Patologie społeczne zagadnienia na kolokwium
DEFINICJA ALKOHOLU
RODZAJE I WŁAŚCIWOŚCI ALKOHOLI
Jest wiele odmian alkoholi i trudno by było wszystkie teraz wymienić. Najbardziej znane to:
- alkohol metylowy (metanol, spirytus drzewny)
- alkohol etylowy (etanol)
- gliceryna (propanotriol)
ALKOHOL METYLOWY
Alkohol metylowy to najprostszy z alkoholi. Jest cieczą bezbarwną, palną o charakterystycznym zapachu, rozpuszczalna w wodzie oraz jest to SILNA TRUCIZNA. 8-10 gram powoduje ślepotę, większa ilość - śmierć. Wzór sumaryczny tego alkoholu to CH3OH. Alkohol ten znalazł zastosowanie w przemyśle barwników, do produkcji formaliny, tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, w przemyśle farmaceutycznym oraz jako rozpuszczalnik farb i lakierów. Alkohol metylowy jest często kradziony i sprzedawany na różnego rodzaju bazarach jako alkohol etylowy co jest przejawem ludzkiej nie odpowiedzialności i głupoty.
ALKOHOL ETYLOWY
Alkohol etylowy jest bezbarwną, łatwopalną cieczą. Ma charakterystyczny zapach i piekący smak, łatwo miesza się z wodą oraz jest trujący w większych ilościach. Wzór sumaryczny tego alkoholu to C2H5OH . Alkohol ten znalazł zastosowanie do produkcji kosmetyków, w przemyśle farmaceutycznym, do produkcji artykułów przemysłowych oraz zapachów do ciast. 95- procentowy wodny roztwór tego alkoholu to spirytus natomiast 3- procentowy roztwór to jodyna która służy do dezynfekcji ran i skaleczeń. Takie samo zastosowanie jak jodyna ma również spirytus salicylowy. Z alkoholu etylowego produkuje się denaturat czyli etanol skażony barwnikiem i substancjami trującymi. Denaturat wykorzystuje się jako rozpuszczalnik i paliwo.
GLICERYNA
Gliceryna czyli propanotriol jest bezbarwna i bez zapachową palna po podgrzaniu cieczą, rozpuszcza się w wodzie oraz jest nie trująca. Wzór sumaryczny tego alkoholu to C3H5(OH)3 Alkohol ten znalazł zastosowanie w przemyśle skórzanym, materiałów wybuchowych, farmaceutycznym, spożywczym, celulozowo-papierniczym, tytoniowym, włókienniczym, elektrotechnicznym oraz do produkcji barwników. Jest również składnikiem płynów hamulcowych i chłodniczych. Gliceryna służy także do produkcji silnego środka wybuchowego - dynamitu.
Inny podział:
Alkohole wysokoprocentowe
Alkohole wysokoprocentowe to spirytus, wódki, nalewki, likiery i inne trunki zawierający destylowany alkohol. Mogą zawierać dodatki takie jak cukier, owoce, zioła, przyprawy a nawet kwiatostany. Klasyfikacja jest trudna, ponieważ czasami pod jedną nazwą może kryć się alkohol sporządzony w zależności od receptury np. jako nalewka lub likier, lub też do produkcji danego trunku mogły być użyte np. koniak lub czysta wódka:
koniak (cognac)
advocaat - ajerkoniak - likier jajeczny
alasz - likier kminkowy
amaretto - likier migdałowy
goldwasser - likier ziołowy z płatkami złota
malibu - napój na bazie rumu i ekstraktów kokosowych
ratafia - likier lub wódka wieloowocowa
Alkohole średnio i niskoprocentowe
Alkohole średnio i niskoprocentowe to wina, miody pitne i piwa. Wina można podzielić ze względu na kolor, z uwagi na to, z czego są przyrządzane, lub ze względu na zawartość cukru (wytrawne, półwytrawne, półsłodkie i słodkie). Znawcy twierdzą, że na miano prawdziwego wina zasługują tylko wina gronowe.
gronowe (z winogron)
owocowe (z innych owoców, np. z jabłek)
cydr - wino jabłkowe
inne
Piwa też mogą być silniejsze słabsze lub bezalkoholowe jednakże zasadniczą różnicę między różnymi gatunkami piw stanowi ich proces produkcji. Poza tym wyróżnić można piwa jasne i ciemne.
Koktajle
Do napojów alkoholowych zalicza się również aperitify i koktajle, czyli napoje uzyskiwane po połączeniu różnych rodzajów alkoholi i soków, z dodatkiem specyficznych przypraw i substancji barwnikowych.
Jeszcze inny podział:
Jednym z najpopularniejszych alkoholi na świecie jest piwo. Ten napój alkoholowy charakteryzuje się niską zawartością alkoholu, zazwyczaj ok. pięciu procent. Pozyskiwany jest w procesie fermentacji alkoholowej brzeczki piwnej, otrzymywanej ze zbóż, najczęściej jęczmienia. Nie jest prawdą, że piwo uzyskuje się z procesu fermentacji chmielu, jak sądzi wielu. Chmiel nie ulega temu procesowi, jest tylko dodawany, jako jeden ze składników piwa, nadając mu charakterystyczny, gorzkawy smak. Istnieje wiele rodzajów piwa - ciemne, jasne, smakowe, niepasteryzowane, pszeniczne, a nawet bezalkoholowe.
Najpopularniejsze drinki na wódce.
Drugim, bardzo znanym alkoholem jest wino. Uzyskuje się je również w procesie fermentacji, ale tym razem soku z winogron. Alkohol ten może być wytwarzany również z innych owoców i nosi nazwę wina owocowego. Wina dzieli się na białe, czerwone i różowe, które mogą być wytrawne, półwytrawne, słodkie i półsłodkie - w zależności od ilości cukru. Oddzielną kategorię stanowią wina musujące, które można podzielić na szampany, wina szampańskie i najbardziej popularne wina musujące, potocznie zwane szampanami. Istnieją również wina wzmacniane mocniejszym alkoholem, np. porto czy sherry.
Wódka, to wysokoprocentowy napój alkoholowy, uzyskiwany w procesie destylacji. Co ciekawe sama nazwa tego alkoholu jest polska. Możemy o tym przeczytać w sandomierskich dokumentach sądowych z 1405 roku. Wódki dzieli się na czyste, gatunkowe - np. grappa, gin, ale też rum, wishky oraz bimber - bardzo często pędzony w domowym zaciszu na własny użytek. Wódkę produkuje się głównie z ziemniaków, zboża i buraków cukrowych.
Bardzo popularne jest mieszanie różnych alkoholi, czyli tworzenie bardzo lubianych drinków. Jedne z najpopularniejszych drinków, to aperitif, poncz czy cocktail.
2. UPICIE ZWYKŁE A PATOLOGICZNE
Upojenie (alkoholowe) zwykłe - ebrietas simplex, które określa się również jako upicie zwykłe, stanowi naturalną reakcję organizmu, w szczególności ośrodkowego układu nerwowego na alkohol etylowy. Alkohol ten jest przyjmowany drogą doustną w postaci wódek, win, piwa innych podobnych napojów.
Tradycyjnie wyróżnia się w upojeniu zwykłym 3 fazy, zwane również stadiami:
Faza podchmielenia, czyli ekscytacji, w której obserwuje się wzmożoną aktywność przy obniżonej jednak precyzji ruchów, zmniejszenie krytycyzmu i zdolności logicznego, przyczynowego myślenia oraz pewną nieadekwatność w reakcjach uczuciowych i zachowaniu się,
Faza właściwego upojenia, w której w której występuje chwiejny chód, bełkotliwa mowa, tendencja do rezonerstwa (myślenie, które utraciło ukierunkowanie na cel i do niczego nie prowadzi), posługiwanie się banalnymi frazesami, dalsze zmniejszenie krytycyzmu i zdolności logicznego, przyczynowego myślenia oraz pogłębienie nieadekwatności w reakcjach uczuciowych i zachowaniu się. W fazie tej występuje również cały szereg innych objawów, które łącznie określane są mianem „zachowania się pijaków”,
Faza głębokiego upojenia, zwana również porażenną, w której występują stopniowo pogłębiające się zaburzenia świadomości, zahamowania ruchowe i wreszcie sen, który może przejść w śpiączkę (coma).
Upojenie zwykłe w fazie podchmielenia, a zwłaszcza w początkowym okresie właściwego upojenia, może przybierać bardzo różnorodne postacie, których rodzaj w dużym stopniu zależy od cech osobowości, konstytucji oraz stanu ośrodkowego układu nerwowego. Do najczęstszych postaci upojenia zwykłego należą:
Postać euforyczna, którą charakteryzuje podwyższenie nastroju, gadatliwość, nadmierny optymizm, tendencja do chwalenia się i usiłowanie imponowania innym.
Postać maniakalna, w której na pierwszy plan, obok podwyższenia nastroju, występuje znaczne pobudzenie ruchowe, przyspieszenie biegu myślowego, nastawienie wielkościowe oraz w wypadkach przeciwstawiania się innych osób, tendencja do agresji słownej, a nawet fizycznej.
Postać depresyjna z tendencją do płaczu, ubolewaniem nad swoim losem, widzeniem wszystkiego w czarnych barwach. Nastrój jest obniżony.
Postać dysforyczno-eksplozywna, w której dominuje, obok nieznacznego obniżenia nastroju, drażliwość, uczucie wewnętrznego niepokoju i braku czegoś nieokreślonego, złośliwe nastawienie w stosunku do otoczenia, skłonność do gwałtownych wybuchów gniewu z tendencją do niszczenia przedmiotów (np. Demolowania mieszkania).
Postacie histeryczne (histeryczne reakcje na alkohol), których jest cały szereg, łączy je demonstracyjność, teatralność zachowania się, chęć wywołania zainteresowania otoczenia a nawet sensacji.
Stany upojenia zwykłego mogą pozostawić po sobie jedynie fragmentaryczną pamięć doznanych przeżyć i swojego zachowania się, niekiedy jednak pamięć ta może być całkowicie zniesiona (są to tzw. Palimpsesty alkoholowe). Szczególnie często upojenie zwykłe pozostawia niepamięć w alkoholizmie przewlekłym.
Inny podział upicia zwykłego a patologicznego:
UPICIE PROSTE:
Upicie proste to najczęstsza postać upicia. Działanie alkoholu jak każdy wie zależy od dawki, co przekłada się na stężenie alkoholu we krwi. Chociaż poziom alkoholu we krwi słabo koresponduje z nasileniem objawów upicia to wzrost jego poziomu zwykle umożliwia wyróżnienie kolejnych faz w zachowaniu się osoby upitej.
Pierwsza faza (dysforyczna) może być wyróżniona, gdy da się wzmożenie nastroju, obniżenie krytycyzmu, zmniejszenie pojemności uwagi, mogą pojawić się reakcje dysforyczne, konflikty z otoczeniem. Zwykle w tej fazie nie pojawiają się jeszcze zaburzenia dotyczące mowy (bełkotliwość) i chodu. Poziom alkoholu waha się zwykle w granicach do 1,0 promila.
Druga faza (euforyczna) charakteryzuje się wzrostem napędu, wyraźną euforią, poczuciem syntonii, dużymi zaburzeniami krytycyzmu, ujawnianiem agresji, często dokonywaniem czynów zabronionych, gwałtownych. Poziom alkoholu waha się w granicach od 1,0 do 2,0 promila.
Trzecia faza (ekscytacyjna) charakteryzuje się znacznym nasileniem objawów poprzedniej fazy oraz zanikiem uczuciowości wyższej, duże zaburzenia krytycyzmu, czasem znaczne pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia mowy i ruchów (niezborność). Poziom alkoholu waha się w granicach od 2,0 do 3,0 promila.
Faza czwarta (narkotyczna) charakteryzuje się głównie zamroczeniem, czasem zaburzeniami oddychania i krążenia. Poziom alkoholu waha się w granicach od 3,0 do 4,0 promila.
Faza piąta (porażenna) to już głęboki sen narkotyczny z zanikiem odruchów, w ostateczności z porażeniem ośrodka oddechowego i krążenia. Poziom alkoholu waha się w granicach od 4,0 do 5,0 promila. Wyższe stężenia powodują zwykle zgon.
Czyny zabronione dokonywane są zwykle przez sprawcę, gdy znajduje się on w jednej z dwóch pierwszych faz, rzadziej w fazie trzeciej (rzadkie czyny, duża agresja, czyny niebezpieczne).
Przytoczone poziomy alkoholu we krwi dla poszczególnych faz są zdecydowanie orientacyjne.
Po stwierdzeniu, że upicie miało charakter prosty, zwykły, nieskomplikowany należy zastanowić się czy upicie było możliwe do przewidzenia przez sprawcę. Przykładowo, młody człowiek mógł pierwszy raz w życiu się upić, mogły być zażyte leki działające na ośrodkowy układ nerwowy podobnie do alkoholu, itp. Nie należy zapominać także o spożytych posiłkach, schorzeniach towarzyszących.
Zaburzenia pamięci nie są niczym niezwykłym dla okresu picia, mają one najczęściej postać fragmentaryczej pamięci zdarzeń.
Alkohol utleniany jest do CO2 i H2O głównie w wątrobie, a 5% wydala się w postaci niezmienionej przez płuca. Spożywanie alkoholu prowadzi do rozwoju tolerancji. Łatwe do zapamiętania jest, że metabolizm alkoholu przebiega z prędkością 100mg/kg masy ciała/godzinę.
Miarą wpływu alkoholu jest zachowanie się pijącego. Nie tylko u różnych osób zachodzą indywidualne różnice tolerancji, lecz nawet ta sama osoba może reagować różnie na tę samą dawkę alkoholu zależnie od zmieniających się warunków. Najczęściej wchodzą tu w grę: zmęczenie, głód, wyniszczenie organizmu chorobą i aktualny stan psychiczny pijącego. Z czynników zewnątrzpochodnych przykładowo warto wskazać na szybsze niż zazwyczaj upicie się w czasie mrozu lub upału. Tolerancja na alkohol zależy też od rodzaju napoju zawierającego alkohol. Jest ona inna po wypiciu wódki, inna po winie, inna po zmieszaniu różnych napojów.
Dlatego przy tym samym poziomie alkoholu we krwi reakcja na intoksykację u różnych ludzi i u tego samego człowieka może się wahać w dość szerokich granicach. Przebieg intoksykacji alkoholowej zależy, zatem od stosunku bodźca, który ściśle oznacza się ilościowo we krwi, do zmiennego i nie dającej się dokładnie przewidzieć reakcji organizmu osoby spożywającej alkohol.
U osób zdrowych spożyty alkohol przenika do krwi tylko w niewielkiej ilości przez błonę śluzową żołądka. Przeważająca część zostaje wchłonięta w jelicie cienkim. Dlatego szybkość resorpcji alkoholu jest tym większa, im prędzej żołądek opróżnia się do jelita cienkiego, co zależy między innymi od ilości i jakości pokarmów. U osób, których żołądek został częściowo resekowany, występuje gwałtowne jego opróżnianie z treści pokarmowej i alkoholu do jelita cienkiego. U tych osób poziom alkoholu we krwi wzrasta znacznie szybciej niż u zdrowych.
Trzeba pamiętać, że przewlekłe nadużywanie alkoholu prowadzi do zaburzeń pamięci i procesów poznawczych, spadku funkcji intelektualnych. Zwraca się jednak uwagę, że nasilenie tych zaburzeń jest częściowo odwracalne (jest to ważne dla oceny stanu psychicznego, gdy od czynu do badania minęło dużo czasu - badany przykładowo przebywał w areszcie gdzie nie spożywał alkoholu). Istotne jest, że napady drgawkowe występują u 5-25% przewlekle nadużywających alkoholu. Szczególnie częstym powikłaniem alkoholizmu jest polineuropatia.
UPICIE PATOLOGICZNE
Abstrahując od tego, że właściwie każde upicie alkoholem jest stanem patologicznym to należy tu raczej podkreślić niezwykłość upicia. Niezwykłość ta polega nie tylko na nietypowości reakcji na alkohol, ale także na odmiennym zachowaniu się danej osoby w czasie upicia.
Czas trwania tego rodzaju upicia jest różny - od kilku minut do jednego, dwóch dni. Najczęściej jednak podaje się, opisuje od jednej do kilku godzin.
Stan ten należy traktować jak krótkotrwałą psychozę pochodzenia toksycznego - psychopatologia jest tu najczęściej podobna do tego typu schorzeń.
Istnieją czynniki sprzyjające takiej reakcji na alkohol - zmęczenie, głód, pobyt w zbyt wysokiej lub niskiej temperaturze, silne przeżycia emocjonalne, często gniew, ale też duże napięcie seksualne.
Upojenie patologiczne może wystąpić niekiedy nawet po spożyciu małej dawki alkoholu (niektórzy uważają to za kryterium).
Osoba w stanie upojenia patologicznego mówi mało i najczęściej wyraźnie, w czasie poruszania nie zatacza się. Z powodu zmiennego wyrazu twarzy, zachowania osoba sprawia wrażenie chorej psychicznie, a nie pijanej. Jeśli upojenie patologiczne pojawi się w czasie zwykłego upicia alkoholem, świadkowie zwykle zauważają tę niespodziewaną zmianę w zachowaniu i wyglądzie pijanego.
Świadomość w stanie upojenia patologicznego jest zaburzona (zamroczenie), co powoduje zwykle niepamięć zdarzeń. Osoby te przeżywają iluzje i omamy głównie wzrokowe, rzadziej słuchowe. Ich zachowanie zdeterminowane jest często przez lęk czy zaburzenia myślenia. Pod wpływem nasilonych zaburzeń ujawnia się agresja przeciw osobom i przedmiotom. Opisywano także wyzwolenie się w sposób gwałtowny popędu seksualnego prowadzące do zgwałcenie. Epizod upojenia często kończy się snem. Niepamięć przeżyć jest całkowita lub fragmentaryczna. Warto dodać, że w przebiegu upojenia patologicznego chory może zasnąć na krótko. Po obudzeniu się może on być nadal w tym samym stanie. Działanie w czasie tego typu upojenia sprawia wrażenie zbornego, ale brak mu cech racjonalnej motywacji. Upojenie patologiczne zdarza się zwykle tylko raz w życiu. Tego typu epizod kończy się zwykle snem.
3. PIJAŃSTWO A ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU:
Błędnie sądzi się, że pijaństwo i alkoholizm to jedno i to samo. Tak naprawdę to dwie różne regóki. Pijaństwo - szkodliwy społecznie nawyk czy obyczaj.
Alkoholizm - choroba, jako jeden z przejawów ograniczonej sprawności związanej z piciem alkoholu.
Termin abstynencyjnymi oznacza objawy powodowane ?odstawieniem?. Pojawiają się one wówczas, kiedy spada poziom alkoholu we krwi. Są to m.in. silne drżenia mięśniowe, nadmierna potliwość, wymioty, nudności, biegunki. Jednocześnie występuje rozdrażnienie, niepokój, lęk, zaburzenia snu, a nawet mogą wystąpić objawy choroby psychicznej.
Kolejnym objawem uzależnienia może być zmiana tolerancji na alkohol. U większości osób pojawia się najpierw wzrost tolerancji jako jeden z wczesnych objawów wchodzenia w uzależnienie. Cechą charakterystyczną tego zjawiska jest możliwość wypicia wielokrotnie większej niż kiedyś dawki alkoholu, bez objawów upicia się (tzw. mocna głowa). Później w miarę rozwoju uzależnienia tolerancja spada. Do upicia się może wystarczyć nawet kufel piwa.
A oto sposób odróżnienia osoby uzależnionej od pijaka: Pijak pije, bo chce, ale w dowolnej chwili może przerwać i odstawić kieliszek, alkoholik często nie chce pić, ale jeśli zacznie ? pije w sposób przymusowy.
?Pijak mógłby przestać pić, gdyby chciał; alkoholik chciałby przestać pić, gdyby mógł?
Z psychologicznego punktu widzenia bardziej podatne na uzależnienie od alkoholu będą te osoby, które częściej niż inne popadają w konflikt z otoczeniem, nie potrafią rozwiązać swoich problemów emocjonalnych, często przeżywają stany napięć psychicznych. Niebezpieczeństwo pojawia się w momencie, kiedy zauważą one, że alkohol przynosi chwilową ulgę, ułatwia zaśnięcie itp. Wprawdzie powoduje on przeżycia nieprzyjemne takie jak bóle głowy czy nudności pojawiające się nazajutrz.
4. PALIMPSESTY I OBJAWY OSTRZEGAWCZE:
„Palimpsesty alkoholowe” — powtarzające się epizody „urwanych filmów”, „przerwy w życiorysie”; luki w pamięci, czyli okresy alkoholowych zaburzeń pamięci związanych z piciem.
ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA NA ALKOHOL:
Silna, natrętna potrzeba picia alkoholu („głód alkoholu”).
Obsesyjne myślenie o alkoholu: „bez alkoholu nie wytrzymam”, „muszę się napić, inaczej sobie nie poradzę”, „jeśli się napiję, to coś wymyślę”; poczucie, że „alkohol cały dzień za mną chodzi”, „jeśli się nie napiję, to zwariuję”. Złość, rozdrażnienie, niepokój, nerwowość, napięcie połączone z chęcią natychmiastowego uwolnienia się od tych uczuć dzięki wypiciu alkoholu. Charakterystyczne ssanie w żołądku, czczość, bolesne pragnienie.
Ciągi picia:
Wzorzec intensywnego picia w dłuższym, często uprzednio zaplanowanym okresie. W badaniach populacyjnych okres ten definiowany jest zazwyczaj jako więcej niż jeden dzień poświęcony wyłącznie piciu. Zachowanie takie określane bywa również jako „picie napadowe” lub „rzut picia”. Osoba pijąca ciągami lub rzutami to ktoś, kto trzyma się głównie tego sposobu picia, często zachowując abstynencję pomiędzy kolejnymi epizodami.
RODZAJE:
1. CIĄGI DŁUGOTRWAŁE. Osoba pije cały dzień, od rana do późnej nocy, przez kilka, kilkanaście dni. Przerwy w piciu /między ciągami/ są regularne i mogą trwać tydzień, miesiąc, a nawet rok. W przerwach tych alkoholik może nie pić w ogóle.
2. CIĄGI ZWALNIAJĄCE. Chory pije rano, ale w ciągu dnia pozostaje "w granicach przyzwoitości". Ponieważ pragnienie alkoholu nasila się, pod wieczór pije częściej i więcej. Są to te osoby, które piją praktycznie cały dzień, przez wiele nawet lat, ale "nie widać" by były pijane. Do normalnego funkcjonowania potrzebują jednak stale alkoholu.
3. CIĄGI PRZERYWANE. Picie trwa do trzech dni bez przerwy /np. w weekendy/, po czym następuje parodniowa przerwa /np. do następnego weekendu/.
4. CIĄGI OKRESOWE. Trwają od trzech do trzydziestu trzech dni, a okresy przerw są długie i nieregularne.
5. CIĄGI MIESZANE. W tej postaci nie stwierdza się jakiegoś określonego porządku ich pojawiania się i trwania. Są one charakterystyczne dla wcześniejszych okresów alkoholizmu i mogą być podobne do wszystkich innych postaci ciągów.
Upośledzona zdolność kontrolowania picia (utrata kontroli).
Trudności w unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu. Po wypiciu jednej dawki alkoholu człowiek traci kontrolę nad dalszym piciem. Nie dotrzymuje postanowień, że nie będzie pił w wybranych porach lub okresach (np. w sierpniu, w Wielkim Poście), że następnym razem się nie upije albo że będzie pił inaczej. Nie jest w stanie trzymać się założonego limitu wypijanego alkoholu i czasu zakończenia picia (pije „do spodu”, chociaż obiecywał sobie, że wypije tylko jeden kieliszek, tylko do północy, tylko pięć pierwszych kolejek na weselu itd.).
Objawy abstynencyjne i picie w celu ich złagodzenia.
Po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki alkoholu, gdy jego poziom we krwi spada poniżej pewnego poziomu tolerancji, występuje tzw. alkoholowy zespół abstynencyjny albo też człowiek pije alkohol w celu uniknięcia lub złagodzenia objawów tego zespołu (i ma subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania). Jest to tzw. „klinowanie” — picie następnego dnia po piciu, picie na kaca. Objawy alkoholowego zespołu abstynencyjnego to: drżenie mięśni (rąk lub nawet całego ciała), uczucie drżenia wewnętrznego (np. w żołądku), ogólne złe samopoczucie, osłabienie, gorączka, bóle mięśniowe, bóle głowy, nadciśnienie, gwałtowne bicie serca, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek, nadmierna potliwość, suchość w ustach, wzmożone pragnienie, brak apetytu, silne pobudzenie, drażliwy lub obniżony nastrój, lęk, zaburzenia snu.
Zmiana (najczęściej zwiększenie) tolerancji na alkohol.
W początkowym okresie picia tolerancja na alkohol podwyższa się; człowiek pije coraz więcej alkoholu, aby osiągnąć ten sam efekt co dawniej („mocna głowa”). W ciągu wielu lat intensywnego picia organizm tak się przyzwyczaja do alkoholu, że człowiek może wypić taką jego ilość, która u kogoś nie przyzwyczajonego spowodowałaby utratę przytomności lub śmierć. Jednak w pewnym momencie może nastąpić gwałtowne odwrócenie tej tendencji i upicie się powoduje bardzo niewielka ilość alkoholu.
Postępujące zaniedbywanie innych przyjemności, zachowań i zainteresowań.
Człowiek traci umiejętności konieczne do trzeźwego życia, nie potrafi spędzać wolnego czasu na trzeźwo. Rezygnuje z kolejnych działań czy zachowań, gdyż zdobywanie alkoholu, jego picie lub odzyskiwanie dobrej formy po dużym piciu czy ciągu pochłania coraz więcej czasu. Dawne cele życiowe, zainteresowania, pasje tracą ważność; picie alkoholu staje się najważniejszą sprawą w życiu, centralnym punktem, wokół którego koncentruje się cała aktywność człowieka, kosztem jego spraw rodzinnych, zdrowotnych i zawodowych.
Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości.
W końcu człowiek zaczyna uświadamiać sobie szkodliwe następstwa picia: straty materialne, choroby (zwłaszcza uszkodzenie wątroby), pogorszenie sytuacji rodzinnej czy nawet rozpad rodziny, utrata przyjaciół, kłopoty w pracy lub jej utrata. Obiecuje sobie, że nie będzie już pił, lecz nie dotrzymuje tego; pije nadal mimo zaleceń lekarza i uwag otoczenia, że ma problem z piciem. Nawet tak oczywiste sytuacje, jak spowodowanie wypadku po pijanemu czy interwencja policji, nie powodują zaprzestania picia. Wiele osób, kiedy spotyka się z negatywnymi konsekwencjami swojego picia, zaczyna pić jeszcze więcej, aby o nich zapomnieć; nie potrafią już inaczej (w bardziej konstruktywny sposób) reagować na pojawienie się problemów.
6. PRZEBIEG I FAZY CHOROBY ALKOHOLOWEJ
Najbardziej znany jest podział stadiów alkoholizmu, dokonany przez Elvina M. Jellinka, który w 1960 r. opublikował pracę pt. Koncepcja alkoholizmu jako choroby.
Wyróżnił cztery stadia alkoholizmu:
Faza wstępna (prealkoholowa)
Stadium zaczyna się od konwencjonalnego picia, nieodbiegającego od społecznie akceptowanego wzorca. Pijący zaczyna jednak doświadczać wielu pozytywnych następstw spożywania alkoholu. Atrakcyjność picia polega na jego działaniu uspokajającym, rozluźniającym i nasennym. Może być również sposobem ułatwiającym pokonywanie nieśmiałości w kontaktach społecznych. Używanie alkoholu staje się wówczas jedną ze strategii radzenia sobie z nieprzyjemnymi emocjami. Dlatego też fazę prealkoholową określa się mianem: ,,picie jako ucieczka”. W tej fazie obserwuje się narastającą tolerancję na alkohol, związaną z adaptacją organizmu. Dotychczasowe dawki alkoholu stają się niewystarczające, rozpoczyna się picie coraz większych ilości w celu uzyskania takiego samego efektu. Na tym etapie osoba pijająca zazwyczaj nie dostrzega problemu. Faza może trwać kilka miesięcy lub lat.
Faza ostrzegawcza (zwiastunowa)
W tym stadium picie staje się rodzajem wewnętrznego przymusu, trudnego, lecz możliwego do przezwyciężenia. Osoba znajdująca się w tej fazie aktywnie szuka okazji do spożycia alkoholu. Jest inicjatorem spotkań towarzyskich, suto zakrapianych alkoholem. Pije więcej i częściej niż otoczenie. Często pije w samotności, ukryciu. Może jednak odczuwać wstyd, unikać rozmów na temat alkoholu. Z czasem zaczyna zauważać, że coś zmieniło się w jej sposobie picia, jednak racjonalizuje przyczyny, usiłuje znaleźć dla nich wytłumaczenie.
W tej fazie częste jest przeżywanie przykrych objawów ,,ciężkiego kaca”. W fazie zwiastunowej mogą pojawiać się zaburzenia pamięci, określane jako palimpsesty. Polegają na niemożności przypomnienia sobie dokładnego odtworzenia przebiegu wydarzeń w trakcie upojenia alkoholowego, pomimo że nie doszło do utraty przytomności pod wpływem alkoholu. Bywają określane jako ,,urwanie filmu”, ,,przerwa w życiorysie”.
Faza krytyczna (ostra)
Cechuje ją całkowita utrata kontroli nad piciem alkoholu. Wypicie porcji alkoholu rozpoczyna ciąg alkoholowy. Okresy picia zaczynają dominować nad okresami abstynencji. Picie jest kontynuowane, pomimo wielu negatywnych konsekwencji, co jest związane z odczuwanym silnym głodem alkoholu oraz stosowanymi mechanizmami iluzji i zaprzeczeń: Każdy piłby na moim miejscu, To moja prywatna sprawa, Nikt mnie nie rozumie. Pijący zaczyna wypadać ze wszystkich ról społecznych, zaniedbuje dotychczasowe pasje, zainteresowania, wycofuje się z kontaktów z bliskimi.
W tym stadium występuje poranne ,,klinowanie”, aby zapobiec wystąpieniu przykrych objawów odstawiennych. W tym celu pijący stara się gromadzić zapasy alkoholu, aby nie dopuścić do sytuacji, w której ciągłe dostarczanie alkoholu do organizmu zostałoby przerwane. Pijący może podejmować próby zmiany wzorca picia, np. pić tylko w dni wolne od pracy lub zastąpić alkohol mocniejszy - słabszym. Rodzina i przyjaciele osoby uzależnionej w tym stadium często usiłują nakłonić ją do podjęcia terapii, fakt uzależnienia nie przedstawia dla nich żadnych wątpliwości.
W tym stadium pojawiają się negatywne konsekwencje picia związane z pracą zawodową. Należą do nich absencje w pracy z powodu ciągów alkoholowych, podejmowanie pracy pod wpływem alkoholu lub zauważalne dla współpracowników objawy abstynencyjne. Często stają się powodem utraty pracy. W fazie krytycznej nierzadko pojawiają się również konflikty prawne.
W stadium ostrym mogą występować objawy tzw. patologicznej zazdrości, której adresatem jest współmałżonek. Objawy są związane z zaburzeniami potencji osoby uzależnionej na skutek picia. Nieufność, wrogie nastawienie do otoczenia mogą powodować wybuchy agresji. W fazie krytycznej osoba uzależniona nierzadko wymaga lub sama poszukuje pomocy medycznej.
Faza przewlekła (chroniczna)
Obecne są wszystkie objawy uzależnienia. Zachowanie jest zdominowane przez wielodniowe ciągi alkoholowe. W tym stadium mogą być spożywane alkohole niekonsumpcyjne. W trakcie rzadkich okresów abstynencji pojawiają się zespoły abstynencyjne, które mogą być powikłane zaburzeniami świadomości i napadami drgawkowymi.
W tym stadium występują liczne powikłania psychiczne: zaburzenia pamięci, koncentracji, zaburzenia nastroju, psychozy. Do powikłań somatycznych należą uszkodzenia licznych narządów i układów, jak: zespół móżdżkowy, polineuropatia, kardiomiopatia, nadciśnienie tętnicze, marskość i niewydolność wątroby. Zwiększone jest również ryzyko rozwoju choroby nowotworowej związane z kancerogennym działaniem alkoholu i ogólnym wyniszczeniem organizmu. Nieuchronną konsekwencją nieleczonej fazy przewlekłej jest zgon spowodowany zatruciem lub powikłaniami alkoholizmu.
E.M. Jellinek podkreślał, że zatrzymanie postępu choroby jest możliwe na każdym z etapów. Typologia Jellinka określa jedynie pewien zarys, schemat rozwoju choroby alkoholowej. Granice między poszczególnymi stadiami są nieostre, a kolejność występowania objawów w poszczególnych fazach może wykazywać indywidualne różnice.
7. ZABURZENIA PSYCHICZNE W PRZEBIEGU UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU
a) Psychoza Korsakowa (inaczej: alkoholowy zespół amnestyczny, zespół Wernickego-Korsakowa) występuje po wielu latach intensywnego picia, jako przejaw ciężkich zaburzeń metabolicznych. Istotną rolę w jej powstaniu odgrywa niedobór witamin z grupy B. Pierwsze doniesienia opisujące związek różnych zaburzeń psychicznych z polineuropatią (zapaleniem wielonerwowym) opublikował Korsakow w latach 1887-1891. Ścisły związek między encefalopatią Wernickego a zespołem Korsakowa zauważono w pierwszych latach XX wieku. Natomiast bliskie pokrewieństwo kliniczne tych dwóch chorób ustalił Bonhoeffer w 1904 roku.
Zdaniem wielu badaczy choroba Korsakowa jest psychicznym przejawem choroby Wernickego. Główne objawy psychozy Korsakowa to:
spowodowane uszkodzeniem ciał suteczkowatych mózgu, zaburzenia pamięci polegają głównie na występowaniu poważnych trudności lub na całkowitej niezdolności do przyswojenia sobie nowego materiału (uszkodzenie tzw. pamięci świeżej);
konfabulacje (zmyślone wydarzenia wypełniające luki pamięciowe);
dezorientacja w czasie i w miejscu;
zafałszowane poznawanie osób.
Objawom tym towarzyszy zapalenie wielonerwowe (polineuropatia). W około 20% przypadków psychoza Korsakowa przechodzi w głębokie otępienie. Obserwowano też znaczącą poprawę pamięci u osób, które utrzymywały abstynencję przez okres kilku miesięcy do kilku lat.
b) Otępienie alkoholowe - Postępujące lub przewlekłe zaburzenie współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu, często pojawia się w 6. dekadzie życia. Oprócz działania samego alkoholu na rozwój tego zespołu wpływają także: urazy głowy, niedobory pokarmowe, następstwa uszkodzenia wątroby.
Charakteryzuje się upośledzeniem wielu wyższych funkcji korowych, m. in. pamięci, myślenia, orientacji, uczenia się, mowy.
Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy na ogół pogorszenie kontroli emocjonalnej, zaburzenia w sferze zachowań społecznych lub upośledzenie motywacji.
c) Zespół Otella to nic innego niż patologiczna zazdrość, często występująca u osób uzależnionych od alkoholu lub mających w inny sposób uszkodzony centralny układ nerwowy np. w postaci starczej psychozy. Przeważnie na to schorzenie cierpią mężczyźni, ale spotyka się również kobiety cierpiące na obłęd zazdrości.
Dominującym objawem są urojenia niewierności małżeńskiej, niekiedy dołączają się urojenia prześladowcze. Charakteryzuje je niedorzeczność podejrzeń, brak możliwości zmiany przekonania o zdradzie przez perswazję.
Dowodami na zdradę są pozornie błahe rzeczy: kilkuminutowe spóźnienie, rozmawianie z mężczyznami, niechęć do współżycia, nieudane życie seksualne, głuchy telefon, milsze lub gorsze niż zwykle odnoszenie się partnera. Chory widzi inne spojrzenie, inny uśmiech, można powiedzieć, że wszystkie znaki utwierdzają go w przekonaniu o niewierności. Rozpoczyna się śledzenie, kontrolowanie wyjść, telefonu komórkowego, bilingu przeprowadzanych rozmów. Jeżeli nie znajdzie nic podejrzanego, uważa że jest ofiarą niezwykłej przebiegłości partnera. Zaczyna bezpośrednio domagać się potwierdzenia niewierności. Przysięgi, dowody - nic nie jest w stanie zmienić urojeń (to jest właśnie cecha urojeń - przekonanie o prawdziwości i brak możliwości zmiany mimo perswazji).
Partner staje przed jednym w dwóch wyjść: przyznać się lub zaprzeczać. Jeżeli się przyzna nie zazna już nigdy spokoju, urojenia znajdą potwierdzenie. Jeżeli będzie zaprzeczać nie zmieni to w żaden sposób postępowania. Urojenia doprowadzają do narastających konfliktów, narastające napięcie doprowadza do wybuchów agresji. Częsta jest przemoc fizyczna - jako próba zmuszenia do przyznania się do niewierności. Towarzyszący alkoholizm utrudnia kontrolę nad emocjami, problemy rodzinne ulegają z czasem nasileniu. Partner, który ma dość tej sytuacji, decydując się na odejście, potwierdza choremu przekonania.
Jedynym rozwiązaniem sytuacji jest próba podjęcia leczenia. Jest to niezwykle trudne, ponieważ chory nie uważa, że jest chory. „Zaciągnięcie” go do lekarza wymaga podstępu, niekiedy szantażu. Psychiatra mimo tego, że szybko jest w stanie postawić diagnozę, staje przed wyzwaniem - jak nakłonić do leczenia osobę, która uważa, że jest zdrowa.
Leczenie zespołu Otella polega na długotrwałym przyjmowaniu neuroleptyków (leki stosowane w leczeniu schizofrenii), odstawieniu alkoholu. Często spotyka się, że pacjent oszukuje co do przyjmowania leków. Również problemem jest to, że po uzyskaniu poprawy (ustąpienie urojeń, krytyczny stosunek do nich) leki są samowolnie odstawiane, co wiąże się z nawrotem urojeń.
Schorzenie ma bardzo duży wpływ na rodzinę. Jest przyczyną awantur, przemocy, które pogarszają dotychczasowy przebieg alkoholizmu. Niekiedy jest przyczyną śmierci lub poważnych uszkodzeń partnera osoby chorej, niekiedy mają miejsce nieprzewidywalne ataki na osoby, które według „Otella” mają romans z żoną. Niekiedy chory nie potrafi znieść sytuacji i targa się na własne życie.
Niestety, czasami jedynym rozwiązaniem jest leczenie za pomocą nakazu sądowego. Sąd rodzinny rozpatruje wniosek złożony przez rodzinę i nakazuje zbadanie pacjenta przez biegłego lekarza. Po stwierdzeniu obecności urojeń, licznych aktów przemocy, sąd może nakazać przymusowe umieszczenie takiej osoby w szpitalu psychiatrycznym. Ten sposób ma swoje wady. Pacjent uzyskuje poprawę w szpitalu, natomiast często bezpośrednio po wyjściu ze szpitala odstawia leki, wraca do picia alkoholu i cała choroba nabiera podobnego obrazu. Ponadto dołączyć się może przekonanie o prześladowaniu przez cały otaczający świat.
d) Majaczenie alkoholowe (majaczenie drżenne, delirium tremens, "biała gorączka"), jest najczęściej spotykaną psychozą alkoholową i występuje u ok. 5% uzależnionych. Po raz pierwszy zostało opisane w 1813 r. przez Suttona. Objawy majaczenia alkoholowego pojawiają się w czasie do 72 godzin od zaprzestania picia, kiedy poziom alkoholu we krwi gwałtownie spada. Zawsze towarzyszą one innym objawom zespołu abstynencyjnego. Najpierw pojawia się niepokój, lęk oraz bezsenność, do których dołączają się zaburzenia świadomości (dezorientacja co do miejsca i czasu), urojenia, złudzenia i omamy. Chory widzi ruchliwe, małe i wielkie zwierzęta, różne dziwne stwory, niezwykle twarze i postacie. Obrazy te są zwykle kolorowe i ruchliwe. Niejednokrotnie czuje i widzi chodzące po nim samym owady, robaki czy mrówki, czasem mówi o dziwnych smakach i zapachach. U osób majaczących można czasami wywołać objawy potwierdzające rozpoznanie np. objaw Liepmanna polegający na pojawianiu się omamów wzrokowych po uciśnięciu gałek ocznych; objaw Reichardta ("czystej kartki") polegający na tym, że chory czyta z niezapisanej kartki to, co sugeruje mu badający lub opisuje nieistniejący obrazek; objaw Aschaffenburga - pod wpływem sugestii chory rozmawia przez wyłączony telefon; objaw "nawlekania nitki" - zgodnie z sugestią chory nawleka nieistnieijącą nitkę do nieistniejącej igły.
Dość często występują tzw. urojenia dziania się (oniryczne, jak w marzeniach sennych), w których chory jest zarówno widzem, jak i aktorem. Jest on przekonany, że uczestniczy w wydarzeniach, które mają miejsce w pracy, w domu, restauracji czy też w innym dobrze znanym i często odwiedzanym miejscu. W wydarzeniach tych bierze żywy i czynny udział (tzw. majaczenie zawodowe/zajęciowe). Kiedy indziej czuje się osaczony przez "bandę", chowa się, ucieka, albo też sam atakuje napotkane osoby, rozpoznając w nich swoich rzekomych prześladowców (tzw. zespół oblężenia). Charakterystyczna dla majaczenia jest bezsenność oraz nasilanie się objawów w nocy (kiedy jest ciemno i panuje zła widoczność).
Opisanym objawom towarzyszy z reguły ciężki stan somatyczny z wysoką temperaturą i zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej oraz regulacji wegetatywnej. Ciężki stan somatyczny w połączeniu z silnym niepokojem może doprowadzić do niewydolności krążenia i zgonu. Śmiertelność szacowana była przed laty na 5-20%, a obecnie dzięki znacznemu postępowi w leczeniu dochodzi tylko do 1%. Choroba trwa na ogół kilka dni i wymaga leczenia szpitalnego.
e) Ostra halucynoza alkoholowa (ostra omamica), opisana została w 1883 r. przez Kraepelina. Jest ona drugą co do częstości występowania psychozą alkoholową i towarzyszy innym objawom zespołu abstynencyjnego. Przez niektórych uważana jest za odmianę majaczenia alkoholowego.
Początek jest z reguły nagły. Najczęściej chory zaczyna słyszeć głosy, które grożą mu, wymyślają, czasami oskarżają, a kiedy indziej żywo dyskutują na jego temat, bądź nakazują co ma robić. Zdarza się, że nakazują popełnienie samobójstwa (chory słyszy np.: "powieś się... powieś się"), bądź zrobienie sobie jakiejś krzywdy, np. glos nakazuje odcięcie sobie ręki ("albo sobie utniesz rękę, albo ci urżniemy łeb"). W miarę trwania choroby mogą dołączyć się usystematyzowane urojenia, często prześladowcze, ściśle związane z zasłyszanymi treściami, np. przekonanie, że wrogowie organizują zamach na życie chorego, dysponują aparaturą podsłuchową, a nawet oddziaływają na niego poprzez ściany, sufit czy podłogę. Urojeniom towarzyszy na ogół niepokój, lęk, obniżenie nastroju. Zdarzają się zachowania agresywne i autoagresywne.
Nierzadkie jest występowanie omamów czuciowych (np. chodzące po ciele robaki bądź mrówki, albo też kasza czy włosy w jamie ustnej). Choroba trwa zwykle od kilku dni do miesiąca, wymaga intensywnego leczenia farmakologicznego, i to nierzadko w warunkach szpitalnych.
Przewlekła halucynoza alkoholowa (halucynoza Wernickego) jest stanem psychotycznym, utrzymującym się po ustąpieniu objawów ostrej psychozy. Może ona trwać miesiącami, a nawet latami. Zaostrzenia choroby mogą następować zarówno w wyniku przerwania abstynencji, jak i w stanach gorszego samopoczucia fizycznego i psychicznego.
f) STANY DEPRESYJNE. Mogą być przyczyna i skutkiem choroby alkoholowej. Alkohol może być początkowo „lekarstwem" na smutki i czarne widzenie świata. Potem, nawet jeśli depresja nie była przyczyną pijaństwa, alkohol przestaje spełniać taką funkcję. Bardzo szybko traci swoją magiczna moc i przemienia się w czarną chmurę zawieszoną nad całym życiem pijącego. Spycha chorego w coraz intensywniejsze stany depresji. W każdej postaci depresji pojawiają się, choćby przelotne, myśli samobójcze. Przy nasilonych objawach depresyjnych prawdopodobieństwo ich zrealizowania jest bardzo wysokie. Niektórzy badacze przyjmują, że 11%-21% uzależnionych od alkoholu osób dokonuje samobójstw. Należy przy tym pamiętać, że próba samobójcza najczęściej nie jest poprzedzana werbalnym sygnalizowaniem o zamiarze targnięcia się na własne życie. Jedno jest pewne - reakcji depresyjnych alkoholika nigdy nie należy lekceważyć, a wołając pomoc (np. pogotowie) zawsze trzeba informować o pojawiających się wypowiedziach czy zachowaniach samobójczych. Nie należy przy tym liczyć na to, że perswazje, czy „rozmowy na wesołe tematy" cokolwiek mogą zmienić.
g) Padaczka alkoholowa to zespół napadów drgawkowych występujących w trakcie trwania zespołu abstynencyjnego. Wizualnie napad przypomina napad padaczki - chory doświadcza nagłych napięć mięśni kończyn i twarzy, traci przytomność. Padaczka alkoholowa nie jest jednak padaczką sensu stricte, przyczyny padaczki alkoholowej to nie zaburzenia pracy biochemicznej mózgu na skutek jego uszkodzenia, lecz na skutek nadużywania alkoholu i nagłego przerwania picia, bądź mocnego zmniejszenia ilości dostarczanego do organizmu alkoholu.
Padaczka alkoholowa - objawy
Objawy padaczki alkoholowej zbliżone są do objawów padaczki w swojej odmianie napadów uogólnionych dużych (grand mal). Charakterystyczne są skurcze mięśni nóg i rąk, napięcie mięśniowe twarzy. W przypadku padaczki alkoholowej występują jednak dodatkowe objawy, które ułatwiają diagnozę różnicową- są to nudności, biegunka, potliwość, nadpobudliwość, zaburzenia snu. Cechą charakterystyczną jest pojawienie się napadów padaczkowych w okresie od 48 godzin do tygodnia po odstawieniu alkoholu, bądź drastycznego zmniejszenia jego spożywanej ilości. Najczęściej napady padaczkowe padaczki alkoholowej pojawiają się około 72 godzin po przerwaniu picia.
Padaczka alkoholowa - leczenie
Leczenie padaczki alkoholowej polega przede wszystkim na odtruciu organizmu z toksyn alkoholowych i przywróceniu właściwego poziomu jonów wapniowych i magnezowych. Leki przeciwpadaczkowe w padaczce alkoholowej również mogą być podawane, choć nie są już tak skuteczne jak w przypadku napadów grand mal.
Padaczka alkoholowa - pierwsza pomoc
W przypadku napadu padaczki alkoholowej, pierwsza pomoc powinna być taka sama jak w przypadku regularnej formy padaczki - choremu należy udrożnić głowę i zabezpieczyć ja przed stłuczeniem. Nie wolno wkładać choremu niczego do ust. Jeśli wiemy, że napad to padaczka alkoholowa, należy zmierzyć długość trwania napadu, a następnie chorego po ataku zachęcić do wizyty u lekarza. Pogotowie najczęściej nie hospitalizuje chorych z powodu napadu padaczki alkoholowej.
Skutki padaczki alkoholowej
Padaczka alkoholowa nie jest chorobą trwałą - jej objawy ustępują same w czasie kilkunastu dni od rozpoczęcia okresu abstynencji. Niestety, padaczka alkoholowa bywa predyktorem pojawienia się padaczki późnej (dzieje się tak w około 25% przypadków). Warto tu zaznaczyć, że padaczka późna w przypadku alkoholików wywołana będzie urazami mózgu, których nabawili się będąc w stanie upojenia oraz uszkodzeniom mózgu wywołanym przez alkohol. Padaczka alkoholowa nie jest chorobą dziedziczną - innymi słowy nie ma ryzyka, że dzieci odziedziczą po rodzicu padaczkę alkoholową.
ALKOHOLIZM JAKO CHOROBA EMOCJI, KONTROLI, ZAKŁAMANIA:
FUNKCJONOWANIE RODZINY Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM:
a) Koalkoholizm - NADMIERNE PICIE ALKOHOLU wpływa na cały system rodzinny, a jego skutki można rozpoznać w każdym, kto żyje (przebywa) z osobą NADMIERNIE PIJĄCĄ. Czyli wystarczy, ze jeden nadmiernie pije, a skutki początkowo niezauważalne odczuwa też otoczenie. Skutki w psychice.
Za istnieniem koalkoholizmu przemawiają nawet jedne z następujące zachowań:
* poddanie się rytmowi picia alkoholika,
* przejmowanie za niego odpowiedzialności,
* obsesyjne kontrolowanie go,
* pomaganie i nadmierne opiekowanie się nim (w tym niedopuszczanie do tego, aby ponosił on pełne konsekwencje swojego picia i swoich zachowań),
* wysoka tolerancja na różnego rodzaju patologiczne zachowania alkoholika z jednoczesnym występowaniem poczucia winy i poczucia małej wartości oraz zaniedbywaniem samego siebie.
Osoby współuzależnione są najczęściej, nieświadomymi pomocnikami w piciu i w największym chyba stopniu przyczyniają się do odwlekania decyzji o jego zaprzestaniu i zwróceniu się o pomoc.
Jak przestać kontrolować życie innych i zacząć troszczyć się o siebie?
Jest dużo definicji współuzależnienia, gdyż jest to termin nieznany, żargonowy i dotyczy tylko i wyłącznie uzależnienia.
Oto przykłady definicji specjalistycznych:
współuzależnienie jest emocjonalnym, psychicznym behawioralnym stanem, który jest wynikiem działania na jednostkę zbioru wprowadzonych w życie przez inne osoby przykrych i uciążliwych reguł, które uniemożliwiają otwarte demonstrowanie uczuć oraz bezpośrednią wymianę poglądów, na temat problemów osobistych i interpersonalnych
jeden z pionierów tej dyscypliny definiuje współuzależnienie jako: "autodestrukcyjne zachowania lub wady charakterystyczne, które upośledzają zdolność inicjowania związków opartych na miłości i zdolności uczestnictwa w nich"
Kilka mniej specjalistycznych definicji
"Współuzależnienie oznacza, że jestem dozorczynią"
"Bycie współuzależnioną znaczy, że jestem żoną, kochanką, matką alkoholika, narkomana. Znaczy to również, że muszę poddać się terapii"
Współuzależnienie - znaczy, że tkwię po uszy w problemach alkoholików, narkomanów.
Tak więc współuzależniony małżonek (małżonka), dziecko czy kochanek, (kochanka) to jednostka, która wytworzyła pewien sposób radzenia sobie z niezdrowym życiem jako reakcję na nadużywanie przez inną osobę alkoholu, narkotyków lub leków.
Współuzależnieni to ludzie, których życie, w wyniku zaangażowania się w związek z osobą uzależnioną, stało się trudne do ułożenia i właściwego kierowania.
Najnowsza ogólna definicja współuzależnienia jest taka:
Współuzależnioną jest osoba, która pozwala na to, by zachowanie innej osoby oddziaływało na nią ujemnie i która obsesyjnie stara się kontrolować zachowanie oddziaływujące na nią w ten sposób osoby.
Tak więc która przytoczonych definicji jest właściwa i po co zatem całe zamieszanie wokół definicji?
Właściwie wszystkie definicje są właściwe, bo niektóre z nich opisują przyczynę tego zjawiska, inne jej skutki, niektóre stan ogólny, inne jego objawy, niektóre wzorce zachowań, inne cierpienie.
Zamieszanie to wynikło mianowicie z faktu aby uzmysłowić sobie, że bezwzględnie z chwilą podjęcia leczenia - terapii osoby uzależnionej, ten sam krok powinna uczynić osoba współuzależniona.
b) Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę. Głównie dotyczy to rodzin, w których ktoś jest uzależniony od alkoholu. Człowiek pijący w sposób uzależniony lub nadmierny dostarcza wszystkim innym problemów życiowych, finansowych i emocjonalnych, co sprawia, że cała rodzina boryka się z szeroko rozumianym "problemem alkoholowym".
Można powiedzieć, że problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten kto pije, bo nikt nie pije w próżni społecznej. Mają je wszyscy, którzy pozostają w więzi z alkoholikiem. Ci, którzy go kochają i chcą o niego dbać, którzy są od niego zależni finansowo lub emocjonalnie, którzy żyją z nim w jakiejkolwiek wspólno cie. Ponieważ choroba obejmuje całą rodzinę, więc także tych jej członków, którzy nie piją, można pracę nad rozwiązaniem problemu rozpocząć od nieuzależnionych członków rodzin. Zmiany systememowe potrafią doprowadzić do zmian w "poszczególnych elmentach", czyli ludziach, co wiele zmienia w sprawie alkoholu.
Nie ma rodzin bez problemów. W różnych fazach ludzkiego życia i życia rodzinnego dylematy co do celów i środków przybierają różne rozmiary, z dramatami ludzi włącznie, ponieważ cele jak i środki użyte do osiągnięcia ich mogą się wielce różnić w podejściu różnych ludzi. Nie ma rodziny bez konfliktów. Rzecz w tym, by konflikty rozwiązywać konstruktywnie a sprzeczności w miarę możliwości godzić.
Rodzina z problemem alkoholowym ma szczególny rodzaj problemu, lecz ważne jest to, by podkreślić, że nie jest on ani lepszy, ani gorszy niż problemy innych rodzin, a nawet nie można powiedzieć, że jest on większy czy mniejszy niż inne.
Dla rodziny takiej charakterystyczne jest:
Niszczenie życia uczuciowego
Zamiast poczucia bezpieczeństwa, zaufania i miłości, rodzina przeżywa lęk i zagrożenie, gniew i wstyd, poczucie krzywdy i poczucie winy.
Brak źródeł oparcia i wzajemnej pomocy
Życie rodzinne zamiast dostarczać oparcia staje się największym obciążeniem i źródłem problemów.
Utrata kontaktu i zrozumienia
Zamiast otwartości i prawdy, pojawia się coraz więcej kłamstw, manipulacji i udawania.
Izolacja od świata zewnętrznego.
Bardzo często nadmierne picie staje się źródłem trudności finansowych i ograniczenia perspektyw bytowych całej rodziny. Członkowie rodziny próbują przystosować się do zagrażających sytuacji, tworzonych przez osobę pijącą. Takie przystosowanie pozwala na przetrwanie w trudnych i bolesnych okolicznościach. Staje się jednak pułapką, w której zostają zamknięte pragnienia normalnego i bezpiecznego życia rodzinnego. Małżonkowie i dzieci osoby uzależnionej albo rozpaczliwie próbują powstrzymać jej picie , albo rezygnują z nadziei na lepsze życie. Oznacza to często głębokie uwikłanie w chorobę alkoholową małżonka lub rodzica, które lekarze i psycholodzy nazywają współuzależnieniem.
Psychologowie wymieniają cztery cechy zdrowej psychologicznie rodziny:
Pozytywna tożsamość
Pozytywna tożsamość oznacza w skrócie akceptację siebie samego i generalne poczucie "jestem w porządku", nawet jeśli niektóre czyny zasługują na krytykę. Jestem w porządku, ponieważ mam prawo dopuszczać się błędów poszukując lepszych sposobów życia. Mam swoje ograniczenia i słabości Niektóre z nich akceptuję, inne stanowią dla mnie wyzwanie.do zmiany. Ostatecznie akceptuję siebie wraz z moimi ograniczeniami, i dobrymi, silnymi stronami. Jestem tak samo ważna, jak inni ludzie, a moje potrzeby i pragnienia nie są gorsze ani mniej ważne niż pragnienia i potrzeby innych. Akceptuję siebie jako kobietę (mężczyznę) i pozwalam sobie czerpać siłę i radość z faktu, że jestem istotą płciową. Lubię siebie i zasługuję na miłość. Mam prawo zaopiekować się sobą, gdy cierpię i poświęcać sobie więcej uwagi, gdy tego potrzebuję. Nie ma powodu, bym traktowała siebie gorzej niż swoich najbliższych. Ostatecznie to z sobą samą będę obcować do końca swoich dni i z tego punktu widzenia jestem dla siebie osobą najważniejszą. Pozytywna tożsamość oznacza poczucie, iż zasługuję na uwagę i szacunek innych ludzi, oraz że mam prawo zarówno dawać, jak i brać. To wszystko nie zwalnia mnie od uwagi, jaką poświęcam odpowiedzi na pytanie: Jak żyć? i od odpowiedzialności za realizację poznanej odpowiedzi.
Odwrotnością tej postawy jest egomania z jednej strony, albo niepewność i nieakceptacja siebie z drugiej strony. Te dwa bieguny stanowiące odwrotność harmonii pomiędzy "ja i inni" paradoksalnie łączą się ze sobą i przez to właśnie są też odwrotnością pozytywnej tożsamości. Niepewność i lęk każą wywyższać się nad innych, zaś nieuszanowanie siebie pozwala na nieszanowanie innych ludzi. Niechęć i karanie siebie łączy się z urazą i agresją do innych. Głęboka życzliwość dla innych ludzi jest nie do osiągnięcia bez życzliwości dla siebie samego. Dobre relacje z drugim człowiekiem - także w małżeństwie i rodzinie, można budować dopiero wtedy, gdy człowiek wie, kim jest. Skąd mam wiedzieć, jak poradzić sobie z tobą, gdy nie wiem jak radzić sobie z samym sobą?
W rodzinie z problemem alkoholowym, trudno o akceptację siebie i pozytywną tożsamość. Już raczej wszyscy mają pretensje do siebie samych i do siebie nawzajem. Zarówno alkoholicy, jak ich rodzina czy współmałżonkowie, a nawet dorastające dzieci, związane są węzłami krzywdy i winy, urazy, agresji oraz poczucia, że nikt nie jest w porządku.
Wraz z oskarżeniami, poczuciem winy i nieadekwatności (nie jest dobrym mężem, ale to przeze mnie, ja nie umiem być dobrą żoną) pojawiają się inne trudne, przykre uczucia. Emocjonalna atmosfera rodziny alkoholowej ogniskuje się wokół wstydu, żalu, złości, lęku, poczucia winy i krzywdy. Inni ludzie i inne rodziny także przeżywają te wszystkie stany, jednak rzadko kiedy w tak nasilonym połączeniu i chaosie jak ma to miejsce w rodzinie z problemem alkoholowym. Złość zamienia się w żal, żal w poczucie winy, wina w lęk, a lęk w poczucie krzywdy. Taka lub podobna kombinacja destrukcyjnych połączeń emocjonalnych mało sprzyja akceptowaniu siebie i realistycznemu widzeniu swoich problemów.
Autonomia
Autonomia jest obok akceptacji siebie drugą ważną cechą osób, które z powodzeniem budują swoją wspólnotę. Autonomia stanowi w pewnym sensie przeciwieństwo wpólnoty, lecz godzenie sprzeczności jest wielką sztuką życia. Autonomia oznacza prawo jednostki do niepowtarzalnego kształtu własnej osoby i prawo do budowania osobistej wersji swojego życia. Dojrzała wspólnota to wspólnota autonomicznych osób, a więc wspólnota oparta na wyborze, a nie na niewolnictwie.
Jeżeli moje związki z ludźmi opierają się na poczuciu, iż coś "muszę" jestem bliska niewoli. Jeśli opierają się na poczuciu "decyduję się" i "wybieram", jestem bliska autonomii. Aby jednak trafnie i klarownie odczytywać tego typu stany, potrzeba w miarę jasnej orientacji co do granic swojego ja i tego co mną jest, a co nie jest. Trzeba rozeznania co jest moim lękiem, a co cudzym lękiem. Co jest moim zadaniem, a co nie jest moim zadaniem. Co podlega mojemu wpływowi a co nie
W rodzinie z problemem alkoholowym obszary psychologiczne poszczególnych osób przenikają się, zaś granice są chaotyczne i niejasne. W miejsce odpowiedzialności jest albo jej odrzucenie albo nadmierna odpowiedzialność, co oznacza traktowanie innego, dorosłego człowieka jak dziecka lub osoby ubezwłasnowolnionej. Ludzie wchodzą wzajemnie w swoje psychologiczne terytoria wiecznie robiąc coś "za kogoś", odpowiadając "za kogoś" lub myśląc "za kogoś". Pozwalają też, by ktoś inny za nich myślał, planował i wykonywał. By ktoś inny wiedział, czego chcą lub co jest dla nich dobre. Przeżywają intensywnie czyjeś życie zamiast swojego, chcąc za kogoś i martwiąc się za kogoś. Mogą też oddawać swoje pole psychologiczne we władanie innych osób pytając: Powiedz mi, co mam robić? Przecież znasz mnie lepiej niż ja sam. Najlepiej załatw to za mnie. Zamęt i niejasność granic nie sprzyjają budowaniu dojrzałych związków. O spotkaniu się dwóch osób można mówić tylko wtedy, gdy są one wystarczająco odrębne.
Otwarta komunikacja
Otwarte i skuteczne komunikowanie się to sytuacja, w której członkowie rodziny są w stanie rozmawiać w sposób nie zagrażający o wszystkich istotnych sprawach swego życia. Oznacza to, że potrafią o nich zarówno mówić jak też, że potrafią tego słuchać.
Jest wiele powodów, dla których ludzie nie mówią wzajemnie sobie o różnych sprawach i nie słuchają się nawajem. Może dziać się tak ze strachu przed odrzuceniem i agresją (nie wolno mu tego powiedzieć, bo on na mnie nakrzyczy); z lęku, by nie urazić drugiej osoby (nie można jej tego mówić, bo będzie jej przykro); z lęku by nie odsłonić jakichś postaw czy myśli, których się w sobie nie akceptuje (no jak to powiem? Okaże się wtedy, że go podejrzewam...); z poczucia beznadziejności (to nic nie da), wreszcie z obawy, by nie nazwać trudnych rzeczy po imieniu, ufając, że dopóki się ich nie nazwie, to nie istnieją. Najtrudniejsze bywa komunikowanie uczuć. Mówienie o głębszych obawach, słabościach i pragnieniach. Wielu z nas boi się odsłonić swoje słabe strony, by nie zostać zranionym. Boi się poprosić, by nie doznać odmowy, pokazać, że coś jest ważne, by nie zostało odebrane. Są też rodziny, w których nie wolno okazywać złości i siły, bowiem jest to zbyt zagrażające dla innych. Usunięte z rodzinnej przestrzeni uczucia i sprawy powodują, że powstaje obszar "tabu", martwa strefa, której się nie dotyka. W zależności od tego, jak jest ona duża, jak wiele obejmuje spraw, zaburza w większym lub mniejszym stopniu porozumiewanie się w rodzinie.
W rodzinie z problemem alkoholowym obszarem martwym są uczucia i przeżycia związane z alkoholem, a nawet sam fakt picia czy upijania się. Zawsze raczej "tata źle się czuje" i "mama jest zmęczona", niż ktoś się po prostu upił. Wstyd i lęk każą kłamać nawet przed sobą, obawa zaś przed tym, by nie zepsuć relacji pijącego rodzica z dziećmi zamyka w tym przedmiocie usta dorosłym. Znam ojca, który w dobrym związku i z miłością spędzał wiele czasu ze swoim aktualnie 16-letnim synem. Wyjeżdżali na wakacje, biwakowali w wyprawach na ryby. Nigdy, ani razu nie padło między nimi stwierdzenie, że matka pije. Chłopiec, gdy miał 6 - 8 lat, pytał tylko co rano: Jak mama się dzisiaj czuje, czy znów jest chora ? Potem przestał pytać.
Martwym polem są nie tylko fakty dotyczące nadużywania alkoholu, ale też uczucia związane z tą sprawą. Domownicy obawiają się tego, co będzie, gdy alkoholik przyjdzie pijany, lecz nie rozmawiają o tym. Irytują się i zaprzeczają, jeśli ich o to spytać. Wstyd nie pozwala mówić o tym, co zdarzyło się wczoraj i kto jak czuł się z tym wszystkim. Owszem, są awantury. Lecz desperacja, awantura, epitety i pełne pretensji zarzuty, chociaż pozwalają upuścić wiele z wewnętrznego napięcia, nie są rozmową. Atak rodzi kontratak. Natomiast wszyscy żyjący blisko z osobą uzależnioną wiedzą, że otwarta i życzliwa rozmowa z alkoholikiem jest niemożliwa. Jego system iluzji i zaprzeczania, rodzaj wewnętrznego zakłamania, w którym żyje, nie dają przystępu do wewnątrz ani faktom, ani ludzkim słowom. Atmosfera w rodzinie z problemem alkoholowym przypomina burzę albo ciszę przed burzą. Napięcie i rozładowanie, od których można uciec wychodząc z domu albo izolując się słuchawkami na uszach, lekturą, którą się bardziej "ćpa" niż czyta, światem własnych marzeń lub nerwowym zajmowaniem się czymś, co wcale nie wymaga tyle energii i wysiłku - sprzątaniem, czyszczeniem, układaniem w szafie, dzierganiem - pozwala jednak znaleźć ukojenie. W tej atmosferze trudno odważyć się, a jeśli zbierze się na odwagę, trudno się przebić do mamy z kłopotami szkolnymi. Wiadomo, że są większe sprawy i mama ma większe zmartwienia. Trudno podejść do syna i spytać co u niego, bo może napomknąć coś o przykrych wydarzeniach wczorajszego dnia. Matce nie można powiedzieć, że nie ma się już siły, bo przecież przestrzegała, by nie wychodzić za niego za mąż. Wstyd koleżance powiedzieć, że nie ma się już ani grosza, przecież ona wie, że mąż nieźle zarabia. I tak dalej. Martwe pole komunikacji związanej z piciem i jego skutkami paraliżuje otwartą i szczerą wymianę myśli z innymi ludźmi. Sprawia, że ludzie są bardzo samotni, przez co ciężar życia zwiększa się wielokrotnie.
Wzajemność
Wzajemność oznacza, że ludzie na przemian jedno drugiemu są w stanie dawać oparcie, uwagę, podtrzymanie i energię. Role w rodzinie charakteryzują się pewną stałością. Matka przez wiele lat jest matką, a dziecko dzieckiem, toteż kierunek wsparcia między nimi jest stały, dopóki dziecko nie stanie się dorosłe. Lecz wszyscy wiemy, że jest wiele chwil i sytuacji, w których dorosłej i silnej osobie trzeba wsparcia i pomocy i dobrze jest, gdy inni, nawet mniejsi, mogą jej to dać. Wiemy też, że jest to możliwe. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub utraty sił wypada ze swojej roli,lub nie wypełnia swojego zadania, jego aktywność przejmują inni. W zdrowej psychologicznie rodzinie takie "świadczenia" dzieją się naprzemiennie i są wzajemne. Dzisiaj ja oprę się na tobie, jutro zaś dam oparcie tobie. Dzisiaj ja ciebie pocieszę, jutro ty mnie. Obdarzę cię maksymalnią uwagą i wyrozumiałością w twoich humorach, bo wielokrotnie doświadczyłam twojej mądrej wyrozumiałości w moich chandrach.
W rodzinie z problemem alkoholowym brak jest wzajemności. Poprzez fakt, że alkoholik permanentnie nie wypełnia swojej roli: współmałżonka, rodzica i partnera życiowego, poprzez fakt, że umowy z nią czy z nim są nie spełniane a terminy nie dotrzymywane, wsparcie, energia i uwaga przepływają w jedną stronę. To alkoholikowi trzeba dawać wsparcie, łatać jego niedociągnięcia, uważać na jego posunięcia, zabezpieczać jego zamierzenia. Ze strony osoby uzależnionej nie można liczyć na to samo albo można liczyć w niewielkim tylko wymiarze. Jeśli brak wzajemności trwa całe lata i dotyczy wielu istotnych dziedzin życia, w rodzinie powstaje atmosfera urazy. To uraza sprawia, że pytanie: "która godzina?" może wywołać awanturę z ciężkim pobiciem.
Otwartość
Otwartość to połączenie ze światem. Połączenie ze światem zewnętrznym oznacza, że rodzina nie jest zamknięta. Jest raczej jak żywa komórka z półprzpuszczalną błoną. Istnieje wymiana. Przychodzą ludzie i wychodzi się do ludzi. Wnikają idee, poglądy, informacje, które w rodzinie się przetwarza, jedne pozostawia, inne usuwa jako nieprzydatne lub niechciane. Wychodzi się ze swoimi trudnymi sprawami do innych ludzi, by łatwiej znaleźć właściwy dystans do tego, co nadmiernie emocjonuje. Rodzina jest raczej okiem w sieci społecznych powiązań niż izolowanym fragmentem układanki.
W rodzinie z problemem alkoholowym ludzie zamykają się przed innymi. Nie wywleka się brudów, a nie ma się czym specjalnie pochwalić. Ponieważ przestaje się zapraszać ludzi do siebie przez wstyd, co mogą zastać w domu, przestaje się też ich odwiedzać, by nie prowokować zaproszeń i dopytywania się. Lub odwrotnie: przestaje się odwiedzać innych w celach towarzyskich ze względu na niebezpieczeństwo upicia się osoby uzależnionej, toteż nie ma okazji do rewanżu. Dzieci nie zapraszają kolegów, a że w tej sprawie także obowiązuje pewna wymiana, wychodzą najdalej na ulicę. Rodzina izoluje się. Zostają samotni, nie kontaktujący się ze sobą ludzie w izolowanej rodzinie. Bardzo trudno wyjść z tego zaklętego kręgu, by sięgnąć po oparcie czy po prostu zwrócić się o pomoc. To zaś sprzyja zarówno chorobie alkoholowej, jak i dysfunkcji całego systemu rodzinnego.
c) Fazy przystosowania rodziny alkoholowej wg. J. Jacson - Podobnie jak rozwój uzależnienia tak i sytuacja rodziny zostały ujęte w fazy przystosowania się do życia w rodzinie z problemem alkoholowym. Opisu tych faz dokonała amerykanka Joan Jackson.
1 Faza. Zaczynają się incydenty nadmiernego picia i choć są sporadyczne, tworzą napięcia w układzie małżeńskim. Rodzina (żona) podejmuje próby interwencji, ale wobec oporu osoby pijącej nie odgrywają one właściwej roli. Rozwija się system wymówek, usprawiedliwień, obietnic i ich naruszania. Dominującą postawą jest zaprzeczanie obecności problemu.
2 Faza. Z nasilaniem się incydentów alkoholowych rośnie izolacja rodziny. Coraz więcej zachowań i myśli jej członków koncentruje się wokół picia . Wzrasta napięcie i pretensje, pogarszają się relacje małżeńskie, pojawiają się zaburzenia emocjonalne u dzieci. Podejmowane są próby utrzymania struktury życia rodzinnego w niezmienionej postaci i ukrywania negatywnych konsekwencji picia.
3 Faza. Rodzina zaczyna rezygnować z prób sprawowania kontroli nad zachowaniami alkoholowymi. Zaczyna się zajmować przede wszystkim tym, co może pomóc w zmniejszaniu doraźnego napięcia, a mniej osiąganiem innych, bardziej odległych celów. Zaburzenia u dzieci stają się wyraźniejsze, kończą się próby podtrzymania złudzeń dotyczących wypełniania przez pijącego jego podstawowych ról. Nasila się dezorganizacja życia rodzinnego.
4 Faza. Żona (na ogół) podejmuje kontrolę nad życiem rodzinnym i zaczyna traktować męża jak krnąbrne i duże dziecko. Litość i silne uczucia opiekuńcze zastępują poprzednio przeżywane pretensje i wrogość. Rodzina staje się trochę bardziej stabilna i zorganizowana w taki sposób, by pomniejszyć zaburzające skutki zachowania alkoholika.
5 Faza. Żona zaczyna się odseparowywać od pijącego nadal męża i z czasem następuje rozstanie.Postępowanie żony jest skoncentrowane na rozwiązywaniu różnorodnych problemów środowiskowych, bytowych i emocjonalnych związanych z rosnącą determinacją, do ucieczki od problemów alkoholowych i od męża włącznie. Fizycznie rozstanie może nastąpić przez śmierć alkoholika.
6 Faza. Żona i dzieci dokonują reorganizacji rodziny i zaczynają żyć bez osoby uzależnionej. Oznacza to uczenie się samodzielności, rozstawania się z pretensjami i oczekiwaniami, które mogłyby podtrzymać więź z osoba uzależnioną.
7 Faza. Mąż osiąga ewentualnie stabilną abstynencję i rodzina stara się ponownie zorganizować w celu włączenia trzeźwego alkoholika. Podejmowane są kolejne próby radzenia sobie z problemami, nasilanymi często przez trudności emocjonalne ponownego przystosowania się i przeszkody środowiskowe1).
d) Opisuje się często pięć obronnych wzorów funkcjonowania dzieci z rodzin o problemie alkoholowym. Wzory te dotyczą dzieci z wszelkich innych rodzin dysfunkcyjnych.
Bohater rodzinny
Bohater rodzinny to najczęściej najstarsze dziecko. Osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla rodziny. Rezygnuje z ważnych, osobistych celów życiowych by godzić rodziców, kształcić młodsze rodzeństwo (kosztem własnego awansu zawodowego), nakładać na siebie rozliczne obciążenia, by inni mieli lżej. Bohater rodzinny nigdy nie powie: "Stop!", ani: "Nie mogę już więcej". Ma małą świadomość własnych potrzeb i nie potrafi dbać w zdrowy sposób o siebie. Nie odczuwa zmęczenia ani nie odbiera sygnałów choroby. Ostatecznie ląduje na stole operacyjnym z powodu perforacji wrzodu żołądka, lub na oddziale reanimacyjnym wskutek zawału serca. Rozwija ten rodzaj "poświęcenia", który przestaje na dłuższą metę służyć komukolwiek, chociaż wielu po prostu ułatwia życie i daje leniwą wygodę.
Wspomagacz
Wspomagacz , to dziecko najbliższe wzoru współuzależnienia. Często "dziecko-rodzic" zwane tak ze względu na fakt, iż przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Jego głównym zadaniem jest chronić alkoholika przed przykrymi skutkami picia, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi choroby a nie otrzeźwieniu człowieka. To on wylewa alkohol do zlewu, albu przynosi go do domu, by alkoholik nie wyszedł, by się dopić. Angażuje się w poszukiwanie powodów picia i środków, które sprawią, że alkoholik będzie pił mniej. Ćwiczy się w manipulacjach i sprytnych sztuczkach. Picie alkoholika angażuje naprawdę wiele jego energii życiowej. Nie pozwala sobie na "bycie obok", co wobec osoby uzależnionej byłoby konstruktywną wersją życia. Gdy dorośnie, zostanie żoną alkoholika lub mężem osoby uzależnionej.
Wyrzutek
(zwany też Kozłem ofiarnym). Jest to dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę "To przez ciebie" i odpowiadające na to niepokornym buntem, prowadzącym w stronę marginesu społecznego. Częsty odbiorca agresji alkoholowej i upokorzeń, zły uczeń, wagarowicz, uciekający z domu, "niedobre dziecko", jak mawiają matki. Poszukuje aprobaty i oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie. Oschły i ostry wobec bliskich, odcięty od miękkich uczuć. W odwecie za koszmar życia rodzinnego może zechce zniszczyć coś, co ma najbliżej pod ręką, czyli siebie. Wcześnie sięga po alkohol i inne środki psychoaktywne, stając się głównym kandydatem do przedłużenia dynastycznej linii rodzinnego alkoholizmu.
Maskotka
czyli Błazen, to ktoś przymilny, uroczy, pełen wdzięku, sprawnie rozładowujący napięcia rodzinne przez właściwe wypowiedziany dowcip lub właściwe "rozbrojenie" taty czy mamy. Śmieszka lub śmieszek, ukochana córeczka taty, synek mamusi. "Idź uspokoić ojca", "Zrób coś, żeby mama przestała się denerwować" to częste zadanie maskotki. Odgromnik i uziemienie przy rodzinnym stole. Pewien rodzaj maskotki może być narażony na wykorzystanie seksualne (idź połóż się przy ojcu, to zaśnie). Dramat maskotki, błazna polega na tym, że nikt ich nie traktuje poważnie, a oni sami zatracają granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, między przyjemnością dawania a bólem. Ten typ formacji obronnej sprawia, że dziecko odłącza się od uczuć smutku i od cierpienia, zawsze robiąc dobrą minę do złej gry. Maskotka uśmiecha się, gdy jest przerażona, a błazen dowcipkuje, gdy wszystko w nim cierpnie.
Zagubione dziecko
(Dziecko we mgle, Aniołek, Niewidoczne dziecko) to ktoś, kogo właściwie nie ma. Dziecko wycofane w świat swoich fantazji, w świat lektur, marzeń, w swój kącik, w którym go w ogóle nie widać. Takie dzieci nie sprawiają żadnych kłopotów wychowawczych, czasem trudno dojść, gdzie właściwie przebywają. Cena, jaką za to płacą, to postępująca atrofia umiejętności kontaktu i współżycia z innymi ludźmi, odruch ucieczki od sytuacji trudnych, gotowość zamykania oczu i udawania, że nie ma czegoś, co jest. Trudność kontaktowania się z realną rzeczywistością i ból, który temu towarzyszy mogą w konsekwencji i dalszym rozwoju wyzwolić różne sposoby odrywania się od rzeczywistości i "znieczulania" się wobec przykrości życia. Najbardziej poręczne sposoby to alkohol, leki i narkotyki. Często jest to najmłodsze dziecko.
Powyższy podział nie wyczerpuje bogactwa wszystkich wzorów funkcjonowania. Jedno dziecko może stosować różne wątki obronne, nie musi być "czystym" typem bowiem życie jest o wiele bogatsze niż teoretyczne podziały. W różnych fazach życia dziecko możne też przyjmować kolejne, różne wzory. Jest interesujące, że jeśli np. Bohater odmówi dalszego pełnienia tej roli lub zabraknie go, często rolę tę podejmuje Wyrzutek.
ALKOHOLIZM A PRZESTĘPCZOŚĆ
Szacunkowe dane statystyczne są alarmujące. Z ostrożnych obliczeń wynika, że 14 procent mężczyzn i 4 procent kobiet, czyli 42 miliony obywateli państw należących do Unii Europejskiej przyznaje się do nadużywania alkoholu lub choroby alkoholowej. 8 razy częściej uzależniają się od alkoholu mężczyźni. Najwięcej piją oni między 20-30 r.ż., kobiety zaś pomiędzy 30-40 r.ż. Ocenia się, że 15% osób, które pierwszy raz sięgnęły po alkohol odczuwa potrzebę ponownego picia.
Uzależnienie od alkoholu to:
1. Codzienne picie ok. 0,5 l. mocnego alkoholu lub odpowiednika w celu utrzymania zadowalającego funkcjonowania
2. Regularne picie sobotnio-niedzielne dużych ilości alkoholu
3. Ciągi picia co najmniej dwudniowe występujące naprzemiennie z okresami trzeźwości.
Alkohol nagminnie uważany jest za źródło zła, nieszczęść i tragedii. Około 26% ogólnej liczby przestępstw pozostaje w związku z używaniem alkoholu. Pijący i alkoholicy popełniają przestępstwa wielokrotnie częściej niż ludzie tej samej płci i w tym samym wieku nie należący do intensywnie pijących.
Proste upojenie alkoholem powoduje zmiany zachowania człowieka. Pojawiają się agresja, pobudzenie, obniżenie uwagi, chwiejność, euforia lub smutek. Towarzyszyć temu mogą zamazana mowa i brak koordynacji ruchowej. Także cechy osobowości ulegają zmianie (podejrzliwość może prowadzić do urojeń prześladowczych) lub pojawiają się cechy osobowości obce dotychczasowej tożsamości człowieka (np. skrytość przekształcić się może w otwartość i ekspansywność). Do częstych zjawisk należą zachowania kryminalne, wypadkowość oraz urazowość.
Także chęć zdobycia środków na alkohol jest też w licznych przypadkach bezpośrednią przyczyną dokonywania przestępstw u zaawansowanych alkoholików. Nadużywanie alkoholu powoduje szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania. Oznacza to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną bezpośrednią, jak i pośrednią przestępczości.
Pintal uznał za dowiedzione istnienie przestępczości w czasie i przestrzeni alkoholicznej jako przestępczości specyficznej, która przejawia się głownie w postaci zabójstw, uszkodzeń ciała, znęcania się nad dziećmi, przestępstw seksualnych, podpaleń.
M. Henne wyróżnia trzy pojęcia, które wykorzystywane są w analizach zachowania określanego jako spożywanie alkoholu:
alkoholizacja- zjawisko społeczne będące „faktem spożywania napojów• alkoholowych bez względu na okoliczności, motywy i sposoby picia. Alkoholizacja odnosi się zarówno do pijących w sposób umiarkowany, którzy w zasadzie nie wpadają w chorobę, ani nie stają się niebezpieczni dla otoczenia, jak i dla pijących nadmiernie, u których może wystąpić jedna z tych cech lub obydwie”
alkoholizm- choroba woli sprowadzająca się do tego, że jednostka• utraciła możność trwałego powstrzymania się od spożywania alkoholu. Proces powstawania stanu uzależnienia trwa niekiedy 10 lub nawet 20 lat.
niebezpieczny stan alkoholiczny- szkodliwość medyczno-społeczna• polegająca na niebezpiecznym stanie tego „ u kogo spożycie napojów alkoholowych powoduje jakąkolwiek szkodę dla niego samego bądź dla społeczeństwa, bądź dla niego i dla społeczeństwa”
W odniesieniu do stanu alkoholicznego można wymienić trzy podstawowe formy:
*Stan alkoholiczny jako pogranicze zachowań przestępczych w drodze ustawy może być określone specjalne postępowanie z alkoholikami, którzy stanowią niebezpieczeństwo dla otoczenia.
*Stan alkoholiczny jako cecha konstytutywna przestępstwa
*Stan alkoholiczny jako okoliczność świadcząca o osobowości sprawcy czynu. Chodzi o traktowanie stanu alkoholicznego jako okoliczności łagodzącej a także o uwzględnienie tego stanu przy orzekaniu o stosowanych środkach karnych. W przypadku kary izolacyjnej należy mieć na względzie odpowiednią terapię psychiatryczną.
Istnieją pewne zależności podane przez Constanta które wykazują istotne związki między spożywaniem alkoholu a przestępczością:
Tygodniowa okresowość przestępstw- współczynniki przestępczości• agresywnej i seksualnej zwiększają się znacznie w końcu tygodnia w związku z zabawami połączonymi ze spożywaniem alkoholu
Miejsce popełniania przestępstw jest bardzo często miejscem w którym• sprzedawany jest alkohol
Nasilanie się przestępstw wzrasta w okresach, w których zwiększa się• dostępność alkoholu w handlu.
ZWIĄZKI MIĘDZY ALKOHOLEM I PRZESTĘPCZOŚCIĄ
1.OGÓLNE (typy związków zachodzące w jakiejś skali „społecznej”. Są one identyfikowane zawsze w jakiejś populacji).
a) Formalne (definicyjne) - związek ten wyznaczony zostaje przez ustawodawcę w drodze uznania nietrzeźwości lub użycia alkoholu jako cechy przestępstwa. Stanowiony jest on i znoszony wolą samego ustawodawcy.
b) Restrykcyjne - ten typ związku wyznaczany jest działaniem instytucjonalnego mechanizmu regulacji podaży i popytu na alkohol.
Obydwa tak wyróżnione typy związków można nazwać związkami instrumentalnymi. Kształtują się one w zależności od sposobu postrzegania alkoholu jako stymulatora zachowań przestępczych, a więc związków alkoholu z przestępczością zewnętrznych dla obserwatora, nie będących już wynikiem samej tylko oceny, lecz przejawiających się w postaci „materialnej”. Związki te nazwać można umownie związkami etiologicznymi
2. INDYWIDUALNE
a) Bezpośrednie - gdy czyn przestępczy jest natychmiastowym skutkiem biologicznej lub psychologicznej zmiany organizmu pod wpływem alkoholu
*podmiot jako osoba atakująca
*podmiot jako osoba atakująca i jak ofiara
*podmiot jako ofiara
*podmiot jako samoofiara
b) Pośrednie - gdy spożywanie alkoholu prowadzi do takich zmian osobowości sprawcy, że popełnia on przestępstwa, których nie dopuściłby się , gdyby nie nastąpiły owe zmiany
*podmiot o osobowości wypaczonej przez czynniki kryminologiczne
*podmiot zobowiązany lecz niezdolny do wykonywania funkcji społecznych.
Wpływ spożywania alkoholu na popełnianie niektórych przestępstw
Związek alkoholu z przestępczością występuje w różnym nasileniu w odniesieniu do poszczególnych rodzajów przestępstw. Szczególnie jaskrawo uwidacznia się on przy przestępstwach:
*przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu - stwierdzono, że alkoholicy stanowią jedną z grup osób szczególnie predestynowanych do roli ofiar zabójstw.
*przestępstwa seksualne - najpoważniejszym i zarazem najczęstszym spośród nich są zgwałcenia. Dokonanie zgwałcenia zbiorowego poprzedzane bywa często wspólnym piciem alkoholu przez sprawców i pokrzywdzoną. Materiały uzyskiwane w trakcie badań empirycznych wskazują także na związek pomiędzy konsumpcją napojów alkoholowych a przestępstwami takimi, jak popełnianie czynów nierządnych z osobą psychicznie upośledzoną, stosunki kazirodcze lub dopuszczanie się czynów lubieżnych w stosunku do osób poniżej 15 lat.
*przestępstwa przeciwko mieniu - szczególnie groźnym jest rozbój - przestępstwo skierowane jednocześnie przeciwko osobie i mieniu. Sprawcami rozbojów są przede wszystkim osoby młode, większość sprawców jest w wieku 17 - 20 lat.
*przestępstwa przeciwko rodzinie - okazuje się, że w 90 % przypadków działania agresywne skierowane były przeciwko żonom sprawców, a tylko sporadycznie przeciwko innym członkom rodziny. Przebieg konfliktów rodzinnych, wywołanych z powodu nadużywania alkoholu, bywa często dramatyczny i wiąże się z użyciem siły. Sprawcami aktów przemocy w rodzinie są zazwyczaj osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu, choć niekoniecznie będące alkoholikami, a znaczna część ofiar również jest nietrzeźwa w momencie pobicia. Istnieje silna zależność pomiędzy nadużywaniem alkoholu przez rodziców a krzywdzeniem dzieci, w tym wykorzystywaniem seksualnym. Molestowania własnych dzieci po wypiciu alkoholu dopuszczają się nie tylko rodzice, którzy są nałogowymi alkoholikami, ale również ci, którzy piją okazjonalnie. Alkoholizm rodziców jest dla dziecka źródłem wielu przeżyć, które działają z tym większą szkodą dla jego rozwoju, im jest ono młodsze. Dziecko, które nie ukończyło piątego roku życia jest całkowicie zależne od rodziców, stąd szczególnie dotkliwie odczuwa ono brak należytej opieki. Ponadto jest zupełnie bezbronne wobec wszelkich form nadużyć, jakich dopuszczają się względem niego rodzice. W przeciwieństwie do starszych dzieci nie potrafi się w żaden sposób bronić i nie może choćby na krótki czas samodzielnie opuścić domu. Małe dziecko stale przebywa w środowisku, w którym przeżywa strach, doznaje upokorzeń i czuje się zagrożone. Atmosfera domu rodzinnego budzi w nim przerażenie i uniemożliwia prawidłowy rozwój. Dziecko, które jest pozbawione poczucia bezpieczeństwa i dojrzałej, odpowiedzialnej miłości rodziców czuje się niechciane, niekochane, odrzucone. Często dzieci zaniedbywane przez rodziców przeżywają lęk przed odejściem lub śmiercią pijącego rodzica, są ofiarami ich werbalnej lub fizycznej agresji, świadkami ciągłych konfliktów, które nierzadko wiążą się z użyciem siły, wreszcie muszą przejść przez dramatyczne doświadczenie rozpadu rodziny. Sytuacja rodzinna często zmusza je do przejmowania obowiązków i zachowań właściwych osobom dorosłym, obciąża nadmiarem odpowiedzialności i poczuciem winy, a w efekcie bezpowrotnie odbiera im beztroskie dzieciństwo. Osoby, które w dzieciństwie przeżyły rozwód rodziców wykazują większą skłonność do spożywania dużych ilości alkoholu lub nadużywania go i częściej stają się alkoholikami. Grupę podwyższonego ryzyka stanowią ludzie młodzi w wieku 23-33 lat, zaś prawdopodobieństwo wystąpienia problemów alkoholowych jest tym większe, im dziecko było młodsze w momencie rozwodu rodziców.
*przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu - wiele z tych przestępstw ma charakter chuligański, jakkolwiek dotyczy to także pewnej części przestępstw innych rodzajów. Zjawisko chuligaństwa jest szczególnie silnie związane z nadużywaniem alkoholu. Wśród przestępstw przeciwko władzom i urzędom najczęściej występują znieważenia i czynna napaść na urzędnika oraz stawianie mu oporu. Występują także liczne wykroczenia przeciwko porządkowi publicznemu, popełniane przez osoby w stanie nietrzeźwym.
*przestępstwa drogowe - na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się zjawisko wzrostu liczby sprawców przestępstw drogowych pod wpływem alkoholu. Zgodnie ze zmianą ustawy kodeksu karnego, jeśli kierowca podczas kontroli drogowej będzie miał we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu (stan nietrzeźwości) sąd może go ukarać grzywną, ograniczeniem wolności lub więzieniem do 2 lat. Rowerzysta naraża się na Podobne kary z ograniczeniem wolności do 1 roku.
*nielegalne gorzelnictwo - przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku. Domowy wyrób spirytusu stanowi na gruncie naszego prawa czyn przestępczy. Istotę tego rodzaju zachowań stanowi bezprawne wytwarzanie płynu zawierającego alkohol etylowy.
Konsekwencje nadużywania alkoholu możemy podzielić na:
a. fizjologiczne;
b. problemy psychologiczne i egzystencjalne;
c. problemy wypadków;
d. dotyczące zachowania i ról społecznych.
Stosunkowo najłatwiej wykazać wpływ bezpośredniego oddziaływania alkoholu na organizm utrata panowania, niekontrolowana agresja widoczna jest u znaczącej części nietrzeźwych wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy i przestępstw seksualnych.
Bezpośrednich dowodów dostarczają nam również zestawienia dotyczące sprawców wypadków drogowych. Wykazanie pozostałych rodzajów wpływu alkoholu na przestępczość wymaga jednak bardziej skomplikowanych zabiegów. Oznacza to indywidualne badanie sprawców, ich sytuacji życiowej, dalszych losów po popełnieniu przestępstwa, relacji z otoczeniem itp. Obecnie dysponujemy w Polsce bogatym materiałem świadczącym niezbicie, że nadużywanie alkoholu szczególnie przez dzieci i młodzież stanowi czynnik determinujący rozwój zachowań patologicznych.
W latach osiemdziesiątych porównano 100 nieletnich sprawców przestępstw popełnionych pod wpływem alkoholu z grupą kontrolną 100 losowo wybranych. Wszyscy byli rówieśnikami, okres badania przypadał na przedział między 21 a 26 rokiem ich życia. W badanej grupie nieletnich przestępców zdecydowana większość była karana w wieku dorosłym i zdecydowana większość nadużywała alkoholu. Z reguły osiągali oni znacznie niższe wykształcenie i tym samym status społeczny od swych rówieśników z grupy kontrolnej.
Omawiane badania dostarczają nam również wielu danych o etiologii alkoholizmu, wśród nieletnich przestępców.
Zdecydowana większość z nich pochodziła z rodzin dysfunkcyjnych, znaczące były odsetki rodzin niepełnych, z przynajmniej jednym rodzicem nałogowo pijącym, czy też z przeszłością kryminalną. W grupie kontrolnej znacznie rzadziej występowało inwalidztwo rodziców i negatywny wpływ niedostosowanego społecznie rodzeństwa. Za istotny czynnik odróżniający grupę badaną należy uznać trzykrotnie większy udział osób obarczonych niedorozwojem lub ociężałością umysłową niż w grupie kontrolnej.
Odnosząc się do problemu spożywania alkoholu przez osoby nieletnie wynika z badań przeprowadzonych przez Marię Jarosz , że alkoholizm, jako dewiacja samodzielna, praktycznie nie występuje, przeważnie towarzyszy mu cały szereg innych objawów niedostosowania, takich jak: ucieczki z domu, wagary, palenie papierosów. Można powiedzieć, że spożywanie alkoholu jest jednym z elementów niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży. Jest też niestety stałym elementem większości subkultur młodzieżowych i odgrywa tam znaczącą rolę.
Picie alkoholu jest nie tylko modne, ma też funkcję inicjacyjną, świadczy o przechodzeniu do świata ludzi dorosłych, uwiarygodnia zwłaszcza w kontaktach ze starszymi kolegami. Często stanowi też przedmiot współzawodnictwa, którego wynik ma istotne znaczenie dla pozycji w grupie.
Przy tej okazji warto wspomnieć o jeszcze jednej funkcji alkoholu w odniesieniu do przestępczości, w tym nieletnich, mowa mianowicie o przełamywaniu strachu przed popełnieniem przestępstwa i redukcji napięcia po jego popełnieniu. To picie "na odwagę" ma też znaczenie swoiście magiczne, jak toast za pomyślność.
W wielu wypadkach motywacją do popełnienia przestępstwa jest chęć zdobycia alkoholu lub środków na jego zakup, co nie musi być oczywiście dowodem uzależnienia, ale jest poważnym wskazaniem co do wartości alkoholu dla sprawców, którzy skłonni są podjąć określone ryzyko.
Przedstawione tu związki alkoholu z przestępczością można podsumować, jako zespół czynników o zróżnicowanym charakterze, począwszy od wpływu środowiska rodzinnego, czy innych grup pierwotnych mających silny wpływ na przebieg socjalizacji nieletniego, aż po jego cechy osobnicze.
Dane statystyczne wskazują, że współwystępowanie alkoholu z niektórymi zwłaszcza rodzajami przestępstw nie może być kwestią przypadku i że kryminogenna rola alkoholu jest, ogólnie biorąc, bardzo poważna. Wynika ona także z samego charakteru oddziaływania alkoholu na organizm ludzki, alkohol bowiem powoduje „ z jednej strony wybitne wzmożenie pobudliwości na podniety, z drugiej strony osłabia siłę działania wyższych funkcji psychicznych, paraliżując kontrolę różnych hamulców, jakie na skutek życia społecznego powstają w psychice każdego.
Ze statystyk wynika, że nieletni znajdujący się pod wpływem alkoholu stanowią znaczącą grupę sprawców. Odsetek ten jest niższy niż wśród dorosłych lecz i tak bardzo znaczący. Dla przykładu: pod wpływem alkoholu znajdowało się blisko 30% nieletnich podejrzanych o dokonanie zabójstwa i około 25% podejrzanych o gwałt w 1997 roku.
W analogicznym okresie wśród dorosłych stwierdzono blisko 54% nietrzeźwych podejrzanych o dokonanie zabójstwa i 45,4 % wśród podejrzanych o dokonanie gwałtu. W obu przypadkach można mówić o znaczącej liczbie osób znajdujących się w czasie popełnienia przestępstwa pod wpływem alkoholu. Jest więc jasne, że związek między spożywaniem alkoholu a popełnieniem przestępstwa nie był przypadków.
Leczenie i zapobieganie
Alkoholizm jest jednym z najpoważniejszych współczesnych problemów społecznych. Alarmujące dane na temat wzrostu spożycia alkoholu wśród młodzieży i znacznego obniżenia wieku inicjacji alkoholowej, poszerzenie problematyki związanej z alkoholizmem o zagadnienie przemocy w rodzinie, chorób wywoływanych alkoholem, szkód powodowanych przez pijącą młodzież, a także ogólnego przyzwolenia społecznego na spożywanie alkoholu przez młodych ludzi powoduje, że coraz więcej miejsca w edukacji powinna zajmować z jednej strony profilaktyka alkoholowa, z drugiej zaś pomoc osobom uzależnionym i ich rodzinom. W Polsce jest prowadzonych wiele inicjatyw związanych z rozwiązywaniem problemu alkoholizmu realizowanych zarówno przez instytucje państwowe jak również przez stowarzyszenia, fundacje i organizacje pozarządowe. W poniższym tekście przyjrzymy się kilku wybranym działaniom o zasięgu ogólnopolskim, które mogą być przydatne w profilaktyce prowadzonej w środowisku lokalnym. Głównie z tego względu, że problem alkoholizmu i profilaktyki powinien być podkreślany i rozwiązywany na szczeblu lokalnym i w lokalnej społeczności.
Organizacje rządowe:Ministerstwo Zdrowia w swoich działaniach realizuje założenia ustawy z 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W 2000 roku został zatwierdzony Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, do realizacji w latach 2000-2005. Ministerstwo opracowuje również ogólne programy wojewódzkie w ramach Wojewódzkich Programów Profilaktyki, szczegółowe programy gminne oraz rekomendacje do realizowania w danym roku.
Specjalistyczną agendą rządową zajmującą się szeroko pojętymi zagadnieniami związanymi z alkoholizmem jest Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA). Instytucja działa od 10 lat. Zajmuje się inicjowaniem i udoskonalaniem działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych. PARPA współdziała z administracją samorządową, ustawowo zobowiązaną do realizowania programów profilaktycznych i naprawczych w lokalnych społecznościach, a także z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się problemem alkoholizmu. Cele Agencji są realizowane poprzez prace legislacyjne, nadzór nad lecznictwem odwykowym, prowadzenie interwencji, opracowywanie standardów usług, zlecanie i finansowanie zadań związanych z walką z alkoholizmem, prowadzenie baz danych instytucji i przedsięwzięć zwalczających alkoholizm, organizowanie szkoleń, zlecanie ekspertyz i konsultacji, opracowywanie nowych technologii oddziaływań oraz wydawanie publikacji.
W lipcu bieżącego roku PARPA wraz ze Związkiem Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego prowadziła kampanię “Alkohol - nieletnim dostęp wzbroniony”. Miała o¬na na celu zmniejszenie rozmiarów zjawiska sprzedaży alkoholu nieletnim oraz zmianę postaw sprzedawców i świadków sprzedaży. W kampanii wykorzystano telewizyjne spoty reklamowe, plakaty umieszczane w sklepach i na billboardach, ulotki. Było to pierwsze wspólne przedsięwzięcie przemysłu piwowarskiego i tak zwanego sektora zdrowia publicznego.
PARPA samodzielnie oraz we współpracy z Fundacją ETOH zajmuje się wydawaniem i dystrybucją książek i pomocy naukowych. Obok tytułów popularnonaukowych na szczególną uwagę zasługują wydawnictwa zawierające programy profilaktyczne oraz kasety video, które mogą być używane w procesie edukacyjnym.
Zagadnieniami związanymi z alkoholizmem obok różnych innych form uzależnień zajmuje się także Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (IPZ). Podstawowym celem działalności Instytutu działającego jako merytoryczne zaplecze PARPA jest innowacyjne stosowanie wiedzy i metod psychologicznych do rozwiązywania problemów zdrowotnych, w szczególności występujących u osób nadużywających i uzależnionych od alkoholu oraz u członków ich rodzin. Realizacja związanych z tym zadań obejmuje działalność badawczo-wdrożeniową i edukacyjną oraz poszukiwanie i sprawdzanie nowych metod pomocy psychologicznej.
Na zlecenie PARPA Instytut powołał do życia Centrum Informacji Naukowej Instytutu Psychologii Zdrowia. Główne zadania powstałego w jego strukturze Działu Badań i Informacji Naukowej to przede wszystkim upowszechnianie i propagowanie wiedzy z zakresu psychologii zdrowia. Nacisk został położony na przekazywanie wiedzy dotyczącej problemów alkoholowych, a także różnorakich problemów uzależnień i ich terapii ze szczególnym uwzględnieniem osób żyjących w rodzinie alkoholowej oraz problematyki przemocy.
Walka z alkoholizmem powinna być prowadzona przede wszystkim na szczeblu lokalnym. Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości w każdej gminie powinna być powoływana Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jej podstawowym zadaniem jest opracowanie Gminnego Programu Profilaktyki Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, inicjowanie, monitorowanie i ocena działań z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Komisje opiniują wydawanie zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, kontrolują punkty, w których prowadzona jest sprzedaż oraz przyjmują wnioski o naruszeniach ustawy o wychowaniu w trzeźwości (np. o sprzedaży alkoholu nieletnim). Komisje mają prawo orzekać o zastosowaniu wobec osób uzależnionych od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu.
W każdym mieście działają finansowane z funduszy Narodowego Funduszu Zdrowia Ośrodki Terapii Uzależnień w ramach, których działają Przychodnie Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia, Oddziały Dzienne Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Przychodnie Leczenia Uzależnień zajmujące się nie tylko pomocą osobom uzależnionym, ale również ich rodzinom poprzez świadczenia zapobiegawczo-lecznicze, grupową psychoterapię uzależnień i współuzależnień, rehablilitację. W miastach wojewódzkich działają także Ośrodki Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia (WOTUW-y). Ośrodki te oprócz świadczenia usług zdrowotnych mają pełnić funkcje konsultacyjne dla placówek z terenu województwa, wspierać merytorycznie ich funkcjonowanie, organizować proces podnoszenia kwalifikacji personelu placówek lecznictwa odwykowego, gromadzić dane statystyczne dotyczące skali problemów alkoholowych oraz dostępności terapii odwykowej na terenie województwa.
1. Fundacje, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe
W 1991 roku Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej utworzyło Fundację ETOH czyli Fundację Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych. Celem Fundacji powołanej do obsługi resortowych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych jest prowadzenie i wspieranie działań, programów oraz placówek służących zapobieganiu i rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Aby realizować cele statutowe Fundacja podejmuje oraz prowadzi wiele działań. Jednym z nich jest Ośrodek Szkoleniowy prowadzący różnego typu szkolenia i konferencje organizowane wraz z PARPA i IZP. W ramach Fundacji działa także Centrum Edukacyjne Profilaktyki Problemowej - placówka prowadząca szkolenia z zakresu doskonalenia zawodowego nauczycieli i innych grup zawodowych (członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, pracowników pomocy społecznej, kuratorów, policjantów, pracowników podstawowej opieki zdrowotnej) zajmujących się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Placówka realizuje szkolenia dla instruktorów i realizatorów programów profilaktycznych: “Sobą być, dobrze żyć", “Gimnazjalny Elementarz Profilaktyczny”, “II Elementarz, czyli program siedmiu kroków", "W zgodzie ze sobą i grupą", także kurs pomocy socjoterapeutycznej dzieciom z rodzin alkoholowych oraz kurs profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Wart podkreślenia jest fakt, że realizowany od 1993 roku program profilaktyczny “II Elementarz, czyli program siedmiu kroków" jest największym programem profilaktycznym w Polsce.
Aktualnie w Polsce działa wiele organizacji pozarządowych zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych. W samym portalu www.ngo.pl zarejestrowanych jest ponad 500 takich organizacji, wiele z nich na przykład Intergrupa Zielonogórska, Grupa ,,Przystań" działająca w Ośrodku Rehabilitacji Uzależnionych i Ich Rodzin ,,Feniks" w Rzeszowie, Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu “Nadzieja” z Lublina, Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie, Stowarzyszenie Erka ze Szczecina organizują głównie programy terapeutyczne dla grup Anonimowych Alkoholików, grup Dorosłe Dzieci Alkoholików, terapie rodzinne, zajmują się organizacją wypoczynku, prowadzą placówki dziennego wsparcia.
Duże zasługi w dziedzinie zwalczania alkoholizmu ma także duszpasterstwo. W parafiach prowadzone są poradnie, działają grupy AA i Kluby Abstynenta. Również “Caritas” ma w swoim programie założenia związane z przeciwdziałaniem uzależnieniom, w tym przeciw alkoholizmowi.
Wiele z organizacji prowadzi szerszą działalność związaną ze zwalczaniem patologii społecznych. Na przykład Stowarzyszenie Inicjatyw Regionalnych “Alternatywa” z Bydgoszczy zajmuje się organizowaniem pomocy społecznej i charytatywnej, wspiera rozwój kultury fizycznej, sportu, turystyki, rekreacji oraz ochrony środowiska, promuje zdrowy tryb życia a także propaguje kulturę, ze szczególnym uwzględnieniem kultury regionalnej, promuje Bydgoszcz i integruje region kujawsko-pomorski oraz rozwija kontakty międzypokoleniowe. W rzeczywistości organizacja skupia się na celach prozdrowotnych, antyuzależnieniowych. Z kolei Bałuckie Stowarzyszenie Abstynentów Rodzina organizuje w tym roku Pierwszy Wojewódzki Festiwal Twórczości Abstynenckiej.
Wiele organizacji zajmuje się nie tylko rozwiązywaniem problemów alkoholowych, ale także pomocą dla osób w sytuacji kryzysowej i ofiarom przemocy. “Niebieska linia” czyli Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie powstało w 1995 roku jako placówka IPZ i realizuje zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na zlecenie PARPA. Jest to pomoc dla rodziców, dzieci, ofiar przemocy, stosujących przemoc, świadków. Program wchodzi w skład Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinach z Problemem Alkoholowym. Jednym z zadań “Niebieskiej Linii" jest prowadzenie ogólnopolskiego bezpłatnego telefonu interwencyjno-informacyjnego dla osób krzywdzonych przez najbliższych. Telefon działający pod numerem 0-801-1200-02 dysponuje komputerową bazą danych, która pozwała na udzielanie informacji o miejscach, gdzie można uzyskać pomoc oraz na systematyczne gromadzenie danych o skali zjawiska przemocy. “Niebieska Linia" to również nazwa Ogólnopolskiego Porozumienia Osób Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie. We współpracy z PARPA w 1997 roku przeprowadzono kampanię medialną “Powstrzymać przemoc domową". W 2001 roku również wraz z PARPA i Fundacją Dzieci Niczyje Pogotowie przeprowadziło kampanię “Dzieciństwo bez przemocy".
Druga infolinia powstała w 2001 roku z inicjatywy PARPA w Profilaktyczno-Rozwojowym Ośrodku Młodzieży i Dzieci “PROM" w Łodzi. Pomarańczowa linia czynna pod numerem 0-801-14-00-68 w zamierzeniu organizatorów jest przede wszystkim formą wsparcia dla rodziców, obawiających się o bezpieczeństwo i zdrowie swoich dzieci, którzy czują się bezradni wobec faktu sięgania przez nastolatka po alkohol. Natomiast sam Ośrodek “PROM” jest organizatorem Forum Liderów Młodzieżowych będącym spotkaniami dla młodzieży zaangażowanej w ruch samopomocowy. Tegoroczne spotkanie odbędzie się pod nazwą III Konferencja “Wspólnota Alateen - alternatywą powrotu do zdrowia dla dzieci alkoholików”. Do udziału zaproszono młodzież - dzieci alkoholików uczęszczające na spotkania Wspólnoty Alateen.
Inną pozarządową inicjatywą jest prowadzona przez Stowarzyszenie Producentów i Dziennikarzy Radiowych kampania “Zachowaj Trzeźwy Umysł”. W jej ramach Stowarzyszenie wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu realizuje program, którego celem jest tworzenie podstaw dla profilaktyki alkoholowej, dotarcie do młodego pokolenia z informacjami jak uchronić się od uzależnień, jak również zachęcenie lokalnych mediów do współpracy z pełnomocnikami do spraw rozwiązywania problemów alkoholowych w gminach. “Trzeźwy umysł” jest wspólnym działaniem mediów, samorządów i organizacji pozarządowych, stając się w ten sposób elementem budowania społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszym krokiem kampanii było wydanie książki “Szkolne programy profilaktyczne. Koncepcja środowiskowa" adresowanej do nauczycieli przygotowujących koncepcję profilaktyki na poziomie szkoły. W ramach kampanii są organizowane konkursy dla uczniów, których zadaniem jest rozwiązanie testów profilaktycznych oraz przygotowanie prac plastycznych i literackich. W rywalizacji biorą udział także samorządy. Gminom, które opracowały najlepszy projekt wykorzystania pracowni internetowej w działalności profilaktycznej fundowane jest w pełni wyposażone Multimedialne Centrum Edukacji. W akcję aktywnie włączyli się sportowcy Adam Małysz i Robert Korzeniowski.
2. Ruch samopomocowy
Największe sukcesy w rozwiązywaniu problemów alkoholowych zarówno osób pijących, jak również ich rodzin, ma ruch samopomocowy. Obecnie działa kilka odmian samopomocy skierowanych do różnych grup osób: AA, Alanon, Alteen, DDA.
AA
Idea samoorganizowania się alkoholików ma swoje początki w XIX wieku w USA. Jednak za datę powstania Wspólnoty Anonimowych Alkoholików (AA) uznaje się 1935 rok. Do Polski idea przyszła w latach 40-tych XX wieku. Natomiast w 1967 roku w książce “Alkoholizm" ukazał się po raz pierwszy w Polsce pełny tekst 12 Kroków Anonimowych Alkoholików. W połowie lat siedemdziesiątych usamodzielniła się pierwsza polska grupa “Eleusis" (spotkania alkoholików zaczęły odbywać się bez udziału psychologa) i od tego momentu można mówić o powstaniu pierwszej polskiej grupy AA. Proponowany przez Wspólnotę AA program wyłożony jest w 12 Krokach. Bliższe i bardziej szczegółowe zaznajomienie się z jego wytycznymi, znajomość literatury z nim związanej, a szczególnie osobisty udział w otwartych bądź zamkniętych spotkaniach (mityngach) grup AA, powodują, że proponowany program dostępny jest praktycznie dla każdego alkoholika (bez względu na jego wiek, wykształcenie, status społeczny). Program pomaga zapoznać się z istotą uzależnienia, umożliwia analizę siebie i swoich kontaktów interpersonalnych, wspiera w poznawaniu i wzbogacaniu potencjalnych możliwości własnego rozwoju oraz daje wskazówki, w jaki sposób można osiągnąć trzeźwość. Trzeźwość rozumiana jest w AA znacznie szerzej niż sama abstynencja, ponieważ obejmuje o¬na również zmieniony sposób myślenia, odczuwania siebie i innych oraz dojrzałe, a więc “trzeźwe" funkcjonowanie w życiu.
Program 12 Kroków Anonimowych Alkoholików wyznacza kierunek i etapy procesu zmiany. Przykładowo Krok Pierwszy brzmi: “Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem". Przebieg programu jest bardzo zbliżony do dynamiki procesu psychoterapii i umożliwia usunięcie środkami psychologicznymi objawów choroby oraz uzyskanie korzystnych zmian w stanie zdrowia i zachowaniu. Warto wiedzieć, że Pogram 12 Kroków, po dokonaniu drobnych adaptacji, znalazł szerokie zastosowanie w innych grupach samopomocowych, co świadczy jednoznacznie o jego psychoterapeutycznej uniwersalności.
1. Alanon Są grupami wsparcia dla rodzin alkoholików, tworzonymi na wzór grup wsparcia dla samych alkoholików. Pierwsze grupy Alanon powstały w połowie lat 40-tych również w USA za przykładem dynamicznie rozwijającej się Wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Program Alanon wykorzystuje również 12 Kroków. Ta forma samopomocy istnieje w Polsce od 1980 r., kiedy to w Poznaniu powstała grupa “Ariadna". W Stanach Zjednoczonych spotykają się także grupy Anonimowych Współuzależnionych (C.O.D.A.). Charakter i program tych grup jest zbliżony do Alanon. Wzorem Grup Rodzinnych Alanon spotykają się, oparte na tym samym programie, grupy Nar-Anon (bliscy narkomanów), Gam-Anon (bliscy hazardzistów) czy Work-Anon (bliscy pracoholików).
2. Alateen, Alatot Nikomu nie trzeba przypominać, że problem rodzin alkoholowych uderza szczególnie w dzieci. Osoby mające w swojej rodzinie osobę nadużywającą alkoholu, narażone są na silny stres, spowodowany ciągłą niepewnością, brakiem poczucia bezpieczeństwa, nieprzewidywalnością tego, co się zdarzy, brakiem jednoznacznych reguł kierujących życiem rodzinnym, stosowaniem przez członków rodziny wobec siebie nawzajem przemocy psychicznej, a bardzo często również fizycznej. W rodzinie z problemem alkoholowym panuje nastawienie na obronę. W odpowiedzi na zagrażające sytuacje rodzinne w psychice dzieci powstają mechanizmy obronne, tworzą się też schematy funkcjonowania ułatwiające przetrwanie w trudnych warunkach, dzieci wyrastają w przekonaniu, że są niepotrzebne, nieważne, że nie mają prawa realizować swoich potrzeb, że nie mogą nikomu zaufać, a nawet wierzą, że to o¬ne są winne temu, iż rodzic pije. Dlatego powstają programy adresowane do dzieci z rodzin związanych z problemem alkoholowym.
Grupy Alateen przeznaczone są dla nastolatków, dzieci i młodzieży do lat 18, na których życie wpłynął alkoholizm któregoś z rodziców lub innej, bliskiej osoby. Natomiast dzieci alkoholików w wieku 7-8 do 12 lat mogą spotykać się grupach o nazwach Alatot. Założenia terapeutyczne obu grup są oparte o zasady Programu Dwunastu Kroków.
3. DDAGrupy są adresowane do osób, które mają doświadczenia bycia dzieckiem w rodzinie z problemem alkoholowym, które to doświadczenia pozostawiają w psychice dziecka trwałe ślady, które determinują uczucia, myśli i zachowanie także dorosłym życiu, rozszerzając się niekiedy na kontakty pozarodzinne. Ślady te tworzą tzw. syndrom DDA - specyficzną konstrukcję psychiczną, powodującą problemy w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym dorosłego dziecka alkoholika. W ostatnich latach, wzorem Stanów Zjednoczonych, grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików zaczęły powstawać na terenie Polski. Powstały też profesjonalne programy terapeutyczne dla tych osób.
Czasopisma
Informacje na temat zwalczania problemów alkoholowych zawierają również czasopisma. Kwartalnik “Alkoholizm i narkomania” redagowany przez Zespół Profilaktyki i Leczenia Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neurologii jest przeznaczony dla specjalistów: lekarzy, terapeutów i psychologów klinicznych. Tematyka artykułów jest poświęcona medycznym i psychologicznym aspektom uzależnień. Kwartalnik publikuje wyniki badań prowadzonych w Polsce, a także komentarze do badań nad alkoholizmem prowadzonych zagranicą.
Instytut Psychologii Zdrowia wraz ze wspomnianym wyżej stowarzyszeniem “Niebieska Linia” wydaje pismo “Niebieska Linia” prezentujące polskie i zagraniczne osiągnięcia naukowe; dokonania placówek niosących pomoc ludziom uwikłanym w przemoc w rodzinie.
Natomiast Fundacja ETOH jest wydawcą dwóch miesięczników: “Świata Problemów" i Remedium". Miesięcznik “Remedium" wydawany na zlecenie PARPA jest poświęcony profilaktyce i zdrowemu stylowi życia. Pismo redagowane przez psychologów, pedagogów, terapeutów jest skierowane do szkół, poradni psychologiczno-pedagogicznych, klubów, organizacji pozarządowych oraz innych placówek i decydentów zajmujących się nowoczesną profilaktyką dzieci i młodzieży.
Bardziej popularny “Świat Problemów" ma na celu wypracowanie wspólnego języka w porozumiewaniu się w obszarze problemów alkoholowych, podważaniu stereotypów i nieskutecznych podejść do alkoholu, problemów alkoholowych i ich konsekwencji. Dostarcza podstawowej wiedzy we wszystkich specjalnościach (nowoczesne podejścia i metody w terapii, profilaktyka, praca socjalna, specyfika realizowania programów lokalnych), Upowszechnia informacje o pozytywnych, skutecznych działaniach, które mogłyby być wykorzystane przez innych. Pismo adresowane jest do: działaczy lokalnych, zwłaszcza członków lokalnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, władz samorządowych, osób pracujących w terapii odwykowej, lekarzy, pielęgniarek, psychologów, pracowników socjalnych, instruktorów terapii odwykowej, nauczycieli i innych osób zajmujących się profilaktyką alkoholową, trzeźwiejących alkoholików i ich rodzin.
3. Nowe media
Do walki z alkoholizmem włącza się także Internet. Od 3 lat pod adresem www.akcjasos.pl działa serwis przeznaczony dla osób borykających się z nałogiem, jak również dla ich rodzin. Na stronie serwisu oprócz informacji bieżących na temat spotkań, sympozjów, grup wsparcia, nowych osiągnięć terapii, znajdują się bazy adresowe, linki do piciorysów, działa forum dyskusyjne i chat, funkcjonuje też internetowa grupa AA.
Inne przydatne adresy zawierające wiele przydatnych informacji to: www.parpa.pl www.ipin.edu.pl, www.ipz.edu.pl, www.etoh.edu.pl, www.niebieskalinia.pl www.trzezwyumysl.pl, www.odwyk.pl, www.anonimowialkoholicy.pl. Bogate w materiały są także strony zagraniczne pośród, których warto wymienić: Institute Of Alcohol Studies: www.ias.org.uk, National Institute Of Alcohol Abuse and Alcoholizm: www.niaa.nik.gov, The National Center o¬n Addiction and Substance Abuse at Columbia University: www.casacolumbia.org.
Informowanie, profilaktyka to najczęściej pojawiające się terminy związane z walką z alkoholizmem. Nie można też jednak zapominać, że walka z alkoholizmem to walka z chorobą i pomoc rodzinom, których członek jest tą chorobą dotknięty. Inicjatyw prowadzonych w Polsce jest wiele. Wiele z nich odnosi duże sukcesy na polu profilaktyki, terapii i leczenia. Wszystkie wymienione inicjatywy służą wyczerpującą i fachową informacją w kwestii alkoholizmu i sposobów jego zwalczania.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
opracowane zagadnienia na kolokwium pedagogika ogólna
Pedagogika społeczna-zagadnienia na egzamin, Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza
Metody Badań Społecznych - opracowanie zagadnień na kolokwium
Socjologia Mikrostruktur Społecznych - opracowanie zagadnień na kolokwium
Zagadnienia na egzamin z pedagogiki społecznej
Opracowane zagadnienia z psychologii na kolokwium, Pedagogika - studia, I semestr - ogólna, Psycholo
OPRACOWANE ZAGADNIENIA NA KOLOKWIUM-metodyka zajęć korekcyjno kompensacyjnych, Magisterskie, Specjal
Zagadnienia na kolokwium, RESOCJALIZACJA, Pedagogika resocjalizacyjna M.Zgłobniś
Uczenie się i pamięć, studia pedagogiczne, Psychologia, Psychologia - zagadnienia na kolokwium
Zagadnienia na kolokwium z przedmiotu pedagogika ogólna, Resocjalizacja
Zagadnienia na kolokwium OEBHP, (Sylwia) studia semestr 3, Analiza żywności, Bhp i ergonomia
ZAGADNIENIA NA KOLOKWIUM Z NEUROLOGII(2), Fizjoterapia CM UMK, Podstawy fizjoterapii klinicznej, Neu
Zagadnienia na kolokwium z Europa rod (2)
Zagadnienia na kolokwium na stycznia 12 r
1 zagadnienia na kolokwium 2013 Nieznany (2)
pkt1 kwasy nukleinowe-biochemia, Biochemia, Zagadnienia na kolokwia
Opracowane zagadnienia na kolokwium
Obróbka ubytkowa zestaw zagadnień na kolokwium
zagadnienia na kolokwium układ pokarmowy
więcej podobnych podstron