RAMOWE TEZY WYKŁADU Z MIKROEKONOMII

1. Ekonomia a gospodarka

1.1. rzadkość zasobów ekonomicznych i ich alternatywne zastosowanie
1.2. ekonomia pozytywna i ekonomia normatywna
1.3. mikroekonomia i makroekonomia

2. Narzędzia i metody analizy ekonomicznej

2.1. sposoby mierzenia zmian wielkości ekonomicznych: wielkości nominalne i realne, zmiana procentowa,

stopa wzrostu zmiennej ekonomicznej, klauzula ceteris paribus

2.2. analiza i synteza, indukcja i dedukcja
2.3. rodzaje abstrakcji naukowej, schemat powstania wiedzy teoretycznej

3. Popyt, podaż i rynek

3.1. pojęcie popytu, podaży i równowagi rynkowej
3.2. krzywe popytu i podaży, nadwyżka popytu, nadwyżka podaży
3.3. wolny rynek i kontrola cen

4. Elastyczność popytu i podaży

4.1. reakcje popytu na zmiany ceny

4.2.

wpływ dochodu na popyt, dobra normalne, niższego rzędu i luksusowe

4.3. elastyczność cenowa podaży

5. Decyzje konsumenta

5.1. linia ograniczenie budżetowego i krzywe objętości jako obraz gestów konsumenta
5.2. maksymalizacja użyteczności a wybór konsumenta
5.3. dostosowanie do zmian dochodu i dostosowanie do zmian cen

6. Decyzje przedsiębiorstwa o podaży

6.1. prawne formy własności przedsiębiorstwa

6.2.

utarg, koszty, zysk, przepływy pieniężne; wybór optymalnej wielkości produkcji i zysk w przedsiębiorstwie

6.3. finanse w przedsiębiorstwie a władza w przedsiębiorstwie

7. Koszty a wielkość podaży

7.1. rodzaje kosztów w przedsiębiorstwie
7.2. decyzje produkcyjne w przedsiębiorstwie w zależności od krzywych kosztów w krótkim i długim czasie

7.3.

globalizacja, postęp techniczny i korzyści skali

8. Konkurencja doskonała i czysty monopol

8.1. decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej
8.2. konkurencja na rynkach światowych

8.3.

czysty monopol, wielkość produkcji zapewniająca zysk maksymalny

9. Struktura rynku i konkurencja niedoskonała

9.1. pojęcie struktury rynku i wpływ globalizacji na strukturę rynku

9.2.

równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji monopolistycznej

9.3. teoria gier i dylemat więźnia

10. Konkurencja oligopolistyczna

10.1. oligopol i współzależność, kartele i złamana krzywa popytu
10.2. funkcja reakcji; konkurencja typu Cournota i konkurencja typu Bertranda

10.3.

rynki sporne w warunkach globalizacji, wpływ potencjalnej konkurencji ze strony nowych firm

wchodzących do gałęzi

11. Rynek pracy

11.1. popyt przedsiębiorstwa na czynniki produkcji
11.2. popyt przedsiębiorstwa na pracę i podaż pracy
11.3. równowaga na rynku pracy

12. Różne rodzaje pracy i płace

12.1.

różnice w kwalifikacjach pracowników

12.2. inwestowanie w kapitał ludzki
12.3. dyskryminacja na rynku pracy i zróżnicowanie płac

13. Rynki czynników produkcji

13.1. pojęcie czynników produkcji
13.2. kapitał rzeczowy
13.3. ceny usług kapitału, stopy procentowe i wycena wartości aktywów

14.

Ryzyko i informacja
14.1. pojęcie ryzyka i zjawisko malejącej użyteczności krańcowej
14.2. łączenie i dzielenia ryzyka
14.3. niepewność a dochody z posiadanych aktywów

15. Gospodarka oparta na informacji

15.1. cechy produktów ucieleśniających informację
15.2. zachowanie konsumentów i wytwórców produktów ucieleśniających informację na rynku

2

15.3. konkurencja na rynku produktów ucieleśniających informację i polityka cenowa

I. EKONOMIA A GOSPODARKA

1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ekonomia jest to nauka, która zajmuje się badaniem prawidłowości procesów gospodarowania, które występują w
konkretnych zjawiskach ekonomicznych.

Ekonomia zajmuje się problemami związanymi z:

a) produkcją
b) podziałem
c) wymianą
d) konsumpcją

Zjawiska ekonomiczne – fakty (zdarzenia) zachodzące w określonej rzeczywistości. Zjawiska te zachodzą w
określonym miejscu, czasie i okoliczności

Zjawiska ekonomiczne – fakty, które występują w procesach gospodarowania, czyli w związku z wytwarzaniem
dóbr i usług, ich podziałem i wymianą oraz konsumpcją.

Ekonomia jest nauką, która bada w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo
wytwarzać

Potrzeba dokonywania wyborów i podejmowania decyzji jest konsekwencją rzadkości dóbr.

2. Wybór ekonomiczny

W problematyce wyboru ekonomicznego ważą się 2 kwestie:

a)

sformułowanie kryterium wyboru

b) poznanie ograniczeń, w ramach których będzie się dokonywać wyboru

W mikroekonomii problem sprowadza się do wytwarzania dóbr. Wybór dokonuje człowiek, czasem w pojedynkę,
czasem w ramach zespołu, np. zarząd spółki.
Analizując proces wyboru robimy założenia co do jego zachowania.

W ekonomii zakłada się, że człowiek (konsument, producent) zachowuje się racjonalnie.
Mikroekonomia odnosi się do wyborów świadomych, opartych na rozumowaniu i kalkulacji.
Takiego uczestnika życia gospodarczego nazywa się „homo oeconomicus” ,tj. „człowiek ekonomiczny”.

Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania 3 podstawowych problemów codziennej egzystencji:

1) jakie dobra i usługi (co) wytwarzać
2) jak je wytwarzać
3) dla kogo wytwarzać

Dobrami nazywamy takie produkty materialne jak stal, samochody, książki.

Mianem usług określamy takie działania, które mogą zaspokoić potrzeby konsumenta jedynie w trakcie ich
wykonywania (świadczenia)

3. Podział potrzeb ludzkich i środki ich zaspokojenia

Człowiek żyje w społeczeństwie i odczuwa różnego rodzaju potrzeby, którymi może być: żywność, odzież,
mieszkanie, wychowywanie dzieci itd.
Oskar Lange dzieli ogół potrzeb następująco:

a) potrzeby biologiczne i potrzeby kulturowe
b) potrzeby indywidualne i potrzeby zbiorowe

Część wymienionych potrzeb ma charakter potrzeb biologicznych, ich zaspokajanie jest niezbędne do życia. Inne
rodzaje potrzeb są wynikiem współżycia ludzi w społeczeństwie, są one wytworem warunków, które określa się
mianem kultury danego społeczeństwa. Do tych potrzeb zaliczać się będzie odzież, mieszkanie. Wynika stąd, że
nawet potrzeby biologiczne mają postać zależną kultury, w jakiej ludzie żyją.

3

Potrzeby bywają indywidualne, np. potrzeba jedzenia albo zbiorowe, jak potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa,
potrzeby z dziedziny rozrywek.

Konkluzja: chociaż potrzeby ludzkie pierwotnie wyrosły z potrzeb biologicznych, zależą one od szczebla rozwoju
społ. ludzkiego.

Środki zaspokajania potrzeb
Do zaspokajania potrzeb ludzkich służą potrzeby materialne jak chleb, odzież, domy, filmy, książki, autobusy,
schody, sukienki karnawałowe. Te przedmioty nazywamy dobrami materialnymi.

Dobra są to więc materialne środki zaspokajana potrzeb ludzkich.
Otrzymuje się je z przyrody drogą wydobywania, przerabiania i przekształcania ich właściwości fizycznych,
chemicznych, biologicznych w określonym czasie i przestrzeni.

Na tle ograniczoności zasobów ekonomicznych powstają takie problemy jak:

a) zagadnienia alokacji (rozmieszczenia zasobów)
b) zagadnienia podziału dochodów

c)

zagadnienia pełnego zatrudnienia

d) zagadnienia równowagi pomiędzy zaspokajaniem potrzeb bieżących i przyszłych

Problem organiczności zasobów powoduje, że trzeba podejmować decyzje ekonomiczne, dot. takich spraw jak:

1) co i w jakim zakresie wytwarzać z ograniczonych zasobów (Czy więcej tworzyć prywatnych czy publicznych?

Czy w mieście wybudować pływalnię czy zmodernizować nawierzchnię ulic?)

2) jakimi sposobami wytwarzać pożądane produkty (W jakiej proporcji łączyć kapitał ludzki z kapitałem

rzeczowym? Czy preferować technologie w większym stopniu wykorzystujące siłę fizyczną człowieka czy
maszyny?)

3)

jakie kryteria będzie się stosować przy rozdziale wytworzonych produktów (Czy decyzje podejmowane będą
anonimowo na rynku czy w sposób administracyjny?)

Podstawowy problem ekonomiczny sprowadza się zatem do stwierdzenia, że ograniczone ilości zasobów zdolnych
do wytwarzania różnorodnych towarów zmuszają społeczeństwo do dokonywania wyboru między dobrami
relatywnie rzadkimi.

Z faktu, że wszelkie gospodarowania odbywa się w warunkach ograniczonych zasobów ekonomicznych wynika, iż
trzeba je wydajnie i racjonalnie użytkować. Oznacza to, że wszystkie dostępne w danym czasie zasoby
ekonomiczne powinny być w pełni wykorzystane.
Każdy podmiot gospodarczy dokonuje rozdziału, czyli alokacji posiadanych środków pomiędzy różne konkurujące
cele. Dysponując określonymi środkami każdy podmiot gospodarczy usiłuje tak je rozdzielić, by uzyskać z tego
tytułu najwyższe efekty ekonomiczne.

4. Krzywa możliwości produkcyjnych hipotetycznej gospodarki.



Możliwości produkcyjne hipotetycznej gospodarki (str. 36)

W tablicy przedstawiono możliwe kombinacje produkcji posiłków i filmów, jakie mogą być wytwarzane w
hipotetycznej gospodarce przy pełnym zatrudnieniu.

Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia – przy każdej wielkości produkcji jednego dobra – maksymalną
możliwą produkcję drugiego dobra.



Krzywa możliwości produkcyjnych (str. 36)

Krzywa możliwości produkcyjnych składa się z takich punktów, w których społeczeństwo wytwarza efektywnie.
Punkty takie jak G, które leżą pod krzywą, reprezentują rozwiązanie nieefektywne, ponieważ społeczeństwo
marnotrawi zasoby. Dodatkowa produkcja jednego dobra nie wymagałaby zmniejszenia produkcji drugiego dobra.
Koszt alternatywny tej dodatkowej produkcji jest zerowy. Punkty leżące pod krzywą możliwości produkcyjnej, np.
punkt F są nieosiągalne

Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z którego trzeba zrezygnować, aby możliwe stało
się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra.

Prawo malejących przychodów stanowi, ze każdy następny zatrudniony w gałęzi zwiększa jej produkcję w stopniu
mniejszym niż jego poprzednik. Prawo to ma zastosowanie wówczas, gdy ilość jednego czynnika produkcji (np.
pracy) jest zmienna, natomiast zasoby pozostałych czynników (maszyn, ziemi) są stałe,

4

II. NARZĘDZIA I METODY ANALIZY EKONOMICZNEJ

1. Etapy analizy ekonomicznej

W analizie ekonomicznej wyróżnia się 3 etapy:

a) pierwszy polega na obserwacji danego zjawiska i sformułowania problemu
b) drugi etap tej analizy polega na konstruowaniu teorii, która powinna koncentrować się na istocie badanego

zjawiska, przyczynach i charakterze związku pomiędzy przyczynami i skutkami

c) trzeci etap polega na weryfikacji związków wynikających z teorii, która dokonuje się na podstawie danych

empirycznych.

W analizie ekonomicznej mamy do czynienia ze stałym przenikaniem się teorii i faktów.
Fakty, inaczej dane empiryczne są niezbędne z dwóch powodów:

a)

ujawniają charakter zależności miedzy zmiennymi

b)

służą do sprawdzania hipotez, kwantyfikacji współzależności, jakie z nich wynikają

Dane empiryczne występują w dwóch formach: w postaci szeregów czasowych oraz w postaci danych
przekrojowych.
Ponadto, w analizie ekonomicznej występują wartości zmienne nominalne (lub bieżące) oraz wartości zmienne
realne (lub stałe)

2. Charakterystyka danych ekonomicznych

Szereg czasowy ilustruje, jak dana wielkość ekonomiczna zmienia się w czasie. Przedstawia się go w postaci tablic
lub wykresów
Przykładem jednego ze sposobów prezentowania danych ekonomicznych jest szereg czasowy dot. danego
zjawiska.



Ceny miedzi w latach 2003-2004 (str. 54)

Rysunki są używane do prezentacji różnego rodzaju danych ekonomicznych

Charakterystyka danych przekrojowych – pokazują one, jakie wartości przyjmuje analizowana zmienna w
określonym momencie czasowym w odniesieniu do poszczególnych państw, grup społecznych, osób.

Dane przekrojowe dot. zjawiska bezrobocia w wybranych krajach w roku 2003 przedstawia się następująco.



Bezrobocie w wybranych krajach w 2003 roku (str. 54)

3. Rola wskaźników w analizie ekonomicznej

Wskaźniki informują o poziomie zmiennej w porównaniu z jej wielkością w okresie bazowym



Ceny aluminium i miedzi (str. 55)

Wskaźnik cen detalicznych (CPI) ilustruje zmiany cen wszystkich towarów nabywanych przez gospodarstwo
domowe.
Cena każdego towaru jest udziałem ważonym tego towaru w budżecie gospodarstwa domowego.

Konstruowanie CPI przebiega w dwóch etapach:

a) pierwszy etap polega na obliczaniu wskaźników cen dla każdej grupy dóbr kupowanych przez gosp.

domowe

b) drugi etap – obliczanie ostateczne CPI przez wyciągnięcie średniej ważonej ze wskaźników cen różnych

grup towarowych



Wagi wykorzystywane przy obliczaniu wskaźnika cen detalicznych w U.K. (str. 57)

Roczna procentowa zmiana CPI jest powszechnie stosowaną miarą inflacji, tj. stopy zmiany cen.
Inaczej mówiąc: stopa inflacji jest to roczna stopa zmiany poziomu CPI.

W analizie ekonomicznej wykorzystuję się również inne wskaźniki ekonomiczne.
Przykładem jest wskaźnik płac w przemyśle przetwórczym. Jest to średnia ważona płac w poszczególnych
gałęziach przemysłu przetwórczego.

5

4. Wielkości ekonomiczne w ujęciu nominalnym i realnym

Rozróżnienie wielkości realnych i nominalnych pojawia się w przypadku zmiennych, które są ważone w
jednostkach pieniężnych.
Wartości nominalne wyraża się w cenach bieżących.
Wartości realne uzyskuje się korygując wartości nominalne o zmiany poziomu cen.

Inaczej można powiedzieć, że nominalne lub bieżące wartości zmiennych oznaczają wartości obliczane wg cen
występujących w okresie, w którym dokonano pomiaru zmiennej.
Z kolei realne lub stałe wartości zmiennych oznaczają wartości obliczane metodą korygowania wartości
nominalnych w taki sposób, aby wyeliminować wpływ inflacji.

Siła nabywcza pieniądza jest to wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za jednostkę pieniężną.

Sposoby mierzenia zmian wielkości ekonomicznych:

a)

zmiana procentowa

b)

stopa wzrostu

Zmiana procentowa jest to zmiana absolutna podzielona przez poziom danej wielkości w roku wyjściowym, a
następnie pomnożona przez 100.
Stopa wzrostu danej zmiennej ekonomicznej jest to zmiana procentowa jej poziomu w danym okresie, najczęściej
w ciągu roku.

Pary wartości zaobserwowane równocześnie dla dwóch różnych zmiennych można przedstawić na wykresie
punktowym



Londyńskie metro w latach 1992/1993 – 2002/2003 (str. 63)

Dane zawarte w powyższej tabeli służą do sporządzania wykresu punktowego ilustrującego zależności pomiędzy
dwoma zmiennymi w układzie współrzędnym za pomocą naniesionych punktów o odpowiednich wartościach.



Ceny biletów i przychody metra w latach 1989-2000 (str. 64)



Dodatnia zależność liniowa (str. 66)



Ujemna zależność liniowa (str. 67)

Związki pomiędzy danymi ekonomicznymi nie zawsze można zilustrować za pomocą linii prostej i nie zawsze mają
one w związku z tym postać zależności liniowej.

5. Analiza i synteza, indukcja i dedukcja

Naukowa metoda badań ekonomicznych jest zarazem analityczna i syntetyczna.

W badaniach tych rozszczepia się złożony i jednolity proces gospodarczy na procesy prostsze i na poszczególne
zjawiska gospodarcze (dot. analizy)
Poszukuje się przyczyn i skutków tych zjawisk, a jednocześnie łączy się pojęciowo zjawiska i bardziej proste
procesy. (dot. syntezy)

Indukcja i dedukcja są ze sobą ściśle związane, jak synteza i analiza

Indukcja jest metodą wskazującą, w jaki sposób na postawie znajomości elementarnych i szczegółowych zjawisk
przechodzić można do coraz ogólniejszych, poznając również zależności pomiędzy nimi.
Wyróżnia się 4 formy wnioskowania indukcyjnego:



indukcja numeryczna



indukcja eliminacyjna



indukcja matematyczna



indukcja statystyczna

6



Powstawanie i rozwój wiedzy ekonomicznej

7

III. POPYT, PODAŻ I RYNEK

1. Pojęcie i klasyfikacja rynku

Słowo „rynek” wywodzi się z niemieckiego „ring” i było stosowane już w średniowieczu jako określenie miejsc, w
których odbywała się wymiana handlowa.
Istnieje szereg ujęć pojęcia rynku w literaturze:

a) rynek jako obszar, ogół miejsc, w których sprzedawcy i kupujący dokonują wymiany określonych towarów

b)

rynek jest to instytucja, poprzez którą działają siły kształtujące ceny, popyt i podaż

c) rynek jest to urządzenie (układ), przez które kupujący i sprzedający wzajemnie oddziaływają na siebie dla

określenia cen oraz ilości towarów

d)

rynek jest to ogół stosunków pomiędzy sprzedającymi i kupującymi kształtujących ceny, popyt i podaż

e) rynek jest to grupa firm i jednostek (osób) kontaktujących się wzajemnie w celu zakupu lub sprzedaży

pewnego dobra

Kryteria klasyfikacji rynku:

a) ze względu na zasięg geograficzny:



lokalny



regionalny



krajowy



międzynarodowy



świtowy



globalny

b) wg przedmiotu obrotu:



rynek dóbr i usług konsumpcyjnych – pierwotny



rynek czynników produkcyjnych (ziemi, pracy, kapitału) – wtórny

c) ze względy na zrównoważenie rynku



rynek sprzedawcy



rynek nabywcy

d) ze względu na jednorodność i różnorodność dóbr materialnych i usług:



rynek homogeniczny (rynek, na którym handluje się jednym dobrem, np. rynek ropy)



rynek heterogeniczny (rynek ma charakter różnorodny, np. rynek pracy)

Rynek składa się z producentów i konsumentów usiłujących sprzedać i kupić na najlepszych z możliwych
warunków.

Przez ciągły proces sprzedawania i kupowania przechodzą oni od względnej nieznajomości pragnień i potrzeb
innych podmiotów rynku do dość dokładnego rozpoznania, ile może zostać nabyte i sprzedane oraz po jakiej cenie.

Rynek funkcjonuje, zatem jako nieprzerwanie działający system informacji i wymiany.

2. Pojęcie popytu i krzywa popytu

Popyt jest to ilość dobra, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach ceny. Przy pozostałych czynnikach
niezmienionych, im niższa cena, tym większe jest zapotrzebowanie.

Krzywa popytu ma nachylenie ujemne i jest malejąca.

Podaż to ilość dobra, którą sprzedawcy chcą dostarczyć przy różnych cenach. Przy pozostałych czynnikach
niezmienionych, im wyższa jest cena, tym większa oferowana ilość.

Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie i jest rosnąca.

Rynek jest w stanie równowagi, gdy cena zrównuje popyt z podażą.
Przy cenie niższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka popytu.
Przy cenie wyższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży.



Popyt na czekoladę i jej podaż (str. 79)



Rynek czekolady (str. 82) – model pajęczyny

S – podaż, D – popyt, E – punkt równowagi
Przy cenie poniżej ceny równowagi ma miejsce nadwyżka popytu. Odcinek AB wskazuje wielkość tej nadwyżki.

8

Przy cenie powyżej ceny równowagi występuje nadwyżka podaży, odc. FG.



Krzywa popytu (str.84)

Do przedstawienia relacji między ceną a wielkością popytu można użyć zarówno tabel, jak i wykresów.
Popyt może być również przedstawiany na wykresie jako krzywa.

Jeśli cena zostanie wyskalowana na pionowej osi wykresu, a ilość na jego poziomej osi to krzywa popytu będzie
miała ujemne nachylenie odzwierciedlające założoną odwrotną relację między ceną a ilością



Krzywa popytu (str. 86)

Wykres przedstawia wzrost popytu ilości żądanej.



Wpływ wzrostu cen lodów na popyt na czekoladę (str. 85)

Wykres obrazuje przesunięcie krzywej popytu na prawo, na zewnątrz względem początku układu
współrzędnych.

3. Krzywa podaży

Podaż jest relacją pomiędzy ceną a ilością. Gdy cena danego dobra rośnie, producenci są zwykle skłonni oferować
większą ilość towaru.
Twierdzenie odwrotne jest równie prawdziwe, gdy cena spada, zmniejsza się również wielkość podaży.

Analogicznie jak popyt, podaż przedstawia się w formie tabeli i rysunku.

Jeżeli ilości, którą będą oferowali producenci zostaną przedstawione na wyskalowanej osi poziomej, a ceny dobra
na osi pionowej to krzywa podaży



Efekt spadku podaży czekolady (str. 85)

Wykres obrazuje przesunięcie krzywej popytu na prawo, na zewnątrz względem początku układu
współrzędnych.

4. Funkcje cen

W systemie rynkowym ceny pełnią nast. funkcje:

a) rozdzielczą
b) motywującą

Rozdzielcza funkcja ceny polega na tym, że im rzadsza jest dana rzecz, tym wyższa będzie jej cena. Im wyższa
jest cena tej rzeczy, tym bardziej ta rzecz będzie chroniona i oszczędzana. Rozdzielcza funkcja ceny jest innym
sposobem spojrzenia na krzywą popytu i prawo popytu.

Motywująca funkcja ceny jest czynnikiem sprawdzającym, że właściciele środków produkcji lokują te czynniki we
właściwym miejscu i wytwarzaniu właściwych produktów.
Krzywa podaży ilustruje motywującą funkcję ceny. Wysoka cena pobudza do zwiększenia produkcji.

Przedsiębiorcy stwierdzą, że opłaca im się ulokować środki produkcji do wytwarzania danego dobra.

Popyt oznacza „skłonność do kupowanie”
Podaż oznacza „skłonność do sprzedawania”
Cena równowagi rynkowej to cena, po której oferowana wielkość produktów równa się wielkości zgłaszanego
popytu.

5. Wolny rynek i kontrola cen

Na wolnym rynku istnieje samoczynny mechanizm korygujący odchylenia oceny równowagi.

Wolny rynek to taki rynek, nad którym władza gospodarcza nie sprawuje bezpośredniej kontroli. Sprzedawcy i
nabywcy mają swobodę w określaniu ilości dóbr sprzedawanych i nabywanych oraz, po jakich cenach dokonują
wymiany.

Przeciwieństwem rynku wolnego jest rynek regulowany – władze gospodarcze sprawują nad nim bezpośrednią
kontrolę.

9

Czynią to przez udzielanie licencji uczestnikom wymiany, ustalanie obowiązujących cen minimalnych i
maksymalnych, określenie minimalnych i maksymalnych kwot wymiany.

Ustalenie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona niższa od ceny równowagi rynkowej.
Tak ustalona cena zmniejsza wielkość podaży i prowadzi do wystąpienia nadwyżki popytu, chyba że państwo
dostarczy brakującą ilość danego dobra.



Skutki ustalenia ceny maksymalnej (str. 91)

Cena minimalna musi być ustalona powyżej ceny równowagi rynkowej. Cena ta ogranicza wielkość
zapotrzebowania, chyba że państwo uzupełni swoimi zakupami popyt sektora prywatnego



Skutki wprowadzenia płacy minimalnej (str. 93)

10

IV. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

1. Czynniki kształtujące popyt i podaż

W życiu gospodarczym popyt kształtuje wiele czynników, które wypływają za równo ze strony konsumenta jak i
producentów.

Czynniki oddziaływujące na popyt ze strony konsumentów:

a) dochody realne konsumentów
b) podział dochodów pomiędzy gospodarstwa domowe
c) oczekiwania dot. zmian dochodów
d) indywidualne preferencje nabywców (upodobania, gusty)
e) liczba konsumentów tworząca wielkość popytu
f) struktura demograficzna określająca zapotrzebowanie na poszczególne towary przez określone grupy

ludności

Czynniki oddziaływujące na popyt ze strony przedsiębiorstw (dostawców):

a) cena danego dobra
b) ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych
c) przewidywania dot. zmian cen
d) wielkość i struktura oferowanych do sprzedaży towarów i usług
e) właściwości produktów (ich walory użytkowe)
f) działania promocyjne (reklama wyrobów, ułatwienia w sprzedaży, np. sprzedaż ratalna)

Popyt definiuje się jako funkcję ceny danego dobra, a także funkcję wysokości dochodu, jakim nabywca dysponuje

Funkcyjna zależność pomiędzy wysokością popytu na dany towar, a poziomem cen określa się mianem prawa
popytu.

Czynniki kształtujące podaż:

a) cena danego dobra
b) ceny innych dóbr
c) koszty produkcji
d) ceny czynników produkcji (kapitał, ziemia, praca)
e) cele przedsiębiorstwa
f) warunki finansowe i kredytowe
g) oczekiwania dot. zmian cen
h) pojawienie się większej lub mniejszej ilości producentów

Istnieje dodatnia zależność pomiędzy ceną a zaoferowaną do sprzedaży ilością dobra.

Gdy cena rośnie wzrasta dostarczana ilość dobra. Gdy cena spada zmniejsza się dostarczana ilość dobra. Ta
funkcyjna zależność nazywa się prawem podaży.

Cena równowagi (price equilibrium) to taka cena, przy której ilość żądana równa się ilości dostarczonej. Działanie
prawa popytu i podaży kształtuje ceny na poziomie równowagi. Cena ta „czyści” rynek z nadmiarów i niedoborów.
Cena ta jest stabilna do momentu, gdy zmienią się warunki po stronie popytu lub podaży

2. Reakcje popytu na zmiany cen

Elastyczność popytu określa stopień reakcji popytu na zmiany cen lub dochodów. Reakcja popytu na zmianę ceny
jest różna dla różnych towarów.

Do mierzenia stopnia reakcji popytu na zmianę ceny stosuje się współczynnik cenowej elastyczności popytu.

Def.
Cenowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny (lub inaczej:
procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny)

11

Współczynnik cenowej elastyczności popytu:

d

d

d

d

d
p

q

p

p

q

p

p

q

q

E

⋅

∆

∆

−

=

∆

∆

−

=

)

:

(

gdzie:

d
p

E

- współczynnik cenowej elastyczności popytu; E – elastyczność (elastisity), p – cena (price), d – popyt

(damand) („E od p i d”)

d

q

∆

- zmiana wielkości popytu na dane dobro pod wpływem zmiany jego ceny (quantity)

d

q - wielkość popytu na dane dobro w okresie wyjściowym

p

∆

- zmiana ceny (price), czyli różnica pomiędzy nową ceną a jego ceną w okresie wyjściowym

p

- wyjściowa cena



Elastyczność cenowa popytu na bilety piłkarskie (str. 105)



Popyt na bilety na mecze piłkarskie (str. 104)



Elastyczność cenowa popytu w UK wg kategorii dóbr (str. 109)

3. Rodzaje popytu

Przyjmując jako kryterium podziału wielkość współczynnika cenowej elastyczności wyróżnia się następujące
rodzaje popytu:

a)

popyt nieelastyczny

b) popyt proporcjonalny (inaczej: popyt jednostkowej elastyczności)
c) popyt elastyczny
d) popyt sztywny
e) popyt doskonale elastyczny



Wpływ elastyczności popytu na cenę równowagi i wielkość sprzedaży (str. 110)



Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków (str. 111, przypadek I, II i III)



Elastyczność cenowa popytu na niektóre dobra w UK (str. 117)

4. Dochodowa elastyczność popytu

Miarą reakcji popytów na zmianę dochodów jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu

Dochodowa elastyczność popytu jest to stosunkowa zmiana popytu na dane dobro podzielona przez stosunkową
zmianę dochodów.

Współczynnik dochodowej elastyczności popytu:

d

d

d

d

d
y

q

y

y

q

y

y

q

q

E

⋅

∆

∆

=

∆

∆

=

:

gdzie:

d

y

E - współczynnik dochodowej elastyczności popytu; E – elastyczność (elastisity), p – cena (price), s – podaż

(supply)

d

q

∆

- zmiana wielkości popytu spowodowana zmianą realnych dochodów (quantity)

d

q - wielkość popytu na dobro w okresie wyjściowym

y

- dochody realne w okresie wyjściowym

y

∆

- zmiana dochodów realnych – różnica pomiędzy nowym dochodem realnym, a tym w okresie wyjściowymi

Dochodowa elastyczność popytu określa o ile procent zmieni się popytu na jakiś towar, gdy dochód konsumenta
zmieni się o 1%.

Wyróżnia się nominalne i realne dochodu ludności
Dochody nominalne są wyrażone w jednostkach pieniężnych.
Dochody realne wyrażają to, co można nabyć za dochód nominalny przy istniejącym poziomie cen.
Analizując zależność popytu od dochodów przyjmuje się upraszczające założenie, że ceny nie ulegają zmianie.

12



Reakcje popytu na wzrost dochodu o 1% (str. 121)

Dobra podstawowe – niezbędne.



Elastyczność dochodowa popytu w UK (str. 121)



Udział wydatków na żywność i na usługi… (str. 118)

5. Reakcja podaży na zmiany cen

Cenowa elastyczność podaży to stosunek względnej zmiany podaży do względnej zmiany cen lub procentowej
zmiany podaży do procentowej zmiany cen.

Współczynnik cenowej elastyczności podaży:

s

s

s

s

s
p

q

p

p

q

p

p

q

q

E

⋅

∆

∆

=

∆

∆

=

)

:

(

gdzie:

s
p

E

- współczynnik cenowej elastyczności podaży; E – elastyczność (elastisity), p – cena (price), s – podaż

(supply)

s

q

∆

- zmiana wielkości podaży pod wpływem zmiany ceny (quantity)

s

q - wielkość podaży dobra w okresie wyjściowym

p

∆

- zmiana ceny (price) – różnica pomiędzy nową ceną a ceną wyjściową

p

- wyjściowa cena

Cenowa elastyczność podaży może przybierać różne wartości. Są to z reguły wartości dodatnie. Podaż dóbr
zmienia się w tym samym kierunku co cena, choć nie zawsze w tym samym stopniu.

Rodzaje podaży ze względu na wielkość współczynnika cenowej elastyczności:

a) podaż nieelastyczna
b) podaż o jednostkowej elastyczności

c)

podaż elastyczna

d)

podaż sztywna (doskonale nieelastyczne)

e)

podaż doskonale elastyczna



Różne elastyczności podaży (str. 123)

13

V. DECYZJE KONSUMENTA

1. Linia ograniczenia budżetowego konsumenta

Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument przy danym ograniczeniu budżetowym stara się osiągnąć
maksymalny możliwy poziom użyteczności.

Określenie „konsument” odnosi się do jednostki podejmującej decyzje dokonania zakupu. W pewnych przypadkach
będą to poszczególni ludzie, a w wielu innych gospodarstwa domowe.

Na popyt składa się suma indywidualnych zapotrzebowań na dobra i usługi zgłaszane przez konsumentów,
poparte posiadaną przez nich siłą nabywczą.
Budżet konsumenta stanowi sumę pieniędzy, którą chce i może wydać na zakup dóbr i usług.
Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje ilościowe) dóbr dostępne dla konsumenta.



Dostępne koszyki dóbr

Liczba
posiłków

Wydatki na
posiłki

Film

Wydatki

Łączne
wydatki

Tabela ilustruje pewne zjawisko ekonomiczne, które nazywa się substytucjonalność między posiłkami i filmami.

Z uwagi na zjawisko substytucjonalności zachodzi konieczność wyboru między dwoma dobrami.

Linia ograniczenia budżetowego pokazuje wszystkie kombinacje dóbr dostępne dla konsumenta przy danym
dochodzie i danych cenach.
Położenie linii ograniczenia budżetowego jest określone przez jej punkty krańcowe, mające określoną interpretację
ekonomiczną.



Linia ograniczenia budżetowego (str. 133)

Punkty krańcowe linii ograniczenia budżetowego oznaczają:



punkt A wskazuje maksymalną liczbę biletów do kina, jaką konsument mógłby nabyć przeznaczając na nie
cały swój dochód.



punkt F pokazuje ilość posiłków jakie konsument mógłby nabyć przeznaczając na nie cały swój dochód.

Punkty pośrednie: B, C, D, E – ukazują bardziej zrównoważone proporcje wydatków na zakup posiłków i filmów.
Punkt G leży powyżej linii ograniczenia budżetowego.
Punkt F leży poniżej linii ograniczenia budżetowego

Punkty leżące powyżej linii ograniczenia budż. są nieosiągalne.
Punktach leżących poniżej tej linii część dochodu pozostaje nie wydana.

Zjawisko substytucjonalności (zastępowanie) występuje zwykle na linii ograniczenia budżetowego, tylko na tej linii
istnieje konieczność wyboru między dwoma dobrami (filmami i posiłkami).
W konkluzji można stwierdzić, że linia ograniczenia budżetowego pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego
dobra przy danej ilości drugiego dobra.

Położenie linii ograniczenie budżetowego określają wyłącznie dochód i cena.
Natomiast nachylenie linii ograniczenia budżet. wyraża tylko relację cen.

2. Charakterystyka gustów konsumenta

Gusty (inaczej: preferencje) konsumenta odzwierciedlają jego subiektywne pragnienia i ocenę ważności oraz
przydatność poszczególnych dóbr.

Preferencje poszczególnych konsumentów znacznie się różnią. Zależą one od wielu czynników, takich jak: tradycje
rodzinne, wychowania, środowisko społ., wykształcenie czy poziom dochodów.

Analiza gustów konsumenta opiera się na 3 założeniach:

1) konsumenci wolą mieć więcej niż mniej

2)

konsumenci potrafią uszeregować różne koszyki dóbr według użyteczności

3) gusty konsumentów są zgodne z założeniem o malejącej końcowej stopie substytucji

14

1. założenie oznacza, że konsument będzie wolał więcej danego dobra aniżeli mniej. Założenie nienasycalności
zadowolenia konsumenta stanowi wspólną, aczkolwiek nie uniwersalną cechę charakteryzującą gusty konsumenta.

2. założenie oznacza, że konsument potrafi uszeregować koszyki wg poziomu satysfakcji, czyli użyteczności, którą
one przynoszą.
Użyteczność definiujemy jako satysfakcję, przyjemność lub korzyść osiąganą przez konsumenta w wyniku
spożycia jakiegoś dobra lub usługi.



Ranking różnych koszyków dóbr (str. 134)

Rysunek odzwierciedla różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr

Każdy punkt na północny-wschód od A jest uznawany z lepszy niż A
Punkt A leży w strefie lepszej
Punkt B leży w strefie gorszej.

Krańcowa stopa substytucji filmów i posiłków jest to liczba filmów, z których musi zrezygnować konsument, jeżeli
chce zwiększyć o jednostkę liczbę posiłków, nie zmieniając łącznej użyteczności.

LUB

Krańcowa stopa substytucji informuje, ile filmów konsument może poświęcić za dodatkowy posiłek, nie zmieniając
sumy użyteczności.

3. założenie dot. gustów konsumenta jest to założenie o malejącej krańcowej stopie substytucji.
Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowe
jednostki jednego dobra można pozyskać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

3. Krzywa objętości jako obraz gustów konsumenta

Krzywa objętości obrazuje wszystkie kombinacje dwóch dóbr, dające konsumentowi taką samą całkowitą
użyteczność.

Krzywe objętości mają właściwości:

a) nachylenie ujemne
b) nie mogą się przecinać
c) są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych
d) jest ich nieskończenie wiele

Właściwości te wynikają z aksjomatów charakteryzujących gusty konsumentów, a zwłaszcza tych, które wskazują,
że konsumenci zawsze wolą więcej, aniżeli mniej oraz tych, które wskazują na komplementarność preferencji
konsumenta.

Gusty konsumenta można przedstawić za pomocą mapy nieprzecinających się krzywych objętości.



Krzywa objętości jako obraz gustów konsumenta (str.136)



Różnice gustów (str.139)



Krzywe objętości nie mogą się przecinać (str. 137)

Ta cech krzywych wynika z tego, że gusty konsumenta są przechodnie.
Przechodniość oznacza, że konsument zachowuje logiczny porządek.

4. Maksymalizacja użyteczności a wybór konsumenta

Konsument wybiera taki koszyk dóbr, przy którym linia ograniczenie budżetowego jest styczna do krzywej
objętości.



Wybór dokonywany przez konsumenta (str. 140)

Punkt C oznacza zrównanie się nachylenia linii ograniczenia budżetowego z nachyleniem krzywej
objętości.

15

Konsument wybierze pkt C, gdyż punkt ten zapewnia mu maksymalną użyteczność.

Teoria wyboru konsumenta wyjaśnia różnice w wyborach rynkowych konsumentów różnicami ich indywidualnych
gustów.

5. Dostosowania do zmian dochodu

Efektem dochodowym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu



Wpływ wzrostu dochodu na popyt (str. 143)

Wzrost dochodu konsumenta powoduje równoległe przesunięcie linii ograniczenia budżetowego z położenia AF do
A’F’. Przy wyższym dochodzie konsument wybiera pkt C’. Ponieważ oba dobra są normalne, wzrost dochodu
powoduje zwiększenie popytu na każde z nich.

Efektem substytucyjnym zmiany ceny nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.



Wpływ wzrostu ceny posiłków na linię ograniczenia budżetowego (str. 146)

AF – dawna linia
AF’ – nowa linia
C – pierwotny zestaw dóbr nabywanych przez konsumenta

6. Rynkowa krzywa popytu

Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywających
określone dobro.



Indywidualne krzywe popytu i rynkowa krzywa popytu (str. 155)

16

VI. DECYZJE PRZEDSIEBIORSTWA O PODAŻY

1. Określenie przedsiębiorstwa

W mikroekonomii przedsiębiorstwo jest rozumiane jako racjonalny podmiot (homo oeconomicus) sprzedający swe
produkty w warunkach konkurencji doskonałej.

Przedsiębiorstwo definiuje się jako:

a)

najważniejsza instytucja systemu ekonomicznego utworzona w celu osiągania zysków

b)

podstawowa jednostka gospodarki, której zostały zorganizowane zasoby produkcyjne w celu wytwarzania
bogactwa

c)

jednostka gospodarcza charakteryzująca się odrębnością techniczno-produkcyjną, organizacyjną,
ekonomiczną w celu zaspokajania potrzeb społecznych

d)

podstawowa jednostka organizacyjna gospodarki utworzona w celu osiągania efektywnych ekonomicznie
wyników

Każda firma napotyka na 2 rodzaje ograniczeń swej działalności

a)

ograniczenia technologiczne

b)

ograniczenia rynkowe

Pierwszy rodzaj ograniczeń wynika z funkcji produkcji. Drugi rodzaj ograniczeń wynika z krzywej popytu, wobec
której ta firma stoi

Warunki otoczenia, w których funkcjonuje przedsiębiorstwo są następujące:

a)

prawne

b)

ekonomiczne

c)

technologiczne

d)

społeczno-kulturowe

2. Prawne formy własności przedsiębiorstwa

Działalność gospodarcza jest prowadzona przez 3 podstawowe typy organizacji sklasyfikowane wg form własności.
Są to:

a)

przedsiębiorstwa własności indywidualnej

b)

spółki

c)

korporacje

Pod koniec minionego wieku w Stanach Zjednoczonych było:
10,7 mln przedsiębiorstw własności indywidualnej
1,5 mln spółek
3 mln korporacji

Przedsiębiorstwo własności indywidualnej jest to każde przedsięwzięcie gospodarcze prowadzone przez jedną
osobę i będące jej własnością.
Firmy jednoosobowe są najbardziej rozpowszechnionym rodzajem działalności gosp.
Działają one na stosunkowo niewielką skalę

Ograniczenia na jakie natrafia przedsiębiorstwo własności indywidualnej, są następujące:



rozmiary, formy i skala jego działalności nie mogą rosnąc bardziej, niż pozwalają na to źródła finansowe
właściciela (oszczędności, pożyczki)



właściciel ponosi pełną odpowiedzialność za długi firmy



działania takiego przedsiębiorstwa wygasa z chwilą jego śmierci

Spółka jest to przedsięwzięcie gospodarcze należące i zarządzane przez dwie lub więcej osób.
Spółki są bardzo zróżnicowane w zależności od liczby partnerów oraz sposobu podziału odpowiedzialności między
nimi.

Cechy charakterystyczne funkcjonowanie spółek:

a)

firma, która ma więcej niż jednego właściciela dysponuje szerszym dostępem do kapitału, co pozwala na
rozszerzenie rozmiarów działalności i wykorzystanie korzyści skali

17

b)

zyski i straty są dzielone w sposób ustalony w statucie spółki

c)

efektywna praca spółki opiera się w dużej mierze na osobistym zaufaniu, współpracy i koordynacji

Korporacja jest to osoba prawna posiadająca prawo do prowadzenia działalności we własnym imieniu, to jest:

a)

dysponująca prawem kupowania i sprzedawania

b)

pobierania i udzielana pożyczek

c)

pozywania i bycia pozwaną

d)

przyjmowania do pracy i zwalniania z niej

Korporacje stwarzają dobre możliwości gromadzenia kapitału pieniężnego dla rozwoju i prosperowania firmy:

a)

życie korporacji jest prawnie niezależne od życia jej właścicieli

b)

prawa własności mogą być swobodnie przenoszone między kupującymi a sprzedającymi poprzez
zorganizowane rynki papierów wartościowych, takich jak giełdy: nowojorska, chicagowska lub filadelfijska

c) zyski korporacji są opodatkowane 2-krotnie, raz jako dochody korporacji oraz po wypłaceniu dywidend

właścicielom jako ich dochody indywidualne.

3. Rachunki przedsiębiorstwa: utarg, koszty, zysk i przepływy pieniężne

Przedsiębiorstwa mają nadzieję na osiągnięcie zysków i uniknięcie strat.

Zyski firmy to wielkość, o jaką przychody ze sprzedaży przewyższają koszty.
Zysk stanowi nadwyżkę przychodów nad kosztami

Utarg (przychód) przedsiębiorstwa to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie.

Koszty przedsiębiorstwa to wydatki poniesione na produkcję w jakimś okresie. Są one bardzo zróżnicowane w
zależności od rodzaju przedsiębiorstwa.

Przepływy pieniężne w przedsiębiorstwie określa się jako ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym
okresie.

Przykład:
Działalność przedsiębiorstwa polega na wynajmowaniu pracowników firmom poszukujących ludzi do różnego
rodzaju prac sezonowych
10 zł/h pracy wynajętego pracownika z czego pracownik otrzymuje 7zł

W roku 2004 firma wynajęła 100 tys. godzin pracy. Zestawienie zysków i strat przedsiębiorstwa (inaczej rachunek
wyników)



Rachunek wyników firmy Rent-a-Person na dzień 31 grudnia 2004 (str. 168)

Rachunek wyników zawiera zysk przed opodatkowaniem i zysk po opodatkowaniu.

Zyski po opodatkowaniu są dla właściciela ważniejsze niż zyski przed opodatkowaniem.
Jeśli podatki zabierają zbyt dużą cześć zysków firmy, to firma może zrekompensować związane z tym straty
dochodów przez podniesienie cen.

Bilans to zestawienie wszystkich posiadanych przez firmę aktywów oraz wszystkie jej pasywów. Zawiera on
informacje dot. jakiegoś wybranego momentu, zazwyczaj roku. Bilanse sporządza się na dzień 31 grudnia każdego
roku.



Bilans firmy Snark na dzień 31 grudnia 2000 r. (str. 172)

Aktywami firmy Snark są: gotówka w banku, należności u odbiorców, zapasy towarów w jej magazynach i fabryka,
która.…

Na pasywa firmy Snark składają się: niezapłacone rachunki, kredyt hipoteczny obciążający przedsiębiorstwo oraz
kredyt bankowy finansujący wydatki krótkoterminowe firmy.

18

Kapitał własny formy jest to wartość jej aktywów pomniejszona o wartość jej zobowiązań

4. Koszt alternatywny a koszt księgowy

Ekonomiści i księgowi różnią się między sobą sposobem kalkulacji kosztów i zysków
Księgowi opisują faktyczne przychody oraz wydatki przedsiębiorstwa, ekonomiści zaś zwracają uwagę na sposób
alokacji zasobów pomiędzy różne ich zastosowania.
Ekonomiści definiują koszt wykorzystania zasobu, nie jako wydatekna zakup dóbr, lecz jako koszt alternatywny.

Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystanych
posiadanych zasobów (pacy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

Przykład decyzji, przy podejmowaniu której, występuje koszt alternatywny:
Jaki jest koszt alternatywny przeznaczenia ziemi komunalnej pod budowę ogólnodostępnego parkingu
W tym przypadku kosztem alternatywnym jest zysk, jaki ta ziemia może przynieść jeśli wykorzystamy w najlepszym
z istniejących zastosowaniu. Może to być np. inne, bardziej zyskowne przedsięwzięcie komunalne. Jeśli miasto nie
posiadałoby ziemi, to musiałoby ją nabyć za cenę rynkową. Kosz ten byłby wtedy kosztem w pełni odczuwalnym.
Dobrym przybliżeniem wartości alternatywnej ziemi jest jej cena rynkowa
Odzwierciedla ona skłonność potencjalnych nabywców do zapłaty za porównywalną parcelę w śródmieściu.

Reguła podejmowania optymalnych decyzji
Wybiera się dany wariant decyzyjny wtedy i tylko wtedy, gdy dodatkowe korzyści z jego realizacji przewyższają
dodatkowe, wynikające z niego koszty.

5. Finanse przedsiębiorstwa a władza

Kontrola nad przedsiębiorstwem rozstrzyga o tym, kto sprawuje władzę w przedsiębiorstwie w różnych sytuacjach
ekonomicznych. Zewnętrzne systemy finansowana przedsiębiorstwa są rynkami praw do kontroli nad
przedsiębiorstwem. W systemie funkcjonowania przedsiębiorstw w USA i UK mają miejsca wrogie przejęcia firm.
Uważa się wrogie przejęcia za siłę napędową, która zapewnia efektywność gospodarowania. Zagrożenia wrogimi
przejęciami powstrzymuje menedżerów przed zbyt wyraźnym odchodzeniem od zasad polityki maksymalizacji
zysku

6. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

Aby maksymalizować zysk, firma wybiera optymalną wielkość produkcji Zmiana wielkości produkcji wpływa
zarówno na koszty, jak i na wielkość przychodów ze sprzedaży. Koszty produkcji i popyt łącznie określają rozmiary
produkcji zapewniające maksymalizację zysku. Przy podejmowaniu decyzji produkcyjnych przedsiębiorstwo bierze
pod uwagę koszt krańcowy i utarg krańcowy.

Koszt krańcowy (marginal cost, MC) jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

Utarg (przychód) krańcowy (marginal revenue, MR) jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem
produkcji o jednostkę.

Zyski osiągają maksimum przy produkcji, dla której koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu. Inaczej
mówiąc: przedsiębiorstwo dążące do maksymalizacji zysku powinno zwiększać produkcję tak długo, jak długo
przychody krańcowe są większe od kosztów końcowych.

7. Analiza graficzna decyzji produkcyjnych przedsiębiorstwa



Koszt krańcowy i utarg krańcowy(str. 187)



Sposób wyznaczania optymalnej wielkości produkcji przedsiębiorstwa (str. 188)



Przesunięcie w górę linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu produkcji (str. 189)



Wzrost kosztu krańcowego prowadzi do zmniejszenia produkcji (str. 188)

19

VII. KOSZTY A WIELKOŚĆ PODAŻY

1. Funkcja produkcji

Możliwości techniczne produkcji determinują decyzje podejmowane przez producenta.
Teoria wyboru producenta dotyczy technicznych zależności związanych z transformacją nakładów, tj. usług pracy i
kapitał na produkcję dóbr i usług.

Proces produkcji jest to transformacja jednego rodzaju dóbr lub usług.

Do produkcji dobra X używa się dwa rodzaje nakładów: kapitał (K) i praca (L). Są to czynniki produkcji.

Producent dokonuje wyboru wielkości produkcji oraz metod wytwarzania.

Metoda produkcji jest to połączenie strumieni nakładów (usług) czynników produkcji w zestawy o określonych
proporcjach, które powodują wzrost poziomu produkcji.

Metoda wytwarzania jest efektywna, jeśli nie istnieje inna metoda wytwarzania danej wielkości produkcji, która
zużywa mniej jednego czynnika produkcji i nie zużywa więcej drugiego czynnika.

Funkcja produkcji określa maksymalną wielkość produkcji, jaką można osiągnąć przy danych nakładach.

2. Technika i technologa produkcji

Technologia jest to określona metoda łączenia czynników produkcji w procesie wytwarzania dóbr.
Wyróżniamy dwa rodzaje technologii:

a) kapitałochłonna
b) pracochłonna

Technologia kapitałochłonna jest to technologia wymagająca zastosowania dużej ilości kapitału i małej ilości pracy.

Technologia pracochłonna jest to technologia zużywająca dużo pracy i relatywnie mało kapitału.

Technika jest to zbiór wszystkich znanych technologii.

Postęp techniczny jest to nowa technologia, która pozwala na wytwarzanie danej wielkości produkcji oraz niższym
niż poprzednio poziomie nakładów (przeciwieństwem jest regres, a pośrodku jest stagnacja).



Rozszerzenie teorii podaży (str. 194)

3. Pojęcie i kryteria podziału kosztów

Koszty produkcji są istotnym elementem podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta. Aby mógł on
uzyskać ustalone w wyniku dokonanego wyboru ekonomicznego efekty musi ponieść określone nakłady.

W celu stosowania przesłanek podejmowania decyzji gospodarczych, jest również kontrolowania, rozliczania i
oceny efektywności działań, przedsiębiorstwa prowadzą rachunek ekonomiczny

Rachunek ekonomiczny obejmuje zbiór zasad i metod uzyskiwania potrzebnych informacji o kosztach, ich
kalkulacji, ewidencji, zaliczaniu do odpowiednich grup, rozliczanie itp.
Przedsiębiorstwo ponosi koszty w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, tj. produkcji i sprzedaży.

Kryteria podziału kosztów:

a) rodzaj kosztów
b) miejsce powstawania kosztów
c) sposób rozliczania kosztów na gotowy produkt
d) relacja kosztów na zmianę wielkości produkcji

4. Rodzaje kosztów w przedsiębiorstwie

Podział kosztów w układzie rodzajowym jest związany ze zużyciem określonego czynnika produkcji.

20

W ujęciu rodzajowym wyszczególnia się:

a) koszt materialne
b) koszty osobowe
c) koszty finansowe

Koszty materialne – suma wielkości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do wytworzenia danej produkcji
Trwały majątek produkcyjny (maszyny, urządzenia, budynki) zużywają się stopniowo w procesie produkcji.

Odpowiednie części jego wartości są ponoszone na wytwarzane produkty w formie amortyzacji. Kwotę amortyzacji,
zaliczoną do kosztów w danym okresie, ustala się na podstawie stawek odpisów określonych w obowiązujących
przepisach.

Koszty materiałowe + amortyzacja = koszty materialne

Na Koszty osobowe składają się wynagrodzenia pracowników za pracę.

Ogólna kwota kosztów osobowych obejmuje:

a) płace zasadnicze wszystkich grup pracowników (pracowników fizycznych, inżynieryjno – technicznych,

administracyjnych)

b) inne części składowe wynagrodzeń, jak: premie, dodatki

Koszty finansowe obejmują:

a) składki na ubezpieczenie rzeczowe i społeczne
b) wypłacane procenty od zaciąganych kredytów i emitowanych obligacji

5. Rodzaje kosztów wg miejsca ich powstawania

Podział kosztów wg miejsc ich powstawania wynika z faktu, że przedsiębiorstwo jest określoną strukturą
organizacyjną (produkcyjną i funkcjonalną)

Koszty ze względu na miejsce ich powstawania dzieli się następująco:

a) koszty produkcji podstawowej
b) koszty produkcji pomocniczej
c) koszty działalności marketingowej
d) koszty działalności badawczo – rozwojowej
e) koszty informacji naukowo – technicznej

6. Koszty a rozmiary produkcji

Mając na względzie związek pomiędzy kosztami i zmianą wielkości produkcji koszty dzieli się w zależności od
rozmiarów produkcji oraz ich zakresu.

Wg rozmiarów produkcji wyodrębnia się:

a) koszty stałe (fixe cost, FC)
b) zmienne (variable cost, VC)
c) całkowite

Koszty stałe wyrażają te koszty, które dane przedsiębiorstwo musi ponieść nawet wtedy, kiedy w ogóle nie
produkuje.

Chociaż wytwarzany przez daną firmę produkt wynosi zero, przedsiębiorstwo i tak musi honorować swoje
krótkookresowe zobowiązania (ustalone umownie czynsze, płace strażników, koszty konserwacji…)

Koszty zmienne to część kosztów całkowitych (total cost, TC), która rośnie wraz z produkcją. Z definicji …

Koszt całkowity jest to najniższy możliwy całkowity nakład pieniężny, którego wymaga wytworzenie każdego
dowolnego poziomu produkcji q. W miarę wzrostu q koszt całkowity TC rośnie.

7. Koszty przeciętne i krańcowe w krótkim i długim okresie

Koszty przeciętne (average cost, AC), czyli koszty jednostkowe są to koszty całkowite podzielone przez ilość
wyprodukowanych jednostek

AC = TC / q

21

Koszt przeciętny stanowi podstawę do kalkulacji cen nowych wyrobów i podejmowanie…

Koszt przeciętny można rozbić na 2 skł:

a) stały

koszt przeciętny stały = koszt całkowity stały / ilość produkcji

AFC = FC / q

b) zmienny

koszt przeciętny zmienny = koszt całkowity zmienny / ilość produkcji

AVC = VC / q

Koszty krańcowe (inaczej marginalne) są to koszty wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu

Oblicza się koszt krańcowy, odejmując od siebie łączne koszty w wyrażeniu pieniężnym związane z wytwarzaniem
sąsiadujących ze sobą ilości produkcji.



Krzywe kosztów przeciętnych i kosztów krańcowych w krótkim okresie (str. 216)



Krzywe kosztów przeciętnych i kosztów krańcowych w długim okresie (str. 206)

8. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa a koszty

Wybór przez przedsiębiorstwo rozmiarów produkcji w krótkim okresie

Optymalna wielkość produkcji wyznacza punkt zrównania krótkookresowych kosztów krańcowych z utargiem
krańcowym.



Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim okresie (str. 218)

Z rysunku widać, że przedsiębiorstwo podejmuje w krótkim okresie decyzję o wielkości produkcji Q

1

, przy której

MR=SMC



Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w długim okresie (str. 208)

W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji określone przez pkt B, w którym MR=LMC

9. Globalizacja, postęp techniczny i koszty skali

Globalizacja polega na pogłębiającej się międzynarodowej współzależności rynków krajowych, które wcześniej były
od siebie o wiele bardziej oddzielone. Jest częściowo sprawą polityki, gdyż różne kraje wprowadzają ułatwienia w
działalności firm zagranicznych.

Kierowanie wielkimi spółkami (np. Microsoft, Stell) staje się łatwiejsze.

Zwiększa się minimalna skala efektywna produkcji (MES)

Finalna skala efektywna produkcji (minimum efficient scale, MES) oznacza najmniejszy rozmiar produkcji, przy
którym krzywa długookresowych kosztów przeciętnych (LAC) osiąga minimum.



Minimalne skala efektywna produkcji (MES) w wybranych gałęziach przemysłu w UK i USA (str. 203)

10. Prawo malejących przychodów krańcowych

Krótki okres jest to czas, w którym przedsiębiorstwo nie jest w stanie dostosować się do zmian warunków działania.

Stały czynnik produkcji jest nakładem, którego wielkość nie może ulec zmianie. Natomiast czynnik zmienny może
ulec zmianie.

Prawo malejących przychodów głosi, że kiedy wszystkie z wyjątkiem jednego, czynników produkcji są stałe, to od
pewnego poziomu nakładów zmiennego czynnika produkcji jego produkcyjność krańcowa zmniejsza się

22



Produkcyjność pracy i prawo malejących przychodów krańcowych (str. 213)

23

VIII. KONKURENCJA DOSKONAŁA I CZYSTY MONOPOL

1. Pojęcie struktury rynku

Struktura rynku określ, w jaki sposób koszty i popyt wpływają na liczbę firm w gałęzi oraz na rodzaj i rozmiary
konkurencji.

Strukturę rynku przedstawia poniższa tabela:



Struktura rynku

Rodzaj rynku

Konkurencja

doskonała

Konkurencja niedoskonała

Konkurencja

monopolistyczna

Oligopol

Monopol

Liczba

przedsiębiorstw

wiele

wiele

kilka

jedno

Wpływ na cenę

brak

ograniczony

średni

znaczny

Bariery wyjścia

brak

brak

występują

bardzo silne

Z tabeli wynika, że istnieją dwa rodzaje struktur rynkowych:

a)

konkurencja doskonała

b)

konkurencja niedoskonała

Wyróżnia się trzy typy konkurencji niedoskonałej:

a)

monopol

b)

konkurencja monopolistyczna

c)

konkurencja oligopolistyczna (w skrócie: oligopol)

Skrajnymi strukturami rynku są:

a)

konkurencja doskonała

b)

monopol

Struktura rynku i decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwo należące do gałęzi są współzależne.

2. Charakterystyka rynku konkurencji doskonałej

Konkurencja doskonała odznacza się następującymi właściwościami:

a)

istnieje duża liczba przedsiębiorstw, z których każde posiada znikomy udział w produkcji całej gałęzi

b)

przedsiębiorstwa wytwarzają standaryzowany produkt

c)

przedsiębiorstwa w danej gałęzi wytwarzają zasadniczo ten sam produkt

d)

istnieje swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi

Konkurencja doskonała jest to taki rodzaj struktury rynku, na który zarówno sprzedawcy, jak i kupujący, uznają, że
ich działania nie wpływają na poziom ceny rynkowej.
Konkurencja doskonała oznacza stan, w którym wielkości sprzedaży lub zakupów poszczególnego producenta lub
konsumenta jest małą cząstką całego rynku. Cenę ustala rynek.



Krzywa popytu na produkt przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego (str. 227)

3. Decyzje przedsiębiorstwa w doskonałej konkurencji w krótkim i długim okresie.

Szczególna cechą ,konkurencji doskonałej jest stosunek między utargiem krańcowym a ceną. Produkcję ustala się
na poziomie pozwalającym zrówna cenę z kosztem krańcowym.

SMC = MR = P

gdzie:
SMC – krótkookresowy koszt krańcowy
MR – utarg krańcowy
P – cena



Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego w krótkim okresie (str. 229)

24



Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego w długim okresie (str. 230)

punkt C – przecięcie krzywej kosztów marginalnych i kosztów średnich

Wejściem nazywamy podjęcie produkcji w gałęzi przez nowe przedsiębiorstwa.
Wyjściem jest opuszczenie gałęzi przez działające w niej firmy.



Przedsiębiorstwo krańcowe w gałęzi (str. 235)

Przedsiębiorstwo krańcowe w gałęzi nie osiąga zysków, ani nie ponosi strat. Przedsiębiorstwo krańcowe oczekuje
na wejście do gałęzi

Jeżeli nastąpią jakiekolwiek warunki powodujące niewielki wzrost produkcji, to wejdzie ona do gałęzi.

4. Konkurencja na rynkach światowych

Producenci i konsumenci na całym świecie są częścią jednolitego rynku światowego danego towaru.



Równowaga wewnętrzna a ceny światowe (str. 242)

Z rysunku wynika, że krzywe DD i SS są krzywymi popytu i podaży na pewien towar na rynku krajowym. Towar ten
jest także przedmiotem wymiany na wolnokonkurencyjnym rynku światowym…

5. Czysty monopol jako skrajna struktura rynku

Przyczyny powstawania monopoli są następujące:

a)

wyłączność własności na określone surowce

b)

posiadanie patentu na dany produkt, który jest chroniony prawnie, co uniemożliwia innym producentom
jego kopiowanie

c)

wyłączność na sprzedaż danego produktu w pewnym rejonie, oparta na koncesji lub wynikająca z nawyków
nabywców, którzy dokonują zakupów w najbliższym sąsiedztwie mieszkania lub na trasie do pracy

d)

posiadanie praw do marki (nazwy firmowej) produktu

e)

prowadzenie produkcji na wielką skalę, która uniemożliwia innym firmom wejście do branży i rozwinięcie
produkcji na opłacalną skalę przy danej pojemności rynku

f)

polityka państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem zagranicznych produktów na rynek

g)

tworzenie sytuacji monopolistycznych przez państwo w celach fiskalnych (tzw. monopole państwowe)

h) porozumienie producentów działających jak jedna firma lub działalność….stwarzających monopol na rynku

pracy

(Czysty) monopol to jedyny sprzedawca lub potencjalny sprzedawca danego dobra, któremu nawet w długim
okresie nie zagraża konkurencja.

Polityka monopolistyczna to działanie przedsiębiorcy zmierzające do tego, żeby zdobyć i umocnić swoją pozycję
monopolistyczną

6. Równowaga w monopolu

W optymalnym wariancie produkcji krańcowy przychód musi się równać krańcowemu kosztowi.

Równowagę w monopolu przedstawia następujący wykres



Równowaga w monopolu: MC = MR (str. 247)

Monopolista maksymalizując zysk produkuje ilość Q

1

, przy której koszt krańcowy MC równa się utargowi

krańcowemu MR. Może natomiast sprzedać produkt po cenie P

1

.

W gospodarce rynkowej…

Monopol naturalny to taka gałąź gospodarki, w której długookresowe koszty przeciętne i krańcowe spadają wraz ze
wzrostem produkcji.

25

Przykładem monopolu naturalnego są przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, takie jak: energetyka, sieć
telefoniczna, wodociągi



Monopol naturalny osiąga korzyści skali (str. 251)

Monopson to wyłączny nabywca jakiegokolwiek towaru, usługi lub zasobu.
7. Różnicowanie cen w strukturze rynku typowej dla monopolu

Polega na stosowaniu różnych cen za dane dobro lub usługę, w zależności od wielkości zakupów osoby nabywcy,
jeżeli koszty krańcowe nie różnią się ze względu na osobę nabywcy.

Wyróżniamy dwa rodzaje różnicowania cen:

a)

doskonałe różnicowanie cen

b)

niedoskonałe różnicowanie cen

Doskonałe różnicowanie cen polega na sprzedawaniu każdej jednostki danego dobra czy usługi za maksymalną
możliwą do uzyskania cenę.

Niedoskonałe różnicowanie cen polega na stosowaniu kilku cen w zależności od poziomu konsumpcji lub
segmentu rynku wyróżnianych na podstawie kryterium (lokalizacja, wiek, dochód) nie mającego związku z
różnicami kosztów.

Różnicowanie cen jest możliwe tylko w pewnych okolicznościach. Chodzi o to, aby nabywcy nie mogli utworzy
rynku wtórnego…

8. Stopień monopolizacji

Wzór Lernera:

Istnienie monopolu bez długotrwałej ochrony państwa jest zwykle mało prawdopodobne.

– nadwy

żka ceny monopolowej

ponad koszty kra

ńcowe

26

m =

P – MC(Q)

P

IX. FORMY KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ: KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

I KONKURENCJA OLIGOPOLISTYCZNA

1. Charakterystyczne cechy różnych struktur rynkowych

Konkurencja doskonała występuje tam, gdzie wielka liczba przedsiębiorstw wytwarza identyczny produkt. Liczba
przedsiębiorstw jest tak wielka, iż żadna z nich nie może wpłynąć na cenę rynkową.

Monopol jest taką strukturą rynkową, w której działa jedno przedsiębiorstwo.

Pomiędzy tymi dwoma skrajnymi biegunami struktur rynkowych znajdują się pośrednie formy konkurencji
niedoskonałej. Są to:

o konkurencja monopolistyczna, w ramach której duża liczba przedsiębiorstw wytwarza zróżnicowane nieco

produkty

o konkurencja oligopolistyczna

W życiu gospodarczym zarówno wolna konkurencja, jak i pełny monopol są zjawiskami rzadkimi. W praktyce
występują obok siebie zarówno wielkie przedsiębiorstwa, jak i małe; silne i słabe.

Przedsiębiorstwa konkurują między sobą z różną intensywnością różnymi metodami.

Są rynki i segmenty rynków, gdzie działa bardzo wielu podobnych do siebie drobnych dostawców i odbiorców, z
których każdy z osobna dostosowuje się do warunków zewnętrznych. Jest to więc coś zbliżonego do konkurencji
doskonałej.

2. Charakterystyka konkurencji monopolistycznej

Firmy wytwarzają produkty będące bliskimi, ale nie doskonałymi substytutami.

Istnieje swoboda wejścia do grupy produktowej i wyjścia z grupy produktowej. Mówi się o swobodzie przepływu
kapitału.

Istnieje niejednorodność produktów. Dzięki temu firma uzyskuje odrębny rynek na swój produkt, na którym krzywa
popytu ma normalne, ujemne nachylenie.

Firma na tym rynku jest monopolistą. Może kształtować:

a) ceny
b) produkcję
c) maksymalizować zysk

Firma nie jest zatem cenobiorcą, lecz cenotwórcą.

Teoria konkurencji monopolistycznej opisuje funkcjonowanie gałęzi o dużej liczbie małych przedsiębiorstw, z
których każde uważa, że jego decyzje nie wpływają na zachowanie innych firm.



Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji monopolistycznej (str. 268)

D’D’ – mniejszy popyt na produkty

W strukturze rynku typowej dla konkurencji monopolistycznej występuje w krótkim okresie krzywa popytu DD.
Produkcję ustala się na poziomie, przy którym MC zrównuje się z MR. W tych warunkach osiągany przez
przedsiębiorstwo zysk przyciąga nowych producentów do gałęzi i powoduje przesunięcie krzywych popytu
wszystkich przedsiębiorstw w lewo. Krzywa popytu osiąga nowe położenie D’D’. W przypadku konkurencji
monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności F (w miejscu, w
którym styka się z krzywą AC, przy wielkości produkcji, dla której MC = MR)
Potem nie ma dalszych wejść do gałęzi ani wyjść.

3. Kartele

Kartel – organizacja niezależnych producentów zmierzających do wykluczenia konkurencji między sobą poprzez
regulację udziałów w rynku, poziomu produkcji i cen, a to w celu podnoszenia cen i zysków ponad poziomy
wyznaczone przez konkurencję.

27

Kartel – porozumienie przedsiębiorstw w danej gałęzi dotyczące:

a) warunków sprzedaży
b) podziału rynków zbytu
c) globalnych rozmiarów produkcji
d) wielkości produkcji poszczególnych przedsiębiorstw kartelu

Zmowy przedsiębiorstw są łatwiejsze w przypadku, kiedy formalne porozumienia są prawnie dozwolone.

Kartel z reguły dąży do osiągnięcia stanu, gdy suma korzyści jego członków jest równa tym, które może osiągnąć
dana gałąź traktowana jako całość.

4. Teoria gier i równowaga Nasha

Teoria gier:

a) określana jako teoria decyzji wielu osób oraz jako analiza konfliktów
b) analizuje się w niej zachowania różnych podmiotów oraz ich wzajemne interakcje
c) jest interdyscyplinarną dziedziną nauki związaną z matematyką i ekonomią

Mianem gry określa się szeroki wachlarz współzależności między podmiotami. Efekty tych współzależności
wynikają z powiązanych wzajemnie wariantów postępowania dwóch lub większej liczby osób działających z
różnych pobudek.

W przypadku występowania współzależności zachowań podmiotów mówi się o zachowaniach strategicznych. Jeśli
ta sama strategia zostaje wybrana dla każdego z możliwych profili strategii, to nazywamy ją strategią dominującą.

Analizę gier zapoczątkowali:

o John Charles Harsanyi (ekonomista, matematyki filozof amerykański)
o Reinhard Selen (ekonomista niemiecki)
o John Forbes Nash (matematyk i ekonomista amerykański)

W roku 1994 otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii za analizę równowagi przy działaniach w warunkach
niepełnej informacji.

J. C. Harsanyi przekształcił gry z niekompletną informacją w gry informacji kompletnej (choć niedoskonałej)
J. Nash wprowadził koncepcję równowagi w grach niekooperacyjnych. Koncepcja ta została nazwana równowagą
Nasha.

Równowaga Nasha to stan, kiedy każdy z graczy wybiera najlepszą strategię przy danych strategiach innych
graczy.

5. Konkurencja oligopolistyczna. Założenia i właściwości

Oligopol – gałąź, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich ma świadomość, że jego sytuacja zależy od
działań konkurentów.

Podstawowe założenia:

a) sprzedający są cenotwórcami
b) wejście na rynek może być wolne lub zablokowane
c) kupujący są cenobiorcami

Właściwości oligopolu:

a) ze względu na ilość kupujących i ich siłę – w oligopolu jest wielu kupujących, z których żaden nie ma siły

kształtowania rynku

b) ze względu na ilość sprzedających i ich siłę – w oligopolu jest kilku sprzedających, z których każdy ma dużą

siłę oddziaływania na rynek

c) ze względu na substytucyjność produktów – w oligopolu produkty mogą być zróżnicowane, lecz nie muszą

6. Analiza struktury gałęzi ze względu na stopień koncentracji

Działanie konkurencji między niewielką liczbą sprzedawców w strukturze rynku typowej dla oligopolu przedstawia
poniższa tabela:



Charakterystyczne cechy różnych struktur rynkowych

28

Z tabeli wynika, że różne struktury gałęzi charakteryzują się odmiennymi wielkościami wydatków na badania,
reklamę

Ze względu na stopień koncentracji wyróżnia się 3 główne struktury gałęzi:

a) o wysokim poziomie koncentracji
b) o umiarkowanym poziomie koncentracji
c) o niskim poziomie koncentracji
d) gałęzie bardziej skoncentrowane charakteryzują się sztywniejszymi cenami aniżeli gałęzie konkurencyjne

sprzedające swe wyroby na rynku

7. Model złamanej krzywej popytu

Model złamanej (załamanej) krzywej popytu wyjaśnia fakt, iż krzywa popytu firmy oligopolistycznej ma załamanie w
punkcie odpowiadającym panującej na rynku cenie.

Ceny na rynkach oligopolistycznych pomimo występowania zmian popytu i kosztów, wykazują tendencję do
stabilności.

Model złamanej krzywej popytu przedstawia wyjaśnienie zagadnienia sztywności cen.



Złamana krzywa popytu (str. 272)

Z rysunku wynika, że oligopolista maksymalizuje swój zysk przy cenie P0 i rozmiarach produkcji Q wyznaczonych
przez przecięcie się krzywych kosztów krańcowych z przerwaną krzywą utargi krańcowego na skutek załamania
się krzywej popytu.
Cena maksymalizująca zysk pozostaje na tym samym poziomie.

Oligopoliście nie opłaca się obniżka ceny, gdy inni mogą zrobić to samo, gdyż w rezultacie obniży się elastyczność
popytu, spadnie utarg całkowity i zmniejszy się jego zysk.

8. Funkcje reakcji

Funkcja reakcji przedsiębiorstwa pokazuje jak zmienia się optymalna wielkość produkcji tego przedsiębiorstwa na
skutek wszystkich możliwych działań konkurenta

W modelu Cournota każde przedsiębiorstwo uznaje wielkość produkcji innych przedsiębiorstw za daną.

Istota analizy Cournota polega na tym, że każda z firm przyjmuje wielkość produkcji drugiej firmy jako daną i
dostosowuje swoją podaż znając też popyt rynkowy.

Model Stackelberga.
Przedsiębiorstwo B zna wielkość produkcji ustaloną wcześniej przez przedsiębiorstwo A. Ustalając wielkość
produkcji przedsiębiorstwo A powinno przewidzieć reakcję firmy B.
W konkurencji strategicznej odbywającej się zgodnie z grą Stackelberga każda z firm chce być pierwsza, ale
chciałaby wykonać ruch możliwie jak najpóźniej, gdyby mogła być pewna, że rywal nie uprzedzi jej w wykonaniu
tego ruchu.

Strategiczne zachowania firm w strukturze rynku typowej dla oligopolu można podzielić na następujące:

a)

struktury współpracy

b)

struktury grabieżcze

a. grabież cenowa
b. grabież niecenowa
c. działania grabieżcze mające na celu zwiększenie kosztów rywala

Grabież cenowa jest najczęściej analizowana w nauce ekonomii. Polega na drastycznym obniżeniu cen w celu
spowodowania strat u rywala.

Grabież niecenowa może przejawiać się w postaci nagłej ekspansji produkcji, wprowadzeniu nowych produktów,
czy agresywnej promocji.

Działania grabieżcze zmierzają do eliminacji rywala przez zwiększenie jego kosztów, np. poprzez podjęcie działań
zwiększających cenę używanych przez niego czynników produkcji.

29

Teoria ekonomii nie dostarczyła dotąd jednoznacznych kryteriów teoretycznego odróżniania działań grabieżczych
od konkurencyjnych (wyjaśnienia strategii grabieży firm oligopolistycznych).

30

X. RYNEK PRACY

1. Pojęcie i własności rynków czynników produkcji

Rynki czynników produkcji w ujęciach mikroekonomii są to rynki, na których są kupowane i sprzedawane czynniki
produkcji od bieżącej produkcji.

Czynniki produkcji rozpatruje się jako strumienie, a nie zasoby.

Teoria podziału jest teorią popytu na czynniki produkcji, opartą na teorii krańcowej produktywności. Traktuje ona
wszystkie czynniki jednakowo i nie wyróżnia czynnika ludzkiego.

Czynniki produkcji służące do wytwarzania różnorodnych dóbr ekonomicznych dzieli się na 3 podstawowe grupy:

o

ziemia

o

praca

o

kapitał (dobra kapitałowe)

Rynki czynników produkcji analizuje się – podobnie jak rynki produktów – w warunkach konkurencji doskonałej i
konkurencji niedoskonałej.

Właściwości rynków czynników produkcji::

o

popyt na czynniki produkcji jest popytem pochodnym (tzn. wynika on z popytu na produkty, do wytworzenia
których czynnik jest zużyty)

o

wielkość zapotrzebowania na czynniki produkcji jest zależna od wielkości produkcji dóbr

Czynnikami produkcji są usługi zasobów, a nie same zasoby jako takie. Kupując pracę, kupuje się usługi
produkcyjne ludzi, a nie ich samych; to samo dotyczy kapitału i innych czynników.

2. Popyt przedsiębiorstwa na pracę

Popyt na pracę jest zakładaną odwrotną zależnością między płacą realną a wielkością zatrudnienia w danym
okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają zmianie.

Na rynku pracy spotykają się:

o

pracodawcy, czyli osoby chcące wynająć pracowników

o

osoby oferujące swe umiejętności, zdolności i pracowitość, w zamian za ekwiwalent pieniężny, zwany płacą

Popyt na pracę ze strony przedsiębiorstw wynika z popytu na inne czynniki produkcji. Jest to popyt pochodny
względem popytu na dobra (usługi) wytwarzane przez pracowników.

Analiza doskonale konkurencyjnego rynku pracy sprowadza się (podobnie jak w przypadku wszystkich innych
rynków) do analizy popytu, podaży i ceny.



Przesunięcie popytu na pracę

Z rysunku wynika, że krzywa popytu na pracę jest, jak wszystkie inne krzywe popytu nachylona w dół
Wzrost popytu na pracę spowoduje przesunięcie w prawo krzywej popytu z D

1

do D

2

.

Spadek spowoduje przesunięcie w lewo do D

3

.

Zakłócenia wolnej gry popytu i podaży na rynku pracy
Ograniczony przepływ pracy jest przykładem zakłóceń na tym rynku. Utrzymując podaż na niskim poziomie,
zmierza się do utrzymywania wysokich płac.

3. Podaż pracy

Podaż pracy jest to złożona dodatnia zależność między poziomem płac realnych, a liczbą pracowników (lub
roboczogodzin) oferowanych na rynku pracy w danym okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają
zmianie.

Podaż pracy dotyczy liczby godzin przepracowanych w przedsiębiorstwach przemysłowych, firmach usługowych i
innych typach działalności.

31

Głównymi wyznacznikami podaży pracy są:

o

liczba ludności

o

godziny czasu pracy

Na podaż pracy wpływają też inne czynniki wewnętrzne, jak na przykład rosnący udział kobiet w zatrudnieniu.

Limitowanie podaży pracy względem innych czynników produkcji, wywołuje wzrost stawek płac lub utrzymywać je
na wyższym poziomie.

Wzrost podaży pracy przy innych czynnikach bez zmian powoduję obniżkę stawek płac



Przesunięcie podaży pracy

Z rysunku wynika, ze krzywa podaży pracy jest nachylona w górę.
Wzrost podaży pracy spowoduje przesunięcie krzywej podaży w prawo z S

1

do S

2

.

Spadek podaży pracy spowoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo z S

1

do S

3

.

4. Specyfika podaży pracy

Podaż pracy zależy od decyzji pojedynczych osób, przedsiębiorstw działających w danej gałęzi, jak i w całej
gospodarce.

Zasób siły roboczej jest to ogół jednostek pracujących lub poszukujących zatrudnienia.

Stopień aktywności zawodowej to odsetek danej grupy ludności w wieku produkcyjnym wchodzący w skład zasobu
siły roboczej.

Związek pomiędzy liczbą przepracowanych godzin i płacą realną
Ludzie nie chcą maksymalizować dochodu z pracy, lecz użyteczność. Ponieważ tę ostatnią zwiększa także czas
wolny, linia rynkowej podaży pracy nie zawsze jest linią wznoszącą siłę.

Niekiedy przy wysokich płacach zmienia ona nachylenie z dodatniego na ujemne. Pojawia się wówczas zawrócona
krzywa podaży pracy.



Zawrócona krzywa podaży pracy (str. 308)

Z rysunku wynika, że krzywa podaży ma nachylenie dodatnie.
Ilość oferowanej pracy jest tym większa im większa jest płaca realna. Krzywa podaży pracy po osiągnięciu
pewnego punktu „zawraca”.
Dalszy wzrost płacy realnej powoduje zmniejszenie podaży pracy.

Według koncepcji krzywej Williama H. Beveridge’a gdy wzrostowi stopy bezrobocia towarzyszy spadek wolnych
miejsc pracy, to przyczyną wzrostu bezrobocia jest recesja gospodarcza.

Gdy wzrost stopy bezrobocia jest związany ze wzrostem stopy wolnych miejsc pracy, to istotną rolę we wzroście
bezrobocia odgrywa tzw. negatywny szok realokacyjny (pracownicy są źle informowani bądź też nie mogą lub nie
chcą przyjąć ofert pracy).

5. Równowaga na rynku pracy

Różnicowanie kwalifikacji i umiejętności praktycznych na rynku pracy jest ważnym czynnikiem pozwalającym
pracownikom uzyskać kontrolę nad warunkami zatrudnienia.

Pracownicy o szczególnie rzadkich kwalifikacjach napotykają na niższą konkurencję niż ci, którzy dysponują
typowymi, przeciętnymi kwalifikacjami.

Równowaga na rynku pracy
Rynek konkurencyjny to taki rynek, na którym ani indywidualny pracodawca, ani indywidualny pracownik nie ma
wpływu na stawkę płac.

Płaca równowagi jest określana podobnie jak ceny dóbr i usług. Sytuację równowagi na rynku pracy przedstawia
poniższy rysunek

32



Równowaga na rynku pracy (str. 316)

Z rysunku wynika, że przy danych krzywych podaży S i popytu na pracę poziom równowagi stawki płac wyniesie
D

1

. Zatem równoważąca ilość pracy znajduje się punkcie Q

2

. Jeśli stawka płac wzrośnie do poziomu W

2

to pojawi

się nadwyżka siły roboczej równa różnicy pomiędzy Q

3

do Q

1

.

6. Płace a rynek pracy

Płaca jest ceną pracy, stanowiącą wynagrodzenie za jednostkę produktu pracy.

Mogą występować poza wynagrodzeniem za pracę, dochody z innych źródeł:

o

dochody kapitału

o

świadczenia społeczne (np. bezpłatna opieka lekarska)



Wpływ różnic podaży i popytu na stawkę płac

Z rysunku wynika, że na doskonale konkurencyjnym rynku pracy wyższy popyt na pracę D2 wywoła wyższe stawki
płac.



Wpływ różnic podaży i popytu na stawkę płac

Z rysunku wynika, że na doskonale konkurencyjnym rynku pracy większa podaż pracy S2 wywoła niższe stawki
płac

Gdyby identyczni pracownicy wykonywali pracę w warunkach konkurencji doskonałej każdy otrzymywałby taką
samą płacę.
Jednak w świecie realnym rodzaje pracy i pracownicy różnią się.

Ponadto czynniki instytucjonalne ograniczają konkurencyjność rynków pracy. Zatem jedni zarabują więcej od
drugich. Różnice w zarobkach mogą być istotne.

Zad:
Dlaczego studenci ekonomii oczekują w przyszłości wyższych płac niż równie zdolnie studenci filozofii?

33

XI. RÓŻNE RODZAJE PRACY

1. Pojęcie stawki płac

Stawka płac jest to cena pracy określaną tak jak każda inna cena, przez podaż i popyt.

Popyt na pracę jest funkcją nachyloną w dół zależną oceny produktów finalnych i wydajności pracowników.

Pracownicy otrzymują zróżnicowane płace. Zróżnicowanie to odzwierciedla takie ich cechy jak: wykształcenie,
doświadczenie zawodowo, wrodzone zdolności, wydajność pracy, płeć i przynależność do związków zawodowych.

Podaż pracy jest funkcją nachyloną w górę, zależną od tego jaką wartość ma dla pracowników zatrudnienie w
konkretnej gałęzi czy rynku, w zestawieniu z innymi możliwościami.



Wpływ różnic podaży i popytu na stawkę płac (zmiana popytu)

Z rysunku wynika, że na konkurencyjnym rynku pracy wyższy popyt na pracę D

2

wywoła wyższe stawki płac.



Wpływ różnic podaży i popytu na stawkę płac (zmiana podaży)

Z rysunku wynika, że na konkurencyjnym rynku pracy większa podaż pracy S

2

wywoła niższe stawki płac.

2. Czynniki zróżnicowania płac

Wyróżnia się następujące czynniki różnic płacowych:



wykształcenie w kwalifikacje zawodowe



cechy osobiste pracownika



staż pracy



miejsce i rodzaj pracy

Wykształcenie i kwalifikacje zawodowe
Pracownicy o wyższym poziomie wykształcenia i wyższych kwalifikacjach zarabiają więcej.
Wszyscy absolwenci wyższych uczelni mogą liczyć na wyższe zarobki w porównaniu z pracownikami, którzy nie
mają wyższego wykształcenia.

Cechy osobiste pracownika
Cechy indywidualne pracownika mogą wpływać na wysokość zarobków.
Mniejszości narodowe (imigranci) zarabiają zazwyczaj mniej niż tubylcy.
Dzieje się tak nawet po uwzględnieniu różnic wynikających z poziomu doświadczenia i nabytych kwalifikacji
zawodowych.

Staż pracy
Płace rosną wraz ze stażem pracy, choć ich przyrost w miarę przyrostu przepracowanych lat stopniowo zmniejsza
się. Doświadczenie zawodowe mierzone latami pracy jest ważnym czynnikiem różnicowania płac.

Miejsce i rodzaj pracy
Z uwagi na miejsce pracy zwykle wynagrodzenia w centrach zurbanizowanych są wyższe aniżeli w innych
częściach kraju.
Z uwagi na rodzaj pracy wyróżnia się: pracę prostą i pracę złożoną.

Określenia płaca godziwa jest stosowane w Europejskiej Karcie Społecznej. Jest to dokument Rady Europy
uchwalony 18 października 1961 roku.

Płaca godziwa ma zagwarantować i urzeczywistnić prawa człowieka i podstawowe wolności obywatelskie. Chodzi
o podjęcie działań dla polepszenia poziomu życia całej ludności, zarówno wiejskiej, jak i miejskiej – głosi dokument.

3. Inwestycje w kapitał ludzki

Kapitał ludzki oznacza nabyte kwalifikacje oraz możliwości produkcyjne pracowników. Zazwyczaj za kapitał uważa
się fabrykę i wyposażenie. Kapitałem jest np. hala produkcyjna wraz ze znajdującymi się w niej maszynami.

34

Definicja inwestycji w kapitał ludzki
Praca wykwalifikowana jest stosunkowo rzadkim czynnikiem produkcji, ponieważ tworzenie kapitału ludzkiego jest
procesem kosztownym.

Decyzja o dokonaniu inwestycji w kapitał ludzki wymaga porównania obecnych kosztów z zaktualizowaną
wartością dodatkowych przyszłych dochodów lub innych przyszłych korzyści.

4. Dyskryminacja na rynku pracy i jej przejawy

Dyskryminacja to odmienne traktowanie różnych osób o identycznych cechach.

Nieodpowiednie traktowanie dot. następujących problemów:



sfery zatrudnienia



sfery bezrobocia



sfery dochodów pieniężnych



miejsc zajmowanych w hierarchii stanowisk

Trzy modele dyskryminacji ekonomicznej

1) dyskryminacja przez pracodawców występuje wtedy, gdy pracodawca płaci kobietom mniej za taką samą

pracę jaką wykonują mężczyźni

2) dyskryminacja przez współpracowników występuje wtedy, gdy mężczyźni nie chcą współpracować z

kobietami w danym miejscu pracy ponieważ taką sytuację uważają za coś poniżającego

3) dyskryminacja przez klientów występuje wtedy, gdy klienci w pranych sytuacjach wolą być obsługiwani przez

mężczyzn w innych przez kobiety. Podstawa tych klientów jest uzależniona od rodzaju wykonywanej usługi

5. Dyskryminacja ekonomiczna ze względu na płeć

Dyskryminacja ekonomiczna ze względu na płeć jest to sytuacja, w których kobiety posiadają identyczne lub
bardzo zbliżone kwalifikacje i doświadczenie zawodowe są nieodpowiednio traktowane w stosunku do mężczyzn.



Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto kobiet i mężczyzn w Polsce w latach 1995 – 2004

W 1995 r. kobiety zarabiały średnio 76,3% tego, co zarabiali mężczyźni.
W 2004 r. kobiety zarabiały 83,5% tego, co zarabiali kobiety.

6. Zagadnienie płacy minimalnej

Płaca minimalna jest to płaca, której najniższy poziom został ustalona przez państwo i nie może być obniżony
przez pracodawców.

W wielu krajach obowiązują ustawowe płace minimalne. Wprowadza się je w trosce o dochody pracowników,
zwłaszcza tych, którzy mają niskie kwalifikacje i są względnie słabi na rynku pracy.

Zwolennicy płacy minimalnej twierdzą, iż ustawodawstwo płac minimalnych, przyczyni się do postępu socjalnego,
podnosząc dochody osób nisko zarabiających.

Płace minimalne są ustalane, gdyż politycy czują przemożną potrzebę „zrobienia czegoś” dla pracowników mała
zarabiających.

Inicjatorem wprowadzenia płacy minimalnej są związki zawodowe.



Płaca minimalna

Jeśli płaca minimalna jest niższa lub równa płace równoważącej rynek pracy W*, to nie powoduje żadnych
konsekwencji na tym Rynu.
Jeżeli jednak jest ustalona jako płaca minimalna W

min

(W

min

> W*), pojawiają się nadwyżki podaży nad popytem.

Cześć potencjalnych pracowników nie znajduje zatrudnienia.

Prawna regulacja stawek płac w USA
Kongres USA uchwalił pierwszą federalną ustawę określającą płacę minimalną w 1938 roku, ustalając ją na
poziomie 0,25 centów/godzinę

Metody ustalania płacy minimalnej

35

Wyróżnia się dwie podstawowe metody kształtowania płacy minimalnej:



ustalenie legislacyjne



ustalenie w układach zbiorowych pracy



Płaca minimalna (tabela)

W styczniu 1981 roku płaca minimalna W USA wynosiła 3,35 dolarów/godzinę, pozostając na tym poziomie do
1989 roku. Chociaż ustawy określające płacę minimalną są bardzo trudne – to w niektórych kręgach społecznych –
jest niechęć wobec płac minimalnych.

7.Analizna relacji płac w wybranych krajach UE i USA

Analiza systemów płac stosowanych współcześnie w krajach UE i USA oraz innych państwach gospodarczo
rozwiniętych wykazuje, że firmy dążą do sprawiedliwego opłacania pracy, motywowania do dobrych wyników,
obserwują potrzeby i zainteresowania pracowników, chcą wynagrodzić ich za zaangażowanie i włożoną pracę.



Przeciętne wynagrodzenie osób z wyższym wykształceniem wg zawodów w Polsce w 1998r i USA w

1995r.



Przeciętne płace miesięczne we Francji wg kategorii zawodowej w 1997r.



Płace przeciętne w WB w 1999 roku w funtach tygodniowo



Place pracowników administracji w szpitalu u USA w dolarach w 1997r.

8. Wynagrodzenia maksymalne



Place dyrektorów w krajach Europy Zachodniej w 1998r.

36

XII. RYNKI CZYNNIKÓW PRODUKCJI

1. Charakterystyka podstawowych pojęć

Czynniki produkcji
Wyróżnia się 3 rodzaje czynników produkcji. Są to praca, ziemia, kapitał. Praca i ziemia należą do pierwotnych
czynników produkcji. Kapitał należy do specyficznych czynników produkcji.

Czynnikami produkcji są usługi zasobów, a nie same zasoby jako takie.. Kupując pracę, kupuje się usługi
produkcyjne ;ludzi, a nie ich samych. To samo dotyczy kapitału i innych czynników.

Czynniki produkcji są takimi towarami, które kupuje się nie dla nich samych; lecz dla przekształcenia ich w nakłady
dające nowy produkt, który przynosi zysk.

Kapitał i ziemia jako czynniki produkcji

Kapitał rzeczowy (fizyczny) jest to zasób wytworzonych dóbr wykorzystywanych do produkcji innych dóbr i usług.
Jest on rezultatem produkcji. Obejmuje: wyposażenie hal produkcyjnych, budynki, infrastrukturę transportową,
sprzęt trwałego użytku.

Ziemia jest to czynnik produkcji dostarczany przez naturę.

Kapitał rzeczowy i ziemia są aktywami przedsiębiorstwa. Kapitał ten podlega stopniowemu zużyciu w procesie
produkcji, czyli amortyzacji. Zasób kapitału może wzrastać dzięki nowym inwestycjom. Ziemia nie podlega
amortyzacji. Zasób ziemi traktuje się jako stały.

Kapitał i ziemia tworzą rzeczowy majątek narodowy.

Zasób jest to ilość pewnego składnika aktywów w jakimś momencie.

Inwestycje brutto to produkcja nowego i/lub ulepszenia istniejącego kapitału rzeczowego.

Inwestycje netto to inwestycje brutto pomniejszone o zużycie istniejącego zasobu kapitału rzeczowego (majątku
produkcyjnego)

Rodzaje kapitału w przedsiębiorstwie:



kapitał rzeczowy przedsiębiorstwa, czyli jego urządzenia produkcyjne, maszyny, budynki



kapitał finansowy tworzą: posiadana gotówka, papiery wartościowe

Podział czynników produkcji z punktu widzenia podaży:



czynniki wyczerpywalne (węgiel, ropa, gaż)



czynniki odnawialne (drewno, maszyny, budynki)

Z punkty widzenia możliwości przenoszenia dolinnych zastosowań:



czynniki mobilne, są to czynniki, które łatwo przemieszczają się pomiędzy różne zastosowania w odpowiedzi
na małe zmiany bodźców ekonomicznych, np. ceny



czynniki niemobilne – duża zmiana bodźca ekonomicznego, np. ceny, powoduje mały przepływ czynnika

Mobilność ziemi jest to ekonomicznie duża, fizycznie niemobilne

Mobilność kapitału – część mobilna, część nie

Mobilność pracy – fizycznie mobilna, kwalifikacyjnie wymaga więcej czasu

2. Ustalanie popytu na czynniki produkcji

Popyt na czynniki produkcji, zależy od istnienia popytu na dobra, które są z niego wytwarzanie lub, które ten
czynnik pomaga wytwarzać.

Popyt na czynniki produkcji jest pochodny względem popytu na dobra finalne.

37

Ustala się popyt:



pojedynczej firmy na dany czynnik produkcji



popyt rynkowy na czynniki produkcji zgłaszany przez pojedynczą firmę



popyt rynkowy na czynniki produkcji dla całego rynku



Popyt pojedynczej firmy na dany czynnik produkcji

Objaśnienie:
Wartość produktu krańcowego (VMP – value of marginal product)
Z rysunku wynika, że im niższa cena czynnika produkcji, tym niższa wartość produktu krańcowego, którą firma
może zaakceptować. Firma wykazuje nachyloną w dół krzywą popytu na dany czynnik produkcji.

Gdy cena spada z P

2

do P

1

to wartość produktu krańcowego danej firmy (krzywa VMP) maleje wraz z nią. Firma

zwiększa wielkość popytu na dany czynnik produkcji z Q

1

do Q

2



Ustalenie popytu rynkowego na czynniki produkcji przez pojedynczą firmę

Z rysunku wynika, że jeśli cena rynkowa danego czynnika produkcji spada z P

3

do P

2

, wszystkie firmy w danej

gałęzi gospodarki mogą zwiększyć jego zużycie.

Wartość produktu krańcowego (VMP) jest ustalana przez przemnożenie produktu krańcowego przez cenę
produktu, to spadek ceny powoduje, że krzywa VMP przesunie się w dół Z VMP

1

do VMP

2

.

Przy niższej cenie czynnika produkcyjnego (P2) firma zwiększy zużycie czynnika produkcyjnego z Q

1

do Q

2

.

Dalsza obniżka ceny czynnika produkcji oznaczałaby, jeszcze większy wzrost wielkości popytu nadal czynnik
produkcji do Q

3

.



Ustalenie popytu rynkowego na czynniki produkcji dla całego rynku

Z rysunku wynika, że rynkowy popyt na czynniki produkcji ustalany jest przez horyzontalne sumowanie krzywych
popytu wszystkich firm na dany czynnik produkcji.

Na rynku, na którym działają dwie firmy, A i B. Popyt na czynnik produkcji wyniesie D

a+b

3. Elastyczność popytu na czynniki produkcji

Elastyczność popytu na czynniki produkcji określa się jako zmianę ilości czynnika do procentowej zmiany ceny
czynnika produkcji.

Definicja i miara elastyczności popytu na czynniki są takie same, jak na dobra konsumpcyjne.

Popyt na czynniki produkcji będzie tym bardziej elastyczny, im:



bardziej elastyczny jest popyt na finalny produkt



łatwiejsze jest zastosowanie go jako substytutu innych czynników i zastąpienie go innym



większa jest cenowa elastyczność podaży innych czynników produkcji

Popyt firmy na czynnik produkcji będzie bardziej elastyczny w długim okresie niż w krótkim.

Teoria podziału jest teorią popytu na czynniki produkcji opartą na teorii krańcowej produktywności.

4. Kształtowanie się popytu i podaży na fundusze pożyczkowe

Popyt na fundusze pożyczkowe pochodzi z dwóch źródeł. Składa się na to:



popyt gospodarstw domowych



popyt firm

Popyt gospodarstw domowych na fundusze pożyczkowe wynika stąd, że niektóre gospodarstwa domowe pragną
konsumować więcej niż pozwalają ich bieżące dochodu.

Drugim źródłem popytu na fundusze pożyczkowe są firmy

38

Firmy chcą dokonywać inwestycji kapitałowych, a nie posiadają wystarczających funduszy własnych.



Popyt na fundusze pożyczkowe

Z rysunku wynika, że krzywa popytu na fundusze pożyczkowe jest nachylona w dół z powodu obniżania się
krańcowej stopy przychodów z inwestycji. Im więcej zaangażuje się kapitału, tym bardziej spadnie krańcowa stopa
przychodu z niego.
Wzrost stopy procentowej z R

1

do R

2

dochodzi do spadku wielkości popytu na kapitał pożyczkowy z Q

2

do Q

1

Podaż funduszów pożyczkowych pochodzi z gospodarstw domowych chcących zaoszczędzić swój dochód w celu
zwiększenia konsumpcji w przyszłości lub utrzymania jej na pożądanym poziomie. Inne źródło podaży funduszy
pożyczkowych stanowią wolne środki przedsiębiorstw.

Brak możliwości inwestycyjnych przy korzystnych stopach procentowych skłania firmy do oszczędności i trzymania
tych środków w bankach. Im wyższe stopy procentowe tym silniejsze bodźce do oszczędzania.



Podaż funduszy pożyczkowych

Z rysunku wynika, ze krzywa podaży funduszy pożyczkowych wznosi się w prawo w górę.
Przy wyższych stopach procentowych więcej środków na pożyczki, ponieważ pożyczkodawcy są wyżej
wynagradzani za poświęcenie bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłych wypłat.

Firmy pożyczają na inwestycje, ponieważ strumień zysków z inwestycji napłynie w przyszłości, podczas gdy ich
koszt musi być zapłacony na bieżąco. Inwestycyjne potrzeby firm są ważnym źródłem popyty na fundusze
pożyczkowe.

Jeśli gospodarka wchodzi w okres recesji, firmy będą przewidywały spadek sprzedaży, a zatem i niższe zyski z
inwestycji kapitałowych w przyszłości.

5. Ceny usług kapitału

Cena aktywów to suma, za którą dany zasób może być bezpośrednio nabyty.

Wchodząc w jego posiadanie, właściciel nabywa tytuł do przyszłego strumienia usług kapitału, jakiego ten zasób
może dotyczyć.

Stopa przychodów z inwestycji stanowi dochód uzyskany z tytułu zakupu kapitału, wyrażony w procentach cen.

Krańcowa stopa przychodu z inwestycji stanowi dodatkowy dochód uzyskany z zakupu dodatkowych zasobów dóbr
kapitałowych.

6. Stopy procentowe i ich rodzaje

Stopa procentowa jest ceną, jaką pożyczkobiorcy płacą pożyczkodawcą za użycie ich funduszów do realizacji
swoich celów. Jak każda cena rynkowa stopa procentowa jest wyznaczona przez popyt, podaż funduszy
pożyczkowych.

Procent jest to płatność za odłożoną konsumpcję, wyrażona jako odsetki od wypożyczonej kwoty pieniężnej. Na
konkurencyjnym rynku funduszy pożyczkowych stopy procentowe wykazują tendencję do odzwierciedlania
produktywności kapitału.
Procent wynagradza pożyczających za uwolnienie zasobów, potrzebnych przy produkcji dóbr kapitałowych
(inwestycyjnych)

Czynniki wpływające na stopę procentową:



ryzyko, premia za ryzyko ma skłonić firmy do podejmowania ryzykownych inwestycji



inflacja, w przypadku rosnących cena niezbędne jest korygowanie stóp procentowych o zmiany miar
pieniężnych powodowane przez inflację



polityka rządu



regulacje bankowe

Wyróżnia się następujące rodzaje stóp procentowych:



rynkowa (nominalna, pieniężna) stopa procentowa



realna stopa procentowa

39

Rynkowa (nominalna, pieniężna) stopa procentowa jest to całkowita płatność, którą można otrzymać od udzielonej
pożyczki. Jest ona wyrażona w postaci procentu od udzielonej pożyczki. Składa się z 3 elementów:



czysta stopa procentowa – jest to przychód, którego można oczekiwać z inwestycji w warunkach braku
ryzyka i inflacji



koszt ryzyka



oczekiwana stopa przyszłej inflacji

Realna stopa procentowa jest to rynkowa (nominalna lub pieniężna) stopa procentowa minus oczekiwana stopa
procentowa

Nominalna stopa procentowa określa, jaką faktyczną sumę dolarów otrzyma się w postaci odsetek, pożyczając
jeden dolar na rok

Realna stopa procentowa mierzy dochód odsetek (zyska kapitału) ilością dóbr, które można za nie kupić. Jest
zazwyczaj niewysoka i dodatnia, chodź niekiedy bywa również ujemna.



Procent składany (str. 370)

7. Ziemia i renta gruntowa

Jeśli cena ziemi dla wszystkich jej użytkowników spada, to będzie na nią zgłaszany większy popyt i produkowana
będzie większa ilość dóbr.

Zwiększona ilość dóbr wywoła spadek cena rynkowych produktów finalnych.

Z kolei niższa cena dóbr spowoduje konsekwencji spadek wartości produktu krańcowego. To z kolei spowoduje
redukcję popytu na ziemię.



Rynek usług ziemi (str. 386)

Z rysunku wynika, że krzywa podaży ziemi SS przebiega pionowo, ponieważ krzywa pochodnego popytu na usługi
ziemi odzwierciedla wartość krańcowego produktu ziemi.
Krzywa popytu DD na usługi ziemi określa stawkę opłaty dzierżawnej R

0

, odpowiadającej równowadze.

Jeżeli krzywa popytu na usługi ziemi przesuwa się do Położenia D’D’, to stawka ta wzrasta Do R

1

.



Alokacja ziemia między konkurencyjne zachowania (str. 388)

Objaśnienia:
D

F

D

F

– krzywa popytu na ziemię na cele rolnicze

D

H

D

H

– krzywa popytu na ziemię pod zabudowę

Z rysunku wynika, ze krzywa D

F

D

F

jest krzywą popytu na ziemię na cele rolnicze, D

H

D

H

zaś krzywą popytu na

ziemię pod zabudowę.
Stawka równowagi R

0

zapewnia zrównanie się łącznego zapotrzebowania na usługi ziemi (L

F

+ L

H

) z łączną

podażą. W bardzo krótkim okresie podaż ziemi dla obu zastosowań jest stałą (L

F

i L

H

)

Opłata dzierżawna za ziemię uprawną pozostaje w krótkim okresie na poziomie R

0

. Powstają bodźce, aby

relatywnie więcej ziemi przeznaczyć pod zabudowę, a nie na cele rolnicze.

9. Podział dochodów w Wielkiej Brytanii

Funkcjonalne podział dochodów informuje, jaka część dochodu narodowego przypada różnym czynnikom
produkcji. W WB w 2002 r.:



płaca najemna stanowiła 67% udziału w dochodzie narodowym



praca na własny rachunek 9%



zyski i dochody z własności 24%

Podmiotowy podział dochodów informuje o proporcjach podziału dochodu narodowego między poszczególne
jednostki, niezależnie od tego, z usług jakich czynników czerpią one swoje dochody.

40

XIII. RYZYKO I INFORMACJA

1. Charakterystyka niepewności oraz ryzyka

Problem ryzyka i niepewności interesował ekonomistów od dawna.

Z niepewnością mamy do czynienia wówczas, gdy nie znamy prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia i nie
umiemy go oszacować.
O ryzyku mówi się wtedy, gdy decyzja jednostki dotyczy zdarzeń, które mogą wystąpić ze znanym
prawdopodobieństwem.

Wiedza o prawdopodobieństwie wystąpienia zdarzenia pochodzi zazwyczaj z przeszłości. Oblicza się je na
podstawie wcześniejszych doświadczeń.

Działalność, która wiąże się ryzykiem charakteryzuje się z prawdopodobieństwem wystąpienia określonego wyniku
(sytuacji)

Prawdopodobieństwo p jest liczbą z przedziału [0,1], która pokazuj, ile razy dane zdarzenie wystąpi ,jeśli określona
sytuacja powtórzy się wielokrotnie

Gdzie:
p – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
m – liczba powtórzeń zdarzenia
M – liczba prób

2. Postawy wobec ryzyka

Ekonomiści klasyfikują indywidualne postawy wobec ryzyka następująco. Są to:



unikanie ryzyka



neutralność wobec ryzyka



zamiłowanie do ryzyka



Postawy ludzi wobec ryzyka (str. 402)

Osoby unikające ryzyka będą skłonne poświęcić część swoich zasobów, aby je zmniejszyć. Potwierdzeniem tego
jest ekspansja sektora ubezpieczeń.

Osoby, które biorą na siebie ryzyko muzą otrzymać za to odpowiednie wynagrodzenie. Osoba ta podejmie
wyzywanie nawet wtedy, kiedy prawdopodobieństwo przegranej przeważa.

Duża część działalności ekonomicznej polega na opłacaniu tych, którzy mniej boją się ryzyka, przez tych, którzy
nie lubią podejmować ryzykownych działań.

3. Zagadnienie łączenia i dzielenia ryzyka

Łączenie niezależnego od siebie ryzyka różnych podmiotów stanowi podstawę działania firmy ubezpieczeniowej.
Ryzyko, które ponosi firma, zostaje uzależnione od zachowania bardzo dużej liczby osób.

Łączenie ryzyka jest możliwe wówczas, gdy może ono być rozłożone na dużą liczbę osób oraz gdy ryzyka
ponoszone przez poszczególne osoby nie zależą do siebie. Łączenie ryzyka nie byłoby możliwe, gdyby wszyscy
tworzący pulą narażeni bylina to samo niebezpieczeństwo.

Łączenie ryzyka polega na agregowaniu niezależnych od siebie rodzajów ryzyka w celu obniżenia niepewności dla
całej zbiorowości.

Dzielenie ryzyka jest innym sposobem zmniejszania kosztów związanych z ryzykiem.

5. Ryzyko ubezpieczalne i nieubezpieczalne

p =

m

M

41

„Ryzyko moralne” występuje przy wszystkich rodzajach ubezpieczenia. W niektórych przypadkach ryzyko
„moralne” jest tak olbrzymie, że dany przypadek jest nieubezpieczalny.

Klasyczny przypadek miał miejsce wtedy, kiedy londyńska firma Lloyd’s odmówiła sycylijskiemu ojcu ubezpieczenia
czci jego córki.

42

XIV. GOSPODARKA OPARTA NA INFORMACJI

Gospodarka oparta na informacji wydaje się być zupełnie nowym zjawiskiem..
Trwa rewolucja informacyjna. Jest ona podstawą dynamicznego rozwoju gospodarki.

Główne cechy produktów ucieleśniających informację:



konieczność użytkowania produktów ucieleśniających informację



produkcja informacji jest kosztowana, podczas gdy kopiowanie i dystrybucja pozostają tanie.



przewaga kosztów stałych nad zmiennymi



zależność efektów zewnętrznych sieci od liczby użytkowników i szybkości ich wejścia do sieci

1. Cechy produktów informacyjnych

E-produkt:



zapisuje się w postaci cyfrowej



jego przesyłanie trwa szybko



komunikacja pomiędzy stronami jest bezbłędna oraz tania

Użytkowanie informacji
Produkty ucieleśniające informację odznaczają się tym, że ich wartość zostaje oceniona przez użytkownika dopiero
po zakupie i wypróbowania.
Sprawdzenie jakości w trakcie działania wymagają prób i oglądu zewnętrznego (darmowe próbki, zapowiedzi,
możliwość przejrzenia zawartości).

Nadmiar informacji powstaje wtedy, gdy ilość dostępnych informacji jest duża, a koszt ich przetwarzania jest
wysoki.. wzrasta wtedy znaczenie urządzeń selekcjonujących informację.
Potencjalny nadmiar informacji wyjaśnia, dlaczego pojawiają się pośrednicy dokonujący wstępnej selekcji
e-produktów.

Przykład:
Producenci jachtów reklamują swoje produkty w czasopismach żeglarskich, a nie w innych wydawnictwach,
np. przeznaczonych dla kibiców piłki nożnej.
Internet pozwala producentom jachtów precyzyjniej określić potencjalnych klientów i dotrzeć do nich.

Koszy zmiany powstają wtedy, gdy poniesionych wydatków nie można odzyskać.
Zmiana dostawcy produktu ucieleśniającego informację wymaga poniesienia dodatkowych kosztów.

Przykład:
Od lat banki stoją na stanowisku, że dzisiejsi studenci jutro będą bogatymi klientami.
Banki konkurują o lokalizację na terenie uczelni

Banki liczą na to, że późniejsze koszty zmiany banku skłonią przyszłego klienta (dzisiejszego studenta) do
pozostania, co pozwoli bankowi odzyskać początkowe inwestycje z nadwyżką.

Efekty zewnętrzne sieci powstają wtedy, gdy wartość sieci zależy od liczby jej użytkowników.
Kierując się przesłanką, że producenci nagradzają klientów za szybkie wejście do sieci.



Krzywa popytu w przypadku występowania efektów zewnętrznych sieci

Z rysunku wynika =, że krótkookresowa krzywa popytu odzwierciedla liczbę osób już korzystających
z sieci. Obniżka ceny z P

1

do P

2

nie tylko powoduje przejście z punktu A do punktu B, lecz także wywołuje

przesunięcie krzywej popytu, gdyż zwiększa się wartość sieci.
Długookresowa krzywa popytu łącząca takie punkty, jak A i C, jest bardziej elastyczna.

Standardy jako główna cecha sieci
Standardy stanowią normę techniczną, rozpowszechnioną w danej sieci. Początkowo między sieciami występuje
konkurencja o ustanowienie standardu.
W momencie, gdy jeden ze standardów staje się dominujący, rozpoczyna się konkurencja w ramach sieci o
dostawy zgodnie z tym standardem

2. Struktura kosztów e-produktów

43

Z punkty widzenia dostawców koszt wytworzenia informacji jest wysoki, ale za to informacja jest tania w
dystrybucji. Koszty stałe wytworzenia informacji są wysokie, a koszty krańcowe niewielkie. Istnieje duża korzyść
skali.
3. Monopol na e-produkty i różnicowanie cen

We współczesnej gospodarce podkreśla się znaczenie informacji.
Menedżerowie kierujący monopolem dysponują dostępnymi tylko im informacjami o prawdziwych kosztach
działalności przedsiębiorstwa. Menedżerowie wiedzą znacznie więcej niż akcjonariusze i agencje regulacyjne.
Brak konkurencji powoduje, że firma ma wyłączność na wiedzę o wysokości kosztów produktów ucieleśniających
informację.



Monopol na informację

Z rysunku wynika, że monopolista dysponujący dostępną tylko jemu informację o kosztach może wytwarzać
w punkcie E’, dopuszczając do wzrostu długookresowego kosztu krańcowego LMC, do poziomu LMC’.

Natomiast gałąź, w której panowałaby konkurencja, wytwarzałaby w punkcie E, ujawniając prawdziwą wielkość
ponoszonych kosztów równą LMC.

4. Różnicowanie jakości. Zagadnienie sprzedaży łącznej.

Różnicowanie jakości jest to świadome tworzenie różnych odmian jakościowych tego samego produktu w celu
umożliwienia różnicowania cen.

Przykład:
Wydawcy dostarczają na rynek tę samą książkę w oprawie zarówno twardej, jak i miękkiej, po różnych cenach.
Ta forma dyferencjacji cenowej zwiększa całkowity przychód za sprzedaży.

Zagadnienie sprzedaży łącznej
Sprzedaż łączna (w pakiecie) polega na łącznym oferowaniu więcej niż jednego produktu w celu ograniczenia
potrzeby różnicowania cen.

5. Powstawanie aliansów strategicznych

Alians strategiczny jest połączeniem współpracy i konkurencji. W jego ramach grupa producentów dostarcza wiele
wyrobów częściowo komplementarnych. Celem jest osiąganie korzyści, które powstają w przypadku integracji
pionowej różnych faz produkcji w ramach jednego przedsiębiorstwa.

Alians strategiczny nie oznacza pełnej fuzji.
W ramach aliansu występuje pewien zakres konkurencji między partnerami. Element konkurencji może
mobilizować wszystkich partnerów do większej dbałości o efektywność.

Gdy koszty zmiany odgrywają ważną rolę, obecni nabywcy dóbr (usług) dostarczonych przez uczestników aliansów
strategicznych będą zwracali baczną uwagę na sygnały dotyczące …

6. Charakter konkurencji pomiędzy sieciami

Wyjaśnienie konkurencji pomiędzy sieciami można przedstawić na podstawie opisu przypadku działania firmy
Microsoft.
Jednym ze źródeł sukcesu firmy Microsoft jest łączenie swoich produktów w pakiety.
Utrudnia to konkurentom rywalizację na rynku poszczególnych składników bez oferowania całego pakietu.
Tymczasem produkty firm konkurujących z Microsoftem z trudnością współdziałają z systemem Windows,
co odstrasza klientów od ich kupowania.

Argumenty, które można użyć będąc po stronie firmy Microsoft:



korzyści skali



bodźce do inwestowania



obniżka kosztów

44