PROCESY INFLACYJNE WE WSPÓŁCZESNYCH

GOSPODARKACH

Praca dyplomowa

2010

2

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................3

Rozdział I: Istota procesu inflacji..............................................................4

1.1 Pojęcie inflacji.......................................................................................................4
1.2 Mierniki inflacji.....................................................................................................5
1.3 Rodzaje inflacji......................................................................................................7
1.4 Społeczno- ekonomiczne następstwa inflacji ......................................................9
1.5 Wpływ inflacji na oszczędzanie i inwestycje w długim okresie czasu ............12
1.6 Pojęcia związane z inflacją .................................................................................13

Rozdział II: Teorie inflacji .......................................................................15

2.1 Przyczyny inflacji ...............................................................................................15
2.2 Teoria monetarna................................................................................................16
2.3 Teoria popytowa..................................................................................................18
2.4 Teoria kosztowa...................................................................................................21

2.5 Deficyt budżetowy, jako przyczyna inflacji ......................................................23

Rozdział III: Inflacja na tle innych procesów gospodarczych..............25

3.1 Wpływ inflacji na stopy procentowe..................................................................25
3.2 Inflacja, a bezrobocie ..........................................................................................26
3.3 Prognozowanie inflacji........................................................................................30
3.4 Inflacja zerowa i deflacja....................................................................................32

Zakończenie ...............................................................................................36

Bibliografia.................................................................................................37

Spis tabel i ilustracji..................................................................................39

3

Wstęp

Inflacja jest przedmiotem dyskusji zarówno wśród ekonomistów, jak i

polityków. Budzi wiele wątpliwości oraz sporów zarówno wśród jednych, jak i drugich.

Pojawiają się one już w momencie definiowania tego zjawiska i osiągają punkt

kulminacyjny na etapie kształtowania polityki antyinflacyjnej. Przez jednych, inflacja

traktowana jest, jako najgroźniejsza choroba współczesnych gospodarek, z którą należy

walczyć na wszystkich frontach. Inni z kolei, uważają ją za zło konieczne. Przedmiotem

polemiki są również przyczyny powstawania procesów inflacyjnych. Podczas gdy część

ekonomistów upatruje ich tylko i wyłącznie w błędnej polityce pieniężnej

poszczególnych krajów, inni wskazują na czynniki trzecie, na które rządy czy banki

centralne nie mają bezpośrednio wpływu. Niewątpliwie inflacja jest zjawiskiem bardzo

złożonym, a zrozumienie jej ma kluczowe znaczenie dla rozwoju współczesnych

gospodarek. To właściwie podejście do inflacji determinuje rodzaj polityki pieniężnej, a

obniżanie inflacji jest głównym celem wielu banków centralnych (w tym Narodowego

Banku Polskiego). Celem mojej pracy jest przedstawienie tego zjawiska w możliwie

obiektywny i kompleksowy sposób, z uwzględnieniem dorobku naukowego nurtów

ekonomicznych, które zdobyły największą popularność.

Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiłem istotę

procesu inflacji. Wskazałem na różnorodność klasyfikacji tego zjawiska oraz

wątpliwości wynikające na etapie jego definiowania. Opisałem skutki inflacji oraz

pojęcia bezpośrednio z nią związane. Uwzględniłem także różne sposoby pomiaru

wielkości procesów inflacyjnych. Drugi rozdział poświęcony jest w całości przyczynom

inflacji. Przedstawiłem trzy teorie cieszące się największą popularnością wśród

ekonomistów (teorię monetarną, popytową oraz kosztową) oraz związek między

deficytem budżetowym, a wzrostem ogólnego poziomu cen. Trzeci rozdział ukazuje

inflację na tle innych procesów gospodarczych, takich jak bezrobocie czy wysokość

stóp procentowych oraz sposoby jej prognozowania. Ostatni podrozdział poświęciłem

procesowi odwrotnemu do inflacji (deflacji) oraz inflacji zerowej.

4

Rozdział I: Istota procesu inflacji

1.1 Pojęcie inflacji

Inflacja jest pojęciem budzącym wiele obaw oraz kontrowersji. Samo słowo

pochodzi z języka łacińskiego inflatio, oznaczającego wydęcie, puchnięcie, zwiększenie

objętości. Wątpliwości pojawiają się już na etapie definiowania tego zjawiska w sferze

ekonomicznej. W drugiej połowie XIX wieku, inflacją nazywano zwiększenie cen

towarów, spowodowane wzrostem ilości pieniądza w obiegu

1

. Tak wyrażona

definicja, bezpośrednio powiązana ze zmianą ilości pieniędzy na rynku, ma równie

wielu zwolenników, jak i przeciwników. Część ekonomistów nie zgadza się z

jednoznacznie sformułowaną przyczyną inflacji, zarzucając jej nadmierne uogólnienie.

Dlatego, obecnie pojęcie to stosuje się po prostu do określenia procesu ogólnego

wzrostu cen. Takie ujęcie, wskazuje na dwie cechy:

• Inflacja jest procesem (tzn. musi mieć charakter trwały). Skokowa zmiana cen, nie

będzie uznawana za inflację w ujęciu tej definicji.

• Oznacza wzrost ogólnego poziomu cen (zmiana musi dotyczyć tzw. „koszyka

dóbr”

). Zmiana ceny jednego towaru, czy też cen w jednym sektorze

asortymentowym nie będzie uznawana za inflację w ujęciu tej definicji.

Warto zauważyć, że jest to definicja bardzo powierzchowna, utożsamiająca inflację ze

zmianą poziomu cen

2

. Całkowicie pomija przyczyny jej powstawania, a także nie bierze

pod uwagę wpływu państwa na kształtowanie cen, co miało miejsce przede wszystkim

w gospodarkach socjalistycznych. Nie wspomina również o aspektach społecznych

czy kwestiach zmiany jakości dóbr, które mogą być bezpośrednio związane ze zmianą

wartości, ani o możliwości występowania cyklicznych trendów.

Wobec powyższego, niektórzy ekonomiści proponują, żeby w ogóle nie

utożsamiać pojęcia inflacji ze wzrostem cen. Według amerykańskiego ekonomisty

Henrego Hazlitta, inflacja jest

3

to wzrost podaży pieniądza oraz kredytu, a wzrost cen

jest tylko tego skutkiem. Uważa on, iż definiowanie inflacji w inny sposób jest jedynie

1

T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, str. 228.

2

M. Belka, Inflacja polityka antyinflacyjna we współczesnym kapitalizmie (z teorii anglo-

amerykańskiej)

, Uniwersytet Łódzki 1985, str. 6-7.

3

H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 22- 25.

5

odwróceniem uwagi od problemu nadmiernej podaży pieniądza, próbą przerzucenia

odpowiedzialności państwa z tytułu prowadzonej polityki pieniężnej na czynniki

trzecie, na które nie ma wpływu.

1.2 Mierniki inflacji

Jakkolwiekby nie definiować inflacji, jej przejawem zazwyczaj jest wzrost cen

towarów. Zjawisko to jest istotne nie tylko dla ekonomistów, ale i przeciętnych

obywateli. Jeżeli pieniądz traci na wartości, tj. za taką samą kwotę możemy nabyć coraz

mniej dóbr, to zarówno konsumenci jak i producenci będą brać pod uwagę wysokość

inflacji przy podejmowaniu decyzji- zwłaszcza, jeżeli kształtuje się ona na stosunkowo

wysokim poziomie lub oczekuje się gwałtownych zmian w najbliższym okresie.

Aby obliczyć zmianę ceny danego towaru, wystarczy porównać jego ekwiwalent

pieniężny w danym okresie czasu. Nie ma jednak takiej możliwości w przypadku

pieniądza. Można by wprawdzie porównać zmianę wartości wyrażoną w innej walucie

(np. złotówki w dolarach) ale nie byłoby to zbyt efektywne, jako że procesy inflacyjne

dotykają każdej z gospodarek i każdej z walut w innym stopniu. Dlatego, obecnie

inflację najczęściej mierzy się, jako zmianę wydatków, które trzeba ponieść na zakup

zestawu dóbr wchodzących w skład tzw. koszyka

4

. Mimo, że inflacja to wzrost

ogólnego poziomu cen, to nie ma oczywiście możliwości uwzględnienia wszystkich

dóbr i usług występujących w gospodarce, gdyż byłoby to fizycznie niemożliwe. Skład

koszyka zależy od tego, z czyjego punktu widzenia będzie prowadzona analiza (np.

konsumenta, producenta, sprzedawcy, hurtownika, całej gospodarki).

Najbardziej powszechnie wykorzystuje się wskaźnik cen konsumpcyjnych, do

którego obliczenia

5

używa się tzw. reprezentantów towarów i usług konsumpcyjnych

(żywność, odzież, transport, opieka lekarska itd.). Jako, że nie można założyć, że każdy

towar ma identyczne znaczenie, stosuje się system, który odzwierciedla wagę dobra lub

usługi w strukturze konsumpcji. Aby więc obliczyć wskaźnik, najpierw należy obliczyć

4

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 558.

5

Główny Urząd Statystyczny [on-line], Zharmonizowane wskaźniki cen konsumpcyjnych (HICP),

Warszawa [dostęp 30.11.2009]. Dostępny: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5582_PLK_HTML.htm.

6

udział poszczególnych dóbr w ogólnych wydatkach w danym okresie, a następnie je

zsumować:

WSK

c

– wskaźnik cen

c

i0

– cena dobra i w okresie t

0

c

i1

– cena dobra i w okresie t

1

u

i0

– waga dobra i w okresie t

0

(najczęściej udział dobra w wydatkach ogółem)

n – liczba dóbr

Tak obliczony wskaźnik odpowiada na pytanie, jaki procent poziomu cen z okresu t

0

stanowią ceny z okresu t

1

6

.

Poza wskaźnikiem cen konsumpcyjnych, zastosowanie mają także takie

metody, jak wskaźnik cen hurtowych oraz delator produktu narodowego brutto.

Wskaźnik cen hurtowych (wskaźnik cen zbytu) wykorzystuje się do pomiaru poziomu

cen w momencie pierwszej sprzedaży. Korektor PNB (delator PNB) jest natomiast

przydatny do mierzenia stopy inflacji w gospodarce narodowej, jako że zawiera

wszystkie dobra i usługi wchodzące w skład PNB, a nie tylko ceny dóbr

konsumpcyjnych

7

. Delator PNB oblicza się dzieląc PNB nominalny przez PNB realny:

Powyższe wskaźniki (wskaźnik cen konsumpcyjnych oraz wskaźnik cen

hurtowych) są bardzo często wykorzystywane do pomiaru inflacji. Warto jednak

zwrócić uwagę, że posiadają one również wady. Polegają one przede wszystkim na

tym, że do obliczenia wskaźników używa się stałych wag cen dóbr. Jednakże, w danym

okresie bieżące ceny mogą ulegać znacznym wahaniom, co doprowadzi do zawyżenia

lub zaniżenia wskaźnika cen. Ponadto, mogą wystąpić zmiany w strukturze

zakupów, które spowodują zmiany wag. Wreszcie, wskaźniki całkowicie pomijają

aspekt zmiany jakości dóbr, które mogą być bezpośrednią przyczyną wzrostu cen.

Przyjmuje się, że wraz z upływem czasu towary i usługi są takiej samej jakości, co

6

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 558- 559.

7

T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 200, str. 228-229.

1

0

1

0

*

*100

n

i

c

i

i

i

c

WSK

u

c

=





=









∑

PNB nominalny

deflator PNB =

PNB realny

7

zazwyczaj nie jest adekwatne do rzeczywistości. W rezultacie, może to skutkować

zawyżeniem wskaźników inflacyjnych.

1.3 Rodzaje inflacji

W literaturze można spotkać wiele różnych podziałów inflacji. Najczęściej

dzieli się ją ze względu na kryterium intensywności, przyczynę powstania, czas trwania,

możliwość wpływu na przebieg oraz formę.

1) Kryterium intensywności

8

• Inflacja pełzająca- rodzaj inflacji, który ma najbardziej łagodny przebieg. Bardzo

często występuje w krajach wysoko rozwiniętych i zwykle nie stanowi problemu.

Jej wpływ na proces produkcji, relacje cenowe, konsumpcję oraz proces

redystrybucji jest znikomy. Nie powoduje także żadnych poważnych skutków

społecznych. Nie jest przyczyną ucieczki od pieniądza, ani nie oddziałuje

negatywnie na motywację pracowników. Poziom inflacji w ciągu roku kształtuje

się na poziomie kilku procent (3-5%). Tego typu inflacja jest też określana, jako

inflacja powolna, łagodna, trwała, przytłumiona lub chroniczna.

• Inflacja krocząca- jest nieco wyższa niż inflacja pełzająca i może mieć negatywne

skutki, choć nie musi. Można mówić o inflacji kroczącej, gdy jej poziom waha się

od 5% do 10%. Niektóre podmioty gospodarcze będą brać pod uwagę poziom

inflacji w podejmowaniu decyzji, co paradoksalnie może dodatkowo nasilić jej

efekt. Inflacja w tej fazie jest niestabilna, więc istnieje prawdopodobieństwo, że

wymknie się spod kontroli i przejdzie do następnego stadium. Tego typu inflacja

jest też określana, jako inflacja kłusująca, biegnąca, stąpająca i ciągniona.

• Inflacja galopująca- bardzo niekorzystna dla gospodarki i systemu finansowego.

Wskaźnik inflacji sięga kilkudziesięciu procent w skali roku. Podmioty

gospodarcze unikają posiadania pieniędzy i dążą do wymienienia ich jak

najszybciej na towary. Inwestorzy nie będą skłonni do podejmowania decyzji

długofalowych, w związku z niemożliwą do przewidzenia sytuacją gospodarczą.

Tego typu inflacja wpływa niekorzystnie na wszystkie mechanizmy gospodarki, a

to, w jakim stopniu, zależy od jej wysokości.

8

S. Owsiak, Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, str. 194-

195.

8

• Hiperinflacja- jest to skrajna forma wzrostu cen (wskaźnik na poziomie nawet

kilkudziesięciu tysięcy procent). Prowadzi do całkowitego załamania systemu

gospodarczego, czemu zwykle towarzyszy ogromny deficyt budżetowy. Wymiana

towarowo- pieniężna praktycznie nie istnieje. Krzysztof Habich przytacza

9

absurdalny

dowcip

z

okresu

wielkiej

inflacji

międzywojennej

o

obywatelu, któremu wypadł banknot stuzłotowy przez okno, a gdy go odnalazł to

była już tylko złotówka.

Należy zwrócić uwagę, że wymienione progi procentowe nie są sztywno ustalone, lecz

mają jedynie charakter orientacyjny. Poszczególne publikacje mogą określać je trochę

inaczej.

2) Czas trwania

10

• Inflacja przejściowa- po przeminięciu ceny stabilizują się.

• Inflacja permanentna- zwana też trwałą, chroniczną lub sekularną, procesy

inflacyjne występują nieustannie.

3) Kryterium przyczyny

11

• Inflacja popytowa (ang. demand- pull inflation) - sytuacja, w której globalny popyt

przewyższa możliwości jego zaspokojenia. Podmioty zgłaszają większe

zapotrzebowanie na dobra i usługi w warunkach ograniczoności zasobów, co

powoduje podwyższenie cen. Tym rodzajem inflacji, nazywanym też inflacją

nabywców, można manipulować zmieniając ilość pieniądza w obiegu lub poziom

wydatków rządowych.

• Inflacja podażowa (ang. cost- push inflation) - zwana także inflacją

kosztową, spowodowana jest wzrostem któregoś ze składników kosztów (cen

surowców i materiałów, podatków, cła, odsetek płaconych od kredytów itp.).

Konieczność konkurowania o określony czynnik leżący po stronie podaży

przekłada się na zwiększenie cen. Ten typ inflacji jest szczególnie

niebezpieczny, ze względu na spiralę cen i płac.

Poza tym, można także wyróżnić inflację:

9

Krzysztof Habich, Wstęp do wydania polskiego [w:] H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd.

Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 13-14.

10

pod red. Stanisława Flejterskiego i Beaty Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu,

Warszawa 2007, str.91.

11

B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 448.

9

• kredytową- jest powodowana nadmierną kreacją pieniądza przez system bankowy.

Proces ten prowadzi do zwiększenia popytu, co z kolei przy niezmiennym

poziomie produkcji powoduje wzrost cen.

• importowaną- ma swoje źródło poza granicami kraju. Główną przyczyną jest

zwiększenie cen dóbr i surowców importowanych, przy jednoczesnym wypływie

ś

rodków pieniężnych do kraju, w którym pojawiła się inflacja. Powoduje to wzrost

kosztów produkcji, a więc i jednocześnie podniesienie cen. Ten typ inflacji jest

najbardziej niebezpieczny dla krajów o słabej walucie i dużym poziomie importu.

• budżetową- inflacja spowodowana przez zwiększenie ilości pieniądza w obiegu w

wyniku zwiększenie wydatków rządowych, nie mających pokrycia w budżecie

(znana też, jako inflacja skarbowa, emisyjna lub rządowa).

4) Kryterium formy

12

• Inflacja otwarta- wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce rynkowej, gdzie

ceny są kształtowane przez mechanizmy rynkowe.

• Inflacja tłumiona- typ inflacji, który nie przejawia się wzrostem cen, gdyż te są

ustalane odgórnie przez administracje państwową. Rezultatem ukrytej inflacji jest

znacznie większy popyt od podaży, co ma swoje odzwierciedlenie w braku

towarów na półkach, dużych kolejkach w sklepach oraz skłonnościach obywateli

do ucieczki na czarny rynek.

5) Kryterium możliwości oddziaływania na przebieg

13

• Kontrolowana- nie wymyka się spod kontroli państwa (da się ją kontrolować

przynajmniej w pewnym zakresie).

• Żywiołowa- nie da się jej kontrolować (np. hiperinflacja).

1.4 Społeczno- ekonomiczne następstwa inflacji

Skutków inflacji nie można ocenić jednoznacznie. W każdym przypadku może

ona przebiegać nieco inaczej. Wszystko zależy od jej rodzaju, intensywności,

formy, możliwości przewidzenia, stanu gospodarki i setek innych czynników. Mimo, że

ekonomiści zazwyczaj podkreślają negatywne efekty procesu inflacji, w literaturze

można również spotkać następstwa pozytywne.

12

T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 200, str. 230- 231.

13

pod red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa

2007, str. 91.

10

Powolna inflacja, na poziomie kilku punktów procentowych jest dość często

uznawana za oznakę rozwoju gospodarczego kraju, a więc za zjawisko korzystne.

Istnieją opinie, iż nieznaczny wzrost cen nie tylko nie jest niebezpieczny, ale wręcz

wpływa w sposób pozytywny na przebieg procesów gospodarczych. Przedsiębiorcy

mogą wykorzystywać sytuacje, w której podmioty na rynku nie do końca rozróżniają

zmiany wielkości nominalnych i realnych (zjawisko iluzji pieniężnej

14

), do poprawy

rentowności produkcji. To z kolei, może mieć wpływ na działalność inwestycyjną, która

przyspiesza rozwój gospodarki. Istnieje także przekonanie, że niewielki poziom inflacji

przyspiesza zmiany relacji cenowej. Ceny niektórych grup dóbr rosną szybciej niż

innych, co skutkuje szybszym ustabilizowaniem się właściwych cen. Podmioty

gospodarcze mogą dzięki temu podejmować bardziej racjonalne decyzje, co do

wielkości produkcji, konsumpcji czy alokacji zasobów.

Znacznie częściej podkreśla się jednak negatywne skutki inflacji. Skala

oddziaływania na procesy społeczno- ekonomiczne zależy przede wszystkim od jej

intensywności. Do najpoważniejszych konsekwencji tego zjawiska zalicza się

15

:

1) Dezorientacja cenowa– cena nie spełnia już swojej funkcji informacyjnej. Powolny

proces

inflacyjny

przyspiesza

kształtowanie

się

odpowiednich

relacji

cenowych, lecz w przypadku zbyt szybkich zmian podmioty funkcjonujące na

rynku nie są wstanie podejmować racjonalnych decyzji. Nie mogą poprawnie

oszacować poziomu kosztów produkcji, stopnia rzadkości zasobów ani nawet

relacji między poszczególnymi grupami towarów, co może całkowicie zmienić

strukturę zarówno produkcji jak i konsumpcji. Producenci przewidując wzrost cen

czynników produkcji, mogą dokonywać zakupów „na zapas” i w konsekwencji

zalewać rynek ilością produktów, na które nie ma realnego popytu. Konsumenci z

kolei przewidując to samo, zwiększą ilość zakupu niezbędnych towarów (także na

zapas). Efektem jest dezorganizacja całokształtu życia gospodarczego.

2) Ucieczka od pieniądza- w przypadku wysokiej inflacji siła nabywcza pieniądza

spada. Podmiotom gospodarczym nie opłaca się obracać większą ilością środków

pieniężnych, więc popyt na nie również się zmniejsza. W celu zminimalizowania

strat dużo bardziej opłaca się posiadać aktywa niefinansowe lub lokaty bankowe, o

ile są oprocentowane powyżej stopy inflacji. Popyt na pieniądz nie spadnie jednak

14

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 563.

15

Ibid., str. 563- 566.

11

nigdy do zera, ze względu na to, że część transakcji musi być wykonywana przy

pomocy gotówki. Chęć jak najszybszego pozbycia się środków pieniężnych może

jednak prowadzić do marnotrawstwa i dokonywania zakupów irracjonalnych.

3) Zmniejszenie skłonności do oszczędzania- efekt wynikający bezpośrednio z

ucieczki

od pieniądza. Jeżeli oprocentowanie lokat i oszczędności na rachunkach

bankowych jest mniejsze niż stopa inflacji (a często tak się dzieje) to nie tylko nie

przynosi zysków, ale w ujęciu realnym wręcz generuje straty. Obserwuje się

wówczas tendencję do wycofywania środków pieniężnych z lokat bankowych.

Przy założeniu, że inwestycje są często finansowane z oszczędności, należy to

zjawisko ocenić negatywnie.

4) Redystrybucja dochodów- inflacja stawia na przegranej pozycji osoby o stałym

nominalnym charakterze dochodów (np. emerytów i rencistów) oraz osoby o słabej

pozycji przetargowej w walce o podwyżki. Jest także niekorzystna dla

pożyczkodawców, którzy pożyczając środki pieniężne nie przewidzieli wzrostu

poziomu inflacji. Podatnicy, których dochody wzrosły (tylko nominalnie, nie

koniecznie realnie) mogą w przypadku progresywnej skali podatkowej znaleźć się

w wyższym progu i w związku z tym zapłacić większy podatek. Inflacja

pozwala więc uzyskać wyższe wpływy do budżetu (także ze względu na, to że

państwo emitując i sprzedając obligacje występuje w roli pożyczkobiorcy) ale jest

za to niekorzystna dla podatników i wierzycieli. Istnieje możliwość zabezpieczenia

się przed niepożądaną redystrybucją dochodów, poprzez system indeksacji płac

(skorelowanie wzrostu płac nominalnych ze wzrostem cen). System ten jednak nie

zawsze jest stosowany w praktyce lub jego zakres może nie pokrywać w pełni

zwiększenia cen.

5) Koszt reetykietyzacji towarów

16

- częste zmiany cen, generują dodatkowe koszty

związane z drukowaniem i rozprowadzaniem nowych cenników, przestawianiem

liczników (np. parkometrów, automatów, kart dań w restauracjach itp.).

6) Osłabienie aktywności gospodarczej- inwestorzy, podejmujący decyzje, której

efekty będą widoczne dopiero za kilka lat są znacznie bardziej ostrożni. Mają dużo

większe wątpliwości czy ceny, które przyjmą w swoich przewidywaniach pokryją

się z cenami rzeczywistymi. Jako, że podmioty nie mają pewności, co do

przyszłych cen bardzo często zaniżają oni efekt przedsięwzięcia, a zawyżają jego

16

pod red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa

2007, str. 94.

12

koszty. Ma to szczególne znaczenie dla inwestycji podejmowanej w długim okresie

czasu i może prowadzić do osłabienia aktywności inwestycyjnej, a tym samym

zredukowania tempa wzrostu gospodarczego.

7) Zmiany w bilansie płatniczym- jeżeli poziom inflacji panujący w danym kraju jest

wyższy niż w państwach z którymi prowadzi handel, to dobra eksportowane są

mniej konkurencyjne (ze względu na wyższą cenę). Analogicznie, towary

importowane będą tańsze od dóbr krajowych. Taki stan rzeczy może prowadzić do

pogorszenia bilansu płatniczego i spowodować poważne konsekwencje dla

gospodarki (np. obniżenie kursu walutowego).

8) Spekulacje inflacyjne

17

- podmioty gospodarcze mogą antycypować wzrost inflacji i

w związku z tym podejmować określone decyzje (np. związki zawodowe żądają

podwyżek płac, przedsiębiorcy podnoszą ceny). Paradoksalnie, tego typu

zachowanie mające na celu zabezpieczenie się przed inflacją, dodatkowo ją

pogłębia.

1.5 Wpływ inflacji na oszczędzanie i inwestycje w długim okresie czasu

Jednym z najpoważniejszych skutków inflacji, jest ucieczka od pieniądza oraz

zmniejszenie skłonności do oszczędzania i podejmowania inwestycji w długim okresie

czasu. Warto zauważyć, że kwestia oszczędzania dotyczy większości osób, ze względu

na to, że wszyscy oszczędzamy chociażby na emeryturę. Niewątpliwie każdy z nas jest

zainteresowany tym, jaką kwotą będzie dysponował w ujęciu realnym- tzn., co będzie

mógł za to nabyć- a nie w ujęciu nominalnym. Zvi Bodie oraz Robert C. Merton opisują

w swojej publikacji

18

sytuację pewnego emeryta, któremu udało się zaoszczędzić 100

jednostek pieniężnych w wieku 20 lat, które natychmiast wpłacił na lokatę

oprocentowaną 8% w skali roku. Kiedy osiągnął wiek emerytalny 65 lat, to dysponował

kwotą, która była ponad 30- krotnie większa w ujęciu nominalnym. Niestety stopa

inflacji przez cały okres oszczędzania była równa oprocentowaniu lokaty bankowej, a

więc emeryt w rzeczywistości mógł nabyć taką samą ilość dóbr jak w wieku 20 lat.

17

red. S. Flejterskiego i B. Świeckiej, Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu, Warszawa 2007,

str. 94.

18

Z. Bodie Robert C. Merton, Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, str.193-

195.

13

Na podstawie powyższego przykładu doskonale widać jak ważne z perspektywy

planowania finansowego jest uwzględnienie inflacji. Pozwala na to tzw. realna stopa

procentowa, obliczana według następującego wzoru:

Uwzględnienie poziomu inflacji dotyczy nie tylko procesu oszczędzania, ale

także pożyczania oraz inwestowania. Może się zdarzyć tak, że pożyczkobiorca w ujęciu

realnym w ogóle nie zapłaci odsetek (stopa oprocentowania pożyczki równa stopie

inflacji). W pewnym sensie zadłużenie jest spłacane pieniędzmi „tańszymi” niż te, które

zostały pożyczone, a zatem inflacja działa na niekorzyść pożyczkodawcy. Sytuacja ma

się podobnie w przypadku inwestycji. Jeżeli inwestor, inwestujący w długim okresie

czasu uwzględnił jedynie nominalne stopy zwrotu, to strumienie pieniężne w ujęciu

realnym mogą się znacznie różnić od jego oczekiwań.

1.6 Pojęcia związane z inflacją

Z pojęciem inflacji związane są także inne zjawiska, takie jak:

Deflacja- zjawisko przeciwne do inflacji. Oznacza spadek ogólnego poziomu cen, a

więc ujemną stopę inflacji. Może jej towarzyszyć wysokie bezrobocie, zmniejszenie

poziomu produkcji i spadek popytu. Obecnie z procesem deflacji można się spotkać

bardzo rzadko.

Slumpflacja- stan gospodarki, w którym wysokiemu poziomowi inflacji towarzyszy

załamanie procesów gospodarczych (spadek produkcji, dochodu narodowego). Słowo

slumpflacja pochodzi od angielskiego słowa slump oznaczającego kryzys, zastój.

Stagflacja- zjawisko wysokiej inflacji, której towarzyszy duże bezrobocie i spadek

produkcji, często spowodowany szokiem podażowym (np. wzrost cen ważnego surowca

lub wymuszone podwyżki płac)

19

.

Spirala

inflacyjna-

samoczynny

mechanizm

dostosowania

się

cen.

Najniebezpieczniejszy charakter ma spirala ceny- płace. Spadek realnych dochodów

19

B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 446- 447.

nominalna stopa procentowa

wska nik inflacji

Realna stopa procentowa

1 wska nik inflacji

ź

ź

−

=

+

14

ludności, powoduje presję na zwiększenie dochodów, co z kolei powoduje dalszy

wzrost cen.

Indeksacja- dostosowywanie płatności

20

w górę lub w dół, w zależności od zmian

ogólnego poziomu cen, w taki sposób, aby realna wartość pozostała niezależna (korekta

inflacyjna).

20

Robert J. Baro, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, str. 213.

15

Rozdział II: Teorie inflacji

2.1 Przyczyny inflacji

Z chwilą wzrostu ilości pieniędzy na rynku, ludzie są skłonni zakupić więcej

towarów. Jednak, przy niezmiennym poziomie produkcji nie jest to możliwe i w

związku z tym, ceny dóbr wzrosną. Innymi słowy, przez to, że złotówek jest coraz

więcej, każda z nich będzie „mniej warta”. Traktowanie wzrostu podaży pieniądza, jako

jedynej przyczyny inflacji, jest jednak dużym uproszczeniem

21

. Przede wszystkim,

podaż pieniądza, to nie tylko bieżąca ilość gotówki na rynku, ale także poziom kredytu

bankowego. Następnie, na wartość jednej złotówki mają też wpływ oczekiwania

podmiotów, co do jej przyszłej podaży. Jeżeli wiele osób obawia się dalszego spadku

wartości złotówki, to jej wartość w bieżącym okresie będzie inna, niż gdyby takich

obaw nie było. Kolejny czynnik mający wpływ na wartość pieniądza to jego jakość.

Wartość pieniądza zależy więc od tych samych czynników, co wartość każdego innego

towaru: podaży obecnej, podaży oczekiwanej oraz jakości.

Warto zauważyć, że przyczyny inflacji są zagadnieniem, które budzi najwięcej

wątpliwości wśród ekspertów. Dzieje się tak, dlatego że analiza przyczyn jest

bezpośrednio związana z polityką antyinflacyjną państwa. Istnieją teorie, które

wskazują inne przyczyny inflacji: deficyt budżetowy, szybkość cyrkulacji pieniądza,

niedobór towarów, presja inflacyjna (spirala ceny- płace), koszty produkcji. Teorie,

które zyskały najwięcej zwolenników to:

a) teoria monetarna (neoilościowa)

b) teoria popytowa

c) teoria kosztowa

Przy rozważaniu każdej z nich, należy pamiętać, że inflacja jest silnie związana

z innymi sferami gospodarki, jak chociażby bezrobociem. Dlatego też, przy

podejmowaniu walki z inflacją trzeba patrzeć na ten problem w aspekcie całej

gospodarki.

21

H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 26-27.

16

2.2 Teoria monetarna

Teoria monetarna, zwana także neoilościowa, nawiązuje do tradycyjnej

ilościowej teorii pieniądza. Podstawy zostały sformułowane już w XVI wieku, kiedy to

J. Bodin odnotował zwiększony napływ złota i srebra do Francji, co jego zdaniem

wywołało wzrost cen. Po raz pierwszy ilościową teorię pieniądza przedstawiono prawie

dwieście lat później. Według ówczesnych ekonomistów, na skutek większej podaży

pieniądza społeczeństwo dysponowało większą ilością gotówki i w związku z tym przy

niezmiennej podaży towarów ceny musiały wzrosnąć

22

. Irving Fisher sformułował

równanie wymiany towarowej przedstawiające tę zależność:

M- ilość pieniędzy w obiegu (ujęcie nominalne)

V

m

– szybkość obiegu pieniądza: zazwyczaj ilość transakcji w określonej jednostce

czasu, obsługiwanych przez jednostkę pieniądza

P– poziom cen

Y– realny dochód narodowy

Przyjęto założenie, że realny dochód narodowy jest kształtowany przez czynniki

niepieniężne (przede wszystkim wielkości zatrudnienia i płac realnych)

23

. Do

tego, szybkość cyrkulacji pieniądza są w miarę stabilne, zaś elastyczne ceny

automatycznie dostosowują się do zmian podaży. W takim ujęciu, powyższe równanie

oznacza, że ceny są zależne przede wszystkim od ilości pieniądza na rynku. Zwolennicy

tego nurtu czynią jeszcze szereg innych założeń, jak chociażby zakładają, że podaż

pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego, który poprzez jego kontrolę

może wpływać na przebieg procesów gospodarczych. Rozważając inflację w tym

kontekście pośrednich przyczyn należy upatrywać w błędnej polityce banku

centralnego, co jest twierdzeniem dość kontrowersyjnym, zważywszy na zjawisko

kreacji pieniądza przez banki komercyjne. Dodatkowo przyjmuje się, że realny popyt na

pieniądz nie ulega zmianie, co nie zawsze może okazać się zgodne ze stanem

rzeczywistym. Miało to miejsce na przykład w Wielkiej Brytanii, gdzie realny popyt na

22

A. Kaźmierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008, str. 84.

23

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 567.

Y

P

V

M

m

∗

=

∗

17

pieniądz wzrósł silnie na skutek konkurencji między bankami oraz deregulacji systemu

finansowego

24

. Istnieje również możliwość, że wpływ inflacji na nominalną stopę

procentową spowoduje zmiany w wielkości popytu.

Kolejne uproszczenie, to traktowanie pieniądza jako środka płatniczego, który

jest gromadzony tylko dla potrzeb transakcyjnych oraz twierdzenie, że wydatki

rozkładają się równomiernie w całym okresie (od otrzymania dochodu, do momentu

całkowitego jego spożytkowania i otrzymania kolejnego)

25

. Poza tym, uważa się, że

sprawne działanie mechanizmów rynkowych powoduje, że gospodarka znajduje się w

stanie pełnego zatrudnienia.

Niektórzy ekonomiści mają wątpliwości, co do zbyt daleko idących uproszczeń

w założeniach tej teorii. Przeciwnicy zarzucają jej przede wszystkim dużą rozbieżność z

rzeczywistością. Faktem jest, że dane statystyczne, często przemawiają na jej

niekorzyść.

Tabela 1 Zmiana podaży pieniądza, a poziomu cen (1962- 2003r.)

Zmiana podaży pieniądza (%)

Państwa

nominalna

realna

Zmiana Cen

(%)

Japonia

4541%

938%

347%

Francja

1489%

105%

677%

Wielka Brytania

7643%

488%

1218%

Źródło:

D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 216.

Faktycznie, w Japonii oraz Wielkiej Brytanii wraz ze wzrostem podaży

pieniądza, wzrosły ceny, jednak wzrost ten nie jest współmierny (w Japonii ceny

wzrosły 3,5 raza, podczas gdy realna podaż pieniądza prawie dziesięciokrotnie, a

nominalna aż 45- krotnie). We Francji natomiast, ceny wzrosły prawie

siedmiokrotnie mimo, że realny wzrost podaży pieniądza to tylko 105%.

24

D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 216.

25

A. Kaźmierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008, str. 84- 85.

18

Obrońcy teorii tłumaczą te rozbieżności następującymi czynnikami

26

:

a) Zawężona miara podaży pieniądza- obecnie, banki umożliwiają klientom

transferowanie wkładów pomiędzy rachunkami terminowymi oraz czekowymi.

Dzięki temu, wkłady terminowe mogą również pełnić rolę środka płatniczego.

Należy, zatem zamiast wąskiego agregatu M1, obejmującego jedynie gotówkę i

depozyty na żądanie, zastosować agregat szerszy M2, zawierający dodatkowo

depozyty terminowe do 2 lat lub agregat M3, który zawiera także papiery

wartościowe o terminie wykupu nieprzekraczającym jednego roku.

b) Zmianami wielkości produkcji lub nominalnej stopy procentowej, które mają

wpływ na szybkość obiegu pieniądza. Realna podaż pieniądza jest zależna zarówno

od szybkości jego obiegu, jak i realnej wartości produkcji. Jeżeli zatem, wartości te

ulegną istotnym zmianą, zmieni się także podaż, co wyjaśniałoby tak duże

rozbieżności.

Do teorii ilościowej w XX wieku odwołał się M. Friedman, uważając tezę

wpływu podaży pieniądza na poziom cen za prawdziwą. Uwzględnił on w swoich

rozważaniach powyższe uwagi. Przede wszystkim, znacznie rozszerzył pojęcie

„majątku” oraz „dochodowości”. Następnie zwrócił uwagę, że dochodowość oraz popyt

na pieniądz można rozpatrywać w ujęciu nominalnym i realnym

27

. Ostatecznie, doszedł

do wniosku, że podaż pieniądza powinna wzrastać równomiernie do zdolności

produkcyjnych gospodarki, aby zachować stabilność cen. Koncepcja obu tych pojęć jest

jednak dość skomplikowana, a ich wartość trudna do obliczenia, a więc i do

praktycznego zastosowania.

2.3 Teoria popytowa

Popytowa teoria inflacji nawiązuje do nurtu keynesistowskiego oraz popytowej

teorii

kształtowania

dochodu

narodowego.

Keynesiści

negują

teorię

neoklasyków, dotyczącą doskonałego działania mechanizmów rynkowych i giętkości

cen. Ich zdaniem, poziom produkcji nie jest zawsze ustalany na poziomie w pełni

wykorzystania czynników produkcji. Ponadto, zwiększenie znaczenia związków

26

B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 439- 441.

27

A. Kaźmierczak, Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2008, str. 96- 97.

19

zawodowych, przeciwstawiających się obniżką płac poddało w wątpliwość tezę o

giętkości płac. Dlatego też, zwolennicy tej teorii przyjmują, że ceny i płace są „lepkie”

lub całkiem sztywne

28

. Tak, więc zwiększenie popytu w momencie niepełnego

wykorzystania zasobów, prowadzi do zwiększenia dochodu. Jeżeli jednak wzrost ten

nastąpiłby w momencie, w którym zdolności wytwórcze są w zupełności

wykorzystywane, doprowadzi to do wzrostu cen.

Rys. 1 Luka inflacyjna a wzrost cen- stanowisko keynesistowskie.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 571.

W sytuacji, gdy gospodarka znajduje się w równowadze, w pełnym

wykorzystaniu czynników produkcji (punkt E

0

na wykresie) każde następne

zwiększenie popytu powoduje przesunięcie krzywej zagregowanego popytu AP w górę

i w konsekwencji wzrost cen. Główna przyczyna inflacji według tej teorii, to popyt tak

wysoki, że niemożliwe jest jego zaspokojenie.

Teoria luki inflacyjnej, będąca podstawą teorii popytowej, została sformułowana

przez J.M. Keynesa już w czasie II wojny światowej. Luka inflacyjna jest to po prostu

nadwyżka zagregowanego popytu nad zagregowaną podażą. Graficzne przedstawienie

tej koncepcji wygląda następująco:

28

R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2004, str. 44.

20

Rys. 2 Luka inflacyjna.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 570.

Wzrost popytu powodujący inflację, może nastąpić z różnych powodów

(np. zwiększenia wydatków rządowych, płac lub inwestycji czy też obniżenia

podatków). Bez względu na przyczynę, powoduje jednak przesunięcie krzywej

zagregowanego popytu do położenia AP

1

oraz powstanie luki inflacyjnej. Monetaryści

przypisaliby cała winę wzrostowi podaży pieniądza, jednak zwolennicy teorii Keynesa

uważają, że to nadwyżka popytu, której w żaden sposób nie da się zaspokoić, jest

główną przyczyną inflacji. Rozmiar inflacji jest, więc równy różnicy wielkości

faktycznego zagregowanego popytu oraz popytu, który istniałby w warunkach pełnego

wykorzystania zdolności wytwórczych (odcinek AE).

Polityka antyinflacyjna, polegałaby w tym przypadku przede wszystkim na

ograniczeniu agregowanego popytu. Można to osiągnąć poprzez takie czynniki, jak

29

wydatki budżetowe, podatki, podaż pieniądza, państwowe papiery wartościowe, stopę

rezerw obowiązkowych czy stopy redyskontowe. Powyższe zmiany należy jednak

rozpatrywać w kontekście całej gospodarki, a w szczególności stopy bezrobocia.

29

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 571.

21

2.4 Teoria kosztowa

Teoria kosztowa w odróżnieniu od poprzednich teorii zakłada, że ceny nie są

elastyczne ani względem podaży, ani względem popytu. Dzieje się tak w

przypadku, gdy ceny są administrowane przez monopole. W XX wieku odnotowano

występowanie inflacji wraz z bezrobociem lub recesją. Powyższe teorie, nie tłumaczyły

tego zjawiska w wystarczającym stopniu, dlatego też teoria kosztowa zyskała nieco na

popularności.

Według teorii kosztowej bezpośrednią przyczyną inflacji jest wzrost kosztów

produkcji, które przedsiębiorstwa następnie przerzucają na konsumentów zwiększając

ceny

30

. Tego typu wzrost może być spowodowany przez:

a) wzrost płac

b) wzrost cen dóbr importowanych

c) wzrost podatków

d) wykorzystywanie swojej pozycji przez monopole, w celu zwiększenia zysku

Teorię kosztową można przedstawić za pomocą wykresu:

Rys. 3 Inflacja kosztowa.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 573.

30

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 572.

22

Krzywe popytu (AP

p

) oraz podaży (AP

d

i AP

d

’) mają kształt zgodny ze

stanowiskiem kompromisowym. Ewentualny wzrost kosztów (niezależny od

zagregowanego popytu), spowoduje przesunięcie krzywej podaży do położenia AP’

d

oraz punktu równowagi z punktu A do punktu B. W wyniku tego, zwiększona zostanie

cena- z punktu P

1

do punktu P

2

.

Jednym

ze

zwolenników

teorii

kosztów,

był

John

Kenneth

Galbraith: amerykański ekonomista, doradca ekonomiczny prezydentów USA Franklina

Roosevelta, Johna Kennedy'ego oraz Billa Clintona. Galbraith, zwrócił uwagę na to, że

na rynku występują dwa duże ugrupowania: związki zawodowe oraz pracodawcy

31

.

Twierdził on, że są to ugrupowania monopolistyczne i ze względu na swoją silną

pozycję, mogą kontrolować ceny. Tak, więc, związki zawodowe mając w zanadrzu

groźbę strajku, wywierają wpływ na pracodawców, żeby podnieść płace. Ci z

kolei, zgadzają się na to, gdyż liczą, że będą mogli zrekompensować sobie podwyżkę

płac zwiększając ceny. Zjawisko to nosi nazwę spirali cenowo- płacowej i jest

niezwykle niebezpieczne dla gospodarki, jako że może łatwo wymknąć się spod

kontroli.

Przeciwdziałanie inflacji kosztowej, polega oczywiście na ograniczeniu

poziomu kosztów, co można osiągnąć przede wszystkim poprzez osłabienie pozycji

monopoli i związków zawodowych na rynku. Przeciwnicy tej teorii, zwracają uwagę, że

„koszty” to tylko inna nazwa pojęcia „cena”

32

. Nasza cena, jest zazwyczaj

kosztem kogoś innego (np. cena stali jest dla producenta wyrobów stalowych kosztem,

cena samochodu stanowi koszt prowadzenia działalności gospodarczej dla taksówkarza

itd.). Dlatego też, twierdzą oni, że to koszty produkcji determinowane są przez ceny, zaś

podnoszenie płac, powyżej poziomu równowagi doprowadzi raczej do bezrobocia, niż

inflacji. Kolejne wątpliwości budzi spadek znaczenia związków zawodowych w

ostatnich latach oraz brak głębszych procesów inflacyjnych w gałęziach o dużym

stopniu monopolizacji.

31

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 572.

32

H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 39.

23

2.5 Deficyt budżetowy, jako przyczyna inflacji

Istnieje pogląd, że polityka budżetowa państwa, a w szczególności wielkość

zadłużenia mają istotny wpływ na poziom inflacji

33

. Tok myślenia, jest następujący:

państwo zadłuża się coraz bardziej, czemu towarzyszy ogromny koszt obsługi długu

publicznego. Rząd nie może jednak zaciągać pożyczek i kredytów w nieskończoność i

wcześniej czy później musi spłacić całą kwotę wraz z odsetkami. Istnieją obawy, że

nieumiejętnie prowadzona polityka budżetowa może spowodować, że jedynym

sposobem spłaty ogromnego zobowiązania okaże się dodruk „pustego” pieniądza, co

niechybnie spowodowałoby silne procesy inflacyjne. Podobnie jak w przypadku

niewłaściwej polityki monetarnej, tak i tu nastąpiłoby przesunięcie krzywej

agregatowego popytu w górę.

Jakkolwiek logiczne wydaje się to twierdzenie, dane statystyczne nie wydają się

potwierdzać tej teorii.

Rys. 4 Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995).

Ź

ródło: B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 442.

33

D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 219- 220.

Deficyt budżetowy, a stopa inflacji

wielkości przeciętne w latach 1985- 1995

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

A

us

tr

al

ia

Fr

an

cj

a

H

is

zp

an

ia

Ja

po

ni

a

K

or

ea

P

łd

.

S

zw

ec

ja

U

S

A

W

. B

ry

ta

ni

a

W

ło

ch

y

Deficyt (% PKB)

Inflacja (% rocznie)

24

Tabela 2 Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.).

Kraj

Deficyt (% PKB) Inflacja (% rocznie)

Australia

1,8

5,4

Francja

7,6

2,9

Hiszpania

4,8

6,1

Japonia

-0,2

1,4

Korea Płd.

-2,8

6,6

Szwecja

2,4

5,6

USA

2,8

3,5

W. Brytania

3,2

4,8

Włochy

10,3

5,7

Ź

ródło: B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 442.

Ekonomiści

tłumaczą

te

rozbieżności

na

wiele

sposobów.

Po

pierwsze, gospodarka może nie znajdować się w stanie pełnego wykorzystania

czynników produkcji

34

. W takim wypadku, przesunięcie krzywej zagregowanego

popytu nie spowoduje wzrostu cen, a jedynie wzrost produkcji (stanowisko

keynesowskie). Tłumaczyłoby to, dlaczego ekspansywna polityka pieniężna nie

powoduje wzrostu cen.

Po drugie, deficyt budżetowy może być finansowany w zupełnie inny sposób.

Państwo mogłoby emitować papiery wartościowe i sprzedawać je na rynku krajowym

35

.

Jeżeli nabywcy kupią je zamiast innych dóbr lub za własne oszczędności, wtedy dodruk

pieniędzy nie będzie potrzebny.

Powyższa analiza, nie wskazuje na bezpośredni związek przyczynowo-

skutkowy deficytu budżetowego z inflacją. Oczywiście, może się zdarzyć, że ogromny

dług publiczny sprowokuje bank centralny do dodatkowej emisji pieniądza, lecz jest to

sytuacja skrajna i niedopuszczalna w dzisiejszej praktyce. Właściwie to nawet

wtedy, bezpośrednią przyczyną inflacji, byłoby zwiększenie podaży pieniądza, a nie

deficyt sam w sobie. Historia pokazuje, że nawet duża nadwyżka budżetowa nie chroni

państwa przed działaniem inflacji. Sytuacja taka miała miejsce w USA w roku

1951, 1956 i 1957, gdzie nawet 3,5 miliardowa nadwyżka nie uchroniła Stanów

Zjednoczonych przed rosnącymi cenami

36

. Podobne zjawisko powtórzyło się w 1969

roku.

34

B. Czarny, Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, str. 441.

35

Ibid., str. 441- 442.

36

H. Hazlitt, Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company, Warszawa 2007, str. 29.

25

Rozdział III: Inflacja na tle innych procesów

gospodarczych

3.1 Wpływ inflacji na stopy procentowe

Stopy procentowe ustalane są przez bank centralny i są jednym z podstawowych

narzędzi służących do oddziaływania na rynek pieniężny. Analizując dane statystyczne

dotyczące poziomu inflacji oraz stopy procentowej można zauważyć korelację dodatnią.

Tabela 3 Inflacja a stopy procentowe w 2001 roku.

Państwo

Inflacja (%)

Stopa procentowa (%)

Turcja

62

57

Rosja

20

25

Wenezuela

12

15

Węgry

8

11

Chile

4

3

Szwajcaria

1

2

Japonia

-1

0

Źródło

: D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 218.

Kraje o wysokiej stopie inflacji posiadają także wysokie stopy procentowe.

Zależność ta została po raz pierwszy zauważona i zapisana przez Irvinga Fishera w

formie hipotezy: wzrostowi inflacji towarzyszy podobny wzrost stopy procentowej

37

.

Innymi słowy, w celu utrzymania realnej stopy procentowej na tym samym poziomie,

inflacja jest kompensowana wyższą nominalną stopą procentową.

Jeżeli to bank centralny ustala poziom stóp procentowych, można by zadać

pytanie, jaki poziom jest najbardziej optymalny i na jakiej podstawie go wyznaczyć.

Niestety nie ma konkretnej odpowiedzi, ponieważ poziom stóp zależy od struktury całej

gospodarki. Istnieje wprawdzie pojęcie naturalnej stopy procentowej (zwanej też

stabilną lub neutralną) przy której inflacja nie będzie spadać ani rosnąć, ale jest on

37

D. Begg, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, str. 217.

26

niemalże niemożliwy do wyznaczenia za pomocą rozważań teoretycznych

38

. W

rzeczywistości wydaje się, że jedyną możliwością banków centralnych, jest posłużenie

się metodą prób i błędów.

3.2 Inflacja, a bezrobocie

Każda z teorii inflacji wskazuje na związek inflacji z koniunkturą gospodarczą.

Fakt ten pociąga za sobą potrzebę rozpatrywania tego zjawiska w szerszym kontekście.

Nie można walczyć z inflacją za wszelką cenę, ponieważ mogłoby to mieć katastrofalne

skutki dla innych sfer gospodarki. Jedną z nich, jest bezrobocie. Już w latach

pięćdziesiątych XX wieku brytyjski ekonomista Alban William Phillips, analizując

dane statystyczne z lat 1861- 1957, zauważył zależność między wielkością płac

nominalnych oraz stopą bezrobocia

39

. Powyższa zależność znana jest pod nazwą

krzywej Phillipsa, która ma następującą postać:

Rys. 5 Krzywa Phillipsa.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 575.

38

T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna : Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna

Ekonomiczna, Kraków 2004, str.179-181.

39

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 574.

27

Z powyższego schematu wynika, że im niższy poziom bezrobocia, tym szybciej

rośnie poziom płac nominalnych. Zależność taka ma miejsce ze względu na specyfikę

rynku pracy. Jeżeli bezrobocie kształtuje się na stosunkowo niskim poziomie, to

związki zawodowe mają silniejszą pozycję przetargową. Mogą one wtedy stawiać

warunki i negocjować podwyżki płac. Natomiast w sytuacji, gdy bezrobocie jest nieco

większe, pracodawcy będą mniej skłonni do negocjacji i dlatego temp wzrostu płac

będzie niższe. Warto zauważyć, że krzywa Phillipsa nie jest jednak linią prostą. Jest to

tłumaczone tym, że w wypadku wzrostu bezrobocia, nastąpi niewielki spadek tempa

wzrostu płac, ale w przypadku spadku bezrobocia, płace wzrosną stosunkowo szybko

(tzw. sztywność płac w dół

40

). Kolejna rzecz godna uwagi to fakt, że krzywa Phillipsa

przecina oś poziomą. Świadczy to o tym, że poniżej pewnej stopy bezrobocia płace

nominalne zaczną spadać. Na tej podstawie, można wysunąć wniosek, że niewielki

stopień bezrobocia, jest korzystny dla gospodarki.

Koncepcja Phillipsa, posłużyła za wzór do opracowania podobnej teorii

dotyczącej bezrobocia oraz poziomu cen. P.A Samuelson oraz R.M. Solow

sformułowali twierdzenie, że istnieje podobna zależność funkcyjna między poziomem

cen i bezrobociem, jak pomiędzy stopą bezrobocia i poziomem płac nominalnych.

Koncepcja ta, nosi nazwę zmodyfikowanej krzywej Phillipsa.

Rys. 6 Zmodyfikowana krzywa Phillipsa.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 576.

40

R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2004, str. 123.

28

Interpretacja tej krzywej jest bardzo podobna do interpretacji zwyczajnej

krzywej Phillipsa z tym, że tutaj zamiast płac nominalnych występuje poziom cen.

Oznacza to, że rząd poprzez swoją politykę fiskalną może dokonać wyboru pomiędzy

walką z bezrobociem, a inflacją (jedno kosztem drugiego). Uważa się, że poprzez

właściwe działania, rząd jest w stanie osiągnąć optymalny poziom zarówno

bezrobocia, jak i inflacji.

Także i tu pojawiają się jednak wątpliwości. W latach siedemdziesiątych XX

wieku pojawiło się zjawisko zwane stagflacją, które charakteryzuje się jednoczesnym

występowaniem wysokiego poziomu inflacji oraz bezrobocia. Poprzednie wersje

krzywej Phillipsa wprawdzie nie tłumaczą tego zjawiska, ale pomocna tutaj jest teoria

sformułowana przez Miltona Friedmana. Dwaj amerykańscy ekonomiści M. Friedman i

E. Phelps założyli, że w gospodarce może wystąpić tzw. bezrobocie naturalne, którego

nie da się obniżyć przy pomocy polityki monetarnej. Zjawisko to tłumaczyli

niedoskonałościami mechanizmów rynkowych, brakiem pełnej informacji oraz

niedopasowaniem popytu i podaży rynku pracy

41

. Graficzna ilustracja teorii Friedmana,

wygląda następująco:

Rys. 7 Naturalna stopa bezrobocia, a inflacja.

Ź

ródło: E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 577.

41

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 576- 577.

29

Krzywa Phillipsa, nazywana w tym wypadku długookresową krzywą Phillipsa,

jest pionową linią prostą przechodzącą przez punkty A, C i E. Można zauważyć, że

próba zwalczania bezrobocia naturalnego za pomocą polityki monetarnej jest zupełnie

bezcelowa. Następuje spadek bezrobocia (z punktu b

n

do punktu b

1

) ale po niedługim

czasie wraca ono do swojej pierwotnej pozycji. Ta krótkotrwała poprawa, powoduje

jednak permanentny wzrost tempa poziomu cen i teraz gospodarka znajduje się już w

punkcie C. Kolejna próba walki z bezrobociem naturalnym według tej

koncepcji, skończyłaby się jeszcze wyższym poziomem cen oraz identycznym

poziomem bezrobocia (punkt E). Dzieje się tak, dlatego że początkowo pracownicy

zachęceni nominalnym wzrostem płac są bardziej chętni do podjęcia pracy. Po pewnym

czasie zdają sobie jednak sprawę, że ich pensja w ujęciu realnym nie zmieniła się i

nadal są w stanie nabyć taką samą ilość dóbr. Spowoduje to skorygowanie poziomu

bezrobocia do poprzedniego poziomu, jednak ceny już się nie zmniejszą. Zjawisko to

nosi nazwę iluzji pieniężnej, zaś teoria nazywana jest hipotezą oczekiwań

adaptacyjnych

. Istotą tej hipotezy jest założenie, że oczekiwania inflacyjne ulegną

zmianą w przypadku, gdy dotychczasowe oczekiwania okażą się fałszywe (zwiększeniu

lub zmniejszeniu tak, aby dostosować się do inflacji realnej)

42

.

Z powyższych rozważań wynika, że walka z bezrobociem w taki sposób daje

bardzo słabe rezultaty i okupiona jest dużym kosztem- inflacją. Analizując jednak tą

sytuację od drugiej strony można dojść do wniosku, że przy pomocy bardziej

restrykcyjnej polityki pieniężnej możliwe jest trwałe obniżenie stopy inflacji, kosztem

tymczasowego wzrostu bezrobocia. W literaturze spotyka się również opinie

krytykujące tą teorię. Niektórzy ekonomiści uważają, że podmioty nie mogą ciągle

popełniać tego samego błędu i są w stanie racjonalnie ocenić swoje realne płace

43

. W

takim wypadku, przesunięcie się krzywej Phillipsa nie byłoby w ogóle możliwe, a więc

bezrobocie nie różniłoby się od bezrobocia naturalnego nawet w okresie krótkotrwałym.

42

S. Owsiak, Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, str. 194-

195.

43

E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, str. 578- 579.

30

3.3 Prognozowanie inflacji

Ciężko jest wyobrazić sobie gospodarkę, w której inflacja jest stała (np. 6%

rocznie). Wszystkie podmioty na rynku, uwzględniałyby tę wartość w procesie

podejmowania decyzji. Rząd brałby pod uwagę dokładną stopę inflacji, aby

zagwarantować stałe wpływy do budżetu państwa oraz odpowiednio zwiększał wydatki

budżetowe. Kursy akcji wzrastałyby równomiernie, a opodatkowanie dochodów z

odsetek kapitałowych zostałoby dostosowane do stałej wartości 6%. Nikt nie

spekulowałby, ani nie próbował przewidywać stopy inflacji, gdyż byłaby ona wiadoma

z góry. Tego typu gospodarka jednak nie istnieje w dzisiejszych czasach i stąd wynika

potrzeba prognozowania wielkości inflacji tak, aby umożliwić podmiotom

gospodarczym dostosowanie się do zmian.

Prognozowanie to przewidywanie zdarzeń, które wydarzą się w przyszłości w

sposób naukowy i racjonalny. To, w jakim stopniu prognoza przyda się bankowi

centralnemu do realizowania swoich celów, zależy od polityki monetarnej przyjętej

przez bank. Żaden bank centralny nie porzucił jednak całkowicie metod

prognostycznych, ani wykorzystania ich wyników

44

. Wyróżnić należy przede

wszystkim prognozy gospodarcze, które odgrywają ważną rolę w ekonomii. Istota tego

typu prognozowania w makroekonomii jest niezwykle skomplikowana. Aby była

wiarygodna, należy uwzględnić szereg zjawisk społecznych i ekonomicznych

zachodzących w gospodarce. Oznacza to, że występuje tu więcej niż jedna zmienna.

Dodatkowym utrudnieniem jest duża liczba powiązań między poszczególnymi

zjawiskami. Można przyjąć, że aby prognoza była wiarygodna i przydatna do

praktycznego wykorzystania, musi spełnić następujące warunki

45

:

• odnosi się do konkretnej przyszłości

• nie jest pewna, ale jest akceptowalna

• sformułowana z wykorzystaniem dorobku nauki

• możliwa do zweryfikowania empirycznego (tzn. określony jest czas, w którym

prognoza zostanie spełniona)

44

red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 252.

45

red. M. Cieślak, Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1997, str. 17.

31

Bank centralny, który dokonał prognozy (zazwyczaj jest to prognoza

ekspercka, w której przeanalizowano istotne czynniki mające wpływ na wielkość

inflacji) zwykle podaje ją do wiadomości publicznej. Jest ona jednocześnie celem

inflacyjnym na następny rok. Jako, że takie prognozy cechują się dużą dozą

niepewności, nic nie stoi na przeszkodzie żeby były one aktualizowane w ciągu roku.

To, jaką wagę bank centralny przywiązuje do prognozy zależy od charakteru

prowadzonej polityki. Zaznaczyć należy, że nie ma ona jednak nigdy znaczenia

decydującego. Bank centralny musi reagować również na zmiany zachodzące w trakcie

roku, nieuwzględnione przez prognozę.

Bank centralny zwykle podaje prognozy dotyczące wielkości inflacji, ale nie ma

obowiązku wyjaśnić metod wykorzystanych do ich sporządzenia. Istnieje kilka

rodzajów prognoz, które bank może wykorzystać. Na uwagę zasługują w

szczególności

46

:

a) prognozy bezwarunkowe- zakładają, że wszyscy uczestnicy rynku włącznie z

bankiem centralnym będą zachowywali się optymalnie w stosunku do

konkretnej sytuacji. Przyjmuje się, że bank reaguje w przypadku inflacji różnej

od prognozowanej (celu inflacyjnego). Istnieje potrzeba określenia funkcji

reakcji banku centralnego na inflację w sposób ilościowy (model

ekonometryczny) lub jakościowy.

b) symulacje (w tym prognozy warunkowe) - polegają na eksperymentowaniu na

modelu w celu znalezienia najlepszego opisu rzeczywistości. Oblicza się

wartość badanej zmiennej przy użyciu różnych wartościach parametrów, a

następnie szuka najbardziej prawdopodobnego rozwiązania. Symulacje mają

zastosowanie w przypadku dużej niepewności, gdy potrzebna jest możliwość

rozpatrzenia wielu wariantów, co zwykle ma uzasadnienie w przypadku inflacji.

Ze względu na złożoność problemu i różne zjawiska zakłócające przebieg

procesów gospodarczych (np. zmiany strukturalne, krótkookresowe szoki) w

praktyce nie możliwe jest wybranie jedynego rozwiązania.

c) scenariusze- konstrukcja scenariusza polega na opisaniu istotnych zdarzeń, a

następnie wskazaniu ich logicznego następstwa. Celem jest opisanie jak będzie

się zmieniała sytuacja krok po kroku. Ta metoda stosowana jest zazwyczaj w

46

red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 257-

265.

32

przypadku prognoz długookresowych do opisu zjawisk, o których nie dysponuje

się pełną wiedzą lub zjawisk, których nie da się opisać w sposób

sformalizowany. W rezultacie otrzymuje się zbiór prawdopodobnych obrazów

przyszłości, o stosunkowo kompletnym charakterze.

Wybranie rodzaju prognozy uwarunkowane jest zarówno przez charakter

badanego zjawiska oraz uwarunkowania gospodarcze, jak i politykę banku centralnego.

W rzeczywistości stosowane są różne metody:

Tabela 4 Prognozowanie inflacji przez poszczególne banki centralne (2002 r.)

Rodzaj prognozy

Założenia symulacji

Przykłady państw

Stała stopa procentowa i kurs

wymiany walut

Australia, Węgry,

Norwegia

Symulacja

Stała stopa procentowa

Chile, Szwecja, Wielka

Brytania

Prognoza

-

Kanada, Czechy, Nowa

Zelandia

Źródło: M. Skořepa, V. Kotlán, [on- line], Assessing future inflation in inflation targeting: forecasts or

simulations, BIS Paper No. 19, 2003, str. 149. Dostępny: http://www.bis.org/publ/bppdf/bispap19f.pdf.

Wyniki prognoz mogą być ujawniane do wiadomości publicznej, lecz nie ma

takiego obowiązku. Ich najważniejsza funkcja, to wspomaganie procesu podejmowania

decyzji, dotyczących polityki pieniężnej. Banki centralne, chcąc podjąć najlepszą

możliwą decyzję w warunkach niepewności, biorą wyniki prognoz pod uwagę. Inne

funkcje pełnione przez prognozy inflacyjne to

47

:

a) funkcja badawcza- prognozy makroekonomiczne, mogą przyczynić się do

lepszego zrozumienia zjawiska inflacji.

b) funkcja ostrzegawcza i aktywizująca- jeżeli inflacja odbiega od normy (celu

inflacyjnego) to można podjąć stosowne działania w celu jej ograniczenia.

c) funkcja informacyjna- prognozy mogą zostać podane do wiadomości publicznej.

3.4 Inflacja zerowa i deflacja

Opierając się na współczesnej literaturze, można by dojść do wniosku, że

inflacja jest zjawiskiem negatywnym. Ludzie obawiają się inflacji, gdyż uważają, że w

47

red. W. Przybylska- Kapuścińska, Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2008, str. 265-

266.

33

związku z tym towary i usługi stają się droższe. Bardzo często jednak nie uwzględnia

się wzrostu płac nominalnych. W takim przypadku może się okazać, że realna siła

nabywcza pozostała bez zmian, a obawy były wywołane jedynie przez iluzję inflacyjną.

Niemniej jednak, wysoka stopa inflacji jest szkodliwa dla gospodarki i rządy niemal

wszystkich krajów podejmują z nią walkę. Uzasadnionym wydaje się być zadanie

pytania, do jakiego momentu taka walka powinna być prowadzona.

Teoretycznie, możliwe jest istnienie inflacji ujemnej (deflacji). Zjawisko to

oznacza spadek cen o trwałym charakterze. Zdecydowana większości współczesnych

gospodarek nie ma do czynienia z tym problemem, jednak przypadki takie zostały

odnotowane w historii. Zjawiska deflacyjne zostały zaobserwowane w ostatnich latach

w Japonii oraz w USA w latach 30 ubiegłego wieku (tzw. wielki kryzys)

48

.

Tabela 5 Stopy inflacji i bezrobocia w Japonii (1997- 2002r.).

Rok

Stopa inflacji (%)

Stopa bezrobocia (%)

1997

1,8

3,2

1998

0,6

4,1

1999

-0,3

4,7

2000

-0,7

4,7

2001

-0,7

5,0

2002

-0,9

5,4

Żródło:

T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna: Rys historyczny i praktyka gospodarcza,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, str.183.

Jak się okazuje, spadek cen w wyniku deflacji wcale nie jest zjawiskiem

pozytywnym. Oznacza zazwyczaj kryzys gospodarczy, spadek poziomu produkcji oraz

inwestycji. Spadek cen może być konsekwencją zbyt małej ilości pieniędzy w

gospodarce, a nie postępu technologicznego czy mniejszych kosztów produkcji. O

powadze tego zjawiska, świadczyć mogą słowa byłego szefa banku centralnego Stanów

Zjednoczonych Alana Greenspan: „Jedyna rzecz, której boję się bardziej od inflacji, to

deflacja”

49

.

Spadek cen prowadzi w takiej sytuacji do wzrostu skłonności do trzymania

gotówki. W związku z brakiem chętnych do zaciągania kredytów, zmniejszają się zyski

48

T. Grabowski, Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000, str. 233.

49

W.M. Orłowski, Wampir się budzi, Polityka 2003 nr 11, str. 46.

34

banków. Te w odpowiedzi zmuszone są do zmniejszenia stóp procentowych depozytów

do minimalnej wielkości. Powstaje tzw. pułapka płynności, która powoduje, że nie

opłaca się posiadać oszczędności w bankach. Konsumenci czekają na dalszy spadek

cen, a inwestorzy mogą nie być zainteresowani lokatą o skandalicznie niskim

oprocentowaniu

50

. Odwrotnie niż w przypadku inflacji, zjawisko to najbardziej

odczuwają pożyczkobiorcy (realna wartość długu mierzona siłą nabywczą jest większa).

Teoretycznie, tutaj również istnieje ryzyko trudnej do przerwania spirali deflacyjnej.

Skoro deflacja jest oceniana, jako zjawisko negatywne, należy zastanowić się

czy istnieje realna groźba wybuchu „wielkiej deflacji” na świecie. Ekonomiści nie są

zgodni, ale niewątpliwie ostatnimi czasy takie obawy nasilają się. Według scenariusza

pesymistycznego recesja największych gospodarek na świecie spowoduje spowolnienie

handlu międzynarodowego

51

. Jeżeli towarzyszyć temu będzie zmniejszenie poziomu

inwestycji oraz ogólny spadek aktywności gospodarczej, może dojść do pogłębiającej

się spirali deflacyjnej. Mechanizm ten mógłby spowodować rozprzestrzenienie się

deflacji na inne kraje. Istnieją także opinie, że taka wizja jest bardzo przesadzona. Jacek

Rostowski w swojej publikacji dla Rzeczpospolitej, podaje przykład z branży

komputerowej oraz telefonicznej

52

. Mimo, że ceny komputerów oraz rozmów

telefonicznych spadają, to jednak konsumenci nie wstrzymują się z dokonaniem zakupu

czy wykonaniem połączenia. Wynika to z faktu, że istnieje szereg usług i

towarów, które ciężko jest przełożyć w czasie. Spadek stóp procentowych depozytów

poniżej zera- co oznacza, że klienci musieliby płacić bankom za przechowywanie

depozytów- również jest teoretycznie możliwy. Przedsiębiorstwa czy klienci

indywidualni, nie mogą przechowywać całej swojej gotówki w domu, chociażby ze

względów bezpieczeństwa. Faktem pozostaje, że wiele instytucji finansowych jest

przygotowanych z myślą o inflacji, a powyższa sytuacja w chwili obecnej jest trudna

nawet do wyobrażenia.

Teoretycznie możliwa jest sytuacja, w której nie występuje ani inflacja, ani

deflacja (innymi słowy, stopa inflacji jest równa zero). Mimo, że uzyskanie i

utrzymanie takiej stopy byłoby niezwykle trudne, warto rozważyć ten przypadek. W

50

T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna: Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna

Ekonomiczna, Kraków 2004, str.181- 182.

51

Ibid. str. 184- 185.

52

J. Rostowski, Pięć mitów o deflacji, Rzeczpospolita, 21.06.2003.

35

literaturze pojawiają się opinie, że niewielka stopa inflacji, jest korzystniejsza dla

gospodarki niż całkowicie stałe ceny. Pogląd ten, argumentowany jest przede

wszystkim sztywnością płacy w dół

53

. W przypadku spadku popytu na pracę (z

jakichkolwiek powodów), płaca realna musi się zmniejszyć. Jednak, jako że nie można

zmniejszyć „sztywnych” płac nominalnych, ma to odzwierciedlenie w spadku

zatrudnienia. Można, zatem dojść do wniosku, że przy inflacji nieznacznie większej od

zera, wielkość produkcji byłaby wyższa. Zwolennicy tej teorii nie negują wprawdzie, że

inflacja również wpływa na wielkość zatrudnienia. Gospodarka, w której istnieje

znaczna inflacja osiąga niższy poziom produkcji (np. ze względu na nierównomierną

alokację zasobów czy dezorientację cenową). Jednak uważają oni, że niewielki poziom

inflacji jest lepszym celem polityki antyinflacyjnej niż eliminowanie inflacji w ogóle.

53

R. Kokoszczyński, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2004, str. 123.

36

Zakończenie

Celem mojej pracy było z jednej strony zaprezentowanie złożonego

zjawiska, jakim niewątpliwie jest inflacja w możliwie całościowy i obiektywny

sposób, a z drugiej natomiast wskazanie na różnorodność problemów i poglądów

teoretycznych dotyczących tego procesu. Inflacji nie da się ocenić jednoznacznie, ze

względu na mnogość teorii i opinii różnych nurtów ekonomicznych. Nie jest możliwe

także rozpatrywanie tego zjawiska w oderwaniu od innych procesów gospodarczych, co

dodatkowo komplikuje to zagadnienie. Niestety mimo nieustannych poszukiwań

„pieniądza doskonałego” rządy niemalże wszystkich krajów nadal zmagają się z tym

problemem. Najlepszym lekarstwem na inflacje jest usunięcie jej przyczyn, jednak to

właśnie one budzą najwięcej wątpliwości. Na przestrzeni dziejów powstało wiele

teorii, a trzy z nich przedstawione w mojej pracy zyskały szczególnie duże uznanie

wśród ekonomistów.

Niemniej jednak, nigdy nie osiągnięto powszechnej zgody nie tylko, co do

przyczyn, ale nawet, co do celów polityki antyinflacyjnej (inflacja zerowa, niska

inflacja dodatnia czy może inflacja ujemna). Niemożliwe jest sformułowanie

szczegółowych zasad, do jakiego momentu, jakimi środkami i za jaką cenę działania

antyinflacyjne powinny być prowadzone. Silny związek inflacji z takimi procesami

gospodarczymi jak bezrobocie czy stopy procentowe może spowodować, że cena

płacona za niską stopę inflacji może okazać się zbyt wysoka. Polityka antyinflacyjna

różni się, zatem w poszczególnych krajach i zależy od punktu widzenia organów

odpowiedzialnych za jej prowadzenie. W związku ze złożonością zjawiska inflacji, fakt

ten nie wydaje się specjalnie zaskakujący.

37

Bibliografia

Książki i artykuły:

1. Baro J. Robert, Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

1997.

2. Begg D., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.

3. Belka M., Inflacja polityka antyinflacyjna we współczesnym kapitalizmie (z teorii

anglo- amerykańskiej)

, Uniwersytet Łódzki 1985.

4. Bodie Z. i Merton R. C., Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

2003.

5. red. Cieślak M., Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1997.

6. Czarny B., Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

1998.

7. red. Flejterski S. i Świecka B., Elementy finansów i bankowości, wyd. CeDeWu,

Warszawa 2007.

8. Grabowski T., Podstawy teorii ekonomii, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2000.

9. Gruszecki T., Teoria pieniądza i polityka pieniężna : Rys historyczny i praktyka

gospodarcza,

Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.

10. Hazlitt H., Inflacja wróg publiczny nr 1, wyd. Fijorr Publishing Company,

Warszawa 2007.

11. Kaźmierczak A., Polityka Pieniężna w Gospodarce Otwartej, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2008.

12. Kokoszczyński R., Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.

13. Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2002.

14. Orłowski W.M., Wampir się budzi, Polityka 2003 nr 11.

15. Owsiak S., Podstawy nauki finansów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2002.

16. red. Przybylska- Kapuścińska W., Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa

2008.

17. Rostowski J., Pięć mitów o deflacji, Rzeczpospolita, 21.06.2003.

38

Inne źródła:

1. Główny Urząd Statystyczny [on- line], Zharmonizowane wskaźniki cen

konsumpcyjnych (HICP)

, Warszawa [dostęp 30.11.2009]. Dostępny w World Wide

Web: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5582_PLK_HTML.htm.

2. Skořepa M., Kotlán V. [on- line], Assessing future inflation in inflation targeting:

forecasts or simulations

, BIS Paper No. 19, 2003, str. 149, Dostępny w World Wide

Web: http://www.bis.org/publ/bppdf/bispap19f.pdf.

39

Spis tabel i ilustracji

Spis tabel

1. Zmiana podaży pieniądza, a poziomu cen (1962- 2003r.).......................................... 17
2. Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.). ................ 24
3. Inflacja a stopy procentowe w 2001 roku. .................................................................. 25
4. Prognozowanie inflacji przez poszczególne banki centralne (2002 r.) ...................... 32
5. Stopy inflacji i bezrobocia w Japonii (1997- 2002r.). ................................................ 33

Spis schematów

1. Luka inflacyjna a wzrost cen- stanowisko keynesistowskie....................................... 19
2. Luka inflacyjna ........................................................................................................... 20
3. Inflacja kosztowa ........................................................................................................ 21
4. Deficyt budżetowy, a stopa inflacji: wielkości przeciętne (1985- 1995r.) ................. 23
5. Krzywa Phillipsa......................................................................................................... 26
6. Zmodyfikowana krzywa Phillipsa .............................................................................. 27
7. Naturalna stopa bezrobocia, a inflacja ........................................................................ 28