułowania cech osób
prawnych – prawodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma zespół cech generalnie przez niego określonych, 2) normatywna
(formalna) metoda regulacji – realizuje postulat jednoznaczności i pewności kwalifikacyjnej. Jej sens polega na tym, że system prawny nie określa ogólnych
cech, jakim odpowiadać muszą jednostki organizacyjne, by miały przymiot osób prawnych, lecz wskazuje z nazwy typy lub indywidualne organizacje
wyposażone w osobowość prawną.
Funkcje osoby prawnej to przede wszystkim: 1) dogodna dla obrotu gospodarczego forma koncentracji kapitału oraz 2) prowadzenie do ograniczenia
odpowiedzialności (ryzyka) uczestników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną (do wysokości wniesionego kapitału).

Regulacja – ogólne przepisy KC nie zawierają jakiegoś standardowego schematu regulacyjnego, który odnosiłby się do wszystkich osób prawnych. Statuty
stanowią typowy i przeważnie obowiązkowy element uzupełniający ustawową regulacje osób prawnych (ich treść nie może być niezgodna z ustawą). Sam
Kodeks reguluje tylko pewne fragmenty instytucji osób prawnych:

a)

Powstania i rejestry

Nie obowiązuje generalny nakaz prowadzenia rejestrów dla wszystkich osób prawnych. Jednakże gdy dla danego rodzaju prowadzenie rejestru zostało
przewidziane, to taka jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania do właściwego rejestru.

b)

Nazwy

Pełni analogiczną funkcję do imienia i nazwiska osoby fizycznej. Ustala ja akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).

c)

Siedziby

Odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Ustalana w akcie erekcyjnym w sposób dowolny. Siedziba osoby prawnej nie musi być związana z jej
faktyczną działalnością. Siedziba to tylko miejscowość, a nie adres lokalu.

d)

Wykonywanie zdolności do czynności prawnych

Organy – system prawny może ustanowić konwencję, na mocy której działania określonych ludzi, podjęte w określonych sytuacjach, liczą się w stosunkach
prawnych jako działania osoby prawnej („Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie”). Człowiek
może więc skutecznie występować w roli organu, jeżeli: 1) struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem
związanych z nim kompetencji lub sfery działania uznanych za działania osoby prawnej; 2) nastąpi zgodne ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie
na to stanowisko; 3) osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym charakterze dla osoby prawnej.
W odróżnieniu od przedstawiciela organ nie występuje jako odrębna osoba. Jeżeli ktoś bezpodstawnie występując w roli organu osoby prawnej zawiera umowę,
to umowa taka nie wywołuje skutków prawnych. Gdyby jednak druga strona nie wiedziała o tym, że zawiera umowę z rzekomym tylko organem, to wówczas
ustawa chroni jej dobrą wiarę.
Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw, to powołuje się dla niej kuratora.
Dobra osobiste – przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Dobra osobiste mają charakter
niemajątkowy i niezbywalny. Zaliczają się do nich: 1) dobra sława (odpowiednik czci), 2) nazwa (odpowiednik nazwiska lub pseudonimu), 3)nietykalność
pomieszczeń (odpowiednik nietykalności mieszkania), 4) tajemnica korespondencji, 5) sfera prywatności.

Rodzaje osób prawnych:

a)

Państwowe osoby prawne

- Skarb Państwa (fiskus)

– swoisty podmiot prawa cywilnego, pełniący zadania państwa z zakresu korzystania przez państwo z jego mienia oraz uczestniczenia

w stosunkach cywilnoprawnych na równych zasadach z innymi podmiotami prawa cywilnego. Skarbem Państwa jest samo państwo występujące w charakterze
podmiotu cywilnoprawnego. Istnieje swoiste domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa w kręgu państwowych osób prawnych. Istnieje tylko jeden Skarb
Państwa w RP, który nie powstaje, ani nie gaśnie wskutek jakichś szczególnych zdarzeń prawnych. Nie ma on siedziby, nie istnieje rejestr, do którego musi być
wpisany. Jako odrębna osoba prawna sam odpowiada za swoje zobowiązania. Działa przez jednostki organizacyjne. Kierownicy tych jednostek nie tylko
zarządzają powierzonym im mieniem państwowym, ale również reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych podmiotów, z
wyłączeniem zastępstwa procesowego, w którym Skarb Państwa reprezentuje Prokuratoria Generalna.

6

- Inne państwowe osoby prawne

– poza Skarbem Państwa polski system prawny konstruuje innego rodzaju państwowe osoby prawne. Do klasy tej należą inne

niż Skarb Państwa jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym. Z tego względu Skarb
Państwa nabywa majątek po zlikwidowanej państwowej osobie prawnej oraz, jeżeli działalność jej przynosi zyski – przypadają one państwu. Organy Skarbu
Państwa mają wpływ na działalność państwowych osób prawnych, z reguły decydują lub współdecydują o ich utworzeniu, przekształceniu i likwidacji.
Państwowe osoby prawne tworzy się głównie dlatego, aby przesunąć kompetencje w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników
państwowych na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych osób prawnych. Ich główne rodzaje to: 1)przedsiębiorstwa państwowe oraz 2)
państwowe osoby prawne powoływane na podstawie indywidualnych ustaw (NBP).

b)

Jednostki samorządu terytorialnego

- Gmina

– ma swój własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za

zobowiązania gminy. Nie ma wyodrębnionego systemu organów, które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków cywilnoprawnych. Gmina może
tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które wyposażone są w odrębną osobowość prawną.

- Związki międzygminne

– gminy tworzą je w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych. Wyposażone są one w osobowość prawną, którą nabywają po

zarejestrowaniu w specjalnym rejestrze. Nie mają wyodrębnionego systemu organów, które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków
cywilnoprawnych. Organem wykonawczym jest zarząd, którego kompetencje określa statut związku.

- Powiat

– lokalna wspólnota samorządowa. Ma osobowość prawną, co pozwala mu występować bezpośrednio w stosunkach cywilnoprawnych, a także

dysponować należącym do niego mieniem.

- Województwo

– regionalna wspólnota samorządowa. Ma osobowość prawną i własne mienie, którym dysponuje samodzielnie.

c)

Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne

- Korporacyjne

– w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a

poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności. Może tu chodzić zarówno o realizację celów gospodarczych jak i niegospodarczych
(stowarzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe, spółdzielnie).

- Fundacyjne

– nie ma instytucji członków. Pojawia się tutaj instytucja założyciela, który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę

organizacyjną i cele działania.

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną:
W stosunkach prawnych pojawiły się jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne nie przyznają osobowości prawnej, aczkolwiek wskazują na ich prawne
wyodrębnienie (klasyczny przykład – osobowe spółki handlowe). Kwalifikacja prawna takich jednostek organizacyjnych w dualistycznej koncepcji osób natrafiła
na istotne trudności. Rozwiązała to nowelizacja KC, stanowiąca, iż: „Do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje
zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych”. Nie odnosi się to do spółki cywilnej, jak i wspólności majątkowo-małżeńskiej, gdyż
samo ukształtowanie współwłasności łącznej nigdy nie może stanowić dostatecznej podstawy do przyjęcia konstrukcji, że organizacji takiej przysługuje odrębna
od osób uczestniczących w tej organizacji zdolność prawna.

Podmioty wyposażone w zdolność prawną mają także zdolność sądową (atrybut zdolności prawnej). Od osób prawnych różnią się w sprawach
odpowiedzialności za zobowiązania. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania wspomnianych jednostek organizacyjnych odpowiadają
subsydiarnie (odpowiedzialność wtórna – w pierwszej kolejności odpowiada dłużnik, dopiero potem podmiot ponoszący odpowiedzialność subsydiarną) jej
członkowie. Odpowiedzialność osoby prawnej ograniczona jest za to właściwie do majątku osoby prawnej, a jej członkowie nie ponoszą odpowiedzialności
swoim majątkiem za jej zobowiązania.

12. Firma

Firma – pojęcie to odnosi się wyłącznie do oznaczenia przedsiębiorcy, a więc do podmiotu prawa cywilnego o wskazanych poprzednio cechach, bez względu
na to, czy jest to osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, ale wyposażona w zdolność prawną. Natomiast pojęcie
to nie obejmuje przedsiębiorstwa, które jest przedmiotem prawa podmiotowego (oczywiście może ustalić ten sam zwrot na firmę i nazwę przedsiębiorstwa)
Firma osoby fizycznej powinna co najmniej obejmować imię i nazwisko tej osoby. Natomiast firma osoby prawnej (także j.o.) może być dowolnie kształtowana, a
w szczególności przez określenie przedmiotu działalności, użycie określeń fantazyjnych, jak również przez wskazanie nazwiska lub pseudonimu osoby
fizycznej, ale tylko wtedy, jeżeli służy to ukazaniu związku tej osoby z działalnością przedsiębiorcy. Ponadto zawsze w firmie osoby prawnej należy określić jej
formę prawną, która może być podana w skrócie. Powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorców. Firma podlega ujawnieniu we właściwym
rejestrze. Nie może być zbyta (właściwość identyfikująca przedsiębiorcę). Zasada ta nie dotyczy przedsiębiorstwa!!!

13.

Podział czynności prawnych (głównie zobowiązujące i rozporządzające)

Pojęcie – jedynym koniecznym elementem każdej czynności prawnej, a zarazem wyłącznie charakteryzującym czynności prawne jest oświadczenie woli (ono
zawiera treść czynności prawnej, określającą jej konsekwencje prawne). Stanowi ono rdzeń pojęcia „czynność prawna”, ale nie jest z nim tożsame.
Oświadczenia woli należy odróżnić od oświadczeń wiedzy lub przejawów uczuć, które nie są rozumiane jako przejaw decyzji kształtowania stosunku
cywilnoprawnego.

Postacie czynności prawnych:

a)

Jednostronne, umowy i uchwały

Jednostronne – dochodzą do skutku poprzez złożenie oświadczenia woli jednej strony (sporządzenie testamentu, wypowiedzenie stosunku najmu).

Umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron (największa doniosłość prawna).

Uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu. W odróżnieniu od umów do prawnej skuteczności uchwały nie jest konieczne, aby
oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne (wystarczy odpowiednia większość przy zachowanym quorum)

b)

Zgoda osoby trzeciej

Przez osobę trzecią należy rozumieć podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności prawnej. Pełni ona funkcję wtórną, chociaż niezbędną dla
skuteczności czynności prawnej, której dotyczy. Osobie trzeciej przypada jedynie funkcja kontrolna, podczas gdy uczestnicy czynności prawnej podejmują

7

decyzję co do jej dokonania oraz treści. Może być wyrażona nie tylko przed i podczas składania oświadczenia woli przez uczestników czynności prawnej, ale
także w okresie późniejszym (jest wtedy potwierdzeniem).

c)

Indywidualnie adresowane

Są to czynności prawne, które dla swojej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia woli innej osobie oraz takie, które wywołują skutki prawne bez złożenia
ich innej osobie. Należą do nich: 1) czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu (testament własnoręczny), 2) czynności prawne, które
uzyskują skuteczność przez publiczne ich ogłoszenie (przyrzeczenie zamieszczone w ogłoszeniu publicznym), 3) czynności prawne, które wywołują skutek, gdy
zostaną zakomunikowane określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom, bez potrzeby kierowania ich do osób zainteresowanych wynikającymi z
nich skutkami prawnymi.

Złożenie oświadczenia woli innej osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią (w postaci
elektronicznej – gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią). Na składającym
oświadczenie woli ciąży więc troska o stworzenie takiej sytuacji, by od samego tylko adresata zależało, czy zechce zapoznać się z treścią zakomunikowanego
mu oświadczenia woli.
Ustalenie momentu złożenia oświadczenia woli ma doniosłość prawną z następujących względów:
- składający oświadczenie woli jest od tego momentu związany swoim oświadczeniem woli i odwołanie takiego oświadczenia bez zgody adresata jest skuteczne
tylko, jeśli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem woli lub wcześniej;
- moment ten jest decydujący dla rozstrzygnięcia, czy czynność prawna została dokonana we właściwym terminie, który wyznaczony jest prawem lub treścią
wiążącego już strony stosunku prawnego;
- decydujący dla uznania ważności i interpretacji czynności prawnej (dotyczy to oświadczeń woli już wysłanych przez składającego do adresata).

d)

Realne i konsensualne

Realne – do ich dokonania oprócz oświadczenia woli konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi podmiotami
materialnymi (a także wpisanie do odpowiedniego rejestru). Są to akty dostrzegalne dla otoczenia.

Konsensualne – nie zawsze dochodzą do skutku solo consensu, tzn. przez samo tylko oświadczenie woli. Niekiedy ustawa wymaga ponadto spełnienia się
także innych okoliczności (wyjąwszy zmiany faktycznego władztwa nad rzeczą).
Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie przewidują obowiązek jej wydania w rezultacie zawartej umowy,
czynność prawna ma charakter konsensualny.

e)

Między żyjącymi i na wypadek śmierci (kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej?)

Na wypadek śmierci – wywołują one skutki prawne dopiero z chwilą śmierci dokonującej tej czynności (testament).

Między żyjącymi – inne niż te na wypadek śmierci (definicja negatywna). Wywołują konsekwencje prawne z chwilą ich dokonania.

f)

Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku

Zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia, tzn. określonego działania lub zaniechania na rzecz innej strony
(wierzyciela). W zależności od tego, czy z czynności prawnych wynikają zobowiązania tylko dla jednej czy dla obu stron, rozróżnia się czynności prawne
jednostronnie albo dwustronnie zobowiązujące (odpłatne – obie strony uzyskują korzyść majątkową; nieodpłatne – zasługują na słabszą ochronę w porównaniu
z odpłatnymi).

Rozporządzające – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego. Problemem o dużej doniosłości prawnej jest to, w
jakim stosunku pozostają czynności zobowiązujące do rozporządzeń (nie ma problemu np. przy wykonaniu jakiejś usługi – charakter czysto zobowiązujący, a
także przy czynnościach niedozwolonych – charakter czysto rozporządzający). Wspomniana kwestia występuje w zakresie czynności prawnych, których treść
zobowiązuje do dokonania rozporządzenia (sprzedaż, dostawa, kontraktacja, pożyczka, najem – gdy chodzi o zapłatę czynszu). System prawny może uznać, iż
powodują one wyłącznie powstanie zobowiązania, a dla wywołania skutków rozporządzających trzeba dokonać odrębnej czynności rozporządzającej (system
niemiecki) lub…

…czynność zobowiązująca do rozporządzenia, bez potrzeby dokonania odrębnej czynności rozporządzającej, sama powoduje także skutki rozporządzające
(podwójny skutek - system francuski, przyjęty w polskim prawie cywilnym). Z braku odmiennych przepisów szczególnych oraz jeżeli strony inaczej nie
postanowiły, czynność prawna zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje także skutek rozporządzający (polskie prawo cywilne dopuszcza jednak w
niektórych przypadkach model z systemu niemieckiego).

g)

Przysparzające

Dokonując czynności przysparzającej, ktoś realizuje korzystną dla kogoś innego zmianę majątkową, polegającą na tym, że owa osoba nabywa prawo
podmiotowe albo zostaje zwolniona z obowiązku lub z ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe (należą do nich czynności przysparzające).

h)

Upoważniające

Nie mieszczą się one w kategorii czynności prawnych przysparzających. Ich prototypem jest pełnomocnictwo. Wyznaczają one innym podmiotom kompetencję
do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia.

i)

Kauzalne i abstrakcyjne (wyróżniane wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających!)

Kauzalne – czynności prawne przysparzające, które system prawny konstruuje w ten sposób, że ważność ich uzależnia od istnienia prawidłowej kauzy. Kauza
ma wyjaśniać, dlaczego dokonuje się przysporzenia. Jest to wyobrażony cel (przyszły stan rzeczy), który stanowi motyw sprawczy osoby dokonywającej
przysporzenia (chodzi tu o najbliższe cele gospodarcze, które ze względu na swą powtarzalność charakteryzują pewne typy czynności prawnych). Pojęcie
kauzy należy odróżnić od pojęcia motywu, który nie ma doniosłości prawnej. Kauza jest elementem treści czynności przysparzającej albo elementem innej
czynności lub stosunku prawnego (niekoniecznie powstałego z czynności prawnej), ze względu na który dokonano czynności przysparzającej.
W polskim prawie za niepisaną zasadę uznaje się kauzalność czynności prawnych.

Abstrakcyjne – czynności prawne przysparzające oderwane od swojej kauzy (przekaz, weksel, czek). Wywołują skutki prawne nawet, gdy nie istnieje
prawidłowa kauza stanowiąca podstawę prawną ich dokonania. Konsekwencje tego faktu reguluje instytucja prawna bezpodstawnego wzbogacenia. Na jej
podstawie ten, kto bez dostatecznego uzasadnienia prawnego uzyskał korzyść majątkową, jest zobowiązany do jej zwrotu w naturze albo do zwrotu wartości
uzyskanej korzyści (gdy nie ma możliwości zwrotu).
Czynności prawne abstrakcyjne usprawniają obrót pieniężny i towarowy, są bardzo pożądane w gospodarce.

j)

Powiernicze

8

Czynność prawna powiernicza (fiducjarna) zawiera dwa związane ze sobą elementy: 1) przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, w
następstwie czego powiernik może z niego korzystać względem osób trzecich w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa; 2) zobowiązanie powiernika
wobec powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej – w szczególności, że w określonej
sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powiernika.
Szczególną, szeroko w praktyce stosowaną jej postacią jest tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie.

14.

Forma czynności prawnych (najczęściej: pisemna zwykła)

Formy szczególne – ustawa przewiduje je dla dokonania czynności prawnych. Zostały one ustanowione dla zrealizowania takich funkcji, jak: pewność co do
tego, że czynność prawna została dokonana; ochrona działającego podmiotu przed nieprzemyślanymi jego własnymi decyzjami; jawność czynności prawnych w
stosunku do osób trzecich i ochrona ich interesów; zabezpieczenie interesu społecznego przez ułatwienie kontroli nad czynnościami prawnymi; uzyskanie
fachowej porady; zabezpieczenie dowodów.

Rodzaje form czynności prawnych:

a)

Zwykła forma pisemna

Do zachowania tej formy konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go. Przepisy KC nie stanowią o tym, w
jakim języku ma być wysłowione oświadczenie woli (może być to także język obcy). Jednak ograniczono ustawowo tę swobodę w obrocie konsumenckim (w
razie sporządzenia umowy konsumenckiej wyłącznie w innym języku nie jest ona bezwzględnie nieważna, lecz prowadzi do ograniczeń dowodowych) i w
innych stosunkach cywilnoprawnych, w których występują podmioty publiczne.
Treść oświadczenia woli należy wyrazić w języku pisanym (ustawodawca nie określa, jakich materiałów należy do tego użyć. Jednakże muszą być zdatne do
umieszczenia na nich podpisu własnoręcznego i zdolne do utrwalenia treści). Nieistotne jest, kto sporządzi dokument (składający oświadczenie woli, osoba
trzecia, funkcjonariusz publiczny) oraz to, czy został sporządzony ręcznie, czy maszynowo (te reguły mogą być modyfikowane przepisami szczególnymi).

Dopiero po złożeniu podpisu na dokumencie oświadczenie woli zostaje wyrażone na piśmie. Na podpis składają się następujące cechy: 1) jest to językowy znak
graficzny; 2) wystawiony własnoręcznie przez składającego oświadczenie woli; 3) wskazuje w zasadzie imię i nazwisko składającego oświadczenie woli, ale w
okolicznościach, gdy można go zidentyfikować inaczej, wystarczy podpisanie się samym tylko nazwiskiem, i to nawet w skróconej postaci; 4) podpis umieszcza
się pod tekstem oświadczenia woli (tekst umieszczony poniżej nie jest objęty oświadczeniem woli).

Od podpisu należy odróżnić inicjały (początkowe litery imienia i nazwiska), które mają charakter parafy, przez co rozumie się, że sygnowany nią dokument jest
jedynie przygotowany do złożenia na nim podpisu lub że tekst parafowany stanowi składnik jednego dokumentu.

Jeżeli forma pisemna została przewidziana dla umowy, to nie jest konieczne złożenie podpisu przez strony na tym samym dokumencie.

Nie są podpisem jego formy zastępcze; nie mają one bowiem cech podpisu, natomiast wywołują skutki prawne przewidziane dla podpisu. Przepisy konstruują
te formy dla osób, które z jakichś powodów nie mogą pisać lub czytać.
Osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać (półanalfabeta) może zamiast podpisu: 1) albo uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego
odcisku inna osoba wpisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis, 2) albo zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba, a jej podpis
będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na
życzenie niemogącego pisać, lecz mogącego czytać.
Osoba niemogąca czytać (niewidomy), jeżeli chce złożyć oświadczenie woli na piśmie, powinna posłużyć się formą aktu notarialnego.

Innego rodzaju formą zastępującą podpis jest jego kopia (faksymilia) odbita sposobem mechanicznym na dokumencie (dopuszczalna w odniesieniu do
dokumentów na okaziciela i w odniesieniu do akcji).

b)

Z poświadczeniem daty

Data pewna polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nieuczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie.
Skutek ten wywołuje: 1) urzędowe poświadczenie daty (dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania
dokumentu), 2) stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym (od daty dokumentu urzędowego), 3) umieszczenie na obejmującym
treść czynności prawnej dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego albo notariusza (od daty wzmianki),
4) śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie (datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uznaje się za datę pewną od daty śmierci tej
osoby).

c)

Z poświadczeniem podpisu

Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę
stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę. Zastosowanie tej formy zmniejsza ryzyko, że osoba, na którą wskazuje
podpis, zaprzeczy, że go złożyła, i że dokonała objętej treścią dokumentu czynności prawnej.

d)

Akt notarialny

Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestnicząc w redagowaniu
dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje. Oryginały aktów notarialnych pozostają w biurze notarialnym, a strony uzyskują jedynie
ich wypisy, które są dosłownym powtórzeniem oryginałów. Wypisy podpisuje tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową. W obrocie cywilnoprawnym mają
one charakter dokumentów oryginalnych.

e)

Forma elektroniczna

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego
certyfikatu jest równoważne oświadczeniu woli złożonemu w formie pisemnej (nie jest to jednak forma pisemna, a inna forma oświadczenia woli). Gdy podpis
elektroniczny nie jest bezpieczny, nie przesądza o nieważności i nie jest pozbawiony doniosłości prawnej, w tym i dowodowej, jednakże nie jest równy formie
pisemnej.
Elektroniczne „znakowanie czasem” wywołuje skutki prawne daty pewnej w rozumieniu KC.
Forma elektroniczna nie może być narzucona żadnej ze stron. Każdy wszakże przedsiębiorca może zastrzec z góry, że będzie zawierał umowy wyłącznie w
postaci elektronicznej.

9

15. Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych - zdolność do dokonywania przez podmiot prawa cywilnego ważnych czynności prawnych, w szczególności prowadzących
do nabywania praw i zaciągania zobowiązań lub do kreowania innych zmian w jego stosunkach cywilnoprawnych. Nie zawsze musi ona przysługiwać każdemu
podmiotowi obdarzonemu zdolnością prawną. W okresach, gdy podmiot nie ma zdolności do czynności prawnych, zastępuje go ktoś inny. Natomiast zakres
zdolności do czynności prawnej nie może być szerszy od zakresu zdolności prawnej. Zdolność do czynności prawnej nie ma charakteru prawa podmiotowego w
rozumieniu prawa cywilnego. Nie można zatem tym stanem rozporządzać lub go nadużywać.

Brak zdolności do czynności prawnej nie pozbawia osoby możliwości bezpośredniego (bez udziału zastępcy) nabywania praw lub obowiązków na podstawie
innych niż czynność prawna zdarzeń (np. dziedziczenia).

Jeśli chodzi o osoby prawne, to zakres zdolności do czynności prawnych zbieżny jest ze zdolnością prawną tych osób. To samo odnosi się do jednostek
organizacyjnych obdarzonych zdolnością prawną.

Jeśli chodzi o osoby fizyczne, to problematyka zdolności do czynności prawnych jest szczególnie skomplikowana. Człowiek do podejmowania tych czynności
musi osiągnąć konieczną dojrzałość i mieć odpowiednią sprawność umysłową.

Polski system prawny wyróżnia trzy stany człowieka:

a)

Brak zdolności do czynności prawnej (stan ten konstytuuje wiek oraz całkowite ubezwłasnowolnienie)

- wiek

– osoby, które nie ukończyły lat 13, nie mają zdolności do czynności prawnych.

- ubezwłasnowolnienie całkowite

– przesłankami ubezwłasnowolnienia są: 1) choroba psychiczna, 2) niedorozwój umysłowy albo 3) innego rodzaju zaburzenia

psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania występujące w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim postępowaniem.
Ubezwłasnowolnienie służy interesom ubezwłasnowolnionego i wobec tego może być orzeczone tylko wtedy, gdy jego interes tego wymaga.

Czynności prawne dokonywane przez osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych, są bezwzględnie nieważne (chroni to te osoby, ale także bardzo
mocno ogranicza ich udział w stosunkach cywilnoprawnych).
Jeżeli osoba niezdolna do czynności prawnych zawrze umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego, to staje się ona ważna z chwilą jej wykonania (gdy jednak pociąga ona za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej, to mimo jej wykonania,
nie staje się umową ważną).
W imieniu osób niemających zdolności do czynności prawnych dokonują tych czynności przedstawiciele ustawowi wspomnianych osób.
Brak zdolności do czynności prawnych nie wyłącza pełnienia funkcji posłańca, która nie polega na dokonywaniu czynności prawnych, a jedynie na przenoszeniu
oświadczenia woli innej osoby.

b)

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

- wiek

– osoby, które ukończyły 13. rok życia, a nie ukończyły 18. roku życia.

- ubezwłasnowolnienie częściowe

– orzeka je sąd w tym samym trybie i z tych samych przyczyn, co ubezwłasnowolnienie całkowite, z tym że: 1) tylko co do

osoby pełnoletniej, a więc takiej, której przysługuje pełna zdolność do czynności prawnych; 2) jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia
całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.

Cechy ograniczonej zdolności do czynności prawnej:

- brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych

– tylko wyraźnie wskazanych w szczególnych przepisach czynności prawnych.

Naruszenie takiej normy powoduje nieważność czynności prawnej.

- system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych

– jest najbardziej charakterystyczną cechą omawianej instytucji. Do pewnych

czynności prawnych dokonywanych przez osoby ograniczone w zdolności do czynności prawnych konieczne jest uzyskanie zgody przedstawicieli ustawowych
tych osób (rodzice, opiekunowie, kuratorzy, doradcy tymczasowi). Ponadto dla pewnych ważnych szczególnie ważnych czynności prawnych konieczne jest
także zezwolenie sądu. Zgoda przedstawiciela ustawowego na jednostronną czynność – pod rygorem nieważności – musi być udzielona najpóźniej w chwili
dokonania czynności prawnej. Natomiast zgody na zawarcie umowy przedstawiciel ustawowy może udzielić także po dokonaniu tej czynności prawnej (w tym
wypadku jest to potwierdzenie). W czasie między zawarciem umowy a złożeniem oświadczenia woli przez kompetentną do potwierdzenia umowy osobę istnieje
stan niepewności (tzw. bezskuteczność zawieszona), a samą umowę określa się wówczas mianem czynności „niezupełnej” lub „kulejącej”.
Czynności rozporządzające oraz zobowiązujące dokonane przez ograniczonego w zdolności do czynności prawnych wymagają zgody kompetentnej osoby.

- pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych

– dotyczy to czynności prawnych niemających charakteru czynności zobowiązujących

lub rozporządzających (np. przyjąć darowiznę nieobciążoną zobowiązaniami) oraz czynności takich jak: 1) umowy powszechnie zawierane w drobnych
bieżących sprawach życia codziennego (bez względu na to, czy pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ograniczonej); 2) rozporządzenia zarobkiem
(chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi); 3) wszelkie czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych, które przedstawiciel
ustawowy oddał osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku (wyjąwszy czynności wymagające zgody przedstawiciela
ustawowego); 4) umowy o pracę.

c)

Pełna zdolność do czynności prawnych (zasadniczo trwa do śmierci)

- wiek

– pełnoletni, tj. osoba, która ukończyła 18. rok życia.

- małżeństwo przed osiągnięciem 18. roku życia

– małoletni uzyskuje pełnoletniość, której nie traci w razie unieważnienia małżeństwa.

16.

Ubezwłasnowolnienie (w związku z art. 82 KC – stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli)

Ubezwłasnowolnienie całkowite  patrz pytanie 15a)
Ubezwłasnowolnienie częściowe  patrz pytanie 15b)

Ubezwłasnowolnienie w związku z art. 82 KC – błąd oświadczenia woli polegający na przebywaniu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne
podjęcie decyzji i wyrażenie woli, który powoduje nieważność dokonanej czynności prawnej.

10

17. Wady oświadczenia woli

Do wad oświadczeń woli kodeks zalicza:

a)

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Pojęcie – nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Przepis ten dotyczy więc nawet przemijających tylko zaburzeń psychicznych, jeżeli w chwili dokonywania
czynności prawnych wyłączyły one świadome (np. wskutek nadużycia alkoholu) albo swobodne (np. pod wpływem głodu narkotycznego) powzięcie decyzji lub
wyrażenie woli.

Przymus fizyczny – art. 82 KC odnosi się nie tylko do stanów patologicznych, ale i fizjologicznych człowieka, w których jego centralny układ nerwowy nie
osiągnął odpowiedniego poziomu aktywności umożliwiającej mu odbieranie i przetwarzanie informacji (np. sen) oraz przypadków podlegania przemocy, czyli
tzw. przymusu fizycznego, który charakteryzuje się tym, że ruchy człowieka w ogóle nie są sterowane przez jego centralny układ nerwowy, lecz poddane
ukierunkowanemu naciskowi zewnętrznemu (chwycenie ręki i podpisanie na przymus).

Określona w art. 82 KC wada oświadczenia woli odnosi się wyłącznie do osoby, która zachowuje się w ten sposób, iż można by sądzić, że składa oświadczenie
woli. Przepis ten nie uwzględnia natomiast interesów jakiejkolwiek innej osoby, a w szczególności np. kontrahenta działającego w dobrej wierze.

b)

Pozorność

Pojęcie – nieważne bezwzględnie jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie, za jej zgodą, dla pozoru. Strony umawiają się tu potajemnie, iż ujawnione
wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych. Pozornymi mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej
osobie, ponieważ tylko w tego rodzaju czynnościach prawnych występuje druga strona, z którą można porozumieć się potajemnie co do tego, iż oświadczenie
nie wywrze skutków prawnych.
Obok umowy potajemnej, strony mogą dokonać innej, tzw. ukrytej (dysymulowanej) czynności prawnej, która, zgodnie z ich zamiarem, ma wywołać określone w
niej skutki prawne. Nie jest ona nieważna z tego tylko względu, że pozostaje ukryta wobec osób trzecich. Czynność prawna ukryta musi odpowiadać nie tylko
przesłankom ważności przewidzianym dla wszystkich czynności prawnych, ale również takim, jakie prawo wskazuje dla tego rodzaju czynności, do którego
należy ukryta czynność prawna. Odnosi się to także do formy czynności prawnej.

Pozorność zawsze może być przedmiotem dowodu między stronami ze świadków oraz przesłuchania stron, chociaż umowa miała postać pisemną. Nie chodzi
o prowadzenie dowodu przeciwko lub ponad osnowę dokumentu, lecz o zakwestionowanie esencjonalnych przesłanek ważności czynności prawnych
wyrażonych w treści dokumentu. Mimo iż jest bezwzględnie nieważne ma doniosłość prawną dla osób trzecich.

Oświadczenie woli nie na serio – nie ma ono wywołać skutków prawnych, mimo iż użyte przez osobę wyrażenie mogłoby taką sugestię zawierać. Brak
skuteczności prawnej takiego oświadczenia jest już widoczny z samego kontekstu sytuacyjnego (np. aktor na scenie).

Zastrzeżenie potajemne – polega ono na pomyślanym tylko i niezakomunikowanym nikomu zastrzeżeniu, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych.
Jest ono pozbawione jakiejkolwiek doniosłości prawnej ze względu na to, iż nie znajduje żadnego wyrazu zewnętrznego.

c)

Błąd

Pojęcie – niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Ma on doniosłość prawną – jako wada oświadczenia woli –
tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny.
Jeżeli strony przypisały jakiemuś zwrotowi zgodnie inny sens, niż wskazują na to ogólne normy językowe, to akt porozumienia między nimi się powiódł.
Jeżeli ostatecznie ustalony w następstwie przeprowadzonej wykładni sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym w tym względzie przez
podmiot składający oświadczenie woli, wtedy działa on pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej. Błąd taki może w szczególności dotyczyć
właściwości przedmiotu (w tym ich liczby) oraz treści zachowań określonych w czynności prawnej, a nawet oceny, czy jest to w ogóle czynność danego rodzaju.
Jeżeli do treści czynności prawnej wprowadzone zostały postanowienia pod wpływem błędnego przekonania, że odpowiadają one nakazowi ustawowemu,
wtedy błąd taki należy tak samo traktować jak błąd co do okoliczności objętych treścią oświadczenia woli.
Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę
rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Przypadki szczególne:

- Oświadczenia woli składane innej osobie

(i będące zarazem odpłatnymi czynnościami prawnymi) – ustawa każe się liczyć także z interesami adresatów

oświadczenia woli. Znajduje to wyraz w tym, że we wspomnianych sytuacjach na błąd dotyczący treści czynności prawnej i istotny można powołać się tylko
wtedy, gdy ponadto adresat oświadczenia woli: 1) albo błąd wywołał, chociażby bez swej winy, 2) albo wiedział o błędzie, 3) albo mógł z łatwością błąd
zauważyć.
Jeśli adresat oświadczenia woli w sytuacjach powyższych nie wyprowadził składającego oświadczenie woli z błędu, wtedy interes jego nie zasługuje na
ochronę.

- Oświadczenie woli składane innej osobie za pośrednictwem posłańca

może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania. Posłańcem jest osoba niebędąca

stroną czynności prawnej. Stosuje się tu przepisy o błędzie (trzeba rozważyć, czy zniekształcenie ma charakter istotny, czy adresat o nim wiedział).

- Modyfikacja ogólnych zasad dotyczących błędu prawnie doniosłego

– stosowane w odniesieniu do niektórych rodzajów czynności prawnych.

d)

Podstęp

Pojęcie – podstępne działanie polega na świadomym wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej
do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Za podstęp uważa się także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał
obowiązek ich udzielenia. Przez podstępne wywołanie błędu następuje niedopuszczalna ingerencja w wewnętrzną sferę motywacji człowieka. Jeśli chodzi o
podstęp, składający oświadczenie woli może powołać się na błąd nawet wtedy, gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Należy
jednak wskazać związek między podstępnym działaniem wywołującym mylne wyobrażenie o rzeczywistości a złożeniem oświadczenia woli określonej treści.

Podstęp, podobnie jak błąd, również uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. W typowych przypadkach działań
podstępnych dokonuje strona czynności prawnej. Można jednakże w następujących przypadkach powołać się na podstęp osoby trzeciej: 1) gdy czynność
prawna jest nieodpłatna, 2) gdy druga strona o podstępie osoby trzeciej wiedziała i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli.

e)

Groźba

11

Pojęcie – zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji
przymusowej (tzw. przymus psychiczny); stoi przed alternatywą: albo dokonać żądanej czynności prawnej, albo narazić się na realizację stanu rzeczy
określonego w groźbie. Nie jest ona jednak pozbawiona możliwości wyboru.

Ochrona – system prawny generalnie nie chroni osób, które dokonują czynności prawnych pod wpływem obawy, że spotka je jakieś zło. Prawo ma jedynie na
względzie przypadki, gdy wspomniana sytuacja powstała wskutek celowego i bezprawnego działania innej osoby (cechę tę ma nie tylko zapowiedź dokonania
czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny, ale także zapowiedź podjęcia działań wprawdzie dozwolonych, lecz nie w tym celu, aby skłonić kogoś
do złożenia oświadczenia woli określonej treści).

Doniosłość prawna groźby zależy nie tylko od tego, czy była ona bezprawna, ale ponadto także poważna, tzn. powodująca poważne niebezpieczeństwo dla
osobistych lub majątkowych dóbr niekoniecznie składającego oświadczenie woli, ale jakiejkolwiek innej osoby.

Uchylenie się od skutków prawnych:
Jeżeli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby, to przysługuje mu prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od skutków
prawnych tego oświadczenia. Prawo to wykonuje uprawniony przez złożenie kolejnego oświadczenia woli, które wyraża decyzję uchylenia skutków prawnych
pierwotnie dokonanej czynności prawnej. Oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków pierwotnej czynności prawnej wymaga formy pisemnej (cel dowodowy).
Musi być złożone drugiej stronie pierwotnej czynności prawnej (bez organu orzekającego). Sądy rozstrzygają spory co do tego, czy zaszły przesłanki ważnego
uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli (charakter deklaratoryjny). Przysługuje roczny termin (błąd przez podstęp – od momentu wykrycia).

18. Błąd

Błąd - patrz pytanie 17c)

19. Oferta

Pojęcie – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, określające istotne postanowienia tej umowy. Chodzi tu zatem o stanowczą propozycję zawarcia
jakiejkolwiek umowy, która to propozycja zarazem zawiera konieczne elementy jej treści. Dzięki tym cechom oferty umowa może zostać zawarta w następstwie
prostego jej przyjęcia przez adresata (przyjęcie oferty jest oświadczeniem woli, wyraża chęć zawarcia umowy w treści objętej ofertą). Pojęcie oferty obejmuje
jednak tylko nie tylko oświadczenia woli kierowane do indywidualnie lub rodzajowo oznaczonych adresatów, ale również do nieoznaczonego kręgu osób.
Nie są ofertami propozycje, które wyrażają jedynie ogólną dyspozycję podmiotu do zawarcia umowy (tylko zainteresowanie sprawą), ani propozycje niepełne.
Tego rodzaju oświadczenia określane są mianem zaproszeń do zawarcia umowy (złożenia oferty, wszczęcia negocjacji). Tak samo ogłoszenia, reklamy, cenniki
i inne informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób należy uznać w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.

Skutki złożenia oferty:

- oferta wiąże oferenta

; adresat oferty (oblat) sam może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia umowy,

- stan związania ofertą powstaje w różnym czasie

– w zależności od tego, czy oferta kierowana jest do indywidualnie określonego adresata (wiąże ona od

momentu uprzystępnienia jej adresatowi w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jej treścią), czy do nieoznaczonego kręgu adresatów (wiąże ona od chwili
ogłoszenia, nie wymaga bowiem szczególnego uprzystępnienia jej adresatom),
-

składanie ofert w formie elektronicznej wymaga zgody adresata

(w wypadku obrotu profesjonalnego starczy np. podanie adresu elektronicznego na blankiecie

firmowym, jeśli zaś chodzi o konsumentów, to tu trzeba zaostrzyć wymagania).

Szczególna regulacja art. 66.1 KC nie odnosi się do zawierania umów (a zatem i ofert) poprzez pocztę elektroniczną albo podobne środki do indywidualnego
porozumiewania się na odległość (w takich przypadkach znajdują zastosowanie ogólne reguły regulujące ofertę i składanie oświadczeń woli w formie
elektronicznej). Odnosi się natomiast art. 66.1 KC do ofert składanych w postaci elektronicznej, lecz nieadresowanych do indywidualnych osób. Jest to metoda
off line – brak jest w niej możliwości bezpośredniego kontaktowania się stron. Przeciwstawia się jej metodę on line, gdzie strony mogą komunikować się w
czasie rzeczywistym bezpośrednio, mimo braku kontaktu fizycznego. Regulacja ta polega na:

- uzależnieniu

skuteczności zgłoszenia oferty od niezwłocznego potwierdzenia jej otrzymania przez określoną osobę;

- poinformowaniu

oblata przed zawarciem umowy w sposób jednoznaczny i zrozumiały o: 1) czynnościach technicznych składających się na procedurę

zawarcia umowy; 2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty; 3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i
udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy; 4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów
we wprowadzonych danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie; 5) językach, w których umowa może być zawarta; 6) kodeksach etycznych, które
stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.
Normy te mają charakter bezwzględnie wiążący, jeżeli ofertę składa przedsiębiorca konsumentowi (w relacjach między przedsiębiorcami – ius dispositivum).

Ustanie stanu związania ofertą:
- termin związania określony w ofercie;
- jeżeli oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumienia się na odległość, przestaje wiązać, jeżeli nie
została przyjęta niezwłocznie, a więc w toku trwającej rozmowy;
- gdy oferta została złożona w „inny sposób” (strony porozumiewają się ze sobą nie bezpośrednio, lecz za pomocą odrębnych i rozłożonych w czasie
czynności), to przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez
nieuzasadnionego opóźnienia (opóźniona, lecz wysłana w czasie właściwym odpowiedź prowadzi do zawiązania umowy);
- związanie oferenta wygasa jedynie wtedy, gdy skutek taki zastrzegł oferent albo gdy wykonanie proponowanej umowy ściśle wiąże się z osoba oferenta;
- oferta skierowana do ogółu nieoznaczonych adresatów może być cofnięta lub zmieniona w każdym czasie (chyba że oferent oznaczył termin związania);
- [między przedsiębiorcami] oferta może być odwołana, jeżeli umowa nie została jeszcze zawarta, a oświadczenie o odwołaniu oferty zostało złożone oblatowi
przed wysłaniem przez niego oświadczenia o przyjęciu oferty.

Przyjęcie oferty:
- w zasadzie powinno być złożone oferentowi, a jeśli tak się nie dzieje, to nie wywołuje to skutków zawarcia umowy (wyjątki: 1) wskazuje na to ustalony w
danych stosunkach zwyczaj; 2) wynika to z treści oferty – w tych warunkach umowa dochodzi do skutku poprzez przystąpienie oblata w czasie właściwym do jej
wykonania);

12

- gdy dla określonej umowy przewidziana jest forma szczególna, to zarówno oferta jak i przyjęcie muszą nastąpić w tej formie;
- oferent może zastrzec, że przyjęcie oferty powinno nastąpić w określony sposób;
- strony mogą uzgodnić między sobą jakiś swoisty sposób złożenia oświadczenia woli o przyjęciu oferty (nawet przez bierne zachowanie adresata – milczenie);
- przyjęcie oferty z zastrzeżeniami tworzy nową ofertę (oblat zamienia się w oferenta);
- [między przedsiębiorcami] przyjęcie oferty z zastrzeżeniami nie zmieniającymi istotnie jej treści nie tworzy nowej oferty, a po prostu zawiązuje umowę z
uwzględnionymi zmianami, chyba że: 1) w treści oferty wskazano, że może ona być przyjęta wyłącznie bez zastrzeżeń, 2) oferent niezwłocznie sprzeciwił się
włączeniu zastrzeżeń do umowy, 3) oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej
niezwłocznie nie otrzymał.

Miejsce i czas zawarcia umowy (reguluje je KC, gdy same strony tego nie ustaliły):
- oferta zawarta jest w chwili, gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o otrzymaniu oferty;
- jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o otrzymaniu oferty nie jest wymagane, umowa zostaje zawarta w chwili przystąpienia oblata do wykonania umowy;
- miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o przyjęciu oferty jest miejscem zawarcia umowy;
- jeżeli dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest wymagane, albo oferta jest składana w formie elektronicznej, umowa zostaje zawarta w
miejscu zamieszkania albo w siedzibie oferenta w chwili zawarcia umowy.

20. Negocjacje

Pojęcie – polegają one na wzajemnym oddziaływaniu stron w celu zawarcia umowy. W toku negocjacji strony wymieniają informacje o okolicznościach
mogących mieć wpływ na ich decyzje co do zawarcia umowy, formułują swoje oceny co do gospodarczych wartości proponowanych świadczeń oraz
progresywnie uzgadniają treść zawieranej umowy. Negocjacje są procesem płynnym, a zarazem ciągłym.

Prowadzenie negocjacji:
- strony nie są w toku negocjacji związane swoimi oświadczeniami, zachowując swobodę decyzji co do zawarcia umowy;
- strony powinny prowadzić lub inicjować negocjacje w sposób zgodny z dobrymi obyczajami (w szczególności z zamiarem zawarcia umowy, a nie dla pozoru –
naruszenie tych powinności opatrzone jest sankcją odszkodowawczą w granicach negatywnego interesu umownego, opartego na podstawie deliktowej).

Zawarcie umowy:
- strony muszą zawsze uzgodnić co najmniej konieczne elementy umowy, bez czego w żadnych okolicznościach nie może ona dojść do skutku;
- dopiero uzgodnienie wszystkich postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji, stanowi podstawę do uznania, że umowa została zawarta (jest to
tylko reguła interpretacyjna, strony mogą uznać, że umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów koniecznych umowy).

List intencyjny:
Wzorzec amerykański. Nie został on uregulowany prawnie. Ogólnie można o nim powiedzieć, że wyraża dążenie stron do zawarcia negocjowanej umowy. Nie
ma charakteru definitywnej umowy cywilnoprawnej. Deklarowane w liście intencyjnym dążenie stron do zawarcia umowy nie kreuje prawnego obowiązku jej
zawiązania. Można go pojmować jako umowę określającą postępowanie stron w toku negocjacji.

21.

Aukcja i przetarg

Charakter prawny aukcji i przetargu:
- mają charakter postępowania wielostronnego i eliminacyjnego zarazem;
- ich celem jest umożliwienie podmiotowi zainteresowanemu w zawarciu określonej umowy wyboru najkorzystniejszej dla niego oferty spośród ofert zgłaszanych
przez uczestników tych postępowań i zawarcie z wybranym oferentem umowy;
- wszyscy uczestnicy mają zarazem takie same prawa i obowiązki oraz podlegają jednakowym regułom postępowania.

Ogłoszenie aukcji albo przetargu:
- inicjuje je podmiot zamierzający zawrzeć określoną umowę (organizator aukcji albo przetargu);
- na zlecenie i rachunek podmiotu zamierzającego zawrzeć umowę funkcję organizatora może pełnić inny podmiot (np. dom aukcyjny);
- organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy przez ogłoszenie (może ono być kierowane do ograniczonego albo nieograniczonego kręgu adresatów);
- treść ogłoszenia powinna zawierać: 1) zaproszenie do składania ofert (o jaką umowę chodzi?), 2) dalszy tok postępowania mającego na celu zawarcie
zamierzonej przez organizatora umowy (zwłaszcza czas i miejsce aukcji albo przetargu);
- ogłoszenie aukcji albo przetargu niekoniecznie musi zawierać wszystkie ich elementy - wystarczy, że wskaże sposób udostępniania ich warunków;
- organizator, od chwili udostępnienia warunków, obowiązany jest postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia oraz warunków aukcji albo przetargu
(postanowienia te mogą być później zmieniane lub odwołane, ale tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ogłoszeniu lub w warunkach aukcji albo przetargu);
- analogiczny obowiązek oferenta powstaje dopiero wtedy, gdy złożył on ofertę zgodnie z ogłoszeniem aukcji albo przetargu;
- strona, która postępowała niezgodnie z tymi regułami, ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za niedojście umowy do skutku.

Wadium:
- ma charakter dodatkowego zastrzeżenia zamieszczonego w warunkach aukcji albo przetargu przez ich organizatorów (zabezpieczenie zawarcia umowy);
- nie jest koniecznym elementem czynności określających te postępowania, jednakże jeśli się pojawi, to wiąże uczestników;
- wyraża obowiązek wpłacenia przez uczestników aukcji albo przetargu określonej sumy pieniężnej (uregulowane, zazwyczaj procent od wartości przedmiotu
zamierzonej umowy, w warunkach aukcji albo przetargu);
- niedopełnienie tego obowiązku prowadzi do dwojakich konsekwencji: 1) podmiot, który nie wpłacił albo nie zabezpieczył zapłaty wadium, nie jest dopuszczony
do aukcji albo przetargu, 2) podmiot, który wpłacił albo zabezpieczył wadium, staje się uczestnikiem aukcji albo przetargu;
- niedojście zamierzonej sytuacji do skutku: 1) jeśli z winy uczestnika, to organizator zatrzymuje wadium, 2) jeśli z winy organizatora, to uczestnik, którego oferta
została wybrana może żądać zwrotu podwójnego wadium albo naprawienia szkody w granicach negatywnego interesu umowy.

13

Unieważnienie umowy:
- podmiotami upoważnionymi są: 1) organizator aukcji albo przetargu (jest stroną umowy), 2) uczestnik tych postępowań, chociażby jego oferta nie została
wybrana (nie jest stroną umowy), 3) inna osoba, jeżeli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie (gdy nie ujawnia się w toku postępowania
aukcyjnego lub przetargowego, działając za pośrednictwem kogoś innego) – musi się wtedy ujawnić;
- przesłanką żądania unieważnienia umowy jest naganne działanie polegające na wpływaniu na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub
dobrymi obyczajami (przez stronę umowy, innego uczestnika postępowania lub osobę działającą z nimi w porozumieniu);
- jeśli te przesłanki się spełnią, podmiot uprawniony może zwrócić się do sądu o unieważnienie umowy (charakter konstytutywny);
- uprawnienie wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia (nie później niż rok od zaw. um.).

Aukcja – stosowana zwykle w przypadku prostych umów, gdzie tylko wysokość ceny ma znaczenie. Polega na tym, że osoby zamierzające zawrzeć umowę
(licytanci) obecni w miejscu aukcji albo komunikujący się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub
równorzędnymi znakami (podniesienie ręki). Prowadzący aukcję oczekuje zarazem coraz korzystniejszych ofert sukcesywnie składanych przez licytantów (tzw.
kolejnych postąpień). Jeżeli w warunkach aukcji nie zastrzeżono inaczej, to oferta złożona przez licytanta przestaje go wiązać, gdy inny licytant złożył ofertę
korzystniejszą (postąpienie).
Zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia (zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę, pomimo trzykrotnego
wezwania do kolejnych postąpień), co manifestowane jest uderzeniem młotka. Umowa zostaje zawarta między „wygranym” licytantem, a organizatorem aukcji.
Umowa nie dochodzi do skutku, jeżeli jej ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań ustawą przewidzianych. W takich wypadkach obie strony
(organizator, licytant) mogą dochodzić sądownie zawarcia umowy.

Przetarg – oferty osób zmierzających zawrzeć umowę nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się (dyskursu). Tutaj
organizator oczekuje składania ofert w okresie i w miejscu przez niego wskazanym. Oferty są później przez niego rozpatrywane bez udziału oferentów (czasami
powoływana jest do tego zadania komisja przetargowa, dotyczy to zwykle skomplikowanych umów o specjalistycznym charakterze). Organizator przetargu
wybiera najkorzystniejszą ofertę (pozostałe oferty przestają wiązać oferentów), albo uznaje, że żadna nie odpowiada jego oczekiwaniom (przetarg zostaje
zamknięty i nie dochodzi do zawarcia umowy). Pod sankcją odszkodowawczą organizator przetargu obowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia na
piśmie uczestników przetargu o jego wyniku lub zamknięciu.
Umowa zostaje zawarta w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia organizatora przetargu o jej wybraniu (stosuje się tu przepisy dotyczące
przyjęcia oferty). Warunki przetargu mogą jednak tę kwestię regulować odmiennie.
Umowa nie dochodzi do skutku, jeżeli jej ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań ustawą przewidzianych. W takich wypadkach obie strony
(organizator, oferent, którego oferta została wybrana) mogą dochodzić sądownie zawarcia umowy.

22. Pełnomocnictwo

Udzielenie pełnomocnictwa:

a)

Zdolność do czynności prawnej

- pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych, wystarczy jednak, że ma ją w ograniczonym zakresie (mocodawca sam wybiera pełnomocnika).

b)

Oświadczenie woli mocodawcy

- pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem dwóch sytuacji: 1) jeżeli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności
prawnej, dla której pod sankcją nieważności przewidziana została forma szczególna (w tym przypadku pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej samej
formie, np. aktu notarialnego, jeśli chodzi o przeniesienie własności nieruchomości); 2) jeżeli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis
wymaga określonej formy (np. dla pełnomocnictwa ogólnego wymagana jest, pod sankcją nieważności, forma pisemna);
- ustanowienie dalszych pełnomocników (substytutów) jest dopuszczalne, gdy umocowanie takie wynika z następujących sytuacji: 1) z treści pełnomocnictwa
(nie ma generalnego domniemania przemawiającego za udzieleniem pełnomocnikowi kompetencji do ustanawiania dalszych pomocników); 2) z ustawy; 3) ze
stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa;
- substytuci zawsze działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy;
- ilekroć ustawa uzależnia skutki czynności prawnej od wady oświadczenia woli lub dobrej wiary strony, należy mieć na względzie nie tylko pełnomocnika, ale i
mocodawcę.

c)

Treść pełnomocnictwa

- mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych, których sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a które zarazem
nie maja charakteru ściśle osobistego (poza tym ustawa nie dozwala na udzielenie pełnomocnictwa do wszelkich czynności prawnych);
- dopuszczalne są tylko następujące typy pełnomocnictw: 1) ogólne (które obejmuje jedynie umocowanie do czynności zwykłego zarządu), 2) rodzajowe
(wskazuje określona kategorię czynności prawnych, do których umocowany jest pełnomocnik – nie jest dopuszczalne w zakresie tych czynności prawnych, co
do których ustawa wymaga udzielenia pełnomocnictwa szczególnego), 3) szczególne (dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej);
- wyłącznie mocodawca decyduje o istnieniu i treści pełnomocnictwa (jeśli osoba trzecia zaufała pełnomocnikowi, robi to na własne ryzyko);
- oświadczenie woli mocodawcy podlega interpretacji z pozycji osoby trzeciej (ma taką treść, jaką potencjalny uczestnik czynności prawnej dokonywanej z
pełnomocnikiem i dysponujący konkretną wiedzą o oświadczeniu mocodawcy i jego kontekście powinien przypisać temu oświadczeniu), dlatego on powinien
mieć na względzie odbiór innych osób w ten sposób, aby nie został źle zrozumiany, gdyż to on ponosi ryzyko;
- osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania
czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa;
- jeżeli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, to każdy z nich może działać samodzielnie;
- mocodawca może ustanowić pełnomocnictwo łączne dla kilku osób (muszą składać oświadczenia woli razem lub po kolei).

d)

Czynność „z samym sobą”

- mówi się o niej w sytuacji, gdy: 1) A występuje we własnym imieniu, a równocześnie jako reprezentant osoby B, która jest drugą stroną umowy; 2) A sam nie
jest stroną umowy, lecz równocześnie reprezentuje dwie jej strony – B i C;
- KC generalne wyłącza we wspomnianych sytuacjach dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli pełnomocnika, istnieją od tego jednak dwa wyjątki:
1) gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy, 2) gdy mocodawca na to zezwoli;
- czynność dokonana przez pełnomocnika „z samym sobą”, bez zgody mocodawcy, jest dotknięta bezskutecznością zawieszoną (mocodawca może ją
potwierdzić, a wtedy uzyskuje ona pełną skuteczność prawną).

e)

Pełnomocnik rzekomy

14

- osoba, która dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczając jego granice;
- działanie bez należytego umocowania nie pociąga bezpośrednich skutków dla reprezentowanego (istnieje szereg odstępstw od tej reguły, które mają za
zadanie chronić dobrą wiarę osób, które zawarły z pełnomocnikiem rzekomym umowy);
- zawarta przez rzekomego pełnomocnika umowa nie jest bezwzględnie nieważna i może zostać potwierdzona (interes reprezentowanego);
- jednostronne czynności prawne dokonane przez pełnomocnika rzekomego są od razu nieważne (chyba, że ten, komu to oświadczenie woli zostało składane
wiedział o braku umocowania, a mimo tego zgodził się na przyjęcie tego oświadczenia woli – musi tu nastąpić potwierdzenie reprezentowanego);
- rzekomy pełnomocnik jest obowiązany do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona
poniosła przez to, że zawarła z nim umowę (ujemny interes umowny);
- jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w zakresie uprzedniego umocowania, to czynność ta jest
ważna (chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć);
- mocodawcy przysługuje roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa.

Stosunek podstawowy:
- stosunek pełnomocnictwa wyznacza jedynie kompetencję do działania w cudzym imieniu, nie rozstrzyga natomiast o tym, czy pełnomocnik jest i w
ewentualnie jakim zakresie zobowiązany względem mocodawcy do korzystania z przysługującego mu umocowania;
- sprzężony z pełnomocnictwem stosunek prawny to stosunek będący podstawą pełnomocnictwa (wskazuje, w jakim celu pełnomocnictwo zostało udzielone);
- treść stosunku podstawowego może różnić się od odpowiedniej treści pełnomocnictwa;
- stosunek pełnomocnictwa jest nie tylko odrębnym, ale i niezależnym od stosunku podstawowego stosunkiem prawnym.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa:
- okoliczności wskazane w treści samego pełnomocnictwa (np. termin, na jaki zostało udzielone);
- wygaśnięcie z powodu odwołania pełnomocnictwa (może być dokonane w każdym czasie i bez jakiegokolwiek uzasadnienia);
- śmierć pełnomocnika lub mocodawcy (mocodawca może w treści zastrzec, że umocowanie nie wygaśnie);
- skutki prawne analogiczne do śmierci osoby fizycznej wywiera likwidacja osoby prawnej;
- zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika;
- utrata przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnej (nie powoduje wygaśnięcia ograniczenie zdolności do czynności prawnych);
- w razie wygaśnięcia pełnomocnictwa z jakiejkolwiek przyczyny pełnomocnik jest obowiązany zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa.

23. Prokura

Pojęcie – prokura jest swoiście ukształtowanym pełnomocnictwem. Swoistość ta polega na przystosowaniu takiego pełnomocnictwa do działalności
gospodarczej przedsiębiorców. Obejmuje ona nader szeroki zakres umocowania prokurenta, o przejrzystej dla kontrahentów treści. Udzielający jej podmiot ma
do prokurenta szczególne zaufanie. Do prokury należy uzupełniająco stosować ogólne normy regulujące instytucję pełnomocnictwa. Zabieg ten jest jednak
dopuszczalny tylko w takim zakresie, w jakim nie koliduje to z ustawową regulacją prokury (nie tylko na podstawie dosłownego brzmienia przepisów, ale także
po zastosowaniu reguł interpretacyjnych i inferencyjnych).

Podmioty kompetentne do udzielenia prokury:
- są nimi wyłącznie przedsiębiorcy (zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i podmioty niemające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną);
- krąg podmiotów ograniczony tylko jedną przesłanką – wpis do rejestru przedsiębiorców

Udzielenie prokury:
- dokonuje się go jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy (tudzież właściwego organu osoby prawnej i III podmiotu prawa cywilnego);
- zawsze wymaga formy pisemnej zwykłej zastrzeżonej pod rygorem nieważności;
- do prokury nie stosuje się przepisu przewidującego, że do ustanowienia pełnomocnictwa wymagana jest szczególna forma, jeżeli jest ona potrzebna do
dokonania czynności prawnej wskazanej w pełnomocnictwie;
- przedsiębiorca powinien zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców.

Prokurent:
- może nim być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych;
- prokura nie może zostać przeniesiona przez prokurenta na inne osoby;
- prokurent może ustanawiać pełnomocników do poszczególnych czynności prawnych objętych jego zakresem jego własnych kompetencji;
- można ustanowić kilku prokurentów (łącznie lub oddzielnie), jak również prokurę oddziałową.

Zakres prokury i sposób jej wykonywania:
- prokura odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorcy, a więc tylko do stosunków wiążących go z innymi podmiotami w zakresie związanym z prowadzeniem
przedsiębiorstwa;
- prokurent jest umocowany nie tylko do dokonywania czynności materialno prawnych, ale także procesowych oraz do odbioru oświadczeń woli skierowanych
do przedsiębiorcy;
- wyłączone z zakresu jego kompetencji jest: 1) zbycie przedsiębiorstwa, 2) oddanie go do czasowego korzystania, 3) zbywanie i obciążanie nieruchomości
(prokurent może tych czynności dokonywać tylko na podstawie pełnomocnictwa szczególnego);
- zakres umocowania prokurenta nie może być ze skutkiem wobec osób trzecich ograniczony;
- dwa wyjątki od powyższego: 1) ustanowienie kilku prokurentów, przy czym od decyzji przedsiębiorcy zależy, czy udzielił on im prokury oddzielnie (każdy z
prokurentów działa samodzielnie, sam może dokonywać czynności prawnych), czy łącznej (przedsiębiorca może w różny sposób określić zakres umocowania
każdego z prokurentów lub konieczność współdziałania), 2) ustanowienie prokury oddziałowej;
- bez względu na to, w jaki sposób przedsiębiorca określił wykonywanie prokury łącznej – zawsze każdy z prokurentów umocowany jest do odbioru oświadczeń
lub pism kierowanych do przedsiębiorcy;
- prokurent składając oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej powinien złożyć podpis własnoręczny zgodnie ze znajdującym się w
aktach rejestrowych wzorem podpisu, a ponadto wskazać, że występuje w roli prokurenta (odpowiedni dopisek przy podpisie).

15

Wygaśnięcie prokury:
- odwołanie może nastąpić w każdym czasie i bez podania jakiejkolwiek przyczyny (ius cogens);
- zdarzenia związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy (wykreślenie z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji, przekształcenie);
- śmierć prokurenta (ius cogens).

24. Przedawnienie

Pojęcie:

a)

Przedmiot

- cywilnoprawne roszczenia majątkowe;
- nie podlegają przedawnieniu: 1) roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego, 2) uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia, 3) roszczenia
niemajątkowe, 4) cywilnoprawne roszczenia majątkowe w wyjątkowych, wyraźnie w ustawie przewidzianych przypadkach.

b)

Zarzut przedawnienia

- po upływie określonego w ustawie terminu, ten przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia;
- sądowi nie wolno uwzględniać upływu terminu przedawnienia z urzędu (możliwe jest to tylko wtedy, gdy ten przeciwko komu kierowane jest roszczenie
podniesie zarzut przedawnienia – jest to prawo podmiotowe);
- sąd może tego zarzutu nie uwzględnić, jeśli uzna, że byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
- ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie (dłużnik) może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (jednostronna, nieformalna, nieodwołalna,
wymagająca dojścia do drugiej strony czynność prawna możliwa do dokonania dopiero po upływie terminu przedawnienia).

c)

Skutek

- roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo zrealizowane (gdy dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, zamieni się ono
w tzw. roszczenie niezupełne – zobowiązanie naturalne – nie korzysta z pełnej ochrony prawnej, ale nadal istnieje);
- dłużnik, który po upływie przedawnienia spełnił świadczenie, nie może żądać jego zwrotu, chociażby nie wiedział o upływie terminu.

Terminy:

a)

Długość

- ustawa określa je normami bezwzględnie wiążącymi (terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną);
- trzyletni okres przedawnienia obejmuje: 1) roszczenie o świadczenie okresowe (dłużnik zobowiązany jest spełniać świadczenie periodycznie, w określonych
z góry odstępach czasu), 2) roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (przysługuje ono podmiotowi, który profesjonalnie trudni się
działalnością gospodarczą, a równocześnie to roszczenie związane jest z tym zakresem aktywności);
- obejmuje on te roszczenia zarówno wtedy, gdy kierują się one przeciwko innemu podmiotowi gospodarczemu, jak i osobie niemającej tej cechy;
- dziesięcioletni okres przedawnienia odnosi się do innych roszczeń;
- poza tymi ogólnymi terminami przedawnienia system wymienia także inne (6 miesięcy, 2 lata, 3 lata, 5 lat, 20 lat, a niektóre roszczenia majątkowe nie
podlegają w ogóle przedawnieniu).

b)

Obliczanie biegu terminu

- bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się, wedle ogólnej reguły, od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne;
- reguła ta modyfikowana jest w dwojaki sposób:
* bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje (dłużnik), nie zastosował się do
treści zobowiązania,
* niekiedy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego (w szczególności od wezwania dłużnika do spełnienia
świadczenia) – bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w
najwcześniej możliwym terminie (może się zdarzyć, że przedawnienie zaczyna biec od momentu powstania stosunku prawnego).

Zawieszenie biegu przedawnienia:
- przy ustaleniu biegu terminu przedawnienia nie uwzględnia się okresów, w których występowały określone stany rzeczy;
- w zależności od tego, w którym momencie biegu przedawnienia nastąpiły te stany rzeczy, powodują one różne konsekwencje;
- stany rzeczy powodujące zawieszenie istnieją w momencie, w którym według reguł ogólnych powinien rozpocząć się bieg przedawnienia (następuje wówczas
przesunięcie początku tego biegu do chwili ustania wspomnianych stanów rzeczy);
- stany rzeczy, które pojawiają się już po rozpoczęciu biegu przedawnienia – w przypadku takim okresu ich trwania nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu
przedawnienia. W konsekwencji po ustaniu stanu rzeczy powodującego zawieszenie przedawnienia, nie biegnie ono od początku, lecz w dalszym ciągu, a więc
z doliczeniem okresu, jaki minął od początku biegu do pojawienia się stanu rzeczy powodującego zawieszenie;
- zawieszenie biegu przedawnienia powodują: 1) siła wyższa – jeżeli uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przed sądem lub innym organem powołanym do
rozpoznania spraw danego rodzaju, przez czas trwania tej przeszkody; 2) łączący uprawnionego z osobą, przeciwko której skierowane jest roszczenie,
określony stosunek rodzinny lub opiekuńczy (roszczenia małżonka przeciwko małżonkowi, dziecka przeciwko rodzicom na czas trwania władzy rodzicielskiej);
- roszczenie osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może przedawnić się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej
przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia (jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia
ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia);
- powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwa biegu przedawnienia:

a)

Uwagi ogólne

- zawsze następuje wskutek zdarzenia, które występuje w toku biegu terminu przedawnienia. Powoduje ona ten skutek, że nie uwzględnia się czasu, jaki minął
od rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę. Po przerwie przedawnienie biegnie od nowa. Powodują ją dwa
zdarzenia: podjęcie dochodzenia roszczeń przez uprawnionego oraz uznanie roszczenia przez dłużnika.

b)

Dochodzenie roszczenia

- przerwę powoduje każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do egzekwowania roszczeń danego rodzaju, jak również
przed sądem polubownym, jeżeli czynność ta przedsięwzięta została bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia
lub przez wszczęcie mediacji;

16

- przerwane przedawnienie biegnie od początku dopiero po zakończeniu postępowania przed właściwym organem lub sądem polubownym, albo przez
wszczęcie mediacji;
- roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, sądu polubownego lub innego organu, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed
sądem, sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd, przedawnia się z upływem 10 lat, chociażby termin przedawnienia
roszczeń tego rodzaju był krótszy (jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o nie należne w przyszłości ulega
przedawnieniu 3-letniemu).

c)

Uznanie roszczenia

- przerwę przedawnienia powoduje także uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (bez angażowania organów państwowych);
- [pierwszy pogląd] uznanie to ma charakter czynności prawnej jednostronnej realizowanej przez oświadczenie woli uznającego (uznanie właściwe);
- [drugi pogląd] działanie podobne do czynności prawnej (uznanie niewłaściwe) – podzielając ten pogląd, należy wyjaśnić, że uznanie przerywające
przedawnienie polega zawsze na zakomunikowaniu przeświadczenia uznającego o istnieniu uznawanego roszczenia, a konsekwencji o istnieniu odpowiednio z
nim sprzężonego własnego długu uznającego (jest to oświadczenie wiedzy, a nie woli);
- wspomniany skutek prawny wywiera uznanie dopiero wtedy, gdy stosowne oświadczenie uznającego dojdzie do wiadomości wierzyciela i to zgodnie z wolą
dłużnika;
- do uznania niewłaściwego nie stosuje się przepisów o wadach oświadczeń woli (uznanie niewłaściwe działa tylko wtedy, gdy osoba je składająca działała z
rozeznaniem tego, co robi);
- nie wywiera ono żadnych skutków prawnych poza przerwaniem biegu przedawnienia (dłużnik nie traci innych przysługujących mu wobec wierzyciela
zarzutów);
- gdy dłużnik uznał dług po upływie terminu przedawnienia, jego sytuacja prawna nie ulega zmianie (dług nadal pozostaje niezaskarżalny);
- uznanie właściwe – umowa dłużnika z wierzycielem, że ureguluje on swój dług (może być zawarta w dowolnej formie);

25. Termin zawity

Termin zawity - jest to szczególny rodzaj terminu stanowczego, charakteryzujący się dużym rygorem prawnym, przejawiającym się w tym, że niepodjęcie
określonej czynności przez uprawniony podmiot w okresie czasu zakreślonym tym terminem, powoduje definitywne wygaśnięcie przysługującego podmiotowi
prawa do tej czynności. Kodeks cywilny nie zawiera wprawdzie ogólnej regulacji terminów zawitych, ale pojawiają się one przy regulacjach określonego rodzaju
sytuacji.
Wygaśnięcie uprawnienia jest bezwzględnie wiążące dla stron stosunku prawnego, sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania sprawy. Przedawnienie
wynikające z upływu terminu zawitego jest uwzględniane z urzędu, a nie dopiero na wniosek strony lub wskutek zarzutu przez nią podniesionego.
Tylko w wyjątkowych okolicznościach możliwe jest przywrócenie uprawnienia. Dotyczy to głównie niedotrzymania terminu w wyniku zdarzeń losowych, na które
nie miało się wpływu. Ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na podmiocie.
Termin zawity jest też nazywany terminem prekluzyjnym.

Terminy zawite nigdy nie odnoszą się do organów procesowych. Obowiązują tylko strony i niektóre inne osoby.

ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ OGÓLNA

1.

Zasada nominalizmu i walutowości (czasami waloryzacja)

Pieniądz – powszechny znak miary odniesiony do swoistych obiektów jakimi są dobra lub usługi występujące w obrocie gospodarczym, posługujemy się
najczęściej znakiem pieniężnym (nominał - jednostka pomiar, banknoty i bilony) funkcje pieniądza:

•

określa wartość ekonomiczną dóbr i usług

•

nośnik wartości (pieniądz także się ma); w konsekwencji w/w funkcji:

o

powszechny środek wymiany dóbr i usług,

o

akumulacja wartości ekonomicznej,

o

funkcja płatnicza (zaspokojenie interesów wierzyciela → umorzenie wierzytelności)

Pieniądz elektroniczny – wartość pieniężna, która stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych

Zobowiązanie pieniężne – jeżeli dłużnik ma obowiązek zapłacić wierzycielowi pewną sumę pieniędzy (→ określonej wartości majątkowej wyrażonej w
jednostkach pieniężnych)
– art. 358

1

§ 1.

W pozostałych przypadkach są to zobowiązania niepieniężne, np. związane z dostarczeniem rzeczy.

KONSEKWENCJE PRAWNE ZOBOWIĄZAŃ PIENIĘŻNYCH

1) zasada nominalizmu

– zobowiązania pieniężne rządzą się tą zasadą. Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do zapłaty określonej kwoty, to bez względu na to,

kiedy ma zapłacić, obowiązkiem dłużnika jest zapłacenie nominalnej kwoty bez względu na to czy w tym czasie pieniądz zyskał czy też stracił na wartości
(zapłata tej samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania) - art. 358

1

§ 1 (wyjątkiem od tej zasady jest zasada REBUS SIC STANTIBUS,

przeważa nad tym zasada waloryzacji świadczeń pieniężnych)

2) waloryzacja

– koncepcja ta opiera się na założeniu, że ma ona na celu dostarczenie wierzycielowi takiej samej wartości ekonomicznej, jaką reprezentowała

wierzytelność w chwili jej powstania; podstawową przesłanką jest znaczna zmiana siły nabywczej pieniądza między powstaniem a zgaśnięciem zobowiązania;
zastosowanie wyłącznie do zobowiązań pieniężnych; koncepcja ta jest dopuszczalna w ramach wyjątku – art. 358

1

§ 5 (ważne!); może być:

•

w. umowna – jest to możliwość wprowadzenia klauzuli waloryzacyjnej do umowy, czyli wprowadza się inny niż pieniądz miernik wartości do
wysokości wartości zobowiązania
- art. 358

1

§ 2; typowymi klauzulami są:

o

k. walutowa (inna waluta)

o

k. towarowa (cena określonego towaru)

17

o

k. indeksowa (wartość powszechnie znanego wskaźnika)

o

k. złota

o

k. uposażenia (wartość minimalną lub średnią płacę w całej gospodarce, określonym sektorze lub zawodzie)

o

k. usług

o

k. kosztów

•

w. sądowa – dokonuje się z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu (zdarzenie cywilnoprawne, zmienia treść stosunku zobowiązaniowego), jeżeli
strony nie zastosują w umowie klauzuli waloryzacyjnej i zostaną spełnione przesłanką z art. 358

1

§ 3:

o

to, że strona nie jest profesjonalistą – art. 358

1

§ 4

o

między powstaniem, a wykonaniem zobowiązania jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza

o

żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do sądu

Sąd dokonuje waloryzacji w następujący sposób:
- może zmienić wysokość świadczeń;
- może zmienić sposób wykonania świadczenia

2.

Zobowiązania solidarne

1) Solidarność dłużników (bierna)

wzmacnia pozycję wierzyciela, ułatwia mu realizację jego wierzytelności i stwarza silne zabezpieczenie w postaci odpowiedzialności majątkowej ponoszonej
przez kilku dłużników; jest to postać zobowiązania niebezpieczna dla dłużników solidarnych, każdy z nich ponosi ryzyko wykonania całego świadczenia na
rzecz wierzyciela.

znamionują ją następujące cechy - art. 366 KC:

•

wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia, jeżeli zostanie ono w całości spełnione i w sposób należyty lub jeżeli
wierzyciel w inny sposób zostanie zaspokojony (np. przez potrącenie), zobowiązanie wygasa

•

po stronie długu występuje kilka podmiotów (wielu dłużników)

•

wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna; zaspokojenie
wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej:

•

odpowiednie postanowienia czynności prawnej – z reguły zawarte w umowie stron – art. 369; solidarności nie domniemuje się

•

wiele przepisów prawnych łączy powstanie odpowiedzialności solidarnej z określonymi umowami; szczególnie art. 370

•

znaczna liczba przepisów prawnych przewiduje powstanie solidarności biernej w razie ziszczenia się zdarzeń prawnych innych niż umowy – są to
zobowiązania solidarne powstające z ustawy – ex lege (art. 369), np. art 441 § 1 (zawsze normy bezwzględnie wiążące)

pozycja prawna dłużników względem wierzyciela:

•

zaspokojenie wierzyciela przez jednego z nich zwalnia ze zobowiązania pozostałych

•

zasada reprezentacji na ich korzyść względem wierzyciela, art. 374 !

•

dziania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie może zaszkodzić pozostałym

•

art. 368 stawia warunek, że stosunek solidarny może powstać tylko wtedy gdy każdy z dłużników zobowiązany jest w sposób odmienny;

•

zarzuty przysługujące dłużnikom wobec wierzyciela – art. 375 § 1

o

zarzuty osobiste

– przysługują wyłącznie określonemu dłużnikowi, należą tu:

a) właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania solidarnego; b) dokonane przez niego z wierzycielem
czynności prawne, które uwalniają go ze zobowiązania lub korzystnie modyfikują jego treść

o

wspólne wszystkim dłużnikom

: a) ze względu na sposób powstania zobowiązania – niezachowanie właściwej formy, nieuzyskanie

wymaganej decyzji władzy administracyjnej; b) wynikające z treści zobowiązania

Roszczenie regresowe – jeżeli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to
wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w
ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej niżby to wynikało ze wspomnianego klucza podziału; podstawę do tych rozliczeń stanowi odrębny stosunek
wewnętrzny; reguluje to art. 376
* jest to jeden stosunek prawny, aczkolwiek o zróżnicowanej wewnętrznie strukturze

2) Solidarność wierzycieli (czynna)

Charakteryzuje się ona tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów; jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia, które
może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych; dopiero jednak, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik
zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk; zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli

Reżim prawny:

•

solidarność czynna może powstawać wyłącznie z mocy czynności prawnej (nie ma przepisów szczególnych kreujących ten rodzaj zobowiązania)

•

dopuszczalne jest, aby wspólny dłużnik zobowiązany był w sposób odmienny względem każdego wierzyciela - art. 368

•

między współwierzycielami obowiązuje zasada wzajemnej reprezentacji, na ich korzyść wobec dłużnika – art. 377

•

zdarzenie pogarszające położenie jednego w wierzycieli solidarnych nie wpływa na położenie prawne pozostałych wierzycieli

•

roszczenia regresowe między wierzycielami solidarnymi regulują podobne normy, jakie obowiązują w stosunkach między dłużnikami solidarnymi –
art. 378

* jest to jeden stosunek prawny, aczkolwiek o zróżnicowanej wewnętrznie strukturze

3) Solidarność niewłaściwa (przypadkowa, pozorna, nieprawidłowa, niezupełna, in solidum)

18

* twór judykatury i nauki
Chodzi tu o sytuację polegającą na tym, że dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne
świadczenie – z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych; równocześnie nie ma ani umowy, ani przepisu prawnego
uzasadniającego powstanie zobowiązania solidarnego, pomimo to każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela za całość świadczenia;
roszczenia regresowe dłużnika powinny opierać się na analogicznym zastosowaniu art. 441 § 3

4) Zobowiązania niepodzielne:

•

gdy przy świadczeniu niepodzielnym po stronie długu lub wierzytelności występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wedle modelu
zobowiązań solidarnych (więc jeden stosunek zobowiązaniowy)

•

wielość dłużników – art. 380 (sytuacje identyczne jak przy s. biernej)

•

wielość wierzycieli – różnica: dłużnikowi nie przysługuje prawo wyboru wierzyciela któremu chciałby świadczyć; świadczy temu który zażąda, ale w
razie sprzeciwu innego wierzyciela dłużnik może świadczyć tylko wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu
sądowego – art. 381 (reszta jak przy s. czynnej)

5) Zobowiązania podzielne:

we wszystkich przypadkach, gdy świadczenie jest podzielne i występuje więcej niż jeden wierzyciel lub dłużnik, ale równocześnie brak jest szczególnego tytułu,
na mocy którego zobowiązanie przyjmowałoby postać zobowiązania solidarnego, wówczas zarówno dług, jaki wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od
siebie części, ilu jest dłużników lub wierzycieli – art. 379 § 1
początkowo jednolity stosunek zobowiązaniowy ulega podziałowi dlatego, że:

•

przy świadczeniu podzielnym na miejsce jednego podmiotu wstępuje więcej podmiotów

•

przy wielości podmiotów zobowiązaniowych lub uprawnionych do świadczenia niepodzielnego zostaje ono następnie zastąpione przez świadczenie
podzielne

Zobowiązania podzielne wyróżnia od innych zobowiązań jednopodmiotowych nie fakt podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania, lecz wspólne zdarzenie
prawne, kreujące zobowiązanie podzielne.

3.

Typologia umów

•

umowa adhezyjna

•

umowa kauzalna

•

umowa konsensualna

•

umowa losowa

•

umowa mieszana

•

umowa nieodpłatna

•

umowa odpłatna

•

umowa realna

•

umowa rozporządzająca

•

umowa wzajemna

•

umowa zobowiązująca

4.

Niemożliwość świadczenia

Niemożliwość świadczenia – wg koncepcji obiektywnej, kładzie nacisk na okoliczności uniemożliwiające każdemu wykonanie świadczenia, uwaga koncentruje
się na samym świadczeniu, jakie ma być spełnione;

1) za niemożliwe należy uznać przede wszystkim świadczenie polegające na działaniu niewykonalnych w świetle praw natury; świadczenia tylko subiektywnie
niewykonalnych, to znaczy takich, jakie mogą być spełnione przez inne osoby, nie uznaje się za niemożliwe

2) jeżeli świadczenie jest realizowane przez czynność prawną, to wyznaczone w zobowiązaniu działania muszą respektować reguły konstruujące tę czynność;
gdy dłużnik działa niezgodnie z tymi regułami, to również należy uznać dane świadczenie za niemożliwe;

3) zjawiska społeczne, które nie tylko dłużnikowi, ale komukolwiek umożliwią wykonanie przyobiecanego świadczeniach;

4) wymaga się, aby wszelkiego rodzaju przeszkody miały charakter trwały

5) ocena ekonomiczna – art. 354 § 1 – tzw. niemożliwość gospodarcza lub praktyczna

System prany wiąże z niemożliwością świadczenia różne skutki prawne, decydują o nich:

•

czas, w jakim doszło do zdarzenia uniemożliwiającego wykonanie zobowiązania;
art. 387 § 1 – jeżeli już w chwili powstania zobowiązania świadczenia jest niewykonalne, wówczas zobowiązanie w ogóle nie powstanie, gdy strona
wiedziała o niemożliwości rodzi odpowiedzialność w tytułu winy w kontraktowaniu – culpa in contrahento, zobowiązanie to uważa się za nieważne
od samego początku – ex tunc

•

kwestia odpowiedzialności dłużnika za to zdarzenie:

o

niemożliwość nieobjęta odpowiedzialnością dłużnika



zobowiązanie wygasa – art. 475 § 1



przy zobowiązaniach wzajemnych niemożliwość świadczenia jednej strony zwalnia drugą, zobowiązanie wygasa, a w razie
spełnienia świadczenia, może się domagać jego zwrotu na podst. art. 405 – art. 495 § 1



w razie częściowej niemożliwości świadczenia per analogiam zobowiązanie wygasa w tej części, jeżeli jedno za świadczeń
wzajemnych stało się częściowo niemożliwe następuje redukcja świadczenia drugiej strony – art. 495 § 2

19



jeżeli przedmiotem świadczenia była rzecz, która została zbyta, utracona lub uszkodzona przez co niemożliwość wierzyciel może
zadać surogatów – art. 472 § 2

o

niemożliwość objęta odpowiedzialnością dłużnika



dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wierzycielowi wynikłej z niewykonana walego zobowiązania lub jego części i w
tym zakresie ulega zmianie pierwotna treść zobowiązania – art. 471



art. 493 § 1 – przy zobowiązaniach wzajemnych (stosuje się je odpowiednio do częściowej niemożliwości świadczenia)
wierzycielowi przysługują uprawnienia:



może on żądać od dłużnika odszkodowania na zasadach ogólnych albo surogatów (zobowiązanie utrzymuje się i
wierzyciel musi spełnić swoje świadczenie)



może odstąpić od umowy w następstwie czego sam będzie ze zobowiązania zwolniony, przy czym powinien zwrócić
wszystko co sam uprzednio otrzymał – art. 494; skutek ex tunc

5.

Odpowiedzialność kontraktowa

Odpowiedzialność kontraktowa (ex contracto) – jest to odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie zobowiązania przez dłużnika – art. 471 - 497;
przesłanki odpowiedzialności kontraktowej:

•

zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność

•

powstała szkoda

•

związek przyczynowy między tym zdarzeniem a szkodą

Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe !

Zasada odpowiedzialności kontraktowej:
W świetle art. 471 KC naruszenie zobowiązania przez dłużnika polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania; artykuł ten kreuje
odpowiedzialność dłużnika na zasadzie winy (dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę).

Na obszarze prawa cywilnego dokonuje się gradacji/stopniowania winy:

•

wina umyślna – najwyższy stopień winy, polega na tym że dłużnik:

o

chce naruszyć ciążące na nim obowiązki powinnego zachowania (dolus directus)

o

przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi (dolus eventualis)

•

wszelkie postacie winy nieumyślnej określa się mianem niedbalstwa – można zarzucić temu, kto nie dochował należytej staranności w sytuacji gdy
powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo; w obrębie niedbalstwa wyróżnia się z kolei rażące niedbalstwo
– znaczne odchylenie od wzorca należnego zachowania się dłużnika;
Art. 473 – strony same mozgą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał; strony mogą złagodzić
odpowiedzialność dłużnika, ale niedopuszczalne jest uchylenie jego odpowiedzialności.

Odpowiedzialność za winy może być tylko przypisana osobie poczytalnej!

Dłużnik ponosi odpowiedzialność za osoby, którymi posłużył się w celu wykonania zobowiązania, tak jak sam odpowiada za własne działania lub zaniechania –
art. 474; gdy dłużnik spełnia świadczenie przez inne osoby, za które odpowiada, jego odpowiedzialność względem wierzyciela opiera się na zasadzie ryzyka,
aczkolwiek jej przesłanką jest wina innej osoby; nie rozciąga się odpowiedzialności na zasadzie ryzyka na zobowiązania rezultatu, a ogólna zasadę winy
ograniczyć tylko do tzw. zobowiązania starannego działania;
Na wierzycielu spoczywa ciężar dowodu, co do istotnych dla roszczenia odszkodowawczego okoliczności:

•

że dłużnik nie wykonał zobowiązania albo wykonał je nienależycie – związane jest domniemanie prawne, że nastąpiło to wskutek okoliczności, za
które dłużnik ponosi odpowiedzialność – art. 471; wniosek domniemania zostaje obalony tylko wtedy, gdy wykaże się, że naruszenie zobowiązania
nastąpiło wskutek okoliczności za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, ale tylko wtedy gdy zostanie ustalona konkretna przyczyna (tzw.
przepadek)

•

że wierzyciel poniósł szkodę majątkową

•

że między tymi faktami istnieje adekwatny związek przyczynowy

6.

Umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna (pactum de contraheno) – jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa
się mianem umowy przyrzeczonej – art. 389; umowa ta jest świadczeniem (art. 353) i zawiera się ją zawsze przez zgodne oświadczenie woli stron (wykonie
tego świadczenia w ten sam sposób); wynika z niej zobowiązanie zawarcia umowy przyrzeczonej oraz obowiązek dokonania działań koniecznych do spełnienia
świadczenia głównego – art. 354; może mieć charakter jednostronnie albo dwustronnie zobowiązujący; jest umową obligacyjną; na jej podstawie nie można
domagać się spełnienia tych świadczeń, do których strony mogą się zobowiązać dopiero w umowie przyrzeczonej; niekiedy strony zobowiązują się do dokona
pewnych czynności (gdy umowa definitywna zostanie zawarte, zalicza się to na poczet świadczenia w niej określonego); umowa nazwana;

Umowa definitywna – wyznacza powinne zachowanie stron realizujące zamierzony przez nie cel gospodarczy;

W myśl art. 389 KC umowa przedwstępna jest ważna, jeśli:

•

określa istotne postanowienia umowy przyrzeczonej – należy wykazać co najmniej minimalną treść umowy definitywnej; nie ma formy szczególnej;

•

musi odpowiadać ogólnym przesłankom stawianym każdej czynności prawnej

Termin nie jest już przesłanką ważności umowy przedwstępnej, jest jednak nadal pożądany;
gdy umowa nie określa terminu jej zawarcia, strona uprawniona do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, może w ciągu jednego roku wyznaczyć odpowiedni
termin zawarcia umowy definitywnej; termin ten jest terminem zawitym, i po jego upływie zobowiązanie z umowy przedwstępnej wygasa – art. 389 § 2
Gdy strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się, następują określone skutki:

•

skutek słabszy – dotyczy każdej umowy przedwstępnej, prawo do odszkodowania za wszystkie straty, które poniosła osoba uprawniana przez to, że
liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej; odszkodowanie w granicach negatywnego interesu umownego

20

•

skutek silniejszy – podmiot, który liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej ma prawo dochodzić tego, żeby kontrakt doszedł do skutku (obowiązek
zawarcia umowy przyrzeczonej); muszą być spełnione warunki, które wymaga prawo do ważności kontraktu definitywnego, czyli zachowana forma
umowy przedwstępnej jaka jest wymagana do umowy definitywnej (art. 64 KC – jeżeli strona zobowiązania nie złoży takiego oświadczenia woli,
wówczas prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające taki obowiązek zastępuje to oświadczenie); dopuszczalny jest jedynie wtedy gdy, umowa
przedwstępna spełnia jeszcze pewne dodatkowe przesłanki , a mianowicie gdy czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność uowy
przyrzeczonej; tycz się to zwłaszcza ewentualnej formy szczególnej umowy przyrzeczonej – art. 390 § 2

W razie gdyby umowa definitywna nie mogła być zawarta z uwagi na istotne przeszkody natury faktycznej lub prawnej pojawia się problem odpowiedzialności
dłużnika z niemożliwość wykonania świadczenia – art. 475

Roszczenia wynikające z umowy przedwstępnej o zawarcie tej umowy lub naprawienie szkody przedawniają się z upływem roku od dnia w którym umowa miała
być zawarta – art. 390 § 3

Umowa przedwstępna jest umową wiążącą!!!!

Umowa ramowa – (nieuregulowana przepisami) organizuje proces zawierania umów; przystosowana jest do wielokrotnego zawierania określonego rodzaju
umów względem niej wykonawczych; ustala się tu sposób zawierania umów wykonawczych, pewne elementy treści, ale nie tyle dookreślone, aby można było
uznać, iż spełnia ona wymagania stawiane umowom przedwstępnym, a tym bardziej definitywnym; wiele zawiera także zobowiązanie do kontraktowania w
przyszłości. Nie wynika z niej zobowiązanie do zawarcia określonej umowy, jeżeli już nakłada na strony obowiązek zawarcia umowy wykonawczej, to polega on
na powinności dołożenia starań do zawarcia tej umowy i obowiązek tan jest opatrzony sankcją odszkodowawczą.

7.

Wzorce umowne

Wzorzec umowy – wszelkie jednostronne przygotowane z góry przed zwarcie umowy, gotowe klauzule umowne; jest on przeznaczony do wielokrotnego
stosowania przez stronę, która go „ustaliła”; mogą zwierać tylko tego rodzaju postanowienia umowne, które są powtarzalne w umowach, dla których je
przeznaczono; podmiotami które mogą wydawać wzorce umów są profesjonaliści, którzy stale prowadzą określoną działalność, co wiąże się z jej odpłatnym
charakterem (przedsiębiorcy) – art. 385

4

Charakter prawny:

•

oddziaływają na zachowanie ich adresatów jak normy prawne

•

wzorzec umowy nie jest częścią umowy i nie wymaga zgody kontrahenta – „wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli, mającym szczególny
reżim prawny i przy spełnieniu przesłanek tego reżimu, kształtującym poza konsensem stosunku prawnego wynikającego
z umowy”

•

wzorce umowne są rozporządzeniami – postać normy prawa stanowionego, podejrzanego wyłącznie właściwej dla tego rodzaju źródeł prawa
regulacji konstytucyjnej

•

szczególne upoważnienia ustawowe do wydania wzorców umów ustawowych nie są konieczne, bowiem kompetencja od ich wydani opiera się na
ogólnej zasadzie swobody umów

Informacje o wzorcu jako przesłanka mocy wiążącej wzorca:

•

wzorzec umowy nie wymaga opublikowania, ale nie można przyjąć, że wzorzec ma wiązać drugą stronę w sytuacji, gdy nie mogła się z nim

zapoznać; dlatego właściwe poinformowanie drugiej strony o wzorcu stanowi podstawową przesłankę skuteczności prawnej wzorca;

•

wzorzec umowy wiąże druga stronę jeśli został jej doręczony przed zawarciem umowy
– art. 384 § 1, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej wzorce powinny być doręczone w całości;

•

art. 384 § 2 stanowi w razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, a druga strona magla z łatwością
dowidzieć się o jego treści nie jest konieczne doręczanie; jeżeli druga stroną jest konsument ograniczono to do umów powszechnie zawieranych w
drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (w przypadku wszystkich innych konieczne jest doręczenie wzorca)

•

art. 384 § 4 – wzorzec w postaci elektronicznej – jego moc wiążąca uzależniona jest od udostępnienia go na stronie internetowej przed zawarciem
umowy tak, aby mogła ona wzorzec przechowywać o odtwarzać w zwykłym toku czynności;

•

wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały
– art. 385 § 2 – odnoszą się do wszystkich wzorców; natomiast wzorce umów konsumenta mają szczególne wymagania:

o

jeżeli treść wzorca z punktu widzenia typowego adresata jest niezrozumiała to wzorzec nie wywołuje skutków prawnych – nie wiąże drugiej
strony – art. 385 § 2

o

jeżeli wzorzec jest zrozumiały, ale przy zastosowaniu ogólnych reguł wykładni nie da się jednoznacznie ustalić znaczenia wzorca, to
przyjmuje się takie jego znaczenie które jest korzystniejsze dla konsumenta (drugiej strony) – art. 385 § 2

Wzorzec a umowa:

•

w razie sprzeczności wzorca z umową, strony są związane umową – art. 385 § 1; nie wpływa to w żadnej mierze na ważność umowy, wzorzec
zachowuję swoją doniosłość prawną, ale staje się bezskuteczny;

•

wzorzec wydany przez stronę zawiązana już stosunkiem zobowiązaniowym o charakterze ciągłym ma ten skutek ze wiąże druga stronę, o ole nie
wypowiedziała ona umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia – art. 384

1

; wzorzec musi odpowiadać wymaganiom ogólnym (art. 384)

•

zmiana treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego przez wydanie wzorca (po raz pierwszy lub kolejny) dopuszczalna jest wyłącznie na
podstawie klauzuli modyfikacyjnej, zwartej w umowie lub we wzorcu albo na podstawie szczególnego przepisu prawnego i powinno spełniać warunki:

o

nie może uprawniać do dokonania takich zmian, które naruszają istotne elementy umowy

o

nie może mieć charakteru blankietowego, lecz wskazywać okoliczności, uzasadniające zmianę dotychczasowego albo wydanie nowego
wzorca;

W przypadku gdy obie strony umowy są przedsiębiorcami może dojść do konfliktu wzorców, w takiej sytuacji wiążą je jedynie postanowienia wzorca, które nie
są ze sobą sprzeczne; nie dochodzi do zawarcia umowy, gdy po otrzymaniu oferty oblat niezwłocznie zawiadomi oferenta, że nie zamierza zawierać umowy
przy zastosowaniu wzorca ustalonego przez oferenta – art. 385

4

8.

Klauzule niedozwolone

Są to klauzule, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – art. 385

1

§ 1

Znajdują zastosowanie przy umowach konsumenckich zawieranych przy użyciu wzorca umowy, jak i bez niego – art. 385

1

§ 3;

21

Art. 385

1

§ 1 – nie dopuszcza uznania za klauzulę niedozwoloną postanowień określających główne świadczenia stron, ale dopuszcza tę możliwość dla

postanowień umowy, które nie została z konsumentem indywidualnie uzgodnione – postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego
wpływu;

Art. 385

1

§ 4 uznaje że ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym kto się na to powołuje – rozstrzygnięcie korzystne

dla konsumenta;
Przesłankami uznania postanowień umownych za niedozwolone jest taka ich treść, która kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy; art. 385

2

określa postępowanie jakie należy podjąć aby ocenić zgodność postanowienia z dobrymi

obyczajami – trzeba wziąć pod uwagę: analiza klauzuli umowy, rozpatrzenie ją w kontekście okoliczności zawarcia umowy, uwzględnić inne umowy pozostające
z nią w związku;

Katalog klauzul niedozwolonych z art. 385

3

odznaczających się tym, że:

•

ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy – pkt 1 – 3, 21

•

przekazują przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy

– pkt 3 – 15, 19, 20

•

kształtują lub umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystne dla konsumenta czas trwania umowy – pkt 10, 14, 15, 18

•

w inny sposób naruszają równowagę kontraktową – pkt 16, 17, 22, 23

* implementacja dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r.

Skutkiem uznania klauzuli za niedozwolona jest to że nie wiąże ona konsumenta – art. 385

1

§ 1 – umowa zostaje zawarta i wywiera wszystkie skutki prawne

określone w jej treści, we wzorcu umowy i innych czynnikach z art. 56;

Kontrola incydentalna (kontrola treści konkretnego stosunku prawnego) – wykonują ją sądy, rozpatrując w procesie indywidualną sprawę w celu ustania
wiążącej strony treści stosunku prawnego; wywołuje skutki wyłącznie dla storn

Kontrola abstrakcyjna wzorca – polega na jego ocenie nie poprzez analizowanie treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego, lecz samodzielnie – bez
względu na to, czy znalazł on zastosowanie w następstwie zawarcia umowy.

9.

Odpowiedzialność za własne czyny

Oparta jest na zasadzie winy; wyraźnie wskazuje na to art. 415, który stanowi, że „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia”. Nie ma tutaj domniemania winy, trzeba aby osoba poszkodowana udowodniła winę sprawcy.

Wina ma dwa elementy: obiektywny – bezprawność oraz subiektywny – wina w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Za czyn zawiniony może uchodzić jedynie takie zachowanie się człowieka, które jest zarazem bezprawne, czyli niezgodne z porządkiem prawnym, jak:

•

naruszenia wyrażonych w przepisach nakazów lub zakazów adresowanych do ogółu

•

naruszenia zasad współżycia społecznego

Okoliczności, które zwalniają sprawcę deliktu z odpowiedzialności to:

•

brak wymaganego wieku (osoba do 13 lat) – art. 426

•

niepoczytalność sprawcy, czyli podmiot który dopuszcza się deliktu, nie zdaje sobie sprawy z tego co czyni. Jednak w pewnych przypadkach należy
obciążyć sprawcę deliktu odpowiedzialnością za wyrządzone szkody np. odurzenie alkoholem, narkotykami –
art. 425

Okoliczności wyłączające bezprawność:

•

obrona konieczna – polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby – art. 423; dobrem
zagrożonym może być dobro majątkowe jak i osobiste; nie ma regulacji w zakresie przekroczenia granic obrony koniecznej;

•

stan wyższej konieczności – znamionuje bezpośrednie zagrożenie dla dowolnego dobra jakiejkolwiek osoby. Źródłem tego zagrożenia nie jest
zamach, a więc bezprawne działanie człowieka, ale jakaś rzecz lub zwierze (płonący dom) – art. 424 w zw. z art. 142; jeżeli w celu odwrócenia
zagrożenia został uszkodzona rzez, zranione albo zabite zwierzę nie ponosi się odpowiedzialności, ale dla uchylenia się od odpowiedzialności
konieczne jest ponadto, aby:

o

osoba sama nie wywołała zagrożenia

o

niebezpieczeństwa nie można było inaczej zapobiec

o

ratowane dobro było ważniejsze aniżeli zagrożone

•

dozwolona samopomoc – jest przewidziana w wyjątkowych zupełnie przypadkach wyraźnie przewidzianych i wskazanych w ustawie – art. 342, 432

•

zgoda poszkodowanego na działania ingerujące w sferę jego dóbr, w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować naruszonymi
dobrami

•

wykonywanie własnych praw podmiotowych;

Współsprawstwo i współodpowiedzialność:

•

szkoda może być wyrządzona także prze kilku sprawców działających w porozumieniu lub nawet bez niego; wszyscy ponoszą wtedy
odpowiedzialność i to solidarną – art. 441;

•

niezależnie od tego art. 422 wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z następującymi typami zachowań:

o

z nakłonieniem do wyrządzenia szkody (podżeganie) – podżegacz oddziaływuje na sferę motywacyjną bezpośredniego sprawcy, dążąc do
wywołania u niego zamiaru lub utwierdzenia go w zamiarze popełnienia czynu niedozwolonego;

o

z udzielnie pomocy do jej wyrządzenia (pomocnictwo) – pomocnik wspiera sprawcę intelektualnie lub fizycznie
*zachowanie podżegacza i pomocnika zawsze wykazują znamiona winy umyślnej
**są współsprawcami szkody, wraz ze sprawcą bezpośrednim ponoszą solidarnie odpowiedzialność za wyrządzoną przez tego ostatniego
szkodę, chociażby nawet nie osiągnęli z niej żadnej korzyści – art. 441, 422

22

o

ze świadomym skorzystaniem z wyrządzonej drugiemu szkody - pojawia się dopiero po wyrządzeniu szkody przez sprawcę; odpowiada
wyłącznie za czyn własny; odpowiedzialność opiera się na winie umyślnej; osoba taka odniosła korzyść która jest korzyścią odniesioną prze
bezpośredniego sprawcę w następstwie wyrządzenia szkody, np. paserstwo; odpowiada w granicach własnego czynu i w tych granicach
jest odpowiedzialność solidarna ze sprawcą bezpośrednim – art. 441

Ciężar dowodu:

•

zgodnie z art. 6 ciężar dowodu okoliczności wskazanych w

art. 415

spoczywa na poszkodowanym

; zadnie to ułatwiają mu liczne domniemania

faktyczne, co do winy sprawcy czy bezprawności jego postępowania; natomiast sama bezprawność nie może być podmiotem domniemania
faktycznego, dlatego ustanowione zostało domniemanie prawne, że naruszenie to dokonane zostało bezprawnie – art. 24 § 1

Wina anonimowa (bezimienna) – pozwala ona przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, że szkoda została wyrządzona przez niezidentyfikowaną
osobę fizyczną działającą w strukturze organizacyjnej danej osoby prawnej; przydatne narzędzie przy ustalaniu odpowiedzialności za szkody wyrządzone z
winy organów osoby prawnej – art. 416

10. Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie

1) Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru

Zawiniony czyn człowieka może także polegać na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim obowiązku nadzoru nad inną osoba, która w następstwie wyrządziła
komuś krzywdę. W przypadku takim zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie (tzw. wina w nadzorze) z tym zastrzeżeniem, że
cudzy czyn, jakim jest zachowanie się podopiecznego, stanowił bezpośrednią przyczynę szkody (podopieczni to osoby do lat 13 i osoby niepoczytalne)

Ustawa przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania od:

•

sprawującego nadzór (culpa in custodiendo)– odpowiedzialność ponosi każdy,
„kto z mocy ustawy lub umowy zobowiązany jest do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego, winy
poczytać nie można” - art. 427; odpowiedzialność oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru.
Ustawa chroniąc interesy poszkodowanego przez ustawienie korzystnych dla niego domniemań prawnych zwykłych (mogą być obalone
przeciwdowodem):

o

co do winy w nadzorze

o

co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem sprawującego nadzór a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie
trzeciej;

*czyn podopiecznego, więc bezpośredniego sprawcy, musi być bezprawny, chociaż niezawiniony;
**art. 427 nie dotyczy to stosunku między podopiecznym a osobą zobowiązaną do nadzoru

•

wyjątkowo samego sprawcy

•

odpowiedzialność sprawcy – sprawujący dozór uwalnia się odpowiedzialności, gdy:

o

obalone zostanie domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego

o

jeżeli ściągnięcie wierzytelności (odszkodowania) od osoby odpowiedzialnej z tytułu winy w nadzorze jest niemożliwe lub bardzo utrudnione

o

jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru;

*w takich przypadkach, art. 428 przewiduje oparta na zasadzie słuszności odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy; czyn musi mieć cechę
bezprawności; przepis ten każe uwzględnić zwłaszcza stan majątkowy poszkodowanego i sprawcy.

2) Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie

- powierzający czynność (A) ponosi odpowiedzialność za cudzy czyn, a

mianowicie zadziałanie osoby, której powierzył czynność (B), jeżeli czynność ta wyrządziła szkodę osobie trzeciej.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje tego typu odpowiedzialności:

•

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez samodzielnego wykonawcę (culpa in eligendo) – określa ona odpowiedzialność osoby, która
powierzyła komuś czynność
do samodzielnego wykonania, ale tylko wówczas, gdy wykonawca czynności wyrządza szkodę przy wykonywaniu czynności, a nie przy okazji lub
przy sposobności wykonania czynności – art. 429; odpowiedzialność oparta jest zatem na winie w wyborze, przy czym artykuł ten konstruuje
domniemanie tej winy; można je obalić przez wykazanie:

o

że dokonało się starannego wyboru

o

że powierzono wykonanie czynności profesjonaliście

*odpowiedzialność powierzającego czynność drugiemu nie zależy od tego, czy wykonawcy tej czynności można przypiąć winę wobec osoby trzeciej;
odpowiedzialność wykonawcy (B) względem osoby trzeciej (C) decyduje ogólna zasada winy za czyn własny – art. 415, a wykonawcy wobec
powierzającego czynność (A) z reguły oparta jest na umowie łączącej strony – art. 471 i n.

•

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – wykonawca powierzonej czynności występuje w roli podwładnego względem osoby
powierzającej jej wykonie określonej czynności; osoba ta zajmuje względem wykonawcy pozycję zwierzchnika
– art. 430;
pozycję zwierzchnictwa (podporządkowania) – można rozumie tylko podporządkowanie (szerszy zakres) tylko ogólnoorganizacyjne albo
podległość (węższy zakres) wskazówkom przy wykonywaniu konkretnej czynności;
odpowiedzialność zwierzchnika jest tu oparta na zasadzie ryzyka (ale tylko wtedy gdy czyn podwładnego jest zawiniony), zwierzchnik odpowiada więc
za wszelkie szkody wyrządzone przez podwładnego osobom trzecim:

o

przy wykonywaniu przez niego powierzonych czynności

o

z jego winy

*z reguły oba ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego

11. Odpowiedzialność organów władzy publicznej

SP odpowiada, jeżeli szkodę wyrządził funkcjonariusz państwowy. Pojęcie to obejmuje:

•

pracowników organów władzy państwowej, sędziów, prokuratorów i żołnierzy sił zbrojnych

•

osoby powołane w drodze wyboru do organu państwowego (posłowie, ławnicy)

•

osoby działające „na zlecenie” organów władzy, administracji lub gospodarki w przypadku, gdy odpowiednie przepisy prawne upoważniają organy do
zlecenia określonego działania (np. obywatele uczestniczący w zwalczaniu klęsk żywiołowych)

23

•

art. 417 wskazuje podmioty prawa cywilnego ponoszące odpowiedzialność odszkodowawczą z działania lub z zaniechania, są to:

o

osoby prawne wykonujące z mocy prawa władzę publiczną, np. Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego

o

osoby prawne, którym zlecono wykonanie zadań z zakresu władzy publicznej,
na postawie porozumienia – jednostki samorządu terytorialnego (odpowiedzialność solidarna jednostki zlecającej i działającej na podstawie
zlecenia)

Przesłanki odpowiedzialności:

•

czyn niedozwolony – bezpośredni sprawca musi występować w roli wykonawcy władzy publicznej, SP odpowiada tylko wtedy, gdy funkcjonariusze
wyrządzili szkodę przy wykonywaniu powierzonych im czynności

◊

odpowiedzialność wyłącza się w przypadkach, gdy funkcjonariusza wyrządził

szkodę jedynie przy okazji wykonywania powierzonej mu czynności; regulacja odpowiedzialności odszkodowawczej w art. 417 i n. odnoszą się
wyłącznie do działań podlegających na wykonaniu funkcji władzy publicznej (imperium), a nie w sferze gospodarczej;
za wyrządzenie szkody przez organy państwowe lub jednostki samorządu terytorialnego w sferze nieobjętej zakresem władzy publicznej odpowiadają
one na ogólnych zasadach prawa cywilnego

•

wina – odpowiedzialność podmiotów wykonujących władzę publiczną powstaje w razie ich zachowania się obiektywnie niezgodnie z prawem, nie jest
więc wymagalne ustalenie winy w sensie subiektywnym

•

szkoda i związek przyczynowy – ogólne reguły kodeksu cywilnego (art. 417 – 417

1

nie zawierają takich uregulowań)

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem albo nie wydaniem aktu normatywnego, orzeczenia lub decyzji – art. 417

1

:

•

§ 1 – wiąże odpowiedzialność za wyrządzenie szkody przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą; przesłanką odpowiedzialności jest niezgodność, którą trzeba ustalić, mamy tu więc szczególny przedsąd (prejudykat)
– stwierdza to TK, sąd administracyjny (orzeka o niezgodności norm prawa miejscowego); dopiero po stwierdzeniu w tym postępowaniu niezgodności
normy wyrażonej w przepisie prawnym z normą hierarchicznie wyższą poszkodowany może dochodzić przed sądem powszechnym w drodze
postępowania cywilnego, naprawienia poniesionej szkody; wymóg ten nie odnosi się do przypadków niezgodności prawa polskiego z prawem
wspólnotowym; pozwanym jest tu Skarb Państwa (zastępstwo procesowe – Prokuratoria Generalna), w przypadku prawa miejscowego jednostka
samorządu terytorialnego;

•

§ 2 – wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą z wyrządzeniem szkody przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub
ostatecznej decyzji, aktów
o charakterze indywidualnym, a nie normatywnym; dochodzenie odszkodowania jest uzależnione od przedsądu; jeżeli prawomocne orzeczenie sądu
albo ostateczna decyzja administracyjna jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż wadliwa podstawa prawna , w oparciu o która zostały
wydane, kompetencja do orzekania w tym należy wyłącznie
do sądów, w odniesieniu do ostatecznych decyzji administracyjnych orzekają sądy administracyjne i na tej podstawie poszkodowany może żądać
odszkodowania przed sądem powszechnym;

•

§ 3 – reguluje skutki prawne wyrządzenia szkody spowodowanej niewydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek takiego wydania przewiduje
przepis prawa – przewlekłość postępowania sądowego lub administracyjnego; przewlekłe jest takie postępowanie które trwa dłużej niż jest to
konieczne do rozstrzygnięcia lub załatwienia sprawy;
zaniechanie władzy publicznej – dotyczy sytuacji, gdy obowiązek określonego działania władzy publicznej jest skonkretyzowany w przepisie prawa i
można ustalić na czym konkretnie miałoby polegać zachowanie organu władzy publicznej, aby do szkody
nie doszło

•

§ 4 – reguluje skutki prawne szkody wyrządzonej niewydaniem aktu normatywnego, gdy organ powołany do stosowani prawa był obowiązany do
dokonania tej czynności; przesłanką odpowiedzialności jest tu zaniechanie legislacyjne – mówimy, gdy z przepisu prawa wynika, w jakim terminie
organ władzy publicznej ma wydać nakazaną ustawę lub rozporządzenia albo akt prawa miejscowego, w razie braku tego postawienia obowiązany
był wydać bezzwłocznie; nie ma tu przewidzianej instytucji przedsądu;

Naprawienie szkody:

•

oparta na zasadzie słuszności – naprawienie szkody, która jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób zgodny z prawem, w sytuacji
jednak, gdy byłoby to niesłuszne, aby skutki wyrządzenia szkody obciążały wyłącznie poszkodowanego – art. 417

2

•

poszkodowany może żądać odszkodowania tylko za szkodę poniesioną na osobie – powstaje ona w skutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia – art. 444 § 1

•

poszkodowany może żądać naprawienia szkody majątkowej – art. 444 i zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę – art. 445, alternatywnie
żądać zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wykazany cel społeczny – art. 448;

•

poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia

za doznaną krzywdę, ale art. 417

2

wskazuje, że roszczenie

to przysługuje tylko wtedy, gdy okoliczności a zawłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy

lub jego ciężkie położenie materialne wykazują, że wymagają tego względy słuszności; przesłanka ta jest konieczna do uzyskania odszkodowania i
zadośćuczynienia i może obniżyć odszkodowanie oraz wysokość zadośćuczynienia pieniężnego;

12.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy (w szczególności zwierzęta)

1) Odpowiedzialność za zwierzęta – art. 431

Odpowiedzialność ponosi ten, kto je chowa lub się nimi posługuje; zwierzę chowa ten, kto przez dłuższy czas sprawuje nad nim piecze dla własnych celów,
dostrzegając mu schronienia i utrzymania, nie musi być właścicielem zwierzęcia;
Nie odnosi się od zwierząt żyjących w stanie wolnym.

Zasady odpowiedzialności:

•

domniemanie winy

w nadzorze osoby, która chowa zwierze lub się nim posługuje, osoba taka ponosi tez odpowiedzialność za osoby, którym

powierzyła opiekę nad zwierzęciem, domniemanie to jest wzruszalne (choć trudno);

•

ogranicza się do szkód, które wynikły w związku przyczynowym z naturalnymi (spontanicznymi) zachowaniami się zwierzęcia; jeżeli poszkodowany
sam pokieruje zachowaniem zwierzęcia, aby wyrządziło ono komuś szkodę to odpowiada za czyn własny;

•

jeżeli osobie, która zwierzę chowa lub się nim posługuje nie można przypisać winy,
ale odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest uzasadniona względami moralnymi, można obciążyć ja obowiązkiem naprawienia szkody za
zasadach słuszności;
mówi o tym § 2 – poszkodowany może zadać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli okoliczności, a zwłaszcza porównanie stanu
majątkowego poszkodowanego oraz chowającego lub posługującego się zwierzęciem wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego;

24

Samopomoc – art. 432 – jeżeli cudze zwierze wyrządza szkodę na gruncie wówczas posiadacz gruntu może zając to zwierze , ale tylko wtedy gdy zajęcie
zwierzęcia jest potrzebne do zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody; posiadacz gruntu uzyskuje na zajętym zwierzęciu ustawowe prawo zastawu dla
zabezpieczenia zależącego mu odszkodowania oraz zwrotu kosztów utrzymania zwierzęcia;

2) Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu – art. 433

Odpowiada za szkodę ten, kto faktycznie zajmuje pomieszczenie (nie koniecznie na podstawie tytułu prawnego); jeżeli pomieszczenie zajmuje łącznie kilka
osób, ponoszą odpowiedzialność solidarną – art. 441; powstaje wtedy gdy z pomieszczenia cokolwiek zostało wyrzucone, wylane lub spadło (w literaturze
przeważa pogląd ze artykuł ten odnosi się także do zalania pomieszczania niżej położonego).

Zasady odpowiedzialności:

•

zajmujący pomieszczenie ponosi odpowiedzialność opartą na zasadzie ryzyka

•

od odpowiedzialności tej można się uwolnić poprzez wykazanie okoliczności:

o

siła wyższa

o

wyłączna wina poszkodowanego

o

wyłączna wina osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec, np.
złodziej który włamując się przez okno zruca doniczkę na przechodnia;

3) Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie jej części – art. 434

Za szkodę odpowiada samoistny posiadacz budowli – osoba fizyczna lub pawana, która włada nią jak właściciel – art. 336

budowla – jakiekolwiek urządzenie skonstruowane przez człowieka i związane z gruntem

zawalenie się budowli – całkowite załamanie się konstrukcji

oderwanie się części budowli – naruszenie spoistości trwałych połączeń z pozostałymi częściami budowli;

Samoistny posiadacz odpowiada na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone zawalaniem się budowli lub oderwaniem się jej części; ale ograniczona jest ona do
przypadków:

•

braku utrzymania budowli w należytym stanie

•

wad w budowie

*art. 434 konstruuje domniemanie prawne, że właśnie z te zdarzenia stały się przyczyną zawalania się budowli lub oderwanie jej części;
Nie ponosi więc odpowiedzialności gdy zawalanie się budowli lub oderwanie jej części było następstwem innych od wskazanych wyżej zdarzeń;
Na poszkodowanym ciąży wykazanie adekwatnego związku przyczynowego między poniesioną szkodą a zawalaniem się budowli lub oderwaniem jej części;

13. Odpowiedzialność za ruch pojazdu mechanicznego

Posiadacz mechanicznego środka komunikacji, poruszanego za pomocą sił przyrody, odpowiada za szkody wyrządzone przez ruch tych pojazdów
(odpowiedzialność na zasadzie ryzyka).

Ruch pojazdów – pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika, aż do momentu ukończenia jazdy w następstwie osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub
wskutek planowanej przerwy w podróży (np. krótkotrwały postój w trakcie podróży)

Mechaniczny środek komunikacji – musi służyć i być przeznaczony do komunikacji, poruszany za pomocą sił przyrody (zalicza się wszelkie pojazdy
napędzane własnymi urządzeniami mechanicznymi)

Uchylenie zasad ryzyka:

•

w razie zderzenie się środków komunikacji, uzasadnienie - oba pojazdy stwarzają analogiczne niebezpieczeństwa; uchylenie zasad ryzyka odnosi się
jedynie do wzajemnych roszczeń między podmiotami odpowiedzialnymi za zderzające się pojazdy; wobec innych poszkodowanych reguła ta ma
nadal zastosowanie;
zderzenie ma miejsce tylko wtedy, gdy są one w ruchu
→ od zderzenia należy odróżniać najechanie pojazdu na stojący inny pojazd; w takim przypadku ma zastosowanie odpowiedzialność oparta na
zasadzie ryzyka, którą ponosi osoba odpowiedzialna za pojazd będący w ruchu

•

przewóz z grzeczności – to przewóz dokonywany nieodpłatnie i przede wszystkim
z uprzejmości; osoba korzystająca z grzeczności przewożącego nie może wobec niego powoływać się na odpowiedzialność opartą na zasadzie
ryzyka; natomiast ograniczenie to nie odnosi się do posiadaczy innych pojazdów mechanicznych, jeżeli z powodu ich ruchu wyrządzono szkodę
przewożonemu z grzeczności (np. w razie zderzenia się pojazdów);

•

są jednak okoliczności wyłączenia odpowiedzialności (okoliczności egzoneracyjne):

o

siła wyższa

– brak adekwatnego związku przyczynowego

o

okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego

– należy brać pod uwagę okoliczności wyłączające winę, działanie

zawinione wyróżnia się jako czynnik sprawczy, stanowiący wyłączną przyczynę wypadku

o

okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) nie ponosi

odpowiedzialności

Art. 437 – zakaz wyłączania tej odpowiedzialności

14. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem przedsiębiorstwa

Odpowiedzialność ciąży na każdym (osobie fizycznej lub prawnej), kto prowadzi na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprowadzane w ruch za
pomocą sił przyrody.

Przedsiębiorstwo – rozumie się zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych art. 55

1

Przy zastosowaniu art. 435 KC należy wziąć pod uwagę:

•

bezpośrednie wykorzystywanie elementarnych sił przyrody (paliwa, gaz, energię) przez przedsiębiorstwo lub zakład,

25

•

przetwarzanie energii elementarnej na pracę lub inne postaci energii, co wymaga użycia maszyn lub innych urządzeń przetwarzających

•

konieczne jest, aby przedsiębiorstwo lub zakład były „wprawiane w ruch” przez maszyny lub urządzenia przetwarzające elementarne siły przyrody –
działalność przedsiębiorstwa opiera się na funkcjonowaniu wspomnianych maszyn i urządzeń;

•

analogicznie : przedsiębiorstwa lub zakłady, które wytwarzają środki wybuchowe lub posługują się takimi środkami – art. 435 § 2

Przesłanki odpowiedzialności.

•

odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu – wystarczy, gdy istnieje związek przyczynowy
między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości a powstałą szkodą.

•

są jednak okoliczności wyłączenia odpowiedzialności (okoliczności egzoneracyjne):

o

siła wyższa

– brak adekwatnego związku przyczynowego

o

okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego

– należy brać pod uwagę okoliczności wyłączające winę, działanie

zawinione wyróżnia się jako czynnik sprawczy, stanowiący wyłączną przyczynę wypadku

o

okoliczność, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo (zakład) nie ponosi

odpowiedzialności

Art. 437 – zakaz wyłączania tej odpowiedzialności

15. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez małoletniego

Odpowiedzialność ta określona jest w art. 426, 427, 428 Kodeksu cywilnego.

Co do zasady małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego
odpowiedzialność osoby po osiągnięciu wieku 13 lat a przed ukończeniem 18 roku życia również w większości przypadków nie będzie odpowiadał za
wyrządzoną szkodę jak pełnoletni ze względu na właściwości osobiste, niedojrzałość. Przypisanie takiej osobie winy powinno być poprzedzone wnikliwą oceną
okoliczności konkretnego przypadku.

Odpowiedzialność innych osób za szkody wyrządzone przez małoletniego
Kto z mocy ustawy (rodzic, prawny opiekun, adoptujący) lub umowy ( przedszkolanka, nauczyciel, lekarz, pielęgniarka) jest zobowiązany do nadzoru nad
osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez
tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo, że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się
również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub
cielesnego winy poczytać nie można. Odpowiedzialność za szkodę osoby opiera się na zasadzie tzw. winy w nadzorze osób do tego nadzoru zobowiązanych.
Osoba taka odpowie za szkodę za siebie (zaniedbania w nadzorze) i za zachowanie małoletniego. Uznaje się, że obowiązek nadzoru ciąży również na osobie,
która faktycznie sprawuje nadzór nad dzieckiem w sposób stały (a nie krótkotrwały) np. dziadkowie opiekują się wnukiem na czas, kiedy rodzice wyjechali na
dwutygodniowe wakacje.

Cytowany przepis wprowadza domniemanie winy w nadzorze osoby do niego zobowiązanej. Zgodnie z ogólnymi zasadami w takiej sytuacji to właśnie na tej
osobie będzie ciążył ciężar dowodzenia, iż uczyniła zadość obowiązkowi nadzoru albo okoliczności, że szkoda byłaby powstała także przy starannym
wykonywaniu nadzoru. Poszkodowany w tej sytuacji wystarczy, że udowodni sam fakt poniesienia szkody oraz związek przyczynowy między tym faktem a
zachowaniem małoletniego.

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności
Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo, gdy
nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany wyjątkowo może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy
nawet, jeśli jest nim małoletni poniżej 13 roku życia, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że
wymagają tego zasady współżycia społecznego.

16. Odpowiedzialność za szkody na osobie

Szkoda na osobie – obejmuje uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia, a także naruszenia innych dóbr osobistych
człowieka – art. 23; uszczerbki te mogą przybiera postać szkody majątkowej jak i niemajątkowej = krzywda; są one w szczególny sposób związane z
człowiekiem także nienarodzonym; roszczenia powstałe z tych szkód są niezbywalne – art. 449;

Wyrokiem z 17.12.2004 r. SN stwierdził, że nienależyte wykonania umowy może stanowić jednocześnie czyn niedozwolony i powodować konieczność
zasądzenia odszkodowania rekompensującego straty materialne, jak i zadośćuczynienie za cierpienia fizyczne i psychiczne (szczególnie przypadki zwiane ze
świadczeniem usług medycznych);

1) Majątkowe szkody na osobie:

•

uszkodzenie ciała (naruszenie integralności fizycznej człowieka) lub wywołanie rozstroju zdrowia (zakłócenie funkcjonowania organizmu
człowieka) – mogą wystąpić jednocześnie, poszkodowanemu przysługuje:

o

odszkodowanie za pokrycie wszelkich wynikłych z tego powodu kosztów, w szczególności kosztów leczenia – art. 444 § 1 – roszczenie o
wyrównanie wydatków przysługuje poszkodowanemu dopiero wtedy, gdy je poniósł, z wyłączeniem sumy
na koszty leczenia lub przygotowania inwalidy do innego zawodu (wyłożenie z góry)

o

renta dla wyrównania szkód trwałych – art. 444 § 2; przysługuje w razie:



całkowitej lub częściowej utraty przez niego zdolności do pracy zarobkowej
– w przypadku częściowej utraty zdolności do pracy, wysokość renty powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie
poszkodowany przypuszczalnie osiągnąłby w okresie objętym rentą gdyby nie doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, a
zarobkami jakie mógłby rzeczywiście osiągać, przy czym wymagane jest od poszkodowanego by wykorzystał pozostałą zdolność
zarobkową; przy całkowitej utracie zdolności do pracy renta powinna być równa wszystkim prawdopodobnym zarobkom
poszkodowanego, jakie uzyskałby gdyby nie wyrządzono mu szkody (osoba która nie miała tej zdolności nie może uzyskać renty)



zwiększenia się jego potrzeb – polega na zapewnieniu opieki, lepszego odżywiania się, pokrycie kosztów przejazdu osoby
niepełnosprawnej, itp.; przysługują niezależnie od renty;



zmniejszenia się w przyszłości możliwości zarobkowania – pokrycie szkody majątkowej polegającej na uwzględnieniu
okoliczności, że w normalnym toku zdarzeń człowiek z biegiem lat zdobywa wyższe kwalifikacje, a tym samy większe możliwości

26

zarobkowe; sąd może przyznać rentę tymczasową – art. 444 § 3;
z ważnych powodów na żądanie poszkodowanego sąd może przyznać zamiast renty jednorazowe odszkodowanie – art. 447

•

śmierć człowieka; roszczenia zmierzające do naprawienia szkody:

o

renta dla osób pośrednio poszkodowanych – art. 446 § 2 wymienia tu:



osoby wobec których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny
– tzw. renta obligatoryjna



inne bliskie osoby, którym osoba zmarła stale i dobrowolnie dostarczała środków utrzymania (należy brać pod uwagę zasady
współżycia społecznego) – tzw. renta fakultatywna;

*roszczenia o rentę z tego artykułu mają charakter odszkodowawczy

o

stosowne odszkodowanie dla najbliższej rodziny – ma ono charakter jednorazowy;
ma kompensować różne, trudno jednak uchwytne i niewymierna uszczerbki majątkowe związane z ogólnym pogorszeniem sytuacji
życiowej, jakie wywołuje śmierć najbliższego członka rodziny) – art. 446 § 3; w art. 446 § 4 przyznano najbliższym członkom rodziny prawo
do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; odszkodowania
te mogą być przyznane obok renty (każdemu, nawet tym nieuprawnionym do renty); roszczenia te podlegają dziedziczeniu

o

zwrot kosztów leczenia i pogrzebu – roszczenie to jest przyznane osobom, które rzeczywiście poniosły te koszty – art. 446 § 1;

2) Niemajątkowe szkody na osobie = krzywda – art. 445, 448

Ogólne roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne:

•

może je przyznać sąd pokrzywdzonemu w razie naruszenia wszelkich dóbr osobistych

•

zadośćuczynienia pieniężnego może żądać każdy, kto bezpośrednio został pokrzywdzony

•

przysługujące roszczenie „może” być przez sąd przyznane – ma w tej kwestii luz decyzyjny

•

wysokość zadośćuczynienia zależy przede wszystkim od wielkości doznanej krzywdy, jest to zawsze jednorazowe świadczenie; nie pozbawia to
pokrzywdzonego innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia – art. 448

•

poszkodowany może żądać od sprawcy naruszenia dobra osobistego zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny
(na rzecz instytucji która go realizuje);

Art. 445 odnosi się wyłącznie do wymienionych przypadków naruszenia dóbr osobistych:

•

uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia – art. 445 § 1 w zw. z art. 444; (dotyczy także szkód prenatalnych)

•

pozbawienie człowieka wolności – art. 445 § 2

•

skłonienie kogokolwiek za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu – art. 445 § 2

Relacja art. 445 do 448 – art. 445 jest regulacją szczególną dla art. 448, wyraża się to w tym, że podstawę zastosowania art. 448 wiąże się z zasadą winy,
natomiast unormowania z art. 445 dopuszcza roszczenie o zadośćuczynienie także na innych zasadach; uzupełniające stosowanie do art. 445 ogólnych
postanowień art. 448 prowadzi do wniosku, że w każdym stanie faktycznym określonym w art. 445 pokrzywdzony może żądać zadośćuczynienia nie tylko dla
siebie, lecz także (alternatywnie) dla innego podmiotu realizującego wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny;
art. 445 § 3 – roszczenia te przechodzą na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostały uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia
pokrzywdzonego;

17. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

Produkt – rzecz ruchoma, nawet połączona z inną rzeczą stając się częścią składową, a także zwierzęta i energia elektryczna – art. 449

1

§ 2

Produkt niebezpieczny – produkt, który ma cechy niezapewniające bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać uwzględniając normalne jego użycie; uznanie
za produkt niebezpieczny dokonuje się z chwilą wprowadzenia go do obrotu, nie można takiej przesłanki niebezpieczeństwa przypisać produktowi już
wprowadzonemu na rynek – art. 449

1

§ 3

Podmiot odpowiedzialny za szkodzę wyrządzoną produktem niebezpiecznym: jego producent, ale tylko taki, który wytwarza go w zakresie swojej działalności
gospodarczej (nie tylko producent finalny, ale i wytwórca materiału, surowca albo części składowej – art. 449

5

§ 1)

– art. 449

1

§ 1; odpowiedzialność producenta powstaje z chwilą wprowadzenia produktu do obrotu i to w zakresie jego działalności gospodarczej – art. 449

3

§ 1;

odpowiadają także: importerzy produktów zagranicznych (odpowiedzialność solidarna z producentem) – art. 449

5

§ 2 i 3

oraz profesjonalni zbywcy produktów niebezpiecznych, odpowiadają gdy nie wiadomo kto jest producentem, ani nie można ustalić importera – art. 449

5

§ 4 i 5;

Podmiot uprawniony

: każdy kto poniósł szkodę w mieniu osobistym (osoby fizyczne, nie musi to być nabywca, ale ale także osoby które znalazły się w

zasięgu oddziaływania produktu niebezpiecznego) wyrządzana przez produkt niebezpieczny – art. 449

1

§ 1; by chronić te osoby wprowadzono domniemanie

prawne, że produkt niebezpieczny, który spowodował szkodę, został wytworzony i wprowadzony do obroty w zakresie działalności gospodarczej producenta,
wskutek czego na producencie spoczywa ciężar dowodu, że było inaczej – art. 449

4

;

Odpowiedzialność: na zasadzie ryzyka (opiera się na założeniu, ze ten, kto z działalności gospodarczej odnosi korzyści, powinien ponosić także ryzyko
niebezpieczeństw z tym związanych dla innych osób i odpowiadać za szkody stad wynikłe, mimo ze są one przez niego niezawinione); nie odpowiada gdy:

•

producent nie wprowadził produktu niebezpiecznego do obrotu albo gdy to wprowadzenie nastąpiło poza zakresem jego działalności

•

niebezpieczne właściwości produktu ujawniły się dopiero po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikły one z przyczyn tkwiących uprzednio w
produkcie

•

nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili prowadzenie produktu do obrotu

•

wytworzył produkt niebezpieczny, ale o cechach wskazanych bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi

Jeżeli szkoda jest w postaci szkody na osobie to odpowiedzialność z art. 444 i 445 § 1, natomiast jeżeli jest to szkoda majątkowa polegająca na zniszczeniu lub
uszkodzeniu produktu niebezpiecznego – art. 449

7

§ 1; szczególna regulacja z art. 449

7

§ 2 odnosi się do przypadków, gdy szkoda wyraża się w uszczerbku

poniesionym w pozostałym mieniu osobistym – art. 449

2

poszkodowanego i to powyżej 500 euro (do tej wysokości na zasadach ogólnych);

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział
się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł dowiedzieć się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia – art. 449

8

.

27

W każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem dziesięciu lat od wprowadzenia produktu do obrotu.

Art. 449

9

– odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można ograniczyć ani wyłączyć;

Art 449

11

– zakaz wyboru prawa obcego, które może być korzystniejsze dla ostatniego nabywcy produktu niebezpiecznego (zmniejsza lub wyłącza jego

odpowiedzialność)

Art. 449

10

- ważne!

18. Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie – jest to przesunięcie majątkowe, które nastąpiło bez uzasadnionej w świetle obowiązującego systemu prawnego podstawy,
wówczas ten kto wartość jakąś utracił może żądać jej zwrotu od tego, na kogo ona bezpodstawnie przeszła – art. 405;

Zgodnie z założeniami instytucji bezpodstawnego wzbogacenia wskazuje się na przesłanki powstania roszczenia z tego tytułu:

•

wzbogacenie jednego podmiotu

– polega na uzyskaniu jakiejś korzyści majątkowej w dowolnej postaci; może polegać nie tylko na zwiększeniu

aktywów, ale także na zmniejszeniu pasywów lub na oszczędzeniu wydatków (liczy się tu także posiadanie w dobrej wierze), wiedza ni wola nie ma tu
znaczenia;

•

zubożenie drugiego podmiotu

– musi przybrać postać majątkową i może polegać na:

o

nieopłacalnym świadczeniu usług przez zubożonego lub na naruszeniu przysługujących mu praw

o

utracone korzyści

o

wykonywanie cudzego zobowiązania, jeżeli zubożony działał w błędnym przeświadczeniu, że spełnia własne zobowiązanie

•

związek między wzbogaceniem a zubożeniem

– korzyść majątkowa musi być uzyskana kosztem drugiej osoby; nie rozumiemy związku

przyczynowego jak w wypadku odpowiedzialności odszkodowawczej; wzbogacenie po jednej stronie, a zubożenie po drugiej – to jedynie
współwystępujące zjawiska kauzalne uzależnione od jakiś innych zdarzeń; należą tu w szczególności:

o

działanie samego zubożonego, np. budowa na cudzym gruncie z własnych materiałów

o

działanie wzbogaconego, np. budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów

o

działanie osoby trzeciej, np. sprzedaż przez komornika rzeczy nie należącej do dłużnika

o

zdarzenie nie będące działaniem ludzkim, np. nurt rzeki przerzuca część gruntu między sąsiadami

•

bezpodstawność wzbogacenia

– wzbogacenie kosztem zubożonego musi nastąpić bez podstawy prawnej; podstawę prawną stanowią: czynności

prawne, decyzje administracyjne lub inne zdarzenia prawne określone w przepisach, a nie np. kryteria moralne;

Przy bezpodstawnym wzbogaceniu, wzbogacony staje się dłużnikiem, a zubożony wierzycielem.

Nienależne świadczenie – skonstruowane jako szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia; wzbogacony uzyskuje w tym przypadku korzyść w
następstwie działania zubożonego podjęte przez niego w celu wykonania określonego zobowiązania, a więc zaspokojenie wierzyciela – art. 410 § 1;
bezpodstawność wzbogacenia polega na tym, ze w rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się korzyść otrzymana od zubożonego jako jego świadczenie;

Przypadki w których zubożonemu przysługuje roszczenie o zwrot nienależytego świadczenia –

art. 410 § 2

:

•

brak zobowiązania (conditio indebiti) – sytuacja, gdy świadczący w chwili spełnienia oświadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle
zobowiązany albo świadczył ponad swoje zobowiązanie, będąc wtedy w błędzie ze spełnione świadczenie się należy;

•

odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (conditio causa finita) – gdy w chwili spełnienia świadczenie miało podstawę prawną, ale później
odpadła

•

nieosiągnięcie celu świadczenia (conditio causa data causa non secuta) – zubożały świadczy na rzecz wzbogaconego w przekonaniu, że
później, przy współudziale odbiorcy świadczenia, zostanie osiągnięty zamierzony cel, który stworzy podstawę prawną świadczenia, co jednak nie
nastąpiło; błąd dotyczy dalszego biegu zdarzeń

•

nieważność czynności prawnej (conditio sine causa) – gdy zubożały świadczył na podstawie zobowiązania wynikającego z bezwzględnie
nieważnej czynności prawnej;

ROSZCZENIE O WYDANIE ZWROTU

Jeżeli spełnione zostaną przesłanki, zubożony może zadać od wzbogaconego zwrotu korzyści majątkowej, jaką wzbogacony uzyskał kosztem zubożonego;
zwrot ten powinien nastąpić w naturze – art. 405, jeżeli przedmiot został utracony, zbyty lub uszkodzony powinien on zwrócić wszystko, co uzyskał w zamian za
przedmiot, jako naprawienie szkody – art. 406;

Wzbogacony może żądać zwrotu nakładów koniecznych poczynionych na przedmiocie wzbogacenia, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z niego osiągną,
natomiast zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększył wartość korzyści – art. 408.

Obowiązek wydania korzyści zubożałemu obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenia, wyjątek: wzbogacony obowiązany jest zwrócić całą uzyskaną korzyść
zawsze wtedy, gdy wyzbywając się jej lub zużywając ją „powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu” - art. 409 i 408 § 3;

Moment podniesienia roszczenia o bezpodstawne wzbogacenie, jest chwilą miarodajną do ustalenia rozmiaru bezpodstawnego wzbogacenia; jeżeli zwrot
wzbogacenia ma być w pieniądzu uwzględnić trzeba jaką wartość ma wzbogacenie według cen w chwili wyrokowania (nie uwzględnia się tu zasady
nominalizmu, bo nie jest to świadczenie pieniężne).

Zobowiązanym do zwrotu jest bezpodstawnie wzbogacony – art. 405 albo jego następcy pod tytułem ogólnym; wyjątkiem jest art. 407 – gdy bezpodstawnie
wzbogacony bezpłatnie rozporządził uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej, to ona jest ex lege zobowiązana do zwrotu wzbogacenia.

Przedawnienie po upływie 10 lub 3 lat, jeżeli związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; terminy liczą się od dnia spełnienia przesłanek roszczenia;
art. 414!

28

Bezpodstawne wzbogacenie uzyskane w postaci nienależytego świadczenia nie podlega zwrotowi; w przypadku – art. 411:

•

świadomość braku zobowiązania – uzasadnienie w autonomii woli świadczącego,
od którego system prawny wymaga konsekwentnego działania; wyjątki w których można żądać zwrotu, a mianowicie jeżeli świadczył:

o

z zastrzeżenie zwrotu

o

w celu uniknięcia przymusu (świadczenie spełnione pod naciskiem okoliczności)

o

w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (bez względu na przyczynę nieważności)

•

zgodność świadczenia z zasadami współżycia społecznego – nawet gdy brak podstawy prawnej i świadczący działał w błędzie co do obowiązku
świadczenia

•

zadośćuczynienie przedawnionemu roszczeniu oraz roszczeniu z gier i zakładów

•

spełnienie niewymagalnego świadczenia – nie usprawiedliwia nawet błąd

Przepadek świadczenia – przypadki, kiedy byłoby rzeczą niesłuszna, aby nienależne świadczenie mógł odzyskać świadczący (zubożony) albo zatrzymać ten,
kto je otrzymał (wzbogacony); przypada ono wówczas Skarbowi Państwa – art. 412;

Przesłanka: świadome spełnienie świadczenia w zamian za dokonanie:

•

czynu zabronionego przez prawo

– czyny zagrożone sankcjami karnymi

•

w celu niegodziwym

– czyn, za który świadczy zubożony, nie musi być zabroniony, natomiast w dalszym skutku ma on prowadzić do realizacji celu

niegodziwego, czyli stanu rzeczy, który rażąco narusza powszechnie akceptowane normy moralne lub porządek społeczny; realizacja takiego stanu
rzeczy musi być zamierzona przez świadczącego i znana drugiej stronie

Skutki: sąd uzyskuje kompetencje do wydania konstytutywnego orzeczenie o przepadku na rzecz Skarbu Państwa przedmiotu świadczenia; gdy zużyty lub
utracony przepadkowi podlega jego wartość; sąd może korzystasz tego uprawnienia arbitralnie; roszczenie Skarbu Państwa o wydanie przedmiotu świadczenie
ulega przedawnieniu po upływie terminu 10 lat;

19. Staranność dłużnika przy spełnianiu zobowiązania

Niedołożenie należytej staranności nie jest tożsame z niedbalstwem. Dalej, należy uznać należytą staranność za obowiązek wynikający z danego stosunku
prawnego. Przez należytą staranność rozumiemy zatem obiektywnie istniejący wzorzec postępowania stworzony w celu jak najlepszego, poprawnego
wykonywania zobowiązań, a jednocześnie zabezpieczający interesy zobowiązanych przez odniesienie treści staranności do danego rodzaju stosunków.
Niezadowalające w porównaniu z wzorcowym zachowaniem się dłużnika sprowadza na owego niestarannego dłużnika odpowiedzialność odszkodowawczą.

Dopuszczalne jest indywidualizowanie miary staranności przez dany stosunek prawny. Jeżeli dłużnikiem jest wybitny specjalista w danej dziedzinie,
przyjmuje on na siebie obowiązek staranności ogólnie wymaganej w stosunku prawnym, którego stroną jest specjalista. Wniosek ten nie wypływa wcale z
art. 355 § 2 k.c., gdzie mowa o podmiocie prowadzącym działalność gospodarczą.

Podstawowym obowiązkiem dłużnika jest zachowanie należytej staranności, będącej elementem treści stosunku prawnego. Niedołożenie należytej
staranności oznacza naruszenie reguł mających na celu prawidłowe wykonanie zobowiązania w sposób zabezpieczający wierzyciela przed doznaniem
szkody. Może ono być wynikiem zawinionego zachowania się dłużnika, który umyślnie albo nieumyślnie wyrządza w ten sposób szkodę wierzycielowi. Jeżeli
strony nie postanowiły inaczej lub ustawa nie zawiera wyraźnej modyfikacji przesłanek odpowiedzialności, do obciążenia nią dłużnika nie jest konieczne
przypisanie mu winy.

20. Miejsce i termin spełnienia świadczenia

Miejsce spełnienia świadczenia:
- długi mogą być odbiercze albo oddawcze (w zależności od tego, czy wierzyciel powinien zgłosić się u dłużnika po odbiór świadczenia, czy dłużnik powinien je
dostarczyć wierzycielowi);
- przyjmuje się, że w razie braku innych postanowień umowy lub przepisów szczególnych, świadczenia, które mają być spełnione w miejscu zamieszkania lub w
siedzibie wierzyciela, mają charakter długów oddawczych (dłużnik powinien świadczenie dostarczyć wierzycielowi);
- przyjmuje się, że w razie braku innych postanowień umowy lub przepisów szczególnych, świadczenia, które mają być spełnione w miejscu zamieszkania lub w
siedzibie dłużnika, mają charakter długów odbiorczych (świadczenie powinien odebrać wierzyciel);
- miejsce spełnienia świadczenia określa przede wszystkim treść zobowiązania lub jego właściwość;
- świadczenia pieniężne powinny być spełniane w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia, przy czym jeżeli
zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa;
- świadczenia niepieniężne powinny być spełniane w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika (miejsce to może być przez strony inaczej oznaczone).

Termin spełnienia świadczenia:

a)

Oznaczenie

- o terminie świadczy przede wszystkim treść lub właściwość zobowiązania;
- świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (wezwanie to ma charakter oświadczenia woli);
- wierzycielowi nie przysługuje tylko uprawnienie do określenia terminów, ale także wielkości poszczególnych części świadczeń (jeżeli strony nie ustaliły inaczej
w umowie);
- powyższe uprawnienie, ze względu na interes dłużnika zostało ograniczone: 1) oświadczenie wierzyciela może być złożone w czasie właściwym – w
szczególności więc z właściwym wyprzedzeniem, 2) uwzględniać powinno możliwości dłużnika – zwłaszcza jego zaangażowanie w wykonywanie innych umów,
3) wierzyciel powinien rozważyć także sposób spełnienia świadczenia – tak, aby jego wykonanie było technicznie możliwe;
- w wyjątkowych sytuacjach, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia świadczenia nawet przed nadejściem terminu zastrzeżonego;
- terminy świadczenia mogą być zastrzeżone na korzyść: 1) dłużnika (ma takie znaczenie, że dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia,
natomiast wierzyciel nie może domagać się tego świadczenia przed upływem terminu), 2) wierzyciela (nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej,
natomiast sam może żądać go przed nadejściem terminu), 3) obu stron (przed jego nadejściem ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie
może żądać jego spełnienia);
- w razie, gdy nie wiadomo na czyją korzyść został zastrzeżony termin świadczenia, przyjmuje się, że na korzyść dłużnika.

b)

Wymagalność

Jeżeli dłużnik nie spełnił świadczenia, to z upływem tego terminu:
- dłużnik opóźnia się ze świadczeniem albo popada w zwłokę, o ile opóźnienie nie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność;

29

- wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia na drodze sądowej, gdyż jego roszczenie stało się wymagalne (zaczął biec termin przedawnienia
roszczenia).

21.

Zwłoka dłużnika (i wierzyciela)

Opóźnienie – niedotrzymanie przez dłużnika terminu spełnienia świadczenia. Opóźnienie może nastąpić wskutek okoliczności:

•

za które dłużnik ponosi odpowiedzialność – w szczególności za winę własną lub osób wskazanych w art. 474 = zwłoka dłużnika – art. 476

•

za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności – opóźnienie zwykłe, proste, sensu stricto

skutki opóźnienia:

•

świadczenia niepieniężne – wierzyciel nie ma roszczeń odszkodowawczych, może się tylko domagać wykonania

•

świadczenia pieniężne – zapłata odsetek, chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody – art. 481

skutki zwłoki:

•

wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia (zgodnie z zasadami ogólnymi)

•

wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej dla niego szkody – art. 471

o

art. 477 – jeżeli wierzyciel domaga się spełnienia świadczenia, odszkodowanie należy mu się za szkodę wynikającą z nieterminowego
spełnienia świadczenia, ale jeżeli wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela w całości lub w przeważającym stopniu znaczenie, to
może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

o

art. 478 – casus mixtus – gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona indywidualnie, dłużnik będący w zwłoce odpowiada za jej
uszkodzenie lub utratę (chyba, że nastąpiło to także wtedy gdy świadczenie było spełnione w czasie właściwym);

•

wierzycielowi przysługuje wykonie zastępcze w razie niewykonania w sytuacji:

o

gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku – tzw. kupno w celu pokrycia, wykonie zastępcze, dare – wierzyciel
może dokonać zakupu tych rzeczy na koszt dłużnika lub żądać od niego zapłaty ich wartości zachowując przy tym możliwość domagania
się odszkodowania za opóźnienia – art. 479

o

gdy świadczeni polega na czynieniu, które nie wymaga osobistego działania dłużnika, wierzyciel może żądać upoważnienia przez sąd do
wykonania należnej czynności na koszt dłużnika – art. 480 § 1, też: § 3 + roszczenie o naprawienie szkody

o

gdy świadczenie polega na zaniechaniu wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika, wszystkiego co dłużnik
wbrew zobowiązaniu uczynił – art. 480 § 2, też: §3 + roszczenie o naprawienie szkody
* dwa powyższe punkty dotyczą instytucji wykonania zastępczego w dwóch przypadkach facare i non facare;

•

*uprawnienia te nie przysługują gdy dłużnik wykonał świadczenie niewłaściwe

•

w zobowiązaniach wzajemnych:

o

wszystkie wyżej wymienione uprawnienia przysługują wierzycielowi w razie zwłoki dłużnika; oprócz tego:

o

alternatywne uprawnienie do odstąpienia do umowy przez wierzyciela; prawo to jest jednak uzależnione od wyznaczenia dłużnikowi
będącemu w zwłoce odpowiedniego dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania połączonego z zagrożeniem, iż w razie
bezskutecznego upływu terminu, wierzyciel odstąpi od umowy – art. 491 § 1 (jest to uprawnienie alternatywne do domagania się wykonania
zobowiązania i ewentualnego odszkodowania za zwłokę)

o

art. 492 – uprzednie wyznaczenie terminu do spełnienia świadczenie nie ma zastosowania w przypadku;



gdy uprawnienie do natychmiastowego odstąpienia od umowy zastało wyraźnie zastrzeżone w umowie – tzw. lex commissoria



gdy wykonanie zobowiązania przez jedną stronę po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwość
zobowiązani albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy wiadomy stronie będącej w zwłoce;

o

art. 491 § 2 – możliwość odstąpienia od umowy także w przypadku zobowiązania wzajemnego ze świadczeniem podzielnym;

o

w razie złożenia przez wierzyciela oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy, wygasa one za skutkiem ex tunc (z mocą wsteczną)

o

wierzyciel który odstępuje od umowy wzajemnej może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania tej umowy – art. 494 in fine

PRAWO ZATRZYMANIA

Prawo zatrzymania (retencji, ius retentionis) – polega na tym, że osoba zobowiązana do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać do czasu zaspokojenia
lub zaspokojenia przysługujących
mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej, ale nie przysługuje gdy obowiązek wydania rzeczy
wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych – art. 461
* charakter uprawnienia względnego, gaśnie gdy wierzyciel dokonał czynności, jest uwzględnione przez sąd tylko przy zgłoszeniu przez pozwanego
odpowiedniego zarzutu procesowego;

ZWŁOKA WIERZYCIELA

Zachodzi gdy dłużnik nie może wykonać świadczenia na czas ze względu na okoliczności, za które odpowiada wierzyciel, np. brak współdziałania.

W myśl art. 486 § 2 KC wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy bez uzasadnionego powodu (chodzi tu także o okoliczności związane z osoba wierzyciela, ponosi
on ryzyko takich zdarzeń):

•

albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie (nie tylko słownie) świadczenia

•

albo odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione

•

albo oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie

Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia i nie powoduje zgaśnięcia zobowiązania. Interes dłużnika doznaje ochrony – art. 486 § 1:

•

dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sadowego – zwalnia go to od obowiązku pieczy nad tym przedmiotem (por. art.467 § 4)

•

może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

•

zwłoka wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji prawnych związanych ze zwłoką i opóźnieniem dłużnika

W umowach wzajemnych zwłoka wierzyciela obezwładnia przysługujące mu z mocy art. 488 § 2 uprawnienia powstrzymania się ze spełnieniem własnego
świadczenia – zarzut non adimleti contractus.

30

22. Zadatek, kara umowna

1)

Zadatek

– pewna suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy – art. 394 § 1 KC; jest to element czynności prawnej – zastrzeżenie, o charakterze

realnym; wysokość zadatku nie jest uregulowana, nie może on przekraczać wartości świadczenia; nie może istnieć też duża dysproporcja między wysokością
zadatku, a ewentualnie poniesioną szkodą;
Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność – wierzyciel może
odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli sam go dał może żądać sumy dwukrotnie wyższej – art.
394 § 1 (roszczenie to ulega 10-letniemu przedawnieniu).

Zadatek pełni funkcję surogatu odszkodowania, dlatego nie może domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych; ale jeżeli obstawia przy umowie,
domagając się jej wykonania według reguł ogólnych, dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania przez rezygnację z przedmiotów
danych tytułem zadatku;

Nie trzeba traktować zadatku jako zaliczki na poczet ceny (wyrok SN), ale po spełnieniu świadczenia zadatek zalicza się na poczet świadczenia o ile zadatek i
przedmiot świadczenia są tego samego rodzaju; w przeciwnym razie ulegają zwrotowi – art. 394 § 2

W przypadku rozwiązania umowy za zgodą stron albo mocą orzeczenia stron oraz w razie niewykonania umowy wskutek okoliczności za które żadna ze stron
nie ponosi odpowiedzialności powoduje zgaśniecie zastrzeżenia zadatku, zadatek ulega zwrotowi – art. 394 § 3

2) Umowne prawo odstąpienia

– polega na tym, że stosownie do treści dokonanego zastrzeżenia jedna albo każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez

konieczności uzasadniania tej decyzji, wymagane jest podanie terminu w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy– art. 395 § 1
*uprawnienie to ma charakter kształtujący

W razie wykonania prawa do odstąpienia, umowę uważa się za niezawartą, nakazane jest stronom zwrócić wszystko co sobie świadczyły, w stanie
niezmienionym, ewentualne wynagrodzenie (chyba ze zamian była konieczna) – art. 395 § 2

3) Odstępne

– strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej, jest ono skuteczne gdy zostało złożone jednocześnie z zapłata

odstępnego – art. 396
* stosuje się przez analogię art. 395

4

) Kara umowna (odszkodowanie umowne)

– jest klauzulą w umowie, na mocy której strony postanawiają, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonani lub

nienależytego wykonania zobowiązany niepieniężnego, nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej (wykonie zobowiązania pieniężnego) – art. 483 § 1
Do świadczeń niepieniężnych zaliczamy także świadczenie polegające na zawarciu w przyszłości umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 dopuszcza w umowach
przedwstępnych możliwość określenia odszkodowania umownego, także w postaci kary umownej).

Zastrzeżenie kary umownej za nienależyte wykonie zobowiązania nie wyłącza żądania wykonie zobowiązania.
Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niedopełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnic się z
zobowiązanie przez zapłatę kary umownej – art. 483 § 2; jako surogat odszkodowanie należy się ono tylko wtedy , gdy dłużnik ponosi odpowiedzialności za
niewykonanie lub nienależyte wykonie zobowiązania – art. 471 (jeżeli strony zastrzegają zobowiązanie pieniężne za samo niedopełnienie świadczenia, także
gdy nie ponosi odpowiedzialności, zastrzeżenie ma cechy gwarancji)

Jednakże aktualnie kara umowna w szerszej mierze chroni dłużnika, wskazuje na to:

•

w zasadzie wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary, chociażby wykazał ze poniósł
większą szkodę, jednakże strony mogą uregulować to odmiennie – art. 484 § 1

•

dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w przypadkach:

o

gdy jest ono rażąco wygórowane w porównaniu z poniesioną szkoda

o

gdy zobowiązanie zostało w znacznej mierze wykonane – art. 484 § 2

*ciężar dowodu spoczywa na dłużniku – art. 6

SN sformował zasadę, że zastrzeżenia kary umownej na wypadek niewykonania lub nieprzeżytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku
jej zapłaty nawet w razie wykazania ze wierzyciel nie poniósł szkody.

Kara ustawowa – dłużnik na mocy przepisu szczególnego, bez zastrzeżenia umownego, obowiązany jest do zapłaty wierzycielowi określonej sumy pieniężnej
w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań – art. 485
*stosujemy do niej przepisy o karze umownej

23. Potrącenie

Potrącenie (kompensacja) – polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego
wierzyciela drugiemu wierzycielowi – art. 498, 499 KC.

Potrącenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostają przesłanki:

•

dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami – art. 498 § 1; nie musi ich łączyć umowa wzajemna, ale wynika z tego, że:

o

dłużnik nie może potracić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej

o

osoba trzecia nie będąca dłużnikiem, tego wobec kogo ma nastąpić potrącenie, nie może dokonać potrącenia

*wyjątki: art. 883 § 1, art. 17c ustawy o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa

•

przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku – art. 498 § 1;

•

obie wierzytelności są wymagalne – art. 498 § 1, a więc musiały już upłynąć terminy ich spełnienia; nie wyklucza możliwości potrącenia odroczenie
wykonania przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela;

•

wierzytelność osoby, która dokonuje potracenia jest zaskarżalna – art. 498 § 1; wyjątek: art. 502 – dla wierzytelności przedawnionej, jeżeli w chwili
gdy potracenie stało się możliwe nie była jeszcze przedawniona;

Skutki:

•

po ziszczeniu się przesłanek, każda ze stron uzyskuje prawo do potracenia (powstaje stan potrącalności), które realizuje się dopiero przez złożenie
jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie – art. 499

31

•

skutki złożenia takiego oświadczenia następują z mocą wsteczną – od chwili, kiedy potracenie stało się możliwe – art. 499

•

w następstwie potrącenia umorzeniu ulegają wprawdzie obie wierzytelności, ale tylko do wysokości wierzytelności niższej – art. 498 § 2; jeżeli jednej
albo obu stronom przysługuje kilka wierzytelności nadających się do potracenia, wówczas stosuje się odpowiednio przepisy o zaliczeniu zapłaty

Wierzytelności które nie mogą być umorzone przez potracenie – art. 505:

•

wierzytelności nie podlegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym

•

wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania

•

wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych

•

inne wierzytelności wyłączone przez przepisy szczególne

•

również same strony mogą z góry wyłączyć dopuszczalność potracenia wierzytelności z określonego stosunku prawnego (podlegają jednak ocenie z
punktu widzenia zasad współżycia społecznego

Potrącenie umowne – umorzenie przeciwstawnych wierzytelności następuje na podstawie umowy obu wierzycieli, każda ze stron może sama podejmować
decyzje, mając na względzie swoje interesy; umowa tego tylu jest dopuszczalna na podstawie zasady swobody umów; nie jest określona w przepisach
prawnych umowa wzajemna, kauzalna (przesłanka umorzenia wierzytelności jednej strony jest umorzenie wierzytelności drugiej strony); strony mogą umorzyć
wierzytelności niezaskarżalne i niewymagalne ze skutkiem ex nunc; nie stosuje się art. 505; podział na kompensaty stałe i jednorazowe.

24. Zmiana wierzyciela i dłużnika

1) Zmiana wierzyciela

A) Zmiana wierzyciela (cesja)

– umowa zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osobą trzecią (cesjonariuszem), na mocy umowy której

cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność; należy do czynności prawnych rozporządzających; charakter czynności prawnej
konsensualnej i w zasadzie nieformalnej (wyjątek art. 511); zbędna jest tu zgoda dłużnika – art. 509 § 1

Cesja może przybrać postać:

•

umowy o podwójnym skutku

(zobowiązująco – rozporządzająca) – polega na umowie zobowiązującej w wyniku której następuje przeniesienie

wierzytelności; skutek ten (rozporządzający) nie musi być w umowie wyrażony, ponieważ statuuje go nazwa względnie wiążąca art. 510 – kauzalność

•

czystej umowy rozporządzającej

– polega na realizacji tylko skutków rozporządzających

Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z wyjątkiem – art. 509 § 1:

•

gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne, np. art. 449, 595 § 1, 602 § 1, 912

•

gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie jest prawem zakazany, szczególnie chodzi tu o wierzytelności typu akcesoryjnego,
np. art. 876 i wierzytelności osobiste

•

gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem – tzw. pactum de non cedendo, zawartym w umowie między wierzycielem a dłużnikiem –
art. 514 , z uwzględnieniem
art. 57; można u umowie także ograniczyć cesje pewnymi przesłankami

•

przeniesienie wierzytelności związanej z dokumentami na okaziciela lub dokumentem zbywalnym przez indos dokonuje się w odmienny sposób

Skutek wobec wierzyciela:

•

cedent przestaje być wierzycielem, a staje się nim cesjonariusz

•

wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie prawa z nią związane – art. 509 § 2 (przechodzą na niego prawa kształtujące, wszelkie
zobowiązania, zaległe odsetki)

•

cesjonariusz nabędzie wierzytelności tylko wtedy, i w takim zakresie, w jakim służyła cedentowi; jeżeli cedent przelał wierzytelności, która mu nie
przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie odpowiada wobec cesjonariusza za wady prawne (jeżeli cesja odpłatna wady prawne
skonstruowane są jak w umowie sprzedażny, a jeżeli nieodpłatna jak w umowie darowizny) – art. 516

•

cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba że ją na siebie przyjął – art. 516

Skutek wobec dłużnika:

•

sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z tym tylko zastrzeżeniem, że powinien on świadczyć cesjonariuszowi, jako swojemu
aktualnemu wierzycielowi

•

dłużnik powinien zostać poinformowany o dokonanej cesji; jeżeli cedent tego nie zrobi dłużnik może świadczyć do rąk cedenta, nie jak powinien
cesjonariusza – art. 512

•

sytuacja prawna dłużnika nie ulega pogorszeniu w następstwie cesji oraz chroni dobrą wiarę dłużnika

•

art. 515 – jeżeli dłużnik świadczy cesjonariuszowi, który jednak nie stał się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny, może powołać się
na zawiadomienie na piśmie o dokonanej cesji, chyba że wiedział o nieważności przelewu lub zarzutach wynikających z podstawy prawnej przelewu

•

dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które przysługiwały mu wobec cedenta w chwili powzięcia wiadomości o przelewie

•

dłużnik może podnieść wobec cesjonariusza zarzut potrącenia, który przysługiwał mu wobec cedenta, z wyłączeniem sytuacji gdy wierzytelność
dłużnika względem cedenta stała się wymagalna później niż wierzytelność będące przedmiotem świadczenia

•

dopuszczalny jest przelew wierzytelności na zabezpieczenie

, powszechne przy zabezpieczeniach kredytu bankowego; sposoby realizowania tej

instytucji:

o

przez zastrzeżenie w umowie cesji warunku rozwiązującego – w takim przypadku cedowana wierzytelność, bez dokonywania czynności
pranych wraca do cedenta

o

przez zastrzeżenia zobowiązania do zwrotu cedowanej wierzytelności – nie wywołuje bezpośrednio skutku rozporządzającego w postaci
ponownego nabycia wierzytelności przez cedenta (skutek osiąga się dopiero przez dokonanie czynności rozporządzającej, zwrot cesji
wierzytelności)

32

B) Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

– jest to sytuacja, gdy osoba trzecia spłaca cudzy dług, a nie czyni tego na podstawie

zawartej z dłużnikiem umowy; osobie takiej przysługuje niewielka ochrona, kodeks wzmacnia ją, art. 518 – stosunek zobowiązaniowy nie ulega, mimo
zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu, lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem po stronie wierzyciela – tzw. subrogacja;

Wymagania ustawowe – art. 518 § 1:

•

zachowanie tożsamości zobowiązania mimo zmiany wierzyciela

•

osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiada za niego osobiście lub pewnymi podmiotami

•

osobie trzeciej musi przysługiwać prawo, przed którym spłacana wierzytelności ma pierwszeństwo zaspokojenia

•

zapłata cudzego długu zastąpiła za zgoda dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela; zgoda ta powinna być pod sankcją
nieważności wydana na piśmie, zazwyczaj udziela jej dłużnik by uzyskać od osoby trzeciej jako swojego przyszłego wierzyciela korzystniejsza
sytuacje prawną – tzw. konwersja

•

spełniły się inne przesłanki wskazane w szczególnych przepisach prawnych

Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się jednak tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela; w razie
częściowego zaspokojenia wierzyciela zachowuje wierzytelność do pozostałej części i pierwszeństwo zaspokojenia wierzytelności – art. 518 § 3;

Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela realizuje się

ex lege

, a nie jak w przelewie na podstawie umowy; pozostałe skutki prawne per analogiam jak w

przelewie;

We wszystkich przypadkach gdy ustawa przewiduje, wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia
świadczenia jeżeli jest ono wymagalne; także sprzeciw dłużnika nie uchla tego obowiązku – art. 518 § 2

W stosunku do dłużnika stosuje się przepisy o przelewie wierzytelności – art. 512 i 513

2) Zmiana dłużnika – art. 519 - 525

A) Przejęcie długu

– zgodnie z art. 519 § 1 przejęcie długu znamionują cechy:

•

singularna sukcesja (nabycie długu) przez osobę trzecią (przejemcę) – dług staje się własnym długiem przejemcy

•

zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika (przeciwnie niż w kumulatywnym przystąpieniu od długu)

•

zachowanie tożsamości przejmowanego zobowiązania, a w konsekwencji utrzymanie dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego (odróżnia od
nowacji);
* SN stwierdził, że przepisy o zianie dłużnika nie mają zastosowania do obowiązków podatkowych

Przejęcie długu, jako umowa dwustronna, może przybrać dwojaką postać:

•

umowy między wierzycielem a przejemca długu – za zgodą dłużnika – art. 519 § 2 pkt 1

•

umowy miedzy przejemcą długu a dłużnikiem – za zgodą wierzyciela (jest ona bezskuteczna, gdy wierzyciela nie wiedział ze przejemca jest
niewypłacalny)

Oświadczenia woli stron umowy o przejęcie długu powinny być pod sankcją nieważności złożone na piśmie – art. 522; obowiązuje zawsze gdy dotyczy:

•

oświadczenia woli przejemcy

•

zgody wierzyciela

*dłużnika może wyrazić swoją wolę w formie dowolnej (art. 60 KC)

Osoba, której zgoda jest potrzebna do przejęcia długu, może ją wyrazić, składając odpowiednie oświadczenia woli którejkolwiek ze stron umowy – art. 519 § 2;
po zawarciu umowy, każda ze stron może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna, odpowiedni termin, bezskuteczny jego upływ jest jednoznaczny z
odmówieniem zgodny.

Skutki odmowy zgody:

•

gdy przejęcie długu następuje na podstawie umowy wierzyciela z przejemcą, wówczas brak zgody dłużnika powoduje nieważność umowy

•

gdy przejecie długu przyjmuje postać umowy między przejemcą a dłużnikiem, wówczas brak zgody wierzyciela prowadzi do tego, że umowa stron
wywiera tylko ograniczone skutki między nimi samymi – osoba, która miała przejąć dług, odpowiada względem dłużnika za to, że wierzyciel nie
będzie zadał od niego spełnienia świadczenia – tzw. ustawowa konwersja przejęcia długu w umowie o zwolnienia dłużnika przez osobę trzecia od
obowiązku świadczenia – art. 521 § 2

Przejemca wstępując w sytuację prawną dotychczasowego dłużnika (sukcesja singularna długu), nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających
wierzytelność, chyba że zabezpieczyciel wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia – art. 525

Przejemca długu, wstępując w istniejący już stosunek zobowiązaniowy, może w konsekwencji przedstawić zarzuty wynikające z treści tego stosunku według
stanu istniejącego w chwili przejęcia, wyłączając zarzut potrącenia oraz zarzuty wynikające z umowy zawartej między nim, a wierzycielem o przejęcia długu –
art. 524 § 1; przejemca nie może powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym długu, a dotychczasowym
dłużnikiem stosunku prawnego będącego podstawią prawną przejęcia długu z wyjątkiem sytuacji, kiedy to wierzyciela wiedział o tych zarzutach, najpóźniej w
chwili udzielania zgody na przejęcie długu – art. 524 § 2 (na gruncie tego artykułu uznaje się, że przejęcie długu jest abstrakcyjną czynnością prawną,
występującą w osłabionej postaci).

B) Kumulatywne przystąpienie do długu

– dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z długu, pozostaje nadal dłużnikiem, przy czym obok niego pojawia

się przystępujący do długu jako drugi dłużnik; pomnożenie przedmiotów po stronie długu w zobowiązaniu o nieminionej treści; umowa ta nie jest uregulowana w
przepisach prawnych; nie wymaga formy szczególnej; dwa warianty jak w przejęciu długu; przystępujący do długu staje się dłużnikiem solidarnym poprzez
dorozumiane oświadczenie woli.

26. Rebus sic stantibus

Klauzula rebus sic stantibus — (łac. ponieważ sprawy przybrały taki obrót) — w szerszym ujęciu rozumiana jako wszelkie koncepcje czy rozstrzygnięcia
ustawowe, mające na celu zmianę pierwotnego stosunku zobowiązaniowego ze względu na nieoczekiwaną zmianę stosunków społecznych, towarzyszących
powstawaniu tego zobowiązania.

33

W ujęciu cywilistycznym jest to instytucja prawna, która pozwala stronom umowy na sądową zmianę pierwotnego zobowiązania wynikającego z tej umowy, w
przypadku nadzwyczajnej zmiany stosunków społecznych.

Aby zastosować klauzulę rebus sic stantibus muszą zaistnieć wszystkie następujące przesłanki:

•

nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków społecznych,

•

zmiana ta powoduje nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą,

•

strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie, przy czym istotny jest brak przewidzenia nie tyle samej zmiany
stosunków, co jej wpływu na zobowiązanie.

Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć charakter bądź naturalny (powódź, niezwykle surowa zima) bądź też być wywołana czynnikiem ludzkim (wojna,
strajk, zamieszki).

W przypadku zajścia powyższych przesłanek, sąd jest władny:

•

oznaczyć sposób wykonania zobowiązania (w szczególności wyznaczyć nowy termin czy miejsce świadczenia),

•

zmienić wysokość świadczenia każdej ze stron, rozwiązać umowę.

34