1. Rozwój i charakterystyka pedagogiki społecznej



Geneza i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie

1.Pojawiła się na przełomie XIX i XX wieku a jej podłoże stanowiły przemiany
ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczno-kulturowy Europy i Ameryki.

2. Na początku XXI wieku próbowano szukać odpowiedzi na szczegółowe problemy,
które pojawiły się pod koniec XX wieku (problemy, które w Polsce narodziły się z
powodu transformacji).

3. Przedstawiciele początków PS stawiali sobie za cel:
-poprzez działania wychowawcze, kulturalno-oświatowe, socjalne itd. Ulepszać życie
jednostek i całych grup ludzkich
-zaspokojenie nowych potrzeb jednostkowych i społecznych i tworzenie w tym celu
odpowiednich instytucji

Pedagogika społeczna jako nowy sposób myślenia o rzeczywistości, jej warunkach i
czynnikach powodujących rozwój lub degradację jednostek czy całych grup
ludzkich.
PS na początku była rozumiana jako praktyka konkretnych inicjatyw społecznych.

Definicja PS według H. Radlińskiej:

Definicja wg Ryszarda Wroczyńskiego:

Centralną kategorią analiz i syntez teoretyczno-praktycznych staje się środowisko
życia.

Istotne dla wychowania stają się zarówno czynniki immamentne człowiekowi
(biopsychiczne) i czynniki będące ciągłymi interakcjami jednostki ze środowiskiem
społecznym, kulturowym i przyrodniczym. Pedagogika społeczna akcentuje w swym
podejściu metodologicznym rolę i znaczenie środowiska jako istotnego czynnika
kształtowania osobowości ludzkiej.
Pedagodzy społeczni analizują różnego rodzaju relacje i potrzeby opiekuńczo-
wychowawcze i kulturalne występujące w poszczególnych fazach życia człowieka:



Pedagogika społeczna jako nauka praktyczna

Nauki praktyczne –obejmują wszystkie działy wiedzy, które można podciągnąć pod
ogólną nazwę badań nad celowym przekształcaniem i tworzeniem nowej
rzeczywistości. Opierają się na odnośnych naukach teoretycznych.
Treścią nauk praktycznych jest teoria projektowania w różnych dziedzinach ludzkiej
twórczości i pracy, nie samo projektowanie. Zajmują się również teorią działania. Styk
się w nich myślenie naukowe, systematyzujące, z praktyką ukazującą poszczególne
nieprzewidziane fakty.
Pedagogika społeczna rozwija się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i
społecznych z etyką i kulturoznawstwem.
Dziedziny badan i przemyśleń pedagogiki społecznej rozszerzają się w związku z
występowaniem w życiu nowych zagadnień. Wpływają na nie osiągnięcia zarówno
myśli teoretycznej, jak i doświadczeń praktycznych.
Znajomość rozwoju człowieka PS uzyskuje przy pomocy nauk biologicznych i
lekarskich, psychologii (rozwojowe, wychowawczej i społecznej), nauk
pedagogicznych. Wykorzystując te nauki urzeczywistnia syntezę o człowieku.

Rola praktyczna pedagogiki społecznej- PS ukazuje możność przystosowania
zdobyczy teorii do zaspokojania potrzeb ludzkich. Nie daje bezpośrednich wskazań
tylko wiedzę o zasadach celowego działania.



Metodologia pedagogiki społecznej

Przedmiotem badań są uwarunkowania środowiskowe i zachodzące w nim relacje, a
nie poszczególne dziedziny rzeczywistości lub aktywności ludzkiej (jak szkoły, placówki
opiekuńcze, rodzina, praca kulturalna, socjalna, czas wolny).
Różne instytucje opiekuńczo-wychowawcze, socjalne i kulturalne są badane głównie
z zastosowaniem metodologii swoistej lub adaptowanej (np. socjologii wychowania).

Pedagogika społeczna jest badana za pomocą metodologii teorii środowiska
wychowawczego.

PS nie ma jednego wyodrębnionego przedmiotu rzeczowego, ale tylko teoretycznie
konstruowane modele postępowania praktycznego i badawczego.



Pedagogika społeczna jako dyscyplina pogranicza

Pedagogika społeczna jest nauką z pogranicza wieli nauk:
> pedagogiki ogólnej, a ściślej z teorii wychowania ped. społ. czerpała inspiracje
oraz pierwsze zasoby wiedzy.

> socjologia jest dla pedagogiki społecznej nauką pomocniczą
Podsumowując -pedagogika społeczna jest dyscypliną ukształtowaną na pograniczu
teorii wychowania, socjologii i teorii polityki społecznej Pedagogika społeczna należy
do nauk praktycznych, obejmujących teorię praktycznego działania, czyli zamierzeń,
projektowania i realizacji.



Wychowanie w perspektywie PS

Człowieka (który ma być myślący, sprzężony ze środowiskiem i przede wszystkim istotą
działającą) rozpatrujemy z trzech perspektyw:
a) KULTURA
- wrastanie w wartości kultury materialnej i duchowej
- przyswajanie odpowiednich wzorców
- dokonywanie odpowiednich wyborów
b) SOCJOLOGIA
- wrastanie w grupy społeczne
- przyjmowanie odpowiednich ról
c) BIOLOGIA
- pielęgnowanie organizmu
- pobudzanie rozwoju
- wyrównywanie braków
wszystko to poprzez korzystny wpływ środowiska.

Konsekwencje takiego spojrzenia to:
1. Wychowanie trwające całe życie
2. Obejmujące sfery:
- umysłową
- emocjonalną
- moralno-społeczną (edukacja)
3. Rozszerza wychowanie intencjonalne na wpływy środowiskowe (wychowanie
naturalne, czyli wychowuje nas nasze otoczenie, nie tylko szkoła)
4. Rozszerza pojęcie wychowawcy
5. Wychowanie nie jest osobnym procesem, towarzyszy codziennym czynnościom

Z powyższych konsekwencji możemy wywnioskować, że wpływy środowiskowe
koryguje wychowawca, jednak ma on za zadanie nie tylko pokazywać plusy i minusy,
ale przede wszystkim tłumaczyć świat.



Pojęcia PS (środowisko wychowawcze i wychowania, siły społeczne,
diagnoza społeczna, wzory i wzorce...)

ŚRODOWISKO- w naukach społecznych rozróżniamy dwojakie rozumienie środowiska:
• subiektywizujące (indywidualistyczne)- rozumienie to zakłada, że nie ma dwóch
różnych jednostek przebywających w ciągu życia w identycznym środowisku, gdyż
każda jednostka jest pod wpływami swego własnego odrębnego środowiska. Takie
pojmowanie środowiska jest użyteczne głównie dla celów psychologii, a nie
pedagogiki społecznej,
• obiektywizujące (typowe)- ta koncepcja ujmuje środowisko ze strony zbiorowości
i dostrzega w nim sumę warunków tworzonych przez życie zbiorowe dla kształtowania
się życia jednostek.
Ponad to wyróżniamy również środowisko terytorialne ( tworzące się poprzez stale
powtarzające się warunki społeczne, wg. prof. Rybickiego).

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE- Świadome czynności wychowawcze wyróżnione z
ogólnych wpływów środowiska.
Zachowania intencjolane wychowawczo są właściwe środowisku wychowawczemu.
Do elementów należą wszelkiego rodzaju instytucje, placówki, urządzenia
wychowawcze (służące pobudzaniu członków do przyswajania pewnych wartości
moralnych i norm społecznych), funkcjonujące
w danym środowisku typowym.

WZROST (rozwój osobniczy)- odbywa się z zadatków, które człowiek otrzymuje poza
swoją wolą, według praw, których nie może zmienić.
Nie jest możliwe przyspieszanie wzrostu wbrew naturze, poprzez przekroczenie bariery
czasowej.
Przykład: Dziecko nie nauczy się mówić zanim nie nadejdzie dla niego odpowiedni
czas, np. ze względów biologicznych.

WRASTANIE- jest przebiegiem samorzutnym (podobnie jak wzrost) i odbywa się w
zależności od przebiegu wzrostu. Przechodząc przez różne odmiany kontaktów ze
środowiskiem w sprzyjających warunkach świadome wzrastanie w środowisko szersze.
Warto podkreślić, że wrastanie wymaga czasu na zakorzenienie właściwe dla danego
okresu wzrostu.

WPROWADZANIE- wprowadzaniem zajmują się rodzice i wychowawcy, osoby bardziej
doświadczone. Wprowadzanie nazwano też "holownictwem", gdyż przodownicy
pociągają za sobą jeszcze niewtajemniczonych. Wprowadzanie nie jest ograniczone
wiekiem.
Skuteczność wprowadzania zależy od liczenia się z przebiegami samorzutnymi wzrostu
i wrastania, tj. z istnieniem przeżyć, które pozwalają na zrozumienie, naśladowanie czy
spożytkowanie jego świadczeń.

WZÓR- model rzeczywistości empirycznej, który odtwarza regularność zachowań
ludzkich lub regularność funkcjonowania danej instytucji. Podstawowe elementy
wzoru to przeciętne.

WZORZEC- model rzeczywistości postulowanej, który konstruuje pożądane cechy
ludzkiego zachowania lub form i sposobów funkcjonowania instytucji. Podstwowe
elementy wzorców to normy.

SIŁY LUDZKIE- czynniki aktywizujące daną populację; mogą być to jednostki ludzkie
oraz grupy nastawione na jakąś sensowną aktywność (H. Radlińska).

DIAGNOZA SPOŁECZNA- pojęcie przejęte z teorii pracy socjalnej. Diagnoza społeczna
jednostki polega na prowadzeniu do rozpoznania przyczyn niezadowalającego stanu
lub zachowań jednostki oraz na wysnuciu z manifestowanych kłopotów, trudności,
przyczyn takiego stanu rzeczy.

Wyróżniamy dwie podstawowe techniki badawcze diagnozy:
• wywiad środowiskowy,
• obserwacje.

Rozróżniamy również rodzaje społecznego diagnozowania:
• diagnoza małych grup społecznych- pozwala na rozpoznawanie stosunków
międzyludzkich w małych grupach, np. w szkołach; główną techniką badania
małych grup są badania socjometryczne,
• diagnoza społeczności lokalnej- realizuje się ją za pomocą lustracji społecznej



Zadania, przedmiot i wartości PS

ZADANIA:

Nauka praktyczna;
Praca społeczna;
Wychowanie;
Zmiany środowiskowe;
Wpływ środowiska na wychowanie;
Wychowanie zintegrowane;
Wzrost, wzrastanie, wprowadzanie;
Uzupełnianie braków;
Pomoc;
Aktywizacja społeczeństwa

PRZEDMIOT:

Rozwój jednostek i grup;
Środowisko wychowawcze;
Edukacja środowiskowa;
Środowisko lokalne;
Zmiany środowiskowe;
Wpływ środowiska na wychowanie;
Środowisko;
Relacje;
Wychowanie zintegrowane;
Wzajemny stosunek środowiska i jednostki;
Wzrost, wzrastanie, wprowadzanie;
Grupa społeczna;
Kontekst społeczny;
Instytucje;
Kultura;
Rozwój człowieka;
Praca społeczna

WARTOŚCI:
Zasoby środowiskowe;
Edukacja;
Partnerstwo edukacyjne;
Kultura;

Równość społeczna;
Zrównoważony rozwój;
Równe szanse/dostęp;
Wychowanie

2. Czołowi przedstawiciele pedagogiki społecznej

Koncepcje wychowania i pedagogiki społecznej :



H. Radlińskiej

HELENA RADLIŃSKA – polska twórczyni pedagogiki społecznej

Helena Radlińska – „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na
skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i
kulturoznawstwem, dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić
jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem
warunków bytu o kręgów kultury na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i
krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.”

Nowy sens działalności wychowawczej:
–

uruchomienie sił społecznych

–

ulepszenie środowiska życia

–

wspieranie jednostek i grup w działaniu

Rozszerzenie wychowania na różne formy oddziaływania człowiek – środowisko i na
całe życie ludzkie

Pedagogika społeczna to:
–

zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska

–

nauka praktyczna

Siły twórcze – widzialne i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku. Dzięki ich
wyzwoleniu i wydobyciu, we wspólnym działaniu przetwarzać można istniejącą
rzeczywistość.

Jednostka/grupa a środowisko – przygotowywanie jednostek i grup do obrony przed
warunkami środowiska hamującymi i obniżającymi życie i rozwój człowieka, a także
zmiany tych warunków własnymi siłami

Helena Radlińska ujmuje zakres zadań pedagogiki społecznej w trzy dziedziny:
1. TEORIA PRACY SPOŁECZNEJ- zajmuje się rozpoznawaniem warunków, w których
zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy, zabezpieczenia oraz poszukiwania
sposobów odnajdywania sił ludzkich i organizowania ich do przezwyciężania, do
zmiany niekorzystnych uwarunkowań środowiskowych na korzystne dla rozwoju
jednostek

i

grup

społecznych.

2. TEORIA OŚWIATY DOROSŁYCH- obejmuje zagadnienia kształcenia i dokształcania
dorosłych, organizacji wczasów , wspomagania kompetencji jednostek i grup
niezbędnych

do

wypełniania

różnorodnych

zadań.

3. HISTORIA PRACY SPOŁECZNEJ I OŚWIATOWEJ- poszukuje czynników ewolucji
urządzeń i instytucji społecznych, ich powiązań, trwałości i zmienności dążeń i form,
skutków

celowych

i

samorzutnych

oddziaływań

wychowawczych.

Według Radlińskiej, w związku z występowaniem nowych problemów dziedziny te
bądź rozszerzają się, bądź emancypują się jako samodzielne obszary badań (obecnie
odnosi się to m.in. do historii wychowania i andragogiki).

Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej należy do najbardziej interesujących koncepcji
wychowawczych dwudziestolecia międzywojennego, stanowi współcześnie przedmiot żywego
zainteresowania środowisk pedagogicznych. Na aktualność tego toku myśli pedagogicznej
zwraca uwagę A. Uziembło. Pisze on: „Rozszerzenie pojęcia wychowania, czynności
wychowawczej, na wszystkie formy celowego, pozytywnego oddziaływania na jednostkę i
środowisko, analiza szerokiego pojęcia środowiska wychowawczego, rozszerzenie pojęcia
przedmiotu oddziaływania wychowawczego na dorosłych członków grup społecznych, nawet
takich grup, które nie zostały stworzone jedynie lub głównie dla celów wychowawczych –
stanowi cenny wątek polskiej myśli pedagogicznej okresu dwudziestolecia, wątek w którego
rozwijanie Radlińska, obok innych pedagogów i socjologów wychowania, wniosła duży wkład ”.
Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska i chętnie korzystała z inspiracji
promotora tego kierunku A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. On to wysunął
wniosek, iż: „człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale pobudzona przeżyciami
aktywność ludzka może przekształcić środowisko”.



A. Kamińskiego
ALEKSANDER KAMIŃSKI

– nauka praktyczna
– służy aktualnym potrzebom społecznym i jednostkowym
– współdziała z innymi naukami społecznymi i biologicznymi
– koncentruje się na problematyce środowiska wychowawczego

Kamiński wyróżnia trzy typy działań wychowawczych:
1) kontakt oparty jest na indywidualnym stosunku wychowawca- wychowanek,
2) wychowanie zespołowe w grupie odpowiednio zostało zaktywizowane wychowawczo,
3) wychowanie przebiega w toku ulepszania środowiska siłami tegoż środowiska

W procesie organizowania środowiska wychowawczego Kamiński proponuje uwzględnić
następujące czynniki:
- rozpoznawanie potrzeb ludzi poprzez rozmowy, obserwacje, wywiad środowiskowy;
- wyszukiwanie i określanie sił środowiska przy pomocy osób wartościowych moralnie i
społecznie, uzdolnionych i wrażliwych na ludzkie potrzeby i aspiracje.

Wg Kamińskiego-SIŁY TWÓRCZE były rozumiane w trojaki sposób:
- są to jednostki ludzkie wartościowi moralnie i społecznie, uzdolnione, wrażliwe na ludzkie
potrzeby i aspiracje,
- są to zespoły, placówki, instytucje sprawnie funkcjonujące w zaspokajani! potrzeb
jednostkowych i społecznych,
- są to wartości niematerialne, jak: idee społeczne, teorie intelektualne, wzorce kulturalne,
normy moralne, wartościowa tradycje i zwyczaje, wizje lepszego jutra.

A. Kamiński kojarzył pedagogikę społeczną ze swoiście rozumianym procesem wychowania.
Proces wychowania- dokonuje się w różnorodnych sytuacjach życiowych i obejmuje
wszystkie etapy życia człowieka.

Kręgi wychowania intencjonalnego powinny być rozszerzone poza tradycyjne środowisko
wychowawcze (poza rodzina, szkołą, placówkami opieki nad dzieckiem, proces
wychowania powinien przebiegać w: poradniach świadomego macierzyństwa, schroniskach
turystycznych, szpitalach, dziecięcych grupach podwórkowych, muzeach, redakcjach,
zespołach artystycznych, zakładach pracy i społecznościach sąsiedzkich.
Z procesem wychowania wiąże się pojecie wychowawcy, które będzie dotyczyć wszystkich
zawodów, którym towarzyszy pośrednio lub bezpośrednio wychowanie.



K. Lisieckiego

Dlaczego „Dziadek” Lisiecki?

Wzorował się na postaci Marszałka Piłsudskiego, dlatego także przyjął jego

przydomek - „Dziadek”.
Był inicjatorem, założycielem lub współzałożycielem takich organizacji i instytucji

opiekuńczych, jak:

-

Akademickie Koło Przyjaciół Dzieci Ulicy (1919)

-

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy (1928)

-

Państwowy Zespół Ognisk Wychowawczych (1996)

Największym dorobkiem jego życia stały się jednak placówki opiekuńczo-wychowawcze

nazywane przez niego „ogniskami”.

ISTOTA PEDAGOGIKI LISIECKIEGO:
•

Wychowanie dzieci i młodzieży rozumianej jako

proces kształtowania młodego

człowieka pod względem fizycznym, moralnym i emocjonalnym i przygotowanie go do

samodzielnego życia

•

Kultywowanie

tradycji narodowych i środowiskowych

•

Nauka

poszanowania własnej godności i poszanowania godności drugiego

człowieka

•

Honor i odpowiedzialność za słowo

naczelnymi wartościami

•

Wyrabianie

szacunku do pracy i wychowanie przez pracę

•

Kształtowanie

postaw patriotycznych

, w tym szacunek dla regionu i kraju

•

Poszanowanie

otaczającej przyrody

MIEJSCE DZIECKA W WYCHOWANIU:
przyjął jako podstawowy kanon pedagogiczny teorię o

podmiotowości dziecka

. Dziecko jest

najważniejszym elementem procesu wychowawczego.

WYCHOWAWCA:
wychowawcą może być tylko

człowiek z sercem, z talentem, mający określone

predyspozycje

, a dopiero

w dalszej kolejności odpowiednie studia i umiejętnośc

i. Domagał

się od wychowawców, aby znali potrzeby wychowanków, aby starali się ich zrozumieć, aby

potrafili z czasem zniżyć się do ich poziomu. Wychowawca powinien lubić dzieci, umieć się z

nimi bawić, zainteresować, uwrażliwić na drugiego człowieka i na piękno przyrody.
OGNISKA WYCHOWAWCZE:
Stał na stanowisku, że

rodzina jest najwłaściwszą instytucją opiekuńczą i wychowawczą

, bo w

niej odbywa się proces wychowania na „godnego” człowieka i obywatela. Zgodnie z tą

zasadą zorganizowana była praca w ogniskach: zamiast dyrektora i wychowawców byli

Dziadek, stryjkowie, wujkowie, ciocie i wujenki.
Wychowankowie ogniska wywodzili się najczęściej z niekorzystnych, nerwicogennych, często

patologicznych środowisk rodzinnych.
1.

Ognisko wychowawcze miało być domem dobrze zagospodarowanym i

wyposażonym, czystym i schludnym, estetycznie i funkcjonalnie urządzonym, w którym dzieci

mają wszystko co im jest niezbędne dla ich wspólnego życia, nauki, pracy, zabawy.
2.

Wychowanie dziecka aż do pełnoletności oraz stały kontakt i praca wychowanków

już usamodzielnionych na rzecz ogniska
3.

Brak typowego personelu (jak to było w zakładach opiekuńczych). Wychowawców

było mało, a stawali się nimi z czasem byli, starsi wychowankowie.
4.

Wyjątkowe znaczenie kar i nagród.

KARY
Rozumiane są jako konsekwencje świadomego łamania praw i reguł ogniskowych:
paka może być od gier, zabawy, wyjścia na boisko, itp.
urlop zakaz przychodzenia do ogniska przez określony okres czasu lub bezterminowo
wydalenie z ogniska
NAGRODY
Nagradzało się np. za dobre wyniki w nauce, za prace poza dyżurem, za wygrane w

konkursach
wyróżnienia na apelu
ucałowanie publiczne przez „Dziadka” (wyjątkowo wysokie wyróżnienie)
wyjazd na obóz lub kolonie

5. „Kazania Dziadka” jako jedna z metod wychowawczych w ognisku.
Były to pogadanki o charakterze ogólnospołecznym, filozoficzno-moralnym i organizacyjno-

porządkowym.

ZASADY WYCHOWANIA W OGNISKU:

•

poważne traktowanie młodzieży

•

system rodzinkowy

•

aktywne współuczestnictwo w życiu ogniskowym

•

wdrażanie do obowiązków, wychowanie poprzez pracę

•

dbałość i odpowiedzialność za mienie ogniskowe

•

wzajemne zaufanie

•

Formy placówek opiekuńczych o charakterze resocjalizacyjnym, ratowniczym i
profilaktycznym

wzorowane na ogniskach „Dziadka” Lisieckiego powstają aktualnie w

większych miastach polskich

.

Obejmują one przede wszystkim dziewczęta w ciąży wyrzucone z domu rodzinnego, młode

matki, dzieci i młodzież uciekającą z domu, pozbawioną domu i ogniska domowego. Są to

osoby, które z różnych przyczyn znalazły się na marginesie życia rówieśniczego i rodzinnego.



J. Korczaka

LEKARZ (Pediatra)

-Leczył dzieci biedoty żydowskiej i polskiej, gnieżdżącej się w suterenach lub facjatkach na
Podwalu i Solcu
-Potrafił uśmierzać ból rozkrzyczanych dzieci, dobrym słowem lub bajeczką naprędce
zaimprowizowaną, a nie przy pomocy leków uśmierzających ból
- Niezadowalający stan szpitalnictwa, lecznictwa oraz podział chorych na płatnych i
bezpłatnych pacjentów wywoływał w nim oburzenie i protest. Postulował, by zbudować
obszerne szpitale z profesjonalną, pełną oddania i poświęcenia kadrą medyczną.

WOLONTARIUSZ

-nigdy nie pracował z dziećmi dla pieniędzy, lecz dla idei; nawet prywatny czas
przeznaczony na wakacje albo wypoczynek przeznaczał dla dzieci – wyjeżdżał z nimi
-1900-1915, członek Towarzystwa Kolonii Letnich; 1904 i 1907 wychowawca bezpłatny na
koloniach dla chłopców żydowskich ("Michałówka"), 1908 - dla chłopców chrześcijańskich
("Wilhelmówka").

-1902, działalność w bezpłatnych czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności,
skupiającego przedstawicieli liberalnej inteligencji warszawskiej.
-Przez całe swe życie rozwijał i wzbogacał techniki wychowawcze. Wydał pierwszą gazetkę
kolonijną, wprowadził stopnie z tzw. sympatii, przekształcone później w plebiscyt życzliwości
oraz zorganizował sąd koleżeński. Uważał, że gromada potrzebuje współpracy, wzajemnych
ustępstw, współdziałania i zdrowej opinii.

WYCHOWAWCA

-1908, członkostwo Towarzystwa "Pomoc dla Sierot", od 1909 - zarządu Towarzystwa, od 1910 -
w komisji budowy gmachu Domu Sierot (położenie kamienia węgielnego 14 czerwca 1911),
którego dyrektorem miał zostać dr Henryk Goldszmit
- zastanawiał się co zatruwa atmosferę w internatach
- wychodził z założenia, że gdy wystąpi problem, wystarczy poznać potrzeby dziecka,
dowiedzieć się co jest mu potrzebne do rozwoju, czego mu potrzeba do normalnego wzrostu,
czego mu brak, że się zawahało w rozwoju fizycznym, intelektualnym a często moralnym i
pomóc mu w porę usunąć przyczyny owego zawahania
- CEL- wszechstronne poznanie dziecka

REDAKTOR

- W październiku 1926 r. redakcja „Naszego Przeglądu” umożliwiła Korczakowi realizację jego
marzenia o prasowym organie dla dzieci i młodzieży „Mały Przegląd”, którego Korczak był
redaktorem i prowadził ją do 1930 r.
- W 1935 r. rozpoczął pracę w polskim radiu, gdzie opowiadał dzieciom o tym „Jak pitrasiliśmy
jajecznicę” czy „Jak świderek zabłądził w worku”. Czytał nowele lub wygłaszał pogadanki.
Audycje cieszyły się popularnością i uznaniem.
-Później nawiązał współpracę z „Anteną”, gdzie otrzymał stałą rubrykę. Korczak nawiązał
bliskie i serdeczne kontakty z młodymi czytelnikami „Anteny”; publikował bajki, historyjki,
opowiadania oraz gawędy. Prowadził korespondencję drukując listy czytelników.
Występował w radiu z przerwami do wojny.

NAUCZYCIEL

-Od chwili zamknięcia przez okupanta szkół dla dzieci żydowskich (4 grudnia 1939) prowadził
w getcie tajne nauczanie. Zorganizował szkołę na terenie Domu Sierot. Szukał takich metod i
treści nauczania, które mogłyby wzbudzić w dzieciach chęć do nauki. Nie wprowadzał
tradycyjnych przedmiotów nauczania, lecz teksty do czytania i rachowania, odpowiadające
psychofizycznemu

rozwojowi

dziecka.

Organizował

życie

kulturalno-oświatowe.

Wychowankowie Domu Sierot inscenizowali bajki i inne teksty oraz przedstawienia kukiełkowe
na wysokim artystycznym poziomie

-Za wszelką cenę chciał ocalić dzieci przed analfabetyzmem, deformacją psychiczną, na
które były narażone w warunkach getta

PEDAGOG



wróg zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego



prekursor walki o prawa dziecka



wychowanie to przede wszystkim opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci przed
niedomaganiami otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego i
źle rządzonego



cel wychowania: dążenie do samowychowania



rozumiał rolę, jaką odgrywa środowisko i otoczenie na rozwój dziecka



realizował swoje poglądy w organizowaniu życia dzieci głównie w „Domu sierot”

3. Płaszczyzny działania pedagogiki społecznej



Pomoc



Opieka



Wsparcie



Ratownictwo



Humanistycznie zorientowana pedagogika (kategorie pomocniczości,
podmiotowości, samodzielności i współzależności)

OPIEKA

POMOC

RATOWNICTWO

WSPARCIE

KTO UDZIELA?

Profesjonalna,
rodzinna

Człowiek
profesjonalny i nie
tylko

„Ratownik”, służby
publiczne i nie
tylko

Bliscy, przyjaciele,
rodzina, grupy
społeczne,
stowarzyszenia

KTO KORZYSTA?

Jednostka stale
potrzebująca
opieki

Osoba
potrzebująca

Osoba bądź
grupy bezradne i
potrzebujące

Jednostki i grupy

W JAKIEJ
SYTUACJI?

Długotrwały brak
samodzielności,
ciężka sytuacja

1) Trudnej
problemowej
2) Przewidywania
problemu
3) Poprawa
sytuacji normalnej

Nagła,
nieprzewidywalna,
jednostkowa,
intensywna,
kryzysowa

Trudność życiowa,
potrzeba
obecności kogoś

CECHY RELACJI

Niesymetryczna,
przewaga
opiekuna

W miarę
symetryczna
(niewielka
przewaga jednej
ze stron). Obie

strony znają swoją
rolę

Asymetryczna-
przewaga
ratownika

Dobrowolność,
wzajemność, w
obie strony, może
być symetryczna
ale też
asymetryczna

KTO JEST
ODPOWIEDZIALNY?

Opiekun,
instytucja opieki
(za:
konsekwencje,
decyzje,
reprezentacje
interesów)

Pomoc raczej nie
bierze
odpowiedzialności
za odbiorcę

Ratownik

Biorca

ROLA „BIORCY”

Względnie bierna

Duża aktywność

Bierny

Aktywny

MOŻLIWE
ZAGROŻENIA

Uzależnianie się
od opieki,
niewłaściwa
opieka

Niewłaściwa
pomoc, brak
zaangażowania
którejś ze stron

Pomoc doraźna,
nadmierne
poddanie, życie
ratownika, nie
trafna ocena
sytuacji,
niewłaściwa i za
późna pomoc,
czynniki
zewnętrzne

Uzależnienie,
lenistwo,
wykorzystywanie

PRZYKŁADY

Domy dziecka,
chorzy w rodzinie,
domy starców

Poradnictwo,
terapia

Policja, ośrodki
interwencji

kryzysowej, straż
pożarna,
ratownictwo
medyczne, topr,
wopr

Grupy wsparcia
(AA), przyjaciele

Humanizm Pedagogiki Społecznej- zajmowanie się człowiekiem, dawanie mu wędki zamiast
ryby, czyli usamodzielnianie. Humanistyczne podejście PS: obejmuje zarówno zainteresowanie
potrzebami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi jednostki. W podejściu humanistycznym
pedagogiki społecznej mamy do czynienia z katalogiem sytuacji życiowych jednostek, które
określamy mianem stanów.

Samodzielność: sytuacja autonomii tak pod względem pieniężnym i materialnym, jak
dojrzałości społecznej. Odpowiedzialność, umiejętność wychodzenia z kłopotów, zaradność;

Zasada pomocniczości: mówi o tym, że obowiązkiem społeczności jest wspomaganie
poszczególnych jednostek w naturalnym rozwoju, określa jednak zakres tej pomocy: dopóki
pomoc nie jest niezbędna nie należy ingerować!

Zasada sprawiedliwości: Wszyscy powinni mieć dostęp do dobrych warunków rozwojowych

Zasada podmiotowości: jednostka powinna być traktowana jako podmiot,

Zasada edukacji społecznej: wychowanie jest jednym z elementów życia społeczno –
kulturowego, – dostęp do nauki, oświaty, ale nie tylko szkolnej

4. Środowisko (g)lokalne jako środowisko wychowania



środowisko lokalne – „mała ojczyzna”



edukacja środowiskowa i jej modele



pojęcie (g)lokalności i zrównoważonego rozwoju



znaczenie i animowanie współpracy w środowisku lokalnym

mała ojczyzna - jest to termin oznaczający przestrzeń psychofizyczną,
powstałą w wyniku szczególnych związków intelektualnych oraz
emocjonalnych jednostki z najbliższym otoczeniem oraz praktycznych działań
człowieka w miejscowym środowisku. Jest to rzeczywistość realna, konkretna i
materialna, a jednocześnie naznaczona wartościami, znaczeniami,
symbolami, mitami. Mała ojczyzna skupia ludzi żyjących na określonym
terenie geograficznym, w kręgu oddziaływań miejscowej kultury, różnych form
życia społecznego oraz przyrody. M ała ojczyzna w perspektywie pedagogiki
społecznej, pełni fundamentalne role socjalizacyjno -edukacyjne. Jest przede
wszystkim źródłem tożsamości jednostek i grup społecznych; łączy z kulturą,
przeszłością i przyrodą. Małej ojczyzny nie należy rozumieć jedyn ie jako
określony „teren”, ”obiekt” czy „przedmiot” czyichś zewnętrznych działań, ale
w dużym stopniu jako źródło samo(edukacji), zasobem zdolnym wygenerować
czynniki (samo)rozwoju. W teorii pedagogiki społecznej są to tzw. siły
społeczne, które pomagają w rozwoju lokalnym i nie tylko. Niekiedy jednak
„mała ojczyzna” traci swoje atuty i zmienia się w środowisko ryzyka, w miejsce
bez szans rozwojowych, jeżeli siły społeczne nie są wystarczające.

środowisko (g)lokalne - to środowisko lokalne i globalne rozu miane
całościowo. Środowisko lokalne będąc w ścisłym związku z globalnymi,
zwłaszcza gospodarczymi i ekonomicznymi tendencjami współczesnego
świata staje się środowiskiem (g)lokalnym.

edukacyjno-utylitarna koncepcja rozwoju środowiska lokalnego – jest to
model skupiony wokół nadrzędnej idei ujawniania, stymulowania,
organizowania i zarządzania zasobami środowiskowymi w celu wspierania
rozwoju. Podstawowymi elementami tego modelu są trzy powiązane ze sobą
elementy : rozwój, potencjał społeczno -kulturalny i kapitał ludzki.

ROZWÓJ - oznacza zmianę, sekwencyjne przechodzenie do wyższych,
efektywniejszych faz życia społecznego i gospodarczego. W kontekście
pedagogiki społecznej należy zwrócić uwagę na trzy zasadnicze wymiary
rozwoju: GLOBALNY, PONADLO KALNY i LOKALNY/REGIONALNY .

Pierwszy wymiar rozwoju - globalny jest rozwojem w najszerszym rozumieniu,
obejmuje on procesy i trendy globalne. Drugi wymiar rozwoju - obszar
ponadlokalny (krajowy) charakteryzuje się potencjałem rozwojowym (kraj,
województwo, powiat, gmina). Ważne dla pedagogiki społecznej jest tu to, że
obok wymiaru gospodarczego prace te ujawniają aktywność obywatelską
jako ważny czynnik rozwoju. Trzecim wymiarem rozwoju jest wymiar lokalny
odsłania przede wszystkim rolę samorządu w rozwo ju gminy, powiatu
województwa.
Rozwój niezależnie od wymiaru, obejmuje potencjał społeczno -kulturowy
środowiska. Są to miejscowe zasoby, możliwości zmian związane z dobrami
kultury duchowej i materialnej, także z instytucjami, które tymi dobrami
dysponują. Rozwój jest bardzo silnie zakorzeniony w siłach społecznych,
aktywnych postawach społeczności lokalnej, jej przedsiębiorczości,
innowacyjności.

ZASOBY LUDZKIE – to bogactwa, wartości, które należy rozpoznać i pomnożyć,
aby osiągnąć określone zyski, tj. z większyć obszar oraz dynamikę
miejscowego rozwoju.

KAPITAŁ LUDZKI – oznacza zawarty w każdym człowieku i społeczeństwie jako
całości zasób wiedzy, umiejętności, doświadczenia, zdrowia i energii
życiowej. Jest on wskaźnikiem możliwości adaptacyjnych i produkcyjnych
oraz kreatywności. Kapitał ludzki nie jest wartością stałą, ale może się
zmieniać w zależności od przebiegu procesu socjalizacji w
społeczeństwie. Kapitał ludzki ma szersze i węższe znaczenie. W pierwszym
przypadku to ogół walorów ludzkich (cechy genetyczne, socjalizacja
środowiskowa, edukacja), a w drugim – wartości wynikające z nakładów na
kształcenie jednostek, co traktowane łącznie daje potencjał edukacyjny
społeczeństwa.

koncepcja zrównoważonego rozwoju – Zrównoważony rozwój oznacza, że
wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania spójności społecznej (w tym
m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans,
przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości
środowiska naturalnego, m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu
produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę zasobów przyrodniczych.
Koncepcja zrównoważonego rozwoju realizowana jest w rzeczywistości o
trzech wymiarach: ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Poszukiwanie
harmonii i równowagi, a tym samym zapewnianie trwałości rozwoju, dokonuje
się tutaj poprzez szczególne poświęcanie uwagi ochronie środowiska
naturalnego i społecznego potencjału rozwojowego, towarzyszące wzrostowi
ekonomicznemu. Ochrona ta oznacza troskę o środowisko przyrodnicze i jego
zasoby tak, aby w możliwie niepogorszonym stanie mogły słu żyć przyszłym
pokoleniom.

Rozwój społeczny: zmiana, sekwencyjne przechodzenie do wyższych,
efektywniejszych faz życia gospodarczego i społecznego.

Typy rozwoju społecznego:

-

Ilościowy: stymulowanie zmian za pomocą transferu określonych dóbr
(np. zasoby materialne, technologiczne, finansowe) i zarządzanie nimi,

-

Jakościowy: doskonalenie pracy a tą drogą – faktyczny udział w
tworzeniu rzeczywistości społecznej; zdolność określonej populacji do
zwiększenia w sposób trwały własnego dobrobytu; konieczne tu
kształtowanie „dyspozycji prorozwojowych”: wiedzy, postaw,
umiejętności; elementy pragmatyczne oraz etyczne.

5. Rodzina jako środowisko wychowania



znaczenie rodziny jako środowiska wychowawczego



zmiany w strukturze współczesnej rodziny – wpływ zmian społecznych na
funkcjonowanie rodziny (przyczyny i możliwe skutki)



zmiany w funkcjach i strukturze rodziny



przemiany w rolach rodzicielskich



wsparcie dla rodziny



perspektywy postrzegania zmian

1. Specyfika więzi rodzinnych

Specyfiką wychowania rodzinnego jest to, że kojarzy ono w sobie:

1. wpływy oparte na refleksji i bezrefleksyjne;
2. działania o charakterze oddziaływania i współdziałania;
3. naturalność więzi rodzinnej z wtórnością więzi nie bazujących na małżeństwie,
pokrewieństwie bądź powinowactwie; -
4. swoistość, niepowtarzalność i intymność życia rodzinnego ze społeczną otwartością i
konsekwencjami instytucjonalnego charakteru rodziny;
5. poczucie wspólnotowej jedni z indywidualnością interesów poszczególnych członków.
Powyższe elementy rzutują zwykle na określoną postać wychowania rodzinnego osiąganą w
danych warunkach. Stąd pedagog rodziny musi
postrzegać rodzinę w kontekście jej humanistycznych i społecznych uwarunkowań. Prowadzi
to do wyeksponowania trzech przystających do siebie,
zespalających się (kompatybilnych), aczkolwiek zarazem oddzielnych płaszczyzn
wychowania rodzinnego:
1. wychowania w rodzinie;
2. wychowania dla rodziny (ku rodzinie, na jej rzecz);
3. wychowania przez rodzinę (dzięki rodzinie, ku społeczeństwu).

2. Mechanizmy procesu wychowawczego:

• mechanizm naśladownictwa i identyfikacji - idzie tu przede wszystkim o funkcjonowanie
przykładów i wzorów ze strony rodziców
w różnych zakresach, które stają się przedmiotem naśladownictwa i identyfikacji dla dzieci,
szczególnie w młodszym wieku
• mechanizm kontroli społecznej, który współwystępuje z systemem szeroko pojętego
nagradzania i represji (system kar i nagród);
• mechanizm inspirujący i pobudzający odpowiednio ukierunkowaną aktywność
wychowanka (dziecka) - w rodzinie najczęściej
inspiratorami są rodzice lub ogólniej mówiąc starsze pokolenie|(o kwestii tej bliżej mówimy
przy charakterystyce stosunku
wychowawczego w rodzinie).
Dwa pierwsze z wymienionych mechanizmów wychowujących wiążą się raczej z
wychowaniem naturalnym w rodzinie, a trzeci z nich jest wyrazem
zamierzonych, intencjonalnych oddziaływań wychowawczych.

3. Funkcje rodziny:

•

Funkcje rodziny są to skutki wywoływane

przez działanie i zachowanie się członków rodziny,

zawierające się w samej rodzinie lub poza
nią, bez względu na to, czy były one zamierzone lub pożądane.
• Zadania- ogólne czynności, które mają wywołać pożądane skutki, zalecane przez
zbiorowości szersze czy też podjęte świadomie przez
samą grupę.

a) prokreatywne, usługowo-opiekuńcze, socjologiczne i psychologiczne
b) rozrodcze, dziedziczenia społecznego, stabilizacji jednostki,

prowadzenia gospodarstwa

domowego, opiekuńcze, funkcje ekspresji
uczuć, zrozumienia i uznania, funkcje rozładowania napięć nerwowych, zaspokojenia
potrzeb seksualnych i funkcje wychowawcze.
c) materialnoekonomiczną, opiekuńczo-zabezpiecza-jącą, prokreacyjną, legalizacyjno-
kontrolną, socjalizacyjną, klasową, kulturalną,
rekreacyjno-seksualną, towarzyską i emocjonalnoekspresyjną

rodzina jako składnik systemu wychowania
=> Poszczególnych funkcji rodzina nie spełnia oddzielnie, lecz integralnie i dlatego

jakiekolwiek zaburzenie utrudniające realizację którejś
z podstawowych funkcji powoduje - krótszą lub dłuższą - niewydolność rodziny w jej ogólnym
funkcjonowaniu. Każda z funkcji
spełnianych przez rodzinę może mieć także wpływ wychowawczy na jej członków, gdyż z ich
spełnianiem wiążą się zazwyczaj pewne
skutki wychowawcze. Czasem nawet jedna z funkcji rodziny, np. funkcja ekonomiczna w
rodzinie chłopskiej, może zdeterminować całość
wpływów wychowawczych rodziny. Najistotniejszym spoiwem życia rodzinnego są jednak
więzi i relacje emocjonalne.

4. Diagnoza środowiska wychowawczego rodziny (trzy grupy czynników):

a)

czynniki ekonomiczno-społeczne:

wielkość rodziny i jej struktura, pochodzenie społeczne

rodziców, źródła utrzymania rodziny

(zawód ojca, dochodowość rodziny),
sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi (warunki mieszkaniowe rodziny, jakość
odżywiania, jakość ubioru dzieci), podział pracy i ról
w rodzinie (np. praca zawodowa matki poza domem lub praca produkcyjna dzieci)

b) czynniki kulturalne:
wykształcenie rodziców lub dokształcanie się, i zdobywanie kwalifikacji

przez rodziców i

innych członków rodziny, wzory kulturowe s i
wychowawcze uznawane przez rodziców, sposoby spędzania wolnego czasu | przez
członków rodziny (korzystanie ze środków kultury
masowej i inne formy), ' stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich przyszłego zawodu
(stwarzanie warunków do nauki w domu
i w szkole, problem planu życiowego dzieci), stosunek członków rodziny (rodziców) do tradycji
i nowości

c) czynniki psychopedagogiczne:
ogólna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym

(występujące zaburzenia, więzi

uczuciowe między wszystkimi członkami rodziny),
charakter stosunków pomiędzy rodzicami, a rodzicami i dziećmi, charakter kontroli rodziców
nad dziećmi, stosowane środki
wychowawcze.

5. zmiany w funkcjonowaniu rodziny we współczesnym świecie:

1) zmiany w strukturach powodujące dezaktualizację tradycyjnego modelu rodziny,
2) zmiany mentalności wywołane przez "pęknięcie łańcucha tradycji",
2) rozbicie wartości osobowych w rodzinie przez konsumpcjonizm.
Zmiany zależą od systemu wychowawczego:
1) całkowity, globalny system oświatowo-wychowawczy społeczeństwa (makrosystem
wychowawczy);
2) środowiskowy system wychowawczy - idzie tu o całokształt wpływów wychowawczych,
pochodzących od grup, instytucji i urządzeń, z którymi
jednostka zachowuje bezpośrednią styczność (np. system wychowawczy w rejonie szkolnym,
na wsi, w dzielnicy miasta itp.);

3) system wychowania charakterystyczny dla określonej instytucji wychowawczej, np. szkoły,
domu dziecka, rodziny (mikrosystem wychowawczy,
niesłusznie określany czasami jako lokalny system wychowawczy);
4) indywidualny system wychowawczy obejmujący przemiany zachodzące w osobowości
każdej jednostki, które są wynikiem wpływu poprzednio
wymienionych odmian systemu wychowawczego oraz własnej aktywności jednostki.
Dwa typy wychowania:
refleksyjne - zamierzone i planowe, gdyż towarzyszy mu wysiłek myślowy i świadoma
działalność osób wychowujących. Osoby te lub organizacje społeczne dążą intencjonalnie
do uzyskania wyznaczonych uprzednio zadań wychowawczych
bezrefleksyjne – (niezamierzone, pośrednie) "uboczne produkty" wynikające z warunków i
sposobów życia społecznego, w których
jednostka przebywa i formuje swoją osobowość.

•

Dwie perspektywy:

pesymistyczna- zmiany zachodzące w rodzinach dążą ku jej zanikowi i zniszczeniu
optymistyczna- zachodzące zmiany świadczą o nowym wizerunku rodziny pasującej do
społeczeństwa ponowoczesnego

•

wartości chrześcijańskie są zastępowane liberalnymi albo pluralistycznymi

•

zawieranie ślubów świadczy o dążeniu do stabilizacji; pojawia się LAT (Living Apart

Together) czyli życie razem na odległość

•

małżeństwo i posiadanie dzieci jest formą kapitału społecznego

•

przemiany życia społecznego prowadzą do nowych kształtów, przez co rodzina ma wiele

obliczy: zmienia się jej skład, funkcjonowanie,
relacje, często się rozpada, ale nadal przypisuje się jej dużą rolę. Miłość traktuje się jako
wartość autoteliczną. Rodzina wymaga wysiłku,
pracy, starań i chęci obojga partnerów, co dziś nie jest oczywiste.

6. Środowisko wychowania - grupy rówieśnicze



wpływ grupy rówieśniczej na młodzież



zagrożenia związane z komercyjnym wykorzystaniem seksualnym



profilaktyka zachowań ryzykownych wśród młodzieży



postawy, poglądy i plany życiowe współczesnej młodzieży w Polsce

Młode pokolenie i nowy ustrój - poglądy postawy i obecność w publicznej sferze życia

W Polsce po 1989 wskaźnik czynnego poparcia i politycznego uczestnictwa był szczególnie
niski wśród młodzieży. Powstała przez to hipoteza o politycznej bierności młodzieży.

Młodzi:
-Ich czujność polityczna jest obecnie wszędzie tam gdzie zagrożone są jej wartości.
-Nie jest to pokolenie politycznie upośledzone.
-Głosując doprowadzili do zmiany na politycznej scenie i skierowali proces zmian na inne tory.
(w obronie kluczowych wartości, nie było to wydarzenie pokoleniowe)
-Sprawy ogółu(polityka) nie mieszczą się w przestrzeni życia współczesnej młodzieży.
W większości odmawia się młodzieży kapitały społecznego, argumentując to jej:
-egoizmem
-hedonizmem
-niechęcią do członkostwa w grupach i stowarzyszeniach

Jednak:

1. Negacja oceniania społecznego potencjału młodzieży na podstawie wskaźników jej

zaangażowania (są one bardziej miarodajne w odniesieniu do organizacji).

2. Negacja kruchości zaangażowania w sprawy jednostek i sprawy ogółu. Badania

pokazują że istnieje takie zaangażowanie jest ono jednak głęboko ukryta potencją.
Sfery rzeczywistości, które warunkują obywatelskie zaangażowanie młodzieży:
-ogólna kondycja społeczeństwa i gospodarki
-polityczny ustrój i funkcjonowanie politycznych elit

Wychowanie młodzieży zaczyna być lekceważone w naszym społeczeństwie. Wycofały się z
niego
- media – przekaz medialny został sprowadzony tylko do poziomu sensacji
- rodzice – wypierają okres własnego zaangażowania politycznego i chronią przed tym
doświadczeniem swoje dzieci.
-najwyraźniej zrezygnowały też szkoły- ponieważ wykonują one tylko program minimum.

Mogli by oni (media itd.) bezpośrednio oddziaływać na serca i umysły młodych ludzi.

Młodzi Polacy są zdecydowanie prokapitalistyczni, niemniej jako dominująca pojawia się
orientacja ambiwalentna, co może oznaczać przyrost zainteresowania rozwiązaniami
hybrydalnymi ustrojowo, łączącymi w sobie elementy typowe dla socjalizmu i kapitalizmu.
Jest to tendencja do budowy „kapitalizmu z ludzką twarzą”.

System zyskuje społeczne poparcie w grupach: dobrze wykształconych, którym się dobrze
wiedzie i posiadających poczucie perspektyw życiowych. Kierunku zachodzących przemian
nie popierają natomiast ty którym się źle wiedzie i nie mają poczucie złej, niepewnej
perspektywy.

Zdrowie i zachowania ryzykowne młodzieży

Zdrowie ma wartość indywidualną i społeczną.
Zdrowie jest jedną z najbardziej newralgicznych sfer życia społecznego i jedną z ważniejszych
sfer regulacji prawnych.

Młodzież żyjąca w niekorzystnych warunkach materialnych:
-często wymaga leczenia, wsparcia socjalnego czy uczestnictwa w programach
prewencyjnych i terapeutycznych.
-częściej mają problemy ze znalezieniem pracy, partnera czy mieszkania
-częściej uciekają się do zachowań ryzykownych i mają problemy z radzeniem sobie z samym
sobą

Młodzi ludzie lepiej od dorosłych znoszą niedogodności życia, poprzez wychowanie w
strategii „zrób-to-sam”.
Niemniej jest coraz większy odsetek młodzieży, która nie daje sobie rady z własnymi
problemami:
-wzrosły przypadki samobójstw
-wzrasta przyjmowanie przez młodzież niektórych leków
-wzrasta spożycie alkoholu wśród biedniejszej młodzieży
-niedobrze wygląda wskaźnik zdrowia fizycznego (złe diety, zaniedbana higiena jamy ustnej,
mało aktywny tryb życia, niekształcenia sylwetki, nadwaga)
-niepokojący jest przyrost zgonów dzieci i młodzieży z przyczyn niedokładnie określonych

Istotne jest podjęcie działań w kierunkach:
-rozszerzenia działań profilaktyki zdrowotnej, edukacji prozdrowotnej młodzieży
-dobrego wyposażenia placówek służby zdrowia w sprzęt umożliwiający dobra i szybką
diagnozę
-redukowania między pokoleniowych transferów ubóstwa i choroby oraz związanych z nimi
stylów życia

Bardzo trudnym obszarem redukcji są zachowania ryzykowne młodzieży szczególnie
dotyczące spożywania nielegalnych substancji psychoaktywnych.

Młodzi i spójność społeczna

W Polsce panuje powszechny stereotyp narzekania na młodzież. Młodzież i społeczeństwo,
jeśli zapytać kto jest dla kogo większym problemem, od większości padnie odpowiedź
młodzież.
Wszędzie panuje negatywny stereotyp młodzieży.

Statystyki:
-odnotowują stały wzrost agresji, zaburzeń emocji i zachowań
-rosną zachowania antyspołeczne
-następuje brutalizacja czynów karalnych popełnianych przez młodzież

Zarzyca się jej:
-bezideowość
-skrajnie pragmatyczne i egoistyczne zorientowania
-kocha tylko pieniądze i przyjemności
-unika odpowiedzialności i dojrzałych zobowiązań na życie
-odchodzi od religii
-jest nieobyczajna
-za dużo pije
-za mało myśli o przyszłości
-przyjmuje narkotyki
-lekceważy autorytety
-ma w nosie politykę

Lecz pojawia się też drugi głos, który oskarża społeczeństwo i kulturę o przeciążenie młodych
zbyt dużą odpowiedzialnością za własny los.

Młody człowiek od początku socjalizowany jest w świat sukcesu i konsumpcji. W większości
przypadków za warunek sukcesu uważa się dobre wykształcenie. Jednak masowa
„konsumpcja” wyższego wykształcenia nie znajduje wyrazu w jakości kształcenia i karierze
zawodowej.
Młodzież zdana na siebie zradza zadziwiającą determinację w chęci włączenia się w główny
nurt przemian i wygrania życia po swojemu(większości się udaje ale są osoby które płacą za
to wysoką cenę).

Relacje pokoleniowe od lat są w zasadzie poprawne, zgodność ocen dotyczy wzajemnych
kontaktów i zrozumienia.

Niepokoje:
-dorosłych niepokoi wzrost agresji, niskie ambicje nadmierny hedonizm i spadek autorytetów
-młodym doskwiera brak zrozumienia i zaufania
Zazdroszczą:
-dorośli młodym zazdroszczą lepszych możliwości w życiu
-młodzi dorosłym niezależności, samodzielności i stabilizacji życiowej
Współczują:
-dorośli współczują dzieciom trudnego startu i odpowiedzialności za decyzje.
-dzieci współczują rodzicom problemów dorosłego życia i wieku

Młodzi narzekają głównie na brak zrozumienia przez dorosłych, nadmierne ingerencje,
konflikty, mentalność i poglądy, nadopiekuńczość, przekonanie że zawsze mają racje.

Wiedza dorosłych na temat młodzieży jej potrzeb odbiega od tego co młodzież rzeczywiście
odczuwa.

Dorośli ubolewają także nad używaniem przez młodych języka młodzieżowego, natomiast
młodzi dzięki niemu wyrażają siebie.

Stanowisko dorosłych i młodzieży ukazują dwa różne posoby rozumienia jednego i tego
samego fenomenu.

Młodzi zdają się lepiej wyczuwać świat, w którym żyją i z którym musza sobie radzić,
podejmować dla własnej przyszłości decyzje. Chcą być odpowiedzialni i samodzielni.
Dziś to starsi powinni się otworzyć na młodych bo grzech stereotypów i niewiedzy jest po ich
stronie.

PROSTYTUCJA

1.

Definicje

komercyjne wykorzystanie seksualne = dziecięca prostytucja = prostytucja małoletnich
prostytucja dziecięca – wykorzystywanie dziecka do czynności seksualnych w zamian za
przekazanie lub obietnicę jakiejś formy wynagrodzenia dziecku lub osobie pośredniczącej
sponsoring – świadczenie usług seksualnych w zamian za długofalowe wsparcie finansowe
cyberseks – wymiana zdjęć i filmików, erotycznych SMS-ów, erotyczne rozmowy w zamian za
pieniądze lub inne gratyfikacje

Dwa typy prostytucji ze względu na motywację osób zaangażowanych:
prostytucja głodowa – gdy dzieci nie mogą zdobyć podstawowych środków do życia
prostytucja aspiracyjna – kiedy jest środkiem do podwyższenia statusu materialnego i
społecznego

2.

Przyczyny

materialne, brak alternatywy
środowiskowe (grupa rówieśnicza)
erotyzacja mediów
brak edukacji seksualnej
zaburzenia relacji w rodzinie
brak wsparcia społecznego
deficyt bliskości

3.

Konsekwencje

choroby
uzależnienie od „stylu życia”
obciążenie psychiczne
niechciana ciąża
wykluczenie społeczne, stygmatyzacja
problemy w relacjach
stworzenie schematu („dziedziczenie zawodu”)
zaburzone postrzeganie świata
zaburzenie systemu wartości
przemoc

4.

Modele werbowanie do prostytucji/inicjacji

„na miłość”
handel ludźmi
związane z prostytucją głodową i aspiracyjną

5.

Profilaktyka

alternatywne formy spędzania czasu
edukacja (medialna i seksualna)
edukacja w kierunku ryzykownych zachować
pokazywanie perspektyw
wsparcie dla rodzin
kształcenie pracowników służb specjalnych

7. Organizacje społeczne



edukacyjna i wychowawcza funkcja organizacji społecznych (zadania,
funkcje, rodzaje działań, możliwości i ograniczenia)



specyfika funkcjonowania organizacji społecznych w Polsce



relacje między sektorem publicznym i pozarządowym

Funkcje edukacyjne organizacji społecznych/pozarządowych (NGO):

Kształcący i wychowawczy wpływ organizacji pozarządowych wyraża się poprzez:
-Rozpoznawanie i wskazywanie na istniejące w społeczności lokalnej potrzeby, problemy i

kwestie społeczne wymagające rozwiązania (= wyczulają na potrzeby…)

-Rozwiązywanie problemów społ. przy współudziale obywateli, dzięki zmiany stają się trwałe i

znaczące (= uczą współpracy dla wspólnego celu, pokazują, obywatelom że mają wpływ

na środowisko)

-Uczą odpowiedzialności za siebie i innych

-Przyczynianie się do nabywania przez jednostki poczucia pewności siebie, przekonania o

własnych możliwościach sprawczych, odwagi do twórczego przekształcania świata.

-Integrację we wspólnym działaniu, rozwijanie więzi międzyludzkich, ułatwianie komunikacji

społ., budowanie tożsamości lokalnej (= uczą życia we wspólnocie z innymi)

-Wspieranie jednostek słabszych i wymagających pomocy (= uczą solidarności społecznej)

-Edukację obywatelską: NGO są szkołą życia dla każdego obywatela uczestniczącego w ich

działaniach bez wzgl. na wiek, wykształcenie, doświadczenie

-Budowanie możliwości dla idei wolontariatu: pobudzanie sił, motywacji, dążeń do realizacji

własnej wizji świata, zaspokajania potrzeb swoich i innych osób, udzielania im pomocy

-Zapobieganie niekorzystnym zmianom społ.

-Uczą organizacji działania, aktywizowania siebie i innych do dobrowolnych działań,

podtrzymywania pożądanej jakości pracy metodami nieopartymi na obowiązku i przymusie

-Uczą planowania społecznego, zarządzania zasobami ludzkimi i przedsiębiorczości

-Przekazują wartości w środowisku, np.: dobro, odpowiedzialność, twórczość, godność,

altruizm, solidarność, samopomoc, wsparcie społ., szczęście, itp.

Typy edukacji przejawiane w org. pozarządowych:
Edukacja ustawiczna, permanentna, całożyciowa: nawet jeśli dotyczy ona jednego z

etapów życia człowieka, może wywrzeć wpływ na całe jego późniejsze życie istnieje też

szansa na włączenie na możliwość włączenia się w innych fazach życiowych w działanie

społ. oraz ponowne angażowanie się w przypadku zmian potrzeb i problemów społ., zmian

zachodzących samych org. Społ. oraz zmian możliwości środowiska (nie wiem o co chodzi

autorce, przepisane z tekstu i tyle);

Edukacja powszechna: edukacja osób dorosłych, ale coraz częściej działania angażujące

młodzież i dzieci, oraz do nich kierowane. Edu. dzieci, młodzieży i dorosłych ma miejsce obok

lub w powiązaniu z oficjalnymi formami kształcenia, obejmuje inicjatorów, organizatorów,

uczestników i odbiorców działań społecznych.

Edu. środowiskowa i społeczna, obywatelska,

edukacja do demokracji

: kształtowanie

postaw i kompetencji społecznych w zakresie rozwiązywania problemów społ., poznawania

instytucji i grup społ. oraz ich wpływu na środowisko, poznawania praw i obowiązków

obywatelskich, zaznajamiania się z rolą i wpływem środowiska o raz możliwościami człowieka.

Edukacja prywatna i publiczna: org. Pozwalają na działanie prywatne dla dobra

publicznego, tworzenie form współdziałania z instytucjami publicznymi i prywatnymi, łączenie

ich we wspólnym myśleniu i działalności dla dobra ludzi.

Edukacja równoległa, alternatywna lub uzupełniająca: tworzenie szans dla istnienia form

innych niż utrwalone i zaadaptowane przez istniejący system edukacyjno wychowawczy;

odnosi się zwłaszcza do edukacji jednostek marginalizowanych, pomijanych lub w inny

sposób nieuwzględnianych w tradycyjnych formach edukacji

Edukacja nieformalna i formalna: kształcenie formalne w postaci kursów, szkoleń, czy nawet

przez tworzenie nowych instytucji edukacyjnych, jak i przejawiane w różnych formach więzi i

związki nieformalne, przyjacielskie oparte na wspólnych działaniach, w których ludzie uczą się

w nowych sytuacjach.

2) specyfika funkcjonowania organizacji społecznych w Polsce (na podst. tekstu
Frączaka)

Nurty XIX/XX wieczne:
- inicjatywy innowacyjne: samopomoc (np. spółdzielnie), edukacja (szkoły), działaloność
pomocowa (filantropia), kultura (muzea), nauka (towarzystwa naukowe). Organizacje
radykalne jak na czasy. Wyewoluowały w usługi dla ludności (szkoły, szpitale, domy
pomocy/kultury).
- Ruchy na rzecz praw obywatelskich (często socjalistyczne): żądania powszechnej, świeckiej
edukacji, praw do zrzeszania się, praw wyborczych. Wyewoluowały w organizacje rzecznicze.

Zmiana dokonana w XX wieku w zakresie usług społecznych polega na przejściu z pozycji
innowatora (funkcja uległa zmarginalizowaniu) i realizatora działań uzupełniających w
sposób niezależny aktywności państwa do pozycji wykonawcy zadań państwa (które staje się
zlecającym, lub wspierającym realizację tych usług).
Drugą zmianą jest zmiana sposobu realizowania zadań, która prowadzi do procesu
profesjonalizacji zarządzania w konsekwencji prowadzącego do zagrożeń:
- etatyzacją i biurokratyzacją na kształt zastępowanego państwa
- komercjalizacji w celu uzyskiwania środków

Profesjonalizacja zagraża tożsamości sektora pozarządowego.

Współczesne organizacje pozarządowe charakteryzuje próba wejścia w system sprawowania
władzy - w zamierzeniu włączenia obywateli w procesy decyzyjne. Grozi to jednak
przekształceniem się organizacji w narzędzie zarządzania, będące odłamem administracji.

Sektor pozarządowy może zachować tożsamość wyłącznie przy utrzymaniu oddolności i
niezależności od administracji, oraz kontroli ze strony swoich podopiecznych obywateli (ze
zmniejszeniem nadzoru natury formalnej).

Organizacje pozarządowe w Polsce miewają wady, część spowodowanych przez
obowiązujące prawo (formalizujące prawa), część przez konformizm działań (np. mający na
celu zdobywania grantów samorządowych), jednak pełnią wiele ważnych ról społecznych:
- kuźnia kadr - polityków, aktywistów
- kontrola władzy
- think-tanki - tworzenie i testowanie rozwiązań społecznych.

Organizacje pozarządowe stają się czasem narzędziem komunikacji międzynarodowej (lub
nawet nacisku). Jest to widoczne

m.in

. w UE, gdzie Komisja Europejska wykorzystuje

organizacje do nacisku na poszczególne państwa (co działa w obie strony). Rodzi to ryzyko,
że takie organizacje staną się narzędziem, a nie podmiotem działań na scenie
międzynarodowej.

W działaniu społeczeństwa obywatelskiego opartego na organizacjach pozarządowych
powinna zostać zachowana równowaga między sektorami publicznym a społecznym, jak i
społecznym a prywatnym. W pierwszym przypadku ważne jest zachowanie stosownego
partnerstwa, a drugim przypadku sektor społeczny może pełnić ważną rolę kontroli
uczciwości biznesu. Równie ważna jest równowaga między funkcjami usługową i rzeczniczą
wewnątrz samych organizacji - "słabość polskiego trzeciego sektora po 1989 roku wynika
między innymi z rozwoju funkcji realizatora usług kosztem funkcji rzeczniczej i kontrolnej

."

8. Wykluczenie i marginalizacja



cechy/definicje wykluczenia i marginalizacji



zagadnienie przyczyn wykluczenia i ich kategoryzowanie



możliwości przeciwdziałania wykluczeniu na gruncie PS

Czy wykluczenie i marginalizacja związane są wyłącznie z przemianami ustrojowymi w
Polsce?

Tak i nie…

Nie  w XXI wieku coraz więcej procesów rozgrywa się ponad granicami krajów (np. recesja,
bezrobocie, korupcja). Łatwość, z jaką można przenosić kapitał firm z kraju do kraju oraz
załamanie się komunikacji społecznej (gdy w znacznym stopniu ona zanika, a pozostałych
postrzegamy wyłącznie jako wrogów) przyczyniają się do marginalizacji i pogłębia podziały
na „wygranych i przegranych”, „lepszych i gorszych”. Ci, którym się powiodło nadal
polepszają swój status, a Ci, którym się nie udało w dalszym ciągu się „pogrążają”  ich
zachowanie tworzą swego rodzaju mechanizm samonapędzający, który jeszcze bardziej
pogłębia podziały.

Tak  rozgrywająca się w naszym kraju marginalizacja pewnych grup społecznych ma także
pewne charakterystyczne tylko dla naszego kraju wyznaczniki. ( bada to projekt: „Obszary
wykluczenia społecznego w III Rzeczypospolitej. Przyczyny, przejawy, przeciwdziałanie”). W
Polsce koszty transformacji ponoszą głównie najbiedniejsi  w 2007r. z programów PO i PSL
wynikało wprost, że konieczne cięcia wydatków dotyczące systemu podatkowego,
ubezpieczeń społecznych czy też służby zdrowia i opieki socjalnej w największym stopniu
dotkną najbiedniejszych. Realizacja tych reform przyspieszy proces marginalizacji.

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE – jest przeciwieństwem społecznego uczestnictwa w większych
zbiorowościach – narodzie, społeczeństwie, społeczności. Oznacza izolację dobrowolną,
bądź częściej wymuszoną uwarunkowaniami zewnętrznymi (np. biedą, bezrobociem,
kolorem skóry, religią, kalectwem, preferencjami seksualnymi). Izolacja jednostek lub grup od
zbiorowości i instytucji państwa utrwala podział na „naszych i obcych” spychając na
margines duże grupy ludzi.

Pojęcie wykluczenia społecznego:

1. Odnosi się do życia poza nawiasem praw i przywilejów społeczeństwa.
2. Jest strukturalną, stratyfikacyjną cechą określonej zbiorowości.
3. Nie tylko charakteryzuje statyczny stan rzeczy, ale też określony PROCES –

ukształtowany przez miejsce w strukturze społecznej i przeszłe doświadczenia życiowe
i oczekiwania.

STRUKTURALNY WYMIAR WYKLUCZENIA – rozważany wielowymiarowo: bieda, bezrobocie czy
brak wykształcenia (dziedziczenie statusu rodziny).



bieda i stygmatyzacja nią leży u podłoża leży u podłoża procesu marginalizacji,

przyłączenie się do UE nieco załagodziło problem, ale nie usunęło jego przyczyn, a
spowolnienie wzrostu gospodarczego może przywrócić ostre formy marginalizacji;

 bezrobocie, zwłaszcza długotrwałe wypycha człowieka (i jego rodzinę!) poza
nawias społeczeństwa. Praca jest dziś nie tylko sposobem utrzymania się przy życiu,
ale też rodzajem instytucji wyznaczającej miejsce człowieka i grupy w społeczeństwie.
Praca jest „biletem wstępu do świata zasobów” i instytucji porządku społecznego,
ubezpieczeń zdrowotnych, emerytalnych i rentowych.



czynniki regionalne – w większości współczesnych społeczeństw kryzys rynku pracy i

recesja dawnych regionów przemysłowych pociąga za sobą proces degradacji i
marginalizacji mieszkańców miast, natomiast na wsiach transformacja znacząco
zwiększyła obszar tradycyjnej biedy i marginalizacji, wieś poniosła najwyższe koszty
przemian, a odsetek osób żyjących na krawędzi ubóstwa jest tu największy.

Każdy z tych czynników jest ważny, ale nie z osobna, a skumulowanie ich razem leży u
podłoża społecznego wykluczenia i rodzinnego dziedziczenia statusu społecznego i biedy.

W Polsce największe ryzyko wykluczenia dotyczy mieszkańców „Polski B” – dzieci z rodzin
wielodzietnych, ludzi dotkniętych długotrwałym bezrobociem, z niskim wykształceniem, osób
w podeszłym wieku, a także niepełnosprawnych – ubóstwo jest dominującą cechą każdej z
tych grup i jej czynnikiem stygmatyzującym.

Bezrobocie ściśle powiązane jest z: biedą, niskim poziomem wykształcenia, nawykami
kulturowymi i obyczajowymi funkcjonującymi w określonych grupach społecznych. Ale też z

syndromem wyuczonej bezradności, korespondującej z bezradnością autentyczną
spowodowaną nieszczęściem (np. kalectwem, śmiercią jedynego żywiciela, ciężką chorobą,
więzieniem, itd.).



Dyskusyjny jest problem, w jakiej mierze rodziny same wpędzają się w biedę i

marginalizację (np. przez cechy psychologiczne, pijaństwo, wielodzietność). Czy to
cechy osobowe, czy raczej środowisko społeczne decyduje o pozostawaniu w kręgu
biedy i wykluczenia? W znacznie większym stopniu właśnie to drugie. Próby
wydostania się spod działania mechanizmu degradacji społecznej są hamowane nie
tylko przez cech osobowe ludzi zdegradowanych ale też przez wpływ otoczenia.

Postawy społeczeństwa wobec MNIEJSZOŚCI są istotnym wymiarem społecznego
wykluczenia. Obejmują one:

- mniejszości narodowe i etniczne od wieków zamieszkujące na terenie Polski (np.
Niemców, Ukraińców, Białorusinów, Litwinów, Romów, Żydów),

- imigrantów od niedawna przybywających do Polski (np. Wietnamczyków i Ormian),

- uchodźców (np. z Afryki, z Czeczenii),

Zróżnicowanie polityki i postaw wobec mniejszości może lokować się na rozległej skali:

..od domagania się asymilacji eliminującej wszelkie różnice,

..poprzez postulaty integracji uwzględniającej odmienności,

..tolerancji zakładającej konieczność współpracy mimo braku akceptacji wzajemnej,

..do wytwarzania dystansów i barier w kontaktach, tworzenia poczucia obcości i inności,

..postaw wrogości, polityki izolacji i wykluczenia,

..posługiwania się przemocą symboliczną (np. niszczenie pomników, agresja werbalna)

..i fizyczną (np. podpalenia, zabójstwa, pogromy).