blacharz 721[01] o1 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

www

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Karbowiak

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
721[01].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Bogusław Staniszewski

mgr inż. Teresa Traczyk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Małgorzata Karbowiak

Konsultacja:

mgr inż. Jolanta Skoczylas

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].O1.02
Posługiwanie się dokumentacją techniczną, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu blacharz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych i części maszyn

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Uproszczenia rysunkowe

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Rysunki wykonawcze, złożeniowe, zabiegowe i operacyjne

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Polskie Normy

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Programy komputerowe do wspomagania projektowania

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o posługiwaniu się dokumentacją

techniczną w zawodzie blacharz.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie.

−

Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

−

Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

−

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność.

−

Jednostka modułowa: Posługiwanie się dokumentacją techniczną, której treści teraz
poznasz, jest jednym z elementów modułu 721[01].O1 „Podstawy techniczne
blacharstwa”, co ilustruje załączony schemat na str. 5.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].O1

Podstawy techniczne

blacharstwa

721[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

721[01].O1.03

Analizowanie pracy

prostych układów elektrycznych

721[01].O1.04

Rozpoznawanie materiałów

i podstawowych technik

wytwarzania

721[01].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

721[01].O1.05

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu metaloznawstwa,

–

przestrzegać podstawowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić rodzaje rysunków,

–

wskazać części składowe dokumentacji,

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

zastosować zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego,

–

wyjaśnić oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

–

odwzorować w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych elementy konstrukcyjne
z blachy oraz rodzaje ich połączeń,

–

wykonać szkice figur płaskich w rzutach prostokątnych,

–

wykonać szkice brył geometrycznych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych,

–

wykonać szkice elementów z blachy oraz typowych połączeń rozłącznych
i nierozłącznych,

–

zwymiarować szkice elementów z blachy,

–

przedstawiać w uproszczeniach rysunkowych elementy z blachy,

–

odczytać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,

–

odczytać uproszczenia rysunkowe,

–

odczytać Dokumentację Techniczno-Ruchową, konstrukcyjną i technologiczną,

–

rozróżnić rysunki techniczne: wykonawcze, złożeniowe, zestawieniowe, montażowe,

–

skorzystać z norm rysunku technicznego,

–

określać zastosowanie programów komputerowych do wykonywania dokumentacji
technicznej,

–

zorganizować stanowisko do prac rysunkowych zgodnie z wymaganiami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego

4.1.1. Materiał nauczania

Formaty arkuszy rysunkowych

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się standardowe wymiary arkuszu papieru

Standardowe wymiary arkuszy rysunkowych

Arkusz

Rozmiar

szerokość x wysokość

[mm]

1188 x 840

840 x 594

594 x 420

420 x 297

297 x 210

210 x 149

Zwykle tylko część obszaru arkusza wypełniona jest przez rysunek. Zawsze pozostawia się
pewien margines. Część rysunku zajmuje tabelka rysunkowa podająca podstawowe
informacje o rysunku – tytuł, numer podziałki; o projekcie, osobach projektujących
i kreślących, o zmianach dokonanych na rysunku itp.
Standardowe podziałki rysunkowe

Tylko w wyjątkowych przypadkach wielkość elementów na rysunku odpowiada

rzeczywistej ich wielkości. W większości przypadków konieczne jest stosowanie podziałek
(skali rysunkowej).
Podziałka może być zwiększająca, gdy element na rysunku jest większy niż w rzeczywistości,
lub (częściej) podziałka zmniejszająca, gdy jest pomniejszony.
Standardowa wielkość:
–

podziałek zwiększających: 100:1, 50:1, 20:1, 10:1,

–

podziałek zmniejszających: 1:2, 1:2,5, 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:100, 1:200, 1:250,
1:500.

Linie

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się dwie grubości linii: grubą i cienką.

Linia cienka ma około 1/5 grubości linii grubej. Wykonując rysunek odręcznie zróżnicowuje
się grubości linii stosując ołówki o różnej twardości lub różne piórka tuszowe. Współczesne
systemy komputerowe dają możliwości dokładnego określania grubości linii.
W rysunku technicznym maszynowym stosuje się pięć typów linii:
–

ciągła gruba – zarysy i widoczne krawędzie obiektów,

–

ciągła cienka – linie wymiarowe, linie pomocnicze, obiekty przyległe, kreskowania,

–

kreskowa cienka – zarysy i krawędzie niewidoczne,

–

punktowa gruba – powierzchnie powlekane,

–

punktowa cienka – osie symetrii, linie podziałowe, powierzchnie obrabiane,

–

dwupunktowa cienka – skrajne położenia elementów ruchomych,

–

falista cienka – urwania i przerwania obiektów,

–

zygzakowa cienka – urwania i przerwania obiektów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Linia falista używana była przy rysunku odręcznym i straciła na znaczeniu wraz
z wprowadzeniem systemów projektowania komputerowego.
Kolor w rysunku technicznym

Tradycyjny rysunek techniczny używał wyłącznie koloru czarnego lub ciemnoszarego

(ołówkowego).

Współczesne

systemy

komputerowe

wspomagania

projektowania

w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i ploterami pozwalają używać koloru. Ze względu
jednak na trudności w powielaniu rysunków kolorowych, częściej używa się różnych stopni
szarości. Kolor oraz stopnie szarości znacznie polepszają wartości prezentacyjne rysunku
technicznego oraz zwiększają jego czytelność.
Pismo techniczne

Znormalizowane pismo łacińskie, zwykle pochyłe. W przypadku projektowania

komputerowego umiejętność kreślenia pisma technicznego straciła na znaczeniu. Programy
komputerowe dostarczają całej gamy stylów pisma.
Rozmieszczanie rzutów (widoków) na arkuszu
Widok izometryczny

Obiekty obrazowane przez rysunek techniczny maszynowy mają skomplikowane kształty

i wymagają pokazania ich z różnych kierunków. Służy do tego rzutowanie prostokątne.
System rzutowania stosowany w praktyce polskiej odbiega od na przykład amerykańskiego,
który pokazuje nie „cień”, jak w konwencji polskiej, lecz „odbicie” obiektu.
Przekroje

Dla elementów osiowo symetrycznych często stosuje się półprzekroje, gdzie połowa

elementu pokazana jest w widoku, połowa w przekroju.
W celu pokazania szczegółów elementów bardzo często obok widoków pokazuje się
przekroje. Przekrój przedstawia wewnętrzną budowę elementu lub zespołu. Przekrój uzyskuje
się przecinając element wyobrażoną płaszczyzną lub szeregiem połączonych ze sobą
płaszczyzn. Płaszczyznę lub płaszczyzny przekroju pokazuje się na rysunku widoku lub
innym przekroju zaznaczając brzegi płaszczyzn grubymi liniami. Najbardziej zewnętrzne
brzegi oznacza się wielkimi literami, poczynając od 'A', które są odsyłaczami do
odpowiedniego przekroju. Strzałka obok litery oznacza kierunek, z którego przekrój się
ogląda. Przekrój może być umieszczony na tym lub oddzielnym arkuszu papieru co widok.
Elementy przecięte kreskuje się stosując odpowiednie kreskowanie w zależności od materiału,
z którego mają być wykonane. Konwencjonalnie nie przecina się (w przekroju pokazuje jako
widok) takich elementów jak: śruby, wały, wpusty itp.
Detale

W wielu przypadkach konieczne jest pokazanie fragmentu elementu lub urządzenia

w innej podziałce niż reszta rysunku, np. w celu uwypuklenia pewnych szczegółów, które
gubią się w ogólnym rysunku. Obszar powiększony oznacza się okręgiem i nazywa wielką
literą, która identyfikuje detal, który może być umieszczony na tym samym lub innym arkuszu
papieru.
Kreskowania

Do kreskowania elementów rysunku w przekrojach i wyrwaniach stosuje się różne style

w celu pokazania rodzaju materiału użytego do wykonania elementu.
Przerwania

Długie elementy mogą być przedstawiane na rysunkach fragmentarycznie. W tym celu

stosuje się przerwania.
Wymiarowanie

Istotną częścią rysunku technicznego jest wymiarowanie. Jego celem jest dostarczenie

pełnej informacji na temat wielkości elementu i jego poszczególnych części. Istnieje wiele
szczegółowych zasad wymiarowania, które mają na celu zapewnienie przejrzystej, spójnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i zupełnej informacji. Wymiaruje się wielkości liniowe, kątowe, promienie, średnice,
zbieżności itd. Linie wymiarowe, jeśli to tylko możliwe, nie powinny przecinać się nawzajem.
Należy także unikać przecinania nimi krawędzi wymiarowanego obiektu.
Stopnie uproszczenia

Rysunek techniczny jest pewną formą idealizacji rzeczywistości. Proces tej idealizacji

nazywa się uproszczeniem. W rysunku maszynowym stosuje się rysunek dokładny i trzy
stopnie uproszczenia.
Rodzaje rysunków

W rysunku technicznym maszynowym wyróżnia się dwa podstawowe typy rysunków:

Rysunek złożeniowy : rysunek całej maszyny, urządzenia, zespołu lub podzespołu ze
wszystkimi elementami w jego skład wchodzącymi. Zwykle przedstawia pewną ilość
widoków, przekrojów i detali. Może mieścić się na jednym arkuszu, lub zajmować ich
większą ilość. Na rysunku złożeniowym umieszcza się tylko podstawowe, gabarytowe
wymiary. Wszystkie elementy urządzenia muszą być zidentyfikowane i opisane w tabeli. Przy
opisie elementu typowego odsyła się do katalogu lub odpowiedniej normy. Dla elementów
nietypowych odsyła się do odpowiedniego rysunku wykonawczego. Na rysunku złożeniowym
podaje się wszystkie instrukcje montażowe. Oznacza się też wszystkie pasowania.
Rysunek wykonawczy : rysunek jednego elementu z uwzględnieniem wszystkich
wymaganych przekrojów i detali (mogą być umieszczone na oddzielnym arkuszu). Element na
rysunku wykonawczym musi być zwymiarowany w możliwie najpełniejszy sposób. Jeśli tylko
jest to potrzebne, podaje się na rysunku wykonawczym informacje na temat tolerancji,
sposobu wykańczania powierzchni i obróbki cieplnej elementu. Na rysunku podaje się także
informację o materiale, z którego ma być wykonany oraz przybliżoną masę i moment
bezwładności gdy to jest wymagane.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz formaty arkuszy rysunkowych?
2. W jakich podziałkach wykonujemy rysunki techniczne maszynowe?
3. Jakie zastosowanie mają poszczególne typy linii rysunkowych?
4. Co przedstawia przekrój w rysunku technicznym maszynowym?
5. W jakim celu wykonujemy kreskowania i przerwania?
6. W jakim celu wykonujemy wymiarowanie rysunków technicznych?
7. Czym charakteryzuje się rysunek złożeniowy?
8. Czym charakteryzuje się rysunek wykonawczy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród rysunków otrzymanych od nauczyciela wybierz te, na których przedstawione są

przekroje. Zaprezentuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć sobie co przedstawiają rysunki przekrojów,
3) wybrać te rysunki, na których przedstawione są przekroje,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki techniczne,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad sporządzania rysunku technicznego
maszynowego.

Ćwiczenie 2

Podane rysunki podziel na złożeniowe i wykonawcze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć sobie co przedstawiają rysunki złożeniowe i wykonawcze,
3) posegregować otrzymane rysunki według polecenia,
4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki techniczne,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad sporządzania rysunku technicznego
maszynowego.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać różnicę między rysunkiem złożeniowym a wykonawczym?

2) podać cel wykonywania przekrojów?

3) podać cel zastosowania pięciu typów linii?

4) określić zasady sporządzania rysunków technicznych maszynowych?

5) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały do rysowania

Niezbędnymi materiałami do rysowania i opisywania rysunków są: kalka techniczna,

kalka milimetrowa, karton kreślarski (brystol), tusz, ołówki, gumki.
–

kalka techniczna, to rodzaj bardzo gładkiego, cienkiego, przezroczystego papieru
o szarym zabarwieniu; nadaje się zarówno do kreślenia ołówkiem jak i tuszem;

–

kalka milimetrowa, służy głównie do wykonywania wykresów, nomogramów itp.;

–

karton kreślarski (brystol), to dość gruby i sztywny papier; nadaje się zarówno do
kreślenia tuszem, jak i do rysowania ołówkiem; nadaje się do sporządzania rysunków
potrzebnych tylko w jednym egzemplarzu;

–

tusz kreślarski służy do kreślenia i opisywania rysunków;

–

ołówki kreślarskie, w zależności od twardości są oznaczone literami B, F, H i HB; Symbol
B oznacza grafit miękki, F – średni i H – twardy. Ponadto twardość grafitu określa się
numeracją, np. 2B, 3B, 2H, HB; im większy jest numer przy symbolu H, tym grafit jest
twardszy; ołówki twarde stosuje się do kreślenia linii cienkich i dokładnych wykresów,
natomiast ołówki miękkie służą do szkicowania odręcznego i opisywania rysunków;

–

gumki służą do usunięcia śladów ołówka i ewentualnych zabrudzeń; ściera się nimi
również zbędne linie pomocnicze narysowane ołówkiem;

Przybory do rysowania

Niezbędnymi przyborami do wykonywania rysunków technicznych są: rysownica (deska

kreślarska), przykładnica, trójkąty kreślarskie, przymiary, krzywiki, cyrkle, grafiony, grafosy
i rapidografy.
–

rysownica (rys. 1), deska kreślarska, jest to prostokątna płyta o znormalizowanych
wymiarach, do której przypina się papier; wykonuje się na nich rysunki w formatach A2,
A3, A4;

Rys. 1. Rysownica [5, s. 12].

–

przykładnica (rys. 2), służy do kreślenia linii poziomych oraz do prowadzenia trójkątów
podczas rysowania linii prostopadłych (pionowych) i nachylonych pod dowolnym kątem
do linii poziomych; przykładnicę wykonuje się z twardego gatunku drewna lub
z tworzywa sztucznego;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Kreślenie linii za pomocą przykładnicy i trójkąta [2, s. 12].

–

trójkąty kreślarskie (rys. 3), służą do kreślenia linii pionowych i skośnych; wykonywane
są najczęściej z przezroczystego tworzywa sztucznego;

Rys. 3. Trójkąty kreślarskie [5, s. 12].

–

przymiary (rys. 4) – liniały służą do odmierzania długości odcinków lub do odczytywania
wymiarów; wykonując rysunki w różnych podziałkach, można posługiwać się bardzo
praktycznym przymiarem o przekroju trójkątnym ze skalami redukcyjnymi; na
przymiarze tym oznaczono podziałki 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:100;

Rys. 4. Przymiary: a) zwykły, b) ze skalami redukcyjnymi [5, s. 13].

–

krzywiki (rys. 5), służą do kreślenia linii krzywych, których nie można wykreślić
cyrklem, ponieważ nie są łukami koła;

Rys. 5. Krzywiki [5, s. 13].

–

cyrkle (rys. 6), służą do rysowania ołówkiem lub tuszem okręgów i łuków; cyrkiel
uniwersalny wyposażony jest w trzy wymienne końcówki: do rysowania ołówkiem, do
kreślenia tuszem oraz igielnik; do kreślenia okręgów o bardzo dużej średnicy używa się
przedłużacza cyrkla; do kreślenia bardzo małych okręgów używa się zerownika; cyrkiel
podziałowy, zwany odmierzaczem ma dwa ramiona zakończone igłami, służy on do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przenoszenia długości odcinków z przymiaru na rysunek i odwrotnie oraz do dzielenia
odcinków na części;

Rys. 6. Cyrkle: a) uniwersalny z wymiennymi końcówkami, b) zerownik, c) podziałowy [5, s. 14].

–

grafiony (rys. 7), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych; grubość linii kreślonych
grafionem zależy od ustawienia ostrzy grafionu, odległość między ostrzami grafionu
reguluje się śrubką;

Rys. 7. Grafion [5, s. 14].

–

grafosy (rys. 8), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych, składają się z obsadki
napełnionej tuszem i specjalnych stalówek;

Rys. 8. Grafos [5, s. 14].

–

rapidografy (rys. 9), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych , sprzedaje się je
w zestawach składających się z kilku wymiennych końcówek, wkręcanych w obsadkę;
zestaw taki umożliwia kreślenie linii o różnych grubościach;

Rys 9. Rapidograf: 1 – obsadka, 2 – zbiornik na tusz, 3 – zabezpieczenie pisaków, 4 – zabezpieczenie obsadki

[2, s. 16].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe przybory kreślarskie?
2. Do czego służą poszczególne przybory kreślarskie?
3. Jakie znasz rodzaje ołówków?
4. Jak oznacza się ołówki?
5 Jakie jest przeznaczenie ołówków w zależności od ich twardości?
6. Jaki sprzęt kreślarski służy do kreślenia rysunków technicznych?
7. Jak oznacza się formaty rysunkowe?
8. Jakie wymiary ma format A4?
9. Jak tworzy się formaty rysunkowe A3, A2, A1, A0?
10. Jakie jest zastosowanie krzywików?
11. Jakie przybory służą do kreślenia tuszem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z zestawu przyborów do kreślenia tuszem wybierz rapidograf i opisz jego zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać rapidograf spośród przyborów do kreślenia tuszem,
3) opisać zastosowanie rapidografu,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestawy przyborów do kreślenia tuszem,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 2

Spośród ołówków leżących na stole wybierz te, które mają najtwardszy grafit i opisz ich

zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać ołówki o najtwardszym graficie,
3) uzasadnić swój wybór,
4) opisać zastosowanie najtwardszych ołówków,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw ołówków o różnych stopniach twardości grafitu,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Za pomocą krzywika narysuj 4 linie krzywe według podanego wzoru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać, spośród przyborów do rysowania, krzywik,
3) obejrzeć rysunek z liniami krzywymi,
4) narysować 4 linie krzywe według podanego wzoru,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw przyborów do rysowania,

–

kartki bloku technicznego,

–

przykładowy rysunek z liniami krzywymi,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 4

Wykreśl ołówkiem linię cienką, grubą i bardzo grubą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać odpowiednie rodzaje ołówków,
3) narysować linię cienką, grubą i bardzo grubą,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw ołówków o różnych stopniach twardości grafitu,

–

kartki z bloku technicznego,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nazwać materiały do rysowania?

2) nazwać przybory do rysowania?

3) posługiwać się materiałami i przyborami do rysowania?

4) opisać zastosowanie ołówków w zależności od grubości grafitu?

5) narysować linie o różnej grubości?

6) dobrać ołówek do określonego rysunku?

7) rozróżnić zasadnicze formaty rysunkowe?

8) przygotować arkusz rysunkowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych

i części maszyn

4.3.1. Materiał nauczania

Rysunek odręczny, nazywany szkicem, wykonuje się bez przyborów kreślarskich, takich

jak: liniały, kątomierze, krzywiki, cyrkle, itp. Przy rysowaniu odręcznym nie stosuje się
podziałki, należy natomiast zachować odpowiednie proporcje i dokładnie zwymiarować
wykonany rysunek.
Wykonując szkic należy w pierwszej kolejności pomyśleć o takim przedstawieniu
przedmiotu, aby wszystkie istotne jego elementy (szczegóły) były widoczne. Uzyskuje się to
przez odpowiednie rzutowanie, to znaczy przedstawienie na szkicu przedmiotu widocznego
z różnych stron.
Szkicowanie przedmiotu rozpoczynamy od ustalenia niezbędnej liczby rzutów. Następnie
rysujemy osie symetrii, okręgi i łuki oraz zaznaczamy główne zarysy przedmiotu na
wszystkich rzutach.
Zasady szkicowania figur płaskich

Rysowanie figur płaskich (rys. 10), zarówno w rzutach prostokątnych jak

i w aksonometrii, wymaga wychwycenia właściwych proporcji (zarówno boków, jak i kątów),
aby na rysunku przedstawić rzeczywiście określoną figurę płaską. Następne ćwiczenia
w rysowaniu polegają na szukaniu środka figury przez prowadzenie przekątnych oraz
dzielenie figury na równe części.
Znacznie trudniejsze jest rysowanie okręgów. Ćwiczenia te wykonuje się linią płynną na
przemian szybkimi i powolnymi ruchami.

Rys. 10. Przykłady ćwiczeń w szkicowaniu figur płaskich [2, s. 190].

Zasady szkicowania brył geometrycznych

Szkicując bryły geometryczne (rys. 11) należy zwrócić szczególna uwagę na zachowanie

właściwych proporcji, ponieważ myląc się w ich ocenie można zdeformować kształt bryły
i narysować np. zamiast prostopadłościanu sześcian. Rysując jakąkolwiek bryłę, trzeba starać
wyobrazić sobie całkowity jej kształt, a nie tylko widoczną stronę. Niewidoczne krawędzie
rysuje się cienkimi liniami pomocniczymi, jakby bryła była wykonana z przezroczystego
szkła. Jeśli mamy bardziej złożone bryły należy ich kształt sprowadzić do prostych brył,
opisując na nich np. prostopadłościan lub dzieląc je na kilka prostych brył. Figury, lub bryły
pomocnicze rysujemy cienką kreską, a właściwe kształty pogrubiamy i przechodzimy od
ogólnego obrazu do szczegółów. Stosując taki sposób wykonania rysunku można zachować
właściwe kształty i uchwycić proporcje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Rysowanie brył z uwzględnieniem ich konstrukcji [5, s. 111].

Zasady szkicowania części maszyn

Szkicując części maszyn (rys. 12) należy zachować właściwą kolejność kreślenia.

Pierwszym zasadniczym elementem jest obranie właściwego widoku, przy którym widzimy
charakterystyczne kształty odwzorowywanego przedmiotu. Przedmioty płaskie przedstawiamy
na szkicu w ten sposób, jakby leżały na płaszczyźnie rysunku. Będzie to widok uważany przez
nas za widok główny.
Przy przedmiotach o kształtach złożonych widok przedmiotu naszkicowanego z jednej tylko
strony bardzo często nie daje pełnego odwzorowania tego przedmiotu na szkicu. Należy
wówczas narysować ten przedmiot w rzutach. Szkicowanie rozpoczynamy od osi symetrii
następnie rysujemy wszystkie okręgi i łuki oraz zaznaczamy główne zarysy przedmiotu na
wszystkich rzutach.

Rys. 12. Szkic uchwytu w dwóch rzutach [2, s. 192].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kiedy wykonujemy rysunek szkicowy (odręczny)?
2. W jakim celu wykonujemy szkice?
3. Na czym polega różnica pomiędzy szkicem a rysunkiem?
4. Jakie są zasady szkicowania figur płaskich?
5. Jakie są zasady szkicowania brył geometrycznych?
6. Jakie są zasady szkicowania części maszyn?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek szkicowy arkusza blachy otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
3) narysować i zwymiarować arkusz blachy,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek szkicowy układu brył geometrycznych znajdujących się na stole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
4) wykonać rysunek brył geometrycznych,
5) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

Ćwiczenie 3

Narysuj odręcznie na arkuszach papieru formatu A3:

–

linie wzajemne równoległe poziome,

–

linie wzajemne równoległe pionowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

linie skośne wzajemnie prostopadłe,

–

proste figury geometryczne: kwadraty, trójkąty, koła,

–

proste bryły geometryczne: sześciany, ostrosłupy, walce, stożki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
4) wykonać rysunki linii, figur i brył,
5) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania szkiców figur płaskich?

2) określić zasady wykonywania szkiców brył geometrycznych?

3) określić zasady wykonywania szkiców części maszyn?

4) wyjaśnić różnicę między szkicem a rysunkiem?

5) wykonać rysunki szkicowe figur płaskich i brył geometrycznych?

6) wykonać rysunki szkicowe części maszyn?

6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

Rzutowanie prostokątne

Rzutowanie prostokątne wykonuje się w celu przedstawienia danego przedmiotu bez

adnego zniekształcenia. Powszechnie stosowaną metodą jest rzutowanie prostokątne

bezpośrednie. Rzuty można porównać do cieni rzucanych przez przedmioty na ekran. Ekran to
tzw. rzutnia, a powstały na nim cień przedmiotu to rzut prostokątny tego przedmiotu.
Najczęściej stosuje się układ dwóch lub trzech wzajemnie prostopadłych rzutni (płaszczyzn),
które oznaczamy

(rys. 13).

Rys. 13. Układ trzech rzutni [1, s. 21].

Każdy przedmiot ma charakterystyczne punkty, które określają jego kształt, np. końcowe

punkty odcinka, wierzchołki trójkąta lub czworokąta, wierzchołki sześcianu, wierzchołek
stożka. Dlatego należy nauczyć się głównie rzutować punkt.
Aby otrzymać rzut punktu na rzutni (płaszczyźnie), należy przez punkt A poprowadzić prostą
prostopadłą do tej rzutni. Prosta przebije rzutnię w pewnym punkcie, który nazywamy rzutem
punktu A na daną rzutnię. Rzuty punktu A oznaczamy, odpowiednio do rzutni, na których się
znajdują: A

′

, A

″

, A

‴ (rys. 14).

Rys. 14. Rzutowanie punktu A na jedną (a), dwie (b) i trzy (c) płaszczyzny [1, s. 22].

Na rys.14. pokazano układ rzutni w ujęciu przestrzennym. Aby można było rzutnie

odtworzyć na arkuszu papieru, musimy je sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunkowej
(rys. 15).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Sprowadzanie przestrzennego układu rzutni do jednej płaszczyzny [1, s. 22].

Rzut na rzutnię

nazywamy rzutem pionowym lub głównym, rzut na rzutnię

– rzutem

poziomym lub rzutem z góry, a rzut na rzutnię

– rzutem bocznym.

Dalszym uproszczeniem rysunku rozwiniętych rzutni jest rysunek, na którym pominięto zarys
rzutni (rys. 16). Rzut pionowy i poziomy tego samego punktu leżą na jednej prostej zwanej
odnoszącą. Podobnie rzuty pionowy i boczny. Odnosząca jest zawsze prostopadła do
krawędzi przecięcia się rzutni. Rysunek 16 pokazuje rzuty prostokątne trójkąta równoległego
do rzutni poziomej.

Rys. 16.

Rzuty trójkąta równoległego do rzutni poziomej [1, s. 23].

Jeżeli rzutowana figura płaska jest równoległa do rzutni, to kształt jej rzutu na rzutnię
równoległą do niej nie ulega deformacji. Pozostałe dwa rzuty są odcinkami. Przedmiot
rzutowany ustawia się tak, aby jego charakterystyczne płaszczyzny i osie były równoległe lub
prostopadłe do rzutni.
Liczba rzutów zależy od złożoności przedmiotu. Może ich być więcej niż trzy, maksymalnie
sześć. W każdym przypadku liczbę rzutów należy ograniczać do minimum koniecznego do
przejrzystego przedstawienia i zwymiarowania przedmiotu, przy czym zawsze rysuje się rzut
główny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rzutach brył obrotowych, np. stożka, walca oraz na rzutach graniastosłupów i ostrosłupów,
których podstawy są wielokątami foremnymi, oznacza się osie symetrii.
Rzutowanie aksonometryczne

Wyróżnia się pięć rodzajów rzutów aksonometrycznych:

–

izometria,

–

dimetria prostokątna,

–

dimetria ukośna boczna,

–

dimetria ukośna czołowa,

–

aksonometria wojskowa.

Najczęściej stosuje się izometrię i dimetrię ukośną boczną.
Izometria

Układ osi w izometrii pokazano na rys. 17.

Rys. 17. Układ osi x, y, z w izometrii [1, s. 18].

Wzajemnie prostopadłe krawędzie odwzorowywanego przedmiotu rysuje się zgodnie
z kierunkiem powyższych osi. Wymiary tych krawędzi pozostawia się w naturalnej wielkości
lub stosuje się dla nich jednakową podziałkę.
Podstawowe zasady rzutowania izometrycznego to:
–

krawędzie równoległe przedmiotu pozostają równoległe także na rysunku,

–

krawędzie poziome równoległe i prostopadłe do płaszczyzny rysunku wykreśla się pod
kątem 30º do linii poziomej bez żadnych skrótów,

–

krawędzie pionowe pozostają pionowe na rysunku.

Rys. 18. Bryły w izometrii [1, s. 19].

Dimetria ukośna boczna
Układ osi w dimetrii ukośnej bocznej pokazano na rys.19.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Układ osi x, y, z w dimetrii ukośnej bocznej [1, s. 19].

Podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej bocznej to:

–

krawędzie równoległe do płaszczyzny rysunku, które są wzajemnie prostopadłe, na
rysunku pozostają prostopadłe,

–

krawędzie prostopadłe do płaszczyzny rysunku rysuje się pod kątem 45º,

–

dla krawędzi prostopadłych do płaszczyzny rysunku stosuje się skrót 1:2.

Jak można zaobserwować, kwadrat równoległy do płaszczyzny rysunku pozostaje kwadratem,
koło kołem, trójkąt- trójkątem itd. (rys. 20).

Rys. 20. Bryły w dimetrii ukośnej [1, s. 20].

Rysunek w dimetrii, podobnie jak w izometrii, ma charakter poglądowy, ułatwia ogólną
orientację w budowie danego przedmiotu, ale nie jest stosowany jako rysunek roboczy.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz przez rzutowanie?
2. Jakie znasz rodzaje rzutowania stosowanego w rysunku technicznym?
3. Jakie rodzaje aksonometrii są najczęściej stosowane?
4. Jak przebiega układ osi współrzędnych w izometrii?
5. Jaką rolę pełni rysunek izometryczny?
6. Jak przebiega układ osi współrzędnych w dimetrii ukośnej?
7. Jak powstaje rzut prostokątny punktu?
8. Jak należy ustawiać rzutowany przedmiot?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl rzuty odcinka AB prostopadłego do rzutni pionowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) określić rzuty punktów A i B na trzy płaszczyzny rzutów,
3) połączyć punkty A” z B” i A

‴z B‴,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 2

Wykreśl rzuty prostokątne ostrosłupa, ustawionego równolegle do rzutni pionowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania,
3) znaleźć rzuty wszystkich wierzchołków ostrosłupa,
4) połączyć odpowiednie rzuty wierzchołków liniami prostymi,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 3

Dwa rzuty są prostokątami, a trzeci kwadratem. Jaką bryłę przedstawiają? Narysuj bryłę

w rzucie dimetrii ukośnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) określić rodzaj bryły, którą przedstawiają rzuty,
3) narysować bryłę w dimetrii ukośnej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 4

Przedstaw w dimetrii ukośnej na trzech płaszczyznach aksonometrycznych ośmiokąt

foremny o boku a = 40 mm i trójkąt równoramienny o podstawie a = 30 mm i boku
b = 60 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać odpowiednie przybory i materiały do rysowania,
3) narysować ośmiokąt foremny w dimetrii ukośnej,
4) narysować trójkąt równoramienny w dimetrii ukośnej,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) naszkicować proste bryły w izometrii?

2) naszkicować proste bryły w dimetrii ukośnej?

3) naszkicować proste bryły w rzutach prostokątnych?

4) odczytać rzuty prostokątne prostych brył?

5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.5.1. Materiał nauczania

Rzuty prostokątne mogą występować w postaci widoków lub przekrojów. W rysunku

technicznym przedmioty o prostych kształtach przedstawia się w widoku, czyli odzwierciedla
się zewnętrzne kształty przedmiotu, przy czym krawędzie niewidoczne rysuje się linia
kreskową. W przypadku przedmiotów o złożonej budowie wewnętrznej, duża liczba linii
kreskowych, oznaczających niewidoczne wewnętrzne kontury przedmiotu czyni rysunek mało
czytelnym. Z widoku nie można odczytać, czy przedmiot ma wewnętrzną budowę jednorodną,
czy złożoną.
Przekroje

W celu czytelnego odwzorowania skomplikowanych kształtów wewnętrznych stosuje się

przekroje. Przekrój otrzymujemy w wyniku przecięcia rysowanego obiektu lub elementu,
wyobrażoną płaszczyzną tnącą, poprowadzoną równolegle do płaszczyzny rzutu lub
prostopadle do osi przedmiotu. Po przecięciu przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną,
odrzucamy przednią część przedmiotu, gdy płaszczyzna tnąca jest pionowa, lub górną jego
część, gdy płaszczyzna tnąca jest pozioma. W ten sposób odsłania się nam wnętrze
rysowanego obiektu lub elementu.
Stosownie do usytuowania płaszczyzny tnącej rysunki tego wnętrza noszą nazwę przekrojów
poziomych lub pionowych. Kolejne etapy tworzenia przekroju poziomego i pionowego
budynku obrazuje rys. 21. Fazy pokazujące przecinanie budynku są narysowane wyłącznie
w celach poglądowych.

Rys. 21. Etapy tworzenia przekrojów: a) poziomego, b) pionowego [1, s. 46].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przekroje rysuje się zgodnie z zasadami rzutowania.
Zgodnie z Polską Normą ślady płaszczyzn przekroju, czyli miejsca ich poprowadzenia
oznacza się linią punktową grubą lub odcinkami linii grubej. Tą samą grubością linii rysuje
się krawędzie przekrojów obiektów i elementów. Ponadto płaszczyzny przekroju
zakreskowujemy stosując oznaczenia graficzne materiałów budowlanych.
Przy oznaczeniach śladów płaszczyzn tnących podaje się nazwę przekroju oraz informację
o tym, która część przeciętego przedmiotu została narysowana, a która odrzucona, czyli
określamy kierunek patrzenia i oznaczamy go strzałkami lub kreskami. Przekroje opisuje się
cyframi rzymskimi (rys. 22).

Rys. 22. Przykład rysowania przekrojów ze wskazaniem kierunku patrzenia [1, s. 47].

Przekroje poziome dotyczące rysunków elementów budowlanych lub całych budynków

zwane są rzutami poziomymi lub rzutami, np. rzut piwnic, rzut fundamentów, rzut konstrukcji
dachu itp. Przekroje poziome przyziemia (piwnic), parteru i pięter należy wykonywać nad
poziomem posadzki, powyżej dolnej krawędzi otworów okiennych.

4.5.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy widokiem przedmiotu?
2. W jakim celu stosuje się przekroje?
3. W jaki sposób otrzymuje się przekrój obiektu lub elementu?
4. Jakiej grubości linią rysuje się krawędzie przekrojów elementów?
5. Co nazywamy rzutem poziomym budynku?
6. Czym różni się przekrój podłużny od przekroju poprzecznego budynku?
7. Jak należy poprowadzić płaszczyznę przekroju?
8. Jaką figurę płaską otrzymasz po przekrojeniu kuli dowolnie położoną płaszczyzną tnącą?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skompletuj rysunki otrzymane od nauczyciela. Przedstawiają one rzuty, widoki

i przekroje elementów budowlanych. Twoim zadaniem jest dobrać do widoku danego
elementu jego przekrój i rzut omów sposób wykonania i zaprezentuj ćwiczenie kolegom
z grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) obejrzeć dokładnie rysunki otrzymane od nauczyciela,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) rozdzielić rysunki na rzuty, widoki i przekroje,
3) dobrać do widoku danego elementu jego przekrój,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki przedstawiające rzuty, widoki i przekroje elementów budowlanych,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania widoków i przekrojów.

Ćwiczenie 2

Wykreśl przekrój poprzeczny i podłużny cegły dziurawki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3) wykonać przekrój poprzeczny cegły dziurawki,
4) wykonać przekrój podłużny cegły dziurawki,
5) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

cegła dziurawka,

–

materiały i przybory kreślarskie,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania widoków i przekrojów.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić widoki, rzuty i przekroje?

2) odczytać rzuty elementów budowlanych?

3) odczytać przekroje elementów budowlanych?

4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

5) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.6.1. Materiał nauczania

Wymiarowanie rysunków technicznych

Każdy rysunek budowlany należy zwymiarować, tzn. podać niezbędne rzeczywiste

wymiary wykreślonego obiektu, jego części lub elementu budowlanego.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych

jednostkach miary, której formą graficzną na rysunku jest zespół linii, znaków i liczb. Wymiar
rysunkowy przedstawia się za pomocą linii wymiarowej ze znakami ograniczającymi (groty,
kreski lub kropki), liczby wymiarowej i pomocniczych linii wymiarowych (rys. 23).

Rys. 23. Forma graficzna wymiaru [4, s. 40].

Liczby wymiarowe umieszcza się nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka ich

długości.
Wymiary liniowe podaje się w milimetrach, bez oznaczenia mm.
Rzędne poziomów ( wysokości, głębokości) konstrukcji na rzucie z góry oznacza się
i wymiaruje bezpośrednio na tym rzucie lub na pomocniczej linii odniesienia (rys. 24). Ze
znakiem plus podaje się rzędne poziomów położone powyżej poziomu zerowego,
oznaczonego znakiem

0,00. Zazwyczaj rzędną zerową oznacza się poziom podłogi parteru

budynku.

Rys. 24. Przykład umieszczenia rzędnych poziomów [4, s. 40].

rednice powierzchni obrotowych zawsze wymiarujemy za pomocą znaku wymiarowego

ø i odpowiedniej liczby wymiarowej, bez względu na to, czy powierzchnia obrotowa
występuje w rzucie równoległym do osi, czy prostopadłym do osi (rys. 25).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie równoległym do osi [3, s. 118].

Promienie łuków zawsze wymiarujemy za pomocą znaku wymiarowego R i odpowiedniej
liczby wymiarowej. W tym przypadku linię wymiarową rysujemy od łuku do punktu,
z którego łuk został zatoczony (środek łuku), i zakańczamy grotem po wklęsłej stronie łuku.
Położenie środka łuku może być zwymiarowane lub nie zwymiarowane. Jeżeli środek łuku
o dużym promieniu leży poza obszarem rysunku, to jego położenie wymiarujemy w ten
sposób, że środek przenosimy w obszar rysunku, a linię wymiarową rysujemy łamaną. Jeżeli
ś

rodek łuku o dużym promieniu pozostaje nie zwymiarowany, to linię wymiarową skracamy.

Przy wymiarowaniu małych promieni (np. drobne zaokrąglenia części maszyn) linię
wymiarową przedłużamy poza środek łuku (rys. 26).

Rys. 26. Różne przypadki wymiarowania promieni [3, s. 120].

Wymiarowanie długości łuku wykonuje się za pomocą linii wymiarowej równolegle
przesuniętej do zarysu łuku. Nad liczbą wymiarową piszemy znak

∩

który jest znakiem

wymiarowym długości łuku (rys. 27).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Wymiarowanie łuku [3, s. 121].

Przy wymiarowaniu kątów linia wymiarowa ma postać łuku, zakreślonego z wierzchołka kąta.
Jeżeli wierzchołek nie jest znany, musimy go wyznaczyć przedłużając ramiona kąta (rys. 28).

Rys. 28. Wymiarowanie kątów [3, s. 121]

Podczas wymiarowania obowiązują zasady:

–

niepowtarzalnych danych,

–

unikania zbędnych danych,

–

w przypadku umieszczania wymiarów na kilku liniach obok siebie, bliżej zarysu
przedmiotu podaje się wymiary mniejsze.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymiary podaje się na rysunkach technicznych – rzeczywiste czy odmierzone na

rysunku?

2. Jakiego rodzaju linią wykreśla się linie wymiarowe?
3. Gdzie umieszcza się linie wymiarowe w stosunku do wymiarowanego rysunku

przedmiotu?

4. Jakie zasady obowiązują podczas wymiarowania?
5. Jak powinna być umieszczona liczba wymiarowa?
6. Z jakich elementów składają się oznaczenia wymiarowe?
7. Do czego służą pomocnicze linie wymiarowe?
8. Jak wykonuje się wymiarowanie długości łuku?
9. Jak wykonuje się wymiarowanie kątów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego, i zwymiaruj je. Omów sposób

wykonania ćwiczenia i zaprezentuj kolegom z grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3) wykreślić dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego,
4) zwymiarować wykonany rysunek,
5) omówić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 2

Wykreśl arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2 i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać materiały i przybory kreślarskie,
3) wykreślić arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2,
4) zwymiarować wykonany rysunek,
5) omówić sposób wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 3

Narysuj dowolny trójkąt kreślarski i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
3) wybrać przybory do wykreślenia trójkąta,
4) narysować trójkąt kreślarski,
5) zwymiarować trójkąt kreślarski,
6) ocenić sposób wykonania zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 4

Wykreśl i zwymiaruj sześciokąt foremny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
3) wybrać przybory do wykreślenia sześciokąta,
4) wykreślić sześciokąt foremny,
5) zwymiarować sześciokąt foremny,
6) ocenić sposób wykonania zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały, cyrkle,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać elementy wymiaru rysunkowego?

2) zaznaczyć rzędne poziomów na rysunku?

3) określić zasady wymiarowania?

4) zwymiarować prosty rysunek?

5) odczytać potrzebne wymiary z prostego rysunku?

6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Uproszczenia rysunkowe

4.7.1. Materiał nauczania

Uproszczenia rysunkowe są to schematy graficzne, przedstawiające układy, przebieg

zjawisk lub proces. Rozróżnia się trzy rodzaje schematów:
–

strukturalny, przedstawiający zasadę działania urządzenia,

–

ideowy, przedstawiający wzajemne połączenia elementów urządzenia, instalacji
rurowych, itp.,

–

montażowy, przedstawiający rozmieszczenie elementów składowych danego urządzenia.
Na schematach przedstawiamy wzajemne związki między elementami składowymi,

połączonymi zwykle za pomocą sieci przewodów. W zależności od rodzaju dokumentacji
rozróżnia się schematy instalacji: elektrycznych, wodociągowych, ogrzewania centralnego
i inne.

Przez rysunek schematyczny należy rozumieć rysunek przedmiotu lub instalacji w postaci

bardzo uproszczonej z zachowaniem znormalizowanych symboli wg PN.

Na rysunkach schematycznych elementy instalacji rurowych przedstawia się podobnie jak

na rzutach czy rozwinięciach w rysunkach technicznych. Jedyna różnica polega na tym, że na
rysunkach schematycznych nie stosujemy podziałki, a schemat danego urządzenia bądź
przedmiotu staramy się przedstawić, aby był czytelny, a tym samym zrozumiały.
Uproszczenia wymiarowe

Wymiarowanie z pominięciem linii wymiarowych można stosować dla większej

czytelności rysunku, jeżeli nie ma wątpliwości, którego odcinka dotyczy dana liczba
wymiarowa (rys. 29).

Rys. 29. Wymiarowanie elementu budowlanego z pominięciem linii wymiarowych [4, s. 135].

Wymiary przedmiotów symetrycznych i symetrycznie rozmieszczonych elementów

podaje się tylko raz, grupując w miarę możliwości wszystkie wymiary.

Wymiarowanie szeregu powtarzających się elementów można upraszczać, wymiarując

szczegółowo pierwszy element (rys. 30).

Rys. 30. Wymiarowanie rzutu budynku złożonego z powtarzających się części [4, s. 136].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czasami na rysunku przedstawia się tylko część obiektu lub elementu z pominięciem

miejsc bez istotnych szczegółów , np. nie rysuje się ścian o dużej powierzchni, na których nie
występują otwory, wnęki, filary. Odrzuca się na rysunku środkową część elementów długich,
jeśli nie różni się ona od części skrajnych. Przedstawiane części zbliża się na rysunku, tak
jakby nie było części odrzuconej, zaznaczając tylko symbolicznie, że rysunek przerwano
(rys. 31).

Rys. 31. Wymiarowanie rysunków fragmentarycznych [4, s. 136].

Wymiary, które mają większą liczbę miejsc po przecinku niż wynosi dokładność

wykonawstwa, zastępuje się oznaczeniem literowym. Wartość liczbową takiego wymiaru
wpisuje się obok rysunku (rys. 32).

Rys. 32. Wymiarowanie algebraiczne kraty okiennej [4, s. 136].

Nity

Nity stosujemy do łączenia blach i kształtowników w konstrukcjach kratowych, przy

budowie zbiorników itp. Są to połączenia nierozłączne.
Nity są częściami znormalizowanymi; nie ma potrzeby sporządzania dla nich oddzielnych
rysunków wykonawczych.
Połączenie nitowe w uproszczeniu rysujemy następująco:
–

w przekroju (lub widoku) równoległym do osi nitów rysujemy jeden nit w uproszczeniu,
a położenie pozostałych nitów zaznaczamy liniami cienkimi,

–

w widoku prostopadłym do osi nitów miejsca występowania nitów oznaczamy krótkimi
liniami cienkimi, wzajemnie prostopadłymi (rys.33).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Połączenia nitowe w uproszczeniu rysunkowym [3, s. 206].

Śruby

ruby (łączniki) możemy rysować:

–

bez uproszczeń (zachowując jednak uproszczenia rysunkowe gwintu), przedstawiamy je
zawsze na rysunkach wykonawczych; rysunki wykonawcze sporządzamy dla wszystkich
łączników nietypowych oraz dla tych łączników znormalizowanych, które produkujemy
bądź zamierzamy produkować; nie jest błędem przedstawienie łączników bez uproszczeń
na rysunkach złożeniowych,

–

w postaci uproszczonej lub umownej; przedstawiamy je tylko na rysunkach złożeniowych
(rys. 34).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Śruby w różnych stopniach uproszczenia [3, s. 185]

Połączenia spawane

Połączenia spawane są to połączenia nierozłączne. W rysunku technicznym połączenia

takie przedstawia się w sposób uproszczony lub umowny.
W postaci umownej połączenia spawane przedstawia się następująco:
–

spoiny czołowe, brzeżne, grzbietowe i pachwinowe rysuje się linią ciągłą grubą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

spoiny bezotworowe liniowe rysuje się linią punktową cienką,

–

pozostałe spoiny rysuje się linią punktową cienką z zaznaczeniem środków położenia
spoin.

Oznaczenie połączenia spawanego powinno zawierać:
–

znak umowny spoiny,

–

wymiary charakterystyczne,

–

inne oznaczenia (jeśli są niezbędne).

Tabela 1 Znaki umowne spoin [3, s. 208].

Połączenia lutowane

Połączenia lutowane przedstawiamy na rysunkach w jednym stopniu uproszczenia.

Miejsce lutowania oznaczamy na rysunku linią bardzo grubą. Połączenie lutowane oznaczamy
symbolem graficznym, pisanym linią grubą na linii odniesienia. Linię odniesienia kończymy
strzałką (jeżeli wskazuje widoczne miejsca połączenia – rys. 35 a, c, d) lub punktem (jeżeli
wskazuje niewidoczną powierzchnię połączenia – rys. 35 b). Połączenie wykonane na całym
obwodzie oznaczamy dodatkowym małym okręgiem na linii odniesienia. Jeżeli przekroje
łączonych blach są na rysunku zaczernione, to w miejscu spojenia przerywamy zaczernienie
(rys. 35 d). Nad linią odniesienia podajemy numer pozycji z tabliczki rysunkowej, pod którym
określono rodzaj lutu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Oznaczenia połączeń lutowanych na rysunkach [3, s. 211].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rysunki wymiaruje się szczegółowo, a na jakich podaje się tylko główne wymiary?
2. Co rozumiesz przez pojęcie schematu?
3. W jakim celu rysujemy schematy i jakie stosujemy oznaczenia?
4. Jakie znasz rodzaje schematów?
5. Co przedstawia schemat ideowy?
6. Co przedstawia schemat strukturalny?
7. Co przedstawia schemat montażowy?
8. W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń nitowych?
9. W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń na śruby?
10. W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń spawanych i połączeń lutowanych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na pojedynczych kartkach znajdują się rysunki kształtów spoin oraz rysunki znaków

umownych spoin. Dopasuj jedne kartki do drugich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) przyjrzeć się kartkom leżącym na stole,
4) dopasować kartki z rysunkami kształtów spoin do kartek z rysunkami znaków umownych

spoin,

5) sprawdzić jakość wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartki z rysunkami kształtów spoin,

–

kartki z rysunkami znaków umownych spoin,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

Ćwiczenie 2

Na rysunku przedstawiony jest schemat połączenia spawanego. Objaśnij i zaprezentuj ten

schemat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) przyjrzeć się rysunkowi przedstawiającemu schemat połączenia spawanego,
4) objaśnić schemat połączenia spawanego,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunek ze schematem połączenia spawanego,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować w rysunku budowlanym uproszczenia rysunkowe?

2) rozróżnić trzy rodzaje schematów na rysunkach?

3) podać cel stosowania uproszczeń wymiarowych?

4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Rysunki wykonawcze, złożeniowe, zabiegowe i operacyjne

4.8.1. Materiał nauczania

Rysunki wykonawcze

Rysunkiem wykonawczym danej części nazywamy taki rysunek tej części, który jest

podstawą do bezpośredniego wykonania narysowanej części w warsztacie.
Rysunek wykonawczy sporządzamy w rzutach prostokątnych- widokach i przekrojach.
Zawiera on następujące informacje:
–

ostateczny kształt przedmiotu,

–

wymiary przedmiotu,

–

tolerancje kształtu i położenia,

–

oznaczenia chropowatości powierzchni,

–

oznaczenia obróbki cieplnej,

–

oznaczenia powłok,

–

napisy i uwagi ( np. ostre krawędzie stępić),

–

wypełnioną tabliczkę rysunkową.
Wszystkie informacje wykonujemy na rysunku wykonawczym za pomocą umownych

oznaczeń (symboli).

Rysunek wykonawczy może dotyczyć albo części gotowej, albo półwyrobu (odlew itp.).

Może być opracowany dla przedmiotu metalowego, drewnianego, ceramicznego, z tworzywa
sztucznego itp. Dla każdej części sporządza się oddzielny rysunek wykonawczy. Wyjątek
stanowią części normalne (śruby, wkręty, nity, wpusty itp.), dla których nie sporządzamy
rysunków wykonawczych.
Rysunek wykonawczy opracowujemy zgodnie ze wszystkimi zasadami rysunku technicznego,
starannie i czytelnie (rys. 36).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Rysunek tulei [3, s. 230].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki złożeniowe

Rysunek złożeniowy przedstawia cały wyrób (np. maszynę, urządzenie itp.) lub pewien

zespół wyrobu (np. sprzęgło, skrzynie biegów itp.) w takim stanie, w jakim powinien on
wyglądać po zmontowaniu, a więc po całkowitym wykonaniu.
Rysunek złożeniowy wykonujemy zgodnie z poznanymi zasadami rysunku technicznego.
Przede wszystkim rysunek wykonujemy w tylu rzutach prostokątnych, ile potrzeba do
wyjaśnienia budowy i działania mechanizmu oraz wyszczególnienia wszystkich jego części.
Rzuty mogą być widokami lub przekrojami.

Części maszyn występujące na rysunkach złożeniowych przedstawiamy w uproszczeniu.

W uproszczeniu rysujemy znormalizowane części maszyn oraz typowe rodzaje połączeń.
Nietypowe (niepowtarzalne) części maszyn, jak korpusy, płyty, pokrywy itp., również
rysujemy w uproszczeniu, pomijając mało istotne, drobne elementy konstrukcyjne, jak ścięcia,
zaokrąglenia, itp.

Wszystkie części składowe danego wyrobu muszą być oznaczone kolejnymi numerami.

Numery podkreślamy grubą linią i równomiernie rozmieszczamy wokół rysunku w poziomych
i pionowych rzędach. Poszczególne numery łączymy cienkimi liniami z odpowiednimi
częściami. Cienkie linie odnoszące, wskazujące dane części, zakańczamy kropkami. Numerację
części na rysunku złożeniowym rozpoczynamy od elementów największych i najważniejszych,
a kończymy na elementach normalnych, jak śruby, wkręty itp.

Rysunek złożeniowy jest rysunkiem bezwymiarowym. Wyjątek stanowią wymiary

charakterystyczne danego wyrobu (lub zespołu), np. wymiary zewnętrzne, wymiary skrajnych
położeń części ruchomych itp. Skrajne położenia części ruchomych rysujemy cienką linią
dwupunktową (rys. 37).

Każdy rysunek złożeniowy w prawym dolnym rogu arkusza zawiera tabliczkę rysunkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Rysunek złożeniowy imadła ręcznego [3, s. 242].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki zabiegowe i operacyjne

Na kartach instrukcyjnych, obok informacji o każdym zabiegu, podajemy rysunek, który

wyjaśnia sposób wykonania danego zabiegu. Rysunek taki nazywa się zabiegowym

Rysunek zabiegowy jest rysunkiem uproszczonym. Zawiera dane potrzebne do

wykonania tylko jednego, konkretnego zabiegu. Przedmiot na rysunku zabiegowym rysujemy
w położeniu obróbki. Umownymi symbolami oznaczamy miejsce i sposób zamocowania w
obrabiarce. Szkicowo, w położeniu ustawienia do pracy, rysujemy narzędzia skrawające
(najczęściej fragment narzędzia). Narzędzia i przedmiot obrabiany rysujemy linią cienką.
Powierzchnie obrabiane w danym zabiegu oznaczamy linią grubą.

Rysunek zabiegowy jest częściowo zwymiarowany. Zawiera on jedynie te wymiary, które

dotyczą powierzchni obrabianych w danym zabiegu (rys. 38).

Rys. 38. Rysunek zabiegowy (operacyjny) na uproszczonej karcie instrukcyjnej II operacji obróbki tulei

[3, s. 254]

Rysunek operacyjny wykonujemy tak samo jak zabiegowy. Różnica polega na tym, że na

rysunku operacyjnym oznaczamy linią grubą wszystkie powierzchnie obrabiane w danej
operacji wymiarujemy powierzchnie wykonane w tej operacji (rys. 39).

Rys. 39. Rysunek operacyjny do I operacji obróbki tulei [3, s. 255]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki to jest rysunek wykonawczy?
2. Jaki to jest rysunek złożeniowy?
3. Jaki to jest rysunek zabiegowy?
4. Jaki to jest rysunek operacyjny?
5. Jakie informacje zawiera rysunek wykonawczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek zabiegowy wiercenia otworu ø15 na długość 60 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3) wykonać szkic rysunku zabiegowego z wykonanym otworem ø15 na długość 60 mm,
4) zwymiarować rysunek,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały i przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złożeniowych i operacyjnych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek zabiegowy odcięcia elementu na długość 56mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3) wykonać szkic rysunku zabiegowego z wykonanym odcięcia elementu na długość 56 mm,
4) zwymiarować rysunek,
5) sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały i przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złożeniowych i operacyjnych.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij podobieństwo i różnice między rysunkiem złożeniowym, wykonawczym

i operacyjnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć

wiadomości

temat

rysunków

złożeniowych,

wykonawczych

i operacyjnych,

3) scharakteryzować rysunki złożeniowe, wykonawcze i operacyjne,
4) wyjaśnić podobieństwa i różnice między rysunkiem złożeniowym, wykonawczym

i operacyjnym,

5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złożeniowych i operacyjnych.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cechy charakterystyczne rysunków wykonawczych?

2) określić cechy charakterystyczne rysunków złożeniowych?

3) określić cechy charakterystyczne rysunków zabiegowych?

4) określić cechy charakterystyczne rysunków operacyjnych?

5) wykonać proste rysunki wykonawcze?

6) wykonać proste rysunki złożeniowe?

7) wykonać proste rysunki zabiegowe i operacyjne?

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna

4.9.1. Materiał nauczania

Dokumentacja konstrukcyjna

Najważniejszą dokumentację konstrukcyjną urządzenia stanowią:

–

rysunek złożeniowy urządzenia,

–

rysunki wykonawcze wszystkich części składowych urządzenia.

Rysunki złożeniowe i wykonawcze mają na celu:
–

zwrócenie uwagi na wymiarowanie części, które współpracują ze sobą w złożeniu,

–

utrwalenie świadomości, że każdy wymiar musi być przeanalizowany i „zgrany”
z wymiarami innych części, pozostających we wzajemnej współpracy.

Dokumentacja technologiczna

Wszystkie czynności, które są bezpośrednio związane z ze zmianą kształtu, wymiaru

i własności materiału określonego przedmiotu, nazywamy procesem technologicznym.
W procesie technologicznym można wydzielić pewne części składowe. Podstawową częścią
składową procesu technologicznego jest operacja. Operacja z kolei dzieli się na zabiegi.

Aby proces technologiczny miał właściwy przebieg, aby był najbardziej prawidłowy i aby

gwarantował wykonanie części zgodnie z rysunkiem wykonawczym, technolog musi
wcześniej dokładnie i wszechstronnie opracować ten proces. Zakres opracowania jest duży
i zależy przede wszystkim od wielkości produkcji.

Wszystkie materiały wchodzące w zakres opracowania technologicznego stanowią tzw.

dokumentację technologiczną. Podstawowym składnikiem dokumentacji technologicznej jest
karta technologiczna, a równie ważnym – karta instrukcyjna.

Karta technologiczna (plan operacyjny) podaje uszeregowane w kolejności operacje,

wskazuje stanowiska pracy, pomoce itp. Sporządzamy ją dla każdego rodzaju produkcji.

Karta instrukcyjna dotyczy tylko jednej operacji i podaje informacje o wszystkich

zabiegach stosowanych w tej operacji. Kartę instrukcyjną sporządzamy dla wyrobów
produkowanych seryjnie i masowo.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co stanowi dokumentację konstrukcyjną urządzenia?
2. Jaki cel ma wykonywanie rysunków złożeniowych i wykonawczych?
3. Co nazywamy procesem technologicznym?
4. Jakie części składowe wchodzą w skład procesu technologicznego?
5. Czego dotyczy kata technologiczna i karta instrukcyjna?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż kartki leżące na stole, w takiej kolejności, aby przedstawiły pewien proces

technologiczny. Omów efekty swojej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się kartkom leżącym na stole,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) odgadnąć jaki proces technologiczny opisany jest na kartkach,
4) ułożyć kartki w kolejności technologicznej,
5) omówić efekty swojej pracy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartki z napisami charakteryzującymi proces technologiczny,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji konstrukcyjnej i technologicznej.

Ćwiczenie 2

Spośród kilku rysunków wchodzących w skład dokumentacji rysunkowej, wybierz rzut

poziomy pomieszczenia kuchennego i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się dokładnie rysunkom,
3) wybrać rysunek przedstawiający rzut poziomy pomieszczenia kuchennego,
4) omówić wybrany rysunek,
5) dokonać samooceny,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunki wchodzące w skład dokumentacji technicznej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji konstrukcyjnej i technologicznej.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel wykonywania rysunków złożeniowych i wykonawczych?

2) uszeregować w odpowiedniej kolejności proces technologiczny?

3) podać elementy wchodzące w skład dokumentacji technologicznej?

4) określić, czego dotyczy karta instrukcyjna?

5) określić, czego dotyczy karta technologiczna?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Polskie Normy

4.10.1. Materiał nauczania

Dokumentacja Techniczno-Ruchowa (DTR) zwana jest również „paszportem” maszyny, jest
opracowana dla każdej maszyny lub urządzenia osobno, i powinna zawierać:
1. Charakterystykę (parametry techniczne) i dane ewidencyjne.
2. Rysunek zewnętrzny.
3. Wykaz wyposażenia normalnego i specjalnego.
4. Schematy kinematyczne, elektryczne oraz pneumatyczne.
5. Schematy funkcjonowania.
6. Instrukcję użytkowania.
7. Instrukcję obsługi.
8. Instrukcję konserwacji i smarowania.
9. Instrukcję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.
10. Normatywy remontowe.
11. Wykaz części zamiennych.
12. Wykaz części zapasowych.
13. Wykaz faktycznie posiadanego wyposażenia.
14. Wykaz załączonych rysunków.
Polska Norma – dokument należący do zbioru norm opublikowanych i zatwierdzonych do
stosowania przez Polski Komitet Normalizacyjny.

Na podstawie ustawy o normalizacji z dnia 12 września 2002 roku, stosowanie norm jest

dobrowolne, za wyjątkiem tych, które odrębnymi przepisami zostały wprowadzone do
obowiązkowego stosowania. Poza tym Polska Norma może być wprowadzeniem do normy
europejskiej lub międzynarodowej i normy mogą być przywoływane w przepisach (jako
ź

ródło wiedzy technicznej).

Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Polskie Normy są tworzone przede

wszystkim na podstawie tłumaczenia i zatwierdzania norm europejskich i światowych ISO,
przyjmując oznaczenie PN EN lub PN ISO. Normy tłumaczone i zatwierdzone przez Polski
Komitet Normalizacyjny mają taki sam status jak normy w języku oryginału.

Katalog norm jest tworzony, uaktualniany i publikowany przez Polski Komitet

Normalizacyjny. Zawiera wszystkie aktualne normy zatwierdzone do stosowania w Polsce
oraz powiązania Polskich Norm z normami europejskimi i międzynarodowymi.

W zbiorze norm szczególną grupę stanowią normy europejskie PN EN ze względu na to,

e część z nich to normy zharmonizowane, których stosowanie jest obowiązujące w całej Unii

Europejskiej.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co zawiera Dokumentacja Techniczno-Ruchowa?
2. Czego dotyczy Polska Norma?
3. Co oznacza skrót: PN, EN, PN EN?
4. Jak tworzone są Polskie Normy?
5. Czym zajmuje się Polski Komitet Normalizacyjny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów instrukcję obsługi pilarki poprzecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeczytać instrukcję obsługi pilarki,
3) omówić instrukcję obsługi pilarki,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pilarka poprzeczna,

–

instrukcja obsługi pilarki,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji Techniczno-Ruchowej i Polskich Norm.

Ćwiczenie 2

Wykonaj plan obsługi technicznej strugarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać treść zadania,
2) przeczytać instrukcję obsługi strugarki,
3) wypisać czynności obsługowe,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi strugarki obrotowej,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji Techniczno-Ruchowej i Polskich Norm.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżniać czynności obsługowe narzędzi i sprzętów?

2) podać zawartość Dokumentacji Techniczno-Ruchowej?

3) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny i urządzenia?

4) wykonać przegląd techniczny maszyny?

5) zapoznać się z instrukcją konserwacji maszyny i urządzenia?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych

4.11.1. Materiał nauczania

Droga, jaka prowadzi od pomysłu konstruktora do powstania rysunku i jego

wykorzystania w warsztacie, jest długa i skomplikowana. Najpierw konstruktor opracowuje
koncepcję urządzenia w ogólnych zarysach. Powstają szkice, a na ich podstawie – rysunek
złożeniowy. W wyniku rozmów z konstruktorami i technologami, w wyniku kolejno
nanoszonych zmian i poprawek, powstaje konstrukcja w swej ostatecznej, dojrzałej postaci.
Ostatnia wersja rysunku złożeniowego, jest podstawą do sporządzania rysunków
wykonawczych poszczególnych części składowych. Więc opracowanie rysunków jest bardzo
pracochłonne i kosztowne.
Przechowywanie rysunków, ich powielanie, numeracja, wypożyczanie i numeracja to
całokształt zagadnień związanych z gospodarką rysunkową.
Numerowanie rysunków

Każdy rysunek musi mieć swój własny odrębny numer. W praktyce spotyka się różne

sposoby numerowania.
Przykładem numeracji rysunku jest np. numer 24.012.167. Człon 24 oznacza rodzaj wyrobu,
człon drugi 012 oznacza numer zespołu w tym wyrobie, a człon trzeci 167 oznacza numer
części w 12 zespole. Numerem 24.012.167 jest więc oznaczony rysunek pojedynczej części.
Powielanie rysunków

Oryginały rysunków wykonywane na kalce lub wydrukowane na drukarce lub ploterze,

nie są bezpośrednio wykorzystywane w warsztacie. Dla warsztatu i innych odbiorców, jak
kontrola, kalkulacja itp., sporządza się kopie rysunków.
Przechowywanie i składowanie rysunków

Oryginały rysunków i ich odbitki przechowuje się w archiwum. Oryginały rysunków

przechowuje się w specjalnych szafach z szufladami, w takich formatach, w jakich zostały
wykonane ( nie składa się na mniejsze). Kserokopie przechowuje się w zmniejszonych
formatach A4. Sposoby składania odbitek formatu A2, przeznaczonych do wpięcia w zeszyt
obrazuje rys. 40.

Rys. 40. Sposób składania odbitki rysunku formatu A2: a) schemat składania, b) arkusz złożony wzdłużnie,

c) arkusz złożony poprzecznie, 1,2,3... – kolejność złamań [3, s. 261]

Arkusze po złożeniu powinny mieć tabliczkę rysunkową na stronie wierzchniej (od strony
patrzącego). Archiwum prowadzi kartotekę przechowywanych rysunków i kartotekę
użytkowników. Z chwilą zakończenia produkcji wszystkie rysunki powinny wrócić do
archiwum.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz sposoby numerowania rysunków?
2. W jaki sposób odbywa się powielanie rysunków?
3. W jaki sposób przechowuje się rysunki?
4. W jaki sposób składa się rysunki?
5. W którym miejscu powinna znajdować się tabliczka rysunkowa?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród kilku kartek z tabliczką rysunkową wybierz dwie i omów sposób numerowania

rysunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się kartkom leżącym na stole,
3) wybrać dwie kartki z tabliczkami rysunkowymi,
4) omówić sposób numeracji na wybranych kartkach,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartki z tabliczkami rysunkowymi,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca powielania i przechowywania rysunków technicznych.

Ćwiczenie 2

Odbitkę rysunku formatu A2 złóż do formatu A4. Zaprezentuj sposób wykonania

wiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się rysunkowi formatu A2,
3) złożyć poprawnie rysunek do formatu A4,
4) omówić wykonane ćwiczenie,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rysunek formatu A2 z tabliczką rysunkową,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca powielania i przechowywania rysunków technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić sposób numerowania rysunków?

2) omówić sposób powielania i przechowywania rysunków?

3) złożyć rysunki do formatu A4?

4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Programy komputerowe do wspomagania projektowania

4.12.1. Materiał nauczania

Istnieje wiele programów komputerowych do wspomagania projektowania. Oto kilka

z nich:
–

AutoCAD LT 2007 oferuje stu procentową zgodność z formatem DWG
wykorzystywanym przez pełną wersję AutoCAD 2007 i poprzednie. Program w stosunku
do wersji pełnej AutoCAD 2007 nie posiada funkcji rysowania trójwymiarowego,
zarządzania zestawami arkuszy, tworzenia bloków dynamicznych, dostosowania (LISP,
ARX, VBA), grafiki prezentacyjnej, zarządzania standardami CAD oraz nie jest dostępny
w postaci licencji sieciowych. Najnowsza wersja została wyposażona w szereg nowości
i usprawnień, których celem jest głównie podniesienie wydajności projektowania.

–

BricsCad V7 wykorzystuje AutoCAD DWG jako lokalny format rysunków i pozwala
użytkownikom odczytywać oraz zapisywać pliki DWG AutoCAD’a od wersji 2.5 do
2006. BricsCad V7 oferuje wysoki stopień zgodności z zestawem poleceń AutoCAD,
AutoLISP, ADS oraz VB. Oferuje również łatwą integrację oraz dużo wyjątkowo
wydajnych właściwości, m.in. zdolność do otwierania wielu rysunków jednocześnie,
wyświetlanie Image Raster oraz edycję i foto-realistyczny rendering. Występuje w trzech
wersjach: Linux, Classic i Pro (wzbogaconej o obsługę języka Visual Basic oraz
modelowanie brył ACIS).

–

CadStd (CAD Standard) Lite jest ograniczoną funkcjonalnie ale całkowicie bezpłatną
wersją (również do użytku komercyjnego) programu do projektowania CadStd Pro.
Program umożliwia tworzenie prostych projektów architektonicznych, mechanicznych,
schematów itp. Do dyspozycji użytkownika są wszystkie podstawowe narzędzia do
tworzenia figur geometrycznych, linii i krzywych itd. Poszczególne obiekty mogą być
obracane, lustrzanie odbijane, przycinane, upraszczane i skalowane. CadStd Lite
umożliwia eksport do formatów HPGL/1 (Hewlett Packard Graphic Language) i DXF
(wykorzystywanego przez AutoCAD). Posiada też własny format plików.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz programy do projektowania?
2. W jakim celu korzystamy z programów do projektowania?
3. Na jakiej zasadzie działa program AutoCAD?
4. Na jakiej zasadzie działa program BricsCad?
5. Na jakiej zasadzie działa program CadStd?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek walca w rzutach prostokątnych z zachowaniem wymiarowania,

z wykorzystaniem programu do wspomagania projektowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek walca w rzutach prostokątnych, z wykorzystaniem programu do

wspomagania projektowania,

3) wykonać wymiarowanie wykonanego rysunku,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

treść ćwiczenia,

–

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca programów komputerowych do projektowania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek elementu wykonanego z blachy o grubości 5 mm, w kształcie trójkąta

prostokątnego o wymiarach 30 x 40 x 50 mm z wykorzystaniem komputerowego programu do
projektowania. Omów sposób wykonania zadania i zaprezentuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek elementu z blachy wg podanych wymiarów, z wykorzystaniem

programu do wspomagania projektowania,

3) sprawdzić dokładność wykonanej pracy,
4) omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

treść ćwiczenia,

–

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca programów komputerowych do projektowania.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) korzystać z programów komputerowych do wspomagania projektowania?

2) podać cel stosowania programów komputerowych do projektowania?

3) wymienić znane programy do projektowania?

4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania typu wielokrotnego

wyboru.

5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to pytań
o numerach od 20 do 25).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie

odpowiedzi.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rysunek orientacyjny określa położenie obiektu budowlanego w stosunku do

a) danego osiedla, dzielnicy, drogi.
b) granic obiektów sąsiadujących.
c) strony wschodniej budynku.
d) linii zabudowy.

2. Rzut poziomy przedstawia przedmiot leżący na płaszczyźnie
a) poziomej widzianej z boku.
b) poziomej widzianej z góry.
c) pionowej widzianej z boku.
d) pionowej widzianej z góry.

3. Rzuty poziome wykonuje się w skali
a) 1:100.
b) 1:20.
c) 1:10.
d) 1:5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Rysunki zasadnicze to
a) przekroje poziome, pionowe i rozwinięcia.
b) rysunki schematyczne.

c) rysunki szczegółowe.
d) rysunki ogólne.

5. Do kreślenia linii poziomych służy

a) przykładnica.

b) rysownica.
c) przymiar.
d) krzywik.

6. Rysunek złożeniowy, to rysunek
a) całej maszyny, urządzenia, zespołu lub podzespołu.

b) części maszyny, urządzenia lub zespołu.
c) jednego elementu danej maszyny.
d) dwóch elementów danej maszyny.

7. Znaki ograniczające w wymiarze rysunkowym to
a) liczby wymiarowe.
b) linie pomocnicze.
c) wymiary liniowe.
d) groty, kreski.

13. Dwie proste leżące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub nie mające punktów
wspólnych, to proste
a) prostopadłe.
b) równoległe.
c) odcinki.
d) zbieżne.

9. Dwie proste prostopadłe przecinają się pod kątem
a) 120

b) 110

c) 100

d) 90

10. Rzutnia to płaszczyzna na którą rzutujemy
a) przekrój pionowy budynku.
b) przekrój poziomy budynku.
c) punkt, prostą, płaszczyznę.
d) elewacje budynku.

11. Powierzchnia arkusza formatu A0 wynosi
a) 4 m

b) 3 m

c) 2 m

d) 1 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Rzutem trójkąta prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest
a) prosta równoległa.
b) odcinek.
c) trójkąt.
d) prosta.

13. Wymiary arkusza formatu A4 wynoszą
a) 267 x 180 mm.
b) 277 x 190 mm.
c) 287 x 200 mm.
d) 297 x 210 mm.

14. Rysunek schematyczny to rysunek
a) szczegółowy.
b) uproszczony.
c) złożony.
d) główny.

15. Podstawowym rodzajem rzutów aksonometrycznych jest
a) azometria.
b) izometria.
c) dimetria.
d) zometria.

16. Przekroje na rysunkach stosujemy w celu odwzorowania
a) skomplikowanych kształtów wewnętrznych przedmiotu.
b) zewnętrznych kształtów przedmiotu.
c) widoku przedmiotu.
d) całości przedmiotu.

17. Ślady płaszczyzn przekroju oznacza się linią
a) punktową cienką.
b) punktową grubą.
c) zygzakową.
d) falistą.

18. Średnice powierzchni obrotowych oznaczamy znakiem
a) Õ.
b) &.
c) Ø.
d) ô.

19. Uproszczenia rysunkowe to schematy
a) przestrzenne.
b) modułowe.
c) graficzne.
d) bryłowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Rzut odcinka prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest
a) prostą prostopadłą.
b) prostą równoległą.
c) odcinkiem.
d) punktem.

20. Nity to połączenia
a) krótkotrwałe.
b) nierozłączne.
c) rozłączne.
d) chwilowe.

21. Połączenia lutowane przedstawiamy na rysunkach w
a) czterech stopniach uproszczenia.
b) dwóch stopniach uproszczenia.
c) trzech stopniach uproszczenia.
d) jednym stopniu uproszczenia.

22. Rysunek zabiegowy jest rysunkiem
a) bardzo szczegółowym.
b) bardzo dokładnym.
c) uproszczonym.
d) złożeniowym.

23. Rysunek wykonawczy, to rysunek uwzględniający wszystkie przekroje i detale
a) dwóch elementów.
b) jednego elementu.
c) części maszyny.
d) całej maszyny.

24. Bryły najłatwiej rzutować jeśli ich krawędzie i osie będą
a) zbieżne ukośnie do płaszczyzny rzutów.
b) prostopadłe do płaszczyzny rzutów.
c) równoległe do płaszczyzny rzutów.
d) zbieżne do płaszczyzny rzutów.

25. Rzut odcinka położonego ukośnie do rzutni jest
a) takiej samej długości co rzutowany odcinek.
b) dwa razy dłuższy od odcinka rzutowanego.
c) dłuższy od rzutowanego odcinka.
d) krótszy od rzutowanego odcinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zgodnie z instrukcją zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Gąsiorowska D., Holsztyńska B.: Posługiwanie się dokumentacją techniczną. KOWEZ,

Warszawa 2002

2. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1993
3. Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1993
4. Wojciechowski L.: Rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1998
5. Wojciechowski L.: Zawodowy rysunek budowlany. WSiP, Warszawa 1999

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
blacharz 721[01] o1 02 n
blacharz 721[01] o1 02 n
blacharz 721[01] o1 04 n
blacharz 721[01] o1 03 n
blacharz 721[01] o1 01 n
blacharz 721[01] o1 05 u
blacharz 721[01] o1 05 n
blacharz 721[01] o1 01 u
blacharz 721[01] z1 02 u
blacharz 721[01] o1 04 u
blacharz 721[01] z1 02 n
blacharz 721[01] o1 04 n
blacharz 721[01] o1 03 n
blacharz 721[01] o1 01 n
blacharz 721[01] o1 04 u

więcej podobnych podstron