1

NAUKA O PRZESTĘPSTWIE

I. Ogólne pojęcie przestępstwa

Definicja formalna- czyn o znamionach opisanych w ustawie karnej, art. 1 § 1 nullum crimen sine

lege

Definicja materialna- czyn społecznie szkodliwy, art. 1 § 2

W Polsce występuje definicja mieszana- art. 1 § 1 i 2. § 3- nie popełnia przestępstwa sprawca czynu
zabronionego, jeśli nie można mu przypisad winy w czasie popełnienia czynu – nullum crimen sine
culpa.
Przestępstwo- czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek,
bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Czyn- uzewnętrznione, postrzeganie społecznie zachowanie człowieka, działanie i zaniechanie
kierunkowe, będące wynikiem ekspresji jego osobowości (zależne od jego woli).
Czynem nie są zachowania wynikające ze stanów fizjologicznych lub psychologicznych
uniemożliwiających ekspresję osobowości. Nie jest również czynem zachowanie się człowieka pod
wpływem przymusu bezwzględnego.
Przymus:

 Vis absoluta- przymus bezwzględny, nie mamy wyboru zachowania się, wyłącza on czyn

np. potrącony człowiek może wyrządzid jakąś szkodę

 Vis compulsiva- przymus względny, mamy wybór zachowania się, nie wyłącza on czynu np.

kasjer oddaje rabusiowi pieniądze. W takich przypadkach w zasadzie wyłącza się
przestępczośd czynu z tytułu stanu wyższej konieczności.

Czyny stypizowane- ustawa karna opisuje znamiona przestępstwa. Znamiona przestępstwa- jego cechy
charakterystyczne, właściwe tylko dla niego. Podział znamion: opisowe- ich stwierdzenie nie wymaga
stosowania ocen, ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny; ocenne- wymaga się przy ustaleniu
ich występowania w czynie, posługiwania się różnego rodzaju ocenami.

II. Elementy przestępstwa- 4 grupy w ramach których możemy pogrupowad znamiona
przestępstwa.

1. Podmiot przestępstwa- kto może popełnid przestępstwo
2. Strona podmiotowa przestępstwa- sposób wewnętrznego nastawienia sprawcy
3. Przedmiot przestępstwa- przeciwko czemu dane przestępstwo jest skierowane
4. Strona przedmiotowa przestępstwa- charakteryzuje przestępstwo ze względu na zew. punkt

widzenia tj. okoliczności, skutek.

Ad. 1 Podmiot przestępstwa.

Może nim byd tylko człowiek, który przed popełnieniem czynu ukooczył 17 lat, w tym nieletni i
młodociany.
Czyny popełnione przez nieletnich nie są przestępstwami. Nie podlegają oni odpowiedzialności karnej,
lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Dwa wyjątki, że granicą odpowiedzialnośd karnej jest 17 lat:
 15 lat- jest to możliwe przy spełnieniu warunków odnoszących się do rodzaju popełnionego czynu
oraz do właściwości sprawcy i okoliczności sprawy. Katalog tych przestępstw zawarty w art. 10 KK :
zamach na życie Prezydenta, zabójstwo umyślne zwykłe i morderstwo, umyślne spowodowanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeostw powszechnego,
zgwałcenie zbiorowe itp. Może za nie odpowiadad nieletni poniżej 15 lat, zwłaszcza, gdy poprzednio
stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się nieskuteczne. Kara taka nie może
przekroczyd 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za dane przestępstwo, można też zastosowad
nadzwyczajne złagodzenie kary

2

 Potraktowanie dorosłego sprawcy w wieku 17-18 lat jak nieletniego. Odnosi się to tylko do sprawy
występku, kiedy można zamiast kary zastosowad środki poprawcze, jeśli przemawiają za tym
okoliczności sprawy.

a. Nieletni- trzy znaczenia: *osoby do 18 wobec których stosuje się środki wychowawcze, *osoby od
13 do 17 lat, wobec których toczy się postępowanie o przestępstwa lub wykroczenia, *osoby wobec
których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze do czasu ukooczenia 21 lat.
Środki wychowawcze: upomnienia, nadzór rodzica lub opiekuna, nadzór kuratora, zobowiązanie do
określonego postępowania. Środki leczniczo- wychowawcze- zakład psychiatryczny lub inny zakład
leczniczy. Umieszczenie w zakładzie poprawczym- nieletni od 13 do 17 roku życia gdy przemawiają za
tym okoliczności i wysoki stopieo demoralizacji.
b. Młodociany- sprawca, który nie ukooczył 21 w chwili popełnienia czynu zabronionego, ani 24 w
chwili orzekania w I instancji. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego. Szerokie możliwości
nadzwyczajnego złagodzenia kary.
c. Przestępstwa indywidualne i powszechne:

 Powszechne (delicta communi) – może je popełnid każdy, kto ukooczył 17 lat, extraneus.
 Indywidualne (delicta propria) ,może je popełnid tylko intraneus- osoba posiadająca
szczególny status.
Co do sprawcy- dopuszcza się go tylko osoba posiadająca odpowiednią cechę np. matka-
dzieciobójstwo
Co do czynu- każdy, ale w określonych okolicznościach np. fałszywe zeznania
Właściwe- indywidualna cecha jest warunkiem popełnienia przestępstwa
Niewłaściwe- indywidualna cecha sprawcy nie wyłącza odpowiedzialności, ale ja zaostrza lub
łagodzi.

Ad. 3. Przedmiot przestępstwa.

Prof. Jacobs- prawo karne chroni prawo obrotu danym dobrem. Jeżeli ktoś ukradnie mi rower, to nie
mogę na nim jeździd, sprzedad go- to właśnie chroni prawo karne, a nie sam rower.
Przedmiot przestępstwa- dobra chronione prawnie. Podział:

 Przedmiot zamachu- to na co dopuszcza się zamachu
 Przedmiot ochrony- to co chroni dana norma prawna

Rodzajowy przedmiot ochrony- chroniony przez grupę przepisów, z reguły zamieszczonych w
tym samym rozdziale

Indywidualny przedmiot ochrony- przedmiot ochrony pojedynczego przepisu

Ogólny przedmiot ochrony- chroni je całe prawo karne

Przestępstwa podobne- art. 115 § 3. Rodzajowy przedmiot ochrony jest taki sam np. przestępstwa z
danego rozdziału, ale także np. rozbój i zgwałcenie- przy obu stosuje się przemoc. Ma to znaczenie przy
recydywie- orzeczenie wyższej kary. Recydywa- popełnienie przestępstwa podobnego.

Podział przestępstwa ze względu na przedmiot ochrony:

 Z naruszenia dobra prawnego- znamię: sprawca swoim zachowaniem powoduje konkretny

uszczerbek wyrządzony dobru prawnemu

 Z narażenia dobra prawnego- nie potrzebne znamiona zew., polega na sprowadzeniu

niebezpieczeostwa.

Konkretnego- wysokie prawdopodobieostwo ujemnych następstw grożących niezwłocznie-
uznawane przez niektórych jako skutek przestępczy. Stan niebezpieczeostwa konkretnego
musi byd udowodniony w procesie

Abstrakcyjnego- potencjalna możliwośd wywołania ujemnych skutków- nie kwalifikuje
przestępstwa jako materialne. Wymagane ogólne niebezpieczeostwo, które nie musi byd
udowodnione.

3

Ad. 4. Strona przedmiotowa przestępstwa.

a. Charakteryzuje przestępstwo ze względu na zewnętrzny punkt widzenia. Do strony tej zaliczamy:

 Czyn podmiotu- znamię czasownikowe
 Skutek czynu- tylko przy przestępstwach materialnych
 Czas i miejsce czynu-
 Sytuację, w jakiej czyn popełniono
 Sposób popełnienia- np. przemocą, groźbą bezprawną, podstępem
 Przedmiot wykonawczy czynu- przedmiot materialny na którym dokonuje się przestępstwa

b. Forma czynu- działanie lub zaniechanie. Działanie- aspekt fizyczny i prawny (naruszenie normy,
złamanie zakazu). Sprawca wykonuje kompleks posunięd dostrzegalnych dla zew. obserwatora.
Zaniechanie- nieposłuszeostwo wobec prawnego nakazu. Powstrzymanie się przez podmiot od
wymaganego od niego i obiektywnie możliwego w danym miejscu i czasie działania w określonym
kierunku.

Podział przestępstw ze względu na formę czynu:
 Przestępstwa z działania- (delicta comisiva) np. zabójstwo
 Przestępstwa z zaniechania (delicta dimisiva) np. nieudzielenie pomocy. Odpowiedzialności karnej
za przestępstwo skutkowe popełnione z zaniechania polega ten, na kim ciążył prawny obowiązek
zapobiegnięcia skutkowi.

Właściwe (czyste)- sam akt zachowania się podmiotu np. niezawiadomienie o usiłowaniu
przestępstwa

Niewłaściwe (skutkowe)- zachowanie się, które powstaje w związku z pewnym skutkiem np.
narażenie na niebezpieczeostwo w związku z niezachowaniem zasad BHP

Podział przestępstw ze względu na skutek czynu:

 Materialne (skutkowe)- jednym z ustawowych znamion jest wywołanie materialnej zmiany w
świecie zew. np. zabójstwo.
 Formalne (czynnościowe)- dla ich bytu wymagane jest by sprawca zachował się w określony
sposób np. fałszywe zeznania.

Poza działaniem i zaniechaniem możemy wyodrębnid pośredni sposób zachowania się polegającego na
utrzymywaniu określonego stanu rzeczy albo na posiadaniu lub przechowywaniu- wg Andrejewa.

c. Związek przyczynowy- zachodzi między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania.
Skutek kwalifikowany nazywamy następstwem czynu. Związek przyczynowy zachodzi tylko przy
przestępstwach materialnych. Nie należy mylid przyczynowości ze skutkowością w czasie.
Przyczynowośd- per hoc, między czynem sprawcy a zmianą w świecie zew. był związek przyczynowy
Skutkowośd w czasie- post hoc, jedna czynnośd zdarzyła się po drugiej, nie oznacza to, że pierwszy czyn
miał wpływ na drugi.
Archaiczne koncepcje związku przyczynowego:

 Starogermaoskie prawo- rzeczy wyrzucone przez morze należą do znalazcy, rozbitkowie

stawali się niewolnikami

 Statuty litewskie- jeżeli w trakcie bójki w karczmie ktoś zgasił świecę i ktoś zginął to za śmierd

tego człowieka odpowiadał ten, kto zgasił świecę.

 Bernard z Pawii (postglosator)- popełniającemu czyn zabroniony przypisuje się wszystko co z

tego czynu wynika

Współczesne koncepcje związku przyczynowego:

 Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków) J. S. Mill- związek przyczynowy w naturze jest
obiektywny, jeżeli chcemy sprawdzid, czy dany czyn pozostaje w związku przyczynowym ze

4

skutkiem stosujemy metodę sine qua non- zastanawiamy się, czy bez tego ogniwa (czynu) łaocucha
wydarzeo skutek by nastąpił. Jest to jedyna metoda wyjaśniająca przyczynowośd w świecie
przyrody. Minus- zbyt szerokie pojęcie „związku przyczynowego”.
 Ograniczenie teorii ekwiwalencji:

Teoria adekwatna- odpowiedzialnośd za spowodowanie zmiany w świecie zew. można
przypisad sprawcy, jeśli jest to wydarzenie normalne, typowe, przeciętne. Plusy-
uwzględnione życiowe doświadczenie, minusy- powstaje pytanie co to znaczy „typowe”.
Teoria ta funkcjonuje na gruncie prawa cywilnego

Teoria relewancji- I etap: w oparciu o sine qua non, II etap: funkcja czasownikowa dyspozycji
przepisu. Czyn musi wypełniad tą funkcję.

Teoria skutków koniecznych i przypadkowych- marksistowska. Przyczynowośd tylko wtedy,
gdy pierwszy czyn jest społecznie szkodliwy.

W polskim prawie karnym kwestię przyczynowości rozwiązuje się następująco:
- ustalenie czy czyn przy użyciu sine qua non powoduje przyczynowośd przyrodniczą
- czy zachowanie człowieka stanowiło naruszenie normy prawnej
- od strony podmiotowej: czy ten kto naruszył normę miał możliwośd przewidzenia następstwa, w
oparciu o jego indywidualne możliwości.

Przyczynowośd zaniechania (niezrealizowanie nakazu)- skutek jest wynikiem zaniechania. Stosujemy
metodę sine qua non- czy skutek by nastąpił, gdyby wystąpiło działanie a nie zaniechanie.

Ad. 2 Strona podmiotowa- relacja wewnętrzna sprawcy do czynu

a. Wina

Spór

Determinizm

Indeterminizm

Nie istnieje swoboda wyboru, czynności
człowieka zdeterminowane są przez otoczenie.

Normatywna teoria winy---> Goldsmith- wina to
możliwośd postawienia zarzutu sprawcy w
związku z tym, że taką decyzję właśnie podjął.
Weltzer- umyślnośd i nieumyślnośd nie są
składnikami winy, ale czynu. W winie nie ma
składników psychologicznych.

Wina polega na zarzucie stawianym sprawcy,
którego podstawą jest naruszenie ustawy. Wina
tkwiła w głowach innych ludzi, istotą winy jest
zarzucalnośd. Czyn jest celowy zawsze, może byd
umyślny lub nieumyślny. Wina polega na
zarzucie na podstawie normy postępowania.

Teoria kompleksowa- odejście od pułapki teorii
normatywnej. Wina nie wyczerpuje się na
samym stosunku psychicznym sprawcy do czynu.
Podstawą jest zarzucalnośd, ale uwzględnia się

Swoboda wyboru. Każdy człowiek ma prawo do
wyboru zachowania się, poniesie konsekwencje
tego wyboru.

Psychologiczna teoria winy---> jest to stosunek
psychologiczny sprawcy do czynu, występuje
węzeł psychiczny.
Teoria woli- zamiar: sprawca chce lub godzi się
na coś.
Teoria wyobrażenia- elementy intelektualne:
wyobrażenie skutku nie powstrzymuje od czynu.
Problem „nieumyślności”- kiedy sprawca nie
przewiduje skutku chod powinien, lub myśli, że
go uniknie.
Feuerbach- wina umyślna polega na umyślnym
przełamaniu zasady ostrożności
Śliwioski- wina to stan psychiczny wyrażony w
pozytywnym przeżyciu lub braku przeżycia w
chwili czynu.

5

też komponenty psychologiczne. Wolter- wina to
zarzucana umyślnośd lub nieumyślnośd.
- przy winie umyślnej zarzut dotyczy genezy i
treści woli
- przy winie nieumyślnej- genezy woli, która jest
skierowana niewłaściwie, nie tam, gdzie
powinna.

Filar- opowiada się tylko za teorią psychologiczną. Sprawca sam wybiera zachowanie. Wolnośd wyboru.

Wina na gruncie normatywnym w polskim prawie karnym:
1932, 1969- wina wg teorii psychologicznej.
1997- wina wg teorii normatywnej czystej.
Art. 9 KK: § 1 - czyn zabroniony popełniony jest umyślnie jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj.
chce go popełnid albo przewidując możliwośd jego popełnienia, na to się godzi.
§ 2 - czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia,
popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo
iż możliwośd popełnienia tego czynu przewidział lub mógł przewidzied.

Wina umyślna (cechami umyślności są świadomośd i wola) :

 Zamiar bezpośredni (dolus directus)- sprawca chce popełnid czyn zabroniony, wyczerpuje

znamiona ustawowe czynu. Dla chcenia nie jest ważny motyw. Sprawca chce coś w określonym
celu- przestępstwo kierunkowe- zły zamiar szczególnie zabarwiony (dolus directus coloratus)
np. kradzież- zabór rzeczy cudzej w celu przywłaszczenia.

 Zamiar pośredni (dolus eventualis)- godzenie się na możliwośd nastąpienia czynu

zabronionego. Zamiar ewentualny jest zawsze wynikiem innego zamiaru, nie istnieje Nidy sam.
Sprawca obejmuje czyn wolą warunkową

Zamiar bezpośredni II stopnia- strzał snajperski zabija człowieka a przy okazji rozbija szybę.

Zamiar quasi- ewentualny- ktoś podrywa dziewczynę w barze w celu kontaktu seksualnego,

godzi się na to, że może ona nie mied 15 lat.

Zamiar nieokreślony (dolus indeterminatus):

 Przemienny- dolus alternativus, sprawca zmierza do jednego celu z

przewidywaniem skutku jednego lub drugiego np. strzelam do kogoś, mogę go
zabid, postrzelid, wystraszyd

 Ogólny- dolus generalis, sprawca ma ogólne pojęcie o skutku i zgadza się na

wszystko

Wina nieumyślna- art. 9 § 2 – czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie gdy:

 Brak zamiaru
 Niezachowanie należytej ostrożności ( ostrożnośd- wypracowane w danej dziedzinie reguły

postępowania, z reguły sformułowane w danych przepisach)

 Przewidywanie lub możliwośd przewidzenia popełnienia czynu

Czyn popełniony przez lekkomyślnośd lub niedbalstwo.

Wina kombinowana- art. 9 § 3- umyślnośd co do działania, ale nie co do skutku np. pobicie, którego
skutkiem była śmierd człowieka.

Wina hybrydalna- w wypadku drogowym art. 177. Naruszenie zasad bezpieczeostwa- wina umyślna lub
nieumyślna. Naruszenie ciała lub śmierd ofiary- wina nieumyślna. Postad winy może byd więc umyślno-
umyślna lub nieumyślno- umyślna.

Psycholodzy wykluczają stopniowalnośd winy, normatywiści ją zaś stopniują.
Motyw- element intelektualny, wyobrażenie następstw.

6

Pobudka- element emocjonalny, uczucie które towarzyszy działaniu sprawcy

Przestępstwo

Zbrodnie- czyn zagrożony karą pozbawienia
wolności na czas nie krótszy niż 3 lata. Zbrodnia
musi byd popełniona tylko umyślnie.

Występek- czyn zagrożony grzywną powyżej 30
stawek dziennych, karą ograniczenia wolności
lub jej pozbawienia na dłużej niż 1 miesiąc.
Nieumyślności występku się nie domniemuje.
Można go popełnid nieumyślnie, jeśli ustawa
wyraźnie o tym stanowi.

Nie każde przestępstwo umyślne ma swój odpowiednik nieumyślny.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚD- KONTRATYPY

Typizacja a bezprawnośd. Każdy czyn bezprawny musi byd stypizowany, ale nie każdy czyn stypizowany
jest bezprawny. Typizacja- opis zachowania typowego, potrzebny jest konkretny przepis szczególny.
Bezprawnośd- zjawisko sprzeczne z całokształtem norm prawnych, zwłaszcza prawa karnego.
Kontratyp- okolicznośd uchylająca bezprawnośd, nawet przy popełnieniu czynu stypizowanego wyłącza
się jego bezprawnośd.
Teoria negatywnych znamion przestępstwa. Teoria nieszkodliwości działania- szkodliwośd nie jest
składnikiem definicji przestępstwa.
Kontratypy dzielą się na:

aa. Ustawowe- stwierdzone wprost w kodeksie karnym są to : obrona konieczna, stan wyższej

konieczności, wyższe ryzyko

bb. Pozaustawowe- wynikają z innych norm prawa lub nawet innych norm społecznych. Dzielimy je

na : pośrednie (nie są nigdzie zwerbalizowane), bezpośrednie (wynikają z prawa cywilnego lub
administracyjnego).

Ustawowe:
*Obrona konieczna- art. 25 § 1

Cyceron- prawo naturalne podstawą obrony koniecznej.
Teoria praw podmiotowych- podstawowym prawem człowieka jest prawo do obrony
Teoria wytrącenia- obywatel stosuje obronę konieczną zastępując organy paostwa w realizacji jego
funkcji. Obrona konieczna to jedyny pozytywny kontratyp.
Obrona konieczna- polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek
dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób
współmierny do niebezpieczeostwa tego zamachu.
Elementy obrony koniecznej:

 Płaszczyzna zamachu. Zamach- zachowanie się człowieka, które stwarza zagrożenie dla

chronionego prawem dobra. Może ono odbywad się przez działanie lub zaniechanie. Zamach musi
byd:

Bezprawny- czyn człowieka sprzeczny z prawem. Funkcjonariusz publiczny- obrona konieczna
przeciwko działaniu funkcjonariusza publicznego jest niedopuszczalna do momentu, który
określa zakres domniemania legalności. Domniemanie legalności- działanie w zakresie
uprawnieo i w dobrej wierze.

Rzeczywisty- obiektywny, nieurojony

Bezpośredni- jeśli zagrożone dobro może byd naruszone w najbliższym czasie.

7

 Płaszczyzna obrony- sposób obrony jest współmierny di niebezpieczeostwa zamachu. Obrona

musi byd konieczna w sensie technicznym, tzn. broniący się może używad tylko sposobów i
środków koniecznych do odparcia zamachu.
Ekscesy obrony koniecznej nie są obroną konieczną. Prawo gwarantuje prawo do obrony
skutecznej. Zagrożenie oceniamy ex ante z pozycji zagrożonego, a nie później- ex post. Przy
obronie koniecznej nie chodzi o proporcję dóbr.
Funkcjonariusz publiczny jest generalnie wyłączony z możliwości zastosowania obrony koniecznej.
Filar- policjant może stosowad obronę konieczną, jeśli wyczerpie procedury policyjne. Nie jest
działaniem w obronie koniecznej wyrządzenie krzywdy napastnikowi w ramach tzw. celowej
prowokacji. Uczestnicy bójki nie mogą powoływad się na obronę konieczną.
Przekroczenie granic obrony koniecznej:

Eksces intensywny- gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny do
odparcia zamachu

Eksces ekstensywny- polega na spóźnionym działaniu obronnym (gdy zamach już ustał), albo
na działaniu przedwczesnym (gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego)
Art. 25 § 3- obowiązkiem sądu jest odstąpienie od wymierzenia kary, jeśli przekroczenie
granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub silnego wzburzenia usprawiedliwionego
okolicznościami zamachu. § 3 wyłącza § 2.

*Stan wyższej konieczności art. 26 KK.

Uchyla jedynie bezprawnośd. Stan wyższej konieczności polega na poświęceniu jednego dobra, jeśli
było to zachowanie podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeostwa grożącego dobru
chronionemu prawnie, przy czym niebezpieczeostwa tego nie można było uniknąd inaczej. , a dobro
poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro poświęcane. Punktem wyjścia jest
niebezpieczeostwo. Stan wyższej konieczności różni się od obrony koniecznej zasadą subsydiarności.
Niebezpieczeostwo musi byd:

 Rzeczywiste- jeżeli faktyczne, obiektywnie istnieje
 Bezpośrednie- jeśli nieuchronnie zagraża w łaocuchu przyczynowości nastąpieniem szkody

Proporcja dóbr- dobro ratowane musi byd obiektywnie wyższe niż dobro poświęcane, dobra są równej
wartości, dobro poświęcone jest wartości wyższej, ale nie oczywiści wyższej.
Art. 26 § 2 – okoliczności uchylające winę, ale nie bezprawnośd. Dobro poświęcane jest trochę bardziej
cenne od dobra ratowanego. Proporcja nie może byd rażąca (nie jest oczywiście wyższe). Okoliczności
uchylające bezprawnośd- gdy dobro poświęcone przedstawia wartośd niższą od ratowanego.
Art. 26 § 3 – w razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może zastosowad
nadzwyczajne złagodzenia kary lub odstąpid od jej wymierzenia.
§ 4 – paragraf 2 nie dotyczy osoby, która miała chronid dobro nawet z narażeniem się na
niebezpieczeostwo osobiste.
§ 5 – kolizja obowiązków. Paragrafy 1-3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy z ciążących na
sprawcy obowiązków tylko jeden może byd spełniony np. dwie osoby topią się, a ratownik może
uratowad tylko jedną.
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności:

 Niebezpieczeostwo nie było bezpośrednie
 Przełamana została zasada subsydiarności, tzn. niebezpieczeostwa było można inaczej uniknąd
 Nie zachowano zasady proporcjonalności

*Dopuszczalne ryzyko (ryzyko nowatorstwa) art. 27.

Eksperyment- takie działanie, co do którego nie istnieje potwierdzona rutynowym doświadczeniem
gwarancja osiągnięcia zamierzonego efektu. Warunki , by ryzyko było dopuszczalne:

 Celem działającego jest prowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego itp.

8

 Spodziewana korzyśd ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze
 Oczekiwanie osiągnięcia jest zasadne
 Zasadna jest celowośd i sposób przeprowadzenia eksperymentu

Uczestnik musi wyrazid zgodę na udział w eksperymencie. W każdej chwili może zrezygnowad. W
kwestii eksperymentu medycznego § 3 odsyła do ustawy.

Pozaustawowe:
*Bezpośrednie:

 Karcenie nieletnich- art. 95 KRiO- rodzice mają uprawnienia wychowawcze i opiekuocze

wobec dzieci. Karcenie następuje: w celu wychowawczym, proporcjonalnie do przewinienia,
nie może przybierad formy uszkodzenia ciała lub znęcania. Karcenie musi przybrad
akceptowaną formę społeczną.

 Samopomoc legalna- KC pozwala podjąd pewne działania na własną rękę w celu przywrócenia

naruszonego posiadania. Art. 243 KC- zatrzymanie obywatelskie- zatrzymanie przestępcy na
gorącym uczynku przy pomocy siły w celu oddania go w ręce właściwego organu ścigania.

*Pośrednie:

 Zgoda dysponenta dobrem- zgoda może byd niekiedy znamieniem przestępstwa np.

eutanazja. Brak zgody może byd znamieniem przestępstwa np. naruszenie tajemnicy
korespondencji. Volenti non fit iniura- jeśli ktoś godzi się na uszczuplenie swojego dobra to
wyłącza to bezprawnośd czynu. Zgadzający się musi byd dysponentem dobra. Osoba poniżej 15
lat nie jest dysponentem swojej seksualności. Zgoda musi mied walor dobrowolności, musi byd
wyrażona przed czynem albo w jego trakcie

 Zabiegi lecznicze- czynności lekarskie często mogą wiązad się ze spowodowaniem pogorszenia

stanu zdrowia itp. Spowodowanie tych skutków nie ma charakteru przestępnego, gdy
spełnione są następujące warunki:

Działanie podjęte było w celu leczniczym

Leczący działał zgodnie z zasadami sztuki leczniczej

Leczenie musi odbywad się za zgodą chorego, brak zgody- przestępstwo. Zasady odnoszące
się do zabiegów leczniczych odnoszą się również do zabiegów kosmetycznych

 Ryzyko sportowe- 2 rodzaje sportów: gdy zawodnicy są rozdzieleni np. pływanie; jeden

przeciwko drugiemu np. boks. Warunki do spełnienia:

Uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone

Działanie było podjęte w celu sportowym

Nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE/ OGRANICZAJĄCE WINĘ

Nullum crimen sine culpa- przestępstwo jest czynem zawinionym.
By sprawcy przypisad winę:

 Jego warstwa poznawcza musi byd zdolna do należytego rozpoznania rzeczywistości
 Musi mied możliwośd zrealizowania decyzji woli w odniesieniu do tego czynu

Uchylenie/ umniejszenie winy zachodzi gdy:

 Psychika sprawcy jest niezdolna do wypełniania ww. funkcji
 Psychika sprawcy jest normalna, jednak sprawca działa w warunkach anormalnej sytuacji

motywacyjnej

Nieletniośd, niepoczytalnośd, błąd- wyłączają winę zawsze.

1. Nieletniośd. Nieletni- trzy znaczenia: *osoby do 18 wobec których stosuje się środki wychowawcze,
*osoby od 13 do 17 lat, wobec których toczy się postępowanie o przestępstwa lub wykroczenia,
*osoby wobec których wykonuje się orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze do czasu
ukooczenia 21 lat. Środki wychowawcze: upomnienia, nadzór rodzica lub opiekuna, nadzór kuratora,

9

zobowiązanie do określonego postępowania. Środki leczniczo- wychowawcze- zakład psychiatryczny
lub inny zakład leczniczy. Umieszczenie w zakładzie poprawczym- nieletni od 13 do 17 roku życia gdy
przemawiają za tym okoliczności i wysoki stopieo demoralizacji.
Podmiot przestępstwa- człowiek, który przed popełnieniem czynu ukooczył 17 lat, w tym nieletni i
młodociany.
Czyny popełnione przez nieletnich nie są przestępstwami. Nie podlegają oni odpowiedzialności karnej,
lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Dwa wyjątki, że granicą odpowiedzialnośd karnej jest 17 lat:
 15 lat- jest to możliwe przy spełnieniu warunków odnoszących się do rodzaju popełnionego czynu
oraz do właściwości sprawcy i okoliczności sprawy. Katalog tych przestępstw zawarty w art. 10 KK :
zamach na życie Prezydenta, zabójstwo umyślne zwykłe i morderstwo, umyślne spowodowanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślne spowodowanie niebezpieczeostw powszechnego,
zgwałcenie zbiorowe itp. Może za nie odpowiadad nieletni poniżej 15 lat, zwłaszcza, gdy poprzednio
stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się nieskuteczne. Kara taka nie może
przekroczyd 2/3 ustawowego górnego zagrożenia za dane przestępstwo, można też zastosowad
nadzwyczajne złagodzenie kary
 Potraktowanie dorosłego sprawcy w wieku 17-18 lat jak nieletniego. Odnosi się to tylko do sprawy
występku, kiedy można zamiast kary zastosowad środki poprawcze, jeśli przemawiają za tym
okoliczności sprawy.

2. Niepoczytalnośd- art. 31 § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu
rozpoznad jego znaczenia lub pokierowad swoim postępowaniem.

Trzy metody sformułowania niepoczytalności:

Biologiczna- określenie stanu psychicznego osoby

Psychologiczna- bazuje na skutkach

Biologiczno- psychologiczna- połączenie ww.

 Upośledzenie umysłowe- defekt intelektu wrodzony lub nabyty w sposób nagły, różne stopnie:
lekkie, średnie, ciężkie, głębokie upośledzenie umysłowe
 Choroba psychiczna- rzecz nabyta. Ma początek, przebieg, zejście lub wyleczenie. Podział:

Choroby organiczne- mają podłoże organiczne, widoczne sekcyjne zmiany w
centralnym układzie nerwowym np. otępienie starcze

Choroby czynnościowe- nie powodują zmian w centralnym układzie nerwowym np.
schizofrenia, paranoja
Psychopatia- zakłócenie w zakresie popędu, woli. Sprawca rozpoznaje swoje
zachowanie. Psychopatę cechuje chłód emocjonalny. Nie jest ona uważana za
okolicznośd, która wyłącza poczytalnośd

 Inne zakłócenia czynności psychicznych- nie są chorobą, ani upośledzeniem, wywołują efekt
krótkotrwały u osób normalnych np. afekt, narkotyki, stan hipnozy, stan pośpiączkowy
Art. 31 § 2 – jeśli w czasie popełnienia przestępstwa zdolnośd rozpoznania znaczenia czynu lub
kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona sąd może zastosowad nadzwyczajne
złagodzenie kary lub odstąpid od jej wymierzenia.
§ 3- paragrafów 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia
powodujący ograniczenie lub wyłączenie poczytalności, które przewidział lub mógł przewidzied-
domniemanie absolutne.

3. Błąd
Błąd to rozbieżnośd między obiektywną rzeczywistością, a subiektywną świadomością. Urojenie-więcej
świadomości niż rzeczywistości, nieświadomośd- świadomości sprawcy jest mniej niż rzeczywistości.

10

a. Błąd co do faktu (error facti)- art. 28 § 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto

pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. Istotny błąd co do faktu to
inaczej błąd co do znamienia czynu zabronionego. Wyłącza on zawsze odpowiedzialnośd za
przestępstwo umyślne. W przypadku przestępstw nieumyślnych istotny błąd co do faktu
powoduje brak przestępstwa w ogóle.
Warunkiem odpowiedzialności nieumyślnej jest:

 Występowanie w kodeksie przestępstwa nieumyślnego
 Błąd musi byd zawiniony (sprawca naruszył zasadę ostrożności)

Art. 28 § 2 – odpowiada na podstawie przepisu łagodniejszego sprawca, który dopuszcza się
czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okolicznośd stanowiąca znamię
czynu, od której taka łagodniejsza odpowiedzialnośd zależy

b. Błąd co do prawa (error iuris) art. 30. Inaczej nieświadomośd bezprawności czynu.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej
nieświadomości jego bezprawności.
Delictum putativum- błąd urojony, sprawca sądzi, że pewne zachowanie się jest zabronione, a
w rzeczywistości jest dozwolone.
Nieświadomośd bezprawności- czyn jest zabroniony, ale sprawca o tym nie wie. Nie można
pociągnąd do odpowiedzialności kogoś, kto nie wiedział, że ten czyn jest zabroniony. Ignorantia
iuris nocet, facti, non nocet.
Usprawiedliwiona nieświadomośd błędu:

 Jeśli z popełnionego błędu nie można sprawcy zrobid zarzutu z tego, że nie wiedział o

zabronioności czynu. Bierze się pod uwagę poziom umysłowy i stopieo zrozumiałości
przepisu.

Błąd usprawiedliwiony wyłącza winę. Jeżeli nie jest usprawiedliwiony sąd może zastosowad
nadzwyczajne złagodzenia kary.

c. Błąd co do kontratypu lub co do okoliczności wyłączającej winę- art. 29.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym
błędnym przekonaniu, że zachodzi tu jedna z tych okoliczności. Gdy błąd taki nie jest
usprawiedliwiony sprawca odpowiada na normalnych zasadach, sąd może jednak zastosowad
nadzwyczajne złagodzenie kary.

4. Rozkaz przełożonego.
Czemu dad pierwszeostwo? Zasadzie dyscypliny i podporządkowania, czy zasadzie porządku
prawnego? 3 koncepcje:

 Ślepe bagnety- żołnierz nigdy nie odpowiada za wykonanie rozkazu, za skutki rozkazu odpowiada

zawsze przełożony

 Koncepcja inteligentnych bagnetów- żołnierz zawsze odpowiada za wykonanie rozkazu, może

zakwestionowad każdy rozkaz

 Teoria umiarkowanego posłuszeostwa- obecnie obowiązuje. Art. 318- nie popełni przestępstwa

żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego, będącego wykonaniem rozkazu, chyba że
wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

Rozkaz- art. 115 § 18- polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi
przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem. Cechy:

Musi byd zawsze formalny (tryb służbowy)

Musi istnied indywidualny adresat lub adresaci rozkaz

Przepisy te odnoszą się również do policji, ABW, służby więziennej.

11

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Wyróżniamy formy stadialne i formy zjawiskowe.
1. Formy stadialne- iter delicti (droga przestępstwa między zamiarem a dokonaniem). Cogitationes
poenam nemo patitur- same zamiary nigdy nie podlegają karze. Formy stadialne:

a. Zamiar
b. Przygotowanie
c. Usiłowanie
d. Dokonanie

Ad. B. Przygotowanie.
Dwie formy przygotowania:

 Przygotowanie w sensie ścisłym (wariant materialny)- podjęcie czynności mających stworzyd

warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu
zabronionego np. uzyskanie środków, sporządzenie planu działania. Określone czynności
muszą byd podjęte w celu popełnienia czynu zabronionego.

 Wejście w porozumienie (wariant personalny)- sprawca wchodzi w porozumienie z inną osobą

lub osobami, aby wspólnie dokonad czynu przestępczego

Karalnośd przygotowania- tylko wtedy, jeśli ustawa tak stanowi. Ogólną zasadą jest więc niekaralnośd
przygotowania.
Czynny żal- dobrowolne odstąpienie od przygotowania, w szczególności polegające na zniszczeniu
przygotowanych środków lub zapobieżeniu ich wykorzystania w przyszłości. Definicja dobrowolności
prof. Śliwickiego- mogłem, ale nie chciałem.

Ad. C. Usiłowanie
Karalne. Nie można usiłowad przestępstw nieumyślnych. Przy usiłowaniu występują 3 elementy:

Zamiar popełnienia czynu zabronionego (tylko ewentualny)

Zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu

Brak dokonania

Usiłowanie dotyczy zarówno przestępstw z zaniechania jak i z działania. Rodzaje usiłowania:

 Usiłowanie ukooczone- gdy sprawca zrobił wszystko co było konieczne, ale skutek nie nastąpił

np. strzelał, ale nie trafił

 Usiłowanie nieukooczone- sprawca nie zrobił wszystkiego co miał zrobid
 Usiłowanie nieudolne- art. 13 § 2- sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest

niemożliwe. Zachowanie sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru prawnemu i nie prowadzi do
dokonania, jednak sprawca nie zdaje sobie z tego sprawy.

 Brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego
 Użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego

Karalnośd usiłowania- art. 14:
- sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa
- w przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosowad nadzwyczajne złagodzenie kary lub
odstąpid od jej wymierzenia
Art. 15:
- nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi
stanowiącemu znamię czynu zabronionego
- nadzwyczajne złagodzenie kary, gdy sprawca dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu
znamię czynu zabronionego.
Art. 17 § 2 – ma zastosowanie, gdy niektóre przestępstwa karalne są za przygotowanie, a ktoś odstąpił
od dokonania.

2. Formy zjawiskowe.

12

Postaci zjawiskowe klasyczne- wzajemny udział osób w przestępstwie innych osób. Nie oznacza to
odpowiedzialności zbiorowej, przeciwnie polski KK podkreśla zasadę indywidualizacji karnej.

a. Podżeganie.

Pro. Makarewicz- ich odpowiedzialnośd powinna byd oddzielona od odpowiedzialności sprawcy
głównego.
Art. 18 § 2- podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego.
Nakłanianie jest pojęciem szerszym niż namawianie. Podżeganie odnosi się do popełnienia czynu
zabronionego. Strona podmiotowa- umyślnośd w postaci zamiaru bezpośredniego. Nakłanianie osoby,
która już ma zamiar popełnienia czynu zabronionego nie jest podżeganiem. Podżeganie może
wypełniad znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa. Musi byd ono skierowane
do konkretnej osoby lub grupy osób.

b. Pomocnictwo.

Art. 18 § 3 – pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego, przez
dostarczanie jej narzędzi, środków przewozu, informacji. Pomocnictwo dzielimy na fizyczne i
psychiczne. Pomocnictwo może byd popełnione również przez zaniechanie. Może byd popełnione tylko
umyślne, w zamiarze bezpośrednim i ewentualnym. Pomocnictwo musi mied miejsce przed lub w
trakcie czynu. Jeśli ma miejsce po będzie traktowane jako poplecznictwo.
Rozgraniczenie pomocnictwa od współsprawstwa:

 Teoria formalno- obiektywna- kryterium: czy czyn polega na realizacji znamion danego

przestępstwa

 Teoria subiektywna- czy osoba pomagająca uważa się za współautora, czy jego zamiarem było

jedynie ułatwienie czynu

 Teoria materialno- obiektywna- kryterium: czy zachowanie danej osoby było istotnym

wkładem w popełnione przestępstwo

W polskim prawie karnym przeważają teorie formalno- obiektywne i teorie mieszane. Zarówno
podżeganie i pomocnictwo mogą byd popełnione w formie usiłowania. Podżeganie i pomocnictwo
odnoszą się również do przestępstw indywidualnych.

c. Odpowiedzialnośd podżegacza i pomocnika.

Odpowiadają oni zawsze w granicach swej umyślności. Kara za podżeganie i pomocnictwo wymierzona
jest w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Sąd może jednak zastosowad nadzwyczajne
złagodzenie kary.
- Jeżeli czynu tylko usiłowano dokonad podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie.
- czynny żal- art. 23 § 1 – nie odpowiadają, jeśli dobrowolnie zapobiegli popełnieniu czynu
zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub podżegali.
- art. 24 prowokator- przepis o czynnym żalu nie ma zastosowania do prowokatora, czyli osoby, która
namawia osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania
karnego.

d. Sprawstwo.

- Sprawstwo indywidualne- wykonanie 1- sprawstwa, sprawca sam wyczerpuje wszystkie znamiona
czynu zabronionego.
- Współsprawstwo- wspólnie i w porozumieniu z inną osobą lub osobami. Działania dwóch lub więcej
osób objęte są porozumieniem (element subiektywny) i są pewnym działaniem wspólnym, składają się
na pewną całośd wypełniającą znamiona określonego przestępstwa (element obiektywny). Formy:

 Podział, jedna osoba wykonuje jedną cześd, a druga resztę
 Obie osoby realizują wszystkie znamiona przestępstwa

Porozumienie- wzajemne ujawnienie zamiaru i wzajemna realizacja tego, co ustalili, w dowolnej
formie.
Współsprawstwo możliwe przy popełnieniu przestępstwa indywidualnego właściwego, pod
warunkiem, że wszyscy współsprawcy mają wymaganą cechę podmiotu. Również możliwe, gdy tylko
jeden sprawca ma wymaganą cechę podmiotu, pozostali zaś tylko o występowaniu tej cechy wiedzą.

13

W odniesieniu do przestępstw indywidualnych niewłaściwych konsekwencje występowania cechy
indywidualizującej przenoszą się na drugiego współsprawcę tylko przy typie kwalifikowanym.
- Sprawstwo równoległe (wielosprawstwo)- współsprawstwo nie zachodzi, jeśli dwie osoby popełniają
to samo przestępstwo w tym samym czasie, ale niezależnie od siebie.
- sprawstwo kierownicze- odpowiada też ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną
osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu.
- sprawstwo władcze (rozkazosprawstwo):

 Sprawstwo kierownicze sensu stricto- musi łączyd się z pewnym podporządkowaniem

wykonawców sprawcy kierowniczemu, które może wynikad z formalnego uzależnienia, ale
również z autorytetu. Nie musi łączyd się z zapoczątkowaniem akcji przestępczej przez wydanie
odpowiedniego polecenia.

 Wydanie polecenia wykonania czynu- przez wykorzystanie uzależnienia wykonawcy od

polecającego. Może to byd zależnośd urzędowa, wojskowa, albo faktyczna np. uzależnienia
narkomana od osoby dysponującej narkotykami.

Odpowiedzialnośd karna za różne formy współsprawstwa.
Art. 20- każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swej
umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających
(nieakcesoryjnośd odpowiedzialności)
Eksces współdziałającego- brak karalności. Jeśli sprawca kierowniczy polecił osobie tylko pobicie kogoś,
a wykonawca pozbawił ją życia, to takie przekroczenie granic polecenia nie obciąża sprawcy
kierowniczego.
Art.21 § 1 – okolicznośd łagodzące lub obostrzające dotyczą tylko danej osoby
§ 2 – Intraneus- osoby posiadające indywidualną cechę sprawcy

Extraneus- podżegacz, pomocnik

ZBIEG PRZESTĘPSTW

1. Rzeczywisty, realny zbieg przestępstw.
Zbieg przestępstw- tylko taka sytuacja, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w
określonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego, za
którekolwiek z tych przestępstw.

System wymiary kary łącznej- przewiduje on zasadzie łączenie kar tego samego rodzaju. Art. 86
przewiduje dwie górne i jedną dolną granicę kary łącznej. Kara łączna nie może byd niższa od
najwyższej z wymienionych kar (minimum), nie może byd wyższa od sumy kar wymierzonych (I
maksimum), II maksimum jest określone oddzielnie dla każdego rodzaju kary.
Techniki łączenia kar: kumulacji, absorbcji, asperacji.
Wyrok i kara łączna jest dla sprawcy korzystniejsza, gdyż jest niższa aniżeli kara orzekana oddzielnie.
Przestępcy kalkuluje się przyznad do przestępstw jeśli zostali złapani.

2. Ciąg przestępstw art. 91. Polega on na tym, że:

 Sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw
 W krótkich odstępach czasu
 W podobny sposób
 Zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny za którekolwiek z tych przestępstw.

Jeśli zachodzi ciąg przestępstw sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z
tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o
połowę.
Kara łączna orzekana jest natomiast w przypadku zbiegu ciągu przestępstw zbiegu ciągu przestępstw z
innymi przestępstwami.

14

W sytuacji, gdy pewne kary nie podlegają łączeniu, mamy do czynienia z tzw. zbiegiem kar, które
wówczas wykonywane są kolejno, co sprowadza się do ich zsumowania.

3. Przestępstwo ciągłe- art. 12. Mamy z nim do czynienia, gdy sprawca dopuścił się go:

 W krótkich odstępach czasu
 Dwóch lub więcej zachowao
 W wykonaniu z góry powziętego zamiaru

Jedną z istotnych konsekwencji przyjęcia ciągłości przestępstwa jest to, że za czas jego popełnienia
uważa się odcinek czasowy zapoczątkowany pierwszym czynem i zakooczony ostatnim czynem,
składającym się na przestępstwo ciągłe. W związku z tym od tego ostatniego fragmentu przestępstwa
liczy się przedawnienie.

4. Pozorny zbieg przestępstw- prawna jednośd czynu.
Sprawca dopuszcza się kilku czynów w znaczeniu faktycznym, które są uznawane za 1 czyn w znaczeniu
prawnym.

 Wieloszynowe określenie znamion- np. art. 130- kto bierze udział w obcym wywiadzie, z istoty

zakłada permanentnośd działania- w ramach tego podejmuje szereg odmiennych czynności
Art. 208- rozpijanie małoletniego, sukcesywne działanie
Art. 207- działanie permanentne, 1 akt to nie znęcanie

 Przestępstwa wieloskutkowe- np. rzuca granat i zabija wiele osób, jest to jeden czyn, mimo że

zabija wiele osób

 Alternatywnie określone działanie- np. art. 270- podrobienie dokumentów i ich użycie, karane

razem i każde z osobna

 Przestępstwa złożone- np. art. 281- kradzież rozbójnicza- zabiera mienie i potem stosuje

przemoc lub groźbę jej użycia, by pozostad w posiadaniu zabranego mienia.

 Czynności współukaralne- brak definicji ustawowej.

Czynnośd współukaralna uprzednia- np. podżegacz lub pomocnik wejdzie następnie w
rolę współsprawcy

Czynnośd współukaralna następcza- np. zniszczenie rzeczy skradzionej, ukrywanie
współsprawcy przestępstwa, nieudzielenie pomocy ofierze popełnionego przez siebie
pobicia.
Nie uważa się za czynnośd współukaralną następczą podpalenie w celu zatarcia śladów.

W orzecznictwie SN zwraca się uwagę, że wskazówkami pomocniczymi przy rozgraniczaniu czynności
współukaralnych następczych od czynów stanowiących odrębne przestępstwa, mogą byd takie
elementy jak:

Wprowadzenie nowego w stosunku do czynu głównego przedmiotu przestępstwa

Atakowanie innego rodzajowo dobra chronionego prawem

Działanie na szkodę innego pokrzywdzonego

Ważnym elementem wpływającym na uznanie jednego z czynów za współukaralny jest jego
zdecydowanie niższy stopieo społecznej szkodliwości w porównaniu ze stopniem społecznej
szkodliwości czynu głównego. Należy uwzględnid realia konkretnej sprawy.

ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej
przestępstw np. zgwałcenie osoby poniżej 15 roku życia.
Konstrukcja idealnego zbiegu przestępstw- polega na przyjęciu, że sprawca dopuścił się tylu
przestępstw ile przepisów naruszył. W niektórych systemach prawnych prowadzi to w rezultacie do

15

potraktowania sytuacji jako zbiegu przestępstw i kary łącznej. W Polsce nie przyjęto koncepcji
idealnego zbiegu przestępstw.

1. Rzeczywisty zbieg przepisów ustawy- sprawca jednym czynem narusza kilka przepisów, ale żadnego
z nich nie wyczerpuje np. zgwałcenie osoby poniżej 15 roku życia
2. Pozorny zbieg przepisów ustawy- sprawca jednym czynem narusza kilka przepisów ustawy, ale tylko
1 z nich wyczerpuje np. kradzież z włamaniem.
3. Reguły wyłączenia zbiegu przestępstw:

 Wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny (lex specialis derogat legi generali)-

jeśli jakiś przepis karny ma w stosunku do innego przepisu karnego charakter przepisu
szczególnego

NAUKA O KARZE, ŚRODKACH KARNYCH I ŚRODKACH ZABEZPIECZAJĄCYCH

I.

Kara kryminalna

- osobista dolegliwośd ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione

przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu
paostwa przez sąd. Środki zabezpieczające nie znajdują się w katalogu kar.

II. Teorie kary- od początku występowały dwa zasadnicze nurty:

 teorie bezwzględne (absolutne)- kara ma byd odpłatą za popełnione przestępstwo, zwrócone są w

przeszłośd; Kant- karanie za przestępstwo odwetem moralnym społeczeostwa wobec sprawcy za
wyrządzone przez niego zło. Wynika to z imperatywu kategorycznego jakim jest prawo karne.
Sprzeciwiał się on celowościowemu traktowaniu kary. Hegel- traktował karę jako odpłatę,
uzasadniając jej koniecznośd potrzebą przywrócenia stanu naruszonego przestępstwem. Kara
stanowi zanegowanie przestępstwa, przywraca równowagę, stanowi bezwzględną konieczną
restytucję stanu przewagi prawa nad bezprawiem.

 teorie względne (utylitarne)- akcentują celowy charakter kary, która powinna służyd dla

osiągnięcie pewnych celów w przyszłości, głównie powinna służyd zapobieżeniu popełnienia
przestępstwa przez ukaranego i inne osoby, są one zwrócone w przyszłośd. Protagoras może byd
uważany za pierwszego przedstawiciela teorii względnych. Potem Seneka, Hugo Grotius. Beccaria-
kara nie może zmienid faktu popełnienia przestępstwa, wobec tego prawo karne powinno służyd
powstrzymywaniu samego sprawcy i innych osób od popełnienia przestępstwa w przyszłości.
Feuerbach- twórca koncepcji przymusu psychologicznego, wg której prawo karne przez samo
zagrożenia karą za przestępstwa oddziaływuje odstraszająco na potencjalnych sprawców
przestępstwa, a więc wywiera skutek w postaci tzw. prewencji generalnej.

 teorie mieszane- próba pogodzenia w jednej koncepcji idei kary jako sprawiedliwej odpłaty z ideą

kary celowej. Sprawiedliwej odpłacie kary przypisuje się znaczenie ogólno prewencyjne i
indywidualno prewencyjne. Sprawiedliwa kara ma służyd osiągnięciu pewnych celów, ma mied
charakter instrumentu ochrony społeczeostwa przed naruszeniem ważnych dla niego dóbr i
interesów.

Program marburski- Franz von Liszt- historyczna ewolucja poglądów na temat sensu kary. Lansował
głównie cel kary polegający na prewencji indywidualnej przez odstraszanie, poprawę lub eliminację
sprawcy. Jednocześnie dowodził, że kara jest prewencją przez represję. Zakwestionował sensownośd
alternatywy przypisywanej Protagorasowi (Pływam, ponieważ wpadłem do wody, czy pływam, by nie
utonąd)

16

III. System kar- art. 32 KK:

1. Grzywna- art. 33 KK. Występuje ona w dwóch zasadniczych formach: grzywna kwotowa i grzywna

orzekana w stawkach dziennych. Grzywna kwotowa- sąd wskazuje w wyroku wysokośd kwoty
pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścid na rzecz Skarbu Paostwa. Grzywna orzekana w stawkach
dziennych- dwa etapy jej orzekania. W pierwszym sąd określa liczbę stawek dziennych, w drugim sąd
określa w jednostkach pieniężnych wysokośd stawki dziennej. System stawek dziennych ma tą zaletę,
że wyraźnie akcentuje potrzebę równego traktowania skazanych i dostosowania wysokości grzywien
do ich realnych możliwości płatniczych. Kodeks z 1997r. zrezygnował z grzywny kwotowej na rzecz
grzywny w stawkach dziennych. § 1- grzywnę wymierza się od 10 do 360 stawek dziennych. Wysokośd
pojedynczej stawki dziennej- od 10 do 2000 zł. Przy ustalaniu wysokości sąd bierze pod uwagę dochody
sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Podstawę do
wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej- grzywna samoistna. Może ona
byd też wymierzona, gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary lub stosuje jej nadzwyczajne złagodzenie.
Grzywna może byd też orzeczona obok kary pozbawienia wolności, ale wyłącznie terminowej, tzn. nie
25 lat i nie dożywocia. Taka sytuacja jest możliwa, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyśd taką osiągnął. Grzywnę można orzec obok kary
pozbawienia lub ograniczenia wolności, gdy zawiesza się warunkowo wykonanie kary.

2. Kara ograniczenia wolności- art. 34- 35. Nie przewiduje się warunku zgody skazanego. Mamy

tylko do czynienia z „wysłuchaniem skazanego” przy określaniu czasu, rodzaju lub sposobu
wykonywania obowiązku pracy. Kara ograniczenia wolności trwa od 1 do 12 miesięcy. Skazany w czasie
odbywania kary:

- nie może bez zgody sądu zmieniad miejsca stałego pobytu
- jest zobowiązany do wykonania pracy wskazanej przez sąd
- ma obowiązek udzielenia wyjaśnieo dotyczących przebiegu odbywania kary

Zasadnicze znaczenie ma obowiązek wykonania pracy wskazanej przez sąd. Obowiązek ten może
polegad na wykonaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, w wymiarze od 20 do 40
godzin miesięcznie. Drugi wariant odnosi się do skazanych, którzy są zatrudnieni- sąd może potrącid do
10 do 25 % miesięcznego wynagrodzenia na cel społeczny lub na rzecz Skarbu Paostwa. Bez zgody sądu
skazany nie może rozwiązad stosunku pracy.

Wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może oddad oskarżonego pod dozór, nałożyd obowiązek
przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania obowiązku alimentacyjnego, powstrzymania się od
spożywania alkoholu. Sąd może zobowiązad skazanego do pokrycia szkody w całości lub części.

Częśd wojskowa- w czasie odbywania tej kary żołnierz nie może awansowad na wyższy stopieo
wojskowy, ani byd wyznaczonym na wyższe stanowisko służbowe. Nie może też brad udziału w
uroczystościach i paradach.

3. Kara pozbawienia wolności- art. 37. Geneza: system celkowy, system milczenia. System

progresywny- poł. XIX w. Anglia, polegał na podzieleniu odbywania kary pozbawienia wolności na
klasy, od bardziej ograniczających prawa więźnia, przez odbywanie kary w złagodzonych warunkach, aż
do przedterminowego zwolnienia. Przechodzenie od wyższych klas było uzależnione od postępów
więźnia. Obecnie ten system jest najbardziej rozpowszechniony. Jest on jednak bardziej
odformalizowany i elastyczny stad nazwa system wolnej progresji. Praktykowany również w Polsce.

17

Omawiania kara występuje w Polsce w postaci jednolitej kary pozbawienia wolności. Trwa ona od 3
miesięcy do 15 lat. Wymierza się ją w latach i miesiącach.

4. Kara dożywotniego pozbawienia wolności i kara 25 lar pozbawienia wolności. Mają one głównie

charakter izolacyjny, zabezpieczającymi społeczeostwo przed sprawcami poważnych przestępstw. Kara
dożywocia nie wyklucza starao o ułaskawienie lub przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu
25 lat więzienia. Kary dożywocia nie stosuje się wobec sprawcy, który w chwili popełnienia czynu nie
ukooczył 18 lat.

IV. Środki karne art. 39.

Kodeks karny zrezygnował z pojęcia kar dodatkowych , przemianowując je na środki karne. Dodano do
nich nawiązkę. Środki karne można podzielid na wymierne w czasie(pozbawienie praw i zakazy z art. 39
pkt. 1-3). Orzeka się je na okres od roku do 10 lat (pkt. 2-3). Pkt. 2a i 2b- od roku do 15 lat. , w
określonych przypadkach na zawsze. Okres biegnie od uprawomocnienia się wyroku, ale nie biegnie on
w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Od środków karnych należy odróżnid prawne skutki
skazania np. stosunek pracy nauczyciela akademickiego wygasa, w przypadku skazania go na karę
utraty praw publicznych lub prawa wykonywania zawodu nauczyciela.

Środki karne to :

1. Pozbawienie praw publicznych- element moralnego potępienia sprawcy, podkreśla się, iż stał się
on niegodny pewnych ról społecznych i wyróżnieo honorowych. Wyróżniamy dwie grupy:

 Dotycząca uprawnieo związanych z działalnością w sferze publicznej. Skazany traci więc:

Czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, samorządu zawodowego lub
gospodarczego

Prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości

Prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach paostwowych, samorządu terytorialnego i
gospodarczego

 Druga grupa uprawnieo obejmuje:

Utratę orderów, odznaczeo, tytułów honorowych

Utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw

Skazany na ten środek karny traci posiadane ordery i odznaczenia i nie ma prawa się o nie starad w
czasie trwania środka karnego

2. Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej
działalności gospodarczej- art. 41. Sąd może to zastosowad jeżeli:

 Sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu
 Okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym

prawem

2a. zakaz prowadzenia określonej działalności w stosunku do małoletnich na zawsze w razie skazania
za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajowości na szkodę małoletniego. W razie
ponownego popełnienia tego przestępstwa orzeczenie tego środka jest obligatoryjne

18

2b. Obowiązek powstrzymania się od określonych działao np. przebywania w określonych
środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz opuszczania
określonego miejsca w razie skazania za przestępstwo przeciwko seksualności lub obyczajowości na
szkodę małoletniego lub za przestępstwo z użyciem przemocy. W pewnych przypadkach orzeczenie
tego środka jest obligatoryjne, a przy recydywie może byd orzeczone na zawsze.

3. Zakaz prowadzenia pojazdów art. 42. Może byd orzeczony za przestępstwo przeciwko
bezpieczeostwu w komunikacji, w szczególności, gdy prowadzenie pojazdu przez sprawcę zagraża
bezpieczeostwu w komunikacji. Orzeczenie tego środka jest obligatoryjne, gdy sprawca ww.
przestępstwa był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca
katastrofy lub wypadku. Kodeks karny przewiduje również przeczenie tego środka na zawsze. Jest to
fakultatywne, gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa z art. 173 lub 174, którego
następstwem jest śmierd innej osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, albo w czasie popełnienia
przestępstwa z art. 177 był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z
miejsca zdarzenia. Obligatoryjne jest gdy sprawca popełnił ponownie ww. przestępstwa. Szeroko ujęte
pojęcie „pojazdu”
4. Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych- art. 44, 45. Dotyczy on:

 Przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa
 Przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa
 Przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz

jest zakazane

 Przepadku korzyści majątkowych pochodzących bezpośrednio z popełnienia przestępstwa

5. Podanie wyroku do publicznej wiadomości- art. 50. Może to uczynid, jeśli uzna to za celowe,
zwłaszcza ze względu na społeczne oddziaływanie skazania. Artykuł nie określa formy publikacji
wyroku, sąd może wybrad dowolną formę. Art. 215 przewiduje podanie do publicznej wiadomości
wyroku, jeśli wnosi o to pokrzywdzony przestępstwem zniesławienia.
6. Nawiązka i świadczenie pieniężne- art. 47.

a. Klasyczna nawiązka- podwójna wysokośd w stosunku do wyrządzonej szkody. Makarewicz określał

to jako środek pośredni między grzywną a odszkodowaniem. Odniesienie do art. 290- kradzież
leśna. W innych przypadkach wysokośd nawiązki nie może przekroczyd 100000 zł. Art. 47§1-
nawiązka może byd orzeczona w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko zdrowiu lub
życiu oraz za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierd człowieka lub ciężki
uszczerbek na zdrowiu. Sąd orzeka nawiązkę wtedy np. na rzecz instytucji, stowarzyszenia itp.
Wpisanego do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości. Art. 47 § 2- nawiązka może
byd orzeczona przy przestępstwach przeciwko środowisku. Może byd orzeczona na rzecz
pokrzywdzonego, PCK albo na inny cel społeczny przy skazaniu za zniesławienie. Podobnie przy
skazaniu sprawy, gdy prowadził pojazd mechaniczny w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka
odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia. Pokrzywdzony może dochodzid w postępowaniu
cywilnym dodatkowego odszkodowania lub zadośduczynienia, wtedy gdy nawiązka nie pokrywa w
całości szkody lub nie stanowi pełnego zadośduczynienia.

b. Świadczenie pieniężne- polega na wpłacie określonej kwoty ( nie wyższej niż 20 000 zł)na rzecz

fundacji, instytucji wpisanej na listę Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem jest
zajmowanie się problematyką dobra naruszonego przestępstwem. Sąd może orzec świadczenie
pieniężne, gdy odstępuje od wymierzenia kary, a także w innych przypadkach przewidzianych w
ustawie. W razie skazania sprawcy z art. 178a sąd może orzec nawiązkę nie wyższą niż 60 000 zł na

19

rzecz fundacji itp. Z przeznaczeniem na cek bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy ofiarom
wypadków komunikacyjnych.

7. Obowiązek naprawienia szkody art. 46. Sąd orzeka obowiązek naprawienia szkody w całości lub
części na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej w razie skazania za przestępstwa:
spowodowanie śmierci, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, przeciwko
bezpieczeostwu w komunikacji, przeciwko środowisku, przeciwko mieniu lub obrotowi
gospodarczemu. Sąd może też zobowiązad sprawcę do naprawienia szkody w ramach obowiązków
związanych z probacją. Zwrot korzyści- art. 52 uzyskanej z przestępstwa. Dotyczy on innych
podmiotów niż sprawca przestępstwa, w tym i podmiotów nie będących osobami fizycznymi.

V. Zaniechanie ukarania sprawcy

1. Niepodleganie karze- przewidziana w takich sytuacjach jak np. czynny żal, ukrywanie sprawcy
będącego osobą najbliższą itp. Stwierdzenie „nie podlega karze” nie świadczy, że czyn jest całkowicie
usprawiedliwiony. Zaniechanie ukarania sprawcy wyłącza postępowanie karne
2. Abolicja- ustawodawcze darowanie pewnych przestępstw. Klasyczna formuła „Przebacza się i
puszcza w niepamięd” (abolicja pełna)- nie wszczyna się postępowania, wszczęte umarza, następuje
zatarcie skazania. „Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza”- brak zatarcia skazania. Z
reguły abolicja łączona jest z amnestią
3. Odstąpienie od wymierzenia kary- art. 61 § 1-3. Odstąpienie od wymierzenia kary jest zawsze
fakultatywne. Wyjątek- obligatoryjne w razie przekroczenia granic obrony koniecznej w wyniku strachu
lub wzburzenia. Zwolnienie z poniesienia kary może nastąpid w wyroku skazującym sprawcę i
stwierdzającym jego winę. Podobnie dzieje się przy współudziale, jeśli sprawca ujawni informacje
dotyczące współuczestników. Odstępując od wymierzenia kary sąd może odstąpid również od
wymierzenia środków karnych.
4. Warunkowe umorzenie postępowania karnego- art. 66. Istnieje od 1970r. jest to jedna z 3
instytucji poddania sprawcy próbie. Warunkowe umorzenie stosuje sąd. Następuje ono na okres
próby, od roku do 2 lat. Przesłanki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego:

 Popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności
 Sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne
 Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
 Wina i społeczna szkodliwośd czynu są nieznaczne
 Istnieje pozytywna prognoza, że sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie

przestrzegał porządku prawnego

Wyjątek- umorzenie może byd zastosowane w stosunku do sprawcy przestępstwa nie przekraczającego
kary 5 lat, gdy sprawca pojednał się z pokrzywdzonym, naprawił szkodę, lub został uzgodniony sposób
naprawienia szkody. Ważną przesłanką jest pozytywna prognoza. Umarzając postępowanie stwierdza
się jednoznacznie, że sprawca ponosi winę. Obowiązki sprawcy na którego nałożono umorzenie:

 Obowiązek informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby
 Obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego
 Wykonanie obowiązku alimentacyjnego
 Powstrzymanie się od nadużywania alkoholu
 Powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonymi w określony sposób

Obligatoryjne jest zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody w całości lub części. Gdy sprawca w
okresie próby popełnił przestępstwo za które został skazany sąd wznawia postępowanie, podobnie gdy

20

sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Warunkowo umorzonego postępowania
nie można podjąd później niż 6 miesięcy po zakooczeniu próby.

VI. Sądowy wymiar kary

1. Zasady sądowego wymiaru kary i środków karnych.
Sądowy wymiar kary= sędziowski wymiar kary. Jest to orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy
w konkretnej sprawie. Przeciwstawnym pojęciem jest ustawowy wymiar kary. Zasady sądowego
wymiaru kary:

 Zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy- art. 53 §1. Sąd ma pewien

margines oceny w kwestii znaczenia i stopnia wpływu konkretnych okoliczności danego
przypadku na wymiar kary

 Zasada indywidualizacji kary- art. 55. W razie wymierzenia kary więcej niż jednemu sprawcy,

okoliczności zarówno obciążające jak i łagodzące nie wywierają skutku wobec sprawców, do
których się nie odnoszą. Szersze znaczenie- akcentowanie potrzeby dostosowania wymierzonej
kary do cech osobowości konkretnego sprawcy, jego motywów, sposobu działania, oznacza to
więc zwracanie uwagi na tzw. prewencję indywidualną.

 Zasada oznaczoności kary- kara wymierzona przez sąd w wyroku skazującym musi byd

oznaczona co do rodzaju i wysokości.

2. Dyrektywy sądowego wymiaru kary- art. 53. Dyrektywy ogólne:

 Dyrektywa humanitaryzmu kary- najważniejsza
 Dyrektywa stopnia winy sprawcy- dolegliwośd kary nie może przekraczad stopnia winy. Stopieo

winy wyznacza więc górny pułap kary.

 Dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości czynu- ma przeciwdziaład zarówno wymierzeniu

kary zbyt łagodnej jak i zbyt surowej. Ma to sprzyjad wymierzeniu kary sprawiedliwej. Ustaleni
stopnia społecznej szkodliwości czynu następuje w oparciu o kryteria przedmiotowe i
podmiotowe wymienione w art. 115 §2 KK. Wina w rozumieniu art. 53 nie pokrywa się z
pojęciem winy jako podstawy odpowiedzialności karnej wymienionej w art. 1 § 3.

 Prewencja generalna i indywidualna- prewencja generalna polega na odstraszaniu od

popełniania przestępstw tych osób, których nie powstrzymują od tego inne czynniki.
Skutecznośd odstraszania zależy od surowości kary, duże znaczenie ma przekonanie o jej
nieuchronności. Ma ona utwierdzad prawidłowe postawy wobec prawa.
Prewencja indywidualna- oddziaływanie wymierzonej kary na jednostkę. Kara ma zapobiec
popełnianiu w przyszłości przestępstw przez skazanego. Efekt ten może byd osiągnięty m. in.
przez resocjalizację. Uniemożliwianie popełnienia przestępstwa związane jest z karą
pozbawienia wolności oraz niektórymi karami dodatkowymi.

 Dyrektywa pierwszeostwa kar wolnościowych- wchodzi w grę, gdy sankcja przewiduje

możliwośd wyboru kary. Sąd orzeka pozbawienie wolności bez możliwości warunkowego
zwolnienia, gdy pozostałe środki nie spełniają celu kary. Dokonany przez sąd wybór kary
pozbawienia wolności wymaga uzasadnienia.

 Wymiar kary nieletnim i młodocianym- pierwszeostwo dla prewencji indywidualnej.
 Wymiar grzywny- zakaz grzywny, gdy warunki nie będą pozwalały sprawcy na uiszczenie

grzywny

 Dyrektywy szczególne

3. Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary- art. 64.

21

Polega ono na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż
przewidziane w sankcji przepisu albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej.
Uregulowanie to często nazywa się nadzwyczajnym zaostrzeniem kary. Zaostrzenie ustawowego
wymiaru kary ma również miejsce w warunkach tzw. recydywy specjalnej. Są może wymierzyd karę w
wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę jeśli sprawca popełnia
umyślne przestępstwo podobne do umyślnego przestępstwa za które był już wcześniej skazany.
Sprawca musi odbyd za poprzednie przestępstwo co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności, a
nowe musi byd popełnione przed upływem 5 lat od odbycia kary- recydywa specjalna zwykła.
Recydywa specjalna wielokrotna- zachodzi gdy: sprawca był uprzednio skazany w warunkach recydywy
specjalnej zwykłej, odbył łącznie co najmniej rok pozbawienia wolności, przed upływem 5 lat popełnił
ponownie umyślne przestępstwo zgwałcenia, przeciwko życiu i zdrowiu. Jeśli są spełnione te przesłanki
sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości
powyżej dolnej granicy, a może ją wymierzyd do górnej granicy zwiększoną o połowę. Przepisy
dotyczące multirecydywistów stosuje się też do sprawcy, który z popełnionego przestępstwa uczynił
stałe źródło dochodu, popełnił je działając w zorganizowanej grupie przestępczej lub w związku z
przestępstwem terrorystycznym.
4. Nadzwyczajne złagodzenie kary- art. 60.
Polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzeniu kary
łagodniejszego rodzaju. Zasady wymierzania kary złagodzonej:

 Jeśli czyn stanowi zbrodnię- kara nie niższa od 1/3 dolnej granicy
 Jeśli czyn stanowi występek, przy czym dolna granica jest karą pozbawienia wolności nie niższą

od roku sąd wymierza grzywnę, kare ograniczenia lub pozbawienia wolności

 Jeśli czyn stanowi występek, przy czym dolna granica jest karą pozbawienia wolności niższą niż

rok sąd wymierza grzywnę lub kare ograniczenia wolności

 Jeśli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem lub pozbawieniem wolności-

sąd odstępuje od wymierzenia kary i wymierza środek karny (oprócz pozbawienia praw
publicznych)

Nadzwyczajne złagodzenie kary może byd zastosowane (fakultatywnie):

 W przypadkach przewidzianych w ustawie
 W stosunku do małoletniego jeśli przemawiają za tym względy wychowawczego

oddziaływania kary

 W szczególnych wypadkach, gdy nawet najmniejsza kara byłaby niewspółmiernie surowa

Przypadki szczególne:

 Obligatoryjnie- sąd stosuje złagodzenie kary, jeśli sprawca wyjawi informacje dotyczące

współsprawców oraz istotne okoliczności popełnienia przestępstwa

 Fakultatywnie- jeśli sprawca niezależnie od wcześniejszych wyjaśnieo ujawnił istotne

nieznane dotąd okoliczności popełnienia przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat.

Zbieg przestępstw nadzwyczajnego złagodzenia lub obostrzenia kary. Jeśli zachodzi kilka niezależnych
od siebie podstaw sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie zaostrzyd lub złagodzid, biorąc pod
uwagę zbiegające się podstawy. Jeżeli natomiast podstawy się zbiegają sąd może złagodzid lub
obostrzyd karę.
5. Zmiana rodzaju kary na łagodniejszy . art. 58.

22

Jeśli przestępstwo zagrożone jest karą poniżej 5 lat, sąd może orzec zamiast kary pozbawienia wolności
karę grzywny lub ograniczenia wolności. Przepisu tego nie stosuje się do sprawcy występku umyślnego,
który był wcześniej skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania.
6. Warunkowe zawieszenie wykonania kary.
Jest to odmiana warunkowego skazania. Warunkowe skazanie polega na stwierdzeniu winy sprawcy w
wyroku z jednoczesnym poddaniu sprawcy próbie. Jest to więc odroczenie ostatecznego
rozstrzygnięcia w postaci powstrzymywania się od orzeczenia kary lub od wykonania orzeczonej kary.
Warunkowe zawieszenie należy do tzw. środków probacyjnych.
Przesłanki zastosowania:

 Orzeczono karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2lat, karę ograniczenia wolności albo

grzywnę samoistną

 Warunkowe zawieszenie kary jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary

Przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, właściwości i
warunki osobiste, zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Nie stosuje się warunkowego
zawieszenia kary do sprawcy, który dopuścił się przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej
wielokrotnej, chyba że zachodzą wyjątkowe wypadki.

Okres próby- od do 5 lat gdy zawieszona jest kara pozbawienia wolności, od roku do 3 lat- grzywna lub
ograniczenie wolności. Po 6 miesiącach od kooca okresu próby skazanie ulega zatarciu.
Przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek
dziennych, jeśli jej wymierzenie na innej podstawie jest niemożliwe. Przy zawieszeniu ograniczenia
wolności grzywna do 90 stawek dziennych.
Art. 72- katalog obowiązków, które mogą byd nałożone na sprawcę w przypadku warunkowego
zawieszenia wykonania kary. Jest to katalog otwarty.

Obligatoryjne jest zarządzenie wykonania kary, jeśli skazany w okresie próby popełnił podobne
przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności. Sąd może
(fakultatywnie) zarządzid wykonanie kary, gdy skazany w okresie próby rażąco narusza porządek
prawny, jeśli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków.
Podstawą zarządzenia wykonania kary muszą byd fakty. Sama decyzja o wykonaniu kary musi byd
podjęta w ciągu 6 miesięcy od kooca okresu próby.

VII. Zmiana kary orzeczonej

1. Warunkowe przedterminowe zwolnienie- art. 78. Jest to jeden z trzech środków probacyjnych.
Sens polega na skróceniu okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym.
Podstawową przesłanką warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego pewnej części kary.
Skazanego można zwolnid po odbyciu połowy kary, nie wcześniej jednak niż po 6 miesiącach.
Skazanego w warunkach recydywy specjalnej można zwolnid po upływie 2/3 kary, ale nie wcześniej niż
po roku. Skazanego w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej po ¾ kary, nie wcześniej niż po
roku. 25 lat pozbawienia wolności- zwolniony po odsiedzeniu 15, dożywocie- po odsiedzeniu 25.
Przesłanka materialna- pozytywna prognoza kryminologiczna.
Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby- w zasadzie jest on równy części kary pozostałej do
odbycia, nie krótszy niż 2 lata, nie dłuższy niż 5. Recydywiści- okres nie krótszy niż 3 lata. Dożywocie- 10

23

lat. Jeśli sprawca przebiegł próbę pomyślnie, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego
zwolnienia.
Odwołanie warunkowego zwolnienia- nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności.
Sąd odwołuje warunkowe zwolnienie jeśli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny,
w szczególności gdy dopuścił się innego przestępstwa lub została orzeczona inna kara pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia, gdy uchyla się on od dozoru, wykonania nałożonych
obowiązków lub nałożonych środków karnych.
Warunkowe zwolnienie przy zbiegu kar- gdy występują dwie kary, które nie podlegają łączeniu, tzn.
skazany ma je odbyd osobno. Skazanego można zwolnid po 15 latach, nawet jeśli nie odbył ułamka kary
określonego w art. 78§ 1-2 KK.

2. Kary zastępcze i zmiana kar w toku ich wykonywania.
Nie uiszczona w terminie 30 dni od daty wezwania przez sąd grzywna, podlega ściągnięciu w drodze
egzekucji (jeśli sprawca nie ma możliwości uiszczenia). Jeśli ma możliwośd a tego nie czyni sąd orzeka
wykonanie kary zastępczej pozbawienia wolności. Wykonanie kary zastępczej pozbawienia wolności
może byd warunkowo zawieszone na okres 2 lat.
3. Ułaskawienie, amnestia.
Stosowanie prawa łaski przez Prezydenta RP. W ramach tego prawa można zmniejszyd karę, darowad
ją, uchylid skutki skazania o charakterze publicznym. Nie można jednak zmienid decyzja sądu o
charakterze cywilnoprawnym. Ułaskawienie nie może dotyczyd środków zabezpieczających.
Ułaskawienie jest aktem indywidualnym
Amnestia- akt generalny, złagodzenie lub darowanie kar. Wymaga ona formy ustawowej i nie jest
adresowana do osób oznaczonych co do tożsamości. Od abolicji różni ją to, że polega ona na
darowaniu lub łagodzeniu kar, a nie na darowaniu i puszczeniu w niepamięd.

VIII. Środki zabezpieczające.

1. Istota środków zabezpieczających- Ich jedyną funkcją ma byd zabezpieczenie społeczeostwa przed
niebezpieczeostwem ze strony osób naruszających prawo karne. Dwa rodzaje środków
zabezpieczających: izolacyjno- lecznicze i o charakterze administracyjnym.
2. Stosowanie środków zabezpieczających- mogą byd orzeczone tylko wtedy, gdy niezbędne jest, aby
zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego, związanego z jego chorobą
psychiczną, upośledzeniem umysłowym, uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego.
Środki izolacyjno- lecznicze:

 Umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym
 Szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne- sprawca popełnia przestępstwo w stanie

poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej. Jest to w zasadzie szczególny sposób
wykonania akry.

 Leczenie w zakładzie leczenia odwykowego
 Umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym lub skierowanie go na leczenie ambulatoryjne

3. Środki zabezpieczające o charakterze administracyjnym.

 Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej

działalności gospodarczej.

 Pozbawienie praw publicznych.

24

 Zakaz prowadzenia pojazdów.
 Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych.
 Podanie wyroku do publicznej wiadomości.
 Nawiązka i świadczenie pieniężne.
 Obowiązek naprawienia szkody.
 Obowiązek powstrzymania się od określonych działao.
 Zakaz prowadzenia określonej działalności w stosunku do małoletnich

IX. Przedawnienie. Zatarcie skazania.

1. Przedawnienie. Polega ono na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizowad
odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Trzy rodzaje przedawnienia

 Przedawnienie ścigania- art. 101 KK. Karalnośd przestępstwa ustaje, gdy od czasu jego

popełnienia upłynęło:

30 lat- gdy czyn jest zbrodnią zabójstwa

20- gdy czyn stanowi inną zbrodnię

15- gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 5 lat

10- gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat

5- gdy zachodzą pozostałe występki

Mamy tu do czynienia z przedawnieniem ścigania. Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego-
dalsze ograniczenie ścigania, które nie może nastąpid po upływie roku od czasu dowiedzenia się przez
pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa.

 Przedawnienie wyrokowania- jeżeli w czasie przewidzianym w art. 101 wszczęto

postępowanie przeciwko osobie, to karalnośd ustaje po 10 latach od upływu tego okresu, jeśli
chodzi o zbrodnie, pozostałe występki- 5 lat.

 Przedawnienie wykonania kary- art. 103 KK. Wchodzi w grę, tylko jeśli dojdzie do wydania

wyroku skazującego w podanych terminach. Terminy liczy się od uprawomocnienia się wyroku.
Nie można więc wykonad kary, jeżeli od tego momentu upłynęło :

30- skazanie na karę pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat

15- skazanie na kare pozbawienia wolności powyżej lat 5

10- w razie skazania na inną karę

Spoczywanie biegu przedawnienia- art. 104 KK. Przedawnienie nie biegnie, jeśli przepis ustawy nie
pozwala na wszczęcie lub prowadzenie postępowania. Przeszkoda ta musi mied charakter przeszkody
prawnej, a nie faktycznej.
Wyłączenie przedawnienia- art. 105 KK. Przedawnienia nie stosuje się do zbrodni przeciwko ludzkości,
pokojowi i do przestępstw wojennych. Również do : umyślnego zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała,
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, pozbawienia wolności ze szczególnym udręczeniem. Szczególne
zasady co do biegu przedawnienia tzw. zbrodni komunistycznych wprowadza ustawa z 1998 r. o IPN.

2. Zatarcie skazania. Art. 107 KK.

Wyroki skazujące rejestruje się w Krajowym Rejestrze Karnym. Zatarcie skazania polega na przyjęciu
pewnej fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, że po spełnieniu określonych przesłanek uważa się
osobę skazaną za niekaraną, zaś wpis o skazaniu usuwa się z rejestru. W świetle prawa oznacza to, że
skazany uważany jest za niekaralnego.
Zatarcie skazania w niektórych sytuacjach następuje z mocy prawa np. gdy czyn objęty wyrokiem nie
jest już zagrożony pod groźbą kary, gdy upłynęło 6 miesięcy od pomyślnego odbycia okresu próby przy

25

warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Automatyczne zatarcie skazania na „terminową” karę
pozbawienia wolności lub kare 25 lat , następuje wtedy, gdy upływa 10 lat od jej wykonania,
darowania lub przedawnienia jej wykonania. Na wniosek skazanego sąd może zarządzid zatarcie
skazania na karę pozbawienia wolności po upływie 5 lat, jeśli przestrzegał porządku prawnego, a kara
nie przekraczała 3 lat. Przy skazaniu na dożywocie zatarcie następuje po 10 latach. Rzywna lub
ograniczenie wolności- po 5 latach. Jeśli wyrok nastąpił, ale sąd odstąpił od wymierzenia kary zatarcie
skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.
Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeśli pokrzywdzony był
małoletnim poniżej 15 lat.

Materiały na dwiczenia do mgr Chrzczonowicza.

Spis treści

Rozdział XVI- przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne ..................... 2

Rozdział XVII- przestępstwa przeciwko RP………………………………………………………………………………………….3

Rozdział XVIII- przestępstwa przeciwko obronności ........................................................................... 4

Rozdział XIX- przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu ........................................................................ 5

Rozdział XX- przestępstwa przeciwko bezpieczeostwu powszechnemu .............................................. 9

Rozdział XXI- przestępstwa przeciwko bezpieczeostwu w komunikacji ............................................. 10

Rozdział XXIII- przestępstwa przeciwko wolności ............................................................................. 11

Rozdział XXIV- przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania…………………………………………….11

Rozdział XXV- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności……………………………….........12

Rozdział XXVI- przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece………………………………………………………………13

Rozdział XXVII- przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej………………………………………………14

Rozdział XXIX- przestępstwa przeciwko działalności instytucji paostwowych oraz samorządu
terytorialnego…………………………………………………………………………………………………………………………………16

Rozdział XXX- przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości…………………………………………………17

Rozdział XXXI- przestępstwa przeciwko wyborom i referendum………………………………………………………19

Rozdział XXXII- przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu…………………………………………………19

Rozdział XXXIII- przestępstwa przeciwko ochronie informacji…………………………………………………………20

Rozdział XXXIV- przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów……………………………………………21

Rozdział XXXV- przestępstwa przeciwko mieniu………………………………………………………………………………21

Rozdział XIV, art. 115- objaśnienie wyrażeo ustawowych…………………………………………………………………25

26

2. Rozdział XVI- przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa
wojenne (art. 117- 126)

Zbrodnie przeciwko pokojowi- planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie lub prowadzenie wojny
napastniczej albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumieo lub przyrzeczeo
międzynarodowych, albo współudział w planowaniu lub w zmowie w celu wykonania którejś z
powyższych czynności.

Zbrodnie wojenne- pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych. Obejmuje ono: morderstwa, złe
obchodzenie się lub deportacja na roboty przymusowe ludności cywilnej na okupowanym obszarze.

Zbrodnie przeciwko ludzkości- morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacje i
inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej przed wojną
lub podczas wojny, prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy
popełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią,
niezależnie od tego, czy gwałciła ona, czy też nie prawo wewnętrzne paostwa, gdzie ją popełniono.

1948r.- uchwalono Konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Termin
„ludobójstwo” (genocide) stworzony został przez R. Lemkina. Rozumiał on je jako przestępstwo
polegające na „skoordynowanym planie różnych działao mających na celu zniszczenie istotnych
podstaw życia grup narodowych, z zamiarem unicestwienia tych grup”. Według Konwencji z 1948r.
ludobójstwem jest czyn popełniony w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych
etnicznych, rasowych, religijnych jako takich, a polegający na zabójstwie członków grupy lub na innych
wymienionych w art. 2 Konwencji, działaniach. Ludobójstwo jest uważane za kwalifikowany
(szczególny zamiar sprawcy) typ zbrodni.

Polski Kodeks Karny

Art. 117 KK Przestępstwa przeciwko pokojowi- wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej,
przygotowanie do tego, publiczne nawoływanie do wojny napastniczej

Art. 118- 119 KK- Zbrodnia ludobójstwa ujęta została jako popełniona „ w celu wyniszczenia w całości
lub części grupy narodowej, etnicznej lub wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie.
Pojęcie ludobójstwa w polskim KK ujęto szerzej niż w Konwencji z 1948r. Od strony przedmiotowej-
dopuszczenie się zabójstwa lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu członka takiej grupy oraz na formach
wymienionych w § 2 art. 118 KK. ( m. in. stworzenie dla osób należących do takiej grupy warunków
życia grożących jej biologicznym wyniszczeniem). §3- przygotowanie do ludobójstwa jest karalne. Do
przestępstw przeciwko ludzkości należy też stosowanie przemocy wobec osoby z powodu jej
przynależności do grupy rasowej, narodowej, etnicznej, politycznej lub wyznaniowej- art. 119 KK, lub
publiczne nawoływanie do takich czynów- art. 119 § 2.

27

Art. 120- 126 KK Przestępstwa wojenne- cecha charakterystyczna to podwójna bezprawnośd. ,
ponieważ w znamionach powtarza się zwrot „wbrew nakazom prawa międzynarodowego”.
Sformułowania te odsyłają do międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Reguluje ono takie
kwestie jak : dopuszczalne metody walki i rodzaje broni, traktowanie jeoców wojennych i ludności
cywilnej, uprawnienia władz okupacyjnych. Zobowiązuje ono inne paostwa do karania naruszeo tego
prawa.

3. Rozdział XVII- przestępstwa przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej (art. 127-139)

a. zdrada główna- art. 127 KK. Podmiotem może byd każdy, nie tylko obywatel polski. Strona
podmiotowa- sprawca musi działad mając na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części
obszaru lub zmianę przemocą konstytucyjnego ustroju RP. Jest to więc przestępstwo kierunkowe. Od
strony przedmiotowej zachowanie się sprawcy ma polegad na podjęciu w porozumieniu z innymi
osobami działalności zmierzającej bezpośrednio ku urzeczywistnieniu tego celu. Przygotowanie do
zdrady głównej jest karalne.

Przestępstwo to może byd popełnione przez działanie grupy co najmniej 3 osób. Cel w postaci
„pozbawienia niepodległości RP” może mied charakter przestępny niezależnie od sposobu jego
realizacji. Zmiana ustroju konstytucyjnego natomiast, tylko o tyle, o ile sprawca zmierza do tego
przemocą. „Oderwanie części obszaru” należy rozumied jako każdy sposób, poza sposobem legalnym,
polegającym na cesji części obszaru dokonanej przez uprawniony konstytucyjnie organ, w ramach jego
kompetencji.

b. zamach stanu- art. 128 § 1 KK. Polega na podjęciu działalności zmierzającej do usunięcia przemocą
konstytucyjnego organu RP. Jest to również przestępstwo kierunkowe. Zamach stanu ujęty jest jako
quasi- usiłowanie. Znamiona tego przestępstwa wypełnia sprawca, nawet nie stosując jeszcze
przemocy, ale zmierza do tego np. prowadzi oddział wojsk. Karalne jest przygotowanie do zamachu
stanu- art. 128 § 2. Przestępstwo pokrewne zamachowi stanu- wywieranie wpływu przemocą lub
groźbą bezprawną na czynności urzędowe konstytucyjnego organu RP- art. 128 § 3 kk.

c. zdrada dyplomatyczna- art. 129 KK. Przestępstwo indywidualne. Podmiotem może byd tylko osoba
upoważniona do występowania w imieniu RP w stosunkach z urzędem obcego paostwa (np.
ambasador), w stosunkach z rządem obcego paostwa lub zagraniczną organizacją. Strona
przedmiotowa ujęta dośd ogólnie. Zachowanie się sprawcy ma polegad na „działaniu na szkodę RP”.
Znamiona zdrady dyplomatycznej wypełnia każde umyślne (w zamiarze bezpośrednim lub
indywidualnym) szkodliwe dla interesów RP działanie, nawet jeśli sama szkoda nie nastąpiła.

d. szpiegostwo- art. 130 KK. „Obcy wywiad”- instytucja obcego paostwa wyspecjalizowana w zbieraniu
w sposób tajny informacji dotyczących innych paostw w celu ich wykorzystania w działalności
politycznej, gospodarczej lub wojskowej.

Formy szpiegostwa:

28

 Branie udziału w działalności obcego wywiadu przeciwko RP- polegad może na werbowaniu

agentów, dostarczaniu środków technicznych, szkoleniu. Art. 130 § 1 KK obejmuje jednak tylko
wycinek działalności obcego wywiadu dotyczący interesów RP.

 Udzielanie obcemu wywiadowi informacji, których przekazanie może wyrządzid szkodę RP przez

osobę, która bierze udział w obcym wywiadzie lub działa na jego rzecz- nie muszą to byd informacje
objęte tajemnicą, ale przekazanie informacji jawnych z reguły nie będzie się łączyło z
niebezpieczeostwem szkody dla Polski. Sprawcą może byd obywatel polski lub cudzoziemiec.

 Organizowanie działalności obcego wywiadu lub kierowanie nim- kwalifikowana forma szpiegostwa.

Art. 130 §4. Interpretacja tego przepisu musi więc byd zwężająca kontekście poprzednich
paragrafów art. 130. Przygotowanie do szpiegostwa- art. 130 § 3- działania takie wypełniają
znamiona określone w § 3 tylko wtedy, gdy dotyczą wiadomości, których przekazywanie może byd
szkodliwe dla RP, ponadto gdy podejmowane są w celu udzielenia ich obcemu wywiadowi. Przepis
ten kryminalizuje tez zgłaszanie gotowości działania na rzecz obcego wywiadu przeciwko RP.

e. dezinformacja wywiadowcza- art. 132. Typ przestępstwa związany z działalnością polskiego
wywiadu. Podmiotem może byd tylko agent polskiego wywiadu, który zachowuje się nielojalnie
wprowadzając ten wywiad w błąd przez dostarczenie mu podrobionych lub przerobionych
dokumentów lub innych przedmiotów albo ukrywanie prawdziwych lub udzielanie fałszywych
informacji mających istotne znaczenie dla RP.

f. czynny żal- art. 131 KK. Specyficzne uregulowanie czynnego żalu przy usiłowaniu lub przygotowaniu
niektórych przestępstw przeciwko RP.

§1- nie podlega karze za usiłowanie zdrady głównej, zamachu stanu lub szpiegostwa, ten kto
dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu ścigania wszystkie istotne
okoliczności popełnionego czynu. Obejmuje to także bezkarnośd przygotowania. Przepis ten stanowi
lex specialis wobec art. 15 §1.

§2- rygorystyczne ujęcie warunków bezkarności przy czynnym żalu osoby dopuszczającej się
przygotowania do zamachu stanu lub szpiegostwa, a także sprawcy przestępstwa zdrady
dyplomatycznej. Zapewne przez przeoczenie ustawodawca nie objął tym przepisem przygotowania do
zdrady głównej.

g. znieważenie Narodu- art. 133 KK. Warunkiem przestępności takiego zachowania się jest, by
zachowanie sprawcy odbywało się publicznie, tj. w takim miejscu lub w taki sposób, że może ono byd
dostrzeżone przez bliżej nieokreśloną lub większą liczbę osób. Pojęcie znieważenia ma takie samo
znaczenie jak w art. 216 KK. Musi jednak dotyczyd albo narodu albo paostwa polskiego w całości.
Pojęcie narodu należy rozumied jako ogół obywateli RP.

h. zamach na prezydenta RP- art. 134- 135 KK. Przestępstwa przeciwko Prezydentowi RP.
Najpoważniejsze to zamach na życie Prezydenta. Jest to działanie polegające na usiłowaniu zabójstwa.
Art. 135 § 1 KK- czynna napaśd na Prezydenta polega na działaniu zmierzającym co najmniej do
naruszenia nietykalności cielesnej.

Art. 135 § 2 KK- publiczna zniewaga Prezydenta. Jest to zniewaga w rozumieniu art. 216 KK. Jest to
przestępstwo polegające na naruszeniu w formie werbalnej lub innej , godności osobistej Prezydenta.
Art. 135 § 2 KK nie obejmuje jednak przypadków zniesławienia.

29

i. znieważenie symboli paostwowych- art. 137 KK. Jest to publiczne znieważanie, niszczenie,
uszkadzanie lub usuwanie godła, sztandaru, bandery, flagi lub innego znaku paostwowego. §2 – karane
identyczne zachowanie na terytorium paostwa polskiego w stosunku do symboli paostwa obcego
wystawionych przez przedstawicielstwo takiego paostwa lub na zarządzenie polskiego organu władzy.

j. zamachy na funkcjonariuszy paostw obcych- art. 136 KK. §1- czynna napaśd na głowę paostwa
obcego, szefa przedstawicielstwa lub osobę korzystającą z podobnej ochrony. §2 – to samo
przestępstwo popełnione w stosunku do osoby należącej do personelu dyplomatycznego,
przedstawicielstwa obcego paostwa, w związku z pełnieniem przez nich obowiązków służbowych. §3-
4- publiczne znieważanie wyżej wymienionych osób. Przepisy tego art. stosuje się pod warunkiem
wzajemności.

4. Rozdział XVIII- przestępstwa przeciwko obronności (art. 140- 145)

a. zamach na jednostkę sił zbrojnych (dywersja)- art. 140 KK. Przestępstwo kierunkowe, gdyż do jego
znamion należy cel osłabienia mocy obronnej RP. Typ kwalifikowany, który może byd popełniony z
winy mieszanej, jest to przestępstwo połączone z następstwem w postaci śmierci człowieka lub
uszczerbku na zdrowiu wielu osób. Karalne jest również przygotowanie do dywersji.

b. służba w obcym wojsku- art. 141 – 142 KK. Zagrożone jest pod groźbą kary obywatelom polskim
przyjęcia, bez zgody właściwego organu, obowiązków wojskowych w obcym wojsku lub organizacji
wojskowej. Nie dotyczy to osób z podwójnym obywatelstwem, jeśli zamieszkują oni na terytorium
innego paostwa. Zakazane jest również przyjęcie obowiązków w zakazanej przez prawo
międzynarodowe wojskowej służbie najemnej. Najemnicy nie mają prawa do uzyskania statusu jeoca
wojennego lub kombatanta.

Art. 142- kara za zachowanie się polegające na prowadzeniu zaciągu obywateli polskich lub
przebywających na terytorium RP cudzoziemców do służby wojskowej w obcym wojsku lub obcej
organizacji wojskowej. Surowsza kara przewidziana jest za werbowanie do służby najemnej.

c. uchylanie się od służby wojskowej- art. 143- 147 KK.

Art. 143 §1- spowodowanie u siebie lub dopuszczenie, by ktoś inny spowodował, ciężkiego uszczerbku
na zdrowiu, albo innego naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia w celu uzyskania
zwolnienia z odbywania służby wojskowej lub odroczenia tej służby. Odmianą tego przestępstwa jest
też używanie podstępu w celu wprowadzenia w błąd właściwego organu. Art. 143 §2 - karalne jest też
spowodowanie wyżej wymienionych skutków. Typem uprzywilejowanym jest popełnianie tego rodzaju
działao w celu uchylenia się od służby zastępującej służbę wojskową.

Art. 144 §1 KK- niezgłoszenie się do pełnienia czynnej służby wojskowej przez osobę powołaną do tej
służby. Art. 145- dotyczy zachowao się osoby odbywającej służbę zastępującą służbę wojskową. Art.
146- nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia jeśli sprawca dobrowolnie
powrócił, a jego obecnośd trwała nie dłużej niż 14 dni. Art.147- nadzwyczajne złagodzenie kary lub

30

odstąpienie od jej wymierzenia jeśli sprawca uchylający się od służby wojskowej w chwili popełnienia
czyny był niezdolny do pełnienia służby wojskowej.

5. Rozdział XIX- przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (art. 148- 162)

a. zabójstwo, morderstwo i zabójstwo w afekcie- art. 148 KK.

Zabójstwo- art. 148 §1. Zabójstwo umyślne typu podstawowego, użycie sformułowania „Kto zabija
człowieka…” Jest to przestępstwo materialne, ponieważ do jego znamion należy skutek w postaci
śmierci człowieka. Rozumie się przez to nie śmierd kliniczną, ale tzw. śmierd mózgową. Śmierd
mózgowa to trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu. Skutek ten może byd spowodowany
przez działanie lub zaniechanie. Zabójstwo może byd popełnione w zamiarze bezpośrednim i
ewentualnym.

Od jakiego momentu płód staje się człowiekiem? wyróżniamy 4 koncepcje:

 Moment pierwszego samodzielnego oddechu (kryterium fizjologiczne)
 Moment oddzielenia się płodu od ciała matki (kryterium przestrzenne)
 Moment początku porodu, tj. pierwszych bólów porodowych (kryterium położnicze)
 Moment osiągnięcia przez płód zdolności do życia poza organizmem matki

Czy można kwestionowad człowieczeostwo dzieci urodzonych ze znacznymi zniekształceniami
fizycznymi lub wadami psychicznymi? Żaden stopieo upośledzenia fizycznego lub psychicznego istoty
urodzonej przez kobietę nie powoduje wykluczenia go z zakresu pojęcia „człowiek”.

Morderstwo- art. 148 §2. Jest to kwalifikowany typ zabójstwa umyślnego. Kara za popełnienia
morderstwa to 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotnie pozbawienie wolności. Karze za
morderstwo podlega także sprawca, który jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był
wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo- art. 148 §3

Morderstwem jest umyślne zabicie człowieka, jeśli zostało popełnione:

 Ze szczególnym okrucieostwem
 W związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem
 Z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych

Zabójstwo w afekcie- art. 148 §4. Typ uprzywilejowany. Wskazuje ono na niższy stopieo winy sprawcy.
Sprawca tego przestępstwa działa „w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami”.
Silne wzburzenie- stan psychiczny (niepatologiczny), polegający na przewadze emocji nad intelektem,
powodujący ograniczenie kontrolującej funkcji mózgu. Silne wzburzenie może byd rezultatem
gwałtownej reakcji na czynniki zew, jak również byd rezultatem dłuższego procesu psychicznego,

31

zakooczonego reakcją wybuchową. Nawet premedytacja nie wyklucza działania w stanie silnego
wzburzenia. Wzburzenie ponadto musi byd usprawiedliwione okolicznościami. W orzecznictwie SN
dominuje pogląd, iż usprawiedliwione okolicznościami jest silne wzburzenie wtedy, gdy jest ono
reakcją na zachowanie się późniejszego pokrzywdzonego. To zachowanie się pokrzywdzonego musi
polegad na wyrządzeniu sprawcy krzywdy, a w każdym razie ma to byd zachowanie się oceniane w
społeczeostwie jako naganne np. znęcanie się nad pokrzywdzonym, zdrada małżeoska, ciężka obelga.

Jeśli silne wzburzenie sięga stopnia powodującego znaczne ograniczenie poczytalności to stosuje się
kwalifikację z art. 148 §4 , ale bez możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary.

b. dzieciobójstwo- art. 149 KK. Typ uprzywilejowany ze względu na zmniejszoną winę. Najnowsza
zmiana (8.07.1999r.) nadaje temu przepisowi brzmienie: „Matka, która zabija dziecko w okresie
porodu pod wpływem jego przebiegu podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

c. zabójstwo eutanatyczne- art. 150 KK. Jest to zabójstwo na żądanie ofiary i pod wpływem
współczucia dla niej. Zabicie człowieka w takich okolicznościach może bardzo znacznie obniżad winę
sprawcy. Wymaga się jednak spełnienia koniunktywnie dwóch warunków: istnienia żądania ofiary oraz
szczególnej pobudki działania po stronie sprawcy, w postaci współczucia dla przyszłej ofiary. Powodem
takim powinny byd cierpienia fizyczne osoby nieuleczalnie chorej. Jeśli zachodzi wyjątkowy wypadek
sąd może nadzwyczajnie złagodzid karę lub odstąpid od jej wymierzenia.

d. namowa lub pomoc do samobójstwa- art. 151 KK. Przestępstwem jest doprowadzenie do zamachu
samobójczego namową lub przez udzielenie pomocy. Jest to przestępstwo materialne. Wymaganym
przez przepis skutkiem jest samo usiłowanie zabójstwa, które nie musi byd skuteczne. Przestępstwo to
może byd popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim (w formie namowy) lub w obu postaciach
zamiaru (w formie udzielenia pomocy). Namowa lub pomoc do samobójstwa osoby małoletniej,
niepoczytalnej lub o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej może byd potraktowana jako
zabójstwo.

e. nieumyślne spowodowanie śmierci- art. 155 KK. Od strony przedmiotowej polega na nieostrożnym
zachowanie się sprawcy, którego skutkiem była śmierd człowieka. Podmiotowa strona tego
przestępstwa polega na popełnieniu go przez lekkomyślnośd lub niedbalstwo sprawcy. W art. 156 §3
stypizowano nieumyślne spowodowanie śmierci jako następstwo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Jest
to przestępstwo do którego ma zastosowanie konstrukcja winy mieszanej.

f. przestępstwa związane z aborcją- 152-154 KK.

Art. 152 KK- typ przestępstwa polegający na przerwaniu ciąży za zgodą kobiety, ale z naruszeniem
przepisów ustawy oraz na nakłanianiu kobiety do przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy

32

lub udzielenie jej do tego pomocy. Typ kwalifikowany w powyższych sytuacjach, gdy dziecko osiągnęło
zdolnośd do samodzielnego życia poza organizmem matki. Sama kobieta nie podlega
odpowiedzialności karnej za to przestępstwo. Przepis ten nie dotyczy płodu rozwijającego się poza
organizmem matki.

Wg Ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania
ciąży, dokonanie przerwania ciąży wyłącznie przez lekarza może mied miejsce, gdy zachodzi jedna z
trzech sytuacji:

 Ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej. Takie przerwanie ciąży

dozwolone jest w każdym jej stadium

 Badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieostwo

ciężkiego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego
życiu. Takie przerwanie ciąży jest ograniczone czasowo- do chwili uzyskania przez płód
zdolności do samodzielnego życia poza organizmem matki.

 Gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego np.

zgwałcenia. Prokurator stwierdza wystąpienie takiej okoliczności. Przerwanie ciąży jest
dopuszczalne gdy od początku ciąży nie minęło więcej niż 12 tygodni.

Art. 153 KK- przestępstwo polegające na stosowaniu przemocy wobec kobiety ciężarnej lub przerwanie
ciąży bez jej zgody w inny sposób albo doprowadzenie kobiety ciężarnej do przerwania ciąży przemocą,
groźbą bezprawną lub podstępem. Typ kwalifikowany zachodzi, gdy dziecko poczęte osiągnęło
zdolnośd do samodzielnego życia poza organizmem matki.

Art. 154 KK- przestępstwo polegające na przerwaniu ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, którego
następstwem jest śmierd kobiety ciężarnej oraz analogiczne przestępstwo, przy którym następstwo
takie jest wynikiem przerwania ciąży wbrew woli kobiety. Przestępstwa te mogą byd popełnione z winy
mieszanej.

g. spowodowanie uszczerbku na zdrowiu- art. 156-157 KK. Uszczerbek na zdrowiu- naruszenie
czynności narządu ciała oraz spowodowanie rozstroju zdrowia. Naruszenie czynności narządu ciała
polega na naruszeniu ciągłości tkanek człowieka w postaci zranienia zewnętrznego lub wewnętrznego.
Rozstrój zdrowia to spowodowanie zmian chorobowych o charakterze czynnościowym np. zakażenie
żółtaczką. Trzy stopnie uszczerbku na zdrowiu:

 Ciężki polega na :

 pozbawieniu człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia
 spowodowaniu innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub

długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej
albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego istotnego
zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.

Ścigany on jest z oskarżenia publicznego

 Średni obejmuje pozostałe przypadki. Ścigany z oskarżenia publicznego, wyjątek: gdy średni

uszczerbek spowodowany jest nieumyślnie, gdy osobą pokrzywdzoną jest osoba najbliższa,
wówczas ścigany on jest z oskarżenia prywatnego

33

 Lekki – pozostałe przypadki, z wyjątkiem tych, gdy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój

zdrowia nie trwało dłużej niż 7 dni. Ścigany na wniosek ofiary.

h. bójka i pobicie- art. 158- 159 KK.

Bójka- starcie między co najmniej trzema osobami, z których każda występuje w starciu w podwójnej
roli- atakującego i broniącego się. Pobicie- zajście, w którym przynajmniej dwie osoby występują
czynnie przeciwko innej osobie lub osobom. Zachowanie się sprawców bójki i pobicia ma polegad na
„braniu udziału” np. zachęcanie do walki.

Art. 158 §1- niebezpieczna bójka (pobicie)- naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeostwo
utraty życia albo ciężkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu. §2-3- udział w bójce lub pobiciu
kwalifikowany ze względu na następstwa w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci. Skutki
te muszą byd przyczynowo powiązane z bójką- muszą byd jej następstwem. Są to przestępstwa
popełniane z winy mieszanej tzn. sam udział w bójce musi byd umyślny, ale następstwa bójki mogą byd
objęte nieumyślnością.

Art. 159 – przestępstwo brania udziału w bójce lub pobiciu połączone z użyciem broni palnej, noża lub
innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu. Jest to przestępstwo formalne- nie wymagane jest
nastąpienie jakiegokolwiek skutku. Przez przedmiot niebezpieczny należy rozumied przedmiot, który ze
względu na swe właściwości, używany w sposób zwykły w takich sytuacjach, stwarza
niebezpieczeostwo uszkodzenia ciała lub śmierci człowieka.

i.narażenie na niebezpieczeostwo- art160- 161 KK. Art. 160- narażenie człowieka na bezpośrednie
niebezpieczeostwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Chodzi tu o stworzenie stanu,
grożącego innej osobie nastąpieniem w najbliższym czasie jednego z tych skutków. Kwalifikowanym
typem jest popełnienie tego przestępstwa przez osobę, która ma obowiązek troszczenia się o osobę
narażoną na niebezpieczeostwo, np. ojciec w stosunku do dziecka. §4- czynny żal, gdy sprawca
dobrowolnie uchyla niebezpieczeostwo, które wcześniej sam spowodował nie podlega karze.
Przestępstwo to jest ścigane na wniosek poszkodowanego.

Bezpośrednie narażenie innej osoby na zakażenie wirusem HIV przez osobę zarażoną nim i świadomą
tego faktu. Jest to przestępstwo indywidualne. Podobnie skonstruowany typ przestępstwa, ale w
kontekście choroby wenerycznej lub innej zakaźnej przewidziany jest w art. 161. Ściganie tych
przestępstw na wniosek pokrzywdzonego.

j. nieudzielenie pomocy w niebezpieczeostwie- art. 162 KK. Jest to przestępstwo powszechne,
polegające na zaniechaniu. Nałożony jest obowiązek udzielenia pomocy na każdego. Kto jest
świadkiem położenia innej osoby grożącego bezpośrednim niebezpieczeostwem utraty życia lub
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli natomiast pomocy nie udziela osoba, która na prawny
obowiązek pomóc, np. lekarz to może odpowiadad za jego spowodowanie poprzez zaniechanie np. za
nieumyślne spowodowanie śmierci. Odpowiedzialnośd innych osób ogranicza się do formalnego
przestępstwa, tzn. zarzut wobec nich ogranicza się do samego nieudzielenia pomocy. Brak

34

przestępstwa, gdy udzielenie pomocy mogłoby narazid pomagającego lub inną osobę na
niebezpieczeostwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Nie ma obowiązku udzielenia
pomocy, gdy możliwe jest udzielenie pomocy ze strony osoby lub instytucji do tego powołanej.

k. przestępstwa związane z problemem narkomanii- 29.07.2005 „Ustawa o przeciwdziałaniu
narkomanii”.

6. Rozdział XX- przestępstwa przeciwko bezpieczeostwu powszechnemu (art.
163-170 KK)

a. sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego albo jego niebezpieczeostwa.

Art. 163 KK- sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego (zagrażającego życiu lub zdrowiu
wielu osób lub mieniu w wielkich rozmiarach). Zdarzenie powszechnie niebezpieczne może mied
postad:

 Pożaru
 Zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu
 Eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia

energii, substancji trujących, duszących, parzących

 Gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego

Przestępstwo to może byd popełnione również nieumyślnie.

Art. 164 KK- sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeostwa nastąpienia zdarzenia powszechnie
niebezpiecznego. Niebezpieczeostwo musi byd bezpośrednie tzn. grożące nastąpieniem szkodliwego
skutku w najbliższym czasie.

b. inne postaci powszechnego niebezpieczeostwa- art. 165 KK. Przepis ten dotyczy wprowadzenia
bezpośredniego niebezpieczeostwa przez:

 Spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego, szerzenia się choroby zakaźnej, albo zarazy

zwierzęcej lub roślinnej.

 Wyrabianie lub wprowadzanie do obrotu szkodliwych dla zdrowia substancji środków

spożywczych lub innych artykułów powszechnego użytku, albo nieodpowiadających warunkom
jakości środków farmaceutycznych.

 Uszkodzenie lub unieruchomienie narzędzia użyteczności publicznej albo urządzenia

zabezpieczającego przed nastąpieniem niebezpieczeostwa powszechnego.

 Zakłócenie, uniemożliwianie lub wpływanie w inny sposób na automatyczne gromadzenie,

przechowywanie lub przekazywanie danych informatycznych

 Działanie w inny sposób w okolicznościach szczególnie niebezpiecznych.

c. piractwo w komunikacji wodnej lub powietrznej (art. 166-170)

35

art. 166-167- przestępstwo porwania statku wodnego lub powietrznego przez sprawcę, który stosuje
podstęp, gwałt na osobie lub groźbę użycia takiego gwałtu. Surowsza kara- gdy taki czyn sprowadza
niebezpieczeostwo powszechne, jeszcze surowsza, gdy następstwem sprowadzenia niebezpieczeostwa
jest śmierd człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

Art. 167 §1- zagrożenie bezpieczeostwa statku poprzez umieszczenie na nim urządzenia lub substancji
zagrażającej bezpieczeostwu osób lub mieniu znacznej wartości.

Art. 170- przygotowanie do klasycznego piractwa. Jego znamiona wypełnia tan, kto uzbraja lub
przysposabia statek morski przeznaczony do dokonania na morzu rabunku lub przyjmuje służbę na
takim statku.

7. Rozdział XXI- przestępstwa przeciwko bezpieczeostwu w komunikacji (art.
173-179)

a. katastrofa komunikacyjna- art. 173. Katastrofa ma zagrażad życiu wielu osób albo mieniu w wielkich
rozmiarach, do znamion tego przestępstwa należy element niebezpieczeostwa powszechnego.
Przestępstwo to może byd popełnione umyślnie, nieumyślnie lub z winy mieszanej. Art. 173 §4- typ
kwalifikowany nieumyślnego spowodowania katastrofy. Definicji katastrofy brak w kodeksie karnym.

Definicja katastrofy w ruchu lądowym (SN)- wydarzenie zakłócające w sposób nagły i groźny ruch
lądowy, sprowadzając konkretne, rozległe i dotkliwe skutki obejmujące większą liczbę ludzi oraz mienie
w znacznych rozmiarach oraz niosące ze sobą niebezpieczeostwo zagrożenia bezpieczeostwa
powszechnego.

Definicja katastrofy (uzasadnienie do projektu KK)- zdarzenie w ruchu, które już spowodowało znaczne
szkody w mieniu, a równocześnie groziło w momencie jego przebiegu życiu lub zdrowiu wielu osób
albo mieniu wielkich rozmiarów.

Art. 174- spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeostwa katastrofy komunikacyjnej. Art. 175-
karalnośd czynności przygotowawczych do przestępstwa umyślnego spowodowania katastrofy
komunikacyjnej. Art. 176- czyny żal, sprawca nie podlega karze, gdy dobrowolnie uchylił grożące
niebezpieczeostwo.

b. wypadek komunikacyjny art. 177 KK. Przestępstwo to może byd popełnione w miejscu, gdzie
faktycznie odbywa się ruch pojazdów. Podmiotem tego przestępstwa może byd każdy, także pieszy.
Przestępstwo to ma charakter nieumyślny. Określone skutki jak np. średni uszczerbek na zdrowiu lub
ciężki uszczerbek na zdrowiu albo śmierd osoby muszą pozostawad w związku przyczynowym z
naruszeniem zasad bezpieczeostwa.

36

c. zaostrzenie ustawowego wymiaru kary- art. 178 KK. Następuje ono za przestępstwo spowodowania
katastrofy komunikacyjnej albo wypadku komunikacyjnego wobec sprawcy, który popełnił jedno z tych
przestępstw w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia.

Stan nietrzeźwości art. 115 §16:

 Zawartośd alkoholu we krwi przekracza 0,5‰ albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę

wartośd

 Zawartośd alkoholu w 1

wydychanego powietrza przekracza 0,25mg albo prowadzi do

stężenia przekraczającego tę wartośd.

Środek odurzający- każda substancja pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działająca na
ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 2 do
ustawy.

d. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości- art. 178 a KK. Przekształcenie w przestępstwo będące
dotychczas wykroczeniem ( 14.04.2000 r.) prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem
środka odurzającego, pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (§1).
Przestępstwem jest też prowadzenie w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego
innego pojazdu, jeśli miało to miejsce na drodze publicznej albo w strefie zamieszkania.

e. inne przestępstwa przeciwko bezpieczeostwu w komunikacji.

8. Rozdział XXIII- przestępstwa przeciwko wolności (art. 189- 193 KK)

a. pozbawienie człowieka wolności- art. 189 KK. Odnosi się do wolności wyłącznie w sensie fizycznym,
czyli wolności zmiany miejsca przebywania. Jest to przestępstwo umyślne. Pozbawienie człowieka
wolności przez niedbalstwo lub lekkomyślnośd nie jest przestępstwem, chyba że wynika z
niedopełnienia obowiązków lub przekroczenia uprawnieo funkcjonariusza publicznego i wyrządza
pokrzywdzonemu istotną szkodę. Pozbawienie wolności może byd popełnione w różnych formach np.
zamknięcie, związanie. Art. 189 §2 przewiduje kwalifikowany typ pozbawienia wolności- gdy
pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem. Pozbawienie
wolności jest przestępstwem trwałym.

b. groźba karalna- art. 190 KK. Polega ona na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej
szkodę lub szkodę najbliższych. Przedmiotem ochrony jest tu wolnośd psychiczna, wolnośd od strachu.
Jest to przestępstwo materialne, bo do jego znamion należy skutek w postaci uzasadnionej obawy
adresata groźby, że będzie ona spełniona. Groźba nie musi byd wymierzona słownie, wystarczy
jakiekolwiek zachowanie się sprawcy, którego treścią jest groźba popełnienia przestępstwa. Groźba
karalna jest ścigana na wniosek pokrzywdzonego.

37

c. zmuszanie- art. 191 KK. Narusza ono wolnośd człowieka do zachowania się zgodnie ze swoją wolą.
Działanie sprawcy polega na stosowaniu przemocy wobec osoby lub groźby bezprawnej w celu
zmuszenia innej osoby do działania, zaniechania lub znoszenia.

Przemoc wobec osoby- bezpośrednie fizyczne oddziaływanie na człowieka, które uniemożliwia opór
lub go przełamuje albo wpływa na kształtowanie się woli przez stosowanie fizycznej dolegliwości. Jest
to więc zarówno przymus absolutny (vis absoluta) jak i względny (vis compulsiva)

Groźba bezprawna- obejmuje groźbę popełnienia przestępstwa, groźbę spowodowania postępowania
karnego i groźbę rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego najbliższych. Jest to
przestępstwo formalne kierunkowe. Zmuszanie mieści w sobie różnego rodzaju zachowania m. in.
szantaż, zmierzanie do legalnego stanu rzeczy z pominięciem przewidzianego przez prawo trybu. Art.
192 – szczególną odmianą zmuszania będzie wymuszanie zwrotu wierzytelności a także wykonanie
zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta.

d. naruszenie miru domowego- art. 193 KK. Mir domowy- wolnośd niezakłóconego korzystania z
domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu. Zachowanie się sprawcy ma
polegad na wdarciu się do obiektu lub nieopuszczaniu go wbrew żądaniu osoby uprawnionej (nawet
jeśli wejście do obiektu miało charakter legalny). Wdarcie się to wejście przy użyciu przemocy.

9. Rozdział XXIV- przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania (art.
194- 196 KK)

Art. 194 KK- dyskryminacja na tle bezwyznaniowości lub przynależności wyznaniowej. Działanie
sprawcy ma polegad na ograniczeniu obywatela w jego prawach na podstawie tych właśnie względów.

Art. 195 KK- złośliwe przeszkadzanie publicznemu wykonaniu aktu religijnego kościoła lub innego
związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacja prawnej. Przedmiotem przestępstwa jest wolnośd
wykonywania kultu religijnego

Art. 195 § 2 KK – złośliwe przeszkadzanie pogrzebowi lub uroczystościom, lub obrzędom żałobnym
albo znieważanie zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego. Działanie musi byd
umyślne i jednocześnie złośliwe

Art. 196 KK- obrażanie uczud religijnych innych osób przez działanie polegające na publicznym
znieważaniu przedmiotów czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania
obrzędów religijnych. Jest to przestępstwo materialne. Znieważanie może mied postad werbalną lub
polegad na innym zachowaniu się sprawcy, który w zamiarze bezpośrednim w demonstracyjny sposób
publicznie okazuje lekceważenie lub pogardę dla przedmiotu kultu, chcąc obrazid uczucia religijne
innych, lub godząc się na taki skutek.

38

10. Rozdział XXV- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności
(art. 197-205 KK)

a. zgwałcenie- art. 197 KK. Polega ono na doprowadzeniu innej osoby przemocą, groźbą bezprawną
lub podstępem do obcowania płciowego albo do poddania się innej czynności seksualnej albo
wykonania takiej czynności. Obcowanie to spółkowanie lub jego surogaty (stosunki oralne, kontakty
homoseksualne). Inne czynności seksualne to takie zachowanie się zaspokajające popęd seksualny,
które nie mieści się w pojęciu obcowania płciowego (masturbacja, obmacywanie). Zgwałcenie jest
następstwem materialnym, skutkiem zawartym w znamionach jest obcowanie płciowe, poddanie się
innej czynności seksualnej lub wykonanie jej. Współsprawcą jest też osobą stosująca siłę by zmusid
ofiarę do obcowania z jego towarzyszem. Trzy rodzaje popełnienia zgwałcenia to podstęp, bezprawna
groźba, przemoc. Podstęp to takie działanie sprawcy, które doprowadza do skutku zawartego w art.
197 wbrew woli tej osoby, przez spowodowanie jej błędu co do tożsamości sprawcy lub charakteru
podejmowanych czynności, albo działanie sprawcy, który przez wprowadzenie innej osoby w błąd
doprowadza ją do stanu uniemożliwiającego stawianie oporu. Zgwałcenie jest przestępstwem
powszechnym. Sprawcą może byd każdy odpowiadający ogólnym cechom podmiotu. Nie wyklucza
faktu zgwałcenia fakt, że ofiarą jest osoba pozostająca w związku małżeoskim ze sprawcą.

Dwa kwalifikowane typy zgwałcenia. Zachodzą one gdy sprawca działa ze szczególnym
okrucieostwem lub z inną osobą. Zgwałcenie zbiorowe ma miejsce, gdy bierze w nim udział co
najmniej 2 współsprawców. Szczególne okrucieostwo- stosowanie środków drastyczniejszych niż
konieczne dla przełamania oporu ofiary, zadawanie innych dotkliwych cierpieo lub godzenie w zdrowie
lub dobra osobiste ofiary, nawet jeśli mają na celu przełamanie oporu.

b. czynności seksualne z osobą bezradną lub niepoczytalną- art. 198 KK. Skutek podobny jak przy
zgwałceniu, ale doprowadzony w inny sposób. Tym sposobem jest wykorzystanie bezradności innej
osoby lub jej niepoczytalności. Nie ma przestępstwa, gdy mimo istnienia stanu z art. 198, istnienie
domniemana zgoda osoby na współżycie seksualne.

c. nadużycie zależności- art. 199 KK. Sposób działania sprawcy ma polegad na nadużyciu stosunku
zależności lub wyzyskaniu krytycznego położenia. Stosunek zależności ma miejsce gdy
nieposłuszeostwo osoby zależnej może mied dla niej negatywne skutki. Nadużycie ma miejsce, gdy
sprawca świadomie używa tego elementu jako czynnika nacisku na psychikę pokrzywdzonego i
ukierunkowuje jej decyzje w pożądanym przez siebie kierunku. Nie jest przestępstwem akceptacja
inicjatywy osoby podporządkowanej liczącej na awans, nagrodę.

Kwalifikowany typ- gdy przestępstwo to zostało popełnione na szkodę małoletniego. Uwiedzenie (art.
199 §3) doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego, nadużywając zaufania lub udzielając
mu korzyści majątkowej lub osobistej albo ich obietnicy.

d. czynności seksualne z dzieckiem (czyn lubieżny)- art. 200 KK. Znamiona wypełnia ten, kto obcuje
płciowo z małoletnim poniżej 15 lat lub dopuszcza się względem takiej osoby innej czynności

39

seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom lub do ich wykonania. Nie jest
przestępstwem stosunek dwojga 14- latków. 2005- nowy typ przestępstwa- prezentacja w celu
zaspokojenia seksualnego małoletniemu poniżej 15 lat wykonywania czynności seksualnej.

e. kazirodztwo- art. 201 KK. Jest to dopuszczanie się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego,
zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry.

f. rozpowszechnianie pornografii- art. 202 KK. §1- publiczne prezentowanie treści pornograficznych w
taki sposób, że może to narzucid jej odbiór osobie, która tego sobie nie życzy. Przedmiot mający
charakter pornograficzny to taki, który jest obliczony na wywołanie podniecenia seksualnego, z
wyłączeniem przedmiotów mających charakter dzieł sztuki. M. Filar- przedmioty pornograficzne to
przedmioty, których treścią jest przedstawianie czynności seksualnych sprzecznych z przyjętymi
wzorcami zachowao seksualnych. Jego zdaniem należy posługiwad się kryterium estetycznym.

§3- twarda pornografia- treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo związane z użyciem
przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem. Szereg czynności prowadzących do jej
rozpowszechnienia, rozpowszechnianie i publiczne prezentowanie jest przestępstwem.

§2- karalne jest prezentowanie treści pornograficznych małoletniemu poniżej 15 lat i udostępnianie
mu przedmiotów o charakterze pornograficznym.

§4- karalne utrwalanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej 15 lat oraz samo
sprowadzanie, przechowywanie lub posiadanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego
poniżej 15 lat.

g. zmuszanie do prostytucji- art. 203 KK. Zmuszanie to odbywa się przemocą, groźbą bezprawną,
podstępem lub przy wykorzystaniu stosunku zależności lub krytycznego położenia.

11. Rozdział XXVI- przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (art. 206- 211)

a. bigamia- art. 206 KK. Polega na zawarciu małżeostwa przez osobę, która pozostaje już w ważnym
związku małżeoskim. Jest to przestępstwo trwałe.

b. znęcanie się- art. 207 KK. Znęcanie psychiczne lub fizyczne nad osobą najbliższą lub inną osobą
pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub
osobą nieporadną ze względu na jej stan fizyczny lub psychiczny. Znęcanie się to działanie lub
zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dolegliwych cierpieo moralnych,
powtarzający się albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie. Stosunek zależności
zachodzi wtedy, gdy pokrzywdzony nie jest zdolny z własnej woli przeciwstawiad się znęcaniu, i znosi je
z obawy przed pogorszeniem swojej sytuacji. Jest to przestępstwo umyślne dokonane w zamiarze

40

bezpośrednim albo ewentualnym. Typem kwalifikowanym jest znęcanie się połączone ze szczególnym
okrucieostwem. Druga kwalifikowana postad znęcania- znęcanie, którego następstwem jest targnięcie
się poszkodowanego na własne życie. Wymaga to ustalenie związku przyczynowego między znęcaniem
się a próbą popełnienia samobójstwa.

c. rozpijanie małoletniego- art. 208 KK. Dotyczy osób poniżej 18 lat. Dotyczy działania sprawcy, które
stwarza możliwośd przyzwyczajenia małoletniego do stałego picia alkoholu lub umacnia go w tego
rodzaju skłonności. Musi byd to działanie wielokrotne, powtarzające się z pewną częstotliwością.
Rozpijanie polegad ma na dostarczaniu napojów alkoholowych małoletniemu, ułatwianiu mu ich
spożywania lub nakłanianiu go do spożycia. Napój alkoholowy- napój zawierający alkohol etylowy
pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu. Jest
przestępstwem umyślnym, może więc byd popełnione w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym.

d. uchylanie się od alimentacji- art. 209 KK. Polega na narażeniu osoby uprawnionej do otrzymywania
alimentów od sprawcy na niemożnośd zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych przez
uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, ciążącego na sprawcy. Uporczywe jest wtedy,
gdy mając możliwośd wykonania tego obowiązku nie dopełnia go ze złej woli, przy czym jest to
postępowanie długotrwałe, nacechowanie nieustępliwością. Podstawowe potrzeby życiowe-
utrzymanie się, wykształcenie, korzystanie z dóbr kultury. Obowiązek alimentacyjny może byd w
stosunku do dziecka, rodziców, innej osoby najbliższej, osób obcych w stosunku do sprawcy. Jest to
przestępstwo trwałe. Może byd popełnione z winy umyślnej w obu postaciach. Ściganie na wniosek
pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu udzielającego odpowiedniego świadczenia
rodzinnego albo zaliczki alimentacyjnej. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano tą zaliczkę ściganie odbywa
się z urzędu.

e. porzucenie lub uprowadzenie dziecka albo osoby bezradnej.

12. Rozdział XXVII- przestępstwa przeciwko czci (art. 212- 217)

a. zniesławienie- art. 212 KK. Przedmiot- dobre imię jednostki, grupy osób i instytucji, osoby prawnej
lub jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej. Ścigane z oskarżenia prywatnego. Nie chroni
dobrego imienia osoby zmarłej. Zniesławienie nie dotyczy również ocen dotyczących dzieł.

Zniesławienie polega na pomawianiu o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyd w
opinii publicznej lub narazid na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub
rodzaju działalności. Ustalanie co może poniżyd oparte jest o oceny społeczne.

Nie zwalnia od odpowiedzialności powtarzanie czyjś pomówieo na temat danej osoby, chyba że
przytaczający robi to w intencji przeciwstawiania się nim. Stosowanie tej reguły musi uwzględniad
prawo jednostki do informacji o sprawach publicznych, prawo do wypowiedzi, wolnośd prasy. SN-
wyklucza się odpowiedzialnośd prawną dziennikarzy za opublikowanie komunikatów PAP,

41

komunikatów urzędowych, orzeczeo sądowych, ogłoszeo sądów i innych organów paostwowych,
listów gooczych oraz ogłoszeo i reklam.

W zakresie spraw publicznych cytujący cudzą wypowiedz nie odpowiadają za zniesławienie, nie
wyłącza to jednak kwestii odpowiedzialności osoby cytowanej. Pomówienia muszą mied charakter
wypowiedzi o faktach. Zasadę, że wypowiedzi ocenne nie mogą stanowid zniesławienia podkreśla w
swym orzecznictwie Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Działania nie mogące byd traktowane jako zniesławienie:

 Oświadczenia składane w uzasadnieniu lub w obronie praw np. skargi sądowe
 Oświadczenia składane w wykonaniu obowiązku nałożonego przez prawo publiczne
 Oświadczenia, które tracą swą bezprawnośd ze względu na upoważnienie udzielone

składającemu je w sposób wyraźny lub domniemany przez dotkniętą nimi osobę

Pomawianie nie jest zniesławieniem jeśli mieści się w ramach prawa do krytyki- art. 213. Przepis ten
wyróżnia dwie sytuacje:

 Gdy zarzut uczyniony został niepublicznie- nie ma zniesławienia jeśli zarzut był prawdziwy.

Przeprowadzenie przez podnoszącego zarzut dowodu prawdy powoduje stwierdzenie braku
przestępstwa. Ciężar dowodu obciąża tu wyjątkowo oskarżonego

 Gdy zarzut uczyniony został publicznie- nie wystarczy udowodnid prawdziwośd zarzutu, należy

dowieśd, że zarzut służy obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Art. 214 § 2- ograniczenia co do dowodu prawdy. Jeśli zarzut dotyczył życia prywatnego lub
rodzinnego, dowód prawdy może byd przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec
niebezpieczeostwu dla zdrowia lub życia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

Art. 214 KK- brak zniesławienie nie wyłącza jednak odpowiedzialności za zniewagę ze względu na
formę podniesienia lub rozgłoszenia zarzutu. Forma podnoszenia zarzutu musi byd adekwatna do
zawartości merytorycznej.

Art. 212§ 2 KK- typem kwalifikowanym jest pomawianie za pomocą środków masowego
komunikowania.

Art. 212 § 3 KK- na wniosek pokrzywdzonego sędzia orzeka podanie do publicznej wiadomości wyroku
skazującego. W razie skazania za zniesławienie sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego, PCK, lub na
inny cel społeczny nawiązkę.

b. zniewaga- art. 216 KK. Przestępstwo przeciwko godności osobistej człowieka, a więc przeciwko jego
subiektywnemu poczuciu własnej wartości jako jednostki ludzkiej. „Znieważa”- zachowanie się
dobitnie, demonstracyjnie podkreślające pogardę w stosunku do innej osoby. Może to byd epitet

42

słowny lub obelżywy gest. Działanie znieważające musi mied miejsce w obecności jego adresata albo
publicznie lub byd podjęte w zamiarze, by zniewaga do adresata dotarła. §2- popełnianie zniewagi za
pomocą środków masowego komunikowania jest kwalifikowaną postacią zniewagi. Odpowiedzialnośd
ponosi jednak autor, a nie dziennikarz.

§ 3- sąd może odstąpid od wykonania kary jeśli miała miejsce prowokacja labo retorsja.

§ 4- przy skazaniu za zniewagę sąd może orzec nawiązkę. Zniewaga ścigana jest z oskarżenia
prywatnego.

c. naruszenie nietykalności cielesnej- art. 217 KK. Nietykalnośd cielesna oznacza prawo by nie zostad
potraktowanym, przez fizyczne oddziaływanie na ciało człowieka, w sposób znieważający, przykry lub
bolesny. „Kto uderza człowieka lub w inny sposób wpływa ma jego nietykalnośd cielesną”. Działania
wypełniające znamiona tego przestępstwa muszą mied charakter umyślny.

13. Rozdział XXIX- przestępstwa przeciwko działalności instytucji
paostwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 222- 231)

a. naruszenie nietykalności i czynna napaśd na funkcjonariusza

b. przemoc i groźba wobec urzędów i ich funkcjonariuszy. Utrudnianie kontroli.

c. zniewaga funkcjonariusza lub organu

d. przywłaszczenie funkcji

e. płatna protekcja- art. 230 KK. Strona przedmiotowa polega na podjęciu się pośrednictwa w
załatwieniu sprawy w zamian za korzyśd majątkową lub jej obietnicę. Sposób działania sprawcy-
powoływanie się na wpływy w instytucji. Jest to przestępstwo umyślne (zamiar bezpośredni). Osoba
korzystająca z płatnej protekcji ponosi odpowiedzialnośd karną na podstawie art. 230a, tylko wtedy,
gdy udziela lub obiecuje udzielid korzyści w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy polegającej
na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzje, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję
publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji. Może odpowiadad również z art. 229, gdy w grę wchodzi
łapówka. Art. 230a § 3 KK- nie podlega karze, ten kto korzystając z płatnej protekcji przyjął korzyśd
majątkową lub jej obietnice, po czym niezwłocznie zawiadomił organ powołany do ścigania i ujawnił
wszystkie istotne okoliczności przestępstwa.

f. łapownictwo- wyróżniamy łapownictwo bierne (sprzedajnośd) i czynne (przekupstwo).

 Sprzedajnośd- art. 228 KK. Jest to przestępstwo indywidualne, może byd popełnione tylko

przez osobę pełniącą funkcję publiczną, osobę pełniącą funkcję publiczną w paostwie obcym
lub organizacji międzynarodowej. Sprzedajnośd polega na przyjęciu korzyści majątkowej lub

43

jej obietnicy, powinno to zostawad w związku z pełnioną funkcją. Korzyśd majątkowa- pewna
suma pieniędzy, przedmiot mający wartośd ekonomiczną, umorzenie długu. Korzyśd osobista-
wszystko to, co zaspakaja potrzebę przyjmującego, ale nie da się przeliczyd na pieniądze.
Przyjęcie korzyśd musi mied w tym wypadku związek z pełnioną funkcją. Wręczenie korzyści
może mied również postad ukrytą pod pozorami innej czynności, i polegad np. na udzielaniu
rzekomej pożyczki.

Kwalifikowane typy sprzedajności polegad mogą na :



Uzależnieniu czynności służbowej od otrzymania korzyści lub żądania korzyści



Przyjęciu korzyści lub jej obietnicy za zachowanie się stanowiące naruszenie przepisów
prawa



Przyjęciu korzyści majątkowej znacznej wartości lub jej obietnicy

 Przekupstwo- art. 229 KK. Jest to przestępstwo powszechne. Przestępstwo popełnia

wręczający korzyśd majątkową lub osobistą lub jej obietnice osobie zajmującej funkcję
publiczną. Wyróżniamy 4 odmiany tego przestępstwa zagrożone sankcjami o różnej surowości:

 Podstawowy typ przekupstwa- § 1
 Przekupstwo jako wypadek mniejszej wagi § 2- powinno mied miejsce zwłaszcza

wtedy, gdy sprawca dokonuje przekupstwa zmuszony ciężką sytuacją życiową albo w
przekonaniu, że inaczej nie uzyska należnej mu decyzji lub świadczenia

 I typ kwalifikowany - § 3 zachodzi, gdy udzielenie korzyści lub jej obietnica następuje

po to, by skłonid przekupywanego do naruszenia przepisów prawa albo za ich
naruszenie

 II typ kwalifikowany- § 4- udzielenie lub obietnica udzielenia korzyści majątkowej

znacznej wartości

 Nowy § 6- nie podlega karze wręczający łapówkę, jeżeli korzyśd majątkowa lub

osobista zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do
ścigania i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa

g. nadużycie władzy- art. 231 KK. Jego sprawcą może byd tylko funkcjonariusz publiczny. Od strony
przedmiotowej polega ono na przekroczeniu uprawnieo lub niedopełnieniu obowiązków i działaniu
przez to na szkodę interesu publicznego i prywatnego. Przekroczenie ma miejsce, gdy dokonywana
przez funkcjonariusza czynnośd, mimo że nie mieści się w ramach jego uprawnieo, pozostaje jednak w
związku z zakresem jego służbowej działalności. Niedopełnienie obowiązków jest popełnieniem
przestępstwa z art. 231 KK przez zaniechanie. Strona podmiotowa polega wart. 231§ 1 na umyślności
w obydwu jej postaciach, natomiast w § 3 polega na lekkomyślności lub niedbalstwie. §4 nadaje
przepisowi charakter subsydiarny. Jest on subsydiarny w stosunku do art. 228 KK.

14. rozdział XXX- przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości (art.
232-244)

a. wywierane wpływu na sąd- art. 232 KK. Wywierania wpływu przemocą lub groźbą bezprawną na
czynności urzędowe sądu.

44

b. fałszywe zeznania- art. 233 KK. Od strony przedmiotowej polega ono na zeznaniu nieprawdy lub
zatajeniu prawdy. Takie działanie lub zaniechanie sprawcy musi mied miejsce w ramach postępowania
sądowego albo innego postępowania prowadzonego na podstawie ustawy, a zeznanie ma służyd za
dowód w tym postępowaniu. Zeznanie może byd ustne albo pisemne. Ustawa musi upoważniad organ
prowadzący postępowanie do przyjmowania zeznao pod rygorem odpowiedzialności za składanie
fałszywych zeznao. Tego rodzaju upoważnienie dotyczy w procesie karnym przesłuchania świadka,
biegłego lub tłumacza. Nie dotyczy zaś oskarżonego, który nie składa zeznao, lecz wyjaśnienia. Jest to
przestępstwo formalne, a strona podmiotowa polega na umyślności.

Warunkiem odpowiedzialności za fałszywe zeznania jest uprzedzenie zeznającego przez przyjmującego
zeznanie o odpowiedzialności karnej z art. 233 KK lub odebranie od niego przyrzeczenia. §4-
przestępstwo indywidualne, którego sprawcą może byd biegły, rzeczoznawca lub tłumacz.

Nie podlega karze sprawca fałszywych zeznao, który nie wiedząc o prawie odmowy zeznania złożył
fałszywe zeznania z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego
najbliższym. Sąd może odstąpid od wymierzenia kary lub zastosowad jej nadzwyczajne złagodzenie,
gdy:

 Fałszywe zeznanie dotyczy okoliczności niemogących mied wpływu na rozstrzygnięcie sprawy
 Sprawca dobrowolnie prostuje fałszywe zeznanie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne

rozstrzygnięcie sprawy (czynny żal).

c. fałszywe oskarżenie, fałszywe zawiadomienie, zatajenie dowodu niewinności- art. 234, 238, 236
KK

 Fałszywe oskarżenie innej osoby o popełnienie przestępstwa, w tym i przestępstwa

skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego lub przewinienia dyscyplinarnego.
Oskarżenie musi byd fałszywe w sensie obiektywnym i subiektywnym. Sprawca ma pełną
świadomośd nieprawdziwości swego oskarżenia. Nie wystarczy więc zamiar ewentualny.

 Zawiadomienie organu powołanego do ścigania o niepopełnionym przestępstwie lub o

przestępstwie skarbowym. Przestępstwo to może byd popełnione tylko w zamiarze
bezpośrednim.

 Potajemne zatajenie dowodów niewinności (w tym przestępstwa skarbowego) może byd

popełnione przez zwykłe zaniechanie ujawnienia znanych sprawcy dowodów niewinności lub
przez aktywne zachowanie się np. ukrycie dowodu rzeczowego. Jest to przestępstwo umyślne.
Nie podlega karze, kto dopuszcza się tego przestępstwa z obawy przed odpowiedzialnością
karną jego samego lub jego rodziny, obowiązku ujawnienia dowodów niewinności nie ma
również adwokat.

d. tworzenie fałszywych dowodów- art. 235 KK. Polega na skierowaniu przeciwko określonej osobie
ścigania o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub
przewinienie dyscyplinarne. Sposobem działania sprawcy ma byd tworzenie fałszywych dowodów lub
inne podstępne zabiegi. Drugą odmianą tego przestępstwa jest podejmowanie takich podstępnych

45

zabiegów już w toku toczącego się postępowania. Może ono byd popełnione tylko w zamiarze
bezpośrednim

e. poplecznictwo- art. 239 KK. Istotą jego jest utrudnianie lub udaremnianie postępowania karnego
przez udzielenie pomocy sprawcy przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego w uniknięciu
odpowiedzialności karnej. Formy: ukrywanie sprawcy, zacieranie śladów przestępstwa i odbywanie
kary za skazanego. Poplecznictwo jest przestępstwem materialnym. Nie ma poplecznictwa w stosunku
do własnego czynu popełnionego wspólnie z inną osobą np. ukrywanie współsprawcy. Nie jest
poplecznictwem udzielenie sprawcy przestępstwa pomocy w uniknięciu odpowiedzialności karnej w
sposób prawny. Strona podmiotowa polega na zamiarze bezpośrednim albo ewentualnym. Nie ma
nieumyślnego poplecznictwa. Nie podlega karze ten, kto ukrywa osobę najbliższą. Nie dotyczy to
jednak innych niż ukrywanie form poplecznictwa. Udzielenie osobie najbliższej pomocy w innej formie
stwarza możliwośd zastosowania przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej
wymierzenia. Takie same skutki wywołuje popełnienie poplecznictwa z obawy przed
odpowiedzialnością karną grożącą samemu poplecznikowi lub jego najbliższym.

f. niezawiadomienie o przestępstwie- art. 240 KK. Artykuł ten zobowiązuje do niezwłocznego
zawiadomienia o przestępstwie organów powołanych do ścigania pewnych czynów zabronionych np.
ludobójstwa, zdrady głównej, zamachu stanu, szpiegostwa, zamachu na życie Prezydenta RP,
gwałtownego zamachu na jednostkę wojskową, zabójstwa lub morderstwa, sprowadzenie
powszechnego niebezpieczeostwa, porwania samolotu lub statku, porwania zakładnika. Obowiązek
powstaje wtedy, gdy informacja o popełnieniu którego z tych przestępstw jest wiarygodna. Nie
podlega karze ten, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną jego lub jego
lub osób jemu najbliższych. Obowiązek zawiadomienia zwalnia z tajemnicy dziennikarskiej i lekarskiej,
nie zwalnia adwokata i duchownego, który dowiedział się o przestępstwie podczas spowiedzi.

g. inne przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości: bezprawne naciski, wymuszanie zeznao,
naruszanie tajemnicy postępowania karnego, bezprawne samo uwolnienie się, bezprawne uwolnienie
więźnia, nadużycie czasowego zwolnienia, niestosowanie się do zakazu.

15. Rozdział XXXI- przestępstwa przeciwko wyborom i referendum

a. przestępne naruszanie prawa wyborczego

b. przeszkadzanie wyborom

c. bezprawny wpływ na wybory

d. łapownictwo wyborcze- art. 250a KK. Przestępnośd przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej
przez osobę uprawnioną do głosowania albo żądanie takiej korzyści w zamian za głosowanie w
określony sposób. Karalne też działanie polegające na udzieleniu korzyści majątkowej lub osobistej

46

osobie uprawnionej do głosowania, aby ją skłonid do głosowania w określony sposób lub za głosowanie
w określony sposób.

e. naruszenie tajności głosowania

f. inne przestępstwa wyborcze

16. Rozdział XXXII- przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu

a. uwagi ogólne- sprawca działa publicznie, gdy jego działalnośd może byd dostrzeżona przez
nieoznaczoną liczbę osób albo przez oznaczoną, ale większą liczbę osób.

b. wzięcie zakładnika- art. 252 KK. Polega ono na wzięciu lub przetrzymaniu zakładnika w celu
zmuszania organu paostwowego lub samorządowego, instytucji, organizacji, osoby fizycznej lub
prawnej albo grupy osób do określonego zachowania się. Przez „wzięcie zakładnika” należy rozumied
jako pozbawienie człowieka wolności połączone z groźbą spowodowania jego śmierci lub uszkodzenia
ciała, jeżeli żądanie sprawcy nie zostanie spełnione. Typ kwalifikowany zachodzi, gdy następstwem
działania sprawcy jest śmierd zakładnika lub jego ciężki uszczerbek na zdrowiu. Karalne jest
przygotowanie. §4- postad czynnego żalu sprawcy dokonanego przestępstwa wzięcia zakładnika. Jeśli
sprawca odstąpił od wymuszenia i zwolnił zakładnika nie podlega on karze

c. handel ludźmi, nielegalna adopcja- art. 253 KK. Nielegalna adopcja- organizowanie adopcji dzieci
wbrew przepisom ustawy.

d. udział w zbiegowisku publicznym, naruszanie wolności zgromadzeo- art. 254 KK. Udział w
zbiegowisku publicznym- czynny udział w zbiegowisku publicznym, którego uczestnicy wspólnymi
siłami dopuszczają się gwałtownego zamachu na osobę lub mienie. Zbiegowisko publiczne-
spontaniczne zebranie się w miejscu publicznym większej ilości osób. Udział w nim bierze ten, kto
aktywnie włącza się do działao podejmowanych przez tłum. Gwałtowny zamach na osobę lub mienie i
ewentualny jego rezultat muszą byd skutkiem działania zbiegowiska jako całości. Jest to przestępstwo
umyślne. Typ kwalifikowany może byd popełniony z winy mieszanej tzn. następstwo gwałtownego
zamachu ze strony zbiegowiska, w postaci śmierci człowieka, ciężkiego uszczerbku ciała lub ciężkiego
rozstroju zdrowia- może byd objęte tylko winą nieumyślną osoby, która umyślnie bierze udział w
zbiegowisku. Art. 260 KK- przewiduje on karę za udaremnianie przemocą lub groźbą bezprawną
przeprowadzenia zgodnie z prawem zebrania, zgromadzenia lub pochodu albo ich rozpraszanie.

e. przestępne nadużywanie wolności wypowiedzi- art. 255 KK. Nawoływanie do przestępstwa lub
pochwalanie go. Kwalifikowany typ- nawoływanie do zbrodni. Art. 256 KK- publiczne propagowanie
ustroju faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju paostwa.

47

f. związek przestępny, zorganizowana grupa przestępcza- 258 – 259 KK. Art. 258 KK- przestępstwo
polegające na udziale zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnienie przestępstwa
lub przestępstwa skarbowego. Związek- trwały zespół ludzi (co najmniej 3), mający cechy
zorganizowania, czyli mający pewne zasady przyjmowania członków, zasady podporządkowania i
dyscypliny, ustalone zakresy kompetencji związane z programem działania związku. Zorganizowana
grupa- zespół co najmniej 3 osób, zorganizowany w formie luźniejszej niż związek. Udział w związku lub
grupie o charakterze zbrojnym, lub mającym na celu popełnienie przestępstwa o charakterze
terrorystycznym, zagrożony jest surowszą karą. Podobnie zagrożone jest zakładanie takiego związku
lub grupy przestępczej lub kierowanie nim.

Art. 259 KK- bezkarnośd osoby, która dobrowolnie odstąpiła od udziału w związku lub grupie
przestępczej i ujawniła przed organem ścigania wszystkie istotne okoliczności czynu lub zapobiegła
popełnieniu zamierzonego przestępstwa.

g. naruszanie przepisów dotyczących broni palnej. Przestępstwa- posiadanie broni palnej lub amunicji
bez wymaganego zezwolenia, nielegalne wyrabianie broni palnej, handel nią, udostępnianie broni
palnej osobie nieuprawnionej, spowodowanie utraty broni palnej (przestępstwo nieumyślne)

h. nielegalne przekroczenie granicy- art. 264 KK

17. Rozdział XXXIII- przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 256-259)

a. naruszenie tajemnicy paostwowej- art. 256 KK. Dwa typy: ujawnianie tajemnicy paostwowej,
wykorzystywanie wbrew przepisom ustawy informacji stanowiących tajemnicę paostwową. Tajemnica
paostwowa- informacja niejawna określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych, której
nieuprawnione ujawnianie może spowodowad istotne zagrożenie dla podstawowych interesów RP,
dotyczących porządku publicznego, obronności, bezpieczeostwa, stosunków międzynarodowych lub
gospodarczych paostwa. Kwalifikowany typ- gdy informacja będąca tajemnicą została udzielona osobie
działającej w imieniu lub na rzecz podmiotu zagranicznego.

Nieumyślne ujawnienie tajemnicy paostwowej- karalne tylko w ograniczonym zakresie. Odpowiadad za
to może tylko ten, kto zapoznał się z nią w związku z pełnieniem funkcji publicznej lub otrzymanym
upoważnieniem.

Wykorzystywanie wbrew przepisom ustawy, informacji stanowiących tajemnicę paostwową. Wyłącznie
postad umyślna.

b. naruszenie tajemnicy zawodowej i służbowej

c. naruszenie tajemnicy korespondencji, naruszenie sfery życia prywatnego

48

d. uniemożliwianie lub utrudnianie dostępu do informacji

18. Rozdział XXXIV- przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art.
270- 275)

a. fałsz materialny dokumentów- art. 270 KK. Dokument- każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik
informacji, z którym związane jest określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treśd
stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Przedmiot nie
będący normalnie dokumentem może stad się dokumentem w rozumieniu prawa karnego w określonej
sytuacji.

§1- przestępstwem jest podrabianie lub przerabianie dokumentu, jeśli następuje ono w celu użycia
sfałszowanego dokumentu za autentyczny. Taką samą karą jak fałszowanie dokumentu jest zagrożone
używanie fałszywego dokumentu jako autentycznego. Przestępstwo fałszowania dokumentu może byd
popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim , a używanie fałszywego dokumentu w zamiarze
bezpośrednim albo ewentualnym.

§ 2- karalne wypełnianie blankietu zaopatrzonego cudzym podpisem niezgodnie z wolą podpisanego i
na jego szkodę

§ 3- przygotowanie do fałszowania dokumentów jest karalne

b. fałsz intelektualny dokumentu- art. 271 KK. Polega on na wprowadzeniu do dokumentu
nieprawdziwej treści. Jest to przestępstwo indywidualne. Sprawcą może byd tylko funkcjonariusz
publiczny lub Inna osoba uprawniona do wystawiania dokumentu. Działanie sprawcy ma polegad na
poświadczaniu nieprawdy w wystawianym dokumencie. Pojęcie dokumentu w kontekście fałszu
intelektualnego jest węższe niż ogólne prawno karne pojęcie dokumentu. Chodzi tu o dokument
wystawiany przez kompetentną osobę, i w którym potwierdza się pewne fakty. Jest to pojęcie bliskie
pojęciu dokumentu urzędowego z KPC.

Art. 271 mówi o poświadczeniu nieprawdy. Nie obejmuje on sytuacji gdy mamy do czynienia z
dwustronnym oświadczeniem. Nie obejmuje to też dokumentów, których treśd nie poddaje się
sprawdzeniu wg kryterium prawdziwości.

Przestępstwem jest używanie dokumentu, w którym poświadczono nie prawdę. Typ kwalifikowany-
znamienny występowaniem celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Strona podmiotowa
polega na umyślności.

Art. 272 KK- wyłudzenie poświadczenia nieprawdy przez podstępne wprowadzenie w błąd wystawcy
dokumentu. Wyłudzenie poświadczenie nieprawdy wymaga zamiaru bezpośredniego.

c. niszczenie dokumentów lub znaków granicznych

d. przestępstwa przeciwko dokumentom tożsamości

49

19. Rozdział XXXV- przestępstwa przeciwko mieniu (art. 275- 295)

a. uwagi ogólne- w różnych przepisach rozdziału KK o przestępstwach przeciwko mieniu przewijają się
pojęcia „rzecz” i „mienie”. Wg uzasadnienia kodeks posługuje się na oznaczenie przedmiotu
przestępstwa terminologią cywilistyczną. Kodeks cywilny w art. 45 stwierdza- „rzeczami w rozumieniu
niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne”. W doktrynie pr. Cywilnego precyzuje się, że na
pojęcie rzeczy składają się dwie cechy: ich materialny charakter i wyodrębnienie z przyrody. W art. 115
§ 9 KK- rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy
oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty
kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenia uczestnictwa w spółce.

„mienie”- KC- własnośd i inne prawa majątkowe (również prawa majątkowe wynikające ze stosunków
zobowiązaniowych)

b. Kradzież- art. 278. Kradzież z włamaniem- art. 279 KK

 Kradzież zwykła- art. 278 KK- zabranie cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia. Chodzi

tu o ekonomiczną wartośd rzeczy. Kradzież rzeczy niemajątkowej jest jedynie wykroczeniem.
Rzecz będąca przedmiotem kradzieży musi byd cudza (ochrona zarówno własności jak i
posiadania). Kradzież dotyczy rzeczy ruchomej, nie ma kradzieży nieruchomości. Jednak
przedmioty odłączone od nieruchomości mogą byd przedmiotem kradzieży. Rzecz stanowiąca
współwłasnośd może byd przedmiotem kradzieży popełnionej przez jednego współwłaściciela
na szkodę drugiego. Działanie sprawcy ma polegad na zabraniu rzeczy tj. wyjęciu jej spod
faktycznego władztwa innej osoby wbrew jej woli. Dokonanie kradzieży następuje z chwilą
objęcia rzeczy we władztwo przez sprawcę. Nie ma zaboru, gdy rzecz zagubiona. Nie uważa się
za zagubienie rzeczy pozostawienie jej przez zapomnienie. Zabór ma byd dokonywany w celu
zawłaszczenia. Możliwa też kradzież używania- zabór rzeczy w celu jej krótkotrwałego
używania. Kradzież może byd popełniona tylko w zamiarze bezpośrednim (dolus coloratus).
Możliwośd wystąpienia kradzieży, stanowiącej wypadek mniejszej wagi, zagrożoną łagodniejszą
karą.

 §2- bezprawne uzyskanie programu komputerowego bez zgody osoby uprawnionej, jeśli

sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

 Kradzież z włamaniem- art. 279 KK- jest to kwalifikowany typ kradzieży. Włamaniem jest nie

tylko działanie polegające na pokonaniu zabezpieczenia przez jego uszkodzenie np. wyłamanie
drzwi, lecz także pokonanie przeszkody w inny sposób np. przez otwarcie zamka podrobionym
kluczem

c. rozbój i kradzież rozbójnicza.

 Rozbój- art. 280 KK. Zabranie cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia przy użyciu

jednego z trzech sposobów:

50

używając przemocy wobec osoby. Oznacza to bezpośrednie fizyczne oddziaływanie na
człowieka, które uniemożliwia opór lub go przełamuje albo wpływa na kształtowanie
się jego woli przez zastosowanie fizycznej dolegliwości

grożąc natychmiastowym użyciem takiej przemocy. Musi polegad ona na grożeniu
pokrzywdzonemu słownie lub przez inne zachowanie się sprawcy, przy czym spełnienie
groźby ma nastąpid w krótkim czasie po jej wyrażeniu.

doprowadzając człowieka do stanu bezbronności lub nieprzytomności. Spowodowanie
stanu, w którym pokrzywdzony nie może się przeciwstawiad zabraniu rzeczy, ponieważ
jest odurzony narkotykiem, pijany, uśpiony środkiem nasennym, związany, nie może
się poruszad w skutek odebrania mu kul, gdy jest kaleką.

Kwalifikowany typ rozboju zachodzi, gdy sprawca posługuje się bronią palną, nożem lub innym
podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym lub działa w inny
sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką
bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem.

 Kradzież rozbójnicza- art. 281 KK. Inaczej niż przy rozboju, użycie jednego z tych sposobów nie

jest środkiem do zaboru mienia. Stosowanie przemocy lub groźby następuje tu bezpośrednio
po dokonaniu zaboru dla utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy

d. wymuszenie rozbójnicze- art. 282 KK. Zmuszenie innej osoby do rozporządzenia mieniem przemocą,
groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie. Działanie sprawcy musi
mied na celu osiągnięcie korzyści majątkowej. Rozporządzenie mieniem może polegad na wydaniu
pieniędzy lub przedmiotów wartościowych, podpisaniu weksla lub niekorzystnej umowy. Przepis ten
nie obejmuje wymuszenia innych działao niż rozporządzenie mieniem. SN twierdzi, że gdy sprawca
stosując groźbę zamachu na życie żąda oddania mu pieniędzy wówczas miejsce ma rozbój a nie
wymuszenie rozbójnicze. Ma tu bowiem miejsce zabieranie rzeczy a nie rozporządzanie mieniem, gdyż
zabieranie nie musi byd własnoręczne, zaś rozporządzanie mieniem nie oznacza natychmiastowego
wydania przedmiotów, lecz rozporządzanie mieniem w przyszłości

e. przywłaszczenie- art. 284 KK. Popełniane jest ono albo, albo tak jak kradzież w stosunku do rzeczy
albo w stosunku do prawa majątkowego. Nie dotyczy to rzeczy nieruchomych. Nie występuje tu
element zaboru, bowiem sprawca włada już rzeczą lub prawem faktycznie. „Przywłaszcza sobie”-
oznacza to bezprawne włączenie przez sprawcę cudzej rzeczy lub prawa do swego majątku lub
wykonywanie wobec niego w inny sposób uprawnieo właściciela, co może się przejawiad w sprzedaniu
lub darowaniu rzeczy, dokonaniu w niej przeróbek, zniszczeniu. Decyduje zamiar sprawcy. Strona
podmiotowa tego przestępstwa wymaga zamiaru bezpośredniego. Kwalifikowanym typem jest
przywłaszczenie sobie przez sprawcę rzeczy powierzonej (zwane sprzeniewierzeniem). Surowsza
odpowiedzialnośd za ten typ przestępstwa uzasadniona jest nadużyciem zaufanie, okazanego sprawcy.

f. nadużycie telefonu- art. 285 KK. Polega ono na uruchomieniu na cudzy rachunek impulsów
telefonicznych przez włączenie się do urządzenia telekomunikacyjnego.

51

g. oszustwo- art. 286 KK. Typ podstawowy i uprzywilejowany. Strona podmiotowa oszustwa polega na
doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzania mieniem jednym z trzech sposobów:

 Wprowadzenie w błąd- to wytworzenie w świadomości innej osoby fałszywego obrazu wycinka

rzeczywistości

 Wyzyskanie błędu- polega na zaniechaniu skorygowania błędnego przekonania powstałego w

świadomości pokrzywdzonego bez udziału sprawcy

 Sprawca wyzyskuje stałe lub przemijające zakłócenia świadomości ofiary albo jej niedojrzałośd

psychiczną

Niekorzystne jest też rozporządzanie mieniem, które powoduje utratę spodziewanej korzyści (lucrum
cessans). O tym, czy rozporządzenie jest niekorzystne decydują kryteria ekonomiczne. Rozporządzenie
może również polegad na kupnie rzeczy powyżej jej wartości, lub sprzedaży poniżej jej wartości,
udzieleniu pożyczki, która nie będzie spłacona, przyjęciu zapłaty fałszywymi banknotami, nabyciu
rzeczy obciążonej wadą fizyczną lub prawną, wypłaceniu przez ubezpieczyciela nienależnego
odszkodowania. Od strony podmiotowej jest to przestępstwo umyślne kierunkowe. Nieosiągnięcie
przez sprawcę oszustwa zamierzonej korzyści majątkowej jest dla bytu przestępstwa oszustwa bez
znaczenia.

Istotnym problem jest rozgraniczenie oszustwa i niewywiązywania się ze zobowiązao o charakterze
cywilnoprawnym. Kryterium jest istnienie wymaganego przy przestępstwie oszustwa zamiaru.
Pokrewne oszustwu są: szalbierstwo oraz wystawienie czeku bez pokrycia. §2- przestępstwo
polegające na żądaniu korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.

h. oszustwo komputerowe- art. 287 KK. Polega ono na takim zachowaniu sprawcy, który bez
upoważnienia, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody:

 Wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych

informatycznych, albo

 Zmienia, wprowadza, usuwa nowy zapis danych informatycznych

i.niszczenie lub uszkadzanie mienia- art. 288. Strona przedmiotowa polega na niszczeniu lub
uszkadzaniu cudzej rzeczy lub uczynieniu ją niezdatną do użytku. Uczynienie niezdatnym do użytku
polega na takim działaniu, które nie powoduje fizycznego uszczerbku przedmiotu, ale uniemożliwia
normalne posługiwanie się nim. Jest to przestępstwo umyślne. Ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego. § 3- odmienne typizuje się przerywanie lub uszkadzanie kabla podmorskiego albo
naruszania przepisów dotyczących zakładania lub naprawy takiego kabla.

j. kradzież leśna- art. 290 KK. Jest to wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia. Jest o każdy sposób
odłączenia drzewa od podłoża, również przez ścięcie piłą. Przy tym przestępstwie występuje nawiązka
w klasycznej postaci, ponieważ w razie skazania za wyrąb drzewa albo za kradzież drzewa wyrąbanego
lub powalonego, sąd orzeka na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w wysokości podwójnej wartości
drzewa.

52

k. porwanie pojazdu- art. 289 KK. Jest to zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia.
Przepis ten dotyczy tylko pojazdów mechanicznych tj. pojazdów drogowych lub szynowych
napędzanych umieszczonym w nich silnikiem. Od strony przedmiotowej czyn musi byd popełniony
umyślnie i w celu „krótkotrwałego użycia”. Zabór na czas dłuższy jest kradzieżą. Zabór pojazdu może
się przekształcid w przywłaszczenia, jeśli sprawca zmieni zamiar i postanowi włączyd go do swojego
majątku. Kwalifikowany typ tego przestępstwa występuje gdy:

 Sprawca pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego użyciem przez osobę nieuprawnioną
 Pojazd stanowi mienie znacznej wartości
 Sprawca porzuca samochód w stanie uszkodzonym albo w okolicznościach, w których grozi

niebezpieczeostwo utraty pojazdu, jego uszkodzenia albo jego części lub zawartości.

Typem kwalifikowanym tego przestępstwa jest rozbójnicze porwanie pojazdu.

l. paserstwo

 Umyślne- art. 291 KK. Przedmiotem wykonawczym są rzeczy pochodzące bezpośrednio z czynu

zabronionego. Paserstwo umyślne polegad może na jednym z czterech form zachowania się
sprawcy:

Nabycie rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego

Pomoc do zbycia takiej rzeczy

Przyjęcie rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego

Pomoc do ukrycia takiej rzeczy

Wymagane jest występowanie po stronie sprawcy zamiaru.

 Nieumyślne- art. 292 KK. Polega przedmiotowo na takich samych zachowaniach się sprawcy jak

paserstwo umyślne. Po stronie sprawcy brak jest jednak zamiaru. Jego wina określona jest
formułą charakterystyczną dla niedbalstwa. Strona podmiotowa polega nie nieumyślności w
obydwu postaciach. Kwalifikowana postad zachodzi, gdy rzecz pochodząca z czynu
zabronionego jest znacznej wartości.

20. Rozdział XIV, art. 115 KK- objaśnienia wyrażeo ustawowych.

Czyn zabroniony- zachowanie znamionach określonych w ustawie karnej.

Przy ocenie stopnia szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra,
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych
przez sprawcę obowiązków, postad zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności
i stopieo ich naruszenia.

Przestępstwa podobne- przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z
zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osięgnięcia
korzyści majątkowej

53

Korzyśd osobista i majątkowa- korzyśd zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.

Mienie znacznej wartości- mienie, którego wartośd w chwili popełnienia czynu zabronionego
przekracza dwustukrotną wysokośd najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

Najniższe wynagrodzenie- najniższe wynagrodzenie pracowników określane na podstawie Kodeksu
Pracy.

Rzecz ruchoma- patrz przestępstwa przeciwko mieniu.

Młodociany- sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukooczył 21 lat i w czasie
orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

Osoba najbliższa- małżonek, wstępny, zstępny, rodzeostwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we
wspólnym pożyciu.

Groźba bezprawna- zarówno groźba, o której mowa w art. 190 KK, jak i groźba spowodowania
postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci poszkodowanego lub jego osoby
najbliższej; nie stanowi groźby zapowiedz spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona na celu
jedynie ochronę prawa naruszonego przestępstwem.

Funkcjonariusz publiczny to :

 Prezydent RP
 Poseł, senator, radny
 Poseł do Parlamentu Europejskiego
 Sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania

przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad nim, notariusz, komornik, kurator sądowy,
osoba orzekająca o organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy.

 Osoba będąca pracownikiem administracja rządowej, innego organu paostwowego lub organu

samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe.

 Osoba będąca pracownikiem organu kontroli paostwowej lub samorządu terytorialnego, chyba

że pełni wyłącznie czynności usługowe

 Osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji paostwowej
 Funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeostwa publicznego albo

funkcjonariusz Służby Więziennej

 Osoba pełniąca czynną służbę wojskową

Dokument- patrz przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów

Stan nietrzeźwości- zachodzi gdy:

 Zawartośd alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia

przekraczającego tę wartośd

54

 Zawartośd alkoholu w 1dm sześciennym wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo

prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartośd

Rozkaz- polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez
przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopnia.

Osoba pełniąca funkcję publiczną- funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba
zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje
wyłącznie czynności usługowe, a także inna osobą, której uprawnienia i obowiązki w zakresie
działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą RP umowę międzynarodową.

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym- czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności,
której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

 Poważnego zastraszenia wielu osób
 Zmuszenia organu władzy politycznej RP lub innego paostwa albo organu organizacji

międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności

 Wywołania poważnych zakłóceo w ustroju lub gospodarce RP i innych, a także groźba

popełnienia tego czynu.