RYNEK CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH

1. Rynek pracy i płace w warunkach konkurencji doskonałej i niedoskonałej

Rynek pracy w konkurencji doskonałej

Doskonała konkurencja na rynku pracy ma miejsce wtedy, gdy na rynku znajduje się wystarczająco duża liczba pracodawców i pracobiorców, co powoduje, że żadna ze stron nie oddziałuje na poziom płac.

Można wyróżnić dwa rodzaje popytu na pracę:

• pierwotny popyt na pracę - zależy od ceny pracy, czyli wysokości płacy; zależność ta ma charakter odwrotny, gdyż w miarę wzrostu płacy wielkość popytu firmy na pracę maleje,

• wtórny (pochodny) popyt na pracę - zależy od popytu na dobra i usługi, których ta praca dostarcza; zależność ta ma charakter dodatni, gdyż w miarę wzrostu popytu na dobra i usługi, rośnie popyt na pracę służącą do ich wytworzenia.

Popyt przedsiębiorstwa na pracę w krótkim okresie:

W krótkim okresie stałe czynniki wytwórcze nie ulegają zmianie (produkuje się przy danej technice i technologii).

Krańcowy produkt pracy oznacza przyrost produkcji na skutek zatrudnienia dodatkowego pracownika. Krzywa wartości krańcowego produktu pracy (WKPP) jest równocześnie krzywą popytu przedsiębiorstwa na pracę (D). Punkt E oznacza wielkość popytu na pracę w krótkim okresie. Wielkość ta ulegnie zmianie na skutek:

• zmiany płacy,

• zmiany wielkości produkcji i ceny wytwarzanych produktów.

Zmiana płacy skutkuje zmianą wielkości popytu pierwotnego:

Zmiana popytu na dobra i usługi, do wytworzenia których praca angażowana jest w procesie produkcji, wpływa napo chodny popyt na pracę:

• Wzrost wielkości produkcji oraz wzrost cen produktów spowoduje zwiększenie wartości krańcowego produktu pracy (przesunięcie krzywej WKPP w prawo).

• Spadek wielkości produkcji oraz spadek cen produktów spowoduje zmniejszenie wartości krańcowego produktu pracy (przesunięcie WKPP w lewo).

Popyt przedsiębiorstwa na pracę w długim okresie:

W długim okresie przedsiębiorstwo może zmieniać wszystkie czynniki wytwórcze, także technologię.

Zmiana ceny czynnika wytwórczego (wzrost płac) spowoduje wystąpienie:

• efektu substytucyjnego - polega on na zastępowania relatywnie droższych czynników wytwórczych czynnikami tańszymi,

• efektu podażowego.

Efekt podażowy wzrostu płac w doskonałej konkurencji przedstawia poniższy model:

Wzrost płac wywoła zwiększenie kosztów produkcji, a więc także kosztów krańcowych. Krzywa K_K przesunie się w lewo. Nowy punkt równowago Q₂ oznacza niższy poziom produkcji. Spadek produkcji wywoła zmniejszenie wtórnego popytu na pracę.

Podaż pracy.

Podaż pracy jest to dodatnia relacja między poziomem płac realnych a liczbą pracowników oferowanych na rynku pracy w danym okresie.

Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na podaż pracy są:

• wielkość populacji - określana przez stopę przyrostu naturalnego i rozmiar imigracji,

• sposób spędzania czasu wolnego przez społeczeństwo.

Zależności pomiędzy wysokością płac a wielkością podąży pracy:

Krzywa podaży godzin pracy początkowo rośnie parabolicznie. Po osiągnięciu punktu krytycznego Q zawraca w kierunku osi stawek płac. Wpływ na wielkość podaży pracy mają dwa efekty:

• efekt substytucyjny - objawia się w tendencji do zastępowania czasu wolnego czasem pracy, pracownik przyjmuje nadliczbowe godziny pracy gdyż są lepiej płatne,

• efekt dochodowy - wpływa na ograniczanie wielkości podaży pracy, pracownik zaczyna wyżej cenić sobie czas wolny niż dodatkową godzinę w pracy.

Równowaga na konkurencyjnym rynku pracy:

Krzywe popytu i podaży pracy wyznaczają punkt równowagi E, przy stawce płac W₂ i liczbie zatrudnionych L₂. Wzrost płac spowoduje nadwyżkę wielkości podaży pracy. Spadek stawki płac spowoduje z kolei niedobór wielkości podaży.

Rynek pracy w monopsonie:

W monopsonie jedna firma występuję w pozycji wyłączności lub dominacji pracodawcy na danym rynku pracy. Firma taka charakteryzuje się tzw. siła monopsonową, czyli zdolnością do kształtowania wysokości płacy i wielkość zatrudnienia. W praktyce oznacza to obniżenie płacy na skutek zmieszenia się popytu na pracę.

Monopson będzie zwiększał zatrudnienie do takiego poziomu, w którym efekt przychodowy ostatniego, dodatkowego pracownika zrówna się z krańcowym kosztem jego pracy.

Monopsonista będzie zwiększał zatrudnienie do poziomu L₁ ( przecięcie krzywej krańcowego kosztu pracy KKP z krzywą popytu na pracę WKPP). Przy takim poziomie zatrudnienia monopsonista płaci pracownikom stawkę W₁, mniejszą od poziomu płacy w warunkach konkurencji doskonałej W₂

Firma w warunkach monopsonu zatrudnia mniej pracowników i mniej im płaci niż pracodawca działający w konkurencji doskonałej.

2. Rodzaje i systemy płac

Płaca jest ceną pracy.

Podział płac w zależności od postaci:

• płaca pieniężna - występuję w postaci pieniężnej,

• płaca naturalna - obejmuje to wszystko co pracownicy otrzymują oprócz pieniędzy.

Podział płac w zależności od sposobu otrzymywania:

• płaca bezpośrednia - może wystąpić w postaci pieniężnej i naturalnej,

• płaca pośrednia - obejmuje ubezpieczenia społeczne ponoszone przez firmę bądź państwo; jego efekty otrzymuje pracownik w postaci bezpłatnego korzystania z leczenia, szkół, zasiłków.

Podział płac według rodzaju:

• płaca nominalna - równa sumie pieniężnej, którą pracownik otrzymuje z tytułu swojej pracy,

• płaca realna - to koszyk dóbr i usług, które pracownik może kupić za swoją płacę nominalną.

Podstawowe systemy płac:

• system czasowy - płaca ustalana jest w zależności od ilości przepracowanego czasu (godzinowo, tygodniowo, miesięcznie)

• system akordowy - płaca ustalana jest w zależności od ilości wykonanych dóbr, czynności, czy operacji.

Typy płac akordowych (zwanych także płacami bodźcowymi):

1. akord prosty - płaca rośnie proporcjonalnie do ilości wykonanych sztuk,

2. system normowania czasu - ustala się w nim normę czasu na wykonanie jednej sztuki,

3. system Taylora - ustala się wysoką normę, przystosowaną do możliwości wydajnego pracownika; za sztuki wykonane poniżej normy ustala się niskie stawki,

4. systemy „udziałów” w zaoszczędzonym czasie:

• system Hasleya - ustala się normę czasu na wykonanie danej czynności; za wykonanie jej szybciej pracownik otrzymuje dodatek gratyfikacyjny w wysokości 50% zaoszczędzonego czasu,

• system Bedaux - za podstawę bierze się mała jednostkę czasu i oblicza się liczbę ruchów jakie pracownik powinien tym czasie wykonać oraz dodaje się pewien czas na odpoczynek; aby zarobić więcej pracownik może ograniczać czas na odpoczynek,

5. systemy udziału z zyskach - preferowane przez cześć załogi najdłużej pracująca w firmie.

3. Zróżnicowanie płac

W zależności od wykonywanej pracy ludzie otrzymują zróżnicowane płace. Na różnice w płacach wpływ mają następujące czynniki:

1. atrakcyjność pracy

Płace muszą być wyższe aby przyciągnąć ludzi do pracy w zawodach mniej atrakcyjnych (brudnych, nudnych, o niskim prestiżu społecznym). Firmy proponują wyższe zarobki za niebezpieczne czy też pogardzane społecznie prace.

2. jakość pracy

Ważna jest jakość pracy jaką wykonują pracownicy. Wiele różnic w jakości pracy zdeterminowanych jest:

• czynnikami zewnętrznymi - uwarunkowanie genetyczne, wychowanie rodzinne,

• efektem inwestowania w kapitał ludzki - szkoły, kursy, praktyki.

3. indywidualne zdolności

Ludzie obdarzeni specjalnym talentem (np. wybitni artyści) otrzymują zarobki niewspółmiernie wysokie w stosunku do zarobków innych grup zawodowych. Podaż w takim wypadku jest zupełnie niewrażliwa na stawki płac, a krzywa podaży jest zupełnie nieelastyczna.

4. segmentacja rynku pracy

Segmentacja rynku powstaje w skutek występowania tzw. niekonkurencyjnych grup zawodowych. Lekarz i elektryk są niekonkurencyjnie bo wejście jednego z nich na rynek drugiego wymaga znacznej ilości czasu i nakładów finansowych. Powstają więc zawodowe subrynki pracy które nie konkurują ze sobą. Płace zależą od relacji popytu i podaży na właściwym subrynku, a nie od globalnej sytuacji na rynku.

5. inne

Płace mogą być zróżnicowane w wyniku społecznej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę czy przynależność do grupy etnicznej lub partii politycznej.

4. Podaż i popyt na nieożywione czynniki produkcji

Podaż ziemi

Rozmiary globalnej podaży ziemi (określone warunkami naturalnymi) są zarówno w krótkim jak i długim okresie całkowicie niezmienne. Przyjmuje się, że podaż ziemi względem ceny jest zawsze doskonale nieelastyczna. Krzywa podaży ziemi zarówno dla krótkiego jak i długiego okresu jest pionowa.

Kształt krzywej podaży ziemi wskazuje, że jej powierzchnia będzie zawsze wykorzystywana niezależnie od wyznaczonego przez rynek poziomu ceny. Przy maksymalnej wielkości podaży q_max poziom ceny za użytkowanie obszarów ziemi będzie uzależniony wyłącznie od rozmiarów popytu występującego na rynku ziemi.

Podaż kapitału

Kapitał cechuje fakt, że poszczególne jednostki kapitału zużywają się wraz z upływem czasu. Kapitał zużywa się pod względem fizycznym (w następstwie jego eksploatacji) oraz pod względem moralnym (w skutek dokonującego się postępu naukowo-technicznego). W wyniku zużycia zmniejsza się produkcyjność kapitału, a wraz z nią jego wartość użytkowa oraz wymienna. Do utrzymania tempa wzrostu gospodarczego konieczne jest dokonywanie nakładów inwestycyjnych na odtworzenie zużytej części kapitału, lub nawet powiększenie istniejącego zasobu majątku produkcyjnego.

Inwestycje brutto - całkowite rozmiary dokonywanych w gospodarce nakładów inwestycyjnych (obejmują zarówno produkcję nowego, jak i doskonalenie posiadanego już zasobu kapitału).

Inwestycje netto - oblicza się je pomniejszając wartość inwestycji brutto o ujętą wartościowo wielkość zużycia dotychczas posiadanego zasoby kapitału rzeczowego.

Wymagana stawka wynagrodzenia kapitału - stawka, która pozwala pokryć właścicielom kapitału wszystkie koszty ekonomiczne, związane z jego posiadaniem. Koszty te uzależnione są od ceny zakupu dobra kapitałowego oraz poziomu realnej stopy procentowej.

Tempo fizycznego i moralnego zużycia kapitału określa stopa amortyzacji kapitału.

Funkcja podaży kapitału:

W krótkim okresie gospodarka dysponuje ograniczoną ilością kapitału. Dlatego też rynkowa krzywa podaży kapitału ma kształt linii prostej równoległej do osi rzędnych.

Pojedyncze przedsiębiorstwo może jednak dokonać transferu określonego rodzaju dobra inwestycyjnego pomiędzy poszczególne gałęzie wytwarzania (jeśli w tych gałęziach wykorzystuje się w procesie produkcyjnym te same rodzaje dóbr kapitałowych). Wtedy krótkookresowe gałęziowe funkcje podaży danego dobra inwestycyjnego są rosnące, cechuje ją jednak wysoki stopień nieelastyczności.

W długim okresie rozmiary podaży kapitału ukształtują się na takim poziomie, jaki odpowiada wymaganej i zapłaconej stawce wynagrodzenia za jego usługi. Długookresowa krzywa podaży kapitału rozpoczyna się na osi rzędnych z minimalnego poziomu wymaganej stawki najmu (p₁). Rozszerzanie strumienia usług kapitału możliwe jest pod warunkiem pokrycia zwiększonej stawki najmu.

Przyrost strumienia usług kapitału następuje w tempie mniej niż proporcjonalnym w stosunku do wzrostu oczekiwanej zapłaty za jego użytkowanie. Jest to spowodowane wejściem gospodarki w obszar działania zjawiska dyzekonomii skali (rosnące jednostkowe koszty produkcji kapitału podbijają w górę ceny dóbr kapitałowych).

Pojedyncze przedsiębiorstwo może w długim okresie czasu korzystać jednak z takiej ilości dóbr kapitałowych z jakiej tylko zachce, pod warunkiem za zapłaci wymagalną stawkę wynagrodzenia za ich usługi. Wtedy funkcja podaży będzie się charakteryzowała doskonałą elastycznością.

Popyt indywidualnego przedsiębiorstwa na nieożywione czynniki wytwórcze

Przedsiębiorstwo będzie zainteresowane zwiększaniem nakładów czynników zmiennych o dodatkowe jednostki dopóki koszt krańcowy (jaki będzie zmuszone ponieść) nie będzie wyższy od wartości produktu krańcowego (WPK), otrzymanego w wyniku zaangażowania tychże czynników. Pod pojęciem WPK należy rozumieć przyrost wartości produktu całkowitego przedsiębiorstwa jaki nastąpił w wyniku zaangażowania w proces produkcji dodatkowej jednostki nakładu czynnika wytwórczego.

Kształtowanie się stawki najmu czynnika wytwórczego oraz wartość jego produktu krańcowego w sytuacji konkurencji doskonałej:

Pojedyncze przedsiębiorstwo należy do kategorie cenobiorców. Cena rynkowa za jednostkę danego czynnika wytwórczego ustalona została na poziomie p₁. Jest ona stała co oznacza koszt krańcowy (K_K), związany z zaangażowaniem dodatkowej jednostki usługi czynnika wytwórczego jest niezmienny. Krzywa obrazująca kształtowanie się wartości produktu krańcowego ma natomiast kształt opadający i wklęsły (prawo malejących przychodów). Coraz większe ilości nakładu czynnika wytwórczego potrzebne są do wytworzenia dodatkowej jednostki produktu całkowitego.

W krótkim okresie przedsiębiorstwo nie ma możliwości swobodnego kształtowania stopnia zaangażowania w proces produkcji wszystkich czynników wytwórczych. Zapotrzebowanie producenta na czynnik zmienny uzależnione będzie od poziomu jego ceny. Im większy będzie poziom ceny czynnika wytwórczego tym mniejsza będzie wielkość popytu na ten czynnik wytwórczy. Zrównanie K_K z WPK czynnika nastąpi bowiem przy niższym poziomie produktu całkowitego.

Zmiana WPK uzależniona będzie również od kształtowania się rynkowej ceny dobra lub usługi, do wytwarzania którego dany czynnik wytwórczy służy. Wzrost tej ceny spowoduje, że WPK dla każdej ceny czynnika zwiększa się (nastąpi przesunięcie krzywej WPK w prawo).

W długim okresie przedsiębiorstwo może zwiększać poziom zaangażowania wszystkich czynników wytwórczych (wszystkie czynniki są wtedy zmienne). Wzrost nakładów jednych czynników może doprowadzić do zwiększenia fizycznego produktu krańcowego innych czynników (przesunięcie krzywej WPK na prawo) Podobny skutek wywoła postęp techniczny.

Wzrost lub spadek cen czynników wytwórczych w długim okresie wywołać może wystąpienie dwóch efektów:

• Efektu substytucyjnego

Występuje wtedy gdy zmianie ulega stosunek cen czynników wytwórczych, używanych w procesie produkcji, a stosowana technika wytwarzania pozwala na ich wzajemne zastępowanie. Przedsiębiorstwo zastąpi czynnik którego cena ulega wzrostowi czynnikiem relatywnie tańszym. Zmianie ulegnie więc proporcja wykorzystania czynników. Jeżeli zmianie tej nie będzie towarzyszyła zmiana rozmiarów produkcji (ruch po danej krzywej jednakowego produktu) to wówczas efekt ten występuje w tzw. czystej postaci.

• Efektu podażowego (produkcyjnego)

Występuje wówczas, gdy zmiana cen czynników wytwórczych wywołuje ograniczenie rozmiarów produkcji (przesunięcie linii jednakowego kosztu, które powoduje przesunięcie punktu optimum producenta). Jeśli pomimo zmiany rozmiarów produkcji nie nastąpi zmiana proporcji wykorzystania czynników, efekt ten występuje w czystej formie.

Najczęściej oba efekty występują łącznie. Oba (wykluczając przypadek doskonałej komplementarności czynników) działają także w tym samym kierunku.

Popyt gałęziowy i rynkowy

Krzywa popytu rynkowego na określony czynnik wytwórczy powstaje przez horyzontalne zsumowanie krzywych popytu wszystkich gałęzi wytwarzania, które korzystają z jego usług.

Krzywa WPK pojedynczego przedsiębiorstwa wyznaczana jest dla danego poziomu ceny rynkowej wytwarzanego produktu. Wyznaczając gałęziową krzywą popytu trzeba uwzględnić możliwość zmiany ceny rynkowej produktu.

Funkcja popytu rynkowego na produkt gałęzi w doskonałej konkurencji jest malejąca. Zmiana podaży gałęzi wywołać może wzrost lub spadek ceny wytwarzanego produktu.

Zasady konstruowania gałęziowej krzywej popytu na czynnik wytwórczy:

W sytuacji wyjściowej stawka najmu usług czynnika wytwórczego obowiązująca na rynku wynosi p₁. Pojedyncze przedsiębiorstwo wybierze więc ilość tego czynnika wynoszącą q₁ (i punkt E₁).

Mnożąc tą ilość przez liczbę przedsiębiorstw funkcjonujących w danej gałęzi produkcji, uzyskuje się wielkość popytu gałęzi Q₁ na czynnik wytwórczy przy rozpatrywanej cenie.

Jeśli stawka najmu usługi czynnika ulegnie obniżeniu do poziomu p₂, efekt substytucyjny i podażowy spowodują (ceteris paribus) zwiększenie rozmiarów zapotrzebowania na ten czynnik do poziomu q₂. Gdy wszystkie przedsiębiorstwa zwiększą zatrudnienie czynników wytwórczych (w skutek obniżenia kosztów produkcji) to zwiększeniu ulegnie także poziom produkcji gałęzi, co obniży z kolei cenę wytwarzanego produktu. Niższa cena produktu doprowadzi do przesunięcia krzywej WPK pojedynczego przedsiębiorstwa w lewo. Wtedy rozmiary zapotrzebowania przedsiębiorstwa na czynnik wytwórczy odpowiadają punktowi E₃ i ukształtują się na poziomie q₃.

Mnożąc tak ustaloną wielkość popytu przez liczbę przedsiębiorstw uzyskujemy kolejne rozmiary popytu gałęziowego Q₂. Tym razem odpowiadające niższemu poziomowi ceny rynkowej wytwarzanego produktu.

Łącząc punkty E' i E'' otrzymujemy krzywą popytu gałęzi D na dany czynnik wytwórczy. Charakteryzuje się ona mniejszym stopniem elastyczności niż krzywe WPK indywidualnych przedsiębiorstw.

Pochodny charakter popytu sprawia, że im mniej elastyczna będzie krzywa popytu na produkcję gałęzi, tym mniej elastyczny będzie również popyt gałęzi na poszczególne czynniki wytwórcze.

Dopiero łącząc tak ustalone gałęziowe krzywe popytu wyznacza się krzywą popytu rynkowego na określony czynnik wytwórczy.

5. Formy dochodów z nieożywionych czynników produkcji

Renta ekonomiczna

Renta ekonomiczna - jest to dochód uzyskiwany przez właściciela czynnika wytwórczego z tytułu jego produkcyjnego udostępnienia; dochód ten przekracza koszt alternatywny użycia tego czynnika w określonym zastosowaniu.

Możliwość uzyskania renty ekonomicznej powstaje zawsze wtedy, gdy tylko krzywa podaży danego czynnika wytwórczego nie przebiega pionowo. Absolutne rozmiary renty ekonomicznej będą tym większe, im mniejszym stopniem elastyczności będzie charakteryzowała się krzywa podaży określonego czynnika produkcji.

Całkowite rozmiary renty ekonomicznej uzależnione są (przy danym układzie popytu) od łącznej wysokości kosztu alternatywnego danego zasobu.

Czynniki wpływające na zróżnicowanie kosztu alternatywnego (a w konsekwencji na poziom renty ekonomicznej):

• Różnice jakościowe między poszczególnymi jednostkami danego zasobu.

Poszczególne jednostki czynnika wytwórczego zaangażowane produkcyjnie w danym zastosowaniu, mogą nie być równie produktywne w innym.

• Różnice w lokalizacji

Niektóre tereny ziemskie charakteryzują się wyższym poziomem użyteczności. Właściciele działek znajdujących się blisko miejsc zaludnionych będą uzyskiwali z tytułu ich dzierżawy wyższa rentę ekonomiczna (w wyniku większego popytu na tę ziemie) niż właściciele działek położonych daleko.

• Różnice w dostępności zasobów naturalnych.

Poszczególne obszary różnią się znacznie między sobą co do ilości i rodzaju bogactw naturalnych, jakie zawierają. Cena sprzedaży surowców naturalnych jest jednak jednolita, dlatego też właściciele złóż łatwo dostępnych, o niskich kosztach wydobycia, uzyskują rentę, która stanowi nadwyżkę dochodu ponad dochód uzyskiwany przez innych.

Czysta renta ekonomiczna - renta uzyskiwana przez właściciela czynnika wytwórczego o zerowym koszcie alternatywnym

Powszechna renta ekonomiczna - renta uzyskiwana przez właściciela czynnika o więcej niż jednym zastosowaniu.

Poziom renty ekonomicznej w przypadku czynnika wytwórczego o sztywnej podaży uzależniony jest wyłącznie od występującego popytu na usługi.

Pogoń za rentą - w sytuacjach, gdy funkcja popytu na czynnik wytwórczy charakteryzuje się nieelastycznym przebiegiem, ograniczenie jego podaży może prowadzić do zwiększenia absolutnych rozmiarów renty ekonomicznej generowanej przez ten czynnik. To skłania podmioty gospodarcze do podejmowania działań zmierzających do monopolizacji rynku takiego czynnika wytwórczego, celem uzyskania możliwości kształtowania poziomu opłaty za jego produkcyjne udostępnienie. Takie działanie podmiotów gospodarczych określane jest właśnie pogonią za rentą.

Procent i stopa procentowa

Procent - inna forma dochodu z tytułu usług czynników wytwórczych; stanowi on z jednej strony wynagrodzenie uzyskiwane przez właścicieli kapitału pieniężnego rezygnujących z bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłej, z drugiej zaś cenę jaką muszą zapłacić wszyscy, którzy chcą rozporządzać wcześniej określonymi dobrami. Najczęściej wyrażany jest za pomocą stopy procentowej.

Stopa procentowa - odsetki przypadające w określonym czasie na jednostkę wypożyczonego kapitału pieniężnego.

Nominalna stopa procentowa - obejmuje trzy następujące elementy: czystą stopę procentową (wynagradzającą za uwolnienie zasobów niezbędnych do produkcji dóbr inwestycyjnych), premię z tytułu ryzyka oraz oczekiwaną stopę inflacji.

Realna stopa procentowa - jest to nominalna stopa procentowa skorygowana o rzeczywistą stopę inflacji, reprezentowaną przez wskaźnik wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce.

Dodatnia stopa preferencji czasowej - ma trzy podstawowe przyczyny występowania: odmienne warunki zapotrzebowania na dobra w teraźniejszości i przyszłości, wrodzoną niecierpliwości zachowaniu podmiotów gospodarczych oraz techniczną przewagę dóbr teraźniejszych na przyszłymi.

Stopa zwrotu z inwestycji - wyrażony w procentach stosunek przychodu, uzyskiwanego z danego projektu inwestycyjnego, do wartości poniesionych na jego realizację nakładów czynników wytwórczych.

Struktura oprocentowania - wzajemne proporcje zachodzące pomiędzy różnymi stopami procentowymi w gospodarce w danym momencie czasu.

Funkcje stopy procentowej we współczesnych gospodarkach:

• Stymuluje powstanie strumienia oszczędności, będącego głównym źródłem kapitałów inwestycyjnych,

• Racjonalizuje proces alokacji kapitału, kierując go do przedsięwzięć charakteryzujących się wyższą od przeciętnej stopą zwrotu,

• Umożliwia zachowanie równowagi rynkowej pomiędzy wielkością popytu a wielkością podaży funduszy pożyczkowych.

Powyższe funkcje stopa procentowa wypełnia za pomocą samoregulacyjnego mechanizmu rynkowego.

Zysk ekonomiczny

Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) - nadwyżka całkowitego zysku ponad zysk normalny, na który składają się koszty alternatywne prowadzonej działalności. Inaczej mówiąc jest to dochód jaki przynosi czynnik wytwórczy, ponad ten dochód, jaki przyniósłby w innym, najbardziej cennym alternatywnym zastosowaniu.

Na rynku doskonale konkurencyjnym możliwość realizacji zysków ekonomicznych występuje tylko wówczas, gdy rynek nie znajduje się w stanie długookresowej równowagi.

Nisza rynkowa - obszar charakteryzujący się możliwością osiągnięcia zysku ekonomicznego, dzięki okresowej nierównowadze (w przypadku konkurencji doskonałej) albo niższemu stopniowi intensywności konkurencji (w przypadku innych struktur rynkowych).

Główne źródła zysku ekonomicznego:

1. Innowacyjność

2. Niedoskonałość konkurencji

3. Umiejętność rozpoznawania i wykorzystywania zyskownych okazji

4. Zdarzenia losowe.

---