LABORATORIUM MECHANIKI EKSPERYMENTALNEJ

Instrukcja do

ć

wiczenia

6

Wyznaczenie energii mechanicznej w ruchu płaskim

Cel

ć

wiczenia

Celem

ć

wiczenia jest wyznaczenie energii mechanicznej kr

ąż

ka poruszaj

ą

cego si

ę

po krzywoliniowym torze.

Literatura

1.

Z. Engel, J. Giergiel Mechanika Ogólna, tom II, rozdz. 10 i 11.

2.

J. Misiak, Mechanika Ogólna , tom II, rozdz. 22.

Zagadnienia kontrolne

1. Pole zachowawcze sił
2. Przykłady sił zachowawczych
3. Praca siły
4. Energia potencjalna
5. Energia kinetyczna
6. Energia mechaniczna
7. Energia kinetyczna bryły w ruchu płaskim
5. Zasada zachowania energii
6. Zasada zachowania energii mechanicznej
7. Praca sił zewn

ę

trznych

8. Moment bezwładno

ś

ci tarczy kołowej

9. Ruch płaski bryły sztywnej

Uwaga. W opracowaniu podano tylko wybrane zagadnienia zwi

ą

zane bezpo

ś

rednio z

ć

wiczeniem. Aby wyczerpa

ć

temat w zakresie podanych zagadnie

ń

kontrolnych

nale

ż

y si

ę

gn

ąć

do podanej literatury lub innych ksi

ąż

ek dotycz

ą

cych dynamiki.

Podstawy teoretyczne dotycz

ą

ce bezpo

ś

rednio

ć

wiczenia

Zasada zachowania całkowitej energii układu mówi,

ż

e zmiana całkowitej

energii układu jest równa energii dostarczonej do układu lub od niego odebranej.
Je

ś

li

ż

adna energia nie zostanie do układu dostarczona ani od niego odebrana, to

całkowita energia układu musi pozosta

ć

niezmienna.

Je

ż

eli nad układem wykonana zostanie praca sił zewn

ę

trznych, to zasad

ę

zachowania energii mo

ż

na opisa

ć

równaniem:

wewn

term

mech

E

E

E

W

∆

+

∆

+

∆

=

gdzie: W – praca sił zewn

ę

trznych,

mech

E

∆

- zmiana energii mechanicznej układu,

term

E

∆

- zmiana energii termicznej,

wewn

E

∆

- zmiana innych rodzajów energii

wewn

ę

trznej układu.

Powy

ż

sza zasada nie została wyprowadzona z podstawowych aksjomatów i praw

fizyki, ale wynika ona z niezliczonych do

ś

wiadcze

ń

.

Je

ż

eli układ jest izolowany i energia nie mo

ż

e zosta

ć

do niego dostarczona w

ż

adnej

formie to mo

ż

emy zapisa

ć

:

0

=

∆

+

∆

+

∆

wewn

term

mech

E

E

E

gdzie:

1

2

mech

mech

mech

E

E

E

−

=

∆

,

wska

ź

niki 1 i 2 odnosz

ą

si

ę

do dwóch rozpatrywanych

chwil czasowych, np. przed i po zaj

ś

ciu jakiego

ś

procesu.

Cho

ć

wewn

ą

trz układu izolowanego mo

ż

e zachodzi

ć

wiele zmian energii (np. z

potencjalnej na kinetyczn

ą

, z kinetycznej na termiczn

ą

itp.), to jednak suma

wszystkich rodzajów energii musi pozosta

ć

stała.

Powy

ż

sze mo

ż

emy zapisa

ć

jako:

0

1

2

=

∆

+

∆

+

−

wewn

term

mech

mech

E

E

E

E

St

ą

d:

wewn

term

mech

mech

E

E

E

E

∆

−

∆

−

=

1

2

Dla układu izolowanego mo

ż

emy wi

ę

c wyznaczy

ć

energi

ę

w okre

ś

lonej chwili znaj

ą

c

energi

ę

w innej chwili, bez znajomo

ś

ci energii w chwilach po

ś

rednich.

Je

ż

eli w izolowanym układzie zaniedbamy siły niezachowawcze (np. tarcie) i zmiany

innych rodzajów energii, to mo

ż

emy napisa

ć

:

1

2

mech

mech

E

E

=

albo:

0

=

∆

mech

E

Poniewa

ż

energia mechaniczna jest równa sumie energii kinetycznej i potencjalnej

(któr

ą

mo

ż

emy zdefiniowa

ć

dla sił zachowawczych) mo

ż

emy zapisa

ć

:

0

=

∆

+

∆

=

∆

p

k

mech

E

E

E

gdzie:

k

E

∆

jest zmian

ą

energii kinetycznej,

p

E

∆

zmian

ą

energii potencjalnej.

Po prostym przekształceniu mo

ż

emy zapisa

ć

:

1

1

2

2

p

k

p

k

E

E

E

E

+

=

+

gdzie: indeksy 1 i 2 odnosz

ą

si

ę

do dwóch stanów układu w ró

ż

nych chwilach

czasowych.
Jest to znana zasada zachowania energii mechanicznej.
Podczas realizacji

ć

wiczenia modelowany jest ruch w jednej płaszczy

ź

nie (ruch

płaski) tarczy poruszaj

ą

cej si

ę

po torze krzywoliniowym pod wpływem siły ci

ęż

ko

ś

ci

(siły zachowawczej). W ruchu płaskim zło

ż

onym z ruchu post

ę

powego i obrotowego

energi

ę

kinetyczn

ą

ciała oblicza si

ę

wg. wzoru Koeniga:

2

2

2

1

2

1

s

s

s

k

I

Mv

E

ω

+

=

gdzie: M – masa ciała,

s

v

r

- jest pr

ę

dko

ś

ci

ą

ś

rodka masy, I

S

– moment bezwładno

ś

ci

ciała wzgl

ę

dem osi przechodz

ą

cej przez

ś

rodek masy i prostopadłej do płaszczyzny

ruchu, a

s

ω

r

pr

ę

dko

ś

ci

ą

k

ą

tow

ą

ciała.

Zmian

ę

grawitacyjnej energii potencjalnej układu „Ziemia-badana tarcza” w pobli

ż

u

powierzchni Ziemi mo

ż

emy zapisa

ć

jako:

h

mg

E

p

∆

=

∆

gdzie:

h

∆

jest zmian

ą

poło

ż

enia pionowego osi tarczy wzgl

ę

dem poziomu odniesienia

Przebieg

ć

wiczenia

Z podanych wy

ż

ej wzorów wynika,

ż

e aby wyznaczy

ć

w ka

ż

dej chwili czasu

energi

ę

mechaniczn

ą

tarczy nale

ż

y w ka

ż

dym poło

ż

eniu zna

ć

pr

ę

dko

ść

ś

rodka masy

V

s

, pr

ę

dko

ść

k

ą

tow

ą

ω

s

tarczy oraz poło

ż

enie

ś

rodka ci

ęż

ko

ś

ci osi tarczy. Wielko

ś

ci

te mo

ż

na wyznaczy

ć

z pomiarów poło

ż

e

ń

ś

rodka masy w poszczególnych chwilach

czasowych przy zało

ż

eniu,

ż

e tarcza porusza si

ę

bez po

ś

lizgu. Pomiar

współrz

ę

dnych poło

ż

enia

ś

rodka masy odbywa si

ę

w oparciu o kamer

ę

do szybkich

zdj

ęć

i oprogramowanie pozwalaj

ą

ce na ka

ż

dej klatce filmu zaznaczy

ć

okre

ś

lony

punkt. Program umo

ż

liwia wyznaczenie współrz

ę

dnych tego punktu i zapis warto

ś

ci

w arkuszu kalkulacyjnym.

Dodatkowo nale

ż

y wyznaczy

ć

teoretycznie pr

ę

dko

ść

ś

rodka masy tarczy

(szpulki) we wskazanych przez prowadz

ą

cego punktach. W tym celu nale

ż

y

wykorzysta

ć

zasad

ę

zachowania energii.

Wszystkie pomiary nale

ż

y wykonywa

ć

zgodnie z krokami wymienionymi w

arkuszu sprawozdania.

Rejestracja ruchu

Zasadniczy pomiar realizowany jest jak poni

ż

ej.

W celu dokonania rejestracji obrazu z kamery nale

ż

y wł

ą

czy

ć

o

ś

wietlenie stanowiska

i uruchomi

ć

program PCV.

Nast

ę

pnie w zakładce programu „Camera” wybra

ć

sposób wy

ś

wietlania: ”Display

/Live”. Ustawi

ć

za pomoc

ą

regulacji przy obiektywie kamery ostro

ść

obrazu tak aby

wyra

ź

nie widoczny był namalowany punkt na osi tarczy.

Nast

ę

pnie wybra

ć

przycisk „Frame Rate” i ustawi

ć

ilo

ść

rejestrowanych klatek w

ci

ą

gu sekundy: 125 klatek/ sek.

W kolejnym kroku nale

ż

y wybra

ć

rozdzielczo

ść

obrazu (przycisk „Resolution”): 1024

x 512.
Dalej nale

ż

y nacisn

ąć

przycisk „Record” i pu

ś

ci

ć

swobodnie tarcz

ę

tak, aby rozpocz

ą

ł

si

ę

jej ruch. Rozpocz

ąć

rejestracj

ę

poprzez naci

ś

niecie przycisku „Trigger In”, który

pojawi si

ę

w miejsce przycisku „Record”.

Zako

ń

czy

ć

rejestracj

ę

przyciskiem „Rec Done” w momencie, gdy tarcza osi

ą

gnie

punkt wskazany przez prowadz

ą

cego.

Zapis rejestracji

Przej

ść

do zakładki „Data Save” i wpisa

ć

w polu „File Name” nazw

ę

zapisywanego pliku.
Mo

ż

na wybra

ć

fragment filmu, który ma znale

źć

si

ę

w pliku. W tym celu nale

ż

y

przesun

ąć

za pomoc

ą

myszy wska

ź

nik pocz

ą

tku i ko

ń

ca nagrania u dołu zakładki

(strzałki na pasku ilustruj

ą

cym całe nagranie).

Nast

ę

pnie nacisn

ąć

przycisk „Save”, aby zapisa

ć

wynik rejestracji.

Analiza obrazu

W celu wykonania analizy obrazu nale

ż

y uruchomi

ć

program „Motion Tools”.

Z menu głównego wybra

ć

opcj

ę

„File” i dalej „Open File”. W okienku dialogowym

wybra

ć

uprzednio zapisany plik.

Przej

ść

do zakładki „Analysis” i nacisn

ąć

przycisk na belce narz

ę

dziowej „Strat

Analysis for Current Video” (przycisk na

ś

rodku belki oznaczony kolorowymi kółkami).

Nacisn

ąć

przycisk „Meter” w prawej cz

ęś

ci belki narz

ę

dziowej. Spowoduje to

otwarcie okna „Calibration”. Wykorzystuj

ą

c kursor myszy, nale

ż

y wskaza

ć

na

pierwszej klatce filmu wybrany na stanowisku pocz

ą

tek wzorca długo

ś

ci, a nast

ę

pnie

wracaj

ą

c do otwartego okna dialogowego „Calibration” nacisn

ąć

przycisk „SetPoint#

1”. Nast

ę

pnie na klatce filmu zaznaczy

ć

koniec wzorca, a w oknie „Calibration”

wybra

ć

„SetPoint #2”. Je

ś

li wzorzec nie jest widoczny nale

ż

y zmierzy

ć

ś

rednice

tarczy i jako pocz

ą

tek i koniec wzorca wskaza

ć

odpowiednie punkty na obwodzie

tarczy. Nast

ę

pnie w oknie „Calibration” nale

ż

y wpisa

ć

w oknie „Dimension”

rzeczywist

ą

długo

ść

wzorca okre

ś

lon

ą

na podstawie skali lub pomiaru i wybra

ć

z listy

odpowiednie jednostki długo

ś

ci. W jednostkach tych zapisane zostan

ą

pó

ź

niej wyniki

pomiaru. Nacisn

ąć

klawisz „Apply”, a nast

ę

pnie „Close” zamykaj

ą

c okno dialogowe

Nast

ę

pnie wybra

ć

z listy „Auto Track” numer kolejny znacznika np. 1. Wybra

ć

przycisk z belki narz

ę

dziowej „Draw a region for selection ” (ikona ze szkłem

powi

ę

kszaj

ą

cym). Za pomoc

ą

myszy i techniki przeci

ą

gania zaznaczy

ć

na obrazie

prostok

ą

tny obszar, którego

ś

rodek ma by

ć

ś

ledzony. Obszar ten powinien obj

ąć

o

ś

na której osadzona jest tarcza oraz niewielki fragment jej otoczenia. Pozwoli to
programowi jednoznacznie odró

ż

ni

ć

wskazany obszar na ka

ż

dej klatce filmu i

ś

ledzi

ć

ruch jego

ś

rodka.

W kolejnym kroku mo

ż

na uruchomi

ć

przycisk „Auto Track the current Region”

(przycisk z czerwon

ą

strzałk

ą

na belce narz

ę

dziowej). Program b

ę

dzie

ś

ledził

automatycznie ruch

ś

rodka zaznaczonego obszaru. W razie trudno

ś

ci z

automatycznym

ś

ledzeniem ruchu mo

ż

na wróci

ć

do odpowiedniej klatki (zestaw

przycisków z lewej strony belki narz

ę

dziowej) i usun

ąć

ź

le zaznaczone punkty w

aktualnej klatce lub nawet wszystkich klatkach. W tym celu nale

ż

y klikn

ąć

prawym

klawiszem myszy na obrazie i wybra

ć

opcj

ę

„Analysis ->Clear Features” i

odpowiedni

ą

podopcj

ę

.

Mo

ż

na tak

ż

e uzupełni

ć

zidentyfikowane poło

ż

enia zaznaczonego obszaru w

trybie manualnym. Wystarczy wtedy z listy „Auto Track” wybra

ć

opcj

ę

„Manual”,

ustawi

ć

odpowiedni

ą

klatk

ę

obrazu (zestaw przycisków po lewej stronie u góry),

zaznaczy

ć

na obrazie wła

ś

ciwy fragment zwi

ą

zany ze

ś

ledzonym punktem, a

nast

ę

pnie klikn

ąć

na przycisku „Select Reticle Position and Region… ” (przycisk na

ś

rodku belki narz

ę

dziowej). Post

ę

puj

ą

c tak klatka po klatce mo

ż

emy r

ę

cznie

odwzorowa

ć

odpowiednie przemieszczenia.

Zapis współrz

ę

dnych poło

ż

enia

ś

ledzonego

ś

rodka obszaru i chwil czasu dla

ka

ż

dej klatki odbywa si

ę

po naci

ś

ni

ę

ciu przycisku „Export the Feature Positions” po

prawej stronie belki narz

ę

dziowej. Po tej operacji dane zostaj

ą

zapisane w arkuszu

programu Excel, który nale

ż

y przekopiowa

ć

w celu wykonania dalszych oblicze

ń

.

Analiza pomiarów

Celem tej analizy jest wyznaczenie energii mechanicznej badanego układu.

Niezb

ę

dne do tego jest wyznaczenie pr

ę

dko

ś

ci liniowej

ś

rodka masy tarczy. Aby tego

dokona

ć

na podstawie zarejestrowanych współrz

ę

dnych x i y nale

ż

y osobno

rozpatrzy

ć

odpowiednie rzuty szukanej pr

ę

dko

ś

ci na kierunki osi układu

współrz

ę

dnych.

Aby bardziej obiektywnie wyznaczy

ć

składowe pr

ę

dko

ś

ci nale

ż

y zastosowa

ć

numeryczne oszacowanie pierwszej pochodnej w postaci (dla ka

ż

dych 4 punktów)

[1]:

( )

(

)

( )

(

)

( )

(

)

( )

(

)

4

3

2

1

4

4

3

2

1

3

4

3

2

1

2

4

3

2

1

1

11

18

9

2

6

1

2

3

6

6

1

6

3

2

6

1

2

9

18

11

6

1

x

x

x

x

h

t

v

x

x

x

x

h

t

v

x

x

x

x

h

t

v

x

x

x

x

h

t

v

x

x

x

x

+

−

+

−

=

+

+

−

=

−

+

−

−

=

+

−

+

−

=

(1)

gdzie: h jest odst

ę

pem czasowym pomi

ę

dzy kolejnymi klatkami zarejestrowanego

filmu,

)

(

i

x

t

v

, jest składow

ą

x pr

ę

dko

ś

ci

ś

rodka masy tarczy w ruchu post

ę

powym dla

chwili czasowej t

i

(i=1,2...N).

Nast

ę

pnie nale

ż

y dokona

ć

wygładzenia zale

ż

no

ś

ci v

x

(t). W tym celu nale

ż

y

wykorzysta

ć

metod

ę

u

ś

redniania bie

żą

cego w postaci [2]:

∑

−

+

=

=

1

)

(

1

)

(

~

q

i

i

j

j

x

i

x

t

v

q

t

v

(2)

gdzie:

x

v~

– element u

ś

rednionego szeregu,

x

v

– element pierwotnego szeregu

obliczonych pr

ę

dko

ś

ci.

Parametr q mo

ż

na przyj

ąć

na poziomie od 10 do 20 w zale

ż

no

ś

ci od potrzeb.

Poniewa

ż

ko

ń

cowe dane nie b

ę

d

ą

wła

ś

ciwie u

ś

rednione nie uwzgl

ę

dnia si

ę

ich w

dalszych obliczeniach i rysunkach. Nale

ż

y odrzuci

ć

wi

ę

cej ni

ż

q ko

ń

cowych warto

ś

ci,

je

ś

li istotnie odbiegaj

ą

one od ogólnej tendencji zmian danej wielko

ś

ci.

Podobnie nale

ż

y wyznaczy

ć

składow

ą

y pr

ę

dko

ś

ci. W kolejnym kroku nale

ż

y

wyznaczy

ć

moduł wektora pr

ę

dko

ś

ci

ś

rodka masy tarczy:

2

2

~

~

y

x

s

v

v

v

+

=

(3)

Pr

ę

dko

ść

k

ą

tow

ą

nale

ż

y wyznaczy

ć

przyjmuj

ą

c,

ż

e tarcza toczy si

ę

bez

po

ś

lizgu. Przy takim zało

ż

eniu:

(4)

( )

( )

r

t

v

t

i

s

i

s

=

ω

gdzie:

ω

s

(t

i

)

– pr

ę

dko

ść

k

ą

towa w chwili t

i

, r – promie

ń

osi tocz

ą

cej si

ę

po torze, na

której zamocowano tarcz

ę

.

Ś

ledz

ą

c poło

ż

enie w osi y

ś

rodka masy mo

ż

na oszacowa

ć

energi

ę

potencjaln

ą

wzgl

ę

dem przyj

ę

tego poło

ż

enia odniesienia. Nale

ż

y jednak wyznaczy

ć

wygładzone

y

~

korzystaj

ą

c z metody (2) i tego samego q co w przypadku pr

ę

dko

ś

ci.

Podobnie jak poprzednio odrzuca si

ę

ko

ń

cowe pomiary.

Ostatecznie nale

ż

y sprawdzi

ć

czy zmiany całkowitej energii mechanicznej (dla

ka

ż

dego z u

ś

rednionych pomiarów) wynosz

ą

zero.

Wyniki nale

ż

y zilustrowa

ć

odpowiednimi wykresami zgodnie z poleceniami zawartymi

w arkuszu sprawozdania.
UWAGA. W zwi

ą

zku z wyst

ę

powaniem po

ś

lizgów podczas ruchu tarczy po torze jak i

wyst

ę

powania tarcia, mo

ż

e okaza

ć

si

ę

,

ż

e wyliczona energia mechaniczna nie

pozostanie stała.
Nale

ż

y zda

ć

sobie z tego spraw

ę

podczas interpretacji wyników eksperymentu.

[1] Otto E. Matematyka dla wydziałów budowlanych i mechanicznych, tom 3, rozdz.
XVI, §111, PWN, Warszawa
[2] Jó

ź

wiak J., Podgórski J., Statystyka od podstaw, rozdz. 16, PWE, Warszawa