Blacharz_721[01]_O1.02

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

www

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Karbowiak

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
721[01].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych i części maszyn

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Uproszczenia rysunkowe

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Rysunki wykonawcze, złoŜeniowe, zabiegowe i operacyjne

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Polskie Normy

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

4.11. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych

4.11.1. Materiał nauczania

4.11.2. Pytania sprawdzające

4.11.3. Ćwiczenia

4.11.4. Sprawdzian postępów

4.12. Programy komputerowe do wspomagania projektowania

4.12.1. Materiał nauczania

4.12.2. Pytania sprawdzające

4.12.3. Ćwiczenia

4.12.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o posługiwaniu się dokumentacją

techniczną w zawodzie blacharz.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

−

Materiał  nauczania  (rozdział  4),  który  umoŜliwia  samodzielne  przygotowanie  się
do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równieŜ ćwiczenia, które
zawierają  wykaz  materiałów,  narzędzi  i  sprzętu  potrzebnych  do  realizacji  ćwiczeń.
Po  ćwiczeniach  zamieszczony  został  sprawdzian  postępów.  Wykonując  sprawdzian
postępów  powinieneś  odpowiadać  na  pytania  tak  lub  nie,  co  oznacza,  Ŝe  opanowałeś
materiał albo nie.

−

Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została takŜe karta odpowiedzi.

−

Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umoŜliwia Ci pogłębienie nabytych umiejętności.

−

JeŜeli  masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora  o  wyjaśnienie  i  ewentualne  sprawdzenie,  czy  dobrze  wykonujesz  daną
czynność.

−

Jednostka  modułowa:  Posługiwanie  się  dokumentacją  techniczną,  której  treści  teraz
poznasz,  jest  jednym  z  elementów  modułu  721[01].O1  „Podstawy  techniczne
blacharstwa”,  co ilustruje załączony schemat na str. 5.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].O1

Podstawy techniczne

blacharstwa

721[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej

oraz ochrony środowiska

721[01].O1.03

Analizowanie pracy

prostych układów elektrycznych

721[01].O1.04

Rozpoznawanie materiałów

i podstawowych technik

wytwarzania

721[01].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

721[01].O1.05

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróŜnić rodzaje rysunków,

–

wskazać części składowe dokumentacji,

–

przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,

–

zastosować zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego,

–

wyjaśnić oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

–

odwzorować w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych elementy konstrukcyjne
z blachy oraz rodzaje ich połączeń,

–

wykonać szkice figur płaskich w rzutach prostokątnych,

–

wykonać szkice brył geometrycznych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych,

–

wykonać szkice elementów z blachy oraz typowych połączeń rozłącznych
i nierozłącznych,

–

zwymiarować szkice elementów z blachy,

–

przedstawiać w uproszczeniach rysunkowych elementy z blachy,

–

odczytać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,

–

odczytać uproszczenia rysunkowe,

–

odczytać Dokumentację Techniczno-Ruchową, konstrukcyjną i technologiczną,

–

rozróŜnić rysunki techniczne: wykonawcze, złoŜeniowe, zestawieniowe, montaŜowe,

–

skorzystać z norm rysunku technicznego,

–

określać zastosowanie programów komputerowych do wykonywania dokumentacji
technicznej,

–

zorganizować stanowisko do prac rysunkowych zgodnie z wymaganiami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady sporządzania rysunku technicznego maszynowego

4.1.1. Materiał nauczania

Formaty arkuszy rysunkowych

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się standardowe wymiary arkuszu papieru

Standardowe wymiary arkuszy rysunkowych

Arkusz

Rozmiar

szerokość x wysokość

[mm]

1188 x 840

840 x 594

594 x 420

420 x 297

297 x 210

210 x 149

Zwykle  tylko  część  obszaru  arkusza  wypełniona  jest  przez  rysunek.  Zawsze  pozostawia  się
pewien  margines.  Część  rysunku  zajmuje  tabelka  rysunkowa  podająca  podstawowe
informacje  o  rysunku  –  tytuł,  numer  podziałki;  o  projekcie,  osobach  projektujących
i kreślących, o zmianach dokonanych na rysunku itp.
Standardowe podziałki rysunkowe

Tylko w wyjątkowych przypadkach wielkość elementów na rysunku odpowiada

rzeczywistej ich wielkości. W większości przypadków konieczne jest stosowanie podziałek
(skali rysunkowej).
Podziałka moŜe być zwiększająca, gdy element na rysunku jest większy niŜ w rzeczywistości,
lub (częściej) podziałka zmniejszająca, gdy jest pomniejszony.
Standardowa wielkość:
–

podziałek zwiększających: 100:1, 50:1, 20:1, 10:1,

–

podziałek zmniejszających: 1:2, 1:2,5, 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:100, 1:200, 1:250,
1:500.

Linie

W rysunku technicznym maszynowym stosuje się dwie grubości linii: grubą i cienką.

Linia cienka ma około 1/5 grubości linii grubej. Wykonując rysunek odręcznie zróŜnicowuje
się grubości linii stosując ołówki o róŜnej twardości lub róŜne piórka tuszowe. Współczesne
systemy komputerowe dają moŜliwości dokładnego określania grubości linii.
W rysunku technicznym maszynowym stosuje się pięć typów linii:
–

ciągła gruba – zarysy i widoczne krawędzie obiektów,

–

ciągła cienka – linie wymiarowe, linie pomocnicze, obiekty przyległe, kreskowania,

–

kreskowa cienka – zarysy i krawędzie niewidoczne,

–

punktowa gruba – powierzchnie powlekane,

–

punktowa cienka – osie symetrii, linie podziałowe, powierzchnie obrabiane,

–

dwupunktowa cienka – skrajne połoŜenia elementów ruchomych,

–

falista cienka – urwania i przerwania obiektów,

–

zygzakowa cienka – urwania i przerwania obiektów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Linia falista uŜywana była przy rysunku odręcznym i straciła na znaczeniu wraz
z wprowadzeniem systemów projektowania komputerowego.
Kolor w rysunku technicznym

Tradycyjny rysunek techniczny uŜywał wyłącznie koloru czarnego lub ciemnoszarego

(ołówkowego).

Współczesne

systemy

komputerowe

wspomagania

projektowania

w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i ploterami pozwalają uŜywać koloru. Ze względu
jednak na trudności w powielaniu rysunków kolorowych, częściej uŜywa się róŜnych stopni
szarości. Kolor oraz stopnie szarości znacznie polepszają wartości prezentacyjne rysunku
technicznego oraz zwiększają jego czytelność.
Pismo techniczne

Znormalizowane pismo łacińskie, zwykle pochyłe. W przypadku projektowania

komputerowego umiejętność kreślenia pisma technicznego straciła na znaczeniu. Programy
komputerowe dostarczają całej gamy stylów pisma.
Rozmieszczanie rzutów (widoków) na arkuszu
Widok izometryczny

Obiekty obrazowane przez rysunek techniczny maszynowy mają skomplikowane kształty

i wymagają pokazania ich z róŜnych kierunków. SłuŜy do tego rzutowanie prostokątne.
System rzutowania stosowany w praktyce polskiej odbiega od na przykład amerykańskiego,
który pokazuje nie „cień”, jak w konwencji polskiej, lecz „odbicie” obiektu.
Przekroje

Dla elementów osiowo symetrycznych często stosuje się półprzekroje, gdzie połowa

elementu pokazana jest w widoku, połowa w przekroju.
W  celu  pokazania  szczegółów  elementów  bardzo  często  obok  widoków  pokazuje  się
przekroje. Przekrój przedstawia wewnętrzną budowę elementu lub zespołu. Przekrój uzyskuje
się  przecinając  element  wyobraŜoną  płaszczyzną  lub  szeregiem  połączonych  ze  sobą
płaszczyzn.  Płaszczyznę  lub  płaszczyzny  przekroju  pokazuje  się  na  rysunku  widoku  lub
innym  przekroju  zaznaczając  brzegi  płaszczyzn  grubymi  liniami.  Najbardziej  zewnętrzne
brzegi  oznacza  się  wielkimi  literami,  poczynając  od  'A',  które  są  odsyłaczami  do
odpowiedniego  przekroju.  Strzałka  obok  litery  oznacza  kierunek,  z  którego  przekrój  się
ogląda. Przekrój moŜe być umieszczony na tym lub oddzielnym arkuszu papieru co widok.
Elementy przecięte kreskuje się stosując odpowiednie kreskowanie w zaleŜności od materiału,
z którego mają być wykonane. Konwencjonalnie nie przecina się (w przekroju pokazuje jako
widok) takich elementów jak: śruby, wały, wpusty itp.
Detale

W wielu przypadkach konieczne jest pokazanie fragmentu elementu lub urządzenia

w innej podziałce niŜ reszta rysunku, np. w celu uwypuklenia pewnych szczegółów, które
gubią się w ogólnym rysunku. Obszar powiększony oznacza się okręgiem i nazywa wielką
literą, która identyfikuje detal, który moŜe być umieszczony na tym samym lub innym arkuszu
papieru.
Kreskowania

Do kreskowania elementów rysunku w przekrojach i wyrwaniach stosuje się róŜne style

w celu pokazania rodzaju materiału uŜytego do wykonania elementu.
Przerwania

Długie elementy mogą być przedstawiane na rysunkach fragmentarycznie. W tym celu

stosuje się przerwania.
Wymiarowanie

Istotną częścią rysunku technicznego jest wymiarowanie. Jego celem jest dostarczenie

pełnej informacji na temat wielkości elementu i jego poszczególnych części. Istnieje wiele
szczegółowych zasad wymiarowania, które mają na celu zapewnienie przejrzystej, spójnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i zupełnej informacji. Wymiaruje się wielkości liniowe, kątowe, promienie, średnice,
zbieŜności itd. Linie wymiarowe, jeśli to tylko moŜliwe, nie powinny przecinać się nawzajem.
NaleŜy takŜe unikać przecinania nimi krawędzi wymiarowanego obiektu.
Stopnie uproszczenia

Rysunek techniczny jest pewną formą idealizacji rzeczywistości. Proces tej idealizacji

nazywa się uproszczeniem. W rysunku maszynowym stosuje się rysunek dokładny i trzy
stopnie uproszczenia.
Rodzaje rysunków

W rysunku technicznym maszynowym wyróŜnia się dwa podstawowe typy rysunków:

Rysunek  złoŜeniowy  :  rysunek  całej  maszyny,  urządzenia,  zespołu  lub  podzespołu  ze
wszystkimi  elementami  w  jego  skład  wchodzącymi.  Zwykle  przedstawia  pewną  ilość
widoków,  przekrojów  i  detali.  MoŜe  mieścić  się  na  jednym  arkuszu,  lub  zajmować  ich
większą  ilość.  Na  rysunku  złoŜeniowym  umieszcza  się  tylko  podstawowe,  gabarytowe
wymiary. Wszystkie elementy urządzenia muszą być zidentyfikowane i opisane w tabeli. Przy
opisie  elementu  typowego  odsyła  się  do  katalogu  lub  odpowiedniej  normy.  Dla  elementów
nietypowych odsyła się do odpowiedniego rysunku wykonawczego. Na rysunku złoŜeniowym
podaje się wszystkie instrukcje montaŜowe. Oznacza się teŜ wszystkie pasowania.
Rysunek  wykonawczy  :  rysunek  jednego  elementu  z  uwzględnieniem  wszystkich
wymaganych przekrojów i detali (mogą być umieszczone na oddzielnym arkuszu). Element na
rysunku wykonawczym musi być zwymiarowany w moŜliwie najpełniejszy sposób. Jeśli tylko
jest  to  potrzebne,  podaje  się  na  rysunku  wykonawczym  informacje  na  temat  tolerancji,
sposobu  wykańczania  powierzchni  i  obróbki  cieplnej  elementu.  Na  rysunku podaje się takŜe
informację  o  materiale,  z  którego  ma  być  wykonany  oraz  przybliŜoną  masę  i  moment
bezwładności gdy to jest wymagane.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz formaty arkuszy rysunkowych?
2.  W jakich podziałkach wykonujemy rysunki techniczne maszynowe?
3.  Jakie zastosowanie mają poszczególne typy linii rysunkowych?
4.  Co przedstawia przekrój w rysunku technicznym maszynowym?
5.  W jakim celu wykonujemy kreskowania i przerwania?
6.  W jakim celu wykonujemy wymiarowanie rysunków technicznych?
7.  Czym charakteryzuje się rysunek złoŜeniowy?
8.  Czym charakteryzuje się rysunek wykonawczy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród rysunków otrzymanych od nauczyciela wybierz te, na których przedstawione są

przekroje. Zaprezentuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przypomnieć sobie co przedstawiają rysunki przekrojów,
3)  wybrać te rysunki, na których przedstawione są przekroje,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunki techniczne,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad sporządzania rysunku technicznego
maszynowego.

Ćwiczenie 2

Podane rysunki podziel na złoŜeniowe i wykonawcze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przypomnieć sobie co przedstawiają rysunki złoŜeniowe i wykonawcze,
3)  posegregować otrzymane rysunki według polecenia,
4)  sprawdzić poprawność wykonanej pracy,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunki techniczne,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad sporządzania rysunku technicznego
maszynowego.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać róŜnicę między rysunkiem złoŜeniowym a wykonawczym?

2) podać cel wykonywania przekrojów?

3) podać cel zastosowania pięciu typów linii?

4) określić zasady sporządzania rysunków technicznych maszynowych?

5) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Materiały i przybory do rysowania

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały do rysowania

Niezbędnymi materiałami do rysowania i opisywania rysunków są: kalka techniczna,

kalka milimetrowa, karton kreślarski (brystol), tusz, ołówki, gumki.
–

kalka techniczna, to rodzaj bardzo gładkiego, cienkiego, przezroczystego papieru
o szarym zabarwieniu; nadaje się zarówno do kreślenia ołówkiem jak i tuszem;

–

kalka milimetrowa, słuŜy głównie do wykonywania wykresów, nomogramów itp.;

–

karton  kreślarski  (brystol),  to  dość  gruby  i  sztywny  papier;  nadaje  się  zarówno  do
kreślenia  tuszem,  jak  i  do  rysowania  ołówkiem;  nadaje  się  do  sporządzania  rysunków
potrzebnych tylko w jednym egzemplarzu;

–

tusz kreślarski słuŜy do kreślenia i opisywania rysunków;

–

ołówki kreślarskie, w zaleŜności od twardości są oznaczone literami B, F, H i HB; Symbol
B  oznacza  grafit  miękki,  F  –  średni  i  H  –  twardy.  Ponadto  twardość  grafitu  określa  się
numeracją,  np.  2B,  3B,  2H,  HB;  im  większy  jest  numer  przy  symbolu  H,  tym  grafit  jest
twardszy;  ołówki  twarde  stosuje  się  do  kreślenia  linii  cienkich  i  dokładnych  wykresów,
natomiast ołówki miękkie słuŜą do szkicowania odręcznego i opisywania rysunków;

–

gumki słuŜą do usunięcia śladów ołówka i ewentualnych zabrudzeń; ściera się nimi
równieŜ zbędne linie pomocnicze narysowane ołówkiem;

Przybory do rysowania

Niezbędnymi przyborami do wykonywania rysunków technicznych są: rysownica (deska

kreślarska), przykładnica, trójkąty kreślarskie, przymiary, krzywiki, cyrkle, grafiony, grafosy
i rapidografy.
–

rysownica (rys. 1), deska kreślarska, jest to prostokątna płyta o znormalizowanych
wymiarach, do której przypina się papier; wykonuje się na nich rysunki w formatach A2,
A3, A4;

Rys. 1. Rysownica [5, s. 12].

–

przykładnica  (rys.  2),  słuŜy  do kreślenia linii poziomych oraz do prowadzenia trójkątów
podczas rysowania linii prostopadłych (pionowych) i nachylonych pod dowolnym kątem
do  linii  poziomych;  przykładnicę  wykonuje  się  z  twardego  gatunku  drewna  lub
z tworzywa sztucznego;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Kreślenie linii za pomocą przykładnicy i trójkąta [2, s. 12].

–

trójkąty kreślarskie (rys. 3), słuŜą do kreślenia linii pionowych i skośnych; wykonywane
są najczęściej z przezroczystego tworzywa sztucznego;

Rys. 3. Trójkąty kreślarskie [5, s. 12].

–

przymiary (rys. 4) – liniały słuŜą do odmierzania długości odcinków lub do odczytywania
wymiarów; wykonując rysunki w róŜnych podziałkach, moŜna posługiwać się bardzo
praktycznym przymiarem o przekroju trójkątnym ze skalami redukcyjnymi; na
przymiarze tym oznaczono podziałki 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:100;

Rys. 4. Przymiary: a) zwykły, b) ze skalami redukcyjnymi [5, s. 13].

–

krzywiki (rys. 5), słuŜą do kreślenia linii krzywych, których nie moŜna wykreślić
cyrklem, poniewaŜ nie są łukami koła;

Rys. 5. Krzywiki [5, s. 13].

–

cyrkle  (rys.  6),  słuŜą  do  rysowania  ołówkiem  lub  tuszem  okręgów  i  łuków;  cyrkiel
uniwersalny  wyposaŜony  jest  w  trzy  wymienne  końcówki:  do  rysowania  ołówkiem,  do
kreślenia  tuszem  oraz  igielnik;  do  kreślenia  okręgów  o bardzo duŜej średnicy uŜywa się
przedłuŜacza  cyrkla;  do  kreślenia  bardzo  małych  okręgów  uŜywa  się  zerownika;  cyrkiel
podziałowy,  zwany  odmierzaczem  ma  dwa  ramiona  zakończone  igłami,  słuŜy  on  do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przenoszenia długości odcinków z przymiaru na rysunek i odwrotnie oraz do dzielenia
odcinków na części;

Rys. 6. Cyrkle: a) uniwersalny z wymiennymi końcówkami, b) zerownik, c) podziałowy [5, s. 14].

–

grafiony (rys. 7), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych; grubość linii kreślonych
grafionem zaleŜy od ustawienia ostrzy grafionu, odległość między ostrzami grafionu
reguluje się śrubką;

Rys. 7. Grafion [5, s. 14].

–

grafosy (rys. 8), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych, składają się z obsadki
napełnionej tuszem i specjalnych stalówek;

Rys. 8. Grafos [5, s. 14].

–

rapidografy (rys. 9), stosuje się do kreślenia tuszem linii prostych , sprzedaje się je
w zestawach składających się z kilku wymiennych końcówek, wkręcanych w obsadkę;
zestaw taki umoŜliwia kreślenie linii o róŜnych grubościach;

Rys 9. Rapidograf: 1 – obsadka, 2 – zbiornik na tusz, 3 – zabezpieczenie pisaków, 4 – zabezpieczenie obsadki

[2, s. 16].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.   Jakie znasz podstawowe przybory kreślarskie?
2.   Do czego słuŜą poszczególne przybory kreślarskie?
3.   Jakie znasz rodzaje ołówków?
4.   Jak oznacza się ołówki?
5    Jakie jest przeznaczenie ołówków w zaleŜności od ich twardości?
6.   Jaki sprzęt kreślarski słuŜy do kreślenia rysunków technicznych?
7.   Jak oznacza się formaty rysunkowe?
8.   Jakie wymiary ma format A4?
9.   Jak tworzy się formaty rysunkowe A3, A2, A1, A0?
10.  Jakie jest zastosowanie krzywików?
11.  Jakie przybory słuŜą do kreślenia tuszem?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z zestawu przyborów do kreślenia tuszem wybierz rapidograf i opisz jego zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać rapidograf spośród przyborów do kreślenia tuszem,
3)  opisać zastosowanie rapidografu,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestawy przyborów do kreślenia tuszem,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 2

Spośród ołówków leŜących na stole wybierz te, które mają najtwardszy grafit i opisz ich

zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać ołówki o najtwardszym graficie,
3)  uzasadnić swój wybór,
4)  opisać zastosowanie najtwardszych ołówków,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestaw ołówków o róŜnych stopniach twardości grafitu,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Za pomocą krzywika narysuj 4 linie krzywe według podanego wzoru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać, spośród przyborów do rysowania, krzywik,
3)  obejrzeć rysunek z liniami krzywymi,
4)  narysować 4 linie krzywe według podanego wzoru,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestaw przyborów do rysowania,

–

kartki bloku technicznego,

–

przykładowy rysunek z liniami krzywymi,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

Ćwiczenie 4

Wykreśl ołówkiem linię cienką, grubą i bardzo grubą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać odpowiednie rodzaje ołówków,
3)  narysować linię cienką, grubą i bardzo grubą,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

zestaw ołówków o róŜnych stopniach twardości grafitu,

–

kartki z bloku technicznego,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów i przyborów do rysowania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) nazwać materiały do rysowania?

2) nazwać przybory do rysowania?

3) posługiwać się materiałami i przyborami do rysowania?

4) opisać zastosowanie ołówków w zaleŜności od grubości grafitu?

5) narysować linie o róŜnej grubości?

6) dobrać ołówek do określonego rysunku?

7) rozróŜnić zasadnicze formaty rysunkowe?

8) przygotować arkusz rysunkowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych

i części maszyn

4.3.1. Materiał nauczania

Rysunek odręczny, nazywany szkicem, wykonuje się bez przyborów kreślarskich, takich

jak:  liniały,  kątomierze,  krzywiki,  cyrkle,  itp.  Przy  rysowaniu  odręcznym  nie  stosuje  się
podziałki,  naleŜy  natomiast  zachować  odpowiednie  proporcje  i  dokładnie  zwymiarować
wykonany rysunek.
Wykonując  szkic  naleŜy  w  pierwszej  kolejności  pomyśleć  o  takim  przedstawieniu
przedmiotu,  aby wszystkie istotne jego elementy (szczegóły) były widoczne. Uzyskuje się to
przez  odpowiednie  rzutowanie,  to  znaczy  przedstawienie  na  szkicu  przedmiotu  widocznego
z róŜnych stron.
Szkicowanie  przedmiotu  rozpoczynamy  od  ustalenia  niezbędnej  liczby  rzutów.  Następnie
rysujemy  osie  symetrii,  okręgi  i  łuki  oraz  zaznaczamy  główne  zarysy  przedmiotu  na
wszystkich rzutach.
Zasady szkicowania figur płaskich

Rysowanie figur płaskich (rys. 10), zarówno w rzutach prostokątnych jak

i w aksonometrii, wymaga wychwycenia właściwych proporcji (zarówno boków, jak i kątów),
aby  na  rysunku  przedstawić  rzeczywiście  określoną  figurę  płaską.  Następne  ćwiczenia
w rysowaniu  polegają  na  szukaniu  środka  figury  przez  prowadzenie  przekątnych  oraz
dzielenie figury na równe części.
Znacznie  trudniejsze  jest  rysowanie  okręgów.  Ćwiczenia  te  wykonuje  się  linią  płynną  na
przemian szybkimi i powolnymi ruchami.

Rys. 10. Przykłady ćwiczeń w szkicowaniu figur płaskich [2, s. 190].

Zasady szkicowania brył geometrycznych

Szkicując bryły geometryczne (rys. 11) naleŜy zwrócić szczególna uwagę na zachowanie

właściwych  proporcji,  poniewaŜ  myląc  się  w  ich  ocenie  moŜna  zdeformować  kształt  bryły
i narysować np. zamiast prostopadłościanu sześcian. Rysując jakąkolwiek bryłę, trzeba starać
wyobrazić  sobie  całkowity  jej  kształt,  a  nie  tylko  widoczną  stronę.  Niewidoczne  krawędzie
rysuje  się  cienkimi  liniami  pomocniczymi,  jakby  bryła  była  wykonana  z  przezroczystego
szkła.  Jeśli  mamy  bardziej  złoŜone  bryły  naleŜy  ich  kształt  sprowadzić  do  prostych  brył,
opisując na nich np. prostopadłościan lub dzieląc je na kilka prostych brył. Figury, lub bryły
pomocnicze  rysujemy  cienką  kreską,  a  właściwe  kształty  pogrubiamy  i  przechodzimy  od
ogólnego  obrazu  do  szczegółów.  Stosując  taki  sposób  wykonania  rysunku  moŜna  zachować
właściwe kształty i uchwycić proporcje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kiedy wykonujemy rysunek szkicowy (odręczny)?
2.  W jakim celu wykonujemy szkice?
3.  Na czym polega róŜnica pomiędzy szkicem a rysunkiem?
4.  Jakie są zasady szkicowania figur płaskich?
5.  Jakie są zasady szkicowania brył geometrycznych?
6.  Jakie są zasady szkicowania części maszyn?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek szkicowy arkusza blachy otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
3)  narysować i zwymiarować arkusz blachy,
4)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek szkicowy układu brył geometrycznych znajdujących się na stole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
4)  wykonać rysunek brył geometrycznych,
5)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

Ćwiczenie 3

Narysuj odręcznie na arkuszach papieru formatu A3:

–

linie wzajemne równoległe poziome,

–

linie wzajemne równoległe pionowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

linie skośne wzajemnie prostopadłe,

–

proste figury geometryczne: kwadraty, trójkąty, koła,

–

proste bryły geometryczne: sześciany, ostrosłupy, walce, stoŜki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  dobrać odpowiednie przybory do rysowania,
4)  wykonać rysunki linii, figur i brył,
5)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki i kartki papieru,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad szkicowania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania szkiców figur płaskich?

2) określić zasady wykonywania szkiców brył geometrycznych?

3) określić zasady wykonywania szkiców części maszyn?

4) wyjaśnić róŜnicę między szkicem a rysunkiem?

5) wykonać rysunki szkicowe figur płaskich i brył geometrycznych?

6) wykonać rysunki szkicowe części maszyn?

6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rzutowanie prostokątne i aksonometryczne

4.4.1. Materiał nauczania

Rzutowanie prostokątne

Rzutowanie prostokątne wykonuje się w celu przedstawienia danego przedmiotu bez

adnego zniekształcenia. Powszechnie stosowaną metodą jest rzutowanie prostokątne

bezpośrednie. Rzuty moŜna porównać do cieni rzucanych przez przedmioty na ekran. Ekran to
tzw. rzutnia, a powstały na nim cień przedmiotu to rzut prostokątny tego przedmiotu.
Najczęściej stosuje się układ dwóch lub trzech wzajemnie prostopadłych rzutni (płaszczyzn),
które oznaczamy

(rys. 13).

Rys. 13. Układ trzech rzutni [1, s. 21].

KaŜdy przedmiot ma charakterystyczne punkty, które określają jego kształt, np. końcowe

punkty odcinka, wierzchołki trójkąta lub czworokąta, wierzchołki sześcianu, wierzchołek
stoŜka. Dlatego naleŜy nauczyć się głównie rzutować punkt.
Aby otrzymać rzut punktu na rzutni (płaszczyźnie), naleŜy przez punkt A poprowadzić prostą
prostopadłą do tej rzutni. Prosta przebije rzutnię w pewnym punkcie, który nazywamy rzutem
punktu A na daną rzutnię. Rzuty punktu A oznaczamy, odpowiednio do rzutni, na których się
znajdują: A

′

, A

″

, A

‴ (rys. 14).

Rys. 14. Rzutowanie punktu A na jedną (a), dwie (b) i trzy (c) płaszczyzny [1, s. 22].

Na rys.14. pokazano układ rzutni w ujęciu przestrzennym. Aby moŜna było rzutnie

odtworzyć na arkuszu papieru, musimy je sprowadzić do jednej płaszczyzny rysunkowej
(rys. 15).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Sprowadzanie przestrzennego układu rzutni do jednej płaszczyzny [1, s. 22].

Rzut na rzutnię

nazywamy rzutem pionowym lub głównym, rzut na rzutnię

– rzutem

poziomym lub rzutem z góry, a rzut na rzutnię

– rzutem bocznym.

Dalszym uproszczeniem rysunku rozwiniętych rzutni jest rysunek, na którym pominięto zarys
rzutni  (rys.  16).  Rzut  pionowy  i  poziomy  tego  samego  punktu  leŜą  na  jednej  prostej  zwanej
odnoszącą.  Podobnie  rzuty  pionowy  i  boczny.  Odnosząca  jest  zawsze  prostopadła  do
krawędzi przecięcia się rzutni. Rysunek 16 pokazuje rzuty prostokątne trójkąta równoległego
do rzutni poziomej.

Rys. 16.

Rzuty trójkąta równoległego do rzutni poziomej [1, s. 23].

JeŜeli  rzutowana  figura  płaska  jest  równoległa  do  rzutni,  to  kształt  jej  rzutu  na  rzutnię
równoległą  do  niej  nie  ulega  deformacji.  Pozostałe  dwa  rzuty  są  odcinkami.  Przedmiot
rzutowany ustawia się tak, aby jego charakterystyczne płaszczyzny i osie były równoległe lub
prostopadłe do rzutni.
Liczba rzutów zaleŜy od złoŜoności przedmiotu. MoŜe ich być więcej niŜ trzy, maksymalnie
sześć.  W  kaŜdym  przypadku  liczbę  rzutów  naleŜy  ograniczać  do  minimum  koniecznego  do
przejrzystego przedstawienia i zwymiarowania przedmiotu, przy czym zawsze rysuje się rzut
główny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rzutach brył obrotowych, np. stoŜka, walca oraz na rzutach graniastosłupów i ostrosłupów,
których podstawy są wielokątami foremnymi, oznacza się osie symetrii.
Rzutowanie aksonometryczne

WyróŜnia się pięć rodzajów rzutów aksonometrycznych:

–

izometria,

–

dimetria prostokątna,

–

dimetria ukośna boczna,

–

dimetria ukośna czołowa,

–

aksonometria wojskowa.

Najczęściej stosuje się izometrię i dimetrię ukośną boczną.
Izometria

Układ osi w izometrii pokazano na rys. 17.

Rys. 17. Układ osi x, y, z w izometrii [1, s. 18].

Wzajemnie prostopadłe krawędzie odwzorowywanego przedmiotu rysuje się zgodnie
z kierunkiem powyŜszych osi. Wymiary tych krawędzi pozostawia się w naturalnej wielkości
lub stosuje się dla nich jednakową podziałkę.
Podstawowe zasady rzutowania izometrycznego to:
–

krawędzie równoległe przedmiotu pozostają równoległe takŜe na rysunku,

–

krawędzie poziome równoległe i prostopadłe do płaszczyzny rysunku wykreśla się pod
kątem 30º do linii poziomej bez Ŝadnych skrótów,

–

krawędzie pionowe pozostają pionowe na rysunku.

Rys. 18. Bryły w izometrii [1, s. 19].

Dimetria ukośna boczna
Układ osi w dimetrii ukośnej bocznej pokazano na rys.19.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Układ osi x, y, z w dimetrii ukośnej bocznej [1, s. 19].

Podstawowe zasady rzutowania w dimetrii ukośnej bocznej to:

–

krawędzie równoległe do płaszczyzny rysunku, które są wzajemnie prostopadłe, na
rysunku pozostają prostopadłe,

–

krawędzie prostopadłe do płaszczyzny rysunku rysuje się pod kątem 45º,

–

dla krawędzi prostopadłych do płaszczyzny rysunku stosuje się skrót 1:2.

Jak moŜna zaobserwować, kwadrat równoległy do płaszczyzny rysunku pozostaje kwadratem,
koło kołem, trójkąt- trójkątem itd. (rys. 20).

Rys. 20. Bryły w dimetrii ukośnej [1, s. 20].

Rysunek w dimetrii, podobnie jak w izometrii, ma charakter poglądowy, ułatwia ogólną
orientację w budowie danego przedmiotu, ale nie jest stosowany jako rysunek roboczy.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiesz przez rzutowanie?
2.  Jakie znasz rodzaje rzutowania stosowanego w rysunku technicznym?
3.  Jakie rodzaje aksonometrii są najczęściej stosowane?
4.  Jak przebiega układ osi współrzędnych w izometrii?
5.  Jaką rolę pełni rysunek izometryczny?
6.  Jak przebiega układ osi współrzędnych w dimetrii ukośnej?
7.  Jak powstaje rzut prostokątny punktu?
8.  Jak naleŜy ustawiać rzutowany przedmiot?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl rzuty odcinka AB prostopadłego do rzutni pionowej

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  określić rzuty punktów A i B na trzy płaszczyzny rzutów,
3)  połączyć punkty A” z B” i A

‴z B‴,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 2

Wykreśl rzuty prostokątne ostrosłupa, ustawionego równolegle do rzutni pionowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przygotować stanowisko pracy do wykonania zadania,
3)  znaleźć rzuty wszystkich wierzchołków ostrosłupa,
4)  połączyć odpowiednie rzuty wierzchołków liniami prostymi,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 3

Dwa rzuty są prostokątami, a trzeci kwadratem. Jaką bryłę przedstawiają? Narysuj bryłę

w rzucie dimetrii ukośnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  określić rodzaj bryły, którą przedstawiają rzuty,
3)  narysować bryłę w dimetrii ukośnej,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

Ćwiczenie 4

Przedstaw w dimetrii ukośnej na trzech płaszczyznach aksonometrycznych ośmiokąt

foremny o boku a = 40 mm i trójkąt równoramienny o podstawie a = 30 mm i boku
b = 60 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  dobrać odpowiednie przybory i materiały do rysowania,
3)  narysować ośmiokąt foremny w dimetrii ukośnej,
4)  narysować trójkąt równoramienny w dimetrii ukośnej,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

blok techniczny,

–

przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) naszkicować proste bryły w izometrii?

2) naszkicować proste bryły w dimetrii ukośnej?

3) naszkicować proste bryły w rzutach prostokątnych?

4) odczytać rzuty prostokątne prostych brył?

5) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady wykonywania widoków i przekrojów

4.5.1. Materiał nauczania

Rzuty prostokątne mogą występować w postaci widoków lub przekrojów. W rysunku

technicznym przedmioty o prostych kształtach przedstawia się w widoku, czyli odzwierciedla
się  zewnętrzne  kształty  przedmiotu,  przy  czym  krawędzie  niewidoczne  rysuje  się  linia
kreskową.  W  przypadku  przedmiotów  o  złoŜonej  budowie  wewnętrznej,  duŜa  liczba  linii
kreskowych, oznaczających niewidoczne wewnętrzne kontury przedmiotu czyni rysunek mało
czytelnym. Z widoku nie moŜna odczytać, czy przedmiot ma wewnętrzną budowę jednorodną,
czy złoŜoną.
Przekroje

W celu czytelnego odwzorowania skomplikowanych kształtów wewnętrznych stosuje się

przekroje.  Przekrój  otrzymujemy  w  wyniku  przecięcia  rysowanego  obiektu  lub  elementu,
wyobraŜoną  płaszczyzną  tnącą,  poprowadzoną  równolegle  do  płaszczyzny  rzutu  lub
prostopadle  do  osi  przedmiotu.  Po  przecięciu  przedmiotu  wyobraŜalną  płaszczyzną,
odrzucamy  przednią  część  przedmiotu,  gdy  płaszczyzna  tnąca  jest  pionowa,  lub  górną  jego
część,  gdy  płaszczyzna  tnąca  jest  pozioma.  W  ten  sposób  odsłania  się  nam  wnętrze
rysowanego obiektu lub elementu.
Stosownie do usytuowania płaszczyzny tnącej rysunki tego wnętrza noszą nazwę przekrojów
poziomych  lub  pionowych.  Kolejne  etapy  tworzenia  przekroju  poziomego  i  pionowego
budynku  obrazuje  rys.  21.  Fazy  pokazujące  przecinanie  budynku  są  narysowane  wyłącznie
w celach poglądowych.

Rys. 21. Etapy tworzenia przekrojów: a) poziomego, b) pionowego [1, s. 46].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przekroje rysuje się zgodnie z zasadami rzutowania.
Zgodnie  z  Polską  Normą  ślady  płaszczyzn  przekroju,  czyli  miejsca  ich  poprowadzenia
oznacza  się  linią  punktową  grubą  lub  odcinkami  linii  grubej.  Tą  samą  grubością  linii  rysuje
się  krawędzie  przekrojów  obiektów  i  elementów.  Ponadto  płaszczyzny  przekroju
zakreskowujemy stosując oznaczenia graficzne materiałów budowlanych.
Przy  oznaczeniach  śladów  płaszczyzn  tnących  podaje  się  nazwę  przekroju  oraz  informację
o tym,  która  część  przeciętego  przedmiotu  została  narysowana,  a  która  odrzucona,  czyli
określamy kierunek patrzenia i oznaczamy go strzałkami lub kreskami. Przekroje opisuje się
cyframi rzymskimi (rys. 22).

Rys. 22. Przykład rysowania przekrojów ze wskazaniem kierunku patrzenia [1, s. 47].

Przekroje poziome dotyczące rysunków elementów budowlanych lub całych budynków

zwane są rzutami poziomymi lub rzutami, np. rzut piwnic, rzut fundamentów, rzut konstrukcji
dachu itp. Przekroje poziome przyziemia (piwnic), parteru i pięter naleŜy wykonywać nad
poziomem posadzki, powyŜej dolnej krawędzi otworów okiennych.

4.5.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy widokiem przedmiotu?
2.  W jakim celu stosuje się przekroje?
3.  W jaki sposób otrzymuje się przekrój obiektu lub elementu?
4.  Jakiej grubości linią rysuje się krawędzie przekrojów elementów?
5.  Co nazywamy rzutem poziomym budynku?
6.  Czym róŜni się przekrój podłuŜny od przekroju poprzecznego budynku?
7.  Jak naleŜy poprowadzić płaszczyznę przekroju?
8.  Jaką figurę płaską otrzymasz po przekrojeniu kuli dowolnie połoŜoną płaszczyzną tnącą?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skompletuj rysunki otrzymane od nauczyciela. Przedstawiają one rzuty, widoki

i przekroje elementów budowlanych. Twoim zadaniem jest dobrać do widoku danego
elementu jego przekrój i rzut omów sposób wykonania i zaprezentuj ćwiczenie kolegom
z grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) obejrzeć dokładnie rysunki otrzymane od nauczyciela,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  rozdzielić rysunki na rzuty, widoki i przekroje,
3)  dobrać do widoku danego elementu jego przekrój,
4)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunki przedstawiające rzuty, widoki i przekroje elementów budowlanych,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania widoków i przekrojów.

Ćwiczenie 2

Wykreśl przekrój poprzeczny i podłuŜny cegły dziurawki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3)  wykonać przekrój poprzeczny cegły dziurawki,
4)  wykonać przekrój podłuŜny cegły dziurawki,
5)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

cegła dziurawka,

–

materiały i przybory kreślarskie,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wykonywania widoków i przekrojów.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróŜnić widoki, rzuty i przekroje?

2) odczytać rzuty elementów budowlanych?

3) odczytać przekroje elementów budowlanych?

4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

5) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach

4.6.1. Materiał nauczania

Wymiarowanie rysunków technicznych

KaŜdy rysunek budowlany naleŜy zwymiarować, tzn. podać niezbędne rzeczywiste

wymiary wykreślonego obiektu, jego części lub elementu budowlanego.

Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyraŜona w określonych

jednostkach miary, której formą graficzną na rysunku jest zespół linii, znaków i liczb. Wymiar
rysunkowy przedstawia się za pomocą linii wymiarowej ze znakami ograniczającymi (groty,
kreski lub kropki), liczby wymiarowej i pomocniczych linii wymiarowych (rys. 23).

Rys. 23. Forma graficzna wymiaru [4, s. 40].

Liczby wymiarowe umieszcza się nad liniami wymiarowymi, w pobliŜu środka ich

długości.
Wymiary liniowe podaje się w milimetrach, bez oznaczenia mm.
Rzędne  poziomów  (  wysokości,  głębokości)  konstrukcji  na  rzucie  z  góry  oznacza  się
i wymiaruje  bezpośrednio  na  tym  rzucie  lub  na  pomocniczej  linii  odniesienia  (rys.  24).  Ze
znakiem  plus  podaje  się  rzędne  poziomów  połoŜone  powyŜej  poziomu  zerowego,
oznaczonego  znakiem

0,00. Zazwyczaj rzędną zerową oznacza się poziom podłogi parteru

budynku.

Rys. 24. Przykład umieszczenia rzędnych poziomów [4, s. 40].

rednice powierzchni obrotowych zawsze wymiarujemy za pomocą znaku wymiarowego

ø i odpowiedniej liczby wymiarowej, bez względu na to, czy powierzchnia obrotowa
występuje w rzucie równoległym do osi, czy prostopadłym do osi (rys. 25).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Wymiarowanie średnic powierzchni obrotowych w rzucie równoległym do osi [3, s. 118].

Promienie  łuków  zawsze  wymiarujemy  za  pomocą  znaku  wymiarowego  R  i  odpowiedniej
liczby  wymiarowej.  W  tym  przypadku  linię  wymiarową  rysujemy  od  łuku  do  punktu,
z którego  łuk został zatoczony (środek łuku), i zakańczamy grotem po wklęsłej stronie łuku.
PołoŜenie  środka  łuku  moŜe  być  zwymiarowane  lub  nie  zwymiarowane.  JeŜeli  środek  łuku
o duŜym  promieniu  leŜy  poza  obszarem  rysunku,  to  jego  połoŜenie  wymiarujemy  w  ten
sposób, Ŝe środek przenosimy w obszar rysunku, a linię wymiarową rysujemy łamaną. JeŜeli
ś

rodek łuku o duŜym promieniu pozostaje nie zwymiarowany, to linię wymiarową skracamy.

Przy wymiarowaniu małych promieni (np. drobne zaokrąglenia części maszyn) linię
wymiarową przedłuŜamy poza środek łuku (rys. 26).

Rys. 26. RóŜne przypadki wymiarowania promieni [3, s. 120].

Wymiarowanie  długości  łuku  wykonuje  się  za  pomocą  linii  wymiarowej  równolegle
przesuniętej  do  zarysu  łuku.  Nad  liczbą  wymiarową  piszemy  znak

∩

który jest znakiem

wymiarowym długości łuku (rys. 27).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Wymiarowanie łuku [3, s. 121].

Przy wymiarowaniu kątów linia wymiarowa ma postać łuku, zakreślonego z wierzchołka kąta.
JeŜeli wierzchołek nie jest znany, musimy go wyznaczyć przedłuŜając ramiona kąta (rys. 28).

Rys. 28. Wymiarowanie kątów [3, s. 121]

Podczas wymiarowania obowiązują zasady:

–

niepowtarzalnych danych,

–

unikania zbędnych danych,

–

w przypadku umieszczania wymiarów na kilku liniach obok siebie, bliŜej zarysu
przedmiotu podaje się wymiary mniejsze.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymiary podaje się na rysunkach technicznych – rzeczywiste czy odmierzone na

rysunku?

2. Jakiego rodzaju linią wykreśla się linie wymiarowe?
3. Gdzie umieszcza się linie wymiarowe w stosunku do wymiarowanego rysunku

przedmiotu?

4.  Jakie zasady obowiązują podczas wymiarowania?
5.  Jak powinna być umieszczona liczba wymiarowa?
6.  Z jakich elementów składają się oznaczenia wymiarowe?
7.  Do czego słuŜą pomocnicze linie wymiarowe?
8.  Jak wykonuje się wymiarowanie długości łuku?
9.  Jak wykonuje się wymiarowanie kątów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykreśl dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego, i zwymiaruj je. Omów sposób

wykonania ćwiczenia i zaprezentuj kolegom z grupy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przygotować materiały i przybory kreślarskie,
3)  wykreślić dwa prostokąty, jeden wewnątrz drugiego,
4)  zwymiarować wykonany rysunek,
5)  omówić sposób wykonania zadania,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 2

Wykreśl arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2 i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać materiały i przybory kreślarskie,
3)  wykreślić arkusz papieru formatu A4 w podziałce 1:2,
4)  zwymiarować wykonany rysunek,
5)  omówić sposób wykonania zadania,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 3

Narysuj dowolny trójkąt kreślarski i zwymiaruj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
3)  wybrać przybory do wykreślenia trójkąta,
4)  narysować trójkąt kreślarski,
5)  zwymiarować trójkąt kreślarski,
6)  ocenić sposób wykonania zadania,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

Ćwiczenie 4

Wykreśl i zwymiaruj sześciokąt foremny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  wybrać odpowiedni rodzaj ołówków oraz kartkę papieru,
3)  wybrać przybory do wykreślenia sześciokąta,
4)  wykreślić sześciokąt foremny,
5)  zwymiarować sześciokąt foremny,
6)  ocenić sposób wykonania zadania,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

przybory i materiały do rysowania: ołówki, kartki papieru, liniały, cyrkle,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad wymiarowania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać elementy wymiaru rysunkowego?

2) zaznaczyć rzędne poziomów na rysunku?

3) określić zasady wymiarowania?

4) zwymiarować prosty rysunek?

5) odczytać potrzebne wymiary z prostego rysunku?

6) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?

7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Uproszczenia rysunkowe

4.7.1. Materiał nauczania

Uproszczenia rysunkowe są to schematy graficzne, przedstawiające układy, przebieg

zjawisk lub proces. RozróŜnia się trzy rodzaje schematów:
–

strukturalny, przedstawiający zasadę działania urządzenia,

–

ideowy, przedstawiający wzajemne połączenia elementów urządzenia, instalacji
rurowych, itp.,

–

montaŜowy, przedstawiający rozmieszczenie elementów składowych danego urządzenia.
Na schematach przedstawiamy wzajemne związki między elementami składowymi,

połączonymi  zwykle  za  pomocą  sieci  przewodów.  W  zaleŜności  od  rodzaju  dokumentacji
rozróŜnia  się  schematy  instalacji:  elektrycznych,  wodociągowych,  ogrzewania  centralnego
i inne.

Przez rysunek schematyczny naleŜy rozumieć rysunek przedmiotu lub instalacji w postaci

bardzo uproszczonej z zachowaniem znormalizowanych symboli wg PN.

Na rysunkach schematycznych elementy instalacji rurowych przedstawia się podobnie jak

na rzutach czy rozwinięciach w rysunkach technicznych. Jedyna róŜnica polega na tym, Ŝe na
rysunkach schematycznych nie stosujemy podziałki, a schemat danego urządzenia bądź
przedmiotu staramy się przedstawić, aby był czytelny, a tym samym zrozumiały.
Uproszczenia wymiarowe

Wymiarowanie z pominięciem linii wymiarowych moŜna stosować dla większej

czytelności rysunku, jeŜeli nie ma wątpliwości, którego odcinka dotyczy dana liczba
wymiarowa (rys. 29).

Rys. 29. Wymiarowanie elementu budowlanego z pominięciem linii wymiarowych [4, s. 135].

Wymiary przedmiotów symetrycznych i symetrycznie rozmieszczonych elementów

podaje się tylko raz, grupując w miarę moŜliwości wszystkie wymiary.

Wymiarowanie szeregu powtarzających się elementów moŜna upraszczać, wymiarując

szczegółowo pierwszy element (rys. 30).

Rys. 30. Wymiarowanie rzutu budynku złoŜonego z powtarzających się części [4, s. 136].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czasami na rysunku przedstawia się tylko część obiektu lub elementu z pominięciem

miejsc bez istotnych szczegółów , np. nie rysuje się ścian o duŜej powierzchni, na których nie
występują otwory, wnęki, filary. Odrzuca się na rysunku środkową część elementów długich,
jeśli nie róŜni się ona od części skrajnych. Przedstawiane części zbliŜa się na rysunku, tak
jakby nie było części odrzuconej, zaznaczając tylko symbolicznie, Ŝe rysunek przerwano
(rys. 31).

Rys. 31. Wymiarowanie rysunków fragmentarycznych [4, s. 136].

Wymiary, które mają większą liczbę miejsc po przecinku niŜ wynosi dokładność

wykonawstwa, zastępuje się oznaczeniem literowym. Wartość liczbową takiego wymiaru
wpisuje się obok rysunku (rys. 32).

Rys. 32. Wymiarowanie algebraiczne kraty okiennej [4, s. 136].

Nity

Nity stosujemy do łączenia blach i kształtowników w konstrukcjach kratowych, przy

budowie zbiorników itp. Są to połączenia nierozłączne.
Nity są częściami znormalizowanymi; nie ma potrzeby sporządzania dla nich oddzielnych
rysunków wykonawczych.
Połączenie nitowe w uproszczeniu rysujemy następująco:
–

w przekroju (lub widoku) równoległym do osi nitów rysujemy jeden nit w uproszczeniu,
a połoŜenie pozostałych nitów zaznaczamy liniami cienkimi,

–

w widoku prostopadłym do osi nitów miejsca występowania nitów oznaczamy krótkimi
liniami cienkimi, wzajemnie prostopadłymi (rys.33).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

spoiny bezotworowe liniowe rysuje się linią punktową cienką,

–

pozostałe spoiny rysuje się linią punktową cienką z zaznaczeniem środków połoŜenia
spoin.

Oznaczenie połączenia spawanego powinno zawierać:
–

znak umowny spoiny,

–

wymiary charakterystyczne,

–

inne oznaczenia (jeśli są niezbędne).

Tabela 1 Znaki umowne spoin [3, s. 208].

Połączenia lutowane

Połączenia lutowane przedstawiamy na rysunkach w jednym stopniu uproszczenia.

Miejsce lutowania oznaczamy na rysunku linią bardzo grubą. Połączenie lutowane oznaczamy
symbolem  graficznym,  pisanym  linią  grubą  na  linii  odniesienia.  Linię  odniesienia kończymy
strzałką  (jeŜeli  wskazuje  widoczne  miejsca  połączenia  –  rys.  35  a,  c,  d)  lub  punktem  (jeŜeli
wskazuje niewidoczną powierzchnię połączenia – rys. 35 b). Połączenie wykonane na całym
obwodzie  oznaczamy  dodatkowym  małym  okręgiem  na  linii  odniesienia.  JeŜeli  przekroje
łączonych  blach  są  na  rysunku  zaczernione,  to  w  miejscu  spojenia  przerywamy  zaczernienie
(rys. 35 d). Nad linią odniesienia podajemy numer pozycji z tabliczki rysunkowej, pod którym
określono rodzaj lutu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Oznaczenia połączeń lutowanych na rysunkach [3, s. 211].

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rysunki wymiaruje się szczegółowo, a na jakich podaje się tylko główne wymiary?
2.  Co rozumiesz przez pojęcie schematu?
3.  W jakim celu rysujemy schematy i jakie stosujemy oznaczenia?
4.  Jakie znasz rodzaje schematów?
5.   Co przedstawia schemat ideowy?
6.  Co przedstawia schemat strukturalny?
7.  Co przedstawia schemat montaŜowy?
8.  W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń nitowych?
9.  W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń na śruby?
10.  W jaki sposób wykonujemy rysunki połączeń spawanych i połączeń lutowanych?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na pojedynczych kartkach znajdują się rysunki kształtów spoin oraz rysunki znaków

umownych spoin. Dopasuj jedne kartki do drugich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3) przyjrzeć się kartkom leŜącym na stole,
4) dopasować kartki z rysunkami kształtów spoin do kartek z rysunkami znaków umownych

spoin,

5) sprawdzić jakość wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

kartki z rysunkami kształtów spoin,

–

kartki z rysunkami znaków umownych spoin,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

Ćwiczenie 2

Na rysunku przedstawiony jest schemat połączenia spawanego. Objaśnij i zaprezentuj ten

schemat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy,

3)  przyjrzeć się rysunkowi przedstawiającemu schemat połączenia spawanego,
4)  objaśnić schemat połączenia spawanego,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunek ze schematem połączenia spawanego,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca uproszczeń rysunkowych.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zastosować w rysunku budowlanym uproszczenia rysunkowe?

2) rozróŜnić trzy rodzaje schematów na rysunkach?

3) podać cel stosowania uproszczeń wymiarowych?

4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Rysunki wykonawcze, złoŜeniowe, zabiegowe i operacyjne

4.8.1. Materiał nauczania

Rysunki wykonawcze

Rysunkiem wykonawczym danej części nazywamy taki rysunek tej części, który jest

podstawą do bezpośredniego wykonania narysowanej części w warsztacie.
Rysunek wykonawczy sporządzamy w rzutach prostokątnych- widokach i przekrojach.
Zawiera on następujące informacje:
–

ostateczny kształt przedmiotu,

–

wymiary przedmiotu,

–

tolerancje kształtu i połoŜenia,

–

oznaczenia chropowatości powierzchni,

–

oznaczenia obróbki cieplnej,

–

oznaczenia powłok,

–

napisy i uwagi ( np. ostre krawędzie stępić),

–

wypełnioną tabliczkę rysunkową.
Wszystkie informacje wykonujemy na rysunku wykonawczym za pomocą umownych

oznaczeń (symboli).

Rysunek wykonawczy moŜe dotyczyć albo części gotowej, albo półwyrobu (odlew itp.).

MoŜe być opracowany dla przedmiotu metalowego, drewnianego, ceramicznego, z tworzywa
sztucznego  itp.  Dla  kaŜdej  części  sporządza  się  oddzielny  rysunek  wykonawczy.  Wyjątek
stanowią  części  normalne  (śruby,  wkręty,  nity,  wpusty  itp.),  dla  których  nie  sporządzamy
rysunków wykonawczych.
Rysunek wykonawczy opracowujemy zgodnie ze wszystkimi zasadami rysunku technicznego,
starannie i czytelnie (rys. 36).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki złoŜeniowe

Rysunek złoŜeniowy przedstawia cały wyrób (np. maszynę, urządzenie itp.) lub pewien

zespół  wyrobu  (np.  sprzęgło,  skrzynie  biegów  itp.)  w  takim  stanie,  w  jakim  powinien  on
wyglądać po zmontowaniu, a więc po całkowitym wykonaniu.
Rysunek  złoŜeniowy  wykonujemy  zgodnie  z  poznanymi  zasadami  rysunku  technicznego.
Przede  wszystkim  rysunek  wykonujemy  w  tylu  rzutach  prostokątnych,  ile  potrzeba  do
wyjaśnienia  budowy  i  działania  mechanizmu  oraz  wyszczególnienia  wszystkich  jego  części.
Rzuty mogą być widokami lub przekrojami.

Części maszyn występujące na rysunkach złoŜeniowych przedstawiamy w uproszczeniu.

W uproszczeniu rysujemy znormalizowane części maszyn oraz typowe rodzaje połączeń.
Nietypowe (niepowtarzalne) części maszyn, jak korpusy, płyty, pokrywy itp., równieŜ
rysujemy w uproszczeniu, pomijając mało istotne, drobne elementy konstrukcyjne, jak ścięcia,
zaokrąglenia, itp.

Wszystkie części składowe danego wyrobu muszą być oznaczone kolejnymi numerami.

Numery podkreślamy grubą linią i równomiernie rozmieszczamy wokół rysunku w poziomych
i pionowych rzędach. Poszczególne numery łączymy cienkimi liniami z odpowiednimi
częściami. Cienkie linie odnoszące, wskazujące dane części, zakańczamy kropkami. Numerację
części na rysunku złoŜeniowym rozpoczynamy od elementów największych i najwaŜniejszych,
a kończymy na elementach normalnych, jak śruby, wkręty itp.

Rysunek złoŜeniowy jest rysunkiem bezwymiarowym. Wyjątek stanowią wymiary

charakterystyczne danego wyrobu (lub zespołu), np. wymiary zewnętrzne, wymiary skrajnych
połoŜeń części ruchomych itp. Skrajne połoŜenia części ruchomych rysujemy cienką linią
dwupunktową (rys. 37).

KaŜdy rysunek złoŜeniowy w prawym dolnym rogu arkusza zawiera tabliczkę rysunkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki zabiegowe i operacyjne

Na kartach instrukcyjnych, obok informacji o kaŜdym zabiegu, podajemy rysunek, który

wyjaśnia sposób wykonania danego zabiegu. Rysunek taki nazywa się zabiegowym

Rysunek zabiegowy jest rysunkiem uproszczonym. Zawiera dane potrzebne do

wykonania tylko jednego, konkretnego zabiegu. Przedmiot na rysunku zabiegowym rysujemy
w  połoŜeniu  obróbki.  Umownymi  symbolami  oznaczamy  miejsce  i  sposób  zamocowania  w
obrabiarce.  Szkicowo,  w  połoŜeniu  ustawienia  do  pracy,  rysujemy  narzędzia  skrawające
(najczęściej  fragment  narzędzia).  Narzędzia  i  przedmiot  obrabiany  rysujemy  linią  cienką.
Powierzchnie obrabiane w danym zabiegu oznaczamy linią grubą.

Rysunek zabiegowy jest częściowo zwymiarowany. Zawiera on jedynie te wymiary, które

dotyczą powierzchni obrabianych w danym zabiegu (rys. 38).

Rys. 38. Rysunek zabiegowy (operacyjny) na uproszczonej karcie instrukcyjnej II operacji obróbki tulei

[3, s. 254]

Rysunek operacyjny wykonujemy tak samo jak zabiegowy. RóŜnica polega na tym, Ŝe na

rysunku operacyjnym oznaczamy linią grubą wszystkie powierzchnie obrabiane w danej
operacji wymiarujemy powierzchnie wykonane w tej operacji (rys. 39).

Rys. 39. Rysunek operacyjny do I operacji obróbki tulei [3, s. 255]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki to jest rysunek wykonawczy?
2.  Jaki to jest rysunek złoŜeniowy?
3.  Jaki to jest rysunek zabiegowy?
4.  Jaki to jest rysunek operacyjny?
5.  Jakie informacje zawiera rysunek wykonawczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek zabiegowy wiercenia otworu ø15 na długość 60 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3)  wykonać szkic rysunku zabiegowego z wykonanym otworem ø15 na długość 60 mm,
4)  zwymiarować rysunek,
5)  sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

materiały i przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złoŜeniowych i operacyjnych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek zabiegowy odcięcia elementu na długość 56mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  dobrać materiały i przybory kreślarskie,
3)  wykonać szkic rysunku zabiegowego z wykonanym odcięcia elementu na  długość 56 mm,
4)  zwymiarować rysunek,
5)  sprawdzić jakość wykonanej pracy,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

materiały i przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złoŜeniowych i operacyjnych.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij podobieństwo i róŜnice między rysunkiem złoŜeniowym, wykonawczym

i operacyjnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) przypomnieć

wiadomości

temat

rysunków

złoŜeniowych,

wykonawczych

i operacyjnych,

3) scharakteryzować rysunki złoŜeniowe, wykonawcze i operacyjne,
4) wyjaśnić podobieństwa i róŜnice między rysunkiem złoŜeniowym, wykonawczym

i operacyjnym,

5) zaprezentować wykonanie ćwiczenia kolegom z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca rysunków wykonawczych, złoŜeniowych i operacyjnych.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cechy charakterystyczne rysunków wykonawczych?

2) określić cechy charakterystyczne rysunków złoŜeniowych?

3) określić cechy charakterystyczne rysunków zabiegowych?

4) określić cechy charakterystyczne rysunków operacyjnych?

5) wykonać proste rysunki wykonawcze?

6) wykonać proste rysunki złoŜeniowe?

7) wykonać proste rysunki zabiegowe i operacyjne?

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna

4.9.1. Materiał nauczania

Dokumentacja konstrukcyjna

NajwaŜniejszą dokumentację konstrukcyjną urządzenia stanowią:

–

rysunek złoŜeniowy urządzenia,

–

rysunki wykonawcze wszystkich części składowych urządzenia.

Rysunki złoŜeniowe i wykonawcze mają na celu:
–

zwrócenie uwagi na wymiarowanie części, które współpracują ze sobą w złoŜeniu,

–

utrwalenie świadomości, Ŝe kaŜdy wymiar musi być przeanalizowany i „zgrany”
z wymiarami innych części, pozostających we wzajemnej współpracy.

Dokumentacja technologiczna

Wszystkie czynności, które są bezpośrednio związane z ze zmianą kształtu, wymiaru

i własności  materiału  określonego  przedmiotu,  nazywamy  procesem  technologicznym.
W procesie  technologicznym  moŜna  wydzielić  pewne  części  składowe.  Podstawową  częścią
składową procesu technologicznego jest operacja. Operacja z kolei dzieli się na zabiegi.

Aby proces technologiczny miał właściwy przebieg, aby był najbardziej prawidłowy i aby

gwarantował  wykonanie  części  zgodnie  z  rysunkiem  wykonawczym,  technolog  musi
wcześniej  dokładnie  i  wszechstronnie  opracować  ten  proces.  Zakres  opracowania  jest  duŜy
i zaleŜy przede wszystkim od wielkości produkcji.

Wszystkie materiały wchodzące w zakres opracowania technologicznego stanowią tzw.

dokumentację technologiczną. Podstawowym składnikiem dokumentacji technologicznej jest
karta technologiczna, a równie waŜnym – karta instrukcyjna.

Karta technologiczna (plan operacyjny) podaje uszeregowane w kolejności operacje,

wskazuje stanowiska pracy, pomoce itp. Sporządzamy ją dla kaŜdego rodzaju produkcji.

Karta instrukcyjna dotyczy tylko jednej operacji i podaje informacje o wszystkich

zabiegach stosowanych w tej operacji. Kartę instrukcyjną sporządzamy dla wyrobów
produkowanych seryjnie i masowo.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co stanowi dokumentację konstrukcyjną urządzenia?
2.  Jaki cel ma wykonywanie rysunków złoŜeniowych i wykonawczych?
3.  Co nazywamy procesem technologicznym?
4.  Jakie części składowe wchodzą w skład procesu technologicznego?
5.  Czego dotyczy kata technologiczna i karta instrukcyjna?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

UłóŜ kartki leŜące na stole, w takiej kolejności, aby przedstawiły pewien proces

technologiczny. Omów efekty swojej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) przyjrzeć się kartkom leŜącym na stole,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  odgadnąć jaki proces technologiczny opisany jest na kartkach,
4)  ułoŜyć kartki w kolejności technologicznej,
5)  omówić efekty swojej pracy,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

kartki z napisami charakteryzującymi proces technologiczny,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji konstrukcyjnej i technologicznej.

Ćwiczenie 2

Spośród kilku rysunków wchodzących w skład dokumentacji rysunkowej, wybierz rzut

poziomy pomieszczenia kuchennego i scharakteryzuj go.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przyjrzeć się dokładnie rysunkom,
3)  wybrać rysunek przedstawiający rzut poziomy pomieszczenia kuchennego,
4)  omówić wybrany rysunek,
5)  dokonać samooceny,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunki wchodzące w skład dokumentacji technicznej,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji konstrukcyjnej i technologicznej.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel wykonywania rysunków złoŜeniowych i wykonawczych?

2) uszeregować w odpowiedniej kolejności proces technologiczny?

3) podać elementy wchodzące w skład dokumentacji technologicznej?

4) określić, czego dotyczy karta instrukcyjna?

5) określić, czego dotyczy karta technologiczna?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, Polskie Normy

4.10.1. Materiał nauczania

Dokumentacja  Techniczno-Ruchowa  (DTR)  zwana  jest  równieŜ  „paszportem”  maszyny,  jest
opracowana dla kaŜdej maszyny lub urządzenia osobno, i powinna zawierać:
1.  Charakterystykę (parametry techniczne) i dane ewidencyjne.
2.  Rysunek zewnętrzny.
3.  Wykaz wyposaŜenia normalnego i specjalnego.
4.  Schematy kinematyczne, elektryczne oraz pneumatyczne.
5.  Schematy funkcjonowania.
6.  Instrukcję uŜytkowania.
7.  Instrukcję obsługi.
8.  Instrukcję konserwacji i smarowania.
9.  Instrukcję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.
10.  Normatywy remontowe.
11.  Wykaz części zamiennych.
12.  Wykaz części zapasowych.
13.  Wykaz faktycznie posiadanego wyposaŜenia.
14.  Wykaz załączonych rysunków.
Polska  Norma  –  dokument  naleŜący  do  zbioru  norm  opublikowanych  i  zatwierdzonych  do
stosowania przez Polski Komitet Normalizacyjny.

Na podstawie ustawy o normalizacji z dnia 12 września 2002 roku, stosowanie norm jest

dobrowolne,  za  wyjątkiem  tych,  które  odrębnymi  przepisami  zostały  wprowadzone  do
obowiązkowego  stosowania.  Poza  tym  Polska  Norma  moŜe  być  wprowadzeniem  do  normy
europejskiej  lub  międzynarodowej  i  normy  mogą  być  przywoływane  w  przepisach  (jako
ź

ródło wiedzy technicznej).

Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Polskie Normy są tworzone przede

wszystkim na podstawie tłumaczenia i zatwierdzania norm europejskich i światowych ISO,
przyjmując oznaczenie PN EN lub PN ISO. Normy tłumaczone i zatwierdzone przez Polski
Komitet Normalizacyjny mają taki sam status jak normy w języku oryginału.

Katalog norm jest tworzony, uaktualniany i publikowany przez Polski Komitet

Normalizacyjny. Zawiera wszystkie aktualne normy zatwierdzone do stosowania w Polsce
oraz powiązania Polskich Norm z normami europejskimi i międzynarodowymi.

W zbiorze norm szczególną grupę stanowią normy europejskie PN EN ze względu na to,

e część z nich to normy zharmonizowane, których stosowanie jest obowiązujące w całej Unii

Europejskiej.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co zawiera Dokumentacja Techniczno-Ruchowa?
2.  Czego dotyczy Polska Norma?
3.  Co oznacza skrót: PN, EN, PN EN?
4.  Jak tworzone są Polskie Normy?
5.  Czym zajmuje się Polski Komitet Normalizacyjny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Omów instrukcję obsługi pilarki poprzecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przeczytać  instrukcję obsługi pilarki,
3)  omówić instrukcję obsługi pilarki,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

pilarka poprzeczna,

–

instrukcja obsługi pilarki,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji Techniczno-Ruchowej i Polskich Norm.

Ćwiczenie 2

Wykonaj plan obsługi technicznej strugarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać treść zadania,
2)  przeczytać  instrukcję obsługi strugarki,
3)  wypisać czynności obsługowe,
4)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

instrukcja obsługi strugarki obrotowej,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca dokumentacji Techniczno-Ruchowej i Polskich Norm.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróŜniać czynności obsługowe narzędzi i sprzętów?

2) podać zawartość Dokumentacji Techniczno-Ruchowej?

3) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny i urządzenia?

4) wykonać przegląd techniczny maszyny?

5) zapoznać się z instrukcją konserwacji maszyny i urządzenia?

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Powielanie i przechowywanie rysunków technicznych

4.11.1. Materiał nauczania

Droga, jaka prowadzi od pomysłu konstruktora do powstania rysunku i jego

wykorzystania  w  warsztacie,  jest  długa  i  skomplikowana.  Najpierw  konstruktor  opracowuje
koncepcję  urządzenia  w  ogólnych  zarysach.  Powstają  szkice,  a  na  ich  podstawie  –  rysunek
złoŜeniowy.  W  wyniku  rozmów  z  konstruktorami  i  technologami,  w  wyniku  kolejno
nanoszonych  zmian  i  poprawek,  powstaje  konstrukcja  w  swej  ostatecznej,  dojrzałej  postaci.
Ostatnia  wersja  rysunku  złoŜeniowego,  jest  podstawą  do  sporządzania  rysunków
wykonawczych  poszczególnych części składowych. Więc opracowanie rysunków jest bardzo
pracochłonne i kosztowne.
Przechowywanie  rysunków,  ich  powielanie,  numeracja,  wypoŜyczanie  i  numeracja  to
całokształt zagadnień związanych z gospodarką rysunkową.
Numerowanie rysunków

KaŜdy rysunek musi mieć swój własny odrębny numer. W praktyce spotyka się róŜne

sposoby numerowania.
Przykładem numeracji rysunku jest np. numer 24.012.167. Człon 24 oznacza rodzaj wyrobu,
człon drugi 012 oznacza numer zespołu w tym wyrobie, a człon trzeci 167 oznacza numer
części w 12 zespole. Numerem 24.012.167 jest więc oznaczony rysunek pojedynczej części.
Powielanie rysunków

Oryginały rysunków wykonywane na kalce lub wydrukowane na drukarce lub ploterze,

nie są bezpośrednio wykorzystywane w warsztacie. Dla warsztatu i innych odbiorców, jak
kontrola, kalkulacja itp., sporządza się kopie rysunków.
Przechowywanie i składowanie rysunków

Oryginały rysunków i ich odbitki przechowuje się w archiwum. Oryginały rysunków

przechowuje  się  w  specjalnych  szafach  z  szufladami,  w  takich  formatach,  w  jakich  zostały
wykonane  (  nie  składa  się  na  mniejsze).  Kserokopie  przechowuje  się  w  zmniejszonych
formatach  A4.  Sposoby  składania  odbitek  formatu  A2,  przeznaczonych  do  wpięcia  w  zeszyt
obrazuje rys. 40.

Rys. 40. Sposób składania odbitki rysunku formatu A2: a) schemat składania, b) arkusz złoŜony wzdłuŜnie,

c) arkusz złoŜony poprzecznie, 1,2,3... – kolejność złamań [3, s. 261]

Arkusze  po  złoŜeniu  powinny  mieć  tabliczkę  rysunkową  na  stronie  wierzchniej  (od  strony
patrzącego).  Archiwum  prowadzi  kartotekę  przechowywanych  rysunków  i  kartotekę
uŜytkowników.  Z  chwilą  zakończenia  produkcji  wszystkie  rysunki  powinny  wrócić  do
archiwum.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znasz sposoby numerowania rysunków?
2.  W jaki sposób odbywa się powielanie rysunków?
3.  W jaki sposób przechowuje się rysunki?
4.  W jaki sposób składa się rysunki?
5.  W którym miejscu powinna znajdować się tabliczka rysunkowa?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Spośród kilku kartek z tabliczką rysunkową wybierz dwie i omów sposób numerowania

rysunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przyjrzeć się kartkom leŜącym na stole,
3)  wybrać dwie kartki z tabliczkami rysunkowymi,
4)  omówić sposób numeracji na wybranych kartkach,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

kartki z tabliczkami rysunkowymi,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca powielania i przechowywania rysunków technicznych.

Ćwiczenie 2

Odbitkę rysunku formatu A2 złóŜ do formatu A4. Zaprezentuj sposób wykonania

wiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2)  przyjrzeć się rysunkowi formatu A2,
3)  złoŜyć poprawnie rysunek do formatu A4,
4)  omówić wykonane ćwiczenie,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

rysunek formatu A2 z tabliczką rysunkową,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca powielania i przechowywania rysunków technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.12. Programy komputerowe do wspomagania projektowania

4.12.1. Materiał nauczania

Istnieje wiele programów komputerowych do wspomagania projektowania. Oto kilka

z nich:
–

AutoCAD  LT  2007  oferuje  stu  procentową  zgodność  z  formatem  DWG
wykorzystywanym przez pełną wersję AutoCAD 2007 i poprzednie. Program w stosunku
do  wersji  pełnej  AutoCAD  2007  nie  posiada  funkcji  rysowania  trójwymiarowego,
zarządzania  zestawami  arkuszy,  tworzenia  bloków  dynamicznych,  dostosowania  (LISP,
ARX, VBA), grafiki prezentacyjnej, zarządzania standardami CAD oraz nie jest dostępny
w  postaci  licencji  sieciowych.  Najnowsza  wersja  została  wyposaŜona  w  szereg  nowości
i usprawnień, których celem jest głównie podniesienie wydajności projektowania.

–

BricsCad  V7  wykorzystuje  AutoCAD  DWG  jako  lokalny  format  rysunków  i  pozwala
uŜytkownikom  odczytywać  oraz  zapisywać  pliki  DWG  AutoCAD’a  od  wersji  2.5  do
2006.  BricsCad  V7  oferuje  wysoki  stopień  zgodności  z  zestawem  poleceń  AutoCAD,
AutoLISP,  ADS  oraz  VB.  Oferuje  równieŜ  łatwą  integrację  oraz  duŜo  wyjątkowo
wydajnych  właściwości,  m.in.  zdolność  do  otwierania  wielu  rysunków  jednocześnie,
wyświetlanie Image Raster oraz edycję i foto-realistyczny rendering. Występuje w trzech
wersjach:  Linux,  Classic  i  Pro  (wzbogaconej  o  obsługę  języka  Visual  Basic  oraz
modelowanie brył ACIS).

–

CadStd  (CAD  Standard)  Lite  jest  ograniczoną  funkcjonalnie  ale  całkowicie  bezpłatną
wersją  (równieŜ  do  uŜytku  komercyjnego)  programu  do  projektowania  CadStd  Pro.
Program  umoŜliwia  tworzenie  prostych  projektów  architektonicznych,  mechanicznych,
schematów  itp.  Do  dyspozycji  uŜytkownika  są  wszystkie  podstawowe  narzędzia  do
tworzenia  figur  geometrycznych,  linii  i  krzywych  itd.  Poszczególne  obiekty  mogą  być
obracane,  lustrzanie  odbijane,  przycinane,  upraszczane  i  skalowane.  CadStd  Lite
umoŜliwia  eksport  do  formatów  HPGL/1  (Hewlett  Packard  Graphic  Language)  i  DXF
(wykorzystywanego przez AutoCAD). Posiada teŜ własny format plików.

4.12.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.    Jakie znasz programy do projektowania?
2.    W jakim celu korzystamy z programów do projektowania?
3.    Na jakiej zasadzie działa program AutoCAD?
4.    Na jakiej zasadzie działa program BricsCad?
5.    Na jakiej zasadzie działa program CadStd?

4.12.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rysunek walca w rzutach prostokątnych z zachowaniem wymiarowania,

z wykorzystaniem programu do wspomagania projektowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek walca w rzutach prostokątnych, z wykorzystaniem programu do

wspomagania projektowania,

3)  wykonać wymiarowanie wykonanego rysunku,
4)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

treść ćwiczenia,

–

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca programów komputerowych do projektowania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rysunek elementu wykonanego z blachy o grubości 5 mm, w kształcie trójkąta

prostokątnego o wymiarach 30 x 40 x 50 mm z wykorzystaniem komputerowego programu do
projektowania. Omów sposób wykonania zadania i zaprezentuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uwaŜnie treść ćwiczenia,
2) wykonać rysunek elementu z blachy wg podanych wymiarów, z wykorzystaniem

programu do wspomagania projektowania,

3)  sprawdzić dokładność wykonanej pracy,
4)  omówić sposób wykonania ćwiczenia,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie kolegom z grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

treść ćwiczenia,

–

stanowisko komputerowe z programem do projektowania,

–

literatura z rozdziału 6 dotycząca programów komputerowych do projektowania.

4.12.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) korzystać z programów komputerowych do wspomagania projektowania?

2) podać cel stosowania programów komputerowych do projektowania?

3) wymienić znane programy do projektowania?

4) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  25  pytań  o  róŜnym  stopniu  trudności.  Są  to  pytania    typu  wielokrotnego

wyboru.

5. Za kaŜdą poprawną odpowiedź moŜesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla kaŜdego zadania podane

są cztery moŜliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz
ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeśli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uwaŜasz za poprawną.

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć
Ci trudności, gdyŜ są one na poziomie wyŜszym niŜ pozostałe (dotyczy to pytań
o numerach od 20 do 25).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóŜ jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie

odpowiedzi.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Rysunek orientacyjny określa połoŜenie obiektu budowlanego w stosunku do

a) danego osiedla, dzielnicy, drogi.
b) granic obiektów sąsiadujących.
c) strony wschodniej budynku.
d) linii zabudowy.

2.   Rzut poziomy przedstawia przedmiot leŜący na płaszczyźnie
       a) poziomej widzianej z boku.
       b) poziomej widzianej z góry.
       c) pionowej widzianej z boku.
       d) pionowej widzianej z góry.

3.   Rzuty poziome wykonuje się w skali
       a) 1:100.
       b) 1:20.
       c) 1:10.
       d) 1:5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.   Rysunki zasadnicze to
       a) przekroje poziome, pionowe i rozwinięcia.
       b) rysunki schematyczne.

c) rysunki szczegółowe.
d) rysunki ogólne.

5. Do kreślenia linii poziomych słuŜy

a) przykładnica.

       b)  rysownica.
       c)  przymiar.
       d)  krzywik.

6.   Rysunek złoŜeniowy, to rysunek
       a) całej maszyny, urządzenia, zespołu lub podzespołu.

       b) części maszyny, urządzenia lub zespołu.
       c) jednego elementu danej maszyny.
       d) dwóch elementów danej maszyny.

7.   Znaki ograniczające w wymiarze rysunkowym to
       a) liczby wymiarowe.
       b) linie pomocnicze.
       c) wymiary liniowe.
       d) groty, kreski.

13.  Dwie proste leŜące w jednej płaszczyźnie, pokrywające się lub nie mające punktów
       wspólnych, to proste
       a) prostopadłe.
       b) równoległe.
       c) odcinki.
       d) zbieŜne.

9.   Dwie proste prostopadłe przecinają się pod kątem
       a) 120

b) 110

c) 100

d) 90

10.  Rzutnia to płaszczyzna na którą rzutujemy
       a) przekrój pionowy budynku.
       b) przekrój poziomy budynku.
       c) punkt, prostą, płaszczyznę.
       d) elewacje budynku.

11.  Powierzchnia arkusza formatu A0 wynosi
       a) 4 m

b) 3 m

c) 2 m

d) 1 m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20.  Rzut odcinka prostopadłego do płaszczyzny rzutów jest
       a) prostą prostopadłą.
       b) prostą równoległą.
       c) odcinkiem.
       d) punktem.

20.  Nity to połączenia
       a) krótkotrwałe.
       b) nierozłączne.
       c) rozłączne.
       d) chwilowe.

21.  Połączenia lutowane przedstawiamy na rysunkach w
       a) czterech stopniach uproszczenia.
       b) dwóch stopniach uproszczenia.
       c) trzech stopniach uproszczenia.
       d) jednym stopniu uproszczenia.

22.  Rysunek zabiegowy jest rysunkiem
       a) bardzo szczegółowym.
       b) bardzo dokładnym.
       c) uproszczonym.
       d) złoŜeniowym.

23.  Rysunek wykonawczy, to rysunek uwzględniający wszystkie przekroje i detale
       a) dwóch elementów.
       b) jednego elementu.
       c) części maszyny.
       d) całej maszyny.

24.  Bryły najłatwiej rzutować jeśli ich krawędzie i osie będą
       a) zbieŜne ukośnie do płaszczyzny rzutów.
       b) prostopadłe do płaszczyzny rzutów.
       c) równoległe do płaszczyzny rzutów.
       d) zbieŜne do płaszczyzny rzutów.

25.  Rzut odcinka połoŜonego ukośnie do rzutni jest
       a) takiej samej długości co rzutowany odcinek.
       b) dwa razy dłuŜszy od odcinka rzutowanego.
       c) dłuŜszy od rzutowanego odcinka.
       d) krótszy od rzutowanego odcinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zgodnie z instrukcją zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: