Historia Myśli Socjologicznej – wykład

Po co uczyć się Historii Myśli Socjologicznej?

•

Na przestrzeni dziejów można zaobserwować pewne rzeczy, tendencje, które są
niezmienne i w związku z którymi pojawiają się pewne uniwersalne pytania,
pozwalające na postawienie pewnych teorii/hipotez i przewidywanie przyszłości.

Przykład:

Stwierdzenie: Rewolucja sama pożera swoje dzieci. (Wiadomo, że taki mechanizm

istnieje i jest aktualny)

•

W starej myśli można odnaleźć coś nowego.

•

Aparatura pojęciowa – pojęcia, które krążą od wieków.

Socjologia jest nauką wielu punktów widzenia.

Są dwa podejścia do HMS-u:

•

Mitologiczne – pisanie o ideach, jakby czas nie istniał, jakby były uniwersalne.

Przykład: Filozofia Marksa w PRL-u; Kościół oparty na filozofii św. Tomasza.

•

Historyczne – wymaga kontekstu historycznego, czas i miejsce są zasadnicze
(istotne), co badacz móił o danych czasach.

Socjologia – powstała w poł XIXw.

Polis Greckie:

•

„Miasto obwarowane murami”

•

Organizacja polityczna/militarna/społeczna/gospodarcza.

•

Każdy Grek obywatel czuł się obywatelem oraz czuł się związany z całą kultura
Grecką.

•

Grecy jako pierwsi dostrzegli, że państwo i społeczeństwo nie są wciąż takie same.

•

Wszyscy obywatele posiadali udział we władzy – Grecy nie odróżniali pojęć
państwa i społeczeństwa (Państwo to my).

•

Urzędy zmieniane co rok droga losowania.

•

Demokracja bezpośrednia.

•

Wspólnota religijna.

•

Tyrani – przejmowali władzę nie mając praw, nie rządzili jednak najczęściej w
sposób tyrański.

•

Kraj filozofów.

Grecy zauważyli:

•

Porządek natury.

•

Porządek społeczny.

•

Rozważali różnicę między naturalnymi (wrodzonymi) skłonnościami a obyczajem.

•

Odkryli Autonomię jednostki (indywidualizm).

•

Zaczęli się zastanawiać nad statusem społecznym, ponieważ wykreślili z równania
Bogów i zaczynając analizować problem nierówności społecznych.

Sofiści:

•

„sofia” mądrość.

•

Poł Vw. w Atenach – uczyli ludzi na ulicach wygłaszania mów.

•

Uważa się, że zasłużyli się dla demokracji, ponieważ kształcili biedniejszych.

•

Wprowadzili odrzucenie dogmatów religijnych w nauce.

•

Wiedza zależy od okoliczności, w których była zgromadzona, wiec jest względna.

•

Nie istnieje dobro absolutne (nie ma czegoś dobrego/złego).

•

Relatywizm moralny.

•

Jako pierwszych interesował ich człowiek i społeczeństwo.

•

Uważali, że ustrój jest efektem umowy miedzy ludźmi.

•

Twierdzenia czerpali z doświadczenia a nie tylko z rozważań.

•

Wszelkie poznanie jest ograniczone przez umysł ludzki.

•

Poglądy:

•

Sensuaryzm – główne źródło poznania prawdy to zmysły.

•

Relatywizm – każdy ma własną prawdę.

•

Praktycyzm – prawda, która ma większą użyteczność jest lepsza.

•

Konwencjonalizm – przekonanie, ze pewne prawdy są powszechne jest
wynikiem umowy.

•

Najwybitniejszy – Protagoras:

•

Pierwszy agnostyk O Bogach nie mogę wiedzieć ani czy istnieją, ani czy nie
istnieją, ani jaka jest ich istota.

•

Człowiek jest miarą wszechrzeczy.

•

Zwolennik relatywizmu poznawczego – to jak widzimy społeczeństwo zależy
od tego kim jesteśmy.

•

Relatywizm moralny - Można przekonywać ludzi do rzeczy niegodnych bo
jeśli wszystkie racje są względne, żadna racja nie jest gorsza od innych.

•

Z Protagorasem polemizuje Platon.

•

Idee sofistów powracają w pozytywizmie.

Sokrates

•

Nie pozostawił po sie nic pisanego

•

Koniec Vw. P. n. e. wystąpił przeciw sofistom i twierdził, że istnieje dobro
absolutne.

•

Poglądy głosił w rozmowie, zdając pytania.

•

Poznaj samego siebie

•

Każdy obywatel powinien wykonywać na rzecz społeczności pracę opłacaną i
użyteczną.

•

Społeczeństwo powinno być sprawiedliwe, umiarkowane, pełne poszanowania
godności, praworządności, współpracy.

•

Wszyscy w państwie musza się podporządkować prawu.

•

Oskarżony o demoralizację młodzieży , skazany na śmierć przez wypicie cykuty
(proces polityczny).

Platon – szkoła w gaju Akademosa.
Arystoteles – ogrody Likejonu.

Platon (407r.p.n.e – 347r.p.n.e)

•

prekursor myśli socjologicznej.

•

Wizja społeczeństwa idealnego z krytyką tego, co jest.

•

Wróg demokracji ateńskiej był za ustrojem na kształt państwa totalitarnego, żył w
czasie kryzysu polis.

•

Zadanie człowieka nie tkwi w życiu jednostkowym, tylko w życiu społecznym.

•

Państwo wytworzyło coś, co można nazwać potrzebą ludzi.

•

Najlepsze inne ustroje np. monarchia – kiedyś było dobrze ale kiedy powstała
własność prywatna, społeczeństwo się zdegenerowało.

•

Państwo idealne:

•

Miało być organizacją moralną, wykazywać cele i najwyższe zalety- stałość
społeczeństwa, brak indywidualizmu.

•

Nie uwzględniał różnych warunków, w jakich są inne państwa, uważał swą
teorię za uniwersalną.

•

Idealne państwo jednostka – pierwsza koncepcja państwa jako organizmu,
którego jednostki mają konkretne zadania.

•

Nie jest to opis istniejącego państwa.

•

Społeczeństwo miało być:

o Równe – Platon twierdził, ze nierówności są przyczyną rozpadu.

 Uważał, że społeczeństwo dzieli się na dwie grupy: bogatych i

biednych, które się zwalczają i w których interes części bierze
górę nad interesem całości.

 Pierwszym zadaniem władcy idealnego jest likwidacja

podziałów i własności prywatnej.

 Rodzina – powoduje przywiązanie, trzeba zatem zlikwidować

rodzinę.

 Wszystko powinno być wspólne – mieszkanie, dzieci, kobiety

(klasyfikowane do rzeczy).

 Rządzić powinna elita, żyjąca skromnie na koszt państwa.
 Idealne państwo – ascetyczne.
 Uczucia – nie powinno być małżeństwa na dłużej niż do

wydania potomstwa, które potem jest wychowywane przez
państwo. Wszyscy powinni się kochać i szanować tak samo, nie
ma ja tylko my coś robimy.

 Dzieci do 17r. – pod opieką państwa potem dalsze kształcenie

lub rzemiosło, zależnie od zdolności.

 20 – kształcenie lub wojsko zależnie od zdolności.
 30 – nauka filozofii
 35 – stanowiska publiczne
 50 – można kształcić innych

o Należało zniszczyć indywidualizm jednostki – ujednolicenie obywateli/

zachowań publicznych.

 Każdy element życia jest elementem życia publicznego, więc

nie powinno się nic zmieniać np. zmiana w muzyce wpływa na
zmiany w społeczeństwie – każda zmiana powoduje następną
zmianę. Każda zmiana zmianą na gorsze.

 Kontrola życia społecznego
 Poetów należy wypędzić bo maja inne zdanie niż pozostali.
 Podporządkowanie jednostek dobru państwowemu.
 Podporządkowanie wszystkich dziedzin życia racji stanu.
 Podział pracy – każdy powinien wykonywać przydzieloną mu

pracę.

 Społeczeństwo:

•

Rządzący – mądrzy

•

Strażnicy – chronili prawa – męstwo

•

Rzemieślnicy – ludzie zmysłowi – zapewniali środki do
życia.

 Idealne państwo – 5000 tysięcy obywateli, nie licząc dzieci,

kobiet i niewolników.

 Państwo nie powinno się znajdować nad morzem bo to

prowadzi do konfliktów, stwarza możliwości do handlu,
prowadzące do podstępnych obyczajów

Arystoteles (384-322r. p. n. e)

•

Uczeń Platona

•

Przyrodnik

•

System opozycyjny wobec Platona, zwiedził więcej państw niż Platon

•

Nauczyciel Aleksandra Wielkiego

•

Przeniósł się do Aten (nie był obywatelem a metojkiem)

•

Posługiwał się doświadczeniem

•

Twierdzenie: człowiek jest zwierzęciem społecznym/ politycznym.

Człowiek istota poruszająca się na dwóch nogach i pozbawiona piór.

•

Człowiek nie istnieje bez społeczeństwa, ponieważ cechy człowieczeństwa może
wykształcić tylko społeczeństwo.

•

Ustrój jest najlepszy wtedy, gdy daje szczęście i dobrobyt jak największej liczbie
ludzi.

•

Państwo – z natury jest wielością, więc jeśli będzie się rozwijało w kierunku jedności
straci charakter państwa.

•

Państwo:

o Jednolite
o Powinno być samowystarczalne
o Wspólnota moralna
o Cel: osiągnięcie cnoty
o Różnorodność i komplementarność
o Miasto – państwo greckie – najlepsze państwo idealne (kto nie żyje w polis jest

albo zwierzęciem albo Bogiem)

•

Człowiek – stworzony do życia we wspólnocie – musi mieć rodzinę.

Rodzina → wspólnota → państwo
Państwo powstaje na drodze naturalnego rozwoju

•

Wszyscy powinni przestrzegać prawa

•

Podział społeczeństwa: masa ludowa, ludzie znaczni

•

Obywatel – najlepszy najsprawiedliwszy, nie ludzie prości.

•

Społeczeństwo – przedstawione jako całość – wewnętrzna różnorodność wg majątku,
prestiżu, wykonywanego zawodu.

•

Stabilność w państwie – miała zapewniać dominacja złotego środka – ludzi
reprezentujących środek skali państwa.

•

Władza i własność powinny iść w parze – zamożni mają rządzić państwem

•

W hierarchii nie ma niewolników, ponieważ Arystoteles nie uważał ich za ludzi

•

Sklasyfikował ustroje polityczne

•

Demokracja – rodzaje

o Demokracja idealna – pieniądze nie grają roli.

o Drugi rodzaj– utrata pieniędzy jest jednoznaczna z utratą władzy
o Trzeci rodzaj – dostęp do władzy maja wszyscy obywatele.

W czasach upadku polis zaczęła zmieniać się myśl społeczna. Inaczej myślano o państwie –
ze względu na pojawienie się imperiów. Pojawiła się też koncepcja człowiek a jako członka
wspólnoty ludzkiej.

Koncepcja szkoły stoików:

•

Zakładała istnienie ogólnoludzkiej wspólnoty, która powinna być rządzona
prawem naturalnym.

•

Prawo wiecznego rozumu – człowiek odkrywa je w duszy

•

Każdy człowiek należy do systemu ludzkiego i podlega dwóm porządkom:
moralnemu (rozumnemu) i politycznemu (nie zawsze rozumnemu).

•

Filozofia okresu upadku polis

•

Jedyna szkoła filozoficzna, która stała się doktryną polityczną.

•

Ludzi dzielono na mądrych i głupich.

•

Szukanie dobrego życia poza systemem państwa.

•

Teoria obywatelstwa światowego – ludzie członkami większej społeczności, są
równi.

•

Odrzucenie koncepcji małego państwa.

Rzymianie:

•

Czerpali ze stoików

•

Pierwszy myśliciel rzymski – Polibiusz

o Przybył jako niewolnik do Rzymu
o Twierdził, że Rzym jest predestynowany do rządzenia całym światem
o Każde państwo rozwija się w ten sam sposób:

Rozwój → rozkwit państwa → upadek państwa → dno → renesans → odbudowa →
rozwój…itd.

o Władze powinny współpracować
o Fundamentem państwa jest prawo
o Cytowany przez większość późniejszych myślicieli

•

Cyceron (106-43r. p. n. e)

o Był konsulem, arystokratą.
o Uniwersalne dla wszystkich prawo naturalne
o Przedstawiciel rzymskiego prawa
o Państwo to oparty na przepisach prawa związek obywateli
o Zasada kręgów: podstawowym związkiem jest para (kobieta i mężczyzna),

potem rodzina, następnie miasta i kolejno: państwo, naród, ludzkość.

o Tylko państwo oparte na prawie gwarantuje rozwój jednostek i grup w

społeczeństwie

o Władza istnieje by gwarantować porządek
o Jeśli władza wydaje złe prawa, trzeba je zmienić
o Aby państwo było dobre i szczęśliwe – obywatele muszą być zamożni.

•

Seneka (Młodszy) (ok.4-65r.)

o Arystokrata, wychowawca Nerona, oskarżony o zdradę – musiał podciąć

sobie żyły.

o Prawo naturalne – zespół pouczeń, normy do których trzeba dążyć ale nie

takie których trzeba wciąż przestrzegać.

o Wspólnota ludzka nie jest wspólnotą polityczną
o Świat stworzony został przez boską istotę, a więc posiada cel
o Państwo jest złem koniecznym – czymś co musi istnieć aby ludzie żyli

razem i byli zorganizowani

o Naturalną koniecznością jest współdziałanie ludzi
o Wizja złotego wieku, który minął bo nadeszło zepsucie.
o Społeczeństwo jest jednym z elementów natury, dlatego ojczyzną ludzi jest

cały świat.

o Podstawowym obowiązkiem jednostki jest żyć tak, aby nikomu nie było

źle.

o Niewolnicy są ludźmi i mają prawo żądać takich samych praw jak ludzie

wolni.

o Społeczeństwo dzieli się na:

 Dobrych obywateli
 Barbarzyńców i niewolników

o Wszyscy powinni być wolni
o Sprawiedliwość jest gwarantowana poszanowaniem prawa i tylko w takiej

sytuacji może istnieć społeczeństwo.

Myśl chrześcijańska:

•

Wcześni chrześcijanie uznawali stoickie idee ogólnoludzkiej wspólnoty.

•

Pierwsze dogmaty powstały w 1, 2 r. n. e

•

Pierwsi zwolennicy nowej wiary gromadzili się we wspólnotach o kształcie sekt,
najczęściej przeciwnych państwu.

•

Wiara w uniwersalne królestwo niebieskie, dostępne dla każdego i w to, że każdy
człowiek jest dzieckiem Boga.

•

Doktryna moralnego poprawiania świata doczesnego – początkowo wierni w
większości wywodzili się z nizin społecznych, mniejszości etnicznych i nie mogli
nic zmienić.

•

Wspólnota wartości, tworząca społeczeństwo wiernych nie znających
wewnętrznych barier i podziałów.

•

Tezy separacji duchowej i świeckiej. Zasada oddania cesarzowi cesarskiego, a
Bogu boskiego. Zdanie, że świat materialny jest stracony, nie ma sensu go
reformować.

•

Wszystko co się dzieje jest planem Bożym.

•

Wszyscy równi wobec Boga i wszyscy powinni mieć taką samą cnotę.

•

W kościołach równość powszechna ale po wyjściu z kościoła nierówności
społeczne powracają.

Św. Paweł z Tarsu (8-67):

•

Wszelka władza pochodzi od Boga

•

Władca świecki jest sługa Bożym

•

Dzięki państwu Bóg zapewnia porządek społeczny i tępienie zła.

•

Zasada równości dotyczy stosunków interpersonalnych na Ziemi

•

Przed Bogiem wszyscy ludzi są równi

•

Posłuszeństwo władzy ma granice – jeśli władza zaczyna występować przeciw
prawom Bożym, poddani mają prawo do buntu.

•

Państwo ziemskie – kruche, niepewne, czasowe.

•

Zasada równości nie dotyczy ziemi a sfery duchowej – wzywał niewolników do
posłuszeństwa

•

wolność wewnętrzna – jedyna prawdziwa wolność

Feudalizm – system oparty na zależnościach prywatnych między seniorami a wasalami.

Św. Augustyn (354-430)

•

główny teolog średniowiecza

•

jego doktryna do tej pory stanowi istotną część teologii katolickiej.

•

Stworzył koncepcję uzasadniającą feudalny ład społeczny

•

Natura ludzka jest z natury zła, a człowiek może być dobry, tylko jeśli odwoła się
do Boga

•

O państwie Bożym

o Jak wspólnota wiernych powinna działać w świecie społecznym/
o Podział ludzkość ze względu na stosunek do Boga
o Dwa porządki, walczą ze sobą, każdy człowiek w nich żyje jednocześnie:

 Państwo Boże (Civitas Dei) = pochodzi od Abla, Chrystusa,

obdarzone jest Boska łaską

 Państwo Ziemskie (Civitas Terrena) – pochodzi od Kaina, Greków,

Rzymian – z natury niedoskonałe, Bóg może karać ludzi ale nie
może ich poprawiać. Zaczątkiem państwa ziemskiego jest rodzina a
jego podstawa prawo. Powinna w tym państwie istnieć
sprawiedliwość ale niestety jest ono jej pozbawione.

o Każde państwo dąży do pokoju.
o Zadaniem państwa jest ochrona obywateli
o Jeżeli na czele państwa stoi tyran to znaczy, że Bóg chciał ukarać ludzi.
o Rodzina, majątek, wszystkie dobra doczesne pochodzą od Stwórcy i nie

jest złym działaniem o nie zabiegać.

o Historia jest ciągiem wydarzeń, ma swój cel, porusza się po linii prostej.

Nie jest cykliczna.

Jan z Salisbury (ok. 1115 lub 11120 – 11190)

•

Angielski filozof, pisarz, uczony, historyk.

•

Sekretarz Thomasa Becketta

•

Biskup Chartes

•

Autor: Polycreticus – Człowiek władzy – przedstawienie Kościoła jako gwaranta
wolności jednostki i Metalogikon – poznawanie za pomocą zmysłów
(wyprzedzające epokę).

•

Przywiązywał wagę do wykształcenia, które wg niego pochodziło od Boga

•

Wszystko, co możemy dostrzec, jest tworem Boga, natury i człowieka.

•

Dwór królewski (rozumiany jako dwory świeckie i urzędnicy na nich) jest
siedliskiem grzechu, błędu i próżności.

•

Władza świecka i hierarchia społeczna jest konieczna. Koncepcja społeczeństwa
jako organizmu:

Książę (król) – głowa organizmu politycznego
Doradcy - - serce

Sędziowie i zarządcy prowincji – oczy, uszy i język
Urzędnicy i żołnierze – ręce
Słudzy – plecy
Urzędnicy skarbowi i szafarze – żołądek i jelito
Chłopi - stopy

•

Centralny problem doktryny – wzajemny stosunek między władzą świecką i
duchowną.

•

Gwarantem istnienia jest Bóg

•

Król – sprawny, dobrze walczący z nieprawością, wierny obraz Boga, przede
wszystkim sługa swego ludu, za który odspowiada przed Bogiem.

•

Jeżeli król złamie prawo jest tyranem i lud ma prawo go obalić

•

Zły król jest kara Boga za grzechy ludu.

•

Ostatecznym celem istnienia państwa jest Bóg. Ten, kto włada musi o tym
pamiętać (powinien słuchać duchowieństwa).

•

Jeżeli król będzie słuchał duchowieństwa w państwie będzie dużo moralności.

•

Sprawiedliwość oznacza, ze prawo obowiązuje i poddanych i króla.

•

Dużo wagi poświęcał kulturze.

•

Wiedza miała poprzedzać umiłowanie cnoty bo nikt nie może podążać za tym,
czego nie zna.

•

Celem państwa jest pomyślność poddanych (o nich władca musi dbać).

Dante Alighieri (1265-1321)

•

Poeta

•

Filozof, polityk

•

autor Boskiej Komedii i O Monarchii

•

Dożywotnio wygnany z Florencji

•

O Monarchii

o Monarchia uniwersalna, obejmująca cały rodzaj ludzki
o Pod przywództwem jednego monarchy zapewnia spokój na ziemi
o Są dwa cele uniwersalne dla rodu ludzkiego:

 Zbawienie, do którego prowadzi Kościół
 Szczęśliwość doczesna, do której prowadzi monarchia
 Monarchia jest równoważna z kościołem.

o Był zwolennikiem Filozofa (Arystotelesa)

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)

•

Syn hrabiego Akwinu

•

Dominikanin

•

Twórca nowego nurtu, zwanego tomizmem

•

Wzorował się na Arystotelesie

•

Człowiek jest zwierzęciem społecznym (animal sociale), dlatego do życia i
zbawienia potrzebuje życia we wspólnocie.

•

Oddzielił wiarę od wiedzy. Uważał, że wiarę poznaje się przez objawienie np..
Trójca Św, a wiedzę przez rozum i to co się widzi dookoła (świat materialny).

•

Złagodził akcentowana przez Św. Augustyna opozycję między niebem a ziemią.
Wspólnota mistyczna wiernych żyje w realiach ziemskich.

•

Sumienie trzeba rozwijać i usprawniać przez całe życie, gdyż zgodność z własnym
sumieniem prowadzi do postępowania moralnego.

•

Wszystkimi bytami rządzą trzy prawa: wieczyste, naturalne i ludzkie. Filarem i
ośrodkiem tego układu jest Bóg. Wszystkie inne byty są bliższe lub dalsze Bogu,
co przekłada się na naturalną hierarchię wśród nich. Dotyczy ona wszystkich
bytów i jest realizowana m.in w społeczeństwie.

•

Wszystko, co się dzieje jest częścią boskiego planu

•

Hierarchia stworzeń: żywioły – złożone ciała nieorganiczne – rośliny – zwierząta –
człowiek

•

Istota społeczeństwa – zróżnicowanie władzy i przywilejów, łączące się z
różnicami w obowiązkach – organicyzm

•

Hierarchia społeczna jest odbiciem porządku bożego i sprzeciw wobec niej jest
grzechem.

•

Społeczeństwo stanowił wspólnotę wspólnot: wielki układ złożony z wielu
mniejszych – rodzin, parafii, cechów, zakonów, bractw itd.

•

Na zbawienie można zapracować w tym miejscu społecznym, w którym Bóg
człowieka postawił.

Społeczne ramy renesansowej myśli społecznej:

•

Przechodzenie od gospodarki naturalnej do gospodarki opartej na produkcji i
handlu.

•

Zmiana struktury społecznej, spadek znaczenia urodzenia – silniejsza rywalizacja
o pozycje społeczne, możliwość indywidualnego awansu.

•

Pozostają różnice stanowe i społeczne ale ni są tak ustalone jak w średniowieczu

•

Uniezależnienie polityki od religii

•

Pojawienie się tendencji indywidualistycznych

•

Dostrzeżenie, że to, co uważano za stałe i niezmienne jest umowne, więc można to
A Bzmienić

•

Renesans coś z pogranicza, ani feudalny ani kapitalistyczny

•

Humanizm – zainteresowanie sprawami ludzkimi, a nie boskimi

•

Załamanie autorytetów – możliwość dyskusji

Przemiany polityczne i społeczne:

•

Rozłam w świecie chrześcijańskim

•

Osłabienie organizacyjne kościoła i demoralizacja jego przedstawicieli

•

XV-wieczne sobory nie dokonały reformy

•

Wojna stuletnia, czrana śmierć

Czołowi przedstawiciele:

•

Mikołaj Machiavelli

•

Tomasz Morus

•

Jan Bodin

•

Jan Althaus

•

Franciszek Bacon

•

Tomasz Campanella

•

Hugo Grocjusz

•

Stanisław Orzechowski

•

Ł. Górnicki

•

A.F. Modrzewski

Nicollo Machiavelli (1469-1527)

•

Włoski historyk, polityk i teoretyk polityki

•

Aktywny w trakcie istnienia Republiki Florenckiej

•

Autor Księcia stworzonego jako podręcznik władzy

•

Został wygnany i zaczął pisać, ponieważ chciał by Medyceusze pozwolili mu
wrócić

•

Książę:

o Brak teorii na temat państwa. Skupienie się na tym jak utrzymać władzę i

państwo w takiej rzeczywistości w jakiej ono jest.

o Dominacja myślenia kategoriami państwowymi. Społeczeństwo nie istniało

dla niego poza państwem. Bez władcy jest ono jedynie zbiorowiskiem
ludzi. (Państwo to rodzaj poddaństwa).

o Oddzielenie myślenia w kategoriach moralnych (jak powinno być) od

myślenia p[pragmatycznego (jak jest).

o Model władcy bezwzględnego, działającego bez skrupułów i nie wiążącego

sobie rąk zasadami moralności (cel uświęca środki).

o Wszystkie działania powinny być podporządkowane dobru państwa i

poddanych

o Problemem jest to, ze ludzie nie są z natury dobrzy, dlatego władca musi

rządzić tak, by osiągnąć cel, czyli nie zawsze dobrze.

o Krzywdy należy wyrządzać wszystkie na raz, a dobrodziejstwa po trochu
o Krytyka współczesności nie odzwierciedlającej cnót starożytnych.
o Człowiek kieruje się w życiu chciwością
o W każdym państwie są sprzeczności interesów, które powodują stan

zagrożenia

o Zła naturę człowieka można poskromić kształtując ja przez zastraszenie.

Strach jest silniejszą podstawa niż miłość bo łaska ludu jest zmienna , a
strach pozostaje.

o Musi być silna władza centralna.
o Skuteczny władca nie może być uczciwy. Jeśli stawka jest dobro ojczyzny

– wszystkie środki są dozwolone.

o Trzeba tępić konkurencje
o Konfliktu miedzy moralnością prywatna i państwowa nie da się rozwiązać.
o Silny Książe musi czasem naruszać zasady miłosierdzia i moralności
o Religia nie przyczyniła się do rozwoju państw
o Cnota polega na przeciwstawianiu się sile, które rządzi światem.
o Pewne zachowania ludzi są przewidywalne, dzięki historii (zachowania

ludzi są niezmienne).

o Nie dostrzegał więzi społecznych poza podleganiem pod władze

państwową

o Punkt widzenia władcy, który może zjednoczyć Włochy

W czasach odrodzenia:

•

Świat staje się większy (poznanie nowych cywilizacji)

•

Zmiana systemu władzy – gwałtowna centralizacja, jednoczenie państw (poza
wyjątkami jak np. Niemcy, Włochy)

Jean Bodin (1530-1596)

•

Francuski prawnik, teoretyk państwa

•

Polityk, twórca ideologii francuskiego absolutyzmu

•

Zwolennik monarchii absolutnej

•

Autor dzieła Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej

•

Monarchia:

•

Jego poglądy stały się w późniejszym czasie podstawą teoretyczną monarchii
absolutnej we Francji

•

Władza suwerenna, niepodzielna, nieograniczona, przysługuje tylko jednej
osobie

•

Suweren ustanawia prawa, może je zmieniać, władza jest niepodzielna,
przysługuje tylko jemu.

•

Prawo musi być zgodne z prawem boskim i naturalnym.

•

Tyrania:

o Legalna – tyran tworzy prawo, łamiąc prawa naturalne.
o Nielegalna – tyran nie akceptuje żadnego prawa, zdobył władzę siłą.

•

Rodzina jest podstawa państwa, dysponuje własnością.

•

Wojna jest dobra sama w sobie, ponieważ ma charakter wychowawczy,
oczyszczający, więc jest celem samym w sobie.

•

Państwo istnieje o tyle, o ile istnieje władza zwierzchnia.

•

Przeciwnik średniowiecznego idealizmu. Powinny być 3 grupy społeczne:
król, urzędnicy, poddani.

•

Każda rodzina ma prawo do własności i prawo dysponowania własnością
(sprzeczność teorii bo tam, gdzie własność jest nienaruszalna, władca nie jest
absolutny).

•

Pojęcie „państwo narodowe”.

Michael de Montaigne (1533-1592)

•

Francuski arystokrata, prawnik przez jakiś czas aktywny politycznie.

•

W latach 70. XVIw. Wycofał się zżycia politycznego, podróżował i pisał.

•

Uznawany jest za pierwszego, nowożytnego relatywistę kulturowego.

•

Uważał, że nie da się w żaden sposób udowodnić wyższości jednych obyczajów
nad drugimi, stąd postulował jednakowy szacunek dla wszystkich.

•

Jego zainteresowania kulturami pozaeuropejskimi czynią go prekursorem
antropologii.

•

Prawo bywa niesprawiedliwe i ciągle się zmienia

•

Nie ma żadnej idealnej instytucji i państwa

•

Każdy ma prawo do własnych opinii

•

Rozwijać się można tylko przez różnorodność.

•

Idee są nieważne, ważna jest rzeczywistość.

•

Wątpił we wszystko, uważał, że jeśli ktoś wątpi to znaczy, że myśli (są prawdy,
które można obronić przed tym sceptycyzmem np. moralność Platona)

•

Poglądy:

•

Humanizm – zainteresowanie sprawami ludzkimi i doczesnymi

•

Sceptycyzm – niepotrzebne są niepewne spory teoretyczne

•

Relatywizm – prawa i obyczaje są kwestią zwyczaju

•

Naturalizm – przyroda jest wzorem dla człowieka, człowiek natomiast częścią
przyrody.

•

Racjonalizm – ostateczną miarą prawdy jest rozum.

•

Konserwatyzm – nie warto robić zamieszania, wprowadzając nowe idee.

Utopie

•

Krytyka stosunków społecznych

•

Wizja idealnego ustroju

•

Powieści

•

Prekursor – Thomas Moore

•

Miały pod przykrywką fantastycznej fabuły przedstawić idealny ustrój

Tomasz Morus (1478-1536)

•

Angielski myśliciel, pisarz, polityk

•

Święty kościoła katolickiego

•

Ścięty za nieznanie legalności drugiego małżeństwa Henryka VIII

•

Inspirował się Platonem

•

Utopia – wyspa:

•

Struktura społeczna (książę 1z4 kandydatów elity 30 rodzin, obywatele
państwa 10-16 członków w rodzinie)

•

Likwidacja własności prywatnej

•

Podział pracy zgodnie z interesami społecznymi (praca na roli, jedna praca
wybrana)

•

Ograniczony czas pracy, dzień wolny

•

Likwidacja pieniądz wewnątrz państwa

•

Wolność rynkowa

•

Monarchia – władca wybierany przez lud w wyborach powszechnych

•

Niewolnicy np. jeńcy wojenni

•

Ubrania i jedzenie ujednolicone

•

Pogardzanie złotem drogimi kamieniami (robiono z nich nocniki, kajdany dla
niewolników)

•

Małżeństwa zawierane z wyboru, ważna czystość przedmałżeńska

•

Wychowanie wielu dzieci (dzielonych po równo)

•

Rodzina wiejska – 40os

•

Możliwe rozwody, powodowane zdrada lub złym traktowaniem (strona winna
traci możliwość zawarcia kolejnego małżeństwa i jest skazana na pracę.

•

Głowa rodziny – najstarszy mężczyzna.

•

Żona usługuje mężowi, dzieci usługują starszym

•

Szpitale – bezpłatne, dla ciężko chorych – są w nich duchowni, urzędnicy i
lekarze, przekonujący do „odejścia, zęby odciążyć społeczeństwo”

•

Książę wybierany dożywotnio (chyba, że będzie chciał rozszerzyć swe
uprawnienia i stać się tyranem.

•

Sądy sprawuje Senat

•

Wojna nie jest ceniona ale przygotowują się do niej wszyscy (wojny obronne)

•

Tolerancja religijna, wszystkie religie dozwolone ale zabroniony fanatyzm
religijny

•

Rozdział kościoła od państwa

•

Ateizm nie jest zalecany

Francis Bacon (1561-1626)

•

Angielski filozof, prawnik, polityk

•

Autor Nowej Atlantydy

•

Najważniejszy jest rozum

•

Domagał się trzech reform:

•

Wiedzy

•

Rozwoju nauki

•

Zmian warunków życia

•

Atlantowie swój spokój i harmonię zawdzięczają elitom, czyli naukowcom

•

Dom Salomona gromadzi zdobytą wiedzę, pełni także funkcje państwowe

Tomasz Campanella

•

Włoski teolog, filozof, poeta, dominikanin

•

Osadzony w więzieniu za udział w spisku przeciw hiszpańskiej władzy

•

Miasto

•

Państwo – miasto

•

Władzę sprawuje dożywotnio najmądrzejszy Wielki Metafizyk

•

Trzech ministrów:

o Mądrości – zajmował się wychowaniem
o Potęgi – troszczył się o obronę państwa
o Miłości – miał pod opieką związki płciowe, małżeństwa, rolnictwo i

poprawę ludzkiej rasy.

•

Zlikwidowana została rodzina, dzieci wychowywało państwo

•

Likwidacja własności prywatnej (wszystko wspólne, także domy; brak
niewolnictwa, służby)

•

Powszechne nauczanie (nauki przyrodnicze, historia, rozwój duchowy)

•

Kult nauki

•

Praca powszechna dla państwa ale nie dłużej niż cztery godziny dziennie

Przyczyny reformacji:

•

Osłabienie organizacyjne kościoła, demoralizacja jego przedstawicieli

•

Niechęć papieży do reformy kościoła i usunięcia nadużyć

•

Fiskalizm, zbieranie odmiennych sum z tytułu różnorodnych płat i podatków

•

Sprzedaż odpustów (potrzeby finansowe)

•

Duchowni mianowani przez władzę świecką w imię interesów politycznych, a nie
duchownych, w większości przypadków nie zajmowali się swymi obowiązkami
religijnymi.

Marcin Luter (1483-1564)

•

teolog, mnich, augustianin

•

niemiecki reformator religijny

•

autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów

•

Koncepcje Lutra:

•

Miejsce kwestii religijnych jest w niewidzialnym kościele, wspólnocie
zbudowanej nie hierarchicznie

•

Człowiek żyje w świecie doczesnym

•

Rozdział władzy kościelnej i świeckiej

•

Rząd nie może pomóc w zbawieniu, jego zadaniem jest zapewnienie pokoju i
spokoju stosując przymus

•

Władcy należy się bezwzględnie podporządkować

•

Jedynie państwo może powstrzymać rozpowszechnienie się zła a zepsucia,
będącego następstwem grzechu

Jan Kalwin (1509-1564)

•

Francuski reformator religijny

•

Współtwórca protestantyzmu ewangelicko-reformatorskiego

•

Opracował Katechizm Genewski oraz Wyznanie Wiary

•

Koncepcja Kalwina:

•

Doktryna predestynacji – wiarę otrzymuje się od Boga albo nie, człowiek jest
przeznaczony do zbawienia lub potępienia już w chwili urodzenia

•

Odrzucenie przekonania, że pomnażanie bogactw jest grzeszne

•

Wartości przypisywano cnotom takim jak: wstrzemięźliwość, surowość
obyczajów, pracowitość

•

Człowiek jest predestynowany do życia w danej warstwie społecznej

•

Nie wolno nawet dyskutować na legalnością władzy

•

Odrzuca podporządkowanie kościoła państwu

•

Kościół ma wyznaczać ścieżkę polityki państwa

•

Najważniejsza jest ochrona własności

•

Ideologia odpowiadająca interesom burżuazji

Anabaptyści:

•

Ruch narodził się w 1525r. w Zurychu

•

Odrzucanie przez katolików i protestantów

•

Oskarżani o anarchizm i komunizm

•

Postulat łączenia się wiernych we wspólnoty

•

We wspólnotach dzielono się dochodami wspólnej pracy – stąd oskarżenia, że
negując instytucje własności prywatnej, podważają fundamenty porządku
społecznego.

•

W Polsce np. Bracia Polscy (Arianie)

Doktryna prawa naturalnego:

•

Choć koncepcja prawa naturalnego narodziła się w antyku, nieobca yła takżę
myślicielom średniowiecznym, szczególną popularność zdobyła w XVIIw.

•

XVIIwieczna wersja tej doktryny różniła się od wersji poprzednich

•

Była zdecydowanie świecka. Nawet, jeśli jej zwolennicy wierzyli w Boga, byli
jednocześnie przekonani, ze podlega również On prawu naturalnemu.

•

Była indywidualistyczna, a nie kolektywistyczna jak je poprzednie wersje

•

Postrzegała człowieka jako istotę najbardziej fizyczną, abstrahując od rozważań na
temat duszy i Boga

•

Chętnie korzystała z odkryć ówczesnych nauk przyrodniczych, szczególnie fizyki

•

Nigdy nie stworzono wspólnej doktryny prawa naturalnego

Dwie różne socjologie:

•

Pierwotnie społeczeństwo nie istniało, jednostki były całkowicie niezależnymi
atomami, społeczeństwo powstało na podstawie umów. Powstanie społeczeństwa
jest równoznaczne z powstaniem państwa (Hobbs)

•

Naturalne jest istnienie wspólnot, problemem są sposoby jej ochrony – najlepszy
sposób stworzenia społeczeństwa obywatelskiego, czyli państwa. Władza i
państwo są wtórne wobec społeczeństwa (Locke)

Hugon Grotius (1583-1645)

•

Holenderski myśliciel

•

Autor koncepcji praw natury

•

W wieku 18 lat napisał Historie Stanów Niderlandzkich

•

Czynny polityk

•

Uważany jest za twórcę prawa publicznego

•

Człowiekowi właściwy jest popęd społeczny

•

Istnieje naturalny porządek, jego zachowanie jest źródłem prawa

•

Treści prawa naturalnego Bóg nie może zmienić

•

Rozum informuje człowieka, co jest dobre a co złe

Prawnoneutralna doktryna Thomasa Hobbesa (1588-1679)

•

Angielski filozof polityczny

•

Swoje poglądy wyrobił najpełniej w traktacie Lewiatan, w którym sformułował
podstawowe założenia odnośnie stanu natury, prawa naturalnego i powstania
społeczeństwa.

•

Wszyscy ludzie z natury są wolni i równi

•

Stan natury jest wojna wszystkich ze wszystkimi

•

Stan ten uniemożliwia rozwój cywilizacji, gdyż ludzie troszczą się wyłącznie o
własne przeżycie lub problem wrogów.

•

Równość ludzi pod względem zdolności, siły i inteligencji

•

Egoizm jednostek

•

Każdy ma silny instynkt zachowania siebie samego

•

Jedynym wyjściem z trudnej sytuacji okazuje się umowa między ludźmi, na
podstawie której zrzekają się oni swojej nieograniczonej wolności i cedują część
swych praw na wybranego przez siebie gwaranta – władcę. Odtąd władca ma
obowiązek karania tych, którzy chcą się wyłamać

Benedykt (Baruch) Spinoza (1632-1671)

•

Podstawowe cele państwa:

•

Gwarancja bezpieczeństwa

•

Gwarancja podstaw bytowych społeczeństwa

•

Stan wrogości w społeczeństwie

•

Wolność myśli

•

Swoboda wyrażania przekonań

•

Demokracja ustrój idealny