ortoptystka 322[05] z1 01 u

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Hanna Kaczmarek

Stosowanie pomocy optycznych w leczeniu zeza
i niedowidzenia 322[05].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

prof. dr hab. Ed. Bogdan Miśkowiak
dr n. med. Nella Żywalewska-Górna

Opracowanie redakcyjne:
mgr Hanna Kaczmarek

Konsultacja:
mgr Maria Żukowska

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z1.01
Stosowanie pomocy optycznych w leczeniu zeza i niedowidzenia, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu ortoptystka.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Podstawy optyki geometrycznej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 9

4.2.

Elementy i zespoły optyczne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 15
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 18

4.3.

Pomiary mocy soczewek i pryzmatów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 20

4.4.

Rodzaje oprawek okularowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 22
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 22

4.5.

Pomiary odległości źrenic

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 23
4.5.3. Ćwiczenia 23
4.5.4. Sprawdzian postępów 24

4.6.

Pomiary refrakcji autorefraktometrem

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające 25
4.6.3. Ćwiczenia 25
4.6.4. Sprawdzian postępów 26

4.7. Recepty okularowe, pielęgnacja okularów

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające 28
4.7.3. Ćwiczenia 28
4.7.4. Sprawdzian postępów 29

4.8. Higiena i ochrona narządu wzroku

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające 31
4.8.3. Ćwiczenia 31
4.8.4. Sprawdzian postępów 32

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Soczewki kontaktowe

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające 35
4.9.3. Ćwiczenia 35
4.9.4.Sprawdzian postępów 37

4.10. Układy powiększające i ich zastosowanie w pomocach dla słabowidzących 38

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające 41
4.10.3. Ćwiczenia 41
4.10.4. Sprawdzian postępów 42

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

z zakresu stosowania pomocy optycznych w leczeniu zeza i niedowidzenia.
Poradnik zawiera:
1.

Wymagania wstępne, czyli wykaz wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje również ćwiczenia, które zawierają:

–

opis działań, które masz wykonać,

–

wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.

Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.

Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to nauczyciela lub instruktora

o wyjaśnienie.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni szkolnej, jak i w placówce opieki zdrowotnej musisz

przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających
z rodzaju wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce
modułowej „Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska”
322[05].01.03.

Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest

korzystanie w innych dostępnych źródeł informacji.

Mam nadzieję, że poradnik okaże się pomocny. Życzę powodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struktura układu jednostek modułowych – moduł 322[05].Z1.

322[05].Z1
optyka

322[05].Z1.01

Stosowanie pomocy optycznych w leczeniu zeza

i niedowidzenia

322[05].Z1.02

Stosowanie urządzeń i aparatów w badaniach

okulistycznych i strabologicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami optyki geometrycznej takimi jak: promień
świetlny, długość fali, przedmiot, obraz, ognisko soczewki, ogniskowa soczewki,
współczynnik załamania światła, prędkość światła,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z fizjologii, patofizjologii widzenia i chorób
narządu wzroku, takimi jak: ostrość wzroku, postrzeganie kontrastu, widzenie barwne,
heterophoria, oczopląs, zez porażenny, astenopia, objawy choroby kinowej,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

użytkować komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu optyki geometrycznej,

–

zinterpretować podstawowe prawa fizyczne i zależności matematyczne wykorzystywane
do obliczeń i pomiarów wielkości fizycznych charakteryzujących soczewki i pryzmaty,

–

scharakteryzować soczewki okularowe i pryzmaty,

–

zmierzyć moc czołową soczewek sferycznych, sferocylindrycznych i wieloogniskowych,

–

wyznaczyć środek optyczny soczewki,

–

rozpoznać rodzaje soczewek okularowych i rodzaje pryzmatów,

–

obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki,

–

dobrać moc pryzmatu do uzyskania fuzji,

–

dobrać i dopasować oprawy okularowe do kształtu głowy i twarzy pacjenta,

–

odczytać receptę okularową,

–

poinstruować pacjenta o sposobach pielęgnacji okularów soczewkowych, pryzmatycznych
i z naklejoną folią pryzmatyczną,

–

rozróżnić rodzaje soczewek kontaktowych,

–

określić zastosowanie soczewek kontaktowych,

–

określić zasady użytkowania i konserwacji soczewek kontaktowych,

–

rozróżnić rodzaje, budowę i przeznaczenie powiększających przyrządów optycznych,

–

rozpoznać pomoce optyczne dla słabo widzących,

–

poinstruować pacjenta o sposobie bezpiecznego użytkowania pomocy wzrokowych dla
słabo widzących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy optyki geometrycznej

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowym

założeniem optyki geometrycznej jest to, że światło rozchodzi się jako

strumień promieni, czyli linii określających kierunek rozchodzenia się energii fali
elektromagnetycznej. Promienie świetlne są prostopadłe do czoła fali. Używając praw optyki
geometrycznej nie możemy opisać zjawisk w których światło przejawia swój falowy
charakter, możemy jednak w prosty i dokładny sposób wyjaśnić zjawiska optyczne.
Wyróżniamy następujące prawa optyki geometrycznej: prawo prostoliniowego rozchodzenia
się światła, prawo niezależnego biegu promieni, prawo zwrotnego biegu promieni, prawo
odbicia światła, prawo załamania światła [13, s.9].

Prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła mówi o tym, iż w ośrodku jednorodnym

światło rozchodzi się po liniach prostych. Istotne znaczenie ma tu jednorodność ośrodka
mająca decydujący wpływ na prędkość rozchodzenia się światła, a tym samym na przebieg
promienia świetlnego

Prawo niezależnego biegu promieni wskazuje na fakt, iż nie ma oddziaływania pomiędzy

rozchodzącymi się promieniami światła w danym ośrodku optycznym.

Prawo zwrotnego biegu promieni. Zgodnie z nim światło wysyłane z punktu A do punktu

B biegnie ta samą drogą co światło wysyłane z punktu B do punktu A.

Promień światła padający na powierzchnię rozdzielającą dwa ośrodki podlega prawu

odbicia stwierdzającemu, że promień padający P, promień odbity O i prosta N prostopadła do
powierzchni w punkcie padania A leżą w jednej płaszczyźnie. Ponadto wartości bezwzględne
kąta padania α i kąta odbicia β są sobie równe.

Bieg promieni przy przejściu z jednego ośrodka jednorodnego do drugiego odbywa się

według prawa załamania Snelliusa zakładającego, że promień padający P, załamany Z i prosta
prostopadła N do powierzchni w punkcie załamania A leżą w jednej płaszczyźnie, a sinus kąta
padania α i sinus kata załamania β (mierzonych jak poprzednio w stosunku do prostej
prostopadłej w punkcie załamania) spełniają równanie:
n

• sinα = n

• sinβ

w którym n

jest współczynnikiem załamania ośrodka przed powierzchnią łamiącą, a n

współczynnikiem załamania za powierzchnią łamiącą. W praktyce optycznej przyjęto, że
współczynnik załamania światła w powietrzu równa się „1” i wszystkie współczynniki
załamania materiałów optycznych odnoszą się do tej wartości. W takim przypadku powyższy
wzór ulega uproszczeniu i można napisać, że współczynnik załamania danego materiału
optycznego oznaczony n wynosi:

n = sinα / sinβ.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

czym mówi prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła?

Czego dotyczy prawo niezależnego biegu promieni?

Jak zdefiniujesz prawo zwrotnego biegu promieni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie zależności opisują prawo odbicia światła?

czym mówi prawo załamania światła i jakie wzory je opisują?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Kąt padania promienia świetlnego na granicę dwóch ośrodków wynosi 35°. Oblicz

wartość kata promienia załamanego wiedząc, iż światło biegnie z powietrza do szkła
o współczynniku załamania równym 1,5. Jaka zależność wynika z wartości kąta padania do
kąta załamania promienia wchodzącego z ośrodka optycznie rzadszego do ośrodka optycznie
gęstszego?

Sposób

wykonania

ćwiczenia:

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać obliczenia przy zastosowaniu odpowiedniego wzoru,

wyciągnąć wnioski dotyczące zależności wartości kąta padania do kąta załamania
promienia wchodzącego z ośrodka optycznie rzadszego do ośrodka optycznie gęstszego,

przedyskutować w grupie zależności wynikające z praw optyki geometrycznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

tablice matematyczne,

–

poradnik dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe prawa optyki geometrycznej?

2) scharakteryzować prawo odbicia światła?

3) opisać prawo załamania światła?

4) obliczyć podstawowe wielkości optyki geometrycznej wynikające

z prawa załamania światła?

5) odróżnić model opisywania zjawisk optycznych według praw optyki

geometrycznej od innych modeli?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Elementy i zespoły optyczne

4.2.1. Materiał nauczania

Elementy optyczne możemy zasadniczo podzielić na dwa rodzaje: odbiciowe

i transmisyjne.

Pierwszą grupę stanowią wszelkie elementy, które nie zmieniają prędkości propagacji

światła, ponieważ powodują odbicie promieni i rozchodzenie się ich w tym samym ośrodku.
Przykładem elementów odbiciowych jest zwierciadło [13, s. 17]. Do elementów
transmisyjnych zaliczymy te, które transformując przechodzące przez nie światło zmieniają
prędkość jego propagacji. Wśród tego rodzaju elementów wyróżnić możemy: soczewki,
pryzmaty, płytki płasko-równolegle [13, s. 35].

Zwierciadła oznaczają gładkie, wypolerowane powierzchnie, które niemal całkowicie

odbijają padające na nie promieniowanie. Wyróżniamy: zwierciadła płaskie, zwierciadła
kuliste (sferyczne) i zwierciadła niekuliste. Zwierciadło płaskie powoduje, iż promienie
świetlne emitowane przez punkt przedmiotowy S po odbiciu od niego dają pozorny obraz
punktu S`, który powstaje w wyniku przecięcia się przedłużeń promieni odbitych. Tego typu
elementy znajdują swoje zastosowanie w lustrach domowych, w peryskopach, czy
galwanometrach. Ze zwierciadłem sferycznym mamy do czynienia wówczas, gdy światło
odbijane jest od powierzchni czaszy kulistej. W zależności od tego od której strony czaszy
dochodzi do odbicia wyróżniamy: zwierciadło kuliste wklęsłe – gdy odbicie następuje od
strony wnętrza kuli i zwierciadło kuliste wypukłe - gdy promienie odbijane są od strony
zewnętrznej czaszy kulistej. Równanie zwierciadła dla promieni przyosiowych możemy
przedstawić następująco:

gdzie: f – ogniskowa zwierciadła, R – promień zwierciadła.

Zwierciadła sferyczne wykorzystywane są w różnych układach oświetlających np.

reflektorach, w piecach wykorzystujących energię słoneczną, czy też w samochodach jako
zwierciadła boczne. Wśród zwierciadeł niekulistych wyróżniamy: zwierciadła paraboliczne,
eliptyczne, hiperboliczne. Jeśli chodzi o pierwszy rodzaj elementów to promienie wychodzące
z ogniska, po odbiciu od zwierciadła tworzą wiązkę równoległą do osi tego elementu, wiązka
promieni równoległa zaś do osi zwierciadła parabolicznego padająca na jego powierzchnię
skupia się w jego ognisku. W zwierciadłach eliptycznych wszystkie promienie wychodzące ze
źródła umieszczonego w jednym ognisku skupiają się w drugim jego ognisku. Elementy
hiperboliczne mają właściwości rozpraszające przez co wszystkie promienie wychodzące
z jednego ogniska rozchodzą się po odbiciu tak, jakby pozornie wyszły z drugiego ogniska.
Zwierciadła niekuliste znajdują swoje zastosowanie w produkcji teleskopów
astronomicznych, rentgenowskich oraz w fotochemii.

Soczewkę zazwyczaj stanowi przeźroczyste ciało stale, ograniczone dwiema

powierzchniami kulistymi, parabolicznymi, walcowymi bądź jedną powierzchnią płaską
a drugą kulistą, paraboliczną lub walcową. Soczewki mogą mieć różne kształty. Wyróżniamy
soczewki dwuwypukle, płasko-wypukle, wklęsło-wypukle, dwuwklęsłe, płasko-wklęsłe,
wypukło-wklęsłe. Ze względu na sposób transformowania promieni świetlnych dzielimy je
zasadniczo na dwie grupy: soczewki skupiające i soczewki rozpraszające. Podstawową
funkcją soczewek jest zmiana zbieżności wiązki promieni świetlnych, czyli symetryczne lub
niesymetryczne względem osi optycznej soczewki skupianie lub rozpraszanie światła. Każda
soczewka posiada oś optyczną oraz punkt w którym skupia się wiązka równoległa do osi
optycznej zwany ogniskiem soczewki (Fo-ognisko obrazowe i Fp-ognisko przedmiotowe).
Odległość ogniska od środka optycznego soczewki nazywa się jej ogniskową (fo-ogniskowa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obrazowa i fp-ogniskowa przedmiotowa). Odległość, w której znajduje się przedmiot od
soczewki nazywana jest odległością przedmiotową (x). Podobnie zatem odległość obrazowa
(y) będzie oznaczała odległość, w której znajduje się obraz.

Aby rozumieć działanie dowolnej soczewki cienkiej (tzn. takiej w której za środek

optyczny możemy przyjąć miejsce środka geometrycznego) należy zaznajomić się
podstawowymi zasadami wykreślania obrazu [13, s. 44]: promień równoległy do osi
optycznej, przejdzie po załamaniu w soczewce przez ognisko Fo; promień skupiany przez
ognisko Fp będzie po przejściu przez soczewkę równoległy do osi optycznej; promień
przechodzący przez środek optyczny soczewki nie zmienia swojego kierunku.

Wzory za pomocą których możemy obliczyć podstawowe parametry opisujące soczewkę

cienką umieszczoną w ośrodku o współczynniku załamania światła równym 1,0 mogą być
wyprowadzone w oparciu o reguły określonej konwencji znaków. Oto podstawowe założenia
jednej z konwencji: odcinki mierzone zgodnie z biegiem światła są dodatnie, w przeciwną
stronę ujemne; odcinki mierzone zaś w dół względem osi optycznej są ujemne, a w górę
dodatnie; promień krzywizny jest mierzony od wierzchołka krzywizny do jej środka; kąty
mierzone przeciwnie do ruchu wskazówek zegara są dodatnie, a zgodnie ujemne. Zdolność
skupiającą soczewki umieszczonej w powietrzu, czyli moc możemy wyrazić za pomocą
wzoru:

Odwrotność ogniskowej obrazowej jest miarą zdolności skupiającej soczewki (mocy
soczewki). Im krótsza jest ogniskowa f soczewki, tym większa jest zdolność skupiająca Z,
którą wyraża się w dioptriach [D]. Jedna dioptria zatem jest zdolnością skupiającą soczewki
o ogniskowej 1m. W celu obliczenia wartości ogniskowej obrazowej f (a więc i mocy
soczewki) można zastosować tzw. wzory soczewkowe. Wzór soczewkowy Gausa:

gdzie:
x- odległość przedmiotu od soczewki; y- odległość obrazu od soczewki; f- ogniskowa
obrazowa soczewki.
Wzór szlifierzy soczewek:

gdzie:
f – ogniskowa obrazowa, D – moc soczewki, R1, R2 – promienie krzywizn soczewki, n –
współczynnik załamania światła dla soczewki.

Soczewki okularowe są przedmiotem zainteresowania optyki oftalmicznej [4, s. 81].

Wyróżniamy wiele rodzajów soczewek okularowych w zależności od różnych kryteriów
podziału. Oto najważniejsze kryteria podziału i rodzaje soczewek:
1. Przeznaczenie:
Soczewki

korekcyjne, których podstawowym zadaniem jest korygowanie wad wzroku

i poprawianie widzenia. Wśród nich wyróżniamy:
Soczewki sferyczne, czyli elementy zbudowane z dwóch powierzchni sferycznych
(dodatnie przeznaczone do korekcji nadwzroczności i ujemne do korekcji
krótkowzroczności).

= D =

n - 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Soczewki cylindryczne oraz sferocylidryczne, posiadające dwa wzajemnie prostopadłe

południki w których są różne moce a zatem skupiające promienie w dwóch różnych
ogniskach. Stosowane są one w korekcji astygmatyzmu.
Soczewki korygujące starczowzroczność oznaczają wszelkie elementy optyczne mające na
celu skompensowanie dolegliwości odczuwanych podczas pracy wzrokowej z bliska na
skutek zmniejszającej się z wiekiem akomodacji. W tym celu stosuje się:

Soczewki jednoogniskowe, które zapewniają poprawę widzenia jedynie w określonej

odległości (najczęściej 40cm).
Soczewki

dwuogniskowe zbudowane z dwóch segmentów: górnego (korygującego wadę

do dali) i dolnego (zapewniającego komfort widzenia z bliskich odległości).

Soczewki trzyogniskowe skonstruowane na podobnej zasadzie do dwuogniskowych z tą

różnicą, iż pomiędzy segmentami znajduje się trzeci wąski segment zapewniający ostre
widzenie odległości pośrednich. Ten rodzaj soczewek jednak nie jest powszechnie
użytkowany.

Soczewki progresywne, umożliwiają komfortowe widzenie na różne odległości (dal,

pośrednie, bliż). Ich konstrukcja sprawia, iż są estetyczne w porównaniu z soczewkami
dwuogniskowymi, ponieważ nie ma tutaj widocznych segmentów, ale za sprawą konstrukcji
także, badany musi nauczyć się z nich korzystać. Zasada działania opiera się na płynnie
wzrastającej mocy korekcji od obszaru do dali w kierunku obszaru do bliży.

Soczewki ochronne obejmują grupę wszystkich tych elementów, których zasadniczym

przeznaczeniem jest ochrona narządu wzroku przed urazami mechanicznymi, termicznymi,
czy chemicznymi. Do tej grupy możemy zaliczyć na przykład soczewki w okularach
spawalniczych.
2) rodzaj materiału:

Soczewki mineralne (szklane) mogą być produkowane z różnego rodzaju związków

chemicznych. W optyce oftalmicznej najczęściej spotykamy się z soczewkami okularowymi
kwarcowymi, aczkolwiek materiałem na produkcję soczewek jest także szkło ołowiowe,
barowe, czy borowo-krzemowe. Z praktycznego punktu widzenia materiały te decydują
o dużej odporności soczewek mineralnych na zarysowania, przez co są też trudniejsze
w oszlifowaniu i zabarwianiu. Wadą tych soczewek jest to, że przy uszkodzeniu rozbijają się
na ostre kawałki, przez co mogą wywołać urazy gałki ocznej. Ze względów bezpieczeństwa
zatem lepiej jest proponować dla dzieci szkła organiczne.

Soczewki organiczne (plastikowe) wytarzane najczęściej z tworzywa CR39 są obecnie

powszechniej stosowane w porównaniu z soczewkami mineralnymi. Ich zaletą jest to, iż są
stosunkowo lekkie, łatwe do oszlifowania i zabarwienia. Są jednak mniej odporne na
zarysowania i grubsze w porównaniu z soczewką szklaną o tym samym indeksie.
3) przepuszczalność i transformacja światła widzialnego:

Soczewki przeciwsłoneczne barwione zasadniczo mają za zadanie chronić oczy przed

nadmiernym promieniowaniem słonecznym widzialnym i promieniowaniem UV. Stopień ich
absorpcji jest uzależniony od stopnia ich zabarwienia. Optymalny poziom pochłaniania
wynosi 85% a najbardziej neutralnym zabarwieniem dla soczewki przeciwsłonecznej jest
kolor szary, który to w równym stopniu pochłania każdą długość fali. Tego rodzaju elementy
nie nadają się do prowadzenia pojazdów w nocy.

Soczewki fotochromowe działają dzięki zastosowaniu w ich konstrukcji halogenków

srebra, które ulegają rozkładowi fotochemicznemu w efekcie zadziałania bodźca świetlnego
(zwłaszcza fal o długości od 300 nm do 450 nm). Po ustaniu bodźca układ wraca do stanu
początkowego. W efekcie tych przemian możemy obserwować zaciemnianie się soczewek
pod wpływem działania światła i ich rozjaśnianie po przejściu do miejsc słabo oświetlonych.
Stopień przyciemniania się soczewki zależy między innymi od temperatury otoczenia, im
niższa temperatura tym szybciej dochodzi do zaciemnienia. Tego rodzaju soczewki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeważnie nie sprawdzają się podczas prowadzenia samochodu, gdyż szyba pojazdu jest
pewnego rodzaju filtrem UV i powoduje mniej efektywne przyciemnianie się fotochromów
a przez to słabą ochronę oczu szczególnie w słoneczne dni.

Soczewki polaryzacyjne zawdzięczają swoje właściwości zastosowaniu w nich filtrów

polaryzacyjnych. Światło natrafiające na gładką powierzchnię (szkło, woda, śnieg) ulega
odbiciu od niej. Powoduje to powstawanie odblasków, które mogą olśnić oko a przez to
zagrozić bezpieczeństwu w sytuacji, gdy trzeba szybko ocenić warunki otoczenia. Przy
odpowiednim ustawieniu kierunku przepuszczania filtra polaryzacyjnego można
wyeliminować nieprzyjemne odblaski. Dlatego ten rodzaj soczewek cieszy się popularnością
szczególnie wśród kierowców, czy narciarzy.
4) uszlachetnienia:

Soczewki z powloką antyrefleksyjną działają przy wykorzystaniu interferencji (nakładania

się i wygaszania fal świetlnych). W sytuacji, gdy na powierzchnię zwykłej soczewki pada
światło ulega ono częściowemu odbiciu. Wywołuje to powstawanie odblasków, które
sprawiają, iż komfort widzenia nie jest wystarczający. Dzięki pokryciu soczewki powłoką
antyreflekyjną te niepożądane efekty znikają. Ten rodzaj soczewek szczególnie stosowany
jest przez osoby pracujące przy komputerze, których stan układu wzrokowego wymaga
korekcji.
5) korekcja wysokich wad wzroku:
Soczewki indeksowane. Współczynnik załamania światła danego materiału dla fali
o długości 550nm (barwy zielonej) przyjęto nazywać indeksem. Materiały z których mogą
być wykonane soczewki okularowe różnią się wartością indeksu. Im wyższy indeks materiału
tym soczewka danej mocy będzie cieńsza i bardziej estetyczna. Dlatego soczewki te są tak
chętnie stosowane przez osoby mające duże wady refrakcji.

Soczewki lentikularne składają się z trzech stref: centralnej (korygującej wadę wzroku),

obwodowej (o zerowej lub minimalnej mocy) oraz pośredniej (płynnie łączącej obie strefy).

Pryzmat [13, s. 35] możemy zdefiniować jako element optyczny zbudowany z dwóch

płaskich, przejrzystych ścian łamiących promienie świetlne, tworzących ze sobą kąt γ.
Elementami pryzmatu zatem są: podstawa (tzw. baza pryzmatu), krawędź (tzw. szczyt
pryzmatu), płaszczyzny główne, kąt łamiący (γ). Promień świetlny przechodzący przez
pryzmat ulega dwukrotnemu załamaniu na płaszczyznach głównych zawsze w kierunku bazy
pryzmatu (rys. 4.2). Kąt o jaki ulega odchyleniu niniejszy promień nazywamy kątem
odchylenia δ, a jego wartość zależy od kąta γ i współczynnika załamania światła przez
pryzmat n zgodnie ze wzorem:
δ = ( n- 1) γ

Rys. 4.2.

Bieg promienia w pryzmacie (

- k

t odchylenia,

- k

t łami

cy)

Moc pryzmatu może być określona także wartością odchylenia promienia wyrażoną
w dioptriach pryzmatycznych [pdptr.]. Pryzmat odchyla promień światła o jedna dioptrię
pryzmatyczną, jeżeli przesunięcie promienia na ekranie odległym o jeden metr wynosi jeden
centymetr. Zgodnie ze wzorem Prientice`a [4, s. 74]:
∆ = Dc

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdzie:
∆ – działanie pryzmatyczne [pdptr.], D – moc elementu optycznego [dprt.], c – przesuniecie
promienia[cm].

Dzięki temu możemy obliczyć jakie działanie pryzmatyczne będzie miał dany element

optyczny (np. soczewka okularowa) w sytuacji, gdy zostanie przesunięty środek optyczny
tego elementu. W wyniku przesunięcia środka optycznego soczewki względem środka
optycznego oka powodujemy, iż soczewka ta zaczyna działać jak pryzmat. Zjawisko to jest
powszechnie wykorzystywane w optyce, optometrii, czy okulistyce w sytuacji kiedy istnieją
wskazania do zastosowania pryzmatów (np. w dekompensacji heterophorii). Należy mieć
jednak na uwadze fakt, iż zdecentrowanie środka optycznego soczewki w sytuacji, kiedy nie
ma do tego wskazań może wywołać szereg niepożądanych efektów za strony układu
wzrokowego, który będzie musiał nieustannie regulować odbiór tak zmienionego biegu
promienia.

Powyższy rysunek dotyczy warunków, gdy przez pryzmat przechodzi światło

monochromatyczne, czyli o tej samej długości fali. Inaczej zatem będzie wyglądał problem,
jeśli element ten będzie zmieniał bieg światła białego. Wówczas światło po przejściu przez
pryzmat rozszczepi się na barwy składowe. Dla każdej długości fali inny jest bowiem kąt
załamania. Największy jest on dla barwy fioletowej, a najmniejszy dla barwy czerwonej. Im
większa długość fali zatem (mniejsza częstotliwość), tym współczynnik załamania jest
mniejszy. Zjawisko to nosi nazwę dyspersji (rozszczepienia) [13, s. 81]. Współczynnik
dyspersji ν nazywany także liczbą Abbe`go ma duże znaczenie praktyczne w optyce
oftalmicznej. Na podstawie liczby Abbe`go miedzy innymi różnicuje się materiały z których
wykonane są poszczególne elementy optyczne. W praktyce najkorzystniejsze do produkcji
soczewek są materiały o dużym współczynniku dyspersji.

Wyróżniamy następujące rodzaje pryzmatów [13, s. 35]:
Pryzmat trójgraniasty, który występuje w postaci szklanej bryły o prostokątnej podstawie

i trójkątnym przekroju (patrz rys. 4.2).

Pryzmat spektralny, który rozszczepia światło białe i pozwala uzyskać widmo światła.
Pryzmat prostokątny, gdzie kąt łamiący γ = 90°. Padające światło wydostaje się tutaj

prostopadle do ścianek na skutek zjawiska całkowitego wewnętrznego odbicia. Zjawisko to
dotyczy sytuacji, gdy promień świetlny przechodzi z ośrodka o większym współczynniku
załamania światła do ośrodka o mniejszym współczynniku załamania. Wówczas istnieje taki
kąt padania (zwany kątem granicznym) dla którego kąt załamania światła β= 90°. Do
całkowitego odbicia promienia świetlnego od granicy obu ośrodków dochodzi w momencie,
gdy kąt padania jest większy od wartości kąta granicznego.

Pryzmat achromatyczny jest sklejony z dwóch pryzmatów wykonanych z różnych

gatunków szkła o tak dobranych n i γ, by kąty odchylenia dla światła czerwonego
i niebieskiego były sobie równe. Pryzmaty te stosowane są głównie w celu zminimalizowania
efektów aberracji chromatycznej.
Pryzmat pentagonalny o przekroju pięciokątnym odchyla promienie o dany kąt (zwykle
90°) i nie odwraca obrazu.

Pryzmat à vision directe ma przekrój trapezowy, sklejony jest z 3 lub 5 pryzmatów

trójgraniastych wykonanych z różnych gatunków szkła, dobranych tak, by promień
o wybranej barwie przechodził bez odchylenia.

Pryzmat Porro zbudowany jest z dwóch pryzmatów prostokątnych, których krawędzie

łamiące są wzajemnie prostopadłe. Wykorzystywany jest zazwyczaj jako układ odwracający.

Soczewki pryzmatyczne Fresnela. Zasada konstrukcji tych soczewek sprawia, iż można

uzyskać działanie pryzmatyczne o danej wartości dzięki elementowi znacznie cieńszemu
w

porównaniu z tradycyjnym pryzmatem. W soczewkach tych wykorzystana jest

prawidłowość, iż kąt odchylenia promienia przez pryzmat nie zależy od jego grubości, lecz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jedynie od współczynnika załamania światła materiału i kąta łamiącego γ. Dzięki temu
soczewki mogą być wykonane z cienkiej przezroczystej warstwy plastiku, której jedna strona
składa się z szeregu trójkątnych wycięć.

W ortoptyce stosuje się pryzmaty zarówno w diagnostyce, jak i w leczeniu zeza

i niedowidzenia. Elementy te znajdują zastosowanie szczególnie w terapii zeza ukrytego
(heterophorii), oczopląsu i zeza porażennego. Dobieranie pryzmatów w celu leczeniu zeza lub
zmniejszania objawów występujących na skutek jego obecności jest zagadnieniem
skomplikowanym. Dokładne omówienie zasad doboru pryzmatów wykracza poza ramy tego
opracowania, dlatego odwołuję czytelnika do literatury fachowej [5,14].

Płytka płasko- równoległa jest elementem jedynie przesuwającym promień na nią

padający co oznacza, iż promień wychodzący ma równoległy kierunek do padającego.

W praktyce często spotykamy się z układami optycznymi zbudowanymi z poszczególnych

elementów optycznych. Najprostszym przykładem takiego układu może być układ dwóch
soczewek cienkich. Wówczas moc takiego układu możemy wyrazić wzorem:
Du = D1 + D2 – l/n D1D2
gdzie:
Du – moc układu, D1 – moc pierwszego elementu, D2 – moc drugiego elementu, l –
odległość między elementami, n – współczynnik załamania światła między elementami.

Innym przykładem układów optycznych mogą być lunety [13, s. 111]. Pozwalają one

powiększyć kąt widzenia obserwowanych, odległych przedmiotów. Rozmiary obrazu
otrzymywanego za pomocą lunety nie są większe od rzeczywistych rozmiarów przedmiotu.
Wyróżniamy dwa podstawowe typy lunet: luneta astronomiczna, zwana także lunetą Keplera
oraz luneta holenderska określana często jako luneta Galileusza. Luneta Keplera składa się
zasadniczo z dwóch soczewek skupiających – obiektywu i okularu. Obiektyw wytwarza obraz
rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony, okular zaś stanowi lupę przez którą oglądamy dany
przedmiot. Pewną modyfikacją lunety Keplera jest tzw. luneta ziemska, która daje obraz
rzeczywisty i prosty. Uzyskuje się ją przez wstawienie do lunety Keplera dodatkowej
soczewki skupiającej, która odwraca obraz. Powoduje to jednak znaczne wydłużenie całej
lunety, co w praktyce jest niekorzystne. Luneta Galileusza w odróżnieniu od lunety Keplera
składa się z soczewki rozpraszającej – okularu i soczewki skupiającej – obiektywu. Okular
daje w odległości dobrego widzenia obraz pozorny i prosty.

Mikroskop optyczny jest to kolejny przyrząd złożony z dwóch soczewek – obiektywu

i okularu, znajdujących się na wspólnej osi optycznej w pewnej odległości od siebie. Obie te
soczewki muszą mieć krótkie ogniskowe, a zatem w rzeczywistych układach mikroskopów
nie mogą to być pojedyncze cienkie soczewki, lecz odpowiednio wykonane układy soczewek,
w których aberracja sferyczna i chromatyczna oraz astygmatyzm zostały zmniejszone do
minimum. Obiektyw daje obrazy rzeczywiste, powiększone i odwrócone, natomiast okular
spełnia rolę lupy, dając obrazy pozorne, powiększone i proste. W całym mikroskopie obraz
jest pozorny, powiększony i odwrócony.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1.

Jaki jest podział elementów optycznych?

Jakie znasz rodzaje zwierciadeł i czym one się charakteryzują?

Jakie znasz rodzaje soczewek?

Jakie znasz główne zasady wykreślania obrazu soczewkowego?

Jakie znasz wzory opisujące soczewkę?

Jakie znasz rodzaje soczewek korekcyjnych?

Czym różnią się od siebie soczewki jednoogniskowe, dwuogniskowe i progresywne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie właściwości mają soczewki mineralne i organiczne?

Na jakiej zasadzie działają soczewki fotochromowe i u jakich pacjentów znajdują swoje
zastosowanie?

10.

Jakie właściwości i zastosowanie mają soczewki z powłoką antyrefleksyjną?

11.

Od czego zależy kat odchylenia promienia przez pryzmat?

12.

Jakie znasz rodzaje pryzmatów?

13.

Jaki jest wzór na działanie pryzmatyczne i jakie ma on znaczenie praktyczne?

14.

Co wiesz na temat soczewek pryzmatycznych Fresnela?

15.

Co wiesz na temat dyspersji?

16.

Jaką funkcje pełni płytka płasko- równoległa?

17.

Jakie znasz układy optyczne i czym się one charakteryzują?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw graficznie powstawanie obrazu i opisz go w soczewce skupiającej dla sytuacji,

gdy: x >2f, x = 2f, f< x <2f, x = f, x < f. Który rysunek odpowiada zasadzie działania lupy?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opisać i narysować rodzaj powstającego obrazu dla każdej sytuacji,

wskazać rysunek odpowiadający zasadzie działania lupy i wziąć udział w dyskusji
prowadzonej na temat rodzaju obrazów powstających w zależności od odległości
przedmiotu od soczewki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis i ołówek,

–

linijka,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj rodzaj soczewki korekcyjnej dla badanego, któremu przepisano następującą

korekcję:

Sph

cyl

Pryzmat baza

OP +1,00 -0,50 10°

33,0

Do
dali

OL +1,50 -0,75 180°

33,0

Do
bliży OL

Badany ma 25 lat, pracuje 7 godzin dziennie przy komputerze i czasem odczuwa dyskomfort
po pracy w postaci pieczenia oczu i odczucia zmęczenia. Do tej pory nie stosował żadnej
korekcji. Pacjent wybrał oprawę pełną metalową. Uzasadnij swoją propozycję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z rodzajami i zastosowaniem soczewek okularowych,

zaproponować rodzaj soczewki korekcyjnej,

uzasadnić swój wybór nauczycielowi i przedyskutować w grupie inne możliwości
rozwiązania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj poszczególne rodzaje soczewek zaprezentowanych przez nauczyciela.

Zaproponuj przypadki badanych, u których poniższe rodzaje soczewek będą mogły być
zastosowane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z rodzajami i zastosowaniem soczewek okularowych,

przedstawić pisemnie przypadki badanych u których soczewki te będą mogły być
zastosowane,

przedyskutować w grupach 4-osobowych możliwości zastosowania określonych
soczewek okularowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

soczewki będące na wyposażeniu pracowni optycznej (progresywne, dwuogniskowe,
jednoogniskowe mineralne, jednoogniskowe organiczne z antyrefleksem, fotochromowe,
polaryzacyjne),

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Jaka jest wartość kąta łamiącego pryzmatu o współczynniku załamania n= 1,55, który

odchyla promień światła monochromatycznego o 30°?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać obliczenia korzystając z tablic matematycznych,

przeanalizować otrzymane wyniki i przedstawić je nauczycielowi i grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Jakie działanie pryzmatyczne zostanie wywołane w sytuacji, gdy środek optyczny

soczewki +3,00 dptr. zostanie przesunięty o 5 mm w stosunku do środka optycznego oka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykonać obliczenia,

przeanalizować otrzymane wyniki i przedyskutować problem decentracji soczewek
okularowych w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jaki jest podział elementów optycznych?

2) wymienić i scharakteryzować rodzaje zwierciadeł?

3) scharakteryzować soczewki?

4) skonstruować graficznie obraz w dowolnej soczewce?

5) zastosować wzory soczewkowe w celu obliczenia podstawowych

wielkości soczewki?

6) wymienić rodzaje soczewek korekcyjnych?

7) przestawić różnice między soczewkami jednoogniskowymi,

dwuogniskowymi i progresywnymi?

8) opisać soczewki mineralne i organiczne?

9) wyjaśnić zasadę działania soczewek fotochromowych?

10) scharakteryzować pryzmat?

11) obliczyć działanie pryzmatyczne i odchylenie promienia przez

pryzmat?

12) wymienić rodzaje pryzmatów?

13) wyjaśnić zasadę działania soczewek pryzmatycznych Fresnela?

14) wyjaśni zasadę działania płytki płasko- równoległej?

15) wyjaśnić zasady działania przykładowych układów optycznych

(lunet, mikroskopu)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Pomiary mocy soczewek i pryzmatów

4.3.1. Materiał nauczania

Istnieje kilka metod pomiaru mocy soczewek i pryzmatów.
Pomiar mocy soczewek i pryzmatów dioptromierzem (frontofokometrem) jest obecnie

najczęściej stosowana metodą [5, s. 131]. Przy użyciu tego urządzenia można pomierzyć moc
soczewki, wyznaczyć środek optyczny soczewki, określić wartość i oś cylindra oraz moc
i bazę pryzmatu. Dioptromierz lunetowy zbudowany jest z następujących elementów: układu
optycznego kolimatora ze stałym obiektywem i ruchomym testem, lunety (okularu) w polu
której obserwujemy test (np. krzyż lub beczkę), podziałkę według skali TABO (do
wyznaczania osi cylindra lub bazy pryzmatu), kompensator (do wyznaczania bazy pryzmatu)
i niekiedy podziałkę dioptryjną oraz układu oświetleniowego.
Zasada działania opiera się ma pomiarze zbieżności wiązki padającej przez test z układu
oświetleniowego. Przed przystąpieniem do mierzenia mocy soczewki należy ustawić
odpowiednią ostrość obrazu testu oraz skalę dioptryjną na zero. Następnie wstawiamy
soczewkę i ustawiamy ostrość testu wyznaczając tym samym moc soczewki a także
ustawiamy środek testu na środku pola widzenia i zaznaczamy środek optyczny soczewki.
W przypadku soczewki cylindrycznej lub sferocylindrycznej postępujemy analogicznie z tym,
że musimy poszukać moc sferyczną w dwóch przekrojach głównych i poza mocą
odczytujemy także wartości osi cylindra. Dla przykładu: mierzymy moc soczewki okularowej
wstawionej w oprawę. Ramiona poziome krzyża są widziane przez nas jako ostre przy mocy
+1,00 dprt. odczytanej na podziałce (wskazują wówczas oś 180°) pionowe ramiona przy
mocy +2,00 (wykazują wtedy oś 90°). Świadczy to o tym, iż korekcja wynosi: sph +2,00
cyl -1,00 ax 180°. Po ustawieniu testu w środku pola widzenia zaznaczamy środek optyczny
soczewki.

Pomiar pryzmatów także przebiega w podobny sposób z tym, że przesuwamy soczewkę

tak by środek krzyża pokrywał się z linią kompensatora, który wskazuje podziałkę stopni
a tym samym bazę pryzmatu. Moc odczytujemy ze skali umieszczonej na linii kompensatora.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z jakich elementów zbudowany jest dioptromierz lunetowy?

Wymień parametry oraz wielkości soczewki i pryzmatu, które można wyznaczyć za
pomocą dioptromierza lunetowego?

W jaki sposób należy mierzyć soczewki sferyczne i sferocylindryczne i jak wyznaczyć ich
środek optyczny za pomocą dioptromierza?

W jaki sposób należy mierzyć soczewki pryzmatyczne i jak wyznaczyć ich środek
optyczny za pomocą dioptromierza?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Zmierz moce okularów sferycznych, sferocylindrycznych, pryzmatycznych
i

dwuogniskowych przedstawionych przez nauczyciela. Zaznacz środki optyczne na

mierzonych elementach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób

wykonania

ćwiczenia.

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z techniką wykonania pomiaru przy użyciu dioptromierza,

przygotować sprzęt do pomiaru, zgodnie z zasadami pomiaru, przepisami bhp i ergonomii
pracy,

przygotować okulary, które polecono Ci zmierzyć,

wykonać pomiar soczewki prawej pierwszej pary okularów i zaznaczyć środek optyczny
tej soczewki,

zapisać wyniki pomiaru,

określić parametry pozostałych okularów zgodnie z obowiązującymi zasadami
pomiarowymi,

zapisać wyniki pomiarów,

uporządkować stanowisko pracy,

zaprezentować wyniki badań na forum grupy i przeprowadzić dyskusję na temat
ewentualnych różnic w wynikach badań.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

dioptromierz lunetowy,

–

wygodne stanowisko ćwiczeniowe,

–

gotowe okulary: sferyczne (plusowe, minusowe), sferocylidryczne, pryzmatyczne,

–

długopis,

–

arkusze papieru,

–

poradnik ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać budowę dioptromierza lunetowego?

2) wymienić jakie elementy i paramenty tych elementów można

wyznaczać przy użyciu dioptromierza lunetowego?

3) wyznaczyć parametry wskazanych przez nauczyciela soczewek

i pryzmatów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rodzaje oprawek okularowych

4.4.1. Materiał nauczania

Główną funkcją oprawek okularowych

jest utrzymanie soczewek korygujących

w odpowiedniej odległości i na określonej wysokości od oczu, tak by proponowana korekcja
optyczna spełniała zamierzoną funkcję. Powinny one być wygodne i praktyczne by
powodowały akceptację okularów korekcyjnych [4, s. 81].

W zależności od kryteriów wyróżniamy wiele rodzajów oprawek okularowych. Ze

względu na materiał, z którego są wykonane dzielimy je na: metalowe (wykonywane np. ze
stali, miedzi, niklu, cynku, cyny, ołowiu, aluminium, chromu, srebra, złota, tytanu, genium)
wykonane ze stopów metali (np. nowe srebro, tombax), ze spoiwa (dzielimy je na miękkie
i twarde), z tworzywa sztucznego (np. celuloid, plexiglas, polistryen, bakelit), z tworzywa
naturalnego (np. szylkret, róg naturalny, masa perłowa).

Klasyfikacja opraw do szkieł okularowych i ich zalety:

a) Oprawy

zamknięte metalowe.

b) Oprawy zamknięte niemetalowe:

–

maskują grubość brzegu szkła okularowego,

–

najbardziej wytrzymale i stabilne oprawy.

c) Oprawy otwarte (np. żyłkowe):

–

mniej widoczne, delikatne w wyglądzie,

–

uwydatniają i podkreślają górną część brwi.

d) Oprawy bez ramek (patenty):

–

nieograniczone możliwości zmian wielkości i kształtu,

–

najmniej widoczne, najmniej zmieniające wygląd twarzy,

–

najlżejsze, bardzo wygodne.

Rozróżniamy 8 podstawowych kształtów opraw. Nie zawsze można je jednoznacznie

określić, najczęściej są to kształty mieszane: kształt okrągły, owalny, panto, carree, pilot,
motyla, ośmiokątny, rombu.

Głównymi elementami budowy oprawy są: tarcza, mostek i zauszniki.
Dobieranie opraw uzależnione jest od: kształtu twarzy (kształt oprawy powinien być

zgodny z anatomią twarzy), płci, wieku, koloru włosów i karnacji.
Dla przeprowadzenia analizy potrzeb, przy wyborze oprawy, najtrafniejsze są następujące
pytania: przy jakich czynnościach korzysta Pan/Pani z okularów (np.: do dali, do bliży, do
wszystkich odległości); jakie wymogi powinny spełniać nowe okulary (np.: szczególnie
lekkie, wytrzymałe, delikatne); na co należałoby zwrócić szczególną uwagę przy wyborze
nowych okularów (np.: alergie).

Kilka praktycznych rad przy doborze opraw:

–

małe oprawki korzystnie dobierać przy wysokich mocach ujemnych (redukują grubość
brzegów),

–

pełne plastikowe oprawki doskonale maskują obwodową grubość dużych mocy ujemnych,

− dla soczewek progresywnych należy pamiętać, aby oprawka posiadała odpowiednią

wielkość (taką by cała strefa progresji zmieściła się w tarczy),

–

oprawki metalowe z noskami są lepsze pod względem dopasowania ich do kształtu nosa
i w lepszy sposób pozwalają manipulować wysokością opraw.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jaka jest główna funkcja opraw okularowych? Czemu służą?

Jak dzielimy oprawy okularowe ze względu na materiał, z którego są wykonane?

Jakie są zalety opraw zamkniętych, otwartych i opraw typu patent?

Jakie są podstawowe elementy budowy oprawy okularowej?

Jakie są potrzebne informacje, aby dobrze dobrać oprawę okularową?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dopasuj odpowiednio oprawy okularowe trzem wybranym z grupy osobom.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami doboru opraw,

uzyskać niezbędne informacje potrzebne do prawidłowego doboru opraw,

ocenić anatomię twarzy, kolor włosów i karnację,

dobrać oprawę,

przedstawić nauczycielowi swoje propozycje i ich uzasadnienie oraz przedyskutować
w grupie zasady doboru oprawy okularowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– różnego rodzaju oprawki okularowe będące na wyposażeniu pracowni optycznej,
– lustro,
– poradnik dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić funkcje opraw okularowych?

2) dobrać i dopasować oprawy okularowe do kształtu głowy i twarzy

pacjenta uwzględniając jego potrzeby?

3) podzielić oprawy okularowe ze względu na materiał, z jakiego są

wykonane?

4) wymienić podstawowe elementy budowy oprawy okularowej?

5) określić zalety poszczególnych opraw okularowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Pomiary odległości źrenic

4.5.1. Materiał nauczania

Badanie pomiaru rozstawu źrenic PD (pupil distance) wykonujemy po to, aby móc

dostosować przyrządy pomiaru refrakcji (foropter, próbna oprawa okularowa) do rozstawu
źrenic osoby badanej, a także by w wykonywanych okularach środki optyczne soczewek
korekcyjnych dopasować do środków źrenic oczu. Badanie takie może być przeprowadzone
za pomocą pupillometru lub linijki optycznej.

Pomiar rozstawu źrenic do dali i bliży za pomocą linijki optycznej:

Siadamy naprzeciw badanego tak, by nasze oczy były dokładnie na wprost oczu osoby
badanej. Zamykamy jedno oko i prosimy badanego aby patrzył na otwarte oko. Następnie
przykładamy linijkę tak, aby zero podziałki znalazło się na środku źrenicy oka pacjenta
będącego na wprost oka otwartego osoby badającej i odczytujemy wartość odległości środka
źrenicy tego oka od środka nasady nosa. Analogicznie postępujemy w przypadku pomiaru
drugiego oka. Podczas pomiaru PD do bliży osoba badająca siada naprzeciw badanego
w odległości 40 cm tak, by jedno oko osoby badającej było ustawione na wprost środka nasady
nosa badanego. Drugie oko zamykamy, a badany patrzy na oko otwarte. Ustawiamy zero
z podziałki na środku źrenicy jednego oka i odczytujemy wartość na podziałce oka drugiego.

Pomiar rozstawu źrenic do dali i bliży za pomocą pupillometru. Na pupillometrze

ustawiamy odległość na jaką chcemy zmierzyć rozstaw źrenic i ustawiamy się na wprost
badanego. Przykładamy pupilometr tak, by znajdował się w płaszczyźnie ramki okularów
(osadzamy na nosie i opieramy o czoło badanego). Światło wewnątrz pupilometru jest
obiektem, który badany ma obserwować. Badamy każde oko osobno po zakryciu drugiego
oka przesłonką wbudowaną w aparat. Ustawiamy kreski w pupillometrze na środku źrenicy
badanego oka i odczytujemy wynik.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

W jakim celu wykonywany jest pomiar rozstawu źrenic?

Za pomocą jakich urządzeń pomiar ten może zostać wykonany?

Jaka jest różnica w ustawieniu oczu osoby badającej i badanej w mierzeniu PD do dali
i bliży za pomocą linijki optycznej?

W jaki sposób przeprowadza się pomiar PD przy użyciu pupillometru?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wykonaj

pomiar

rozstawu

źrenic do dali i bliży wybranej przez nauczyciela osobie

obydwoma metodami i porównaj wyniki pomiarów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami pomiaru rozstawu źrenic przy użyciu linijki i pupillometru,

przeprowadzić pomiary PD do dali,

przeprowadzić pomiary PD do bliży,

odnotować wyniki i porównać je oraz przedstawić nauczycielowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:
– linijka do pomiaru rozstawu źrenic i pupilometr,
– arkusz papieru i długopis,
– dwa

taborety.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) powiedzieć w jakim celu przeprowadza się pomiar rozstawu źrenic?

2) zmierzyć rozstaw źrenic do dali i bliży za pomocą linijki?

3) zmierzyć rozstaw źrenic do dali i bliży za pomocą pupillometru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pomiary refrakcji autorefraktometrem

4.6.1. Materiał nauczania

Autorefraktometria jest to szybkie badanie refrakcji zakończone gotowym wydrukiem

z podaną wadą wzroku, osiami cylindrów oraz rozstawem źrenic. Niekiedy refraktometr
automatyczny posiada też funkcje mierzenia promienia krzywizny i mocy refrakcji rogówki.
Osoby dorosłe, u których akomodacja jest znikoma, mogą mieć wykonane to badanie bez
porażenia akomodacji. Całkowite wyeliminowanie akomodacji podczas dokonywania
pomiarów tą metodą zazwyczaj jest niemożliwe, mogą więc pojawić się istotne błędy
w

pomiarze refrakcji, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Badanie autorekraktometrem

wykonujemy więc u dzieci i u młodych osób po porażeniu akomodacji. U młodszych dzieci
stosujemy atropinizację jak przed tradycyjną skiaskopią. W przypadku dzieci starszych
wystarczy zazwyczaj podać krople krótkodziałające bezpośrednio przed samym badaniem
(np. 1% Sol. Tropicamid 3 x co 15 min.).

Zatem refraktometria automatyczna nie może zastępować tradycyjnej skiaskopii, ale jest

bardzo pomocna jako badanie uzupełniające. Zawsze trzeba sprawdzić i zweryfikować to
badanie metodami podmiotowymi. Aby przeprowadzić badanie polecamy pacjentowi usiąść
wygodnie przed aparatem. Następnie sugerujemy, aby starał się patrzeć nieruchomo na
prezentowany obrazek. Badający obserwuje oko pacjenta na małym monitorze z drugiej
strony aparatu i za pomocą specjalnego uchwytu naprowadza tzw. „celownik” dokładnie na
centrum źrenicy. W ten sposób wykonuje kilka pomiarów refrakcji dla każdego oka
oddzielnie. Po czym wynik drukowany jest przez drukarkę wmontowaną w aparat.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób przygotowujemy dziecko do badania refrakcji metodą autorefraktometrii?
2. Dlaczego autorefraktometria nie może zastąpić metod badania podmiotowego?
3. W jaki sposób wykonujemy refraktometrię automatyczną?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie refrakcji autorefraktometrem u koleżanki/ kolegi z grupy, u 10- letniego

dziecka i osoby w wieku powyżej 40 roku życia.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami przeprowadzania refraktometrii automatycznej,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjentów do badania,
4) dziecku podać krótkodziałające krople rozszerzające źrenice i porażające akomodację np.

1% Sol. Tropicamid 3x co 15 minut, zgodnie z zasadami podawania leków do oczu,

5) posadzić wygodnie przed aparatem pierwszego pacjenta,
6) polecić pacjentowi, aby patrzył nieruchomo na prezentowany obrazek i nie przechylał

głowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) ustawić aparat przed okiem prawym i za pomocą specjalnego uchwytu naprowadzić tzw.

„celownik” dokładnie na centrum źrenicy,

8) dokonać kilka pomiarów refrakcji oka prawego,
9) podczas badania lewego oka powtórzyć dokładnie wszystkie czynności,
10) wydrukować wynik badania,
14) czynności pomiarowe powtórzyć w przypadku pozostałych pacjentów,
15) uporządkować stanowisko pracy,
16) przeanalizować wynik badania i przedstawić wnioski grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy

– autorefraktometr na stoliku z regulacją wysokości,
– taborety z regulacją wysokości,
– 1% Sol. Tropicamid,
– czyste

gaziki,

– miska

nerkowata,

– pojemnik na odpadki.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić sposób badania refrakcji metodą refraktometrii

automatycznej?

2) przeprowadzić pomiar refrakcji autorafraktometrem u osoby dorosłej?

3) przeprowadzić badanie autorafraktometrem u dziecka?

4) przedstawić i wykonać czynności, które należy wykonać przed

przystąpieniem do pomiaru autorefraktometrem u dzieci?

5) dokonać analizy wyników badania refraktometrem?

6) wykonać badanie refrakcji za pomocą autorefraktometru?

7) udokumentować i zinterpretować wyniki badania refrakcji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Recepty okularowe, pielęgnacja okularów

4.7.1. Materiał nauczania

Na recepcie okularowej powinny być zapisane następujące dane [4, s.79]:

–

imię i nazwisko pacjenta,

–

data wystawienia recepty,

–

moc korekcji do dali (sferyczna, cylindryczna, oś cylindra, ewentualnie moc pryzmatu

i jego bazę według skali TABO),

–

wartość addycji lub moc korekcji do bliży,

–

rozstaw źrenic (PD) do dali i do bliży dla każdego oka osobno (ewentualnie rozstaw
soczewek korekcyjnych, jeśli różni się on od PD w sytuacji kiedy istnieją wskazania do
korekcji pryzmatycznej),

–

odległość wierzchołkową (VD) – dotyczy to zwłaszcza korekcji powyżej -/+ 5,00 dptr.,

–

dotyczące sugerowanego rodzaju soczewek, uwagi

–

przeznaczenie przepisanej korekcji, jeśli ma ona być stosowana tylko w określonych
sytuacjach (np. do pracy z bliskich odległości).
W przypadku korekcji sferocylindrycznej można spotkać się z dwoma rodzajami zapisów:

z cylindrem dodatnim i ujemnym na przykład OP sph +1,00 cyl +1,00 ax 180° (zapis
z cylindrem dodatnim) lub ta sama korekcja wyrażona w zapisie z cylindrem ujemnym OP
sph + 2,00 cyl – 1,00 ax 90°. Aby zmienić zapis należy: algebraicznie dodać wartość sfery
i cylindra, zmienić znak cylindra na przeciwny, zmienić oś cylindra (ax) o 90°.

Korekcję do bliży można zapisywać na dwa sposoby:

Korekcja do dali:

OP sph -2,00 dptr. Add 1,00
OL sph -2,00 dprt. Add 1,00

Korekcja do bliży: OP sph - 1,00 dptr.

OL sph - 1,00 dptr.

Obydwa powyższe zapisy dotyczą tej samej wartości przepisanej korekcji.
Poza

receptą okularową badany, któremu zaleca się noszenie korekcji optycznej powinien

otrzymać instrukcję używania okularów i pielęgnowania soczewek okularowych. Oto kilka
zaleceń:
–

okulary należy używać zgodnie z założeniem producenta oraz z zaleceniami specjalisty.

–

wszelkiego rodzaju regulacje i dopasowywania należy dokonywać w punkcie sprzedaży.

–

dla uniknięcia deformacji należy unikać zdejmowania okularów jedną ręką.

–

nie wolno odkładać okularów soczewkami okularowymi w stronę podłoża.

–

okulary należy chronić przed działaniem wysokich, jak i niskich temperatur, powinny być
przechowywane w futerale w temperaturze od −10°c do +35°c.

–

okulary należy chronić przed działaniem substancji aktywnych chemicznie (alkohol,
aceton, opary chemiczne, lakiery).

–

okulary należy przechowywać w twardym futerale.

–

do pielęgnacji i czyszczenia soczewek okularowych należy używać środków specjalnie do
tego przeznaczonych, bieżącej wody i neutralnych zwykłych detergentów płynnych,
następnie osuszać miękką i czystą ściereczką do tego celu przeznaczoną.

–

nie wolno używać żadnych chemicznych środków rozpuszczających lub żrących, aby nie
zmienić optycznych lub mechanicznych własności soczewek.

–

nie wolno czyścić soczewek okularowych na sucho.

–

w przypadku korekcji pryzmatycznej (soczewek pryzmatycznych Fresnela) soczewki
należy płukać w łagodnym strumieniu wody. Jeśli po wypłukaniu okulary nadal będą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabrudzone, wówczas można wyczyścić rowki przy użyciu miękkiego pędzla lub
szczoteczki. Następnie można osuszyć soczewki delikatnie miękką szmatką.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Wymień dane jakie powinna zawierać recepta okularowa?

Jak przeliczyć zapis z cylindrem ujemnym korekcji sferocylindrycznej na zapis
z cylindrem dodatnim?

Czym różni się przedstawienie mocy okularów do bliży w formie wartości korekcji do
dali i addycji od przepisania wartości korekcji do bliży?

Jakie znasz wskazówki dotyczące pielęgnacji okularów?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Zapisz

poniższe wartości korekcji w cylindrze dodatnim:

sph + 3,50 cyl -1,00 ax 35°

sph – 2,75 cyl -0,50 ax 90°

sph +0,50 cyl -2,00 ax 170°

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z zasadami przeliczania korekcji sferocylindrycznej,

dokonać przeliczeń i przedstawić nauczycielowi wyniki,

przedyskutować w grupie zasady przeliczenia zapisów sferocylindrycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

długopis,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Udziel wybranej osobie w grupie informacji na temat sposobów pielęgnacji okularów

soczewkowych, pryzmatycznych i z naklejoną folią pryzmatyczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z informacjami na temat sposobów pielęgnacji różnego typu okularów,

przedstawić sposoby pielęgnacji okularów wybranej w grupie osobie,

wziąć udział w dyskusji na temat zasad prawidłowej pielęgnacji okularów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić dane, które powinny znajdować się na recepcie okularowej?

2) dokonać przeliczenia korekcji sferocylindrycznej z zapisu w cylindrze

dodatnim na zapis z cylindrem ujemnym i odwrotnie?

3) przedstawić czym różni się przedstawienie mocy okularów do bliży

w formie wartości korekcji do dali i addycji od przepisania wartości
korekcji do bliży?

4) przedstawić zasady prawidłowego użytkowania okularów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Higiena i ochrona narządu wzroku

4.8.1. Materiał nauczania

Postęp techniczny i cywilizacyjny niewątpliwie wpływa na sposób eksploatacji naszego

układu wzrokowego. Wzrastające wymagania względem efektów naszej pracy powodują, iż
więcej czasu musimy spędzać pracując przy komputerze, w szkodliwych dla naszego układu
wzrokowego warunkach oświetleniowych czy w klimatyzowanych pomieszczeniach. Takie
realia przyczyniły się do rozwoju badań związanych z określeniem higienicznych warunków
pracy wzrokowej. Istnieje wiele czynników, które w mniejszym lub w większym stopniu
wpływają na komfort pracy układu wzrokowego. Do podstawowych możemy zaliczyć
[6, s.113]:
1. Oświetlenie miejsca pracy. Rodzaj, jak i ilość padającego światła na nasze stanowisko
pracy ma bardzo duże znaczenie. Zasadniczo wyróżnia się:

Oświetlenie dzienne, które jest najkorzystniejsze dla oczu a jego tolerancja przez narząd

wzroku wynosi 10 000Lx. Ilość światła w pomieszczeniu zależy od powierzchni i lokalizacji
okien. Przyjmuje się, że stosunek powierzchni okna do powierzchni podłogi powinien
wynosić co najmniej 1:5. Istotna kwestią jest także utrzymanie okien w czystości.

Oświetlenie elektryczne jest tolerowane przez narząd wzroku w ilości 5000Lx. Dla pracy

wzrokowej ważne jest odpowiednie umieszczenie źródeł światła np. żarówkę 50W należy
umieścić z odległości 0,5m podczas wykonywania precyzyjnych czynności. Abażur
osłaniający żarówkę powinien być nieprzeźroczysty, Jeśli źródło światła nie oświetla
dostatecznie dobrze całego pomieszczenia należy umieścić w nim dodatkowe źródła światła
najlepiej skierowane na jasne płaszczyzny (np. sufit).

Oświetlenie sztuczne stanowi dość powszechnie stosowane w dzisiejszych czasach

oświetlenie jarzeniowe. Źródło światła powinno być umieszczone w górze, osłonięte kloszem
lub matowymi osłonami. Lamp jarzeniowych nie powinno stawiać się na stanowiskach
pracy, ze względu na szkodliwe promieniowanie UV, które drażni spojówki.
Przyjmuje się, że:
–

Do czytania i pisania w klasach szkolnych konieczne jest oświetlenie wynoszące co

najmniej 100Lx.

–

W pracy laboratoryjnej oświetlenie powinno wynosić 200Lx.

–

Na salach operacyjnych potrzebne jest oświetlenie rzędu 300Lx.

–

Górnikom w kopalniach potrzebne jest oświetlenie 10- 20Lx.

–

Wykonując czynności stolarskie, ślusarskie stanowisko winno być oświetlone 40- 60Lx.

2. Kolorystyka miejsca

pracy decyduje o jasności pomieszczenia zatem także o komforcie

pracy wzrokowej. Ściany białe odbijają 80% światła, kolor kremowy powierzchni powoduje
odbicie światła w 60-70%, najmniej światła odbijają powierzchnie o zabarwieniu ciemnym.
Urządzając miejsce pracy należy mieć zatem na uwadze lokalizację pomieszczenia, położenie
i wielkość okien w celu dostosowania odpowiedniego koloru ścian. Ponadto w klasach, czy
pracowniach laboratoryjnych należy unikać stosowania błyszczących mebli.
3. Pozycja ciała i odległość oczu od wykonywanych czynności ma duże znaczenie
szczególnie, kiedy tryb naszej pracy jest bierny przez kilka godzin dziennie. Przyjmuje się, że
prawidłowa odległość pracy wzrokowej wynosi 30–40 cm.

W ostatnim czasie wprowadzono pojęcie syndromu widzenia komputerowego, które

oznacza zespół objawów wzrokowych wynikających z długotrwałej pracy przed komputerem.
Tymi objawami są:

uczucie suchości oczu, kłopoty z ostrością wzroku, bóle głowy, karku,

pleców, nadgarstków, senność i apatia. W celu uniknięcia powyższych dolegliwości należy
odpowiednio zaprojektować stanowisko pracy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Oświetlenie: bardzo dobrze, gdy monitor znajduje się w pomieszczeniu, którego okna
wychodzą na północ. W innych przypadkach należy umieścić w oknach szczelne żaluzje.
Polska Norma PN-84/E-02033-sztuczne oświetlenie powinno mieć natężenie od 300 do
700Lx, klawiatura powinna być oświetlona 500Lx. Źródło światła nie powinno znajdować
się w polu widzenia operatora komputera i światło powinno być rozproszone (punktowe
źródła światła powodują powstawanie odbić i olśnień).

–

Stanowisko: idealna sytuacja występuje, gdy monitor stoi bokiem do okna, niewskazane
jest stawianie monitora naprzeciw okna i tyłem do niego. Gdy występuje taka sytuacja,
należy ustawić przegrody wokół stanowiska pracy chroniące przed światłem słonecznym
i refleksami docierającymi do oczu i monitora. Za monitorem powinno znajdować się
stonowane tło (można odpowiednio podświetlić ścianę lub powiesić plakat/obraz). Blat
biurka powinien mieć matową powierzchnię. Ekran monitora powinien znajdować się
w odległości 60–70cm od oczu, a jego powierzchnia powinna być pochylona pod kątem
10–20°. Centrum monitora powinno znajdować się od 10 do 23cm poniżej linii wzroku.

–

Optymalne parametry monitora są wówczas jeśli odświeżanie monitora ustawione jest na
częstotliwość większą niż 85Hz, obraz będzie odbierany wtedy jako bardziej jednolity
przez to mniej męczący dla oczu. Rozdzielczość dostosowana tak by wszystkie elementy
obrazu były wyraźne i czytelne. Podczas pracy na edytorach tekstu istotne znaczenie ma
wielkość czcionki (pracowanie na czcionce mniejszej niż 8 punktów nie jest wskazane,
idealna wielkość to 12 punktów).Teksty dobrze jest pisać przy użyciu tradycyjnych
czcionek Arial lub Times New Roman, nietypowe czcionki zmuszają oczy do wysiłku.

–

Stosowanie korekcji do pracy przed komputerem jeśli wymaga tego stan układu
wzrokowego jest niezwykle istotne. Warto stosować w przypadku osób ze
starczowzrocznością soczewki okularowe przeznaczone do pracy w bliży i odległościach
pośrednich, pozwoli to zapewnić komfort patrzenia w standardowej odległości czytania
i na ekranie monitora. Dodatkowo soczewki okularowe powinny posiadać powłokę
antyrefleksyjną.
Kształtowanie odpowiednich zachowań profilaktycznych zmierzających do stosowania

zasad higieny wzrokowej wśród naszego społeczeństwa jest niezwykle ważne. Dlatego
szczególnie osoby wykonujące zawody medyczne powinny być obligowane do
uświadamiania pacjentów i zwracania ich uwagi na ważność monitorowania stanu układu
wzrokowego, co pomoże w zapobieganiu powstawania niepożądanych dolegliwości z jego
strony.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wpływają na pracę wzrokową?
2. Jakie znasz normy oświetleniowe obowiązujące w znanych Ci rodzajach pracy

wzrokowej?

3. Przedstaw znane Ci rodzaje oświetlenia?
4. Jakie

dolegliwości związane są z syndromem widzenia komputerowego?

5. Jakie zasady należy stosować, aby zminimalizować wpływ pracy przed komputerem na

stan układu wzrokowego?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj ulotkę zawierającą informacje na temat prawidłowych warunków pracy

wzrokowej dziecka odrabiającego lekcje w domu przy użyciu komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi przy zachowaniu prawidłowych warunków

podczas pracy przy komputerze,

2) przeanalizować treść zadania,
3) zaprojektować ulotkę,
4) przedstawić i przedyskutować swój projekt w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy

– linijka,
– długopis i ołówek,
– arkusze papieru formatu A4,
– komputer i drukarka,
– poradnik dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na pracę wzrokową?

2) określić normy oświetleniowe obowiązujące w znanych Ci rodzajach

pracy wzrokowej?

3) przedstawić dolegliwości związane są z syndromem widzenia

komputerowego?

4) opisać zasady, które należy stosować, aby zminimalizować wpływ

pracy przed komputerem na stan układu wzrokowego?

5) zaprojektować stanowisko pracy przed komputerem?

6) udzielić informacji pacjentowi na temat obowiązujących zasad
higieny

wzrokowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Soczewki kontaktowe

4.9.1. Materiał nauczania

Soczewka kontaktowa znana również pod nazwą szkła kontaktowego jest to element

optyczny służący do korekcji wad wzroku, który umieszczany jest bezpośrednio na gałce
ocznej (na jej przedniej części, jaką stanowi rogówka). Soczewki kontaktowe mogą być
noszone w trybie dziennym, dwutygodniowym, miesięcznym, kwartalnym, półrocznym,
rocznym jak i w trybie przedłużonym (do 30 dni i nocy bez zdejmowania) [11]. Powinny być
dobierane przez specjalistę. Parametrami opisującymi soczewki kontaktowe są: jej moc
korygująca wadę wzroku, promień krzywizny (BC), średnica (DIA). Im mniejszy promień
krzywizny soczewki tym jej konstrukcja jest bardziej stroma przy stałej wielkości średnicy.
Dobierając odpowiednie parametry soczewki wpływamy na jej dopasowanie. Soczewki
kontaktowe dzielimy na twarde (gazoprzepuszczalne) i miękkie (hydrożelowe, silikonowo-
hydrożelowe). Soczewki kontaktowe znajdują zastosowanie w korekcji wad wzroku takich
jak: krótkowzroczność i nadwzroczność (sferyczne soczewki kontaktowe), astygmatyzm
(toryczne soczewki kontaktowe), starczowzroczność (soczewki kontaktowe dwuogniskowe,
progresywne lub poprzez monowizje, czyli korekcje jednego oka do dali a drugiego do bliży).
Najnowszą generację soczewek kontaktowych stanowią miękkie soczewki silikonowo-
hydrożelowe, których bardzo wysoka przepuszczalność tlenu chroni oczy przed skutkami
niedotlenienia. To dzięki nim pojawiła się możliwość bezpiecznego spania w soczewkach
nawet do 30 dni i nocy.

Podstawowa różnica miedzy okularami a soczewkami kontaktowymi wynika z odległości

wierzchołkowej [8]. Z samej nazwy soczewki kontaktowej wnioskujemy, że leży ona
bezpośrednio na gałce ocznej (odległość wierzchołkowa wynosi zero); podczas gdy okulary
znajdują się w pewnej odległości od oczu (odległość wierzchołkowa waha się od 10 do
16mm.). Powoduje to, że od mocy 3,50 dptr. w górę soczewki kontaktowe posiadają inną
wartość mocy niż soczewki okularowe. Soczewki minusowe wartość mniejszą, a soczewki
plusowe wartość większą w porównaniu z okularami. Przy obliczeniu zmiany mocy soczewek
okularowych na kontaktowe można skorzystać z odpowiednich tablic przeliczeniowych.
Istnieje szereg różnic pomiędzy korekcją okularową a kontaktową. Soczewki kontaktowe są
wygodną i bezpieczną formą korekcji wad wzroku szczególnie podczas uprawianiu sportu.
Nawet przy wysokiej korekcji pozostają one bardzo cienkie. Nie ulegają zaparowywaniu
i zalaniu deszczem tak jak szkła okularowe. Zapewniają one pełne i nieograniczone pole
widzenia, brak zniekształceń obrazu szczególnie w części peryferyjnej tak jak ma to miejsce
u osób noszących okulary, co szczególnie jest dokuczliwe przy wysokich mocach. Nie ma
określonych granic wiekowych, co do aplikacji soczewek kontaktowych. Przy
różnowzroczności pozwalają one uniknąć zróżnicowanej grubości szkieł okularowych
i wykluczyć różnice wielkości obrazów powstających na siatkówce każdego oka. Soczewki
kontaktowe powodują naturalny wygląd oczu bez efektu ich powiększenia lub pomniejszenia,
jak ma to miejsce przy wysokiej korekcji okularowej u dalekowidzów i krótkowidzów. Dają
możliwość zmiany koloru oczu, możliwość noszenia okularów przeciwsłonecznych a niektóre
z nich posiadają filtr UV zapewniający dodatkową ochronę przed promieniowaniem
ultrafioletowym. Ryzyko związane z użytkowaniem soczewek kontaktowych związane jest
najczęściej z niedotlenieniem rogówki i możliwością wystąpienia powikłań spojówkowych
i rogówkowych. Najnowsze soczewki silikonowo-hydrożelowe o dużej przepuszczalności
tlenu ryzyko to minimalizują. Niestety noszenie soczewek kontaktowych nie zawsze jest
możliwe. Dla osób z zespołem suchego oka, chorych na cukrzycę lub pracujących w

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warunkach dużego zapylenia wskazana jest korekcja okularowa. Noszenie soczewek w trybie
dziennym wiąże się z ich codzienną pielęgnacją. Okulary z kolei poprzez wielorakość
kształtów i kolorów mogą być traktowane jako element zdobniczy wpływający często na
wizerunek osoby. Stanowią też one zabezpieczenie przed uszkodzeniami mechanicznymi
oczu.

Głównym zadaniem soczewek kontaktowych jest korekcja wad wzroku. Posiadają one

jednak dodatkowe możliwości [11]. Jedną z nich jest funkcja kosmetyczna. Takie soczewki
stosowane są w celu zamaskowania defektów kosmetycznych takich jak blizny rogówki,
a także w przypadku braku lub uszkodzenia tęczówki. Istnieje duża gama soczewek
kolorowych pozwalająca podkreślić naturalny kolor oka lub zmienić go na inny. Istnieją także
soczewki kontaktowe pełniące funkcje obturatorów. Stosowane są one w przypadku kiedy
istnieją wskazania do obturacji, a pacjent nie poddaje się standardowym metodom okluzji.
Soczewki posiadają także funkcję terapeutyczną kiedy służą jako opatrunek. W tym
przypadku stosuje się soczewki o dużej gazoprzepuszczalności, aby dostęp tlenu dla gojącej
się rogówki był jak największy. Stosowane obecnie soczewki silikonowo-hydrożelowe można
pozostawić na oku przez noc. Celem ich jest złagodzenie bólu związanego ze zmianami na
rogówce, ochrona uszkodzonej rogówki, a także przyspieszenie procesu gojenia. Soczewki
kontaktowe mają jeszcze specjalne zastosowanie w ortokeratologii, kiedy to zakładanie
soczewek o specjalnej konstrukcji na noc redukuje krótkowzroczność co powoduje, że
korekcja wady wzroku w ciągu dnia nie jest potrzebna lub znacznie zminimalizowana.

Nosząc soczewki kontaktowe trzeba pamiętać o podstawowych zasadach użytkowania

i właściwej ich pielęgnacji [11]. Bardzo ważne jest, aby przestrzegać określonego czasu
i trybu noszenia. Nie należy samemu przedłużać czasu noszenia (może dojść do pogorszenia
się parametrów soczewek) i nie wolno spać w soczewkach do tego celu nie przeznaczonych.
Spanie w soczewkach przeznaczonych do noszenia w trybie dziennym redukuje ilość tlenu
docierającego do rogówki. Przestrzeganie tego ma kluczowe znaczenie dla zdrowia oczu.
Dotknięcie soczewek zawsze powinno poprzedzać umycie, opłukanie i wysuszenie rąk.
Dobrze jest ręce wytrzeć ręcznikiem nie pozostawiającym pyłków, by nie przedostały się one
na soczewki. Wskazane jest by zakładać i ściągać soczewki w tej samej kolejności w celu
uniknięcia pomyłki. Do pielęgnacji soczewek należy używać

świeżych, nie

przeterminowanych płynów. Istniej kilka rodzajów płynów do pielęgnacji soczewek. Jednak
najbardziej rozpowszechnione są płyny wielofunkcyjne, które czyszczą, dezynfekują
i nawilżają soczewki. Nie należy przechowywać soczewek w samej soli fizjologicznej. Sól
fizjologiczna nie uchroni ich od zanieczyszczeń, które mogą doprowadzić do stanu zapalnego
oczu. Płyny do czyszczenia soczewek miękkich nie powinny być przeznaczone do
pielęgnacji sztywnych soczewek kontaktowych. Nigdy nie należy płukać soczewek w wodzie
z kranu, ponieważ znajdujące się w wodzie wodociągowej zanieczyszczenia mogą
spowodować zakażenie lub uraz oczu.

Wkładając każdą soczewkę do odpowiedniej komory

pojemniczka do ich przechowywania należy upewnić się, że soczewki są całkowicie
zanurzone w płynie. Soczewki pozostawione bez płynu w pojemniku wyschną i staną się
kruche, co może doprowadzić do ich popękania.

Czyszczenie, spłukiwanie i dezynfekcja są

niezbędne zawsze, gdy soczewki są zdjęte i będą powtórnie założone. Nigdy nie należy
używać dwukrotnie tego samego płynu do przechowywania soczewek. Płynów do soczewek
nie należy ze sobą mieszać. Należy regularnie czyścić pojemniczek do przechowywania
soczewek. W pojemniczkach mogą rozwijać się bakterie, dlatego po wyjęciu soczewek
pojemnik powinien być wyczyszczony i wypłukany sterylnym płynem, a następnie
pozostawiony otwarty aż do momentu kiedy wyschnie. Pojemniczki należy wymieniać
regularnie, w odstępach czasu określonych przez ich producenta lub specjalistę. Nigdy nie
należy płukać pojemniczka wodą z kranu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W książeczkach pacjenta wydawanych przez producentów soczewek są zaprezentowane

różne metody zakładania i zdejmowania soczewek kontaktowych. Przed założeniem soczewki
należy dokładnie umyć i wysuszyć ręce. Soczewkę kontaktową umieszczamy na opuszce
palca wskazującego ręki dominującej. Palcem środkowym tej samej ręki przytrzymujemy
powiekę dolną oka na które zakładamy soczewkę, palcami drugiej ręki przytrzymujemy
powiekę górną. Następnie wolnym ruchem zbliżamy palec wskazujący z soczewką
w kierunku oka (rogówki). Po czym delikatnie odsuwamy palec i upewniamy się, że
soczewka pozostała na oku. Patrzymy w lewo, w prawo, w górę i w dół i zwalniamy powiekę
dolną a następnie górną. Po kilku mrugnięciach soczewka powinna sama ustawić się na oku.
Jeżeli podczas zakładania zdarzy się upuścić soczewkę to przed założeniem należy ją
przemyć płynem do dezynfekcji. Identyczna procedura zakładania jest w przypadku drugiego
oka. Zdejmowanie soczewek kontaktowych również poprzedza dokładne umycie
i wysuszenie rąk. Ponownie palec środkowy ręki dominującej odciąga powiekę dolną a palce
drugiej ręki przytrzymują powiekę górną. Następnie kciukiem i palcem wskazującym
delikatnie zdejmujemy soczewkę z oka i umieszczamy w pojemniku z płynem. Czynność
należy powtórzyć dla drugiego oka. Zakładając soczewkę drugiej osobie odpowiednio
przytrzymujemy jej powieki (identycznie jak w przypadku własnej aplikacji). Każemy jej
patrzeć w stronę własnej nasady nosa (okiem lewym patrzy w prawo, prawym w lewo)
i zakładamy soczewkę na odsłoniętą cześć twardówki. Prosimy tą osobę by spojrzała prosto,
w górę i w dół, następnie zwalniamy powiekę dolną i górną. Jeżeli zdejmujemy soczewkę
drugiej osobie to procedura przebiega tak samo do momentu kiedy osoba spogląda w stronę
nasady nosa. Następnie palcem wskazującym przesuwamy soczewkę na odsłoniętą część
twardówki i dwoma palcami (kciukiem i palcem wskazującym) wyciągamy soczewkę.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co nazywamy soczewką kontaktową i jakie są jej funkcję?

Jakie są rodzaje i tryby noszenia soczewek kontaktowych?

Jakie wady wzroku mogą być korygowane za pomocą soczewek kontaktowych?

Jakie podstawowe parametry opisują soczewkę kontaktową?

Jakie są najistotniejsze różnice pomiędzy korekcją okularową i kontaktową?

Jakie znasz zalety i wady soczewek kontaktowych?

Kto nie jest dobrym kandydatem do noszenia soczewek kontaktowych?

Jakie są dodatkowe funkcje soczewek kontaktowych?

Jakie soczewki można stosować w przypadku wrodzonego ubytku tęczówki?

10.

Jakie soczewki kontaktowe stosować w przypadku kiedy istnieją wskazania do obturacji?

11.

czym należy pamiętać podczas pielęgnacji soczewek kontaktowych?

12.

Jakie są kolejne etapy zakładania soczewki kontaktowej sobie i drugiej osobie?

13.

Jakie są kolejne etapy zdejmowania soczewki kontaktowej sobie i drugiej osobie?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i opisz parametry soczewki kontaktowej zaprezentowanej przez nauczyciela.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać zaprezentowane soczewki kontaktowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapoznać się z oznaczeniami parametrów opisujących soczewki kontaktowe,

przedstawić swoje propozycje nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– różnego rodzaju soczewki kontaktowe
– poradnik dla ucznia i katalogi z soczewkami kontaktowymi.

Ćwiczenie 2

Przećwicz na wybranej przez nauczyciela osobie procedurę zakładania i zdejmowania

soczewki kontaktowej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z procedurą zakładania i zdejmowania soczewek kontaktowych,

wykonać zabiegi higieniczne niezbędne do przeprowadzenia ćwiczenia,

przygotować stanowisko do aplikacji soczewek kontaktowych,

przygotować wybraną osobę do aplikacji soczewek kontaktowych,

zaaplikować soczewkę po czym zdjąć ją,

wyjaśnić zasady pielęgnacji soczewek kontaktowych.

Tekst przewodni do ćwiczenia:
Informacje (pytania prowadzące):
1. Co to jest soczewka kontaktowa?
2. Jakie

są rodzaje soczewek kontaktowych?

3. W jakim trybie można nosić soczewki kontaktowe?
4. Jakie parametry opisują soczewkę kontaktową?
5. Jakie znasz zalety i wady soczewek kontaktowych w porównaniu z okularami?
6. Jakie znasz specjalne zastosowania soczewek kontaktowych?
7. Opisz

procedurę aplikacji i zdejmowania soczewek kontaktowych?

8. Jakie zasady muszą być zachowane w prawidłowym użytkowaniu soczewek

kontaktowych

Planowanie (pytania prowadzące):
1. Jaką korekcję nosi osoba, której będzie aplikowana soczewka i jaki jest promień jej

rogówki?

2. Jak przygotujemy pacjenta do aplikacji?
3. W jaki sposób przeprowadzamy aplikację i zdjęcie soczewki kontaktowej?
4. Jakich informacji udzielimy pacjentowi odnośnie zasad postępowania w przypadku

pielęgnacji soczewek?

Ustalanie
1. Ustalenie korekcji pacjenta i promienia jego rogówki.
2. Ustalenie rodzaju aplikowanej soczewki kontaktowej.
3. Ustalenie sposobu aplikacji i zdjęcia soczewki.
4. Ustalenie sposobu przekazania informacji odnośnie pielęgnacji soczewek.
Wykonanie
1. Przygotuj soczewki i stanowisko ćwiczeniowe do aplikacji.
2. Przygotuj pacjenta do aplikacji.
3. Zaaplikuj

soczewkę kontaktową zgodnie z procedurą aplikacji.

4. Zdejmij

soczewkę kontaktową..

5. Udziel informacji pacjentowi na temat prawidłowej pielęgnacji soczewek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Uporządkuj stanowisko pracy.
Sprawdzanie
1. Czy soczewki zostały właściwie dobrane do parametrów oka pacjenta?
2. Czy soczewki i pomieszczenie zostało właściwie przygotowane?
3. Czy wszystkie czynności podczas aplikacji zostały wykonane prawidłowo?
4. Czy pacjentowi zapewniono bezpieczeństwo?
5. Czy udzielono wyczerpującej instrukcji pacjentowi na temat zasad prawidłowej

pielęgnacji soczewek?

Analiza końcowa
1. Który element zadania sprawiał Ci najwięcej trudności?
2. Co

chciałbyś poprawić, wykonując zadanie ponownie?

Wyposażenie stanowiska pracy:

– książeczka pacjenta (z informacjami o wadzie refrakcji i promieniu krzywizny rogówki

pacjenta),

– soczewki

kontaktowe,

– lusterko

stojące,

– dostęp do bieżącej wody.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić pojęcie soczewki kontaktowej i jej funkcji?

2) określić rodzaje soczewek, parametry je charakteryzujące i tryb ich

noszenia?

3) wymienić rodzaje wad wzroku korygowane przez soczewki

kontaktowe?

4) wymienić różnicę pomiędzy korekcją okularową i kontaktową?

5) wymienić zalety soczewek kontaktowych?

6) wymienić przeciwwskazania do noszenia soczewek kontaktowych?

7) wymienić dodatkowe zastosowanie soczewek kontaktowych?

8) określić w jakich przypadkach stosować soczewki kosmetyczne?

9) określić w jakich przypadkach stosować soczewki opatrunkowe?

10) wyjaśnić czym zajmuje się ortokeratologia?

11) wymienić istotne wskazówki pielęgnacji soczewek kontaktowych?

12) zaaplikować soczewkę kontaktową sobie i drugiej osobie?

13) zdjąć soczewkę kontaktową sobie i drugiej osobie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Układy powiększające i ich zastosowanie w pomocach dla
słabowidzących

4.10.1. Materiał nauczania

Podstawową funkcją układów powiększających jest zwiększenie kąta widzenia pod jakim

obserwowany jest obiekt. Wśród przyrządów powiększających wyróżniamy między innymi:
lupy, lunety, lornetki i mikroskopy [13, s.103].

Lupa

to soczewka skupiająca o krótkiej ogniskowej służąca do oglądania małych

przedmiotów. Przedmiot umieszczamy zawsze przed ogniskiem soczewki.

Wzór na powiększenie, jakie daje lupa jest następujący:

p = (d / f) + 1
gdzie:
d – odległość dobrego widzenia (d~25cm), f – ogniskowa lupy.

Wzór ten jest jednak odpowiedni tylko dla sytuacji, gdy lupa znajduje się w takiej odległości
od przedmiotu, by obraz pozorny był dostrzegany w odległości najlepszego widzenia.

W informacji od producentów często spotykamy się z powiększeniem określonym poprzez
podzielenie mocy lupy (podanej w dioptriach) przez 4 i dodanie do tego wyniku 1. Na
przykład zgodnie z tym lupa o mocy +20,00 dptr. daje powiększenie sześciokrotne. Należy
także pamiętać, iż istnieje zależność między powiększeniem a polem widzenia, czyli
obszarem przedmiotu który jest widziany przez lupę: im większe powiększenie tym pole
widzenia przedmiotu jest bardziej zawężone.

Luneta to przyrząd optyczny w formie rury zakończonej z jednej strony obiektywem

refrakcyjnym (tj. soczewkowym), a z drugiej strony okularem. Wyróżnia się tzw. lunety
ziemskie (dające obraz prosty: posiadające optyczny układ odwracający i okular skupiający),
lunety galileuszowskie (posiadające tylko okular rozpraszający, dające obraz prosty
powiększony) oraz lunety astronomiczne (inaczej keplerowskie) dające obraz odwrócony.
Luneta do obserwacji astronomicznych zbudowana jest z jednosoczewkowego obiektywu
(soczewka skupiająca) i okularu będącego soczewką rozpraszającą. Powiększenie kątowe p
dla prostej lunety (zarówno galileuszowskiej, jak i keplerowskiej) wyraża się wzorem:
p = f

/ f

gdzie:
f

– ogniskowa obiektywu, f

– ogniskowa okularu.

Powiększenie lunety nie może być zwiększane dowolnie przez zastosowanie okularów
o coraz krótszych ogniskowych. Warunkuje je zdolność rozdzielcza obiektywu ograniczona
zjawiskami dyfrakcyjnymi zależnymi od wielkości źrenicy wejściowej (d).

Lornetka to przyrząd optyczny zbudowany z dwóch równoległych lunet, ze względu na

szczegóły rozwiązań optycznych wyróżnia się kilka rodzajów lornetek.
1) Lornetka Galileusza posiada obiektyw skupiający oraz rozpraszający okular, jej zaletą

jest mała liczba elementów optycznych, prosty (nie odwrócony) obraz, duża jasność, wadą
jest małe pole widzenia ograniczające w praktyce powiększenie (na ogół mniej niż 3-
krotne). Taką konstrukcję posiadają zazwyczaj tzw. lornetki teatralne lub morskie.

2) Lornetka pryzmatyczna posiada zarówno okular, jak i obiektyw o dodatniej ogniskowej

(skupiającej), pomiędzy nimi znajduje się układ pryzmatyczny (tzw. pryzmaty Porro)
umożliwiający otrzymanie prostego (nie odwróconego) obrazu. Konieczność
umieszczenia układu pryzmatycznego powoduje dodatkowe rozsunięcie obiektywów, co

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poprawia stereoskopowość obrazu, zaletą lornetek pryzmatycznych jest możliwość
uzyskiwania dużych, jasnych obrazów o powiększeniach rzędu 7÷20, wadą jest bardziej
złożona i cięższa konstrukcja. Takie lornetki są stosowane jako lornetki polowe.

3) Lornetka nożycowa posiadająca obiektywy rozsunięte na znaczną odległość, na

peryskopowych ramionach. Układem odwracającym może być układ soczewkowy.
Lornetki takie stosuje się dla uzyskania silnie stereoskopowych i znacznie powiększonych
(>15) obrazów (służą też jako dalmierze optyczne), ich główną wadą jest nieporęczność
i ciężar.

Mikroskop optyczny to przyrząd służący do uzyskiwania silnie powiększonych obrazów

małych przedmiotów. Zasadniczo zbudowany jest z tubusu zawierającego na swoich końcach
okular i obiektyw (oba działające jak soczewki skupiające). Ponadto mikroskop optyczny
posiada układ oświetlenia preparatu, kondensor i stolik preparatowy (czasami wyposażony
w

mikromanipulator). Obiektyw mikroskopu optycznego daje rzeczywisty, odwrócony

i powiększony obraz przedmiotu, okular pełni rolę lupy, przez którą ogląda się obraz dawany
przez obiektyw. Obraz oglądany w okularze jest obrazem pozornym i silnie powiększonym,
powiększenie kątowe mikroskopu optycznego wyraża się wzorem:

w=(xD) / (fF)

gdzie x – długość rury tubusa, D – odległość dobrego widzenia (250mm), f i F odpowiednio:
ogniskowa obiektywu i okularu.
Przy znanych oddzielnie powiększeniach okularu i obiektywu powiększenie mikroskopu
optycznego jest iloczynem tych powiększeń:

= P

•P

gdzie P

– powiększenie mikroskopu, P

– powiększenie obiektywu, P

– powiększenie

okularu.
W praktyce stosuje się powiększenia od kilkudziesięcio- do ponad tysiąckrotnych.

Układy powiększające znajdują zastosowanie szczególnie w pomocach optycznych dla

słabowidzących.

Słabowidzenie może być spowodowane utratą centralnego lub obwodowego pola

widzenia. W zależności od przyczyn osłabienia widzenia stosuje się odpowiednie pomoce
optyczne i nieoptyczne zapewniające możliwość wykonywania codziennych czynności mimo
upośledzenia funkcji wzroku.
1. Słabowidzenie spowodowane utratą centralnego pola widzenia [7].

a) Objawy: obniżenie ostrości wzroku, zaburzenie widzenia barwnego, zaburzenie

postrzegania kontrastu.

b) Najczęstsze przyczyny: starcze zwyrodnienie plamki (AMD), niedorozwój plamki,

dystrofia czopkowa, choroba Stargardta, cukrzyca, stany zapalne i urazy plamki.

c) Pomoc: podstawową zasadą w doborze pomocy optycznych jest powiększenie obrazu

siatkówkowego i wytworzenie fiksacji pozaplamkowej (poza mroczkiem centralnym).
Najczęściej stosowanymi pomocami optycznymi są tutaj:

monookulary,

lornetki

jedno- i obuoczne,

dodatnie soczewki asferyczne o dużej mocy, lupy,

nakładki

powiększające,

okulary lornetkowe.

Wśród pomocy nieoptycznych wyróżniamy:

powiększalniki telewizyjne,

komputery z właściwym oprogramowaniem.

2. Słabowidzenie spowodowane utratą obwodowego pola widzenia [7].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) Objawy: dezorientacja i ograniczenie poruszania spowodowane zaburzeniem

koordynacji wzrokowo-ruchowej, pogorszenie ostrości wzroku, zaburzenie widzenia
barwnego, zaburzenie widzenia o zmierzchu, zaburzenie postrzegania kontrastu.

b) Najczęstsze przyczyny: jaskra, zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, schorzenia

naczyniówki.

c) Pomoc:

podstawową zasadą w doborze pomocy optycznych jest pomniejszenie obrazu

siatkówkowego i skierowanie go na plamkę lub przesunięcie obrazu siatkówkowego
poza mroczek bez jego pomniejszania (np. soczewkami pryzmatycznymi Fresnela).
Najczęściej stosowanymi pomocami optycznymi są tutaj:

folie pryzmatyczne Fresnela,

lunetki Galileusza. Wśród pomocy nieoptycznych wyróżniamy: linijki umieszczane
pod tekstem, znaki dotykowe.

3. Słabowidzenie spowodowane upośledzeniem poczucia kontrastu (często towarzyszy

powyższym zaburzeniom).
a) Objawy: nie możność wyróżniania elementów z tła, osłabiona ostrość wzroku.
b) Najczęstsze przyczyny: jaskra, neuropatia niedokrwienna.
c) Pomoc:

podstawową zasadą w doborze pomocy optycznych jest powiększenie obrazu

siatkówkowego oraz stosowanie oświetlenia o szerokim spektrum. Najczęściej
stosowanymi pomocami są tutaj: filtry barwne (żółte, bursztynowe).

W ofercie większości specjalistycznych placówek dla słabowidzących pojawia się wiele

rodzajów lup. W zależności od warunków, w których mają być one stosowane lub od
sprawności manualnej pacjenta wyróżniamy [4, s.101]:
–

lupy ręczne o różnym powiększeniu mogą być stosowane przez osoby, które potrafią
utrzymać je w ręku na czas pracy wzrokowej. Ważne jest, aby używać lup ręcznych
w odległości od oka zbliżonej do ich ogniskowej obrazowej.

–

lupy stojące i nasadzane przeznaczone są dla pacjentów z drżeniem rąk o zredukowanej
zdolności koordynacji manualnej. Czytanie przez te lupy o powiększeniu 8 do 12-krotnym
jest jednak utrudnione ze względu na zawężone pole widzenia.
Okulary lupowe pozwalają na powiększenie obrazu od 3 do 8 razy. Ze względu na

położenie lup bezpośrednio przed okiem, uzyskuje się bardzo duże pole widzenia. Mogą one
zostać przepisane jako szkła dwuogniskowe z elementami do bliży o kształcie segmentowym
lub okrągłym do addycji + 24,00 dptr.. Obecnie oferowane są częściej gotowe, zmontowane
i estetyczne okulary lupowe, posiadające doskonałe właściwości dzięki optyce aplanatycznej.

Okulary lornetkowe nadają się do powiększania obrazu zarówno do dali, jak i do bliży.

Aby uzyskać dwukrotne powiększenie do dali często stosuje się systemy Galileusza. Są one
lekkie i zapewniają szerokie pole widzenia, dlatego mogą być stosowane przez starszych
pacjentów. Większe powiększenia można uzyskać przy pomocy systemu Keplera. Z uwagi
jednak na konieczność zastosowania pryzmatów odwracających oraz na stosunkowo dużą
długość konstrukcji są to zazwyczaj ciężkie i nieporęczne systemy. Powiększenie do dali
może być tutaj 6-krotne, ale przy powiększeniach większych niż 4-krotne pojawiają się tutaj
problemy przymocowaniem systemu. Okulary lornetkowe nadają się tylko do użytku
stacjonarnego. Do mobilnego użytkowania stosuje się przeważnie monokulary, które oparte
są na zasadzie działania systemu Keplerowskiego i mogą dawać nawet 10-krotne
powiększenie.

Filtry krawędziowe stosowane są głównie w celu zwiększenia kontrastu poprzez redukcję

niebieskiego, rozproszonego światła. Sposób ich dobierania jest bardzo indywidualny
i zazwyczaj opiera nie na podmiotowych reakcjach badanego na wypróbowywane rodzaje
filtrów.

Elektroniczne pomoce optyczne przeważnie składają się z kamery zapisującej czytany

tekst, który po powiększeniu jest wyświetlany na monitorze. Tego typu systemy są
stacjonarne. Istnieją również systemy mobilne posiadające swobodnie poruszaną kamerę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

którą można skierować także na odległe przedmioty. Większość takich urządzeń umożliwia
nawet 40-krotne powiększenie i posiada opcje negatywnego kontrastu (białe pismo na
czarnym tle).

Urządzenia czytające są stosowane przez pacjentów u których upośledzenie wzroku jest

na tyle duże, iż uniemożliwia funkcję czytania. Urządzenia te mogą być obsługiwane także
przez osoby niewidome. Teksty drukowane są tutaj, skanowane i odczytywane przez
komputer tzw. głosem komputerowym.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak brzmi definicja lupy?
2. Jaki jest wzór na powiększenie lupy?
3. Jaka zależność istnieje między powiększeniem a polem widzenia przedmiotu

obserwowanego przez lupę?

4. Czym

różni się luneta Keplera od lunety Galileusza?

5. Jaki jest wzór na powiększenie lunety i mikroskopu?
6. Co wiesz na temat lornetek?
7. Co wiesz na temat mikroskopu?
8. Jakie

są najczęstsze przyczyny i objawy utraty centralnego widzenia?

9. Jakie

są najczęstsze przyczyny i objawy utraty widzenia obwodowego?

10. W jakim celu stosuje się pomoce optyczne i nieoptyczne w przypadku utraty centralnego

widzenia – podaj zasadę doboru pomocy w tych przypadkach?

11. W jakim celu stosuje się pomoce optyczne i nieoptyczne w przypadku utraty widzenia

obwodowego– podaj zasadę doboru pomocy w tych przypadkach?

12. W jaki sposób można poprawić widzenie osobom z zaburzonym postrzeganiem kontrastu?
13. Co wiesz na temat okularów lupowych?
14. Co wiesz na temat rodzajów lup?
15. Co wiesz na temat okularów lornetkowych?
16. Na czym polega działanie elektronicznych urządzeń optycznych i urządzeń czytających?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj zależność powiększenia lup i pola widzenia przedmiotów obserwowanych

przez lupy o różnym powiększeniu zaprezentowanych przez nauczyciela.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z informacjami na temat lupy,
2) przygotować lupy, zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp i ergonomii pracy,
3) porównać powiększenia i pola widzenia przedmiotów obserwowanych przez różne lupy,
4) zapisać wnioski,
5) przedstawić i przedyskutować swoje konkluzje w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy

– lupy o różnym powiększeniu i przeznaczeniu,
– przedmioty obserwacji (książki o różnej wielkości druku, przedmioty codziennego

użytku),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– długopis,
– arkusz papieru,
– poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2
Jaką pomoc optyczna lub/i nieoptyczną zaproponujesz osobie starszej z utratą centralnego
widzenia i początkowym stadium choroby Parkinsona a jaką pomoc zasugerujesz osobie
w średnim wieku z utratą obwodowego widzenia z powodu jaskry.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami doboru pomocy optycznych i nieoptycznych u osób z utratą

centralnego i obwodowego widzenia .

2) zapoznać się z objawami choroby Parkinsona i jaskry.
3) przedstawić pisemnie i ustnie nauczycielowi swoje pomysły odnośnie rozwiązania

zadania i wziąć udział w dyskusji na temat zasad doboru pomocy optycznych u osób
słabowidzących.

Wyposażenie stanowiska pracy

– długopis,
– arkusze

papieru,

– poradnik dla ucznia i literatura.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj zaprezentowane przez nauczyciela pomoce dla osób słabowidzących.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rodzajami pomocy dla słabowidzących,
2) przedstawić ustnie w grupie swoje pomysły po rozpoznaniu wskazanego elementu,
3) porównać z obserwacjami koleżanek\ kolegów i przedyskutować różnice w rozwiązaniach

zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy

– pomoce optyczne będące na wyposażeniu pracowni optycznej (np.lupy ręczne, stojące,

okulary lornetowe i lupowe),

– poradnik dla ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić zasadę działania lupy?

2) obliczyć powiększenie lupy?

3) porównać zależność powiększenia lup i pola widzenia przedmiotów

obserwowanych przez lupy o różnym powiększeniu?

4) przedstawić różnice między lunetą Keplera i Galileusza?

5) obliczyć powiększenie mikroskopu i lunety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) wyjaśnić pojęcie lornetki?

7) wyjaśnić pojęcie mikroskopu?

8) przedstawić najczęstsze przyczyny i objawy utraty centralnego
widzenia?

9) przedstawić najczęstsze przyczyny i objawy utraty widzenia
obwodowego?

10) przedstawić i zaproponować pomoce optyczne i nieoptyczne, które
można zastosować w przypadku utraty centralnego widzenia?

11) przedstawić i zaproponować pomoce optyczne i nieoptyczne, które
można zastosować w przypadku utraty widzenia obwodowego?

12) określić w jaki sposób można poprawić widzenie osobom

z zaburzonym postrzeganiem kontrastu?

13) rozpoznać i opisać rodzaje lup?

14) rozpoznać i scharakteryzować okulary lupowe?

15) rozpoznać i scharakteryzować okulary lornetowe?

16) scharakteryzować urządzenia czytające i elektroniczna urządzenia
optyczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Prawo według którego nie ma oddziaływania między rozchodzącymi się w danym

ośrodku promieniami to

a) prawo

odbicia.

b) prawo

załamania.

c) prawo

niezależnego biegu promieni.

prawo prostoliniowego rozchodzenia się światła.

2. Kąt łamiący γ w pryzmacie to
a) kąt zawarty pomiędzy dwoma płaszczyznami głównymi pryzmatu.
b) kąt o jaki jest odchylony promień po wyjściu z pryzmatu.
c) kąt pod jakim pada światło na powierzchnie pryzmatu.
d) kąt załamania promienia przez pierwszą powierzchnie pryzmatu.

3. Miarą zdolności skupiającej soczewki (mocy) jest
a) odwrotność współczynnika załamania soczewki n.
b) odwrotność odległości przedmiotowej.
c) odwrotność odległości obrazowej.
d) odwrotność ogniskowej obrazowej soczewki.

4. Dzięki dobrze dobranej soczewce progresywnej pacjent ze starczowzrocznością może

widzieć wyraźnie

do dali i do bliży.

tylko do bliży.

do dali, do bliży i na odległości pośrednie.

d) do

bliży i na odległości pośrednie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Okulary lornetowe znajdują zastosowanie w

a) jaskrze.

starczym zwyrodnieniu plamki (AMD).

c) schorzeniach

naczyniówki.

d) neuropatii

niedokrwiennej.

6. Przy

użyciu dioptromierza lunetowego można ocenić dla soczewek sferocylindrycznych

moc sfery, wartość cylindra i oś cylindra.

b) tylko

wartość cylindra .

c) tylko

oś cylindra i wartość cylindra.

tylko moc sfery.

7. Do podstawowych elementów budowy oprawki okularowej należą

mostek, noski.

soczewki korekcyjne, mostek, tarcza.

tarcza, noski, zauszniki.

tarcza, mostek, zauszniki.

8. Optyk wykonujący precyzyjne czynności w laboratorium optycznym powinien pracować

przy oświetleniu:

a) 100Lx.
b) 200Lx.
c) 10-20Lx.
d) 1000Lx.

9. Symbol

oznacza

a) promień krzywizny soczewki kontaktowej.
b) średnicę soczewki kontaktowej.
c) średnicę soczewki okularowej.

tryb noszenia soczewki kontaktowej.

10. Do wyrównania wady refrakcji nadwzroczności służą soczewki
a) rozpraszające.
b) skupiające.
c) cylindryczne.
d) planum.

11. Rozstawu źrenic nie możemy wyznaczyć przy pomocy
a) pupillometru.
b) linijki

optycznej.

c) autorefraktometru.
d) oftalmometru.

12. Największe prawdopodobieństwo, iż wykonany pomiar refrakcji autorafraktometrem bez

uprzedniego porażenia akomodacji nie będzie obarczony błędem pomiaru występuje

u dziecka z zezem akomodacyjnym.

u dziecka z zezem zbieżnym.

u osoby dorosłej.

u 10-letniego dziecka z nadwzrocznością.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Zapis soczewki sferocylindrycznej sph + 2,00 cyl – 0,50 ax 90° można przedstawić za

pomocą zapisu z cylindrem dodatnim w następujący sposób

sph + 1,50 cyl +0,50 ax 180°.

sph + 2,00 cyl + 0,50 ax 180°.

sph + 2,00 cyl + 0,50 ax 90°.

sph + 2,50 cyl + 0,50 ax 180°.

14. Odległość wierzchołkowa soczewki kontaktowej od oka wynosi
a) 0

mm.

b) 10

mm.

c) 5

mm.

d) 16

mm.

15. Nieprawidłowym zachowaniem podczas użytkowania soczewek kontaktowych jest

a) mycie

rąk przed aplikacją i zdejmowaniem soczewek.

przechowywanie soczewek w płynie wielofunkcyjnym.

przechowywanie soczewek w wodzie mineralnej.

stosowanie kropel nawilżających.

16. Powiększenie lupy określa wzór

p= (d / f) + 1.

p= (d / f).

p= (f / d) + 1.

p= (f / 2) .

17. Luneta Galileusza daje obraz
a) powiększony i odwrócony.

pomniejszony i prosty.

c) powiększony i prosty.

pomniejszony i odwrócony.

18. Powiększenie mikroskopu wyraża wzór

= P

ob • Pok.

ok /

ok.

= xD /P

ob.

= P

ob + Pok.

19. Najczęstszą przyczyną utraty centralnego widzenia jest
a) jaskra.
b) schorzenie

naczyniówki.

c) dystrofia

pręcikowa.

starcze zwyrodnienie plamki (AMD).

20. Podstawową zasadą doboru pomocy optycznych u pacjentów z zaburzeniami poczucia

kontrastu jest stosowanie:

a) pryzmatów

Fresnela.

b) lup.
c) filtrów

krawędziowych.

d) okularów

lornetkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Stosowanie pomocy optycznych w leczeniu zeza i niedowidzenia

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania

Odpowiedzi

Punkty

1 a

2 a

3 a

4 a

5 a

6 a

7 a

8 a

9 a

10 a

11 a

12 a

13 a

14 a

15 a

16 a

17 a

18 a

19 a

20 a

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Bartkowska J.: Optyka i korekcja wad wzroku. PZWL, Warszawa 1996

Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.,: Oko i okulary. BWHWill Libra, Warszawa
1979

James B., Chew Ch., Brou A.: Kompendium okulistyki dla studentów i lekarzy. PZWL,
Warszwa 1997

Jarzębińska–Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.

Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba

zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1997

Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla

studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005

Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000

Pankowska B., Wojciechowska J.; Soczewki kontaktowe. Volumed Wrocław 1994

Prost M.E.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998

10.

Sojecki A.: Optyka. WSiP, Warszawa 1997

11.

Szymankiewicz S.: Soczewki kontaktowe korekcyjne i lecznicze, powikłania. Wyd. Unia,
Katowice 1997

12.

Zając M.: Optyka okularowa. Dolnośląskie Wyd. Edukacyjne, Wrocław 2003,

13.

Szczeniowski S.: Fizyka doświadczalna, tom IV, Optyka, Warszawa 1954.

14.

Styszyński A.: Korekcja wad wzroku−procedury badania refrakcji. Alfa Medica Press,
Bielsko−Biała 2007.

Literatura metodyczna
1. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 1999
2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000

Czasopisma:
– Świat Okularów
– Kontaktologia i Optyka Okulistyczna
– JZ

Optyka

– Optometria

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ortoptystka 322[05] z1 01 n
ortoptystka 322[05] z2 01 n
ortoptystka 322[05] z1 02 u
ortoptystka 322[05] z4 01 n
ortoptystka 322[05] z2 01 u
ortoptystka 322[05] o1 01 n
ortoptystka 322[05] o1 01 u
ortoptystka 322[05] z4 01 u
ortoptystka 322[05] z5 01 u
ortoptystka 322[05] z1 02 n
ortoptystka 322[05] z3 01 n
ortoptystka 322[05] z2 01 u

więcej podobnych podstron