1

Podział prawa międzynarodowego

Najistotniejszym podziałem prawa międzynarodowego jest rozróżnienie między prawem
międzynarodowym publicznym, a prawem międzynarodowym prywatnym. Prawo
międzynarodowe prywatne dotyczy regulacji między państwem a jednostką i wskazuje
system prawny, który jest właściwy do dokonania oceny pewnej konkretnej sytuacji prawnej.
My będziemy się zajmowali głownie prawem międzynarodowym publicznym, którego to
pojęcia czasami używa się zamiennie z terminem prawa międzynarodowego. Tak też
będziemy czynić.

Początki i definicja prawa międzynarodowego

Pojęcie prawa międzynarodowego jest trudno definiowalne. Bardzo trudno stwierdzić
jednoznacznie, co jest prawem międzynarodowym, a co nim nie jest. Szukając jego
początków należy cofnąć się do starożytności. Już wtedy poszczególne państwa zawierały
między sobą umowy, które stawały się podstawą ich wzajemnych stosunków. Były to przede
wszystkim traktaty pokojowe. Z czasem obszar spraw regulowanych wspólnymi umowami
międzypaństwowymi znacznie się rozszerzał, na skutek powstawania coraz silniejszych
związków między państwami - sprawy handlowe, kulturalne, religijne i militarne. Jednak
umów tych nie określano raczej mianem prawa.

Autor rzymskiego podręcznika do nauki prawa Gajusz, używał co prawda pojęcia ius
gentium, jako prawa wszystkich narodów, nie uważał on jednak za stosowne używać go w
relacjach międzypaństwowych, lecz jedynie w sprawach dotyczących cudzoziemców. Nie
dokonano również nigdy kodyfikacji ius gentium.

Znaczny rozwój nauki o prawie, które dziś możemy nazywać międzynarodowym , przyniosła
dopiero nowożytność. Wkład Hugo Grocjusza był tak ogromny, że uważa się go za „ojca
prawa międzynarodowego”. Uważał on, że pokój i dobrobyt można uzyskać za pomocą
uregulowań prawnych miedzy narodami (państwami) i postulował stworzenie
międzynarodowej organizacji, czuwającej nad jego przestrzeganiem.

Niemniej, pojęcia prawa międzynarodowego jako pierwszy użył Jeremy Bentham -
utylitarysta i przedstawiciel pozytywizmu prawniczego.

Od czasów Benthama pojęcie to przeszło oczywiście sporą ewolucję. Dziś wciąż nie jest ona
jednoznaczna. Przyjmijmy jednak, że prawo międzynarodowe to zespół norm które są
podstawą wzajemnych stosunków między państwami, organizacjami
międzynarodowymi oraz innymi podmiotami tego prawa. Należy w tym miejscu
zaznaczyć, że podmiotem prawa międzynarodowego, oprócz państw i organizacji
międzynarodowych, może być na przykład naród, który nie posiada własnego państwa
(przykład: Kurdowie, Palestyńczycy). Dyskusyjne jest, czy za podmiot prawa
międzynarodowego można uznawać osoby fizyczne lub prawne.

Źródła prawa międzynarodowego. Problemy z interpretacją

Kwestia tego, co można uznać za źródło prawa międzynarodowego jest dyskusyjna. Po dziś
dzień, jednym z najważniejszych regulatorów stosunków międzynarodowych jest zwyczaj
międzynarodowy (nie należy go mylić z obyczajem międzynarodowym, na przykład z
zasadami zachowania przed brytyjską królową), który kiedyś miał praktyczną wyłączność w

2

tym zakresie. Zwyczajem międzynarodowym, który po dziś dzień ma szerokie zastosowanie,
jest na przykład prawo do zagospodarowania szelfu kontynentalnego przez państwo, które jest
położone najbliżej.

Oczywiście zwyczaj międzynarodowy może się stać źródłem konfliktu, chociażby ze względu
na odmienną interpretację, ale również z powodu różnic aksjologicznych - na przykład
dyskusyjne jest, czy prawo do interwencji humanitarnej (które uznawał już Grocjusz), jest
ważniejsze niż suwerenność wewnętrzna państw.

Ze względu na potencjalne konflikty przy interpretacji zwyczajów międzynarodowych,
zauważalna jest tendencja do kodyfikacji prawa międzynarodowego przy pomocy umów
międzynarodowych. Jest to drugie najważniejsze źródło prawa, które w dzisiejszych czasach
ma coraz większe znaczenie. Również tutaj napotykamy jednak spore trudności.

Często niewykonalne jest znalezienie consensusu między układającymi się stronami,
szczególnie w stosunkach multilateralnych. Wobec tego umowy międzynarodowe dotyczące
wielu podmiotów prawa międzynarodowego zawierają dużą liczbę tak zwanych klauzul
generalnych, czyli przepisów słabo sprecyzowanych, odwołujących się często o innych niż
prawne systemów normatywnych - na przykład moralności. To z kolei rodzi dalsze problemy
interpretacyjne w procesie stosowania prawa.

Próby kodyfikacji

Karta Narodów Zjednoczonych

XX wiek przyniósł kilka prób usystematyzowania i spisania prawa międzynarodowego.
Najbardziej znana i doniosłym dokumentem tego typu jest Karta Narodów Zjednoczonych.
Podpisany w 1945 w San Francisco dokument stał się podstawą stosunków
międzynarodowych w drugiej połowie XXI wieku. Podpisujące ją państwa zobowiązały się
do uznawaniu jej za źródło prawa międzynarodowego. Manifestuje ona prawa człowieka, jako
prawo uniwersalne, przyrodzone każdemu człowiekowi i niezbywalne.

Konwencja wiedeńska z 1969 roku

Rozwój zarówno bilateralnych jak i multilateralnych stosunków między państwami stworzył
konieczność uregulowania prawnego sposobu zawierania przez nie umów. Próbę rozwiązania
tego problemu przyniosła Konwencja wiedeńska o prawie traktatów. Zawarto w niej ogólne
zasady zawierania umów międzynarodowych. Prace nad Konwencją były prowadzone w
Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. Została otworzona do podpisu w 1969 roku, a
weszła w życie w 1980 roku. Polska przystąpiła do niej w roku 1990.