notatek.pl finanse opracowania sum uek calosc, Egzamin wstępny - materiały


1.1. Etymologia pojęcia „finanse”.

Termin finanse ma swoje korzenie w średniowiecznej łacinie. Pojęcie finanse wywodzi się od czasownika „finire”, które z czasem uległo przekształceniu w słowo „finare”. Następnie pojawiło się pojęcie „finatio”. Terminem tym określano orzeczenie sądowe kończące spór. Treścią tego orzeczenia była m.in. należność pieniężna, którą jedna osoba musiała przekazać na rzecz drugiej osoby albo jakaś osoba na rzecz panującego (państwa). W wyniku postanowień sądu przeprowadzano operacje pieniężne, co doprowadziło do faktu, że termin „finanse” jest nierozerwalnie związany z pieniądzem.

Jak wiadomo pieniądz jest nieodłącznym elementem rozwoju cywilizacji, jego początki sięgają starożytności. W tym okresie wymiana między ludźmi odbywała się zgodnie z formuła „towar za towar”. Z czasem poszczególne osoby wytwarzały więcej towaru niż potrzebowały dla siebie, co doprowadziło do sytuacji, w której dana osoba posiadała znaczne nadwyżki jednego dobra, a niedobór innych dóbr. Stało się to naturalną przesłanką wymiany towarów, ale już nie towar za towar, lecz za pomocą szczególnych towarów zwanych płacidłami, które zaczęły pełnić funkcję środka płatniczego, jak i miernika wartości.

Z upływem czasu funkcje pieniądza zaczęły być pełnione przez szlachetne kruszce ze względu na rzadkość ich występowania, jak i cechy fizyczne (jednorodność, podzielność, trwałość). W początkowym okresie w obiegu znajdowały się sztabki złota, srebra lub stopów tych metali, ale w miarę upływu czasu rozpoczęto bicie monet z tych kruszców. Monety miały różny ciężar i różną zawartość tych kruszców. Zakłada się, że proces bicia monet rozpoczął się w starożytnym Egipcie w III tysiącleciu p.n.e.

W państwach - miastach greckich powstanie systemu monetarnego i jego rozpowszechnienie nastąpiło w VII w. p.n.e. Podstawową funkcją pieniądza była akumulacja kapitału oraz wymiana. Rozszerzenie się systemu monetarnego stanowiło podstawę dla rozwoju handlu wewnętrznego oraz między miastami.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, w sferze pieniężnej zapanował chaos, który zakończył się dopiero reformą pieniężną Karola Wielkiego przeprowadzoną w 800r. Istotą reformy było wprowadzenie systemu denarowego, opartego na srebrze. W kolejnych wiekach następowało systematyczne „psucie” monety, do tego stopnia, że bite monety były tak cienkie, iż wybicie wzoru monety było możliwe tylko na jednej stronie. Proces ten trwał do przełomu XII i XIII w., czyli do tzw. reformy groszowej, polegającej na wprowadzeniu solidnej, grubej monety srebrnej.

Nawiązując do przytoczonej wcześniej definicji finansów pochodzącej z wieków średnich należy wspomnieć, że w miarę rozwoju stosunków towarowo - pieniężnych rozszerzył się zakres operacji finansowych, kształtowanych nie tylko na drodze sądowej, ale przede wszystkim poprzez umowy. Umowy te miały charakter pisemny i były zawierane między sprzedającymi a kupującymi, między podmiotami pożyczającymi sobie wzajemnie pieniądze. Tak więc pojęciem finansów zaczęto określać ogól stosunków pieniężnych związanych z operacjami gospodarczymi, a także z życiem publicznym.

Kolejny ważny etap w rozwoju finansów nastąpił wraz z rozwojem bankowości. Przejawem tego było wyodrębnienie się grupy kupców handlujących pieniądzem. Początkowo przyjmowano pieniądze na przechowanie, później zaczęto pożyczać je na procent. Prawdziwy rozkwit bankowości nastąpił w średniowieczu w związku z odkryciami geograficznymi. Handel międzynarodowy sprzyjał powstawaniu kantorów wymiany pieniędzy. Właściciele kantorów zaczęli stopniowo pożyczać pieniądze, dokonywać przelewów, udzielać kredytów, co oznaczało przeistoczenie się właścicieli kantorów w bankierów. Działalność taka była prowadzona intensywnie w miastach północnych Włoch. Była to bankowość komercyjna, zorientowana na zysk.

W rozwoju finansów istotną rolę odgrywali również złotnicy, którzy przyjmowali złoto na przechowanie, pobierając za te usługę pewną opłatę. Ilość złota przyjmowanego na przechowanie znacznie przewyższała ilość złota wydawanego osobom je przechowującym, zjawisko to stało się przesłanką udzielania pożyczek w złocie dla innych osób, za co złotnicy pobierali procent. W ten sposób nastąpiło przekształcenie się złotników w bankierów, zakładających banki. Operacje przyjmowania złota na przechowanie oraz operacje pożyczania złota były potwierdzane certyfikatami, czyli walorami, które miały zabezpieczenie w złocie. Pokusa osiągania łatwego zysku na skutek wystawiania kwitów depozytowych oraz weksli o wartości znacznie przewyższającej wartość złota spowodowała, że rozpoczął się powolny i długotrwały proces rozdzielania pieniądz i złota.

Działalność ta sprzyjała ekspansji pieniężnej oraz rozwojowi stosunków pieniężnych. Poza klasycznymi instrumentami finansowymi jak: podatek, cło, wydatek, składka ubezpieczeniowa, pojawiły się nowe instrumenty finansowe związane z rozwojem stosunków pożyczkowych. W posługiwaniu się niemi dominującą rolę odgrywały banki komercyjne. Możliwość tworzenia pieniądza przez banki komercyjne powodowała, że przyczyniały się one do wzrostu gospodarczego świata, ale także doprowadzały gospodarki niektórych krajów do sytuacji kryzysowych. W rozwoju finansów istotne znaczenie miało więc powstanie bankowości centralnej, która umożliwiała opanowanie chaosu pieniężnego wywoływanego przez banki komercyjne.

Ewolucja systemu pieniężnego w kierunku pieniądza symbolicznego (banknoty), znanego nam obecnie, pchnęła strefę finansów w kierunku pieniądza abstrakcyjnego. To spowodowało znaczny rozwój stosunków finansowych, ale także znacznie skomplikowało zjawiska finansowe. Dalszy etap rozwoju finansów wiąże się z nasileniem wymiany międzynarodowej, której przedmiotem w początkowym okresie rozwoju gospodarczego świata były towary i usługi, ale wraz z rozwojem międzynarodowych stosunków gospodarczych nasiliło się zjawisko handlu pieniądzem jako dobrem szczególnym, co wpłynęło na dalszą komplikację stosunków finansowych związanych z zagadnieniam8i kursów walutowych, systemu płatności i rozliczeń, zabezpieczenia transakcji, itp. Znoszenie barier celnych i prawnych w stosunkach gospodarczych między krajami spowodowało swobodny przepływ pieniądza ponad granicami. Stosunki finansowe nabrały cech globalnych.

1.2. Współczesne rozumienie finansów.

Współcześnie przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Przedmiotem nauki finansów są przede wszystkim zjawiska związane z tworzeniem pieniądza przez bank centralny oraz kreowaniem pieniądza przez banki komercyjne. Finanse są ściśle związane z teorią ekonomii. Zjawiska finansowe zawsze powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług zaspokajających potrzeby ludzkie. Makroekonomiczny wymiar finansów polega na tym, że poprzez zjawiska pieniężne dokonuj się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy w gospodarce, co warunkuje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokojenie potrzeb ludzkich. Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.

Zjawiska finansowe występują w ramach stosunków pieniężnych powstających podczas różnorodnych transakcji gospodarczych, których przedmiotem są dobra i usługi. Przedmiotem transakcji jest także sam pieniądz i jego surogaty, pochodne pieniądza (derywaty). Transakcje mogą być dokonywane za pomocą pieniądza gotówkowego albo bezgotówkowego. Stosunki finansowe zachodzą w znacznym stopniu przy udziale pieniądza idealnego, abstrakcyjnego, występującego jedynie w postaci zapisów na rachunkach bankowych podmiotów stosunków finansowych.

W węższym znaczeniu finanse są definiowane jako proces pozyskiwania pieniędzy przez podmiot, w celu rozpoczęcia działalności gospodarczej, dokonania zmian w strategii działania podmiotu czy rozszerzenia działalności gospodarczej. Pozyskiwanie pieniędzy może się odbywać przez emisję papierów wartościowych, zaciąganie kredytów i w jakikolwiek inny sposób.

Z poznawczego punktu widzenia występuje potrzeba analizowania zjawisk finansowych w co najmniej czterech ujęciach:

- podmiotowym

- przedmiotowym

- instrumentalnym

- funduszowym

Podmiotowe podejście do zjawisk finansowych jest związane z faktem, że zjawiska te powstają w ramach stosunków ekonomicznych zachodzących między konkretnymi podmiotami. Na podstawie kryterium podmiotowego wyróżnia się finanse państwa (publiczne), finanse przedsiębiorstw, budżety gospodarstwa domowych, itd. Z podmiotowym ujęciem zjawisk finansowych związane jest tzw. instytucjonalne podejście do finansów, którego rezultatem jest wyodrębnienie instytucji finansowych. Instytucje finansowe to podmioty działające w sektorze finansowym. W ramach tych podmiotów rozróżnia się bankowe instytucje finansowe, w tym bank centralny oraz pozabankowe instytucje finansowe.

Wśród bankowych instytucji finansowych dominują banki komercyjne, banki rozliczeniowe, instytucje oszczędnościowo - pożyczkowe, banki inwestycyjne, banki hipoteczne i inne. Do pozabankowych instytucji finansowych należą towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi, funduszami inwestycyjnymi oraz inne instytucje pośrednictwa finansowego. Bankowe instytucje finansowe przyjmujące depozyty mają prawo tworzenia pieniądza przy zastosowaniu formuły mnożnika kreacji pieniądza. Pozabankowe instytucje finansowe mogą jedynie obracać pieniądzem wyemitowanym przez bank centralny oraz pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne.

W podmiotowym ujęciu zjawisk finansowych należy uwzględnić także wiele instytucji tworzących prawne, organizacyjne, kontrolne i nadzorcze warunki nawiązywania stosunków finansowych w gospodarce i społeczeństwie. Chodzi tutaj zwłaszcza o parlament, władze administracyjne (tu specjalna rola przypada Ministrowi Finansów), Najwyższa Izba Kontroli i inne. Warto podkreślić, że przez instytucje finansowe rozumie się także kategorie i instrumenty finansowe akie jak: fundusz, podatek, kredyt, dług publiczny.

W podejściu przedmiotowym do zjawisk finansowych występuje koncentracja na przedmiocie stosunków finansowych. W ramach stosunków finansowych można wyróżnić:

- transakcje

- transfery

- pożyczki

W przypadku transakcji zawsze następuje kontrświadczenie ze strony podmiotów zawierających transakcje. Najczęstszym rodzajem transakcji są transakcje związane z aktem kupna - sprzedaży.

Rodzajem transferów są jednokierunkowe przepływy pieniądza między podmiotami, w przypadku których nie występuje żadne bezpośrednie kontrświadczenie (opłaty, cła, daniny publiczne). Kolejnym rodzajem transferów są transfery, które mogą powodować kontrświadczenie warunkowe (składki na ubezpieczenia społeczne, życiowe, gospodarcze, w przypadku których przepływ pieniądza następuje w odwrotnym kierunku, przy zaistnieniu określonych warunków).

Trzecim rodzajem stosunków finansowych są pożyczki zaciągane przez różne podmioty u różnych instytucji finansowych, podmiotów publicznych lub osób prywatnych. Cechą charakterystyczną pożyczek jest ich zwrotny charakter oraz płacony procent za pieniądze oddane do czasowej dyspozycji innego podmiotu.

W ujęciu finansowym zjawiska finansowe zawsze przyjmują konkretną postać. Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągnięcia różnych celów, w różnych dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, w ramach różnych stosunków gospodarczych. W w sakum ujęciu przez instrumenty finansowe rozumie się dowody potwierdzające tytuł własności lub długu. Instrumentami finansowymi są np.: akcje, czeki, obligacje, certyfikaty depozytowe. Instrumenty finansowe są tu identyfikowane z papierami wartościowymi.

Z punktu widzenia funkcji prawnych papiery wartościowe dzielą się na:

- papiery wart. reprezentujące wierzytelności pieniężne: obligacje, czeki, weksle, losy loteryjne

- papiery wart. uprawniające do zarządzania rzeczami: konosamenty w transporcie towarów

- papiery wart. potwierdzające własność: akcje

Z punktu widzenia formy obrotu papiery wartościowe dzielą się na:

- papiery wartościowe imienne

- papiery wartościowe na okaziciela

Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych instrumenty finansowe dzielą się na:

- dłużne

- rozliczeniowe

- zaspokajające popyt na pieniądz

- inwestowania

- bodźcowe

- ograniczające ryzyko

- potwierdzające tytuł własności

Najintensywniej instrumenty finansowe występują na rynkach finansowych, dlatego też jako podstawę charakterystyki instrumentów finansowych należy przyjąć kryterium rodzajów rynków finansowych, na którym wyróżniamy segmenty:

- rynek pieniężny

- kapitałowy

- instrumentów pochodnych

- walutowy

Instrumenty finansowe rynku pieniężnego:

- bony skarbowe - krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa na okres od 1 dnia do 52 tygodni w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Emitowane są zazwyczaj w dużych nominałach i są przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym (hurtowym). Należą do podstawowych instrumentów operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa na pieniądz, są narzędziem ułatwiającym władzą monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce.

- czek - udzielane bankowi pisemne zlecenie, na określonym prawem formularzu, wypłacenia okazicielowi lub określonej osobie, zwanej remitentem, wymienionej sumy pieniężnej ze środków będących w dyspozycji wystawcy, najczęściej na rachunku bankowym.

Ze względu na wystawcę czeki dzieli się na:

Z punktu widzenia formy czeków dzieli się je na:

Na podstawie kryterium dotyczącego warunków realizacji czeków dzielimy je na:

- weksle - papiery wartościowe potwierdzające istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub osób, które go podpisały. Osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla. Istota weksla polega na tym, że jego wystawca zobowiązuje się do zapłaty danej osobie konkretnej kwoty w określonym miejscu i czasie. Jego posiadacz może przenosić prawa wynikające z tego dokumentu na inne osoby.

Funkcje weksli:

- bon komercyjny - jest papierem wartościowym, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu wraz z należnymi odsetkami w określonym terminie, krótszym niż 1 rok.

- certyfikat depozytowy - potwierdza zdeponowanie sumy pieniężnej według określonej stopy procentowej i na określony czas.

- akcept bankierski - zobowiązanie banku dłużnika do zapłacenia określonej kwoty pieniężnej bankowi wierzyciela.

Instrumenty rynku kapitałowego:

- obligacje - są formą zaciągania długu przez Skarb Państwa, władze municypalne, przedsiębiorstwa, banki. Mają one z góry określony dochód. Emitent obligacji jest zobowiązany do wypłacenia odsetek w określonych z góry terminach i wysokościach, jak i do zwrotu pożyczonej kwoty przez wykup obligacji, również w wyznaczonym z góry terminie. Obligacje skarbowe stanowią podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego. Obligacje municypalne są emitowane nie tylko przez władze lokalne, ale także przez ich agencje, najczęściej w celu sfinansowania infrastruktury lokalnej.

- list zastawny - instrument dłużny emitowany przez instytucje kredytowe. Listy te są sprzedawane na rynku pieniężnym. Pieniądze ze sprzedaży są przekazywane na finansowanie projektów inwestycyjnych o wysokich nakładach oraz dłuższym procesie realizacji.

- akcje - papiery wartościowe potwierdzające udział danego podmiotu w majątku spółki akcyjnej. Dają praw do dywidendy oraz glosowaniu na walnym zebraniu akcjonariuszy.

- certyfikaty inwestycyjne - są to świadectwa udziałowe potwierdzające tytuł własności w majątku funduszy inwestycyjnych.

Instrumenty finansowe na rynku instrumentów pochodnych:

- opcje - oznaczają prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu finansowego po ustalonej cenie w ściśle określonym czasie.

- kontrakty terminowe - instrumenty zobowiązujące strony kontraktu do kupna lub sprzedaży instrumentu podstawowego w określonej ilości, w określonym czasie i po określonej cenie.

- swap - kontrakt, który polega na zamianie przyszłych płatności stron kontraktu.

- warranty - rodzaje instrumentów pochodnych dające prawo do zakupu akcji po określonej cenie w przyszłości, bądź do subskrypcji przyszłych emisji akcji.

Instrumenty cenowe:

- cena - wyrażona w pieniądzu wartość towaru, usługi, waluty, czynnika produkcji.

Finansowe instrumenty rozliczeniowe:

- inkaso bankowe - polega na tym, że prowadzący rachunek klienta bank pobiera, na podstawie przedstawionych mu dokumentów, od innego podmiotu, wymienioną w dokumentach należność albo z tytułu już dokonanej transakcji, albo na poczet przyszłej zapłaty.

- akredytywa - polega na zdeponowaniu w banku przez odbiorcę kwoty odpowiadającej zawieranej transakcji lub wyłączeniu tej kwoty z rachunku bankowego odbiorcy.

- konosament - jest papierem wartościowym pozwalającym na dysponowanie towarem, na który opiewa.

- karty płatnicze - umożliwiają korzystanie z własnych środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym.

- karty kredytowe - upoważniają do wydawania pieniędzy w ramach przyznanego przez bank limitu.

- karty wydatkowe typu charge - zbliżone do kart kredytowych, przy czym klient banku jest obciążony prowizją za każdorazową transakcję.

Finanse w ujęciu funduszowym muszą przyjmować określoną formę organizacyjną, która umożliwiałaby gospodarowanie pieniądzem. Taką formę stanowi fundusz, który umożliwia gromadzenie i rozdysponowanie środków pieniężnych przez określony podmiot.

1.3. Istota i klasyfikacja zjawisk finansowych.

Finanse to zjawiska zarówno elementarne, jak i złożone. Zjawiskami elementarnymi są np.: ceny, kredyty, procent, podatek. Zjawiska złożone to zjawiska, w których pieniądz nabiera cech dynamicznych. Zjawiska finansowe mogą mieć charakter abstrakcyjny (pieniądz ma postać idealną) i konkretny (dotyczą realnych procesów gospodarczych).

Zjawiska finansowe mogą być klasyfikowane z różnych punktów widzenia. Ze względu na przedmiot zjawiska finansowe dzieli się na:

- przychodowe - w ramach których wyróżnia się przychody ze sprzedaży majątku, przychody o charakterze transferowym i inne.

- rozchodowe - polegające na wszelkim rozdysponowaniu pieniądza zawiązanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i prowadzoną działalnością.

- dochodowe - związane z wytwarzaniem, realizacją i wytwarzaniem dochodów.

- wydatkowe - polegające na przeznaczeniu środków pieniężnych na zakup towarów oraz usług, które prowadzą do zużycia produktu krajowego.

- kosztowe - związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności gospodarczej.

- kredytowe - są związane nie tylko z zasilaniem podmiotów w środki finansowe, ale również z mechanizmem tworzenia pieniądza we współczesnej gospodarce.

- pożyczkowe - odnoszą się do zjawisk finansowych, które nie są związane z kreacją nowego pieniądza; przedmiotem pożyczki jest pieniądz już istniejący.

- gotówkowe - powstające w związku z różnymi transakcjami zawieranymi w gotówce.

- bezgotówkowe - obejmujące transakcje, w których pieniądz występuje w postaci idealnej.

- transferowe - dotyczą przepływu pieniądza, którego skutkiem nie są bezpośrednio ruch towarów, wytworzenie i zużycie usług.

- oszczędnościowe - dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności pieniężnych różnych podmiotów gospodarczych, przede wszystkim jednak ludności.

- ubezpieczeniowe - związane z różnymi rodzajami ryzyka.

1.4. Metoda badań nauki finansów.

Nauka finansów jako element ekonomii posługuje się metodą ekonomii politycznej, której celem jest poznanie praw, jakie rządzą procesem gospodarczym. Elementy ekonomii politycznej:

- abstrakcja - myślowe wyodrębnienie elementów procesu gospodarczego oraz zachodzących między nimi związków.

- stopniowa konkretyzacja - polega na uwzględnieniu coraz bardziej szczegółowych cech badanej rzeczywistości.

- weryfikacja - polega na empirycznym sprawdzeniu rezultatów uzyskanych z dwóch pierwszych elementów postępowania badawczego

Metody prakseologiczne:

- metoda porównania nakładów z efektami - metoda ta pozwala na określenie efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa. Porównanie nakładów z efektami może dać wynik dodatni (zysk, nadwyżka ekonomiczna) lub ujemny (strata, deficyt).

- metoda porównania kosztów i korzyści - stosuje się ja w chwili rozpoczynania danego przedsięwzięcia lub podczas prowadzonej już działalności. Jest przydatna wówczas, gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem.

- metoda bilansowa - pozwala ustalić stan równowagi lub stopień nierównowagi badanego elementu rzeczywistości. Ściśle związana z zasadą podwójnego zapisu - polegającą na tym, że każda operacja zachodzi między dwoma podmiotami, co implikuje jej zapisanie na dwóch rachunkach z przeciwnymi znakami lub na jednym rachunku po przeciwnych jego stronach.

Metody statystyczne i metody dynamiczne:

- metoda strumieniowa - w metodzie tej przedmiotem obserwacji są strumienie pieniądza przepływające między przynajmniej dwoma podmiotami z różnych tytułów. Dzięki metodzie strumieniowej można obserwować dane zjawisko finansowe w ściśle zamkniętym przedziale czasowym.

- metoda zasobowa - charakterystyczną cechą jest to, że badane zjawiska są unieruchomione w czasie. Pozwala uchwycić i scharakteryzować stan badanego obiektu niezależnie od tego, czy dane zjawisko finansowe jest kształtowane przez jakiś czynnik, czy też nie.

- metoda strumieniowo - zasobowa - umożliwia rozpoznanie zjawisk finansowych w ujęciu dynamicznym i statystycznym. Badaniu stanu zjawiska towarzyszy wskazanie przyczyn zmian tego stanu. Zmiany te dokonują się pod wpływem strumieni pieniężnych lub innych zjawisk dynamicznych. Istotą metody strumieniowo - zasobowej jest powiązanie cech charakteryzujących stan badanego zjawiska finansowego z cechami zjawisk, które spowodowały lub mają spowodować zmiany.

2.1. Pojęcie i funkcje systemu finansowego.

System finansowy - zespół logicznie powiązanych ze sobą form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym.

Funkcje systemu finansowego:

- płatnicza - polegająca na tym, że system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych, zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług.

- płynności - w ramach której system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na gotówkę.

- oszczędności - polegająca na promowaniu warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku.

- akumulacji bogactwa - polegająca na „przechowywaniu” siły nabywczej danego podmiotu.

- kredytowa - polega na zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji.

- minimalizowania ryzyka - w systemie finansowym powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizujące ryzyko.

- polityki gospodarczej - polegająca na możliwości prowadzenia przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy.

2.2. Struktura systemu finansowego.

Współczesne systemy finansowe składają się z:

- instrumentów finansowych - stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągnięcia różnych celów, w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.

- rynków finansowych - miejsca, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Przedmiotem rynku finansowego są zmaterializowane i zdematerializowane walory finansowe.

- instytucji finansowych - jednostki organizacyjne, których podstawowym zadaniem jest gromadzenie i wydatkowanie środków.

- zasad, które określają formy ich funkcjonowania - ogół norma prawnych, zwyczajów i postanowień zawartych w regulaminach oraz w statutach instytucji finansowych i organów nadzoru.

2.3. Kryzys finansowy.

Kryzys finansowy - sytuacja w której zachodzą gwałtowne zmiany na rynku finansowym, związane z niedostateczną płynnością, niewypłacalnością rynkowych podmiotów, a także z spadkiem produkcji lub pogłębieniem już występującego spadku. Skutkiem tych zmian jest załamanie podstawowej funkcji rynku finansowego (niekorzystne wybory powodują nieefektywne rozdzielenie funduszy do podmiotów, które mogą w sposób optymalny wykorzystać zasoby pieniężne).

Rodzaje kryzysów finansowych:

- bankowy

- walutowy

- zadłużenia zagranicznego

- systemu finansowego

3.1. Kategorie przychodowe.

Przedmiotem badań nauki finansów są kategorie finansowe.

Do kategorii przychodowych zalicza się:

- cena - wyraża w pieniądzu wartość towaru, usługi, wartość innego pieniądza, czynników wytwórczych. Znaczenie kategorii cen określają ich funkcje. W teorii finansów występują następujące funkcje cen:

- przychód pieniężny - stanowi zewnętrzny, pieniężny wyraz skutków działalności

gospodarczej człowieka. Przychód jest ściśle związany z ceną i dochodem. Umożliwia on pokrywanie kosztów działalności oraz jest źródłem nadwyżki ekonomicznej w postaci dochodu i zysku.

3.2. Kategorie dochodowe:

- dochód - jest podstawową kategorią i wielkością ekonomiczną, stanowiącą dodatni rezultat zastosowanych w procesie gospodarowania czynników wytwórczych: ziemi, pracy, kapitału rzeczowego, kapitału finansowego. Dochód jest nadwyżką ekonomiczną gospodarującego społeczeństwa, która stanowi podstawę zaspokojenia potrzeb indywidualnych i zbiorowych, celów bieżących oraz celów rozwojowych. Dochód przyjmuje formę pieniężną, ale jego treścią są towary i usługi, które podmioty systemu gospodarczego, dysponujące funduszami nabywczymi, mogą nabywać. Ważny aspekt kategorii dochodu związany jest z elastycznością popytu względem zmian dochodu. Dochodową elastyczność popytu, czyli reakcję popytu na zmianę jednostki dochodu można określić wzorem

E= % zmiana popytu / %zmiana dochodu

Dochód jest także ważną kategorią finansową dla państwa, gdyż państwo zgłasza popyt na dochód pieniężny potrzebny do finansowania jego funkcji i zadań.

W systemie podatkowym dochód jest definiowany jako różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania. Ingerencja państwa w dochody innych podmiotów, dokonywana głównie poprzez podatki, stwarza konieczność rozróżnienia dochodu brutto (przed opodatkowaniem) i dochodu netto (po opodatkowaniu). Dochód po opodatkowaniu to dochód do dyspozycji. Rozróżnia się dwa podstawowe źródła dochodu: z pracy i z kapitału.

- zysk - stanowi nadwyżkę przychodów podmiotu nad jego kosztami własnymi, znajdującymi odzwierciedlenie w ewidencji. W koncepcji zysku ekonomicznego nadwyżkę przychodów nad kosztami powiększa się o :

Źródłem zysku może być różna działalność człowieka, a podstawowym rodzajem zysku pozostaje zysk z działalności gospodarczej. Jednak istnieją również inne źródła zysku, np. zysk kapitałowy, który jest nadwyżką osiąganą przy sprzedaży papieru wartościowego, w który został zainwestowany kapitał.

Zysk spełnia następujące funkcje:

- procent - jest dochodem osiąganym z kapitału pożyczkowego. Procent jest ceną usługi świadczonej przez pożyczkodawcę na rzecz pożyczkobiorcy za wypożyczenie pewnej kwoty pieniędzy w określonym czasie. Jest kosztem operacji finansowej dla tego, kto go płaci, a dochodem dla tego, kto go pobiera.

Procent występuje w dwóch formach:

Rozróżnia się procent prosty i procent składany. Różnica polega na odmiennych zasadach kapitalizacji odsetek. W przypadku procentu złożonego odsetki za okres rozliczeniowy powiększają kapitał początkowy, a więc zwiększają bazę oprocentowanego kapitału w następnym okresie.

Z pojęciem procentu wiąże się pojęcie stopy procentowej. Stopa procentowa jest roczną ceną, wyrażoną w procentach, jaką się płaci za pożyczenie pieniędzy. Mamy do czynienia z 3 rodzajami stóp procentowych:

W praktyce finansowej stopa procentowa jest często identyfikowana z odsetkami.

Odsetki stanowią zapłatę za korzystanie z obcych środków pieniężnych w ciągu określonego czasu.

- renta pieniężna - istota tej kategorii polega na tym, że dochód w formie renty jest otrzymywany w długim okresie, regularnie, z różnych tytułów. Oprócz renty pieniężnej wyróżnia się również rentę konsumenta (wielkość hipotetyczna będąca różnicą między ceną rynkową, po której nabywca zakupił dane dobro, a ceną jaką byłby zdolny zapłacić za to dobro, jeśli bardzo chciałby je posiadać).

Na podstawie kryterium pochodzenia można wyróżnić:

3.3. Kategorie wydatkowo - kosztowe:

- wydatek - oznacza nabycie cząstki dochodu narodowego. Wydatek to również kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z różnymi transakcjami gospodarczymi.

- koszt - stanowi pieniężny wyraz czynników wytwórczych zużywanych w procesie gospodarczym, a więc majątku trwałego, rzeczowego majątku obrotowego, pracy, zastosowanego kapitału pieniężnego. Pojęcie kosztu jest utożsamianie z kosztem alternatywnym, związanym z utratą korzyści jakie dany czynnik produkcji mógłby przynieść, gdyby był wykorzystany w innej działalności gospodarczej.

Koszty dzielimy również na koszty w krótkim okresie (koszty stałe - ich wielkość nie zmienia się wraz ze zmianą wielkości produkcji, koszty zmienne - podlegają zmianą wraz ze zmianą rozmiarów produkcji). Suma kosztów stałych i zmiennych stanowi koszt całkowity, który podzielony przez ilość wyprodukowanych wyrobów, informuje o wysokości kosztu jednostkowego. Koszt krańcowy informuje o ile zmienia się koszt całkowity w przypadku zmniejszenia lub zwiększenie produkcji o jednostkę.

- amortyzacja - stanowi część kosztu wytworzenia towarów i usług za pomocą majątku trwałego. Majątek ten jest zużywany w procesach wytwórczych powtarzalnych, co oznacza, że jego koszty tylko w części obciążają jednostkę towaru i usługę. Amortyzacja jest rodzajem kosztu, który nie stanowi wydatku pieniężnego. Spełnia funkcje: przychodową, kosztową, odtworzeniową, umorzeniową. Rozróżnia się dwie podstawowe metody amortyzacji:

3.4. Kategorie podatkowe:

- podatek - to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publicznoprawnych. Podatek jest dochodem dla państwa, ale wydatkiem dla podatnika. Jest również klasyczną daniną publiczna. Podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów i zaspokajania popytu na pieniądz. Skutkiem nakładania podatków jest zmiana sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych, decyzyjnych i o oszczędzaniu.

3.5. Kategorie dłużne:

- pożyczka pieniężna

- kredyt pieniężny - jest szczególną formą pożyczki. Jest terminem zarezerwowanym wyłącznie dla pożyczek udzielanych przez banki. Różnica między kredytem a pożyczką polega na tym, że kredyt oznacza tworzenie pieniądza, pożyczka zaś może być udzielona tylko ze środków pieniężnych wyemitowanych i wykreowanych przez banki.

Funkcje kredytu pieniężnego:

- deficyt finansowy - stanowi ujemne saldo pieniężne jakiegokolwiek bilansu. Pojawia się wówczas, gdy istnieje przewaga wydatków nad dochodami. Dotyczy zjawisk krótkim horyzoncie czasowym.

- dług finansowy - stanowi pieniężne zobowiązanie jakiegoś podmiotu do zapłaty tego długu w określonych wielkościach oraz terminach. Dług powstaje z różnych tytułów, ale jego źródłem są zazwyczaj zaciągnięte pożyczki lub skumulowane deficyty z poprzednich lat. W razie niemożności spłaty długu zgodnie z umową dopuszczana jest jego konwersja (zmiana warunków pożyczki oraz spłat). Dług finansowy może dotyczyć wszystkich kategorii podmiotów. Szczególne znaczenie ma dług publiczny - stanowią go zobowiązania władz publicznych oraz innych związków i instytucji publicznych, powstałe przede wszystkim z tytułu kredytów i pożyczek zaciąganych u różnych podmiotów krajowych oraz zagranicznych. Źródłem długu publicznego są także zobowiązania o charakterze odszkodowawczym powstałe na mocy orzeczeń sądów, zobowiązania wynikające z ustaw, z wywłaszczenia mienia i inne. Podstawową przyczyną powstania długu publicznego są jednak deficyty budżetowe i zaciągane w związku z nimi pożyczki, które ulegają kumulacji.

Podstawowym źródłem długu publicznego zagranicznego są kredyty i pożyczki zaciągane u rządów innych krajów oraz emitowane skarbowe papiery wartościowe nabywane przez zagraniczne instytucje finansowe i inwestorów zagranicznych.

4.1. Charakterystyka dwuszczeblowego systemu finansowego.

Nowoczesny system bankowy ma budowę dwuszczeblową, na którą składają się bank centralny i różnego typu banki komercyjne. Bank Centralny jest instytucją nadrzędną w systemie finansowym, sprawującą kontrolę, nadzór, organizującą i zarządzającą wszystkimi instytucjami systemu finansowego. Najważniejszym celem polityki pieniężnej realizowanej przez bank centralny jest obniżanie inflacji, a w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne dla zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego. Jego działalność nie jest nastawiona na zysk. Natomiast banki komercyjne to wszystkie banki, które zajmują się bezpośrednią obsługa klientów na rynku i pośredniczą pomiędzy nimi a bankiem centralnym. Wśród tych banków wyróżniamy banki wyspecjalizowane:

- funkcjonalnie (bank kredytowy S.A., bank inwestycyjny S.A.)

-branżowo (Bank Spółdzielczy S.A., Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank Ochrony Środowiska).

Banki komercyjne funkcjonują jako banki uniwersalne. Ich działalność jest podporządkowana maksymalizacji zysku i wzrostowi wartości.

W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski. Obok zadań związanych z kształtowaniem polityki pieniężnej oraz instrumentów jej realizacji pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcję instytucji zwierzchniej (nadzór, licencje). Podstawowym celem działania NBP w Polsce jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. NBP przysługuje wyłącznie prawo emitowania pieniądza.

Organy NBP:

a. Prezes NBP

Powołany przez sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat, może być na 2 kadencje, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz;

b. Rada Polityki Pieniężnej

- w skład RPP wchodzą Przewodniczący Rady (Prezes NBP) oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, na okres 6 lat;

- ustala corocznie założenia polityki pieniężnej;

- ustala wysokość stóp procentowych NBP;

- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków;

- ustala zasady polityki otwartego rynku;

c. Zarząd NBP

Kieruje bieżącą działalnością NBP.

4.2. Kreacja pieniądza przez system bankowy.

Kreacja pierwotna przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego. Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są:

  1. Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych.

  2. Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego.

Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji.

  1. Przyjęte do redyskonta weksle.

  1. Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków.

Jednym słowem są to depozyty na rachunkach w banku centralnym powiększone o sumę obiegających znaków pieniężnych (wielkość emisji); stanowią łącznie pieniądz banku centralnego. Bank centralny udzielając kredytu tworzy nowy pieniądz - nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla niego udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Dlatego jest to kreacja pierwotna. Inna formą pierwotnej kreacji pieniądza jest wypłata gotówki przez bank centralny na rzecz jednostki budżetowej. Ta forma kreacji pieniądza polega na emisji pieniądza gotówkowego. Również w przypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje pierwotna kreacja pieniądza.

Kreacja wtórna realizowana przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom. W procesie kreacji pieniądza przez banki komercyjne możemy wyróżnić:

-wkład pierwotny - ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku.

- wkład pochodny - wystarczy utrzymanie jedynie określonej części wkładu w postaci rezerwy gotówkowej. Pozostałą część można wykorzystać na udzielenie pożyczki innemu klientowi w postaci otwarcia na jego rzecz rachunku bieżącego z wkładem, którym ten klient może swobodnie dysponować. Taką transakcję polegającą na udzieleniu pożyczki klientowi w formie rachunku bieżącego nazywa się tworzeniem wkładu pochodnego a sam wkład-wkładem pochodnym.

Z wtórną kreacją pieniądza mamy do czynienia wówczas, gdy banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom. Ta kreacja wyznacza wielkość podaży pieniądza. W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu. Klienci dokonują wpłat i wypłat na przemian i wystarczy tylko stosunkowo niewielka rezerwa gotówkowa, aby zrealizować wszystkie ich dyspozycje. Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji. Pożyczone sumy wracają do banków, w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki, i tak dalej, i tak dalej. W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów. Banki zazwyczaj starają się udzielić jak najwięcej kredytów, aby powiększyć swoje zyski. Bank komercyjny tylko do pewnej wielkości może udzielać kredytów. Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu tworzenia wkładów pochodnych przez banki tzn. do momentu kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę poniżej której nie może zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.

Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.

Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też przekazana na rachunek innym bankom tzn. że tylko część środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

5.1. Funkcje banku centralnego.

Bank centralny spełnia trzy podstawowe funkcje:

- banku emisyjnego - mającego wyłączne prawo do emisji znaków pieniężnych

- banku banków komercyjnych - w ramach której bank centralny realizuje założenia polityki monetarnej

- banku państwa albo kasjera rządu - obsługa budżetu państwa

Bank centralny kreuje dwa rodzaje pieniądza:

- centralny pieniądz gotówkowy (charakteryzuje się absolutną płynnością)

- pieniądz kredytowy (spełnia funkcję centralnego pieniądza rezerwowego)

5.2. Cele polityki pieniężnej.

Polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Głównym celem polityki pieniężnej, podobnie jak polityki gospodarczej, jest zapewnienie wzrostu gospodarczego bez inflacji.

W praktyce cele polityki monetarnej związane są z:

• regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;

• ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;

• zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.

Cele polityki pieniężnej są związane ze stabilnością gospodarki, tj. przede wszystkim z ograniczeniem inflacji, pobudzeniem inwestycji i wzrostu gospodarczego, ochroną kursu waluty oraz finansowaniem długu publicznego.

5.3. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na banki komercyjne.

Do najważniejszych instrumentów oddziaływania banku centralnego na banki komercyjne należą:

- stopa rezerw obowiązkowych - jest ustalana przez bank centralny dla banków komercyjnych w celu hamowania nadmiernej ekspansji kredytowej lub stymulowania akcji kredytowej banków w zależności od potrzeb gospodarki. Stopa rezerw obowiązkowych odnosi się do wkładów bieżących oraz terminowych. Operowanie rozmiarem stopy rezerw obowiązkowych pozwala bankowi centralnemu w skuteczny sposób oddziaływać na rozmiary obiegu pieniężnego, zwłaszcza ograniczać rozmiary tego obiegu.

- operacje otwartego tynku - polegają na sprzedawaniu lub kupowaniu przez bank centralny na rynku pieniężnym papierów wartościowych, zwłaszcza krótkoterminowych bonów NBP. Celem tych operacji jest zwiększenie lub zmniejszenie rezerw banków handlowych, gdyż banki te są głównym partnerem banku centralnego w operacjach rynku pieniężnego. Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny bankom komercyjnym wywiera podobny skutek jak zwiększenie poziomu stopy rezerw obowiązkowych. W jednym, jak i w drugim przypadku ograniczone zostają potencjalne możliwości ekspansji kredytowej. Z kolei skupowanie tych papierów prowadzi - podobnie jak obniżenie stopy rezerw obowiązkowych - do rozszerzania granic akcji kredytowej banków handlowych.

Opisane dwa rodzaje instrumentów oddziaływania banku centralnego różnią się tym, że stopa rezerw obowiązkowych jest instrumentem o charakterze administracyjnym, natomiast operacje otwartego rynku są instrumentem czysto ekonomicznym. Skuteczność operacji otwartego rynku jest uzależniona od tego, czy banki handlowe wykażą odpowiednie zainteresowanie ofertami banku centralnego.

- stopa redyskontowa - jest stosowana przy zakupie przez bank centralny weksli handlowych od banków handlowych. W wyniku tych operacji następuje wprowadzenie pieniądza urzędowego do obiegu, czyli monetyzacja wierzytelności prywatnej na pieniądz urzędowy. Ze względu na to, że bank handlowy przekazuje do baku centralnego weksle handlowe przed upływem terminu ich umorzenia, podlegają one dyskontowaniu. Im wyższa jest stopa redyskontowa banku centralnego(stopa stosowana przy skupowaniu przez weksli handlowych od banków komercyjnych), tym silniejsze jest oddziaływanie banku centralnego na banki handlowe, gdyż tracą one większą część zysku, jaki osiągnęły z tytułu dyskonta (oprocentowania) weksli zakupionych od przedsiębiorstw. Wywołuje to konieczność podnoszenia przez banki handlowe stopy dyskontowej, co prowadzi do wzrostu kosztów kredytu dla przedsiębiorstw oraz do zmniejszenia zainteresowania zaciąganiem kredytu. Natomiast niska stopa redyskontowa sprzyja ekspansji kredytowej.

- limity redyskontowe - stosowane przez bank centralny odnośnie banków komercyjnych wówczas, gdy nawet wysoka stopa redyskontowa nie zniechęca banków handlowych do realizacji weksli handlowych w banku centralnym. Ta forma ma charakter bezpośredni i jest stosowana przez bank centralny przejściowo.

- stopa lombardowa - jest oprocentowaniem kredytu lombardowego udzielonego bankom komercyjnym przez bank centralny. Kredyt lombardowy jest kredytem krótkoterminowym udzielonym pod zastaw określonych papierów wartościowych do wysokości 80% ich wartości nominalnej. Oprocentowanie kredytu lombardowego jest w porównaniu z pozostałymi kredytami banku centralnego najwyższe, co powoduje, że jest ono traktowane jako krańcowy koszt pozyskania pieniądza. Instrument ten stwarza bankowi komercyjnemu przede wszystkim szansę ratowania krótkookresowej utraty płynności.

- ustalenie górnej granicy oprocentowania wkładów - ma charakter ingerencji administracyjnej. Zastosowanie tego narzędzia ogranicza swobodę banków handlowych podczas ustalania poziomu stopy procentowej.

5.4. Polityka pieniężna w Polsce.

Polityka pieniężna w Polsce prowadzona jest przez NBP. Podstawowym celem banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Można to osiągnąć, stosując strategię pośredniej lub bezpośredniej realizacji celu inflacyjnego. Strategia pośredniej realizacji celu inflacyjnego zakłada istnienie stabilnych związków między wielkościami, na które bank centralny stara się wpływać a celem finalnym, czyli inflacją. Dwie odmiany strategii pośredniej to:

- strategia utrzymywania stałego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o niskiej inflacji

- strategia zakładająca kontrolę przyrostu podaży pieniądza.

Mimo że strategia utrzymywania stałego kursu walutowego jest łatwo zrozumiała dla otoczenia gospodarczego, a bank centralny nie może prowadzić nadmiernie ekspansywnej polityki pieniężnej, to ma ona poważne wady:

- bardzo trudno jest z góry ustalić kurs równowagi, szczególnie w warunkach silnych zaburzeń zewnętrznych, postępującej liberalizacji obrotu dewizowego i przyspieszonych zmian strukturalnych w gospodarce,

- w warunkach kursu stałego polityka pieniężna nie może reagować na szoki wewnętrzne,

- gospodarka podatna jest na zaburzenia, mające źródło w kraju, z którego walutą związano walutę krajową,

Do 1998 roku NBP starał się prowadzić politykę pieniężną, łącząc elementy dwóch wymienionych strategii - celem pośrednim był przyrost podaży pieniądza, jednakże realizowany w ramach dewaluacji kroczącej złotego w stosunku do przyjętego koszyka walut z ograniczonymi wahaniami rzeczywistego kursu złotego w ramach dopuszczalnego pasma wahań. Strategia taka nie pozwalała w pełni realizować obu celów pośrednich, natomiast początkowo, w warunkach ograniczonych powiązań gospodarki ze światowym rynkiem finansowym, a tym samym większej suwerenności polityki pieniężnej, umożliwiała ograniczanie inflacji. Poważny wzrost stopnia integracji polskiego rynku finansowego z rynkiem światowym oraz malejący poziom ryzyka inwestycji w Polsce uniemożliwiły dalsze, skuteczne realizowanie takiej strategii polityki pieniężnej.

Tak więc RPP uznała, że podstawową zasadą polityki pieniężnej będzie strategia realizacji celu inflacyjnego w sposób bezpośredni. Strategia ta zakłada brak celów pośrednich, bank centralny nie koncentruje się na pojedynczym wskaźniku, natomiast bierze pod uwagę każdą dostępną informację o czynnikach, zagrażających wykonaniu przyjętego na dany rok celu inflacyjnego. Realizując ten cel, bank centralny wykorzystuje wszelkie dostępne instrumenty polityki pieniężnej.Waga poszczególnych instrumentów w danym okresie uzależniona będzie od charakteru wyzwań, stojących przed bankiem centralnym w procesie ograniczania inflacji. Zwiększona elastyczność przy wyborze instrumentów polityki pieniężnej będzie odpowiadała również zmianom, zachodzącym w obecnie stosowanym reżimie kursowym.

Stopy procentowe banku centralnego są i pozostaną podstawowym instrumentem wykorzystywanym do oddziaływania na popyt wewnętrzny, jednakże ich skuteczność zależy w dużej mierze od stopnia płynności sektora banków komercyjnych. Podstawowe znaczenie ma oprocentowanie kredytu lombardowego, określające maksymalny koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym. Kontrola stóp procentowych polega na ograniczaniu ich ruchu od dołu za pomocą krótkoterminowych operacji otwartego rynku; rolę górnego pułapu odgrywa stopa kredytu lombardowego.

Operacje otwartego rynku są realizowane poprzez emisje bonów pieniężnych NBP i stanowią podstawowy instrument oddziaływania NBP na system bankowy, szczególnie na elastyczne reagowanie na zmiany płynności w nim. Dobór instrumentów wykorzystywanych w tych operacjach zależeć będzie od konkretnych uwarunkowań, istniejących na rynku. Intencją Rady jest rynkowe kształtowanie się stóp długoterminowych. Zgodnie z tą zasadą, NBP będzie generalnie koncentrował się na operacjach krótkookresowych. Do najważniejszych uwarunkowań realizacji polityki pieniężnej w najbliższych latach zaliczyć należy: wielkość deficytu na rachunku bieżącym bilansu płatniczego oraz poziom deficytu sektora finansów publicznych. Stopień niepewności realizacji celu inflacyjnego zwiększony może być również przez wzrost cen na światowym i krajowym rynku surowców i żywności.

W warunkach niepewności co do kształtowania się dynamiki eksportu priorytetem polityki makroekonomicznej staje się kontrola dynamiki popytu wewnętrznego. Wobec wciąż relatywnie wysokiej dynamiki popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego głównym czynnikiem ograniczającym dynamikę popytu wewnętrznego powinno być zwiększenie restrykcyjności polityki fiskalnej. Próba obniżania dynamiki popytu wewnętrznego za pomocą dalszego zwiększania restrykcyjności polityki pieniężnej byłaby mniej skuteczna oraz pogarszałaby i tak niekorzystną kombinację polityki fiskalnej i pieniężnej. Gdy Polska dołączy do strefy euro, stopy procentowe obowiązujące w Polsce będzie ustalać Europejski Bank Centralny.

5.5. Problem wejścia Polski do sfery euro - monetarne kryteria konwergencji.

Kryteria konwergencji czy też zbieżności można podzielić na dwie grupy: kryteria monetarne (inflacje, długookresowe stopy procentowe oraz kursy walutowe) oraz fiskalne (deficyt budżetowy, dług publiczny). Aby wejść do strefy euro, należy spełnić kryteria konwergencji takie jak:

I - inflacja nie wyższa niż o 1,5 pkt% od średniej stopy inflacji w trzech państwach UE, gdzie inflacja jest najniższa

- dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB

- deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB

- długoterminowe stopy procentowe nieprzekraczające o więcej niż o 2 p.p. średniej stóp procentowych w 3 państwach UE o najniższej inflacji

- stabilny kurs wymiany waluty w ciągu ostatnich 2 lat - wahania kursów walut nie mogą przekroczyć ±15% do ustalonej początkowo wartości

6. Banki komercyjne.

6.1. Bank komercyjny jako pośrednik finansowy.

Banki komercyjne wprowadzają do obiegu pieniężnego zdecentralizowany pieniądz wkładowy przez udzielanie kredytu. Pieniądz ten na ch-er pochodny. Jeśli jednak na rachunki banków komercyjnych jest wpłacany pieniądz centralny oznacza to powstawanie wkładów pierwotnych Wkłady te mogą być albo przeznaczane na obsługę transakcji, albo stanowić formę oszczędzania. Powstaje w ten sposób dwu źródłowy obrót pieniężny jako cyrkulacja pieniądza banku centralnego, ale także jako dominujący ilościowo obrót przez dokonywanie zapisów na rach. bankowych.

Banki komercyjne orientują swoją działalność na zysk. Są to więc szczególne przedsiębiorstwa, których przedmiotem działania jest pieniądz, a ścisłej obrót pieniężny. Jego działalność opiera się na zasadach:

Banki są pośrednikami finansowymi, którzy jednocześnie umożliwiają jednej grupie podmiotów przechowywanie ich środków finansowych za wynagrodzeniem, a z drugiej udzielają odpłatnie finansowania tym podmiotom, które środków tych potrzebują na inwestycje, zakup dóbr lub pokrycie kosztów bieżącej działalności. Banki pełnią w gospodarce ważne funkcje zapewniając przepływ wolnych środków finansowych od tych, którzy je mają, do tych, którzy ich potrzebują. Banki są instytucjami zaufania publicznego. Klienci będą bowiem trzymać w bankach swoje pieniądze tylko wówczas, gdy będą ufać, iż dostaną je powrotem wtedy, gdy będą ich potrzebować.

Powstanie banku sprawia, że osoby majętne mogą bezpiecznie ulokować swoje oszczędności na rachunku w formie lokaty lub depozytu i uzyskać w zamian korzyści w postaci płatności odsetkowych. Co więcej, osoby te mają prawo do szybkiego wypłacenia swoich oszczędności, co może być dla nich istotne, jeżeli nie wiadomo kiedy dokładnie będą im potrzebne pieniądze. Środki uzyskane z tytułu lokat i depozytów bank następnie transferuje do osób, które zgłaszają zapotrzebowanie na kredyt, m.in. przedsiębiorców, czy osoby zainteresowane kupnem mieszkania. Ponieważ banki zazwyczaj mają wielu klientów, którzy posiadają lokaty i depozyty, to może dostosować warunki kredytu, takie jak jego wartość, czy termin spłaty do zapotrzebowań kredytobiorców. W ten właśnie sposób banki dokonują transferu oszczędności na inwestycje.Oszczędności jednych osób stają się inwestycjami innych, z których z kolei finansowana jest premia dla oszczędzających w postaci odsetek. W efekcie dzięki bankom zachodzi wiele transakcji finansowych, które umożliwiają szybsze z jednej strony bogacenie się ludzi, a z drugiej również rozwój gospodarczy kraju.

6.2. Podstawowe rodzaje ryzyka bankowego.

Ryzyko w działalności bankowej to zagrożenie nieosiągnięcia wytyczonych przez banko celów, np. optymalizacji zysku i zapewnienia bezpieczeństwa działania. Ryzyko bankowe jest równoznaczne z prawdopodobieństwem wystąpienia zdarzeń oddziałujących negatywnie na sytuację banku i perspektywy jego rozwoju. W przypadku pewnych rodzajów ryzyka może wystąpić odchylenie pozytywne, które powoduje powstanie szansy. Z ryzykiem wiążą się takie pojęcia jak niepewność i możliwość osiągnięcia strat. Niepewność dotyczy przebiegu przyszłych zdarzeń mających wpływ na funkcjonowanie banku.

Ryzyko bankowe dzielimy na:

  1. Ryzyko kredytowe

  2. Ryzyko struktury aktywów i pasywów obejmujące ryzyko stopy proc. księgi bankowej, ryzyko płynności oraz ryzyko inwestycji

  3. Ryzyko rynkowe

  4. Ryzyko operacyjne

  5. Inne

ad 1. Ryzyko kredytowe to zagrożenie, że płatności związane z obsługa kredytu nie zostaną przez klienta uregulowane w terminie przewidzianym umową, w całości lub częściowo. Zwłoka w spłacie może powodować utratę płynności oraz- przy dodatniej wartości pieniądza w czasie- oznacza rzeczywistą stratę dla banku. Ryzyko to powinno być analizowane w odniesieniu do pojedynczej ekspozycji oraz do portfela kredytowego.

Ryzyko kredytowe sensu stricto dot. udzielanych przez bank kredytów, pożyczek, skupowanych wierzytelności, udzielanych gwarancji i poręczeń, otwartych linii kredytowych itd. Ryzyko kredytowe sensu largo zawiera dodatkowo nabyte przez bank instrumenty dłużne wyemitowane przez dany podmiot, pozagiełdowe instrumenty pochodne, które są źródłem tzw. ryzyka kontrahenta, oraz operacje rozliczeniowe, w czasie trwania których bank jest narażony na ryzyko rozliczeniowe.

Ad 2. Ryzyko struktury aktywów i pasywów (ALM) obejmuje ryzyko płynności, st. procentowej i inwestycji Dwa pierwsze rodzaje ryzyka wynikają z niedopasowania terminów zakończenia transakcji(ryzyko płynności) i przeszacowania przez bank zdolności do regulowania zobowiązań w terminie bądź braku możliwości sprostania popytowi na kredyt. Ryzyko st. procentowej należy rozumieć jako niekorzystny wpływ zmian stóp procentowych na wynik odsetkowy banku(marżę odsetkową). Trzecim typem ryzyka jest ryzyko inwestycji, które wynika z portfela papierów wartościowych i dłużnych księgi bankowej. Jego przejawem jest utrata wartości w porównaniu z początkowo zainwestowana kwota.

Ad 3. Ryzyko rynkowe (cenowe) to niepewność w zakresie korzyści/ zysków wynikającą ze zmiennej sytuacji rynkowej, tzn. wahań: cen aktywów, stóp procentowych, zmienności cen oraz płynności na rynku. Zgodnie z klasyfikacją komitetu Bazylejskiego obejmuje ono:

Ad 4. Ryzyko operacyjne to ryzyko straty wynikającej z niedostosowania albo zawodności wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub zdarzeń zewnętrznych. Obejmuje on ryzyko prawne, ale wyłącza ryzyko reputacji i strategiczne. Można je wiązać ze stratami innymi niż te wynikające z ryzyka kredytowego i rynkowego (awaria systemów, zła decyzja, defraudacja).