Edukacja (szeroko)- ogół procesów oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną oświatę.
Edukacja(wąsko)- związana ze zdobywaniem wiedzy umiejętności.
Wychowanie(wg. Goryckiej)- to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych wywołujących zmiany w osobowości człowieka.
Wychowanie(wg. E. Durkheima)- jest oddziaływaniem pokoleń na te które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego.
Wychowanie(wg. Szczepańskiego)-to intencjonalne kształtowanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą w wychowankiem wg ideału wychowawczego.
Wychowanie(wg. Berezinki)- to takie działanie poprzez które ludzie starają się w sposób trwały udoskonalić układy dyspozycji psychicznych innych ludzi.
Szerokie rozumienie Wychowania- odnosi się do wychowania skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferę motywacyjną i konkret działań. Wychowanie takie utożsamiane jest z kształtowaniem osobowości pod względem wszystkich jej cech.
Wąskie rozumienie Wychowania- to kształtowanie charakteru jednostki, w którym silna stała wola jest skierowana na wartościowe cele, przede wszystkim na cele moralne. Wychowania takie sprzyja głównie przeżyciom emocjonalno- motywacyjnym jednostki oraz jej zachowań i postawę społecznych pożądanych.
Kultura- ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować szeroko, w więc zarówno jako efekty jak i procesy tworzenia dóbr zarówno jako normy wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi dzieła, zarówno wartości naukowe i artystyczne(kultura materialna), jak społeczne i techniczno- cywilizacyjne(kultura duchowa).
Cechy wychowania:
a) Złożoność-cechy zewnętrzne i wewnętrzne wpływające na efekty wychowania.
b) Intencjonalność- wychowawca jest świadomy swoich celów, wychowanie jest procesem celowym.
c) Relatywność (relatywny-względny)- nie da się zaplanować wychowania od początku do końca, więc istnieje możliwość jego modyfikowania.
d) Interakcyjność- relacje między wychowawcą a wychowankiem i odwrotnie.
e) Długotrwałość- przemiany trwają całe życie.
Nauczanie- planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości pod wpływem-> uczenia się i opanowania->wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nauczanie jest działalnością intencjonalną tzn że jego intencją jest wywołanie uczenia się, nauczanie stanowi także obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami a uczniem.
Kształcenie (ogólnie)- jest to całokształt czynności działań, procesów i metod oddziaływania na jednostki i grupy by efektem było wykształcenie ogólnie tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych.
Wykształcenie ogólne to opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności i nawyków oraz przyzwyczajeń a także rozwój zdolności i uzdolnień. Dorobienie się własnych poglądów i przekonań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia i samoregulacji w ramach edukacji pernamentnej czyli kształcenia ustawicznego.
Środowisko wychowawcze- ogół sytuacji wychowawczych oraz ogół warunków które działają na jednostkę i powodują u niej określone przeżycia psychiczne.
Władysław Więcławski podzielił środowisko wychowawcze na:
pierwotne- rodzina
wtórne- ci z którymi jednostka przebywa w dalszych etapach życia.
Środowisko wychowawcze wg Więcławskiego- jest to zespół stałych powtarzających się i najczęstszych interakcji, warunków i procesów wspólnych dla wszystkich jednostek danej zbiorowości. (zarówno zamierzone jak i niezamierzone) jest to szeroka definicja.
Środowisko wychowawcze wg J. Pieter'a (najbardziej precyzyjna)- to złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji do których rozwijający się człowiek przystosowuje się w wychowawczym okresie życia tzn pod których wpływem działa i rozwija swoja osobowość.
Na środowisko wychowawcze składają się przede wszystkim ludzie ale także obiekty, sytuacje, warunki, wyposażenie.
Rodzina:
- najważniejsza grupa społeczna, pierwotna komórka społeczna
-można definiować przez wyliczenie jej funkcji oraz przez wyliczanie podstawowych więzi łączących jej członków.
- jest instytucją istnieje wewnątrz społeczeństwa jako mała grupa, ma prawa obowiązki.
Ze względu na dwa kryteria rodzina jest;
-zbiorowością ludzi powiązanych więzią pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa czy adopcji
-grupa podstawowa (używa się w socjologii) oznacza to że jest grupą z którą człowiek jest bardzo ściśle związany znaczną częścią własnej osobowości, pełnionymi przez siebie rolami społecznymi
-jest także grupą odniesienia czyli jest taką grupą z którą człowiek się mocno identyfikuje, przyjmuje i współtworzy wzorce kulturowe, wzory zachowania i postępowania (zwyczaje, obyczaje) oraz poglądy i postawy.
Rodzina niezależnie od tego jak funkcjonuje kształtuje osobowość i wyznacza koleje losu.
Typy rodziny:
1. Ze względu na wielkość:
-mała rodzina ( bezdzietne małżeństwo, rodzina niepełna)
-duża rodzina (wielopokoleniowa)
2. Ze względu na :
-rodzina zastępcza-trafiają do niej dzieci które nie mają ustabilizowanej sytuacji prawnej (gdy mają swoich opiekunów prawnych)
-rodzina adopcyjna- dziecko ma uregulowaną sytuację prawną, uzyskuje w rodzinie adopcyjnej prawa dziecka biologicznego także do dziedziczenia
-rodzina rozbita-np gdy jedno z rodziców wyjeżdża do pracy i nie wraca.
-rodzina zdezintegrowana- czyli skonfliktowana.
-rodzina zrekonstruowana- np. adopcyjna
-rodzina zdemoralizowana
-rodzina dawna- wielodzietna, wielopokoleniowa, patriarchalna czyli głowa rodziny jest mężczyzna
-rodzina współczesna- na ogół dwupokoleniowa, mała (2+1) rodzina partnerska (nuklearna) zmiana relacji pomiędzy rodzicami.
-rodzina pełna
-rodzina niepełna
-rodzina dysfunkcyjna-gdy nie pełni funkcji lub gdy nie realizuje choćby jednej wybranej funkcji (mogą być problemy ale przy pomocy mogą wrócić do normy)może normalnie funkcjonować, dziecko może się normalnie wychowywać
-rodzina patologiczna- gdy występują zjawiska patologii takie jak przestępczość, przemoc, uzależnienia. Najlepiej zabrać dziecko aby zmienić warunki życia.
Funkcje rodziny- mogą być definiowane jako czynności, działania, zadania, obowiązek, prace, stanowisko.
Helena Izdebska wymienia funkcje rodziny:
zaspokojenie popędu seksualnego
zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych
rodzenie i wychowanie dzieci.
Dwie kategorie (funkcji rodziny) wg Adamskiego:
1. Podstawowe:
Funkcja prokreacyjna- podtrzymanie gatunku, rodzenie dzieci.
Funkcja socjalizacyjna (socjalizacja pierwotna)- człowiek w tym procesie staje się osobą społeczną, uczy się pełnienia ról społecznych
Funkcja emocjonalna- zaspokojenie potrzeb emocjonalnych członków takich jak miłości, akceptacji, bezpieczeństwa.
2.Drugorzędne:
Funkcja ekonomiczna (zarobkowa)- rodzice powinni zadbać o dostarczenie środków na utrzymanie dzieci, dotyczy obojga rodziców.
Funkcja opiekuńcza- należy otoczyć członków rodziny opieką ( dzieci, osoby starsze)
Funkcja rekreacyjna- związana z efektywny wykorzystywaniem czasu wolnego.
Funkcja religijna-dziecko wychowane jest zgodnie z tą religią jaką wyznają rodzice.
Funkcja integracyjna-to miejsce do którego wracamy
Funkcja stratyfikacyjne- uwarstwienie społeczne; dziecko poprzez urodzenie lokuje się w określonej klasie społecznej.
Postawa- jest to stała tendencja do odnoszenia się w określony sposób wobec przedmiotu.
Postawy rodzicielskie- pewien powtarzający się określony sposób w jaki odnosimy się do dziecka.
Każda postawa posiada 3 komponenty (czynniki)
myślowy
uczuciowy-określa rodzaj więzi
działania- czyli zachowania wobec jednostki
Klasyfikacja Marii Ziemskiej postaw rodzicielskich:
-Pozytywne (właściwe):
Akceptacja- bezwarunkowa miłość, bezwarunkowa akceptacja
Uznanie praw- przyznanie dziecku tych praw, które ma.
Rozumna swoboda- poszerzenie zakresu wolności wraz z wiekiem, która oparta jest na zaufaniu.
Współdziałanie-
-Negatywne ( niewłaściwe):
Odtrącenie- często przejawia się przemocą fizyczną „zespół dziecka maltretowanego”
Nadmierne wymagania- gdy rodzic chce od dziecka więcej niż ono samu może temu sprostać.
Unikanie- uchylanie się od obowiązków
Nadmierna ochrona- nadopiekuńczość, nie tylko wyręczanie, myślenie za dziecko, wybieranie przyszłości.
Szkoła to:
-instytucja oświatowo- wychowawcza.
-kompleks budynków
-środowisko wychowawcze
-jest instytucją bo jest elementem w systemie oświaty w szkole można zdobywać wykształcenie ogólne lub zawodowe.
-zajmuje się kształceniem i wychowaniem
Funkcje szkoły:
Dydaktyczna (uczenie się)
Opiekuńcza
Wychowawcza (np. godziny wychowawcze)
Wspieranie rozwoju (pedagog szkolny, gimnastyka korekcyjna)
Selekcyjna ( podział na lepszych, gorszych, negatywny wpływ)
Zasady współpracy szkoły ze środowiskiem:
Zasada oddanej inicjatywy i dobrowolności (np. inicjatywa ze strony pedagoga)
Zasada równorzędności poszanowania partnerów z podmiotem, współdziałających ze sobą partnerów, nikt nie jest ważniejszy
Zasada kompleksów współpracy (cała osobowość i zachowanie dziecka)
Zasada korelacji celów i działań (cele i działania nie przeciwstawiają się i nie wykluczają siebie nawzajem)
Zasada autentyczności zadań i działań ( nie na pokaz)
Zasada planowanej współpracy
Zasada ciągłości i systematyczności
Zasada elastyczności i różnorodności metod i form działania
Zasada innowacyjności ( wprowadzanie nowych form)
Zasada stopniowego poznania zakresu współdziałania.
Klasa szkolna wg M. Łobockiego – stanowi formalnie zorganizowaną grupę społeczną złożoną z uczniów reprezentujących podobny poziom umysłowy, stopień rozwoju fizycznego jak również przytaczających podobne potrzeby, zainteresowania.
Klasa szkolna jest:
- formalnym elementem w organizacyjnej strukturze szkoły.
-grupą formalną, grupą zadaniową powołaną w celu przyswojenia treści związanych z programem nauczania.
-jest środowiskiem wychowawczym, w niej dokonuje się przekazywanie norm moralnych, wzorów zachowań, oraz kształtowanie postaw.
Szkoła jako placówka realizująca zadania w dziedzinie kształcenia i wychowania musi równolegle rozwijać działalność opiekuńczą.
Opieka-działalność zmierzająca do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków życia, rozwoju i wychowania.
Funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w kierunkach.
1. W odniesieniu do dziecka:
zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły
ochrona zdrowia dziecka
niesienie pierwszej pomocy
zapewnienie obowiązku szkolnego (wyrównywanie opóźnień w nauce)
zaspokojenie podstawowych potrzeb biologicznych
roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców
organizowanie dzieciom czasu wolnego (zapewnienie właściwości styczności z wartościami kulturowymi
2. W odniesieniu do rodziny dziecka;
udzielenie materialnej pomocy w rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.
Udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie
podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców
organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców
3.W odniesieniu do środowiska zamieszkania
inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły
podnoszenie kultury pedagogicznej społeczności lokalnej
organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności
zwalczanie negatywnych zjawisk, a społecznych zachowań, patologii.
Ważnym problemem w aspekcie działalności opiekuńczej szkoły są również niepowodzenia szkolne i ich wyrównywanie przez szkołę. Można je załagodzić przez dobrą współpracę nauczycieli z rodzicami oraz przez podniesienie atrakcyjności szkoły.
Ważna rolę obok zajęć dydaktycznych w pracy opiekuńczej szkoły odgrywa organizowanie zajęć wspomagających rozwój dzieci i młodzieży. Zadania te szkoła realizuje najczęściej przez:
-prowadzenie świetlic
-bibliotek, czytelni
-klubów
-kół zainteresowań
-organizacje uczniowskie
-masowe formy pracy kulturalnej (imprezy)
-obozy,kolonie, wycieczki
Do działalności szkoły można zaliczyć również poradnictwo wychowawczo-zawodowe. To właśnie szkoła powinna w pewnym stopniu mieć również wpływ na dokonywanie właściwych wyborów przez młodych ludzi.
Szkoła- główna instytucja wychowująca.
Grupa rówieśnicza (od 3 r.ż)
każda jednostka od momentu narodzin zaczyna przynależeć do różnych grup rówieśniczych
grupa ta wyróżnia się spośród innych organizmów społecznych nie ze względu na wiek, ale ze względu na istnienie bliskich więzi. Uczestnictwo w takiej grupie cechuje się wzajemną aprobatą. Jest to grupa o charakterze pierwotnym, w której zawierają się inne formy grup (np. organizacje młodzieżowe), które mają charakter wtórny i celowy.
Zdaniem F. Znanieckiego grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny bez ingerencji dorosłych
-takie grupy kształtują mechanizmy, które regulują wewnętrzną organizację grupy oraz wzajemne zachowanie poszczególnych członków
-grupa rówieśnicza pełni istotne funkcje w procesie wychowania jej uczestników.
-grupa rówieśnicza jest pozbawiona określonych celów i wzorców a jej głównym przesłaniem jest zabawa
-zachowania członków grupy są regulowane poprzez nastawienie tych osobników, którzy umieją narzucić grupie swój punkt widzenia
-cecha charakterystyczną grupy rówieśniczej jest zmienność celów oraz form życia zbiorowego i zabawy. Jest to konsekwencją tego, że członkowie grupy mają zmienne i często sprzeczne nastawienia. Najczęstsze nastawienia: przodownictwo, podporządkowanie, rywalizacja i współdziałanie.
- w grupie rówieśniczej mamy do czynienia z pewnym systemem wpływów które czasem przeradzają się w określone struktury, układy i role społeczne.
Trzy typy grup rówieśniczych:
grupy dziecięce, oparte na zabawie
grupy młodzieżowe, paczki
grupy dewiacyjne ( np. gangi) bandy w których celem są np. kradzieże, subkultury.
Elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie:
-wewnętrzna hierarchia grupy
-system dewiacyjny
-układ kanałów komunikacyjnych
-charakter więzi pomiędzy poszczególnymi członkami grupy
Niemal każda grupa rówieśnicza posiada przywódce lub liderów.
Grupy rówieśnicze mają ogromny wpływ ma kształtowanie się osobowości i rozwoju społeczny jednostki.
Funkcje wychowawcze grupy rówieśniczej:
-kształtowanie aktywności jednostek
-kształtowanie więzi z ludźmi
-ułatwianie kontaktów interpersonalnych
-zaspokojenie potrzeb aprobaty i uznania
-konstruktywne współzawodnictwo
-pobudzenie do rozwijania zainteresowań
-umożliwianie kontaktów towarzyskich
-zaspokajanie określonych potrzeb, emocji
-zapełnianie wolnego czasu
Jedną z najważniejszych grup rówieśniczych jest klasa szkolna.
Największy wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę jest widoczny w okresie dorastania.
Pozycja jaką w danej grupie zajmuje jednostka ma wpływ na jej samoocenę, poczucie własnej wartości, sposób spostrzegania swojej osoby i ogólne zadowolenie z życia, rozwój zainteresowań, emocji.
Grupa rówieśnicza może tez mieć zły wpływ: upodobnianie, agresja, uzależnienia,złe postawy, podważanie norm rodzinnych.
Role w grupach :
przywódca
rozśmieszacz
rozważna
Swoistość grupy- uczucia, więzi łączące członków, określa stopień atrakcyjności im większa swoistość tym bardziej się lubią.
-zwarte ( w sondach)
-luźne (małe dzieci)
Normy- pewne uznaniowe przepisy, układy odniesienia regulujące codzienne zachowania w sytuacjach życiowych (współpraca, słuchanie podobnej muzyki, noszenie podobnych ubrań).
Struktury grupy:
-formalna- określone zadania, wynika z przepisów, norm
-nieformalna-przewaga więzi osobistych nie ma reguł funkcji, ról z góry narzuconych. Jest to dowolność uczestnictwa.
-socjometryczna- sympatia
-władzy- stopień podporządkowania się
-komunikowania się- ilość przekazywania informacji
-awansu – wyższe pozycje w grupie
Klimat grupowy-określany jest jako wypadkowa stosunków społecznych panujących w klasie szkolnej. Stanowi odzwierciedlenie reakcji uczuciowych uczniów na postawy okazywane im przez nauczycieli i kolegów z klasy.
Szkoła współpracuje z : domami kultury, teatrem, kinem, PCK, basen, współpracuje z instytucjami w środowisku lokalnym, policją, strażą, muzeum, z rodzina.
Samorządność i jej znaczenie wychowawcze:
Przez samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział dzieci i młodzieży w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z wcześniej podjętą decyzją i stanowi jedną z tych potrzeb psychicznych społecznych, które człowiek odczuwa w toku całego życia, od najmłodszych lat.
Mówi się też o samorządności jako o zasadzie współżycia samosterujących się grup społecznych (podejmowanie decyzji wewnętrznych grupy, solidarne wystąpienia w obronie interesów grupy).
Samorządności w procesie wychowania sprzyja:
uczeniu
się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania
się
na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec
prawa,
kształtowaniu
postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych,
bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi ,
głębszemu
pojmowaniu odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego
autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla
innych,
zapewnieniu
poczucia godności i wolności osobistej jako osób prawnych i jako
członków grupy.
zapewnienie poczucia bezpieczeństwa między innymi dzięki istnieniu mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagrożeń z zewnątrz
Należycie rozwijana samorządność jest skutecznym antidotum wobec wszelkich tendencji do manipulowania dziećmi i młodzieżą, zmniejsza antagonizmy między nimi a wychowawcami, ułatwia zajmowanie przez wychowanków w miarę wysokiej pozycji w grupie, a także pobudza do identyfikowania się z jej celami i zadaniami oraz wyzwala u nich coraz większą aktywność i samodzielność.
Osobowość nauczyciela, wychowawcy wg:
J.W. Dawid- istotą nauczycielskiego powołania jest miłość dusz ludzkich. Miłość do wychowanków stanowi podstawę efektywności pracy, jest także motorem samokształcenia się. Do postulowanych cech, oprócz więzi emocjonalnej z uczniem, zalicza Dawid również skłonność do społecznego działania oraz zalety etyczne, takie jak: obowiązkowości, poczucie odpowiedzialności, sprawiedliwość i odwaga moralna. Ponadto wymienia potrzebę doskonałości J. W. Dawid wyraża poglądy, iż człowiek powinien uniezależnić się od porządku natury, od ulegania zmysłom, a jednocześnie swoje powołanie znaleźć w realizacji duchowego, moralnego porządku w świecie. To „wyzwolenie” duchowe dokonuje się poprzez „dobrowolne przyjęcie na siebie części ogólnego cierpienia”, poprzez wyrzeczenie się, przymus i wysiłek. Jest ono formowaniem duszy. Przejawem tego pierwiastka duchowego w nauczycielu mają być właśnie opisane wyżej cechy, które określają istotę „duszy nauczycielstwa”
J. W. Dawid zastanawiał się jaki powinien być dobry nauczyciel- wychowawca. Określał on wzorzec ideału nauczyciela na głębokim przemyśleniu spraw wychowawczych i dużym doświadczeniem pedagogicznym. J. W. Dawid uważał za podstawowe cechy nauczyciela takie przymioty jak:
-więź emocjonalna w wychowankiem
-skłonność do społecznego działania
-sprawiedliwość
-odwaga moralna
-poczucie odpowiedzialności za uczniów
-potrzebę doskonałości wiążącą się z samokształceniem nauczyciela
-świadomość celów wychowawczych
-wewnętrznej prawdziwości uczuć i przekonań, którymi nauczyciel powinien się kierować w swojej pracy
-zamiłowanie do pracy
Z. Mysłakowski – pojmowanie wychowania przez pedagogikę normatywną różni się od ujęcia wychowania przez zwolenników psychologii. Mysłakowski był przeciwnikiem naturalistycznej pedagogiki sens wychowania widział w świecie kultury. Proces wychowania musi iść w dwóch kierunkach:
Przekazywanie kultury
Wzbudzenie i kształtowanie zdolności jej rozumienia
Dużą rolę rozwoju osobowego przypisywał stosunku do tradycji. Wg Mysłakowskiego szkoła powinna ułatwiać wychowankowi nawiązywanie kontaktu osobistego z tradycją przez wyrabianie w młodzieży prospektywnej postawy psychologicznej.
Cechy charakteryzujące osobowość nauczyciela wg Mysłakowskiego są cechami wrodzonymi lub nabytymi we wczesnym dzieciństwie. Wymienia on takie cechy jak:
kontaktowość
żywość wyobraźni
instynkt rodzicielski
zdolność do wyrażania uczuć
nastawienie psychiki na zewnątrz
Za talent pedagogiczny uważa potencjalną stronę wszelkiej twórczości, a więc tkwiące w człowieku możliwości twórcze. Cecha dominującą tak rozumianego talentu jest kontaktowość a jej tło stanowi żywość wyobraźni pozwalająca na rozumienie cudzych stanów psychicznych za pośrednictwem umiejętnego ich obserwowania, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć, jak również nastawienie psychiki na zewnątrz.
Stefan Szuman uważa że „mylnym jest pogląd, że człowiek nosi w sobie jakieś oddzielne wrodzone , potencjalne talenty np. talent pedagoga. Szuman charakteryzuje talent jako zespół pewnych zdolności. Za zdolność zaś uważa posiadanie pewnej wrodzonej cechy psychicznej w natężeniu silnymi i to wówczas, gdy cecha ta staje się przydatna dla spranego wykorzystania określonych czynności. Szuman zakłada konieczność dwóch elementów w osobowości „doskonałego nauczyciela” :
bogactwo własnej osobowości
sposób rozdania umiejętności, oddziaływania na innych
Harmonijne współwystępowanie obu elementów warunkuje pełną osobowość nauczyciela. Zdaniem wyżej wymienionego najlepszym nauczycielem będzie ten, który w stopniu wysokim poznał i wcielił w życie wiedzę o świecie oraz podstawowe normy społeczno-moralne i estetyczne, a więc takie jak ucieleśnia w swoim życiu ideały prawdy, dobra i piękna. Należy wciąż wzbogacać własną wiedzę o świecie oraz udoskonalać swój system wartościowania tego co dobre oraz tego co piękne.
Główne źródło z którego nauczyciel-wychowawca ma możliwość czerpania wybitnej działalności w swym zawodzie Szuman widzi w osobowości nauczyciela. Zakłada jednak, że jest to możliwe tylko wówczas, jeśli jego osobowość jest odpowiednio ukształtowana. Zaś proces jej kształtowania dokonuje się w toku pracy.
S. Bale y operuje terminem osobowości lub talent pedagogiczny. Najistotniejszą cechą dobrego nauczyciela jest zdatność wychowawcza, będąca swoistym zbiorem cech umożliwiających wychowanie. Do tych cech zalicza :
przychylność do wychowanków
rozumienie ich psychiki
nastawienie na systematyczne zajmowanie się nimi
potrzeba obcowania z ludźmi
powinowactwo duchowe z dziećmi
cierpliwość
takt pedagogiczny
postawa pełna entuzjazmu
swoista zdolność artystyczna\
Baley podaje krytyce koncepcje idealnych cech nauczyciela. Wychowawca który posiadałby wszystkie pożądane właściwości w stopniu ponadprzeciętnym nazywa wychowawcą integralnym. Z praktycznego punktu widzenia jest to nieosiągalne gdyż różne zespoły cech dodatnich wykluczają się czasem wzajemnie a więc kreślone w sposób psychologiczny sylwetki nauczyciela mogą być wewnętrznie sprzeczne.
M. Kreutz ujmuje osobowość w znaczeniu empirycznym, metafizycznym oraz normatywnym. Wg niego najważniejsze jest przyjęcie znaczenie empirycznego. Osobowość empiryczną posiada każdy człowiek już od chwili urodzenia. Terminem osobowość posługuje się profesor Kreutz w rozprawie pt „ Osobowość nauczyciela- wychowawcy”. Kreutz nawiązuje w niej mianowicie do poglądów J. W. Dawida na temat osobowości nauczyciela. Przedstawia szereg dowodów na to, że wpływ ten warunkuje posiadanie przez nauczyciela trzech dyspozycji:
miłość ludzi
skłonność społecznego oddziaływania
zdolność sugestywna- musi zaistnieć, aby nauczyciel mógł zachowywać.
Te dwie niezbędne dyspozycje (1, 2) dobrego nauczyciela nie gwarantują jednak, zdaniem Kreutza, wywierania wpływu wychowawczego. Decyduje o tym dopiero równocześnie występowania trzeciej wyodrębnionej przez Kreutza dyspozycji, jaką jest zdolność sugestywna. Człowiek posiadający tę zdolność uzyskuje z łatwością wpływ na poglądy, uczucia i wolę innych ludzi.
Kreutz wymienia takie cechy jak:
pewność siebie
spokój i odwaga działania
wiara w siebie
bezkompromisowość
prostolinijność w dążeniu do realizacji własnych celów
Cechy nauczyciela są to cechy wrodzone, a jeśli nabyte to we wczesnym dzieciństwie. M. Kreutz, dowodził, że każdy człowiek może nauczyć się każdej roli, natura ludzka jest bowiem w wysokim stopniu giętka i zdolna do przystosowania.