1

PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE – CZĘŚĆ OGÓLNA

V1.4

Na podst. zagadnień dr hab. M. Jagielskiej – opracowano z PPM aut. prof. M. Pazdana 2011 r. + „Opracowanie Izy”

DISCLAIMER: Materiał służy wyłącznie do celów powtórkowych, podstawa to sumiennie przeczytać książkę

1. Pojęcie PPM w znaczeniu wąskim

Prawo prywatne międzynarodowe w swej kolizyjnej części obejmuje przeto ogół norm rozgraniczających – w
stosunkach z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy – sfery działania
systemów prawnych różnych państw przez określenie, które z nich należy stosować.

Normy kolizyjne – rozgraniczają sfery działania systemów prawnych w przestrzeni przez określenie ich właściwości.
Określają jakie prawo (prawo jakiego państwa) powinno stanowić podstawę rozstrzygnięcia danej sprawy.

Prawo prywatne międzynarodowe:
- europejskie,

- krajowe prawo prywatne międzynarodowe,

Smaczki:

- w przeszłości PPM stanowiło część prawa wewnętrznego państwa,

- zróżnicowaniu norm kolizyjnych stara się zapobiec poprzez próby ich ujednolicenia m.in. w formie umów
międzynarodowych,
- organ każdego państwa stosuje przede wszystkim normy kolizyjne PPM obowiązujące w danym państwie,

- nie wszystkie normy PPM rozumianego wąsko skonstruowane są identycznie i spełniają takie same funkcje – oprócz
norm wskazujących prawo właściwe, są też normy pomocnicze, które oddziałują na funkcjonowanie mechanizmów,
- przepisy PPM ujmowanego wąsko są w przeważającej mierze bezwzględnie wiążące, wola stron może stanowić
podstawę wskazania prawa właściwego jedynie w przypadkach przewidzianych w Ustawie 2011 lub innych,
- sporna rola tzw. elementu obcego (stosunek, który nie jest w całości zamknięty w obrębie jednego państwa) przy
wytyczaniu zasięgu norm kolizyjnych.


2. Pojęcie PPM w znaczeniu szerokim

Prawo prywatne międzynarodowe w znaczeniu szerokim obejmuje normy kolizyjne, rozgraniczające sfery
działania systemów prawnych różnych państw (przez określenie, które z nich należy stosować) oraz normy
merytoryczne (ujednolicone lub czysto wewnętrzne) regulujące sytuacje (stosunki) z elementem
międzynarodowym (obcym).

Prace nad ujednoliceniem biegną dwutorowo:
1) wysiłki zmierzające do ujednolicenia w skali międzynarodowej norm kolizyjnych,
2) próby ujednolicenia prawa materialnego (merytorycznego)

Celem unifikacji ostateczne wyeliminowanie konfliktów pomiędzy systemami prawnymi różnych państw, ale:
1) liczba uczestników takich przedsięwzięć jest ograniczona,
2) akt unifikacyjny dotyczy wybranych zagadnień, rzadziej kompleksowych rozwiązań,
3) rzadko dochodzi do unifikacji zupełnej,

Pojęcia składające się na PPM w znaczeniu szerokim: normy kolizyjne, normy jednolite, prawo obcych, normy
merytoryczne z elementem obcym, prawo procesowe międzynarodowe, prawo publiczne międzynarodowe,
interlokalne prawo prywatne, interpersonalne prawo prywatne.

Smaczki:

- przekonanie, że tradycyjna koncepcja PPM obejmująca jedynie normy kolizyjne, przestała w sposób adekwatny
odzwierciedlać rzeczywistość i tendencje rozwojowe,
- postulat, by zaliczać niektóre zespoły norm merytorycznych,

- do PPM w znaczeniu szerokim należą te normy, które odnoszą się wyłączeni do sytuacji z elementem obcym,

3. Rola elementu obcego

Istotne normy określające jak należy w danym państwie traktować obce osoby fizyczne i prawne, czy i jakim
podlegają ograniczeniom w nabywaniu i wykonywaniu praw w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy.
Wchodzą one w skład tzw. praw obcych (cudzoziemców).

2

Element obcy występuje m.in. gdy:

1. Uczestnikiem stosunku prywatnoprawnego jest obywatel obcego państwa albo spółka mająca swoją siedzibę za
granicą

2. Przedmiot stosunku prawnego jest za granicą

3. Zdarzenie prawne lub czynność prawna miała miejsce za granicą

4. Skutki czynności lub zdarzeń wybiegają –skutkują za granicą

Smaczki:

- do PPM w znaczeniu szerokim należą normy ujednoliconego prawa materialnego, które odnoszą się wyłącznie do
sytuacji (stosunków) z elementem międzynarodowym. Są to normy merytoryczne,
- przykładem normy, która dotyczy stosunku z elementem obcym jest np. ustawa o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców,
-przyjmuje się, że organy każdego państwa stosują własne prawo obcych - chyba, że co innego wynika z podpisanych
przez państwo umów międzynarodowych,


4. Zasada personalizmu

Zasada personalizmu - wiąże właściwość prawa z czynnikami dotyczącymi osoby (przynależnością szczepową
człowieka). Usunięcie możliwych w tym względzie wątpliwości następowało w drodze oświadczenia stwierdzającego,
jakiemu prawu dana osoba podlega (tzw. professio iuris).

5. Zasada terytorializmu

Zasada terytorializmu – w swej pierwotnej postaci – wychodziła z założenia, że prawo ma bezwzględną moc
wiążącą w obrębie obszaru (terytorium), na którym obowiązuje. Sądy orzekają zgodnie z prawem obowiązującym w
ich siedzibie także przy rozpatrywaniu sprawy osoby pochodzącej z innego obszaru.


6. Szkoła statutowa

Szkoła statutowa – cały dorobek doktryny prawa prywatnego międzynarodowego do połowy XIX wieku. W tych
ramach czasowych nastąpiło wiele etapów:
- dawna szkoła statutowa (rozróżnienie między normami materialnymi, a normami postępowania sądowego, zasada
właściwości legis fori, podział na statuty osobowe i statuty rzeczowe)
- szkoła holenderska,

- doktryna angielska,

- doktryna północnoamerykańska,

- nowa szkoła włoska,

- nauka francuska,

STATUT RZECZOWY

STATUT OSOBOWY

STATUT MIESZANY

Zakres:

Określał prawny reżim

rzeczy.

Odnosił się do osób.

Częściowo dotyczył osób,

częściowo rzeczy.

Przedmiot:

Dotyczył wszystkich rzeczy

znajdujących się na danym

terytorium

Statut osobowy zawsze

towarzyszył osobie.

Rzeczy+Osoby

Uwagi i wyłączenia:

Rzeczowy charakter mają

jedynie normy dotyczące

wyłącznie rzeczy. Norma

dotycząca zarówno rzeczy

jak i osoby, wchodzi do

statutu osobowego wtedy,

gdy czynnik rzeczowości

góruje nad czynnikiem

personalności.

Gdy przynosił inne

rozwiązania niż prawo

rzymskie to niezbędne były

dystynkcje.

Powstał problem czy dotyczy

to norm dotyczących czynności

w ogóle czy jedynie formy

czynności prawnej

3

Statut rzeczowy – obejmował normy, które wedle intencji prawodawcy miały określać prawny reżim rzeczy.
Dotyczył wszystkich rzeczy znajdujących się na danym terytorium. Według interpretacji Bartolusa, rzeczowy
charakter mają normy, które dotyczą tylko rzeczy. Norma dotycząca i osób i rzeczy wchodzi do statutu rzeczowego
tylko wtedy gdy czynnik rzeczowości wysuwa się na plan pierwszy.

Statut osobowy – odnosił się do osób i towarzyszy on osobie. Jeśli statut osobowy przynosi rozwiązanie odmienne niż
to, które daje ius commune, nieodzowne są dystynkcje.

Statut mieszany – odnosił się częściowo do osób, częściowo do rzeczy. Powstał w wyniku trudności związanych z
przyporządkowaniem norm do statutu osobowego i rzeczowego. Dyskusje czy dotyczy jedynie czynności czy
czynności prawnych.

Charles Dumoulin dzielił statuty na dotyczące:

a) formy czynności prawnej,
b) treści czynności lub prawa:
- zależne od woli stron,

- niezależne od woli stron

Wg. niego wola powinna być czynnikiem decydującym. Przeciwstawiał się mu D’Argentre.


7. Teoria siedziby

Twórcą Fryderyk Karol von Savigny, który skrytykował teorię statutową.

Teoria siedziby – siedzibę stosunku prawnego stanowi obszar prawny, z którym dany stosunek jest najściślej
związany, do którego ze względy na swą naturę (specjalny charakter) należy, któremu podlega.

Smaczki:

- był to czynnik rozstrzygający o właściwości prawa,

- prawo obowiązujące w siedzibie należy stosować bez względu na to czy będzie własne czy obce,

- zdolność należy oceniać według prawa domicylu osoby o którą chodzi,

Ograniczenia w stosowaniu prawa obcego:

1) Ustawy bezwzględnie wiążące (wchodzą w skład systemu prawnego obowiązującego w siedzibie sądu, wymuszają
swoje zastosowanie w każdej sprawie, Sędzia powinien zawsze stosować własne przepisy tego rodzaju, pomijać obce)
2) Przepisy prawa obcego dotyczące instytucji nieznanych prawu obowiązującemu w siedzibie sądu (np. przewidujące
śmierć cywilną)


8. Znaczenie dorobku Savigny’ego

Znaczenie doktryny Savigny’ego jest olbrzymie. Jego największą zasługą jest zaproponowanie nowej metody
poszukiwania rozwiązań kolizyjnych, wysunięcie na czoło indukcji, zwrócenie uwagi na potrzebę badania istoty
stosunków prawnych jako przygotowania do rozstrzygnięcia kolizyjnego.

Smaczki:

- inspirująca rola zasady podstawowej poszukiwania siedziby stosunku prawnego,

- nawiązania licznych współczesnych kierunków w doktrynie PPM,

- próbie czasu oparła się przyjmowana zasada równorzędności systemów prawnych w procesie określania prawa dla
danej sprawy właściwego,
- mniejsza rola zaproponowanych przez Savigny’ego rozwiązań szczegółowych.

4

9. Zasada narodowości (nowa szkoła włoska)

Pasquale Stanislao Mancini, sformułował stwierdzenia bazowe.

Podstawowe znaczenie ma zasada legis patriae – w szczególności w stosunkach osobistych, rodzinnych i
spadkowych. W tym zakresie występują normy, których swą wolą strony wyłączyć nie mogą. Skoro zaś w dziedzinie
prawa zobowiązań czynnikiem decydującym jest wola stron, należy jej przyznać znaczenie także na terenie prawa
prywatnego międzynarodowego (zasada wyboru prawa).

Jednocześnie zaś nowa szkoła włoska wprowadza zasadę porządku publicznego, ograniczającą stosowanie prawa
obcego. Zasięg porządku publicznego ujmowano bardzo szeroko, składały się nań:
a) normy prawa publicznego,

b) przepisy bezwzględnie wiążące prawa cywilnego

10. Teoria praw nabytych

Szeroko reprezentowana w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. Zwolennicy także w innych państwach, np.
we Francji.

Założenie, że sędzia stosuje zasadniczo własne prawo merytoryczne. Jeśli jednak prawo podmiotowe powstało
na skutek zdarzenia, które miało miejsce w obcym państwie, to należy to uszanować. Ten, kto powołuje się na
prawo nabyte pod rządem obcego prawa, musi to udowodnić. Obce prawo stanowi więc jedną z okoliczności
stanu faktycznego, uwzględnianie obcego prawa jest zatem jedynie uwzględnianiem faktu, a nie stosowaniem
prawa.

Koncepcja praw nabytych spotkała się z ostrą krytyką, ale jej echa są do dnia dzisiejszego żywe.


11. Szkoła amerykańska

Local law theory – norma obcego państwa jest wzorem utworzenia lub wyszukania we własnym systemie prawnym
podobnej normy. Sąd uznaje przeto wyłącznie prawa podmiotowe istniejące zgodnie z własnym prawem (a nie prawa
nabyte pod rządem obcego prawa). Podstawę rozstrzygnięcia stanowi zawsze lex fori. (W.W. Cook autorem)

Governmental interest – przeciwna tworzeniu ogólnych norm kolizyjnych, gdyż przekreślałoby to indywidualną
analizę każdego przypadku. Przestrzenny zakres każdego przepisu wynika z jego celu. Decydujące znaczenie ma przy
tym interes państwa forum. (B. Currie)

D. F. Cavers – nie należy poszukiwać rozstrzygnięć kolizyjno prawnych w oderwaniu od treści norm merytorycznych
systemów prawnych pozostających w danym przypadku w konflikcie. Określenie prawa właściwego powinno
stanowić wynik poszukiwania słusznego rozstrzygnięcia danej sprawy. Spośród konkurujących systemów prawnych
należy zastosować prawo najsilniej zainteresowane stworzeniem podstawy rozstrzygnięcia.

R. Leflar – próba zestawienia zasad analizy kolizyjno prawnej. Katalog:

a) przewidywalność rozstrzygnięcia sądu,
b) zapewnienie międzynarodowej równowagi,
c) ułatwienie zadań sądu,
d) uwzględnienie Governemental interest,
e) zastosowanie lepszej normy prawnej

W.L.M. Reese – negatywny względem Curriego, ceni zaś Caversa. Celami prawa prywatnego międzynarodowego
powinny być:
- sprawiedliwe i harmonijne rozwiązywanie kolizji,

- dążenie do pewności, przewidywalności i jednolitości wyniku,

- podstawowe zadania konkurencyjnych przepisów prawnych ważniejsze od ratio legis danego przepisu,

Restatement II (1971) – wpływ na niego miały poglądy Reesa, druga prywatna kodyfikacja prawa kolizyjnego.

5

12. Źródła PPM

Polska ustawa PPM z 4.02.2011 r. (weszła w życie 16.05.2011 r.) - ustawa ta określa prawo właściwe dla

stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego i prawa pracy (z pominięciem kwestii
uregulowanych w rozporządzeniu Rzym I)

Inne normy prawa krajowego zawarte w ustawach: prawo wekslowe, prawo czekowe, prawo o aktach stanu

cywilnego i inne,

Ratyfikowane umowy międzynarodowe (przed ustawą jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową)

Postanowienia konwencji zawierające normy kolizyjne PPM, ze względu na swą treść stanowią lex specialis w
stosunku do przepisów powszechnego prawa wewnętrznego. Postanowieniu konwencyjnemu należy więc przyznać
pierwszeństwo ( i na nim oprzeć rozstrzygnięcie) nawet wtedy gdy jego brzmienie (treść) nie różni się od
odpowiedniego przepisu powszechnego prawa wewnętrznego.

a) Polska ustawa o Prawie międzynarodowym prywatnym (4 II 2011 r.),

b) Umowy międzynarodowe:

- konwencje multilateralne (Konwencja haska, warszawska, genewska, europejska, rzymska etc.)

- konwencje dot. zagadnień rodzinnych i opiekuńczych (haska, o rozwodach, ochronie dzieci, przysposobieniu etc.)

- Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów,

- konwencje dotyczące obywatelstwa (haska, o obywatelstwie kobiet zamężnych etc.),

- bilateralne konwencje podpisane przez Polskę po II Wojnie Światowej,

- umowy o pomocy prawnej w sprawach cywilnych,

13. PPM Unii Europejskiej

Wraz z przystąpieniem Polski do UE przejęto cały prawny dorobek wspólnotowy. Wśród aktów prawnych na
szczególną uwagę zasługują rozporządzenia. Mają one bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich,
po ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE, z pierwszeństwem przed uregulowaniami krajowymi tych państw.

W dniach 4-5.11.2004r. na szczycie Rady Europejskiej przyjęty został Program Haski: wzmacnianie wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE. Wytyczał on zadania do roku 2011r w zakresie stworzenia unijnych norm
kolizyjnych obejmujących zobowiązania, alimenty, rozwody, majątkowe ustroje małżeńskie i sprawy spadkowe.

11.07.2007r. przyjęto rozporządzenie PE i RE dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych RZYM
II.

17.06.2008r. przyjęte zostało rozporządzenie RZYM I, określające prawo właściwe dla zobowiązań umownych.
( zastąpiło ono konwencję rzymską z 1980r regulującą te same zagadnienia).

14. Budowa normy kolizyjnej

Normy kolizyjne w przeciwieństwie do norm merytorycznych, nie regulują wprost stosunków życiowych, ale
wskazują jakie prawo merytoryczne jest w danym wypadku właściwe.

BUDOWA:

Zakres –opis ujętej abstrakcyjnie sytuacji życiowej lub grupy takich sytuacji, do której lub do których dana norma się
odnosi (np. zdolność prawna, przedawnienie roszczeń, własność).

Łącznik – kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny o prawo jakiego państwa chodzi. Zawiera:

1) dyspozycję – nakaz zastosowania prawa jakiegoś obszaru państwowego (np. właściwe jest, stosuje się).
2) określnik nominalny składający się z:

a) podstawy (np. obywatelstwo, miejsce zamieszkania, miejsce położenia)

b) dopełniacza (np. spadkodawcy, dziecka, rzeczy)
3) subokreślnik temporalny – określa z jakiej chwili powiązanie z daną sytuacją życiową, a odpowiednim obszarem
prawnym rozstrzyga o własności prawa (np. z chwili jego śmierci)

6

Przykład:

Uwaga! Zdarza się, że norma kolizyjna nie będzie składać się ze wszystkich wyżej wymienionych elementów.
Najczęściej brak będzie subokreślnika temporalnego. Przyjmuje się wówczas, że właściwe jest tzw. każdoczesne
prawo wskazane normą kolizyjną czyli np. z chwili zawarcia małżeństwa (dla zawarcia małżeństwa), z chwili
zawarcia umowy (dla zawarcia umowy) – odniesienie do interesującego nas stanu faktycznego.

15. Normy zupełnie i niezupełne, 16. Jednostronne i dwustronne, 17. I i II stopnia

Normy zupełne – wskazują dla określonych sytuacji prawo właściwe bez względu na to, czy jest nim prawo własne
czy obce. Odnoszą się więc także do sytuacji powiązanych wyłącznie z obcymi obszarami prawnymi. Normy takie
przeważają w naszej Ustawie z 2011 roku. Normy te są zawsze dwustronne!

Normy niezupełne – przewidują jeden bądź kilka systemów prawnych (np. w przypadku śmierci obowiązuje prawo
polskie, chyba, że dana osoba posiadała nieruchomość to prawo francuskie)

Normy jednostronne – określają jedynie zakres zastosowania prawa własnego do stosunków odpowiednio
powiązanych z własnym obszarem prawnym. Możliwość zastosowania tylko jednostronnego prawa. (np. art. 13 ust. 2,
art. 14 ust. 2, art. 29 ust. 1 Ustawy z 2011 r.)

Niezupełne normy dwustronne – określają sferę działania prawa własnego oraz tylko częściowo prawa obcego.
Występują w niektórych obcych ustawach PPM oraz konwencjach międzynarodowych. Możliwość zastosowania
dwóch systemów prawa.

Inny podział:
a) normy kolizyjne pierwszego stopnia – realizują podstawowe funkcje, rozgraniczają sfery działania praw
merytorycznych różnych państw w przestrzeni,
b) normy kolizyjne drugiego stopnia – nadrzędne normy prawa prywatnego międzynarodowego – rozgraniczające
sfery działania norm kolizyjnych pierwszego stopnia różnych państw.

-co do zasady każde prawo kolizyjne – normy ius cogens + każde państwo mocą swojej suwerenności ma własne
normy kolizyjne → a więc normy kolizyjne też się różnią między sobą i mogą występować kolizje między normami
kolizyjnymi (którą ustawę kolizyjną zastosować → metapoziom)

-czy między normami kolizyjnymi II stopnia zachodzą kolizje? → NIE. Nie jest ich wiele i są one zunifikowane
na całym świecie.

-np. niepisana norma kolizyjna II stopnia: sądy każdego państwa stosują w pierwszej kolejności własne normy
kolizyjne I stopnia (normy kolizyjne legis fori –siedziby władzy orzekającej/sądu). Obce normy kolizyjne I stopnia
sąd stosuje wtedy, gdy zezwalają na to własne normy kolizyjne I stopnia.

- w Polsce taki wypadek występuje przy instytucji tzw. odesłania.

18. Zakres normy kolizyjnej

Zakres – zawiera oznaczenie rodzaju sytuacji jakich dana norma dotyczy. Jest to swego rodzaju opis pewnej
stypizowanej sytuacji lub grupy takich sytuacji, które norma ta obejmuje.

7

Smaczki:

- opis dokonywany skrótowo, zazwyczaj słownictwem z prawa merytorycznego. Jest to przyczyną różnorakich
trudności interpretacyjnych przy stosowaniu norm kolizyjnych,
- dopiero po zastosowaniu normy kolizyjnej i ustaleniu prawa właściwego można stwierdzić czy konkretna sytuacja
życiowa, podciągnięta pod zakres odpowiedniej normy kolizyjnej jest – według właściwego dla niej prawa
merytorycznego – stosunkiem prawnym i jakim,

Ustawa z 2011 r. w celu oznaczenia zakresu używa wyrażeń:
- zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej,

- osoba prawna,

- uznanie osoby za zmarłą,

- forma czynności prawnej,

- przedawnienie roszczeń,

- możność zawarcia małżeństwa,

- forma zawarcia małżeństwa,

- stosunki osobiste,

- posiadanie,

- sprawy spadkowe

19-27. Znaczenie łącznika do prawa personalnego

Łącznik – termin używany na oznaczenie elementu (czynnika, kryterium) ze względu na który do danego stosunku
stosuje się normy określonego systemu prawnego.

Rodzaje łączników:
a) personalne (podmiotowe, osobiste, osobowe) – nawiązują do różnych postaci więzi pomiędzy osobą fizyczną lub
prawną, a określonym obszarem prawnym – obywatelstwo, zamieszkanie, zwykły pobyt, siedziba..
b) przedmiotowe – inne kryterium np. miejsce położenia rzeczy, dokonania czynności prawnej, wykonania
zobowiązania, siedziby władzy orzekającej,
c) subiektywne – wybór prawa (sporne)

Normy kolizyjne mogą przewidywać dla określonego zakresu:
- właściwość jednego prawa,

- właściwość kilku praw (łącza, równoległa, alternatywna, właściwość jednegoposiłkowość innego)

Smaczki:

- prawo alternatywne właściwe niekoniecznie musi być traktowane na równi z pełnym nasileniem,

Właściwość posiłkowa – ogólna zasada zawarta w art. 10 ust. 2 Ustawy z 2011 r. – w myśl tego przepisu, jeżeli nie
można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość określonego prawa obcego, albo jeżeli nie można
stwierdzić treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

W zależności od tego za pomocą jakiego łącznika norma kolizyjna wskazuje jakieś prawo, mówimy, że właściwe jest:
a) prawo ojczyste - łącznik obywatelstwa – lex patriae,

b) prawo miejsca zamieszkania – łącznik domicylu– lex domicili,

c) prawo miejsca siedziby przedsiębiorstwa,
d) prawo miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych,
e) prawo miejsca położenia rzeczy – lex rei sitae,
f) prawo miejsca sporządzenia czynności – lex loci actus,

Bez nawiązania do jakiegoś jednego stałego łącznika mówi się też o prawie właściwym dla samej czynności, prawie
właściwym dla samego roszczenia lub prawie właściwym dla samego stosunku. (porównanie art. 25 ust. 1 zd. 1 z art.
24 ust. 1 Ustawy z 2011 r.)

Przykłady:
Statut rzeczowy – prawo właściwe do oceny własności, innych praw rzeczowych i posiadania,

Statut kontraktowy – prawo, któremu podlega umowa (z dziedziny zobowiązań),

Statut rozwodowy – prawo właściwe dla rozwodu,

8

Statut personalny – prawo właściwe do oceny zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej

Uwaga!
Statut personalny =/= prawo personalne

Prawo personalne – na oznaczenie prawa wskazanego łącznikiem personalnym (którymkolwiek spośród łączników
personalnych) dla dowolnego zakresu (obojętna jest więc dziedzina, dla której wskazanie następuje). Przykładem jest
prawo wskazane przez nurmy art. 48, 57, 64 ust. 2 Ustawy z 2011 r:

Art. 48. O możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili
zawarcia małżeństwa.

Art. 57. 1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiającego.

Art. 64. 2. W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili
jego śmierci.

28. Łącznik obywatelstwa

Obywatelstwo – więź prawna pomiędzy osobą fizyczną a państwem. Więź ta bywa też określana mianem
przynależności osoby do państwa. Prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa nosi nazwę prawa ojczystego (lex
patriae)

Jest to podstawowy łącznik w sferze norm kolizyjnych dotyczących:
- zdolności osoby fizycznej,

- stosunków rodzinnych,

- stosunków spadkowych

Zalety:

+

intensywność węzła łączącego człowieka z określonym państwem i jego prawem

+

oparcie łącznika na powiązaniu odznaczającym się względną stabilnością,

+

większa jednoznaczność niż łącznik miejsca zamieszkania,

+

łatwość w dowodzeniu istnienia obywatelstwa,

+

zabezpiecza najszerzej pojęte interesy państw, które mają liczną emigrację

Wady:

-

nie zawsze ośrodek działalności życiowej, znajduje się nie obszarze państwa ojczystego danej osoby,

-

nawiązuje do węzła wyłącznie prawnego, niewystępującego jawnie na zewnątrz,

-

zawodzi w wypadku bezpaństwowców oraz osób z podwójnym lub wielorakim obywatelstwem

Bezpaństwowiec – osoba, która przez urodzenie nie nabyła żadnego obywatelstwa, bądź ta osoba, która utraciła
dotychczasowe obywatelstwo i nie nabyła nowego. Polska ustawa z 2011 r. przewiduje wtedy, że stosuje się prawo
państwa w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania. Jeśli brak miejsca zamieszkania, to stosuje się prawo
państwa w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.

Smaczki:

- czy ktoś jest obywatelem określonego państwa, rozstrzyga prawo tego państwa,

- różnorodne przepisy w oddzielnych państwach powodują czasem, iż dana osoba jest czasem obywatelem większej
ilości państw – w przypadku polskiej Ustawy z 2011 r.:
a) gdy jednym z tych obywatelstw jest obywatelstwo polskie – stosujemy prawo polskie jako prawo ojczyste,

b) gdy jest to cudzoziemiec mający obywatelstwo 2 lub więcej innych państw (bez polskiego) – podlega prawu tego
państwa, z którym jest najściślej związany


29. Łącznik domicylu (miejsca zamieszkania)

Miejsce zamieszkania – różnie rozumiane w różnych państwach. W przypadku polskiej Ustawy z 2011 r. były
następujące możliwości:

a)



o tym czy dana osoba zamieszkuje w określonym państwie rozstrzyga prawo tego państwa,

- sposób postępowania powszechnie przyjęty przy ustalaniu obywatelstwa danej osoby,

- niebezpieczeństwo powstawania sytuacji wielorakiego miejsca zamieszkania/braku miejsca zamieszkania,

9

- rozwiązanie nie nadające się do przyjęcia,

b)



pojęcie zamieszkania o treści znanej z Kodeksu Cywilnego,

- nie wszystkie przepisy polskiego KC dot. miejsca zamieszkania nadają się do wykorzystania na gruncie kolizyjno
prawnym,

- art. 26-28 KC wydają się nieprzydatne,

- rozwiązanie nie nadające się do przyjęcia

c)



zamieszkanie jest pojęciem samoistnym polskiego prawa PPM. Należy samodzielnie, nie krępując się

postanowieniami prawa merytorycznego (materialnego) własnego lub obcego dokonać odpowiedniego jego
odznaczenia na użytek norm kolizyjnych, w których ono występuje
- metoda ta prowadzi do konstrukcji kolizyjnego pojęcia miejsca zamieszkania,

- założenia tej metody nie sprzeciwiają się sposobowi pojmowania miejsca zamieszkania z art. 25 KC,

- przy ocenie zamieszkania należy brać pod uwagę okoliczności:

a) obiektywne (miejsce faktycznego osiedlenia się, miejsce gdzie występuje działalność życiowa danej osoby)

b) subiektywne (zamiar stałego pobytu),
- przy osobach pozbawionych możliwości samodzielnego przejawiania zamiaru – przedstawiciel ustawowy,

- stosujemy to rozwiązanie wyłącznie przy wykładni polskich norm kolizyjnych,

W przypadku wielorakiego miejsca zamieszkania, jeżeli jednym z miejsc jest miejsce zamieszkania w Polsce:
a)



stosujemy prawo polskie (analogia z art. 2 ust. 1 Ustawy z 2011 r.)

b)



uznanie, iż osoba o którą chodzi ma miejsce zamieszkania w tym państwie, w którym skupia się jej przeważająca

aktywność życiowa (analogia art. 2 ust. 2 Ustawy z 2011 r.)

Jeżeli przy wielorakim miejscu zamieszkania chodzi wyłącznie o miejsce zamieszkania w państwach obcych,
wówczas za decydujące uznaje się miejsce zamieszkania, gdzie skupia się jej przeważająca aktywność życiowa.

W rozporządzeniu Rady z 2000 r. znajduje się wskazówka dotycząca ustalania miejsca zamieszkania osoby fizycznej -
> art. 59 rozporządzenia –„ przy ustalaniu czy osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania na terytorium jego
państwa –stosuje swoje prawo. Jeśli jednak strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim,
którego sąd rozpatruje sprawę, sąd ten przy ustaleniu, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie
członkowskim –zastosuje prawo innego państwa.

30. Łącznik zwyczajnego pobytu

Pobyt zwykły (stały) – miejsce w którym ześrodkowana jest aktywność życiowa osoby fizycznej. Nie jest miejscem
pobytu zwykłego miejsce w którym dana osoba przebywała przypadkowo lub przelotnie (wakacje, ekspedycja
naukowa) albo gdy nie ma wolności w poruszaniu się (np. gdy odbywa karę pozbawienia wolności, służbę wojskową)

Występowanie:
- nowa polska Ustawa z 2011 r., razem z łącznikiem miejsca zamieszkania,

- konwencja haska dot. kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych,

- rozporządzenie unijne 2201/2003 dot. jurysdykcji oraz uznania i wykonania orzeczeń w sprawach małżeńskich,

- konwencja rzymska i prawie właściwym dla zobowiązań umownych

31. Pojęcie pobytu prostego

Pobyt prosty – każde, nawet przemijające, chwilowe przebywanie w oznaczonym miejscu. Wymaga się i tu jednak
jakiegoś, choćby nieznacznego okresu przebywania w danym miejscu (sam przejazd przez jakieś państwo nie stanowi
nawet prostego w nim pobytu).

32. Łącznik pobytu zwyczajnego, a łącznik domicylu

Nowa polska Ustawa z 2011 r. posługuje się łącznikiem pobytu zwykłego obok łącznika miejsca zamieszkania.
Odróżnianie obu tych pojęć ma znaczenie praktyczne.

10

Różnice:
- pojęcia bliskie, ale nie tożsame,

- rozumiane w sposób autonomiczny, niezależnie od tego jak są rozumiane w innych ustawach prawa krajowego,

- funkcja: łączniki personalne służące do wskazania prawa właściwego

Przy ustalaniu miejsca zamieszkania i miejsca zwykłego pobytu uwzględniać należy elementy:
1) miejsce faktycznego osiedlenia się – miejsce stanowiące centrum aktywności życiowej osoby, czyli element
obiektywny – corpus,

2) zamiar zamieszkiwania lub pobytu – element subiektywny – animus,

Różnica zależy od stopnia nasilenia tych elementów: Przy zwykłym pobycie występuje nieco słabsze powiązanie
osoby z danym państwem, nie musi towarzyszyć zamiar osiedlenia się w tym państwie na stałe, wystarczające jest
osiedlenie się na jakiś czas (studiów, pracy)


33. Rola subokreślnika temporalnego

Subokreślnik temporalny - określenie, z jakiej chwili powiązanie decyduje o wskazaniu prawa.

- występuje w każdej normie kolizyjnej,

- wyrażają go zwroty takie jak: z chwili urodzenia, z chwili uznania, z chwili występowania z żądaniem, z chwili
śmierci, z chwili dokonania czynności, każdocześnie,
- nie w każdym przepisie jest on jednak dosłownie wypowiedziany (np. art. 11 ust 1, art. 17 ust 1 Ustawy z 2011 r.), w
takim wypadku jego ustalenie następuje w drodze wykładni przepisu o który chodzi


34. Luki w PPM

W Ustawie z 2011 r. przeważają przepisy sformułowane ogólnie, a statuowane w nich normy należą do
syntetycznych. Z tego względu znaczną wagę przywiązuje się do ich wykładni. Nie są wolne od luk.

Przykład: nie uregulowano w sposób wyraźny właściwości prawa dla związków partnerskich, zaręczyn czy też
legitymacji (niektóre prawa instytucji prawa rodzinnego)

Smaczki:

- wykładni oraz wypełniania luk w PPM należy dokonywać według prawideł wykształconych w ramach innych
dziedzin prawa,

- zapobiec pojawieniu się luki można czasem dzięki zabiegom kwalifikacyjnym podjętym wobec pojęć określających
zakres danej normy kolizyjnej, po dokonaniu kwalifikacji mamy wówczas do czynienia z luką pozorną,
- w przypadku istnienia luk rzeczywistych – używamy art. 67 Ustawy z 2011 r. – w razie braku wskazania prawa
właściwego w niniejszej ustawie, przepisach szczególnych, obowiązujących w RP ratyfikowanych umowach
międzynarodowych i prawie UE do stosunku objętego zakresem niniejszej ustawy należy stosować prawo państwa z
którym stosunek ten jest najściślej związany,
- „w razie braku wskazania prawa właściwego” obejmuje sytuacje:

1) w ogóle nieunormowane, takie jak zaręczyny, legitymacja, związki partnerskie,
2) mieszczące się prima facie w zakresie zastosowania określonej normy kolizyjnej wskazującej prawo właściwe,
jednakże wyłączone poza jej zasięg ze względu na uszczegółowienie jej zakresu o wniosku płynące z bazy faktycznej
łącznika

Reguły uzupełniające wskazanie prawa właściwego (jak art. 67) są optymalnym rozwiązaniem kwestii luk w PPM.
Wynika z nich tylko ogólna wskazówka dotycząca poszukiwania prawa najściślej związanego z ocenianą sytuacją.


35. Pojęcie kwalifikacji

Kwalifikacja – wykładnia wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej, podejmowana w celu ustalenia przesłanek
jej stosowania. Ma umożliwić stwierdzenie, czy dany stan faktyczny może być przyporządkowany do zakresu
określonej normy kolizyjnej.

11

Najczęściej na równi z tym traktuje się zabiegi zmierzające do wyjaśnienia pojęć użytych na określenie łącznika
normy kolizyjnej, o tyle jednak o ile w roli łącznika występuje węzeł odznaczający się przynajmniej minimalnym
prawnym zabarwieniem. Tytułem przykładu można wymienić łącznik obywatelstwa, domicylu, miejsca zawarcia
umowy.

Źródła trudności kwalifikacyjnych:
1) nadawanie w poszczególnych systemach prawnych tak samo brzmiącym wyrażeniom różnych znaczeń,
zwłaszcza gdy są to wyrażenia określające jednocześnie przesłanki stosowania norm kolizyjnych (np. sposób
rozumienia posiadania, miejsca zamieszkania),

2) występowanie w jednych systemach prawnych instytucji nieznanych innym systemom (np. w PL, w
przeciwieństwie do DE czy AUSTR – umowy dziedziczenia są niedopuszczalne),
3) odmienna ocena prawna na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i ich skutków (np.
zerwanie zaręczyn w jednych systemach prawnych pociąga odpowiedzialność za niewykonanie umowy, w innych
odpowiedzialność ex delicjo),

Metody kwalifikacyjne:

a) według merytorycznej legis fori,
b) według prawa merytorycznego wskazanego (legis causa),
c) kwalifikacja autonomiczna,

d) według kolizyjnej legis fori,

Poszukuje się kompromisu między metodą a) i c), w duchu założeń metody d). Zagadnienie kwalifikacji trzeba
rozwikłać w każdym przypadku oddzielnie, uwzględniając okoliczności danego przypadku.

Polska Ustawa z 2011 r. nie zawiera żadnej wyraźnej wskazówki dotyczącej kwalifikacji. Brak też dowodów na
ukształtowanie jakiegoś jednolitego stanowiska naszej judykatury. Wydaje się, że godne zalecenia są wskazania
sformułowane w ramach ostatniej koncepcji. Taki też punkt widzenia zdaje się przeważać w naszej doktrynie.


36. Kwalifikacja według merytorycznej legis fori (opcja wspierana przez liczną grupę, m.in. F. Kahn, E. Bartin)

Założenie: przy ustalaniu treści pojęć występujących w normach kolizyjnych własnego prawa prywatnego
międzynarodowego, sąd powinien kierować się wskazówkami zaczerpniętymi z własnego prawa
merytorycznego; tak je pojmować, jak rozumiane są one we własnym prawie merytorycznym.

Zalety:

+

prestiż prawa obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego,

+

niedopuszczalne nadawanie jednakowo brzmiącym wyrażeniom różnej treści w zależności od tego, czy treść ta jest

ustalana na pożytek prawa merytorycznego, czy prawa prywatnego międzynarodowego,

+

kwalifikacja według merytorycznej legis fori jest łatwa i prosta, bo sędzia najlepiej zna własne prawo,

Wady:

-

nie uwzględnia funkcji i celów norm kolizyjnych,

-

narzuca prawu prywatnemu międzynarodowemu schematy i podziały przyjęte we własnym prawie merytorycznym,

-

zawodzi przy instytucjach cywilnoprawnych nieznanych własnemu prawu merytorycznemu,

-

prowadzi do impasu, gdy prawo obce wskazane jako właściwe różni się znacznie od prawa merytorycznego

własnego,

-

nie nadaje się do wykorzystania przy dokonywaniu zabiegów kwalifikacyjnych na tle konwencyjnych norm

kolizyjnych europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego


37. Kwalifikacja według legis causae (wspierana przez F. Despagneta i M. Wolffa)

Założenie: poddanie kwalifikacji prawu wskazanemu przy użyciu łącznika występującego w normie kolizyjnej,
o którą w danym przypadku chodzi; podlegające kwalifikacji wyrażenia należy więc pojmować w taki sposób,
w jaki rozumiane są one w prawie merytorycznym rządzącym danym stosunkiem.

12

Smaczki:

- metodzie tej, nie bez racji, zarzuca się błąd logiczny typu petitiio principii (przyjęcie jako przesłanki zdania
niepewnego, nieuzasadnionego należycie) skoro zaleca posługiwanie się prawem właściwym w celu ustalenia, czy jest
ono właściwe,
- prowadzi do zamazania różnicy pomiędzy zabiegami o charakterze kwalifikacyjnym, mającymi na celu ustalenie
przesłanek zastosowania normy kolizyjnej, a stosowaniem prawa właściwego,
- wyżej wymienione operacje mają odmienny charakter i występują w różnych stadiach procesu stosowania prawa,
wyniki obu rodzajów zabiegów nie muszą się więc pokrywać.


38. Kwalifikacja autonomiczna (wspierana przez E. Rabela)

Założenie: zadaniem kwalifikacji jest ustalenie idei podstawowej danej instytucji prawnej przez porównywanie
pokrewnych instytucji występujących w różnych systemach prawnych. Dążyć należy do uniezależnienia norm
kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego od prawa merytorycznego (emancypacja norm
kolizyjnych).

Smaczki:

- normy prawa prywatnego międzynarodowego, posługując się jakimś wyrażeniem, używają go w znaczeniu
specjalnym, własnym, które niekoniecznie pokrywa się ze znaczeniem w jakim występuje ono w prawie
merytorycznym,

- wykładnia norm prawa prywatnego międzynarodowego powinna się obywać samodzielnie, według zasad ogólnych
wytworzonych przez naukę prawa w ciągu długiej tradycji,
- tworzenie własnych pojęć prawa prywatnego międzynarodowego wymaga badań prawo porównawczych,

- konsekwencją upodobnienie prawa prywatnego międzynarodowego poszczególnych państw, a tym samym stworzy
przesłanki do umiędzynarodowienia tego prawa (powstanie wspólnego dla wszystkich państw PPM)

39. Kwalifikacja według kolizyjnej legis fori

Założenie: uznaje za oczywisty – w stosunku do norm prawa merytorycznego – charakter norm kolizyjnych.
Normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego danego państwa wchodzą – obok prawa
merytorycznego – w skład jego systemu prawnego. Mimo to jednak wykładnia wyrażeń występujących w
normach prawa prywatnego międzynarodowego powinna być dokonywana samodzielnie na użytek tych norm,
niezależnie od tegom jak są one rozumiane we własnym prawie merytorycznym.

Smaczki:

- wyrażenie występujące w normach kolizyjnych PPM należy pojmować w sposób odpowiadający celom, jakie normy
te mają do spełnienia,
- należy uwzględniać międzynarodową funkcję rozgraniczającą tych norm – chodzi o rolę jaką ma do spełnienia
łącznik występujący w danej normie kolizyjnej,
- dokonując wykładni danej normy kolizyjnej, trzeba badać jakie interesy norma ta ma chronić w dążeniu do
urzeczywistnienia sprawiedliwości międzynarodowej.

40. Kwestia wstępna

Kwestia wstępna – w PPM oznacza odrębny względem sprawy głównej, samoistny stosunek (sytuację prawną),
którego ocena wywiera wpływ na rozstrzygnięcie sprawy głównej.

Smaczki:

- kwestia wstępna ujawnia się dopiero po ustaleniu prawa właściwego dla sprawy głównej,

- potrzeba rozstrzygnięcia kwestii wstępnej wynika z treści norm merytorycznych prawa właściwego dla sprawy
głównej, które to normy uzależniają określone skutki prawne od istnienia jakiegoś stosunku podlegającego odrębnej
ocenie kolizyjno prawnej,

Nie ma kwestii z natury swej wstępnych lub głównych. Stosunek, który w danej sprawie występuje w roli kwestii
wstępnej, w innej może stanowić kwestię główną. Na przykład:

Mamy Y który jest francuzem. W Polsce mieszka

francuz, który zostawił spadek i powstaje kwestia dziedziczenia. Wśród pretendentów mamy jakiegoś X, który twierdzi

13

że jest przysposobiony przez francuza Y. Sięgamy do polskiego PPM – PPM twierdzi że sprawa należy do
francuskiego prawa spadkowego. Kwestia wstępna to kwestia istnienia w tym przypadku rodzaju przysposobienia.
Sprawdzamy czy przysposobienie miało miejsce –w PPM potem odnosimy się do prawa francuskiego

.

Potrzeba dokonania oceny stosunku jak wyżej, może pojawić się zarówno wtedy gdy prawem właściwym dla sprawy
jest obcy system prawny, jak i wtedy gdy sprawa podlega prawu merytorycznemu tego państwa, w którym
dokonywana jest ocena. Na przykład: jeśli sprawę główną stanowi sprawa spadkowa podlegająca – na podstawie art.
64 ust. 2 Ustawy z 2011 r. – prawu polskiemu, a kwestię wstępną ustalenie ojcostwa, to rozstrzygnięcie owej kwestii
nastąpi na podstawie prawa wskazanego przez odpowiednią normę kolizyjną z art. 55 Ustawy z 2011 r.

Proponowane w literaturze rozwiązania do oceny kwestii wstępnej:

a) stosować należy prawo wskazane przez normę kolizyjną legis fori, (najbardziej popularne, najlepsze rezultaty)

- miarodajne ze względu na rodzaj kwestii, o jaką w danym wypadku chodzi,

- osiągnięcie harmonii w obrębie własnego porządku prawnego,

- niezależnie od tego czy dana kwestia występuje jako kwestia wstępna, czy też jako sprawa główna oraz bez względu
na to, dla jakiej sprawy głównej dana kwestia stanowi kwestię wstępną, zawsze będzie ona oceniana przez sądy
danego kraju na podstawie tego samego prawa merytorycznego

b) stosować należy prawo wskazane przez normę kolizyjną legis causae,

- stosowanie norm kolizyjnych wchodzących w skład systemu prawnego właściwego dla sprawy głównej,

- możliwość osiągnięcia międzynarodowej jednolitości rozstrzygnięć w danej sprawie,

- sąd każdego państwa rozstrzygający daną sprawę – w przypadku zgodności norm kolizyjnych różnych państw
dotyczących kwestii głównej – będzie oceniał kwestię wstępną według tego samego prawa,
- ocena kwestii wstępnej dokonana przez sąd rozpatrujący kwestię główną będzie zgodna z oceną sądów państwa,
którego prawo jest dla sprawy głównej właściwe, i to z oceną, jaką sądy te przyjęłyby dla danej kwestii wstępnej,
gdyby ją oceniały jako kwestię główną,
c) rezygnacja z wyboru między metodą a) i b),

- nie jest możliwe znalezienie jednego stałego sposobu postępowania,

- należy ważyć, której idei przyznać pierwszeństwo:

1) czy zrezygnować z międzynarodowej jednolitości rozstrzygnięć (na rzecz wewnętrznej harmonii rozstrzygnięć)
2) czy kosztem metody a), osiągnąć założenia b) (za tym rozwiązaniem przemawia to, że dopuszcza się z reguły
wyjątki)

41. Kwestia cząstkowa (wycinkowa)

Kwestia cząstkowa (wycinkowa) – pojawia się przy rozpatrywaniu sprawy głównej, jednakże nie podlega prawu
właściwemu dla sprawy głównej. Wskazanie prawa właściwego dla kwestii cząstkowej (wycinkowej) następuje na
podstawie odrębnej normy kolizyjnej. Chodzi tu zawsze o normę kolizyjną wchodzącą w skład tego systemu
prawnego, z którego strony następuje wskazanie prawa właściwego dla sprawy głównej. Chodzi tu zatem o normy
kolizyjne obowiązujące w siedzibie sądu orzekającego.

Przykład: zdolność do czynności prawnych oraz forma czynności prawnej w sytuacji, gdy przedmiotem sprawy
głównej jest stosunek oparty na czynności prawnej z zakresu prawa rzeczowego. Wskazanie prawa właściwego dla
zdolności i formy nastąpi na podstawie odrębnych, miarodajnych w tej mierze norm kolizyjnych.

Jest to pewien element stanu faktycznego, który podlega ocenie dla którego trzeba poszukać prawa właściwego
niezależnie od sprawy głównej zasadniczej. Szukamy prawa właściwego niezależnie od sprawy zasadniczej i
zawsze na podstawie własnego PPM-u np. przykład zdolność osoby, bądź formę czynności – zdolność podlega
zawsze prawu ojczystemu.

42. Kwestia pierwotna (wyjściowa)

Kwestia pierwotna (wyjściowa) – oznaczenie składnika stanu faktycznego opisanego w hipotezie normy kolizyjnej,
mającego charakter materialno prawnej przesłanki zastosowanej normy kolizyjnej i wymagającego w związku z tym
oceny według prawa merytorycznego.

Sposób odszukania prawa merytorycznego: ilekroć kwestia pierwotna (wyjściowa) pojawi się przy ustalaniu
przesłanek zastosowania własnej normy kolizyjnej, do oceny owej kwestii należy zastosować prawo wskazane przez
miarodajną w danym zakresie (ze względu na charakter kwestii, o którą chodzi) normę kolizyjną wchodzącą w skład
własnego systemu prawnego.

14

Przykład: art. 51 Ustawy z 2011 r. – występuje wyrażenie małżeństwo. Wyjaśnienie tego pojęcia wymaga
zastosowania prawa merytorycznego. Jego odszukanie nastąpi na podstawie miarodajnych w tej mierze norm
kolizyjnych naszej ustawy (chodzi o normy z art. 48, 49 i 50 Ustawy z 2011 r.)

43. Pojęcie odesłania

Odesłanie – prowadzi do wyłączenia właściwości prawa wskazywanego przez własną normę kolizyjną na rzecz
właściwości prawa, do którego odsyła norma kolizyjna wchodząca w skład systemu prawnego wskazanego.

Do odesłania dochodzi wtedy, gdy norma kolizyjna prawa prywatnego międzynarodowego obowiązująca w
państwie, w którym dokonywana jest ocena danego stosunku (norma kolizyjna prawa wskazującego),
przewiduje w danym przypadku właściwość obcego prawa, a prawo to (mocą swej normy kolizyjnej) każe
stosunek ten oceniać według innego prawa, gdyż uznaje za rozstrzygające inne powiązanie ocenianego stosunku
z określonym obszarem prawnym, niż powiązanie, którym kieruje się norma kolizyjna prawa wskazującego. Z
kolei prawo, do którego nastąpiło odesłanie ze strony prawa wskazanego, może odsyłać do kolejnego systemu
prawnego.

Normy regulujące odesłanie rozstrzygają tzw. konflikty negatywne pomiędzy systemami kolizyjnymi różnych państw.
Udzielają odpowiedzi na pytanie, jak należy postąpić przy określaniu prawa właściwego w sytuacji, gdy normy
kolizyjne prawa wskazanego nie przewidują dla rozpatrywanego przypadku właściwości własnego prawa.

44. Dopuszczalność odesłania w prawie polskim

W Polsce odesłanie spotkało się z przychylnym przyjęciem.

a) Ustawa z 1926 r.

- jeżeli obce praw ojczyste wskazane jej przepisami jako właściwe, każe oceniać stosunek prawny według innego
prawa, należy w Polsce zastosować to inne prawo,
- dopuszczała zarówno odesłanie zwrotne jak i dalsze, ale tylko jednostopniowe,

- odesłanie uwzględniane tylko, gdy odsyłało obce prawo ojczyste (wskazane łącznikiem obywatelstwa)

b) Ustawa z 1965 r.

- rola odesłania uległa zwiększeniu,

- odesłanie dalsze zostało utrzymane w tych samych granicach jak było w poprzedniej ustawie,

- odesłanie zwrotne zostało ujęte nieco szerzej, bo nie było ograniczone tylko do tych przypadków, gdy odesłanie
następuje ze strony prawa ojczystego, mogło więc nastąpić także w sytuacji, gdy polska norma kolizyjna, wskazująca
jako właściwe prawo obce, posługiwała się innym łącznikiem niż łącznik obywatelstwa,
c) Ustawa z 2011 r.

- ograniczono dopuszczalność odesłania w art. 5 ust. 1,

- odesłanie dalsze jest niedopuszczalne,

- dopuszczalne jest jedynie odesłanie zwrotne, następujące ze strony norm kolizyjnych wchodzących w skład systemu
prawnego wskazanego przez nasze normy kolizyjne,

- dla przyjęcia odesłania przez sąd polski nie ma znaczenia to, czy prawo wskazane przez polską normę kolizyjną zna
instytucję odesłania, wystarczające uzasadnienie do zastosowania odesłania stanowi treść naszej normy kolizyjnej o
odesłaniu,

Przepisu art. 5 ust. 1 (jeżeli prawo obce wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego
stosunku prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie”) nie stosuje się, jeżeli wskazanie prawa właściwego:
1) nastąpiło w drodze wyboru prawa,
2) dotyczy formy czynności prawnej,
3) dotyczy zobowiązań umownych, pozaumownych lub z jednostronnych czynności prawnych dla których praw
właściwe określa niniejsza ustawa

45. Rodzaje odesłania:

a) odesłanie zwrotne (może nim być 1), 2), 3) )
b) odesłanie dalsze (może nim być 1), 2), 3) )

15

1) odesłanie pełne
2) odesłanie częściowe
3) odesłanie złożone

* odesłanie podwójne


46. Odesłanie zwrotne

Odesłanie zwrotne – występuje gdy normy kolizyjne prawa wskazanego (prawa państwa B) przewidują w
rozpatrywanym zakresie właściwość prawa wskazującego (prawa państwa A), prawo wskazane odsyła więc z
powrotem do prawa wskazującego.

Przykład: w wypadku oceny w Polsce dziedziczenia nieruchomości położonej w Polsce, schodzącej w skład spadku
po obywatelu francuskim, prawem wskazanym przez normę kolizyjną z art. 64 ust. 2 Ustawy z 2011 r. jest prawo
francuskie. Jednakże w związku z tym, że prawo francuskie poddaje ocenę dziedziczenia nieruchomości prawu
miejsca położenia nieruchomości, dojdzie do odesłania zwrotnego. Ostatecznie właściwe okaże się więc prawo
polskie.

47. Odesłanie dalsze

Odesłanie dalsze – zachodzi gdy wskazane obce prawo odsyła do jakiegoś innego systemu prawnego (ten z kolei
może odsyłać do prawa następnego). Może być potraktowane jako odesłanie przyjęte (patrz pkt 53)


48. Odesłanie częściowe

Mamy z nim do czynienia wówczas, gdy prawo wskazane odsyła do prawa wskazującego (odesłanie częściowe
zwrotne) lub do prawa trzeciego (odesłanie częściowe dalsze) tylko w części zakresu normy kolizyjnej, na podstawie
której nastąpiło wskazanie.


49. Odesłanie pełne

Mamy z nim do czynienia wówczas, gdy odesłanie następuje w takim samym zakresie, w jakim nastąpiło wskazanie
(ze strony prawa wskazującego).


50. Odesłanie złożone

Zachodzi wtedy, gdy prawo wskazane samo nie uznaje się za właściwe, nie odsyła jednak do jednego systemu
prawnego, lecz do dwu (lub więcej) systemów prawnych (odesłanie częściowe zwrotne i równocześnie częściowe
dalsze lub odesłania częściowe dalsze do różnych systemów prawnych).


51. Odesłanie zwrotne pośrednie

Jest kombinacją odesłania zwrotnego i dalszego. Polega ono na tym, że prawo prywatne międzynarodowe państwa A
wskazuje jako właściwe prawo państwa B, a prawo prywatne międzynarodowe państwa B odsyła do prawa państwa
C, a to z kolei odsyła do prawa państwa A.


52. Odesłanie podwójne

Odesłanie podwójne – sąd państwa A powinien w kwestii właściwości prawa postąpić tak, jak postąpiłby w danym
przypadku sąd państwa B, w związku z czym rozstrzygający sprawę sąd państwa A powinien zbadać nie tylko normy
kolizyjne zwykłe (pierwszego stopnia) państwa B, ale także normy kolizyjne drugiego stopnia tego państwa,
dotyczące odesłania.

16

Metoda ta zawodzi, gdy sposób rozumowania sądu państwa A stosują również sądy państwa B. Powstaje wówczas
sytuacja bez wyjścia. Zarówno z punktu widzenia sądów państwa A, jak i sądów państwa B, gdyby sądy te chciały
oprzeć się na omawianej tutaj koncepcji, nie wiadomo, jakie prawo należałoby ostatecznie stosować.


53. Odesłanie przyjęte

Odesłaniem przyjętym może być odesłanie dalsze, jeśli prawo prywatne międzynarodowe państwa, do którego
nastąpiło odesłanie, przewiduje w rozpatrywanym przypadku właściwość własnego państwa.

Jeśli normy kolizyjne wchodzące w skład systemu prawnego, do którego miało nastąpić odesłanie, nie przewidują w
rozpatrywanym zakresie właściwości własnego prawa , do odesłania nie dojdzie. W ramach konstrukcji odesłania
dalszego przyjętego właściwość prawa do której ma doprowadzić odesłanie, musi być zaakceptowana przez normy
kolizyjne wchodzące w skład systemu prawnego, który w wyniku odesłania miałby być stosowany jako ostatecznie
właściwy. W razie braku takiej akceptacji do odesłania nie dojdzie.

54. Niejednolite prawo

Prawo niejednolite – prawo państwa, w którym bądź na jego różnych obszarach (np. w poszczególnych dzielnicach,
kantonach lub republikach), bądź w różnych zakresach osobowych (np. ze względu na wyznanie lub pochodzenie)
obowiązują odrębne zespoły norm merytorycznych.

Niejednolitość prawa bywa przyczyną konfliktów interlokalnych (np. międzydzielnicowych, międzykantonalnych,
międzyrepublikańskich) lub interpersonalnych.

Smaczki:

- szeroki zasięg w Stanach Zjednoczonych – obejmuje tam normy merytoryczne i normy kolizyjne. Każdy stan ma
własne normy tego rodzaju,
- niejednolitość przestrzenna w Wielkiej Brytanii, Kanadzie i w Szwajcarii,

- niejednolitość ze względu na kryterium osobowe występuje w niektórych państwach azjatyckich i afrykańskich,
najczęściej w prawie rodzinnym/spadkowym, częstą przyczyną jest czynnik wyznaniowy,
- w przypadku braku rozstrzygnięcia w prawie państwa, którego prawo jest właściwe lub gdy ustalenie tego
rozstrzygnięcia staje się niemożliwe – sędzia polski powinien zastosować ten system prawny wchodzący w skład
prawa właściwego, który jest najściślej związany z ocenianym stosunkiem

Jaką normę merytoryczną należy zastosować wskazuje nam art. 9 Ustawy z 2011 r.:
- jeżeli w państwie, którego prawo jest właściwe, obowiązują różne systemy prawne, prawo tego państwa
wskazuje, który z tych systemów należy stosować. W razie braku takiego wskazania, stosuje się ten z tych
systemów, który związany jest najściślej z danym stosunkiem prawnym.

Rozstrzygające znaczenie mają wewnętrzne normy kolizyjne (kompetencyjne) państwa, o którego prawo chodzi, takie
jak normy jego prawa międzydzielnicowego (-republikańskiego, -kantonalnego) lub międzyosobowego. Normy
kompetencyjne danego państwa wyznaczają właściwe sfery działania poszczególnych zespołów norm merytorycznych
jego prawa.

55. Zmiana statutu

Zmiany statutu rozpatrywać należy z punktu widzenia norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego,
obowiązujących na danym obszarze. Chodzi o zjawisko, którego istotę stanowi to, że stosowanie tych norm prowadzi
często – z różnych powodów (więcej niżej) – do zetknięcia się kolejno dochodzących do głosu w charakterze prawa
właściwego norm merytorycznych, wchodzących w skład systemów prawnych różnych państw (a więc
obowiązujących na różnych obszarach)

Przykład: zmiana przez oboje małżonków obywatelstwa z polskiego na szwedzkie sprawie, że z punktu widzenia
polskiego PPM (art. 51 ust 1 Ustawy z 2011 r.) dojdzie do zmiany statutu stosunków osobistych i majątkowych
między małżonkami i miejsce polskiego prawa właściwego dla tych stosunków zajmie prawo szwedzkie.

17

Przyczyny zmiany statutu:

1) Zmiana miarodajnych dla określonego zakresu norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego,
obowiązujących na danym obszarze, prowadzącej do tego, że inne prawo merytoryczne (prawo innego państwa)
wskazywały normy dawne, a inne wskazują normy kolizyjne nowe,
2) Zmiany powiązania danego stosunku (lub jego elementu) rozstrzygającego o właściwości prawa wedle
miarodajnych norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego, obowiązujących na danym obszarze (a więc
np. w Polsce) tak, iż zamiast dotychczas właściwego staje się od jakiejś chwili właściwy system obowiązujący na
innym obszarze (w innym państwie),

Zmiana może nastąpić:
- na skutek działania świadomego stron (np. zmiana obywatelstwa, zamieszkania itp. w wyniku starań osób)

- w wyniku okoliczności od stron niezależnych (np. pozbawienie obywatelstwa przez właściwy organ państwowy)

Zdarzają się przypadki zmiany statutu w wyniku wejścia w życie norm kolizyjnych, mieszczących się w podpisanych
przez Polskę konwencjach lub aktach prawa europejskiego.

Ustawa z 2011 r. nie rozstrzyga zagadnień przechodnich z zakresu PPM. W praktyce i literaturze uznaje się, iż przy
rozstrzyganiu konfliktów intertemporalnych w polskim PPM należy posługiwać się regułami prawa przechodniego
ukształtowanymi na użytek stosunków cywilnoprawnych i występujących w obrębie tych stosunków konfliktów
intertemporalnych.

56. Konflikty ruchome

Są to przypadki zmiany statutu na skutek zmiany powiązania danego stosunku (sytuacji, stanu faktycznego) lub jego
elementu, rozstrzygającego o właściwości prawa, w wyniku aktywności stron.

Jak postępować przy rozstrzyganiu konfliktów wynikających ze zmiany statutu w omawianym tutaj zakresie?

Jedno z rozwiązań szczegółowych określając właściwość prawa, wskazuje za pośrednictwem subokreślnika
temporalnego normy kolizyjnej miarodajną chwilę (np. art. 48, 54 ust. 1, 64 ust. 2 Ustawy z 2011 r.). Pozbawiają one
znaczenia wcześniejsze powiązanie stosunku z określonym obszarem prawnym oraz odmawiają znaczenia powiązaniu
późniejszemu.

Należy w pierwszym rzędzie patrzeć na subokreślnik temporalny .

Statut można tu podzielić wg kryterium stabilności oceny czasowej na:

niezmienny –gdy subokreślnik temporalny precyzuje chwilę miarodajną dla określenia prawa właściwego

zmienny –gdy subokreślnik temporalny brzmi mniej więcej tak: „właściwość każdoczesnego prawa” (np. zdolność

prawna, zdolność do zawarcia małżeństwa –każdoczesne prawo ojczyste)

57. Pojęcie statutu niezmiennego

Statut niezmienny – norma precyzuje chwilę miarodajną w celu określenia prawa właściwego.

Patrz też drugą część punktu 58.

58. Pojęcie statutu zmiennego

Statut zmienny – mamy z nim do czynienia w wypadku właściwości każdoczesnego prawa.

W przypadku statutu niezmiennego jak i zmiennego należy kierować się zasadą właściwości każdoczesnego statutu
dla zdarzeń, jakie miały miejsce w okresie powiązania z tym statutem. Zasada ta ma dwie strony:
a)

pozytywną

– natychmiastowe lub bezpośrednie oddziaływanie na dany stosunek nowego statutu. Nowy statut ma w

zasadzie pełną swobodę działania w swoim przedziale czasowym. Może więc przewidywać wygaśnięcie praw i
sytuacji powstałych pod dawnym statutem, może nadawać sytuacjom odmienną treść lub zakres niż miały poprzednio.
b)

negatywną

– zakaz wstecznego działania nowego statutu, a więc wkraczania nowego statutu na teren dawnego w

odniesieniu do oceny zdarzeń, jakie nastąpiły w okresie właściwości statutu dawnego.

18

Smaczki:

- niekiedy dopuszcza się wyjątki w postaci swoistej petryfikacji właściwości ze względu na potrzebę powiązania
całości danej sytuacji z określonym statutem (przykład to art. 52 ust. 2 zd. 2 Ustawy z 2011 r.)
- stosunki utrwalone pod dawnym statutem ulegają zmianie tylko o tyle, o ile wymaga tego nowy statut

59. Obejście prawa

Polega na uchyleniu się stron(y) od skutków zastosowania prawa w normalnym toku rzeczy właściwego przez
odpowiednie (i rzeczywiste) związanie danego stosunku z innym prawem w taki sposób, by mogło ono uchodzić w
świetle norm kolizyjnych obowiązujących w siedzibie sądu za właściwe do oceny tego stosunku

Smaczki:

- najczęściej brak wyraźnych przepisów w tej kwestii, spotyka się normy utrudniające obejście,

- w Ustawie z 2011 r. brak jest wyraźnych wskazówek jak postępować w razie obejścia prawa (działania In fraudem
legis) na płaszczyźnie kolizyjno prawnej,

- w poszczególnych przypadkach można przeciwdziałać obejściu prawa w normalnym toku rzeczy właściwego w ten
sposób, że prawo to zostanie jako właściwe zastosowane.
- skutek obejścia prawa dotyczy wyłącznie sfery kolizyjno prawnej,

- przy ocenie nie ma znaczenia to, czy obejście skierowane jest przeciwko właściwości prawa merytorycznego
polskiego czy obcego – postępować należy podobnie

Przykład:

Sąd polski, żona = Polka, mąż = Włoch → mieszkają na Malcie i chcą się rozwieść. Według polskiego

PPM (art. 54 pkt 2) stosujemy prawo zgodne z miejscem zamieszkania czyli maltańskie. A tam nie ma rozwodu!
Obejście prawa w tym momencie, to zmiana miejsca zamieszkania małżeństwa tak aby zmienić na inne prawo
właściwe.

60. Pojęcie klauzuli porządku publicznego (art. 7 Ustawy z 2011 r.)

Jest swoistą klapą bezpieczeństwa i formą obrony przed trudnymi do akceptacji skutkami zastosowania obcego prawa.

Treść:
Prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami
porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Smaczki:

- jest to pojęcie blankietowe i elastyczne czyli względne i zmienne w przestrzeni i w czasie,

- pojęcie prawne, a nie moralne/społeczne – niewłaściwe zastosowanie grozi konsekwencjami procesowymi,

- kieruje się przeciwko obcemu prawu merytorycznemu, pretendującemu do roli prawa właściwego, nie zaś przeciwko
obcym normom kolizyjnym, dopuszczonym do głosu przez normy własnego PPM,
- można powołać się tylko ze względu na własny porządek prawny,

- wyjątkowo i w ograniczonym zakresie można brać pod uwagę porządek prawny państwa obcego

Zastosowanie klauzuli porządku publicznego nie prowadzi automatycznie do właściwości własnego prawa. Czasami
dojdzie do wyłączenia jakiejś pojedynczej normy. Innym razem może okazać się uzasadnione zastosowanie, w
miejsce wyłączonej normy, innej normy wchodzącej w skład tego samego systemu prawnego.


61. Przesłanki stosowania klauzuli porządku publicznego

Przy rozpatrywaniu podstaw ingerencji klauzuli porządku publicznego trzeba brać pod uwagę porządek prawny
aktualny (z chwili orzekania) i to jedynie podstawowe zasady tego porządku prawnego.

Przesłanki:
- należy posługiwać się klauzulą rozważnie, wyjątkowo i nie wychodząc poza granice istotnych potrzeb,

- należy zbadać do jakich skutków w danym przypadku prowadziłoby zastosowanie prawa obcego,

19

- przy powołaniu się na klauzulę porządku publicznego należy brać pod uwagę nie ogólne różnice pomiędzy
wskazanym przez nasze normy kolizyjne prącym prawem merytorycznym, a prawem własnym, ale rezultaty do jakich
prowadzi zastosowanie w rozpatrywanej sprawie prawa obcego,

- samo to, że zastosowanie prawa obcego prowadzi do innych następstw niż te, które powstałyby w wyniku
zastosowania prawa polskiego nie usprawiedliwia odwołania się do klauzuli porządku publicznego (musi zajść
sprzeczność z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej)


62. Zakazujące i dozwalające działanie klauzuli (z punktu widzenia zainteresowanych stron)

Działanie

zakazujące

klauzuli – na skutek działania klauzuli wprowadza się ograniczenie nieznane obcemu prawu

właściwemu, co pogarsza położenie strony

Działanie

dozwalające

klauzuli – zachodzi wtedy, gdy strona dzięki zastosowaniu klauzuli osiąga więcej, niż

osiągałaby gdyby zastosowano (właściwe) prawo obce.

Uwaga! W polskim ustroju należy liczyć się zarówno z dozwalającym jak i zakazującym działaniem klauzuli
porządku publicznego. Przykład: na skutek dozwalającego działania klauzuli nie mogą być – na przykład –
respektowane w Polsce przewidziane w prawie obcym (właściwym na podstawie art. 48 Ustawy z 2011 r.) zakazy
zawierania małżeństw podyktowane względami rasowymi lub wyznaniowymi. Z kolei ze względu na zakazujące
działanie klauzuli porządku publicznego nie będą w Polsce stosowane – przy ocenie możności zawarcia małżeństwa –
obce przepisy sprzeczne z fundamentalną u nas zasadą monogamii (a więc zezwalające na wielożeństwo).

63. Pozytywne i negatywne działanie klauzuli (ze stanowiska własnego)

Działanie

pozytywne

klauzuli – mówimy o nim wtedy, gdy w miejsce wyłączonej normy obcej stosuje się normę

własnego prawa.

Działanie

negatywne

klauzuli – mówimy o nim wtedy, gdy skutki klauzuli ograniczają się do wyłączenia obcej

normy, bez wprowadzenia w to miejsce normy własnego prawa (np. w miejsce wyłączonej obcej normy szczególnej
może wejść w grę obca norma ogólna)


64. Ogólne zasady stosowania prawa właściwego

Przy stosowaniu prawa właściwego ( obcego lub swojego) wg art. 8 ustawy z 2011r można uwzględnić przepisy
bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeśli przepisy
te wg prawa tego państwa stosuje się bez względu na to jakiemu prawu ten stosunek podlega.

Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które
wynikną z ich uwzględnienia oraz te które wyniknęłyby w razie ich pominięcia.

W celu ustalenia właściwego prawa sąd najpierw musi ustalić okoliczności rozstrzygające o właściwości prawa.
Chodzi tu o więź stanu faktycznego z określonym państwem lub jego prawem występujące w roli łączników. Jeśli nie
da się ustalić tych okoliczności to stosuje się art. 10 ustawy z 2011r – stosuje się prawo najściślej związane ze sprawą
o którą chodzi.

Dopiero w razie niemożności stwierdzenia w rozsądnym terminie treści właściwego praw obcego sąd na podstawie art.
10 ust 2 ustawy z 2011r zastosuje prawo polskie.

65. Stosowanie i uwzględnianie prawa obcego (na czym polega różnica?)

Od stosowania obcego prawa właściwego należy odróżnić przypadki, gdy normy prawne wchodzące w skład
obcego systemu prawnego są jedynie uwzględniane jako element podlegającego ocenie stanu faktycznego.
Traktowane są one wówczas na równi z innymi okolicznościami ocenianego stanu faktycznego.

Zastosowane przez sąd lub inny polski organ obce prawo właściwe pozostaje mimo to prawem obcym, nie dochodzi
więc w trakcie stosowania prawa obcego do włączenia norm obcego prawa do naszego systemu prawnego.

20

Obce prawo właściwe należy stosować w granicach jego właściwości, wyznaczonej przez normy kolizyjne PPM
obowiązujące w Polsce. Tylko wyjątkowo i jedynie w przypadkach przewidzianych przez normy kolizyjne PPM
obowiązującego w Polsce mogą być przy tym brane pod uwagę obce normy kolizyjne.

Nie tylko polskie, lecz również obce prawo właściwe należy stosować jako prawo. Nie można więc prawa obcego
traktować tak, jak gdyby to był zwykły fakt, ani też twierdzić, że w rozpatrywanej sytuacji chodzi jedynie o
stwierdzenie faktu nabycia praw podmiotowych pod rządem obcego państwa.

Prawo właściwe (zarówno polskie jak i obce) powinno być zastosowane z urzędu niezależnie od tego, czy strony
się na nie powołały.


66. Przesłanki dopuszczalności stosowania obcego prawa publicznego (art. 6 ust. 1 Ustawy z 2011 r.)

Przesłanki:
- obowiązywanie i treść norm obcego prawa właściwego należy ustalać zgodnie z zasadami przyjętymi w państwie, o
którego prawo chodzi,
- czasem jest to wola stron (por. art. 52 ust. 1, art. 64 ust. 1 Ustawy z 2011 r. dopuszczają tzw. wybór prawa),
jednakże prawo wybrane jest również stosowane przez sąd z urzędu,
- nie stanowi przeszkody do stosowania obcego prawa brak uznania państwa, o którego prawo chodzi,

- nie zależy od kolizyjnoprawnej wzajemności

Nowy trend: sąd stosując prawo obce, powinien brać pod uwagę – jeśli zachodzą określone przesłanki – także normy
prawa publicznego, wchodzące w skład właściwego systemu prawnego, i to nie tylko wtedy, gdy przewiduje to
wyraźnie jego porządek prawny lub gdy taki obowiązek wynika z umów międzynarodowych.

Prawo właściwe stosowane na podstawie przepisów ustawy niniejszej obejmuje także przepisy prawa
publicznego, które według tego prawa znajdują zastosowanie do danego stosunku prawnego.

Zastosowanie takich przepisów prawa obcego może wyłączyć klauzula porządku publicznego.

Stary trend: sąd stosujący prawo obce jako prawo właściwe na podstawie obowiązującej w jego siedzibie normy
kolizyjnej PPM powinien stosować jedynie normy z dziedziny prawa prywatnego, pomijać zaś normy prawa
publicznego.

67. Pojęcie przepisów wymuszających swoje zastosowanie

Podstawę stosowania stwarza art. 8 Ustawy z 2011 r. (wzorowany na art. 7 Konwencji rzymskiej z 1980 r.)

Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów
w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu
prawu on podlega.

Przepis odnosi się do wszystkich stosunków prawnych, z wyłączeniem tych, które mają własną regulację tego rodzaju
(np. zobowiązania umowne podlegające rozporządzeniu Rzym I i zobowiązania pozaumowne objęte zakresem
zastosowania rozporządzenia Rzym II)


68. Przesłanki stosowania przepisów wymuszających

Podczas rozstrzyganiu o uwzględnianiu przepisów wymuszających należy mieć na uwadze:
- naturę, cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia,

- naturę, cel oraz skutki, które wynikną z ich pominięcia

21

69. Na czym polega dostosowanie?

Celem jest usuwanie sprzeczności lub co najmniej braku harmonii między normami należącymi do różnych
systemów prawnych utrudniających lub uniemożliwiających ich stosowanie.

Polega na stworzeniu swoistej syntezy norm wchodzących w skład różnych systemów prawnych, tak jakby pochodziły
od jednego ustawodawcy.

Jeżeli między stykającymi się systemami prawnymi zachodzi sprzeczność wykluczająca możliwość syntezy,
konieczna staje się rezygnacja z zastosowania właściwych norm merytorycznych. Trzeba je zastąpić normą
merytoryczną PPM sformułowaną na użytek konkretnego przypadku przez sędziego. Ona też stanowić będzie
podstawę rozstrzygnięcia.


70. Na czym polega substytucja pojęć?

Przydatna, jeżeli w trakcie stosowania prawa właściwego zachodzi konieczność uwzględnienia refleksów zdarzenia,
które miało miejsce pod rządem innego prawa (lub na które wywarło wpływ inne prawo), niejednokrotnie pojawia się
potrzeba dokonania oceny równoważności (ekwiwalentności) pojęć (lub instytucji prawnych) zaczerpniętych z
innego systemu prawnego lub ukształtowanych pod wpływem innego systemu prawnego niż prawo właściwe.

Przykład: prawo państwa X, właściwe do oceny dziedziczenia (statut spadkowy), różnicuje dziedziczenie ustawowe
przysposobionych w zależności od tego, czy chodzi o przysposobienie pełne, czy niepełne. Kandydatem na
spadkobiercę ustawowego jest przysposobiony, przy czym przysposobienie zostało dokonane pod rządem prawa
państwa Y, któremu znany jest tylko jeden typ przysposobienia. Do jakich norm regulujących dziedziczenie w prawie
państwa X w powyższym przypadku sięgnąć?

Zabieg substytucji pojęć/instytucji prawnych: Należy postępować ostrożnie, bacząc, by pojęcia zaczerpnięte z
innego systemu prawnego zachowały swój sens, jaki w owym systemie się im nadaje, oraz aby instytucje
cywilnoprawne ukształtowane pod rządem obcego prawa zachowały rolę, którą prawo to im przypisuje.


71. Dostosowanie do wymogów niewłaściwego prawa

Dostosowanie czynności prawnej do wymagań prawa państwa, które – w myśl miarodajnej do jej oceny normy
kolizyjnej obowiązującej w siedzibie sądu orzekającego – nie jest w tym zakresie właściwe, norma ta przewiduje
bowiem właściwość prawa innego państwa.

Czynnościami prawnymi dostosowanymi do wymagań niewłaściwego prawa mogą być czynności należące do
różnych działów prawa cywilnego.

Przykład: testament, którego treść testator dostosował do postanowień innego systemu prawnego niż prawo w tym
zakresie właściwe lub przy którego sporządzeniu dopełnił wymagań z zakresu formy przewidzianych w niewłaściwym
prawie.

W tych przypadkach trzeba poszukiwać rozstrzygnięcia w prawie właściwym. Jedynym środkiem zaradczym na
pojawiające się wątpliwości i trudności może być staranna jego wykładnia.

Sposób przezwyciężenia tych trudności musi być dostosowany do okoliczności konkretnego przypadku. Zależeć też
będzie od charakteru tych trudności.