1. PRAWO PUBLICZNE I PRAWO PRYWATNE:

–

PRAWO

 

PRYWATNE

 reguluje stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują 

własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych i niemajątkowych (osobistych);

•

autonomiczność   raczej   niż   równorzędność,   która   wyraża   się   w  braku   władczego   pod-
porządkowania;

•

relacje między osobami fizycznymi, ale i prawnymi;

•

swoboda   stron   nie   jest   nieograniczona,   gdyż   prawo   prywatne   wskazuje   ogólne   granice 
autonomii ze względu na interes drugiej strony czy interes powszechny;

•

autonomiczność nie musi oznaczać równorzędnego usytuowania podmiotów względem 
siebie, gdyż czasem przepisy chronią stronę słabszą (np. konsumenta), dla realizacji zasady 
sprawiedliwości;

•

autonomiczna pozycja podmiotów uzupełniana przez tryb rozstrzygania sporów i sposób 
stosowania sankcji - z ich inicjatywy, przez niezależny od organów państwowych sądy (lub 
przez powołane przez strony sądy polubowne);

•

tak samo egzekucja;

–

PRAWO

 

PUBLICZNE

  reguluje   stosunki   prawne,   w   których   co   najmniej   po   jednej   stronie 

występuje   organ   państwa   lub   organ   samorządu   terytorialnego   albo   innej   organizacji 
powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup 
ludności (interesów publicznych);

•

organy   te   wyposażone   w  kompetencje   władczego   kształtowania   sytuacji   prawnej 
innych podmiotów;

•

bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa 
tym normom;

2. METODA REGULACJI:

–

dla   prawa   cywilnego   charakterystycznym   kryterium   wyróżnienia   jest   jego  

METODA

 

REGULACJI

 

OPARTA

 

NA

 

ZASADZIE

 

AUTONOMICZNOŚCI

 

STRON

, tak min. uznał SN w 1995, gdy stwierdził, że cechą 

charakterystyczną   stosunków   cywilnoprawnych   jest   min.   równorzędność   podmiotów   i 
wzajemność (ekwiwalentność) ich świadczeń;

•

dla   tej   kwalifikacji  nie   mają   znaczenia   faktyczne   nierówności  (np.   wynikające   z 
ekonomicznej   przewagi),   gdyż  zakres   kompetencji   do   kształtowania   stosunków 
prawnych   może   być   wyznaczony   tylko   normami   prawnymi,   nawet   gdy   strony   w 
umowie wyraźnie nadadzą jednej ze stron wyraźnie nadrzędną pozycję 

•

ochrona   interesów   stron   w   stosunkach   cywilnoprawnych   to  odpowiedzialność 
odszkodowawcza,   która   służy   zachowaniu   integralności   ekonomicznej   podmiotów   i 
spełnia funkcję kompensacyjną 

–

pomocnicze kryteria wyróżnienia:
rodzaj aktu normatywnego, w którym znajdują się przepisy prawne - w przypadku kc jest to 

istotne, gdyż kodeks ma jednorodny charakter;

spory rozstrzygane przez sądy w trybie określonym w kpc (też gdy stroną jest organ publiczny, 

ale   w   roli   podmiotu   cywilnoprawnego),   a   przepisy   szczególne   mogą   to   modyfikować 
(wyłączyć   jakieś  sprawy,   a  inne   objąć   tym  postępowaniem),   ale  gdy  przepisy szczególne 
wskazują   kpc   i   brak   przesłanek   do   uznania,   że   dany   stosunek   nie   ma   charakteru 
cywilnoprawnego to istnieje wskazanie na kpc;

1

3. ZAKRES PRAWA CYWILNEGO:
Uwagi wstępne

–

w   ramach   regulacji   prywatnoprawnej   istnieje  systematyzacja   tego   podzbioru   norm  –   inne 
gałęzie prawa prywatnego z prawem cywilnym łączy wspólna metoda regulacji, ale różni zakres  
zastosowania, swoiste zasady i własne instytucje ogólne. Natomiast prawo cywilne jako pierwotna 
regulacja służyłaby w innych gałęziach prywatnoprawnych jako normy subsydiarne lub stosowane 
w   drodze   analogii  -   ten   model   podporządkowania   norm   prywatnoprawnych  nie   zakłada 
konieczności istnienia innych gałęzi obok prawa cywilnego, ale jest na to istnienie otwarty (inne 
gałęzie niejako ograniczają zakres zastosowania prawa cywilnego);

Prawo pracy:

–

Tę dziedzinę reguluje akt normatywny  – Kodeks pracy z 1974 r. (znowelizowany) – ma charakter 
kompleksowy – obejmuje normy prywatno- i publicznoprawne;

–

główny   przedmiot   regulacji  (centralna   instytucja)   to  indywidualny   stosunek   pracy,   a   jego 
istotna treść to dobrowolnie podjęte przez pracownika zobowiązanie do osobistego i odpłatnego 
świadczenia pracy podporządkowanej i to w ciągu pewnego czasu;

wywodzi   się   z   cywilnoprawnej   umowy   o   prace   z   KZ   z   1933   r.,   ale   obecnie   w   KP 

uregulowana w sposób pełny i ze swoistymi zasadami, też z odrębnymi, autonomicznymi 
źródłami   prawa   jak   układy   zbiorowe   pracy   oraz   inne   porozumienia   zbiorowe,   a 
wykonaniu zobowiązań z tego stosunku służą poza ochroną sądową szczególne środki 
nacisku społecznego;

w art. 300 KP odesłanie w sprawach nieuregulowanych do kc, o ile nie jest to sprzeczne z 

zasadami prawa pracy (odesłanie do stosowania subsydiarnego, nie bezpośredniego);

–

w doktrynie rozbieżności - czy jest to odrębna gałąź prawa czy nie (ze względu na kompleksowy 
charakter norm). 

–

Koncepcja   szczególnej   gałęzi   prawa   prywatnego,   która   obejmuje   prywatnoprawne   normy 
regulujące stosunek pracy, a występowanie ich w otoczeniu norm publicznoprawnych nie powinna 
podważać tej koncepcji, gdyż ustawodawca sam wydzielił je w strukturze wew. KP, oraz w relacji  
zew. – w odniesieniu do kc;

Prawo rodzinne:
–

KRiO z 1964 r. (wszedł w życie wraz z kc);

–

założenia odrębnej regulacji:

•

prawo   rodzinne   reguluje   stosunki   osobiste,   a   prawo   cywilne   majątkowe,   wiec   prawo 
rodzinne jest odrębną gałęzią prawa opartej na swoistych zasadach;

•

znaczna cześć stosunków prawno rodzinnych oparta jest na zasadzie podporządkowania, a 
nie na metodzie cywilistycznej; (stosunki miedzy rodzicami i dziećmi nie są jednostronnie 
kształtowane przez reprezentantów władzy publicznej) 

–

normy   prawa   rodzinnego   niewątpliwie   należą   do   prawa   prywatnego,   ale   również   do 
cywilnego, gdyż pomimo pewnych odrębnych regulacji, brak jest przesłanek, które uchylałyby 
bezpośrednie stosowanie prawa cywilnego do sfery tych stosunków;

•

w KRiO brak części ogólnej;

Prawo handlowe

–

koncepcja prawa handlowego jako odrębnej gałęzi prawa prywatnego wywodzi się z ustroju 
feudalnego   (kryterium   stanowe).   W   państwach   demokratycznych   kryterium   stanowe   było 
wykluczone,   ale   podział   ten   nadal   był   ogólnie   akceptowany   (oparty   na   zmodyfikowanych 
kryteriach – podmiotowych, przedmiotowych, mieszanych). Obecnie coraz silniejsza krytyka tego 
podziału (w szeregu państw regulacje te znalazły się w obrębie kodeksów cywilnych);

–

koncepcja prawa gospodarczego (rozwijała się w Europie Zach. po I wojnie na tle wzrastającego 

2

Interwencjonalizmu   państwa   w   sferę   obrotu   gospodarczego)   –   neguje   ona   podział   na   prawo 
prywatne i publiczne, a za prawo gospodarcze uznaje normy regulujące zagadnienia gospodarcze;

•

w   doktrynie   socjalistycznej   przyjęte   –   w   Czechosłowacji   i   w   NRD   jako   odrębne 
kodyfikacje   prawa   gospodarczego   →   koncepcja   ta   straciła   sens   po   upadku   systemu 
komunistycznego;

–

Polska → uchwalono KH z 1934 r. (regulował pozycję i czynności prawne kupca, a stosowanie 
prawa   cywilnego   tylko   gdy   brak   przepisów   KH,   ustaw   szczególnych   lub   powszechnego   w 
państwie   prawa   zwyczajowego)   →   uchylono   KH   wraz   z   uchwaleniem   kc,   ale   pozostawiono 
przepisy dot. spółek handlowych → uchylono te przepisy wraz z uchwaleniem KSH z 2000 r., a 
prywatnoprawne   instytucje   regulujące   czynności   osób   prowadzących   działalność   gospodarczą 
znalazły się w części ogólnej kc;

–

prawo handlowe zostało uznane za odrębną dyscyplinę naukową i dydaktyczną;

Prawo rolne:

–

to  dyscyplina kompleksowa  oraz dydaktyczna, ale nie odrębna gałąź prawa, gdyż jest to zbiór 
przepisów z różnych dziedzin prawa, nie mający swoistej regulacji;

Prawo spółdzielcze:

–

stosunki między członkiem a spółdzielnią nie są oparte na podrzędności, ale na równorzędności, a 
uchwały spółdzielni to swoiste czynności prawne. Jest to jedynie kompleksowa dziedzina;

4. UNIFIKACJA PRAWA CYWILNEGO:
Druga Rzeczpospolita:
Na   skutek   rozbiorów  Polski   różne   części   kraju   znajdowały  się   pod   wpływem   różnych   systemów 
prawnych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić cztery zasadnicze obszary prawne:

1.

ZIEMIE

 

CENTRALNE

  (Królestwo Polskie tzw. Kongresowe powstałe po traktacie wiedeńskim w 

1815 r.)

–

przez krótki czas obowiązywało prawo pruskie i austriackie;

– od 1808 r. (Księstwo Warszawskie) obowiązywał Kodeks Napoleona 

•

księga II (prawo rzeczowe)

•

księga   III   (prawo   spadkowe,   zobowiązania,   o   umowach   majątkowych   małżeńskich,   o 
zastawie, przywilejach i hipotekach, oraz o przedawnieniu).

– Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. (zastąpił I księgę KN) 

•

prawo małżeńskie na zasadach wyznaniowych

•

osobach i rodzinie

– Ustawy hipoteczne z 1818 i 1825 r. wprowadziły min. księgi wieczyste w nowoczesnej  

postaci.

tzw. Prawo Polsko-Francuskie
2.

Z

IEMIE

 

WSCHODNIE

–

najpierw   obowiązywał   Statut   litewski,   potem  przepisy  carskiej   Rosji   zostały  zebrane   w 
tomie X, pierwszej części, w tzw. Zwodzie Praw. Nie wywarł on większego wpływu na 
rozwój prawa polskiego

3.

Z

IEMIE

 

ZACHODNIE

–

najpierw: powszechne pruskie prawo krajowe (Landrecht), skodyfikowane w 1794 r.

–

potem (po powstaniu Rzeszy Niemieckiej) Kodeks Cywilny niemiecki z 1896 r. Był mało 
przystępny, bardzo kazuistyczny, ale dostosowany do potrzeb rozwijającej się gospodarki 
kapitalistycznej;

3

4.

Z

IEMIE

 

POŁUDNIOWE

: 

– Kodeks  Cywilny  Austriacki  z  1812  r.,  znacznie  znowelizowany  w 1914,  1915,  1916 r. 

(prosty   i   jasny   język,   unikał   kazuistyki,   pod   wpływem   prawa   natury,   ale   zachowywał 
niektóre instytucje feudalne)

•

wstęp (o ustawach cywilnych w ogólności)

•

część I (prawo osobowe i rodzinne) 

•

część II (prawo rzeczowe, spadkowe i zobowiązania)

•

część III (o przepisach wspólnych dla praw osobowych i rzeczowych) 

–

po odzyskaniu niepodległości utrzymano w/w przepisy, ale już nie jako prawo obce, ale polskie 
prawo dzielnicowe. Rozwiązanie to jednak było tymczasowe, czemu dał wyraz sejm powołując 
Komisję Kodyfikacyjną, niezależną od Ministra Sprawiedliwości, który jedynie brał udział w jej 
pracach i wnosił jej projekty do Sejmu;

OKRES POWOJENNY:

DZIELI

 

SIĘ

 

NA

 

DWA

 

ETAPY

:

I) po I - wszej wojnie światowej
–

3.06.1919 r. – powołanie Komisji Kodyfikacyjnej RP – opracowała całe prawo cywilne, jednak w 
życie weszły:

•

1920 r. – prawo spółdzielcze

•

1924 r. – prawo wekslowe i czekowe, zastąpione w 1936 r. nowymi tekstami ustaw

•

1926 r. – prawo autorskie, prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, prawo prywatne 
międzydzielnicowe i międzynarodowe.

•

1928   r.   –   prawo   o   ochronie   wynalazków,   wzorów   i   znaków   towarowych,   prawo   o 
spółkach akcyjnych oraz kodeks postępowania cywilnego

•

1933 r. – kodeks zobowiązań i prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością

•

1934 r. – kodeks handlowy

II) po II  -giej wojnie światowej
–

unifikacja przerwana w 1939 r., ale po zakończeniu wojny ważne jej wznowienie z 2 powodów:

•

zmiana   terytorium   i   niepewny   los   Ziem   Odzyskanych,   a   ujednolicenie   prawa, 
obejmującego też te obszary wzmacniały integralność państwa;

•

masowe  przemieszczanie się ludności i konieczność ujednolicenia regulacji stosunków 
prywatnoprawnych by zapobiec chaosowi prawnemu;

–

w/w   komisja   nie   wznowiła   pracy,   choć   formalnie   nie   została   rozwiązana.   Prace   unifikacyjne 
zostały   wznowione   przez   małą   grupę   prawników   przy   MS,   którzy   wykorzystywali   projekty 
wypracowane jeszcze przez przedwojenną komisję. W latach 1945-46 w drodze dekretów (16) 
zostały wydane następujące akty unifikacyjne:

•

prawo osobowe z dn. 19.08.1945 r.

•

prawo małżeńskie z dn. 25.09.1945 r.

•

prawo rodzinne z dn. 22.01. 1946 r.

•

prawo opiekuńcze z dn. 14.05. 1946 r.

•

prawo małżeńskie majątkowe z dn. 29.05.1946 r.

•

prawo spadkowe z dn. 8.10.1946 r.

•

prawo rzeczowe z dn. 11.10.1946 r.

•

prawo o księgach wieczystych z dn. 11.10.1946 r.

•

przepisy ogólne prawa cywilnego z dn. 12.11.1946 r.

•

odrębny akt normatywny, zwany „przepisami wprowadzającymi” do 9) nie miał, 7) i 8) 
miały wspólne;

4

–

system prawny był spójny, pomimo, że częściowo pochodził z okresu powstawania państwa typu 
„demokracji   ludowej”,   odpowiadał   nowoczesnym   standardom,   czasem   je   wyprzedzał   (np. 
stosunki między małżonkami, sytuacja dziecka), a ideologia marksistowsko-leninowska nie miała 
na   niego   wpływu,   głównie   dlatego,   że   kierunek   dalszego   rozwoju   Polski   nie   był   jeszcze 
jednoznacznie określony;

1.01.1947 r. – koniec rozbicia dzielnicowego w zakresie prawa cywilnego, gdyż jest to data wejścia w 
życie ostatniego dekretu

5.

KODYFIKACJA PRAWA CYWILNEGO:

Pierwsze próby kodyfikacji:

KODEKS

  –  

AKT

 

NORMATYWNY

 

UJMUJĄCY

 

W

 

SPOSÓB

 

USYSTEMATYZOWANY

 

PODSTAWOWY

 

ZESPÓŁ

 

NORM

 

DANEJ

 

GAŁĘZI

 

PRAWA

;

prace nad kodyfikacją rozpoczęte przy MS tuż po unifikacji - przygotowano  projekt kc w 1949 r. 

(uporządkowanie   w/w   prawa   zunifikowanego   wg   systemu   pandektowego).   Został   odrzucony, 
gdyż   utrwalał   obowiązujący   stan   prawny,   co   nie   było   na   rękę   Polskiej   Zjednoczonej   Partii 
Robotniczej (1948 r.);

1950 r. → scalono ustawy dot. prawa rodzinnego i uchwalono Kodeks rodzinny (zastąpił 4 dekrety: 

prawo   małżeńskie   osobowe,   prawo   małżeńskie   majątkowe,   przepisy   o   stosunkach   między 
rodzicami a dziećmi i prawo opiekuńcze);

•

nazwano kodeks, gdyż za wzorem radzieckim traktowano to prawo jako odrębną gałąź;

•

lakoniczność,   min.   dlatego,   że   planowano   wydanie   wspólnego   kodeksu   dla 
Czechosłowacji i Polski, ale czech. KR choć bardzo podobny do polskiego, miał zupełnie 
odmienną treść orzeczniczą;

1950 r. → uchwalono Przepisy ogólne prawa cywilnego (zastąpiły dekrety: przepisy ogólne prawa 

cywilnego, prawo osobowe, oraz niektóre przepisy części ogólnej KZ z 1933 r.);

od 1949 r. zmianie uległ system gospodarczy  Polski, powstawała odrębna regulacja prawna dla 

podmiotów   gospodarki   uspołecznionej,   która   w   praktyce   wyłączała   stosowanie   formalnie 
obowiązującego prawa handlowego, głównie KH z 1934 r.;

1950 r. → początek prac zespołu prawników przy MS w celu opracowania kc → projekty z lat 

1954 i 1955 – zdecydowana krytyka ze strony środowisk prawniczych (nie nadano im dalszego 
biegu legislacyjnego);

Uchwalenie Kodeksu cywilnego:

–

powołano  Komisję Kodyfikacyjną w 1956 r.  (zarządzenie RM), której członkami byli wybitni 
prawnicy   (Wasilkowski,   Wolter,   Czachórski,   Dawidowiczowa,   Gwiazdomorski,   Mayzel, 
Przybyłowski, Rzepka, Szer, Szpunar, Topiński, Chełmoński i Morawski) – korzystała ona też z 
różnych form konsultacji z organizacjami społecznymi i środowiskiem prawniczym;

–

1960 r. → uchwaliła projekt kc (wraz z przepisami prawa rodzinnego) → dyskusja publiczna → 
1961 r. projekt (bez prawa rodzinnego) → uzgodnienia międzyresortowe  → uchwalony przez 
Kolegium   MS   i   w   1962   r.   przedstawiony   RM   (równolegle   projekt   kodeksu   rodzinnego   i 
opiekuńczego) → RM uchwaliła wiele zmian i przedłożyła je Sejmowi jako projekty rządowe w 
1963 r. → 1963-1964 r. prace sejmowej Komisji Wymiaru Sprawiedliwości (też innych komisji) 
→ Sejm przyjął w 1964 r. kc i kriop wraz z przepisami wprowadzającymi (weszły w życie 
1.01.1965 r.)

•

przestały obowiązywać poprzednie regulacje, w tym: 1) przepisy ogólne prawa 

cywilnego z 1950 r.; 2) prawo rzeczowe z 1946 r. (poza przepisami o hipotece i materialno prawne 
postanowienia o księgach wieczystych); 3) Kodeks zobowiązań z 1933 r.; 4) prawo spadkowe z 1946 
r.; 5) Kodeks handlowy (poza przepisami o spółkach); 6) Kodeks rodzinny z 1950 r.

5

Charakter prawny:
kodeks   jest   ustawą   zwykłą   z   formalnego   punktu   widzenia,   ale   na   tym   nie   wyczerpuje   się 

problematyka pozycji kodeksu w systemie źródeł prawa:

•

postulat doktryny by organy stanowiące prawo, zgodnie z z zasadami przyzwoitej 

legislacji   stosowały  się   do   podstawowych   konstrukcji   oraz   terminologii   kodeksu.   Jest   to   jedynie  
postulat   doktryny,   więc   ustawa   szczególna   nie   stosująca   się   do   niego   nadal   ma   moc   prawa  
powszechnie obowiązującego (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą);

•

wg orzeczenia TK z 1994 r. w razie interpretacji przepisów pozakodeksowych o 

niewyraźnym   znaczeniu  należy  preferować   interpretację   zgodną   z   treścią   odpowiednich   instytucji 
kodeksowych;

•

postulatem jest również utrzymanie stabilności kodeksu dla utrzymania autorytetu i siły 

oddziaływania społecznego kc;

Zakres:

–

jedynie częściowo zrealizowano postulat zupełności kc  (= powinien obejmować co najmniej 
wszystkie podstawowe instytucje) z 3 powodów:

•

dążenie   do   zapewnienia   względnej   stabilności  –   pominięto   instytucje   o   niepewnej   w 
przyszłości doniosłości społecznej;

•

dlatego pominięto instytucję hipotek i ksiąg wieczystych;

•

dążenie do zwięzłości i zwartości kc  i zamieszczenia jedynie instytucji ważnych z punktu 
widzenia społecznego i konstytucyjno-prawnego;

•

praktyczny   wzgląd   legislacyjny  –   posługiwanie   się   techniką   ustaw   kompleksowych   w 
niektórych przypadkach, a kc miał mieć tylko normy cywilnoprawne;

–

KC regulował stosunki cywilnoprawne między wszystkimi podmiotami prawa cywilnego, w 
tym między jednostkami gospodarki uspołecznionej → negatywne rozstrzygnięcie kwestii czy 
obrót uspołeczniony wraz z systemem reglamentujących go norm administracyjnoprawnych ma 
stanowić   przedmiot   odrębnej   kodyfikacji   lub   gałęzi   tzw.   prawa   gospodarczego,  tzw.   jedność 
prawa cywilnego (wraz z wprowadzeniem szeregu swoistych dla tych podmiotów regulacji);

Podział k.c.:
–

dzieli się on na księgi:

*

część ogólna,

*

własność i inne prawa rzeczowe,

*

zobowiązania,

*

spadki.

Forma:
Staranna redakcja, syntetyczne sformułowania wolne od kazuistyki („wybitny twór polskiej kultury 
prawnej”)

Warstwy ideologiczne:

–

można 

BYŁO

 wyróżnić 2 warstwy (wyróżnione pod kątem merytorycznym:

•

instytucje typowe dla ustroju socjalistycznego → jak typologia własności ze zróżnicowanym 

systemem ochrony; typologia podmiotów; swoiste reguły obrotu między jednostkami gosp. uspoł., 
uwzględniające administracyjne  formy zarządzania gospodarką narodową; klauzule generalne oraz 
inne zwroty ustawowe o zabarwieniu ideologicznym;

•

klasyczne instytucje prawa cywilnego → wzorowane na KZ, KH, prawie rzeczowym, 

spadkowym   oraz   na   przepisach   ogólnych   prawa   cywilnego   z   1950   r.   →   pomimo,   że   niektóre 
instytucje   prawa   zunifikowanego   nie   zostały   zamieszczone   w   k.c.,   jako   niepotrzebne,   lub 

6

zamieszczone w skróconej postaci, klasyczne prawo cywilne utrzymało się w k.c., głównie dzięki 
utrzymaniu się rozległego sektora własności prywatnej (głównie na wsi);

–

do 1989 r. zmiany niewiele zmieniające k.c.;

6. STANOWIONE ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:
Uwagi ogólne:
Konstytucja RP wprowadziła katalog źródeł prawa stanowionego, wśród których rozróżnia:
1)  akty prawne  powszechnie obowiązujące  – mogą regulować stosunki cywilnoprawne, uzyskując 
wówczas walor źródła prawa cywilnego.
2) akty wewnętrznie  obowiązujące – nie są źródłami prawa cywilnego, ponieważ obowiązują tylko 
jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wewnętrzne (uchwały 
Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa RM i ministrów)

Konstytucja wymienia następujące rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązującego:
1) Konstytucję,
2) ustawę,
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe,
4) rozporządzenia,
5) akty prawa miejscowego,

Wszystkie te akty tworzą hierarchicznie skonstruowany system źródeł powszechnie obowiązujących 
aktów prawa stanowionego. 

KONSTYTUCJA:
Jest   ona   najważniejszym   prawem   RP.   Nie   można   nad   nią   uznawać   jakiegoś   wyższego   systemu 
normatywnego. Jej przepisy mogą stanowić wyłączną podstawę do zrekonstruowania normy prawnej 
tylko wtedy, gdy w wystarczającej mierze wskazują kto,  w jakich okolicznościach, jak ma postąpić. 
Przepisy Konstytucji powinny być uwzględniane łącznie z przepisami innych aktów prawotwórczych.

USTAWY:
Uchwala je parlament w sposób ściśle określony w Konstytucji, a podpisuje i zarządza ich ogłoszenie 
w Dzienniku Ustaw RP – Prezydent Rzeczypospolitej.
Do orzekania o zgodności ustaw z Konstytucją powołany jest wyłącznie Trybunał Konstytucyjny.  
Sądy   mogą   przedstawić   TK   pytanie   prawne   co   do   zgodności   ustawy   z   Konstytucją,   jeżeli   od 
odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. 

RATYFIKWOANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE:
Umowy   takie   –   po   ich   ogłoszeniu   w   Dzienniku   Ustaw   RP   –   stanowią   część   polskiego   systemu 
prawnego i są bezpośrednio stosowane prze sądy, chyba że ich stosowanie zależy od wcześniejszego 
wydania ustawy.
Jeżeli ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w postaci ustawy, to 
walor takiej umowy jest wyższy od zwykłej ustawy, wskutek czego TK jest kompetentny także do 
orzekania o zgodności ustawy zwykłej ze wspomnianą umową międzynarodową. 

ROZPORZĄDZENIA:
Są aktami powszechnie obowiązującymi, lecz w hierarchii źródeł prawa stoją poniżej ustaw, pełniąc 
wobec nich funkcję wykonawczą. 
Rozporządzenia mogą wydawać określone w Konstytucji organy władzy publicznej. I to na podstawie 
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Sąd może sam także uznać, że rozporządzenie nie 
jest zgodne z ustawą lub Konstytucją, i nie zastosować jego przepisów do rozpatrywanej przez siebie 
sprawy.

7

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO:
Mają one walor źródła prawa powszechnie obowiązującego tylko na obszarze działania organów, 
które   je   ustanowiły   i   tylko   w   granicach   przysługujących   wspomnianym   organom   kompetencji 
wskazanych właściwymi ustawami. 

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ: 
Włączenie tego systemu prawnego do polskiego porządku prawnego oznacza nie tylko przejęcie norm 
już ustanowionych przez Unię Europejską, ale także norm, które w przyszłości będą przez właściwe 
organy tej organizacji stanowione.
Podstawowymi aktami stanowionymi przez UE w zakresie stosunków cywilnoprawnych są
1)  rozporządzenia,   które   znajdują   bezpośrednie   zastosowanie   w   Polsce   i   dlatego   nie   mogą   być 
przyjmowane przez prawo krajowe;
2) dyrektywy, które wymagają wdrożenia (implementacji) przez właściwe organy państwa polskiego 
– do polskiego porządku prawnego. Państwo polskie jest zarazem obowiązane wydać odpowiednie 
akty normatywne ( w zasadzie ustawy ) wdrażające postanowienia dyrektyw.

7. ZWYCZAJ I PRAWO ZWYCZAJOWE:

ZWYCZAJ

  to   powszechnie   stosowana   w   danym   okresie,   w   danym   środowisku   i   w   danych 

stosunkach społecznych praktyka określonego postępowania;

–

to fakty społeczne, podlegające ustaleniu w drodze normalnego postępowania dowodowego 

(zeznania świadków, opinie biegłych itp.); często spisywane przez różne organizacje;

–

nie są źródłami prawa same z siebie, ale czasem akt prawny odsyła do nich (co sprzyja 

elastyczności i podatności na zmiany systemu prawnego);
–

doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w 

odniesieniu do określonych bliżej w przepisie prawnym kręgu osób lub na wskazanym obszarze 
- pogląd obiektywny  → wcześniej pogląd subiektywno-indywidualistyczny. Pogląd ten odrzucono, 
głównie ze względów ochrony zaufania w regulacji stosunków cywilnoprawnych,  oraz dlatego, iż 
uznano, że skoro dana praktyka utrwaliła się to można ją uznać za użyteczną społecznie;
pomimo tego sąd musi poddać ocenie wartościującej zwyczaje – czy nie są sprzeczne z ogólnie 
akceptowanymi zasadami moralnymi  (dla zachowania spójności aksjologicznej systemu prawnego), 
dlatego zwyczaje należy interpretować wraz z zasadami współżycia społecznego, które wskazują na 
kryteria moralne oceny;
wg orz. SN z 1965 r. sąd nie może uwzględnić zwyczajów, które byłyby niezgodne z normami
bezwzględnie wiążącymi;

P

RAWO

 

ZWYCZAJOWE

 to normy prawne, a faktem prawotwórczym jest praktyka stałego stosowania 

przez   organy   państwowe   określonej   reguły   postępowania  (def.   Stelmachowskiego,   neguje 
znaczenie tzw. opinio necessitatis);

–

normy prawa zwyczajowego to nie zwyczaje prawne (= pewna praktyka dokonywania 

czynności prawnych, która ma znaczenie przy ustalaniu znaczenia danej czynności);

–

brak przepisów o dopuszczalności prawa zwyczajowego (były w prawie zunifikowanym), ale 

doktryna  Polska prawa cywilnego uznaje, że dla uznania prawa zwyczajowego przepisy te nie są 
konieczne 

–

w Konstytucji wymienione jako źródła prawa są jedynie akty prawa stanowionego, ale wg 

niektórych autorów nie przeszkadza to kształtowaniu się prawa zwyczajowego obok (praeter), a 
nie przeciwko (contra) prawu stanowionemu 

8

8. ROLA ZASAD WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO:
Pojęcie:

–

początkowo zwrot ten miał ograniczenia ideologiczne, odwołujące się do socjalizmu, po upadku 

komunizmu  zwrot ten odwołuje się zgodnie z zasadami demokratycznego państwa prawnego i 
respektowanymi przez nie wolnościami człowieka do powszechnie uznanych w kulturze naszego 
społeczeństwa wartości;

•

2 ograniczenia dot. zakresu zasad współżycia społecznego:

a)

odnoszą się one jedynie do postępowania jednych osób wobec innych, a nie dot. 

przeżywanych postaw, które nie mają doniosłości prawnej, jeśli nie są motywem działań ludzkich;

b)

zasady współżycia społecznego będące zarazem obowiązującymi normami prawnymi 

rozważa się jako normy prawne;

–

wg niektórych normy obyczajowe wchodzą w zakres zasad współżycia społecznego obok norm 

moralnych   →   krytyka   dlatego,   że   normy   moralne   mają   uzasadnienie   aksjologiczne,   a   normy 
obyczajowe   mają   uzasadnienie   w   nawyku   społecznym,   który   nie   może   regulować   stosunków 
cywilnoprawnych,   jeśli   nie   zostanie   jednocześnie   uznany   za   „dobry”   →  szerokie   ujęcie   zasad 
współżycia społecznego mogłoby prowadzić do kostnienia stosunków społecznych;
Problem nazwy (jak w prawie konstytucyjnym);

Funkcja:

–

nadanie większej elastyczności, dzięki uwzględnieniu zmieniających się układów stosunków 

społecznych oraz szczególnych cech charakterystycznych stanu faktycznego;

–

zasady współżycia społecznego są pojęciem nieostrym, konkretyzowanym przez sędziów w 

procesie   orzekania,   przy   czym   istnieje   postulat,   by   sąd   powołując   się   na   zasady   współżycia 
społecznego jasno formułować normę moralną, jaką ma na względzie, by ułatwić kontrolę judykatury 
SN;

–

do orzeczeń wydanych w poprzednim ustroju należy podejść selektywnie, ale nie należy 

generalnie odrzucać tego dorobku judykatury, gdyż zapadły wtedy orzeczenia odwołujące się do nadal 
cenionych wartości i norm moralnych;

–

w gospodarce wolnorynkowej szczególnie istotne są: wzajemne zaufanie, życzliwość, uczciwość 

i służebność w działalności gospodarczej (zwracał na to uwagę już Adam Smith);

Obowiązywanie:

–

obowiązują na mocy przepisów prawnych, które do nich się odwołują i w ten sposób 

wpływają na ocenę stanu faktycznego dokonywaną w toku stosowania prawa;

Zakres zastosowania:

–

zakres stosowania zasad współżycia społecznego jest określony w przepisach prawnych, w 

szczególności występują one w rolach:

•

jako element służący do elastycznego doprecyzowania treści poszczególnych instytucji 

prawa cywilnego (np. art. 140, 233, 287, 298 k.c.) lub konkretnych stosunków prawnych (np. art. 
56, 354 k.c.);

•

przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne → albo 

przepis wyraźnie powołuje się na te zasady (np. art. 411, 428, 431 § 2, 446 § 2, 826 § 2, 827 k.c.; art. 
144 kro) albo powinny być  brane pod uwagę też przy precyzowaniu innych pojęć prawnych,  np. 
pojęcia „wina” art. 415 k.c.;

•

przy wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 1 k.c.);

•

jako instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które ze względu 

9

na szczególny kontekst sytuacyjny budziłyby powszechną dezaprobatę moralną i naruszałyby 
spójność aksjologiczną porządku prawnego (np. art. 5, 58 § 2, ale też 93, 94, 411 pkt. 2, art. 754, 
902, 1008 k.c.);

–

dot. osób fizycznych i prawnych;

Problem nazwy: 
     -  Zwrot „zasady współżycia społecznego” może kojarzyć się z socjalistyczną doktryną moralną. 
Pojawiają   się   postulaty,   aby   porzucić   ten   termin   i   powrócić   do   określeń   o   podobnej   roli, 
funkcjonujących   już   przed   wojną   w   polskim   systemie   prawnym,   takich   jak:   „dobra   wiara”   (w 
znaczeniu   obiektywnym),   „zasady   uczciwego   obrotu”,   „dobre   obyczaje”,   „względy   słuszności”. 
Zagadnienia te powinien rozstrzygnąć ustawodawca. Dopóki nie ulegnie zmianie ustawowy termin, to 
należy się nadal nim posługiwać pod groźbą zamącenia procesu stosowania prawa. 

9. ROLA ORZECZNICTWA I NAUKI PRAWA CYWILNEGO:
Rola orzecznictwa:
–

z zasady demokratycznego państwa prawa i trójpodziału władz wykluczone jest przejmowanie 

przez sądy roli prawotwórczej, ale orzecznictwo przez swą działalność interpretacyjną, a zwłaszcza 
inferencyjną (wnioskowanie z norm o normach) oraz przez uznawanie zwyczajów wpływa na konkre-
tyzację treści norm prawnych (pośrednie źródło prawa);

Rola nauki:

–

nie są źródłem prawa, ale często inspirują działalność legislacyjną poprzez postulaty de lege 

ferenda oraz przez osobisty udział w przygotowywaniu aktów normatywnych;

10. STRUKTURA NORMY PRAWNEJ:

–

hipoteza (poprzednik) wskazuje adresata oraz okoliczności zastosowania normy;

–

dyspozycja (następnik) wskazany jest normatywny skutek prawny (nakazane zachowanie się 

adresata normy);

–

sankcja (wskazanie, jak powinny zachować się organy państwowe w razie niezastosowania się 

adresata do dyspozycji normy) → kwestia sporna czy to trzeci człon, czy część normy sankcjonującej;

•

swoista rola sankcji w prawie cywilnym → ma na celu doprowadzić do zaspokojenia 

interesu   podmiotu   stosunku   cywilnoprawnego,   a   funkcje   represyjne   lub   wychowawcze   są   albo 
efektem   ubocznym   albo   podporządkowane   realizacji   celu   zasadniczego,   dlatego   formy   reakcji 
organów państwowych mają bardzo różnorodną postać;

→

dominuje  egzekucja z majątku dłużnika, czasem tylko ustalenie istnienia stosunku 

prawnego,   ważności   czynności,   przekształcenie   treści   stosunku   prawnego,  czasem   tylko  uznanie 
prawidłowości;

→

przeważnie stosowane tylko z inicjatywy i w sposób bliżej określony przez samego 

uprawnionego;

11.   NORMY   BEZWZGLĘDNIE   I   WZGLĘDNIE   OBOWIĄZUJĄCE   ORAZ   SEMI 
IMPERATYWNE:

–

NORMY

 

BEZWZGLĘDNIE

 

WIĄŻĄCE

 (imperatywne, kategoryczne, bezwzględnie stosowalne, ius cogens) 

-  ich  zastosowanie   nie   może   być   wyłączone   lub  ograniczone   wolą  stron  czy   odmiennym 
zwyczajem, na co wskazuje albo przepis prawny;

•

czasem charakter ten ustalany w drodze wykładni funkcjonalnej, która powinna 

wskazywać priorytet ochrony pewnych wartości społecznych lub interesów stron (tak np. orz. SN z 
1979 r. dot. prawa spółdzielczego – sąd uznał za imperatywne  normy regulujące przyjmowanie  i 
usuwanie członków spółdzielni ze względu na zasadę demokracji wewnątrz spółdzielczej i ochronę 
interesów członków);

10

–

NORMY

 

WZGLĘDNIE

 

WIĄŻĄCE

 (względnie stosowalne, dyspozytywne, uzupełniające, ius 

dispositivum, ius suppletivum) →  znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie ure-
gulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie, 
na   co   wskazuje   wyraźne   sformułowanie   przepisu   prawnego,   który   dale   woli   stron,   a   czasem 
zwyczajowi moc odmiennego uregulowania;

*

czasem charakter ten ustalany dopiero w drodze wykładni funkcjonalnej (ważne! funkcja tych 

norm to uzupełnienie treści stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony);

–

NORMY

 

SEMIIMPERATYWNE

 (semi dyspozytywne, jednokierunkowo działające normy 

dyspozytywne, jednostronnie bezwzględnie obowiązujące) - normy wyznaczające minimalny zakres 
ochrony interesów jednej strony;

•

też może być ustalona w drodze wykładni funkcjonalnej (szczególna przesłanka – postulat 

ochrony konsumenta);

12. DEFINICJE LEGALNE, PRZEPISY ODSYŁAJĄCE, ZWROTY NIEDOOKREŚLONE:
Definicje legalne – to przepisy, które w sposób wiążący określają sens używanych w akcie prawnym 
słów lub zwrotów (postulat zwięzłości aktów prawnych!);
Przepisy odsyłające  – to przepisy, których treść stanowi, że przy ustalaniu treści normy X zawsze 
należy uwzględnić także przepis, który ustanawia normę Y. Mają one różną postać redakcyjną, np. 
„stosuje   się”,   „stosuje   się   odpowiednio”   „stosuje   się   ze   zmianami”,   ale  także   jako   tzw.   fikcje 
prawne, czyli przepisy, które nakazują określone w nich okoliczności traktować jako równoważne z 
okolicznościami wskazanymi w hipotezie innej normy, przez co dyspozycja owej innej normy odnosi 
się również do okoliczności wskazanych w przepisie zawierającym fikcję (np. art. 50 kc, art. 936 kc)..

–

mogą nadawać większy lub mniejszy luz decyzyjny, ale niezależnie od dodatkowych zwrotów lub 
ich braku nie należy stosować tego odesłania automatycznie;

Zwroty niedookreślone:

–

zwroty   niedookreślone   -   dzięki   nim   pozostawiony   jej   pewien   luz   decyzyjny   organowi 
stosującemu prawo (np. „drobne, bieżące sprawy życia codziennego”, „rażące pokrzywdzenie”, 
„ważne powody”, „ustalone zwyczaje”, „należyta staranność”);

•

do nich należą klauzule generalne;

•

różnica między zwrotami niedookreślonymi a klauzulami generalnymi → z.n. wprost 

oznaczają pewne fakty, a k.g. odnoszą się do pewnych faktów pośrednio, gdyż oznaczają pewne cechy 
faktów;
–

klauzula generalna → to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający 

pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis przez 
nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod daną normę;

* oceny te to oceny moralne, np. zasady współżycia społęcznego, dobre obyczaje, i in.;
* też inne niż moralne oceny, np. klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia 

prawa (oceny ekonomiczne);

–

klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa ma bardzo szeroki zakres 

zastosowania,   gdyż   (1)   wyznacza   granicę   wykonywania   praw   podmiotowych   (art.   5)   oraz   (2) 
współokreśla treść prawa własności(art. 140), ale również zawarta jest w przepisach o mniejszym za-
kresie zastosowania, gdzie występuje samodzielnie (np. art. 54, 143, 144, 211 kc);

•

jest to klauzula odrębna od k.g. zasad współżycia społecznego;

•

geneza: z doktryny radzieckiej, dlatego obecnie są postulaty o usunięcie jej z systemu 

prawnego, ale obecnie nabiera ona innej treści ze względu na odmienny ustrój RP, gdzie wskazuje na 
społeczną funkcję prawa podmiotowego i na konieczność korelowania interesu prywatnego podmiotu 
z dobrem ogółu;

11

13.   OBOWIĄZYWANIE   NORMY   PRAWA   CYWILNEGO   W   ZASIĘGU   CZASOWYM; 
POCZĄTEK I KONIEC OBOWIĄZYWANIA:

I. Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym
Początek obowiązywania
–

14 dni – reguła, ale może być dłuższe lub krótsze vacatio legis;

Koniec obowiązywania:
–

normy przestają obowiązywać wskutek:

•

wyraźnych klauzul derogacyjnych – głównie w przepisach wprowadzających nowe akty 

prawne;

•

upływu czasu oznaczonego w akcie;

•

lex posterior derogat legi anteriori, ale lex posterior generalis non derogat legi priori 

speciali;

•

orzeczenia TK;

–

kwestie sporne:

•

tzw. desuetudo oraz zmiana sytuacji społeczno-ekonomicznej → wg. Radwańskiego 

nie   mają   doniosłości   prawnej   dla   obowiązywania   prawa,   ale   powinny   być   uwzględniane   przy 
stanowieniu, jak i stosowaniu prawa;

•

wg Radwańskiego → norma przestaje obowiązywać, gdy staje się na skutek zmiany 

systemu   prawnego   lub   stosunków   faktycznych   trwale   niestosowalna  –   impossibilium   nulla 
obligato dot. nakazów ustawowych, a nie obowiązków cywilnoprawnych;

14. PRAWO MIĘDZYCZASOWE (INTERTEMPORALNE):
Uwagi ogólne:

–

PRAWO

 

INTERTEMPORALNE

  (

MIĘDZYCZASOWE

)  reguluje   kwestie,   czy   dawna,   czy   nowa   norma 

znajduje zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej 
normy, a trwają nadal pod rządem nowej normy;

•

tradycyjnie problematyka tego prawa postrzegana jest w kategoriach konfliktu przepisów 

prawnych (nierozróżnianych od norm prawnych) → założenie: uchylony przepis nie obowiązuje, ale 
mimo to ma w określonym zakresie zastosowanie;

•

wg Radwańskiego → prawo intertemporalne zawiera reguły, które wskazują, jakim 

modyfikacjom ulega zakres obowiązywania, i tym samym stosowania dawnych norm ze względu na 
ustanowienie nowych;
–

w kc brak wyczerpującego ujęcia reguł tego prawa, a jego podstawą są:

•

art. 3 kc,

•

zespoły przepisów przechodnich wydawanych do konkretnych aktów prawnych o 

podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, głównie do kc (art. XXVI i n. pwkc);

Zasada nie retro akcji:
–

ważna uchw. SN z 1996 r., wg którego w ramach nieretroakcji mieści się ochrona praw nabytych 

a „przepisy intertemporalne powinny być tak tłumaczone, aby osoby uprawnione nie znalazły się w  
sytuacji   dopuszczającej   utratę   możności   dochodzenia   prawa   tylko   na   skutek   samej   zmiany  
ustawodawczej”;
–

wg tej zasady:

12

•

zdarzenie powstałe i zakończone pod rządami dawnej ustawy 

•

zdarzenia powstałe pod rządami dawnej, ale trwające nadal → dawna ustawa dla 

określenia konsekwencji prawnych do czasu wejścia w życie ustawy nowej;
–

zasady tej nie stosuje się:

•

wyraźne brzmienie ustawy – czyli gdy ustawa sama przewiduje skutek retroaktywny (co 

orzecz. TK mocno ogranicza);

•

cel ustawy – czyli gdy na wsteczne działanie wskazuje rezultat funkcjonalnej 

(celowościowej) wykładni;

Kolizje norm nieobjętych zasadą nie retro akcji:
co gdy zdarzenie powstałe pod rządami dawnej, ale konsekwencje prawne powstały pod nową ustawą 
-   reguły   ogólne   (oparte   na   ogólnych   założeniach   pr.   cyw.   oraz   na   szczegółowych   posunięciach 
ustawodawczych):

–

postulat ochrony praw nabytych → sam fakt uchylenia normy nie oznacza wygaśnięcia 

konkretnych stosunków prawnych i nie ogranicza zastosowania do nich normy dotychczasowej (np. 
ciężary realne);

–

gdy norma nowa inaczej reguluje treść stosunku prawnego - o zasięgu czasowym decyduje 

rodzaj regulowanego stosunku prawnego:

•

którego treść regulowana jest samodzielnie (w oderwaniu od stanów faktycznych 

powodujących   jego   powstanie,   np.   prawo   własności)   →   normy   nowej   ustawy   (tzw.   zasada 
bezpośredniego działania ustawy nowej);

•

którego treść regulują przepisy prawne nierozdzielne z w/w stanem faktycznym (np. 

umowa sprzedaży) → normy dawniejsze (tzw. dalsze działanie ustawy dawnej);

→

wg Radwańskiego → lepsze byłoby wyróżnienie stosunków trwałych (ustanawiane na 

długie   okresy)   do   których   zastosowanie   miałaby   nowa   ustawa   (argumenty:   „lepsze”   prawo, 
stosunkowa łatwość zastosowania ze względu na z reguły periodyczne świadczenia z nimi związane) 
oraz stosunków, w których czynnik czasu nie stanowi istotnego elementu (ustawa dawna → głównie 
prawo zobowiązań);

–

gdy   czynność   powstała   pod   rządami   dawnej   ustawy,   ale   skutki   prawne   powstały   pod 
rządami nowej → stosuje się do nich nową ustawę;

•

modyfikacja gdy skutki te związane są z istotą dawnego stosunku prawnego → wtedy 

stosuje się dawną ustawę (ta zasada ma sprzyjać  zachowaniu spójności regulacji danego stosunku 
prawnego);

–

gdy powyższe reguły nie doprowadziły do rezultatu - reguła interpretacyjna II- giego stopnia – 

w razie wątpliwości preferencje dla norm ustanowionych w ustawie nowej;

15. OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWA CYWILNEGO W ZASIĘGU PRZESTRZENNYM; 
PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE:

–

ogólne zasady → normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co 

innego   nie   wynika   z   treści  odpowiednich   przepisów   prawnych  lub   kompetencji   organu 
stanowiącego;
–

adresatami tych norm są:

•

obywatele RP (też polskie osoby prawne) w sytuacjach, gdy zdarzenie prawne lub jego 

skutki nie sięgają poza terytorium RP;

•

cudzoziemcy (Pr. Pryw. M);

Prawo prywatne międzynarodowe:

–

PRAWO

 

PRYWATNE

 

MIĘDZYNARODOWE

 – reguluje kwestie jakie prawo należy stosować do 

stosunków prawnych, zawierających jakiś element obcy,  zawiera reguły kolizyjne, które wskazują 

13

właściwe dla rozstrzygnięcia spraw systemy prawne;

16. MODEL STOSOWANIA PRAWA CYWILNEGO:
I. Model normatywny:

–

model normatywny stosowania prawa → jak sąd powinien stosować prawo - cechy 

charakterystyczne (z doktryny i zasad ustroju RP:

•

z zasady państwa prawnego – nakaz przestrzegania obowiązującego prawa, respektując 

rozdział   funkcji   sądowniczej   od   prawodawczej  (=   mogą   krytykować,   ale   nie   mogą   odmówić 
zastosowania prawa);

•

sędzia powinien kierować się wartościami leżącymi u podstaw systemu prawnego, 

zmierzając do ich realizacji w sposób racjonalny;

•

mieć na względzie, że prawo służy realizacji indywidualnych interesów obywateli lub ich 

organizacji, a interes publiczny oraz zasady etyki  stanowią tu tylko ramy,  w których ludzie sami 
zabiegają o swoje sprawy;

II. Trójczłonowy model stosowania prawa:
–

TRÓJCZŁONOWY

 

MODEL

 

STOSOWANIA

 

PRAWA

:

•

ustalenie stanu faktycznego sprawy; 

•

ustalenie, jaka norma lub jakie normy są właściwe dla rozważanego stanu faktycznego;

•

określenie w końcowej decyzji sędziego konsekwencji prawnych stanu faktycznego na 

podstawie zastosowanej normy lub norm prawnych;

17. CIĘŻAR DOWODU:
Rozkład ciężaru dowodu:
–

znaczenia zwrotu „rozkład ciężaru dowodu”:

•

znaczenie formalne (procesowe) → wskazuje podmioty, które powinny przejawiać 

inicjatywę w zbieraniu dowodów i wykazywaniu twierdzeń (głównie strony, ale sąd może dopuścić 
dowód niewskazany przez strony);

•

znaczenie materialno prawne → określa kto ponosi ujemne konsekwencje tego, że 

istnienie  doniosłego  dla  rozstrzygnięcia  sprawy faktu nie  zostało w  toku postępowania  sądowego 
udowodnione, bez względu na to, z czyjej inicjatywy dowód mógł być lub był prowadzony;

–

art. 6 k.c.  - ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki 
prawne;

18. DOMNIEMANIA FAKTYCZNE I PRAWNE:
Domniemania:

–

służą ułatwieniu prowadzenia dowodów, gdyż pozwalają na pośrednie ich ustalanie (tzw. dowody 

pośrednie);

Domniemania faktyczne art. 231 k.p.c. (praesumptio facti):

–

sąd może uznać za ustalone istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty na podstawie wniosku 

wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł dowodowych;

•

wnioskowanie oparte na wiedzy sądu, doświadczeniu społecznym - to nie wnioskowanie 

w ścisłym tego słowa znaczeniu;

Domniemania prawne (praesumptio iuris)

14

–

DOMNIEMANIE

 

PRAWNE

 wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób wiązać ze sobą 

dwie   klasy   faktów:  podstawę   domniemania  z  wnioskiem   domniemania  (faktem 
domniemywanym);

–

domniemania prawne można podzielić na:

•

domniemania co do faktu → gdy wnioskiem/przesłanką domniemania jest zjawisko 

przebiegające w przyrodzie (np. art. 9 kc);

•

domniemania co do prawa → gdy wnioskiem/przesłanką domniemania jest prawo lub 

stosunek prawny (np. art. 197, 341 kc);

→ podział ten nie ma znaczenia prawnego;

–

DOPUSZCZALNOŚĆ

 

PRZECIWDOWODU

 - art. 234 kpc – domniemania ustanowione przez 

prawo mogą być obalone ilekroć ustawa tego nie wyłącza;

•

dot. to wniosku domniemania, a nie przesłanki domniemania, przeciwko której zawsze 

może być prowadzony przeciwdowód;
–

domniemania prawne można podzielić na:

•

domniemania prawne zwykłe (wzruszalne, praesumptio iuris tantum) → dopuszczalne 

jest bez ograniczeń prowadzenie przeciwdowodu;

•

domniemania prawne kwalifikowane → gdy szczególne normy prawne przewidują 

różnego rodzaju ograniczenia dopuszczalności dowodu przeciwnego (np. art. 62 § 3, art. 63-71 kro).

–

domniemania niewzruszalne (niezbite, praesumptio iuris ac de iure, praesumptio irrefregabilis) – 

gdy przepisy zakazują w określonych sytuacjach prowadzenia jakiegokolwiek dowodu przeciwnego 
(np. art. 3 i 5 ust. o ks. wiecz. i hip.) → tradycyjnie uważane za domniemania prawne, ale obecnie 
niektórzy  autorzy  uważają   że   są   to   szczególnego   rodzaju   domniemania   określające   wiążącą   moc 
orzeczeń;

–

domniemania wprowadzają wyjątki od zasady w art. 6 kc - ale niektórzy autorzy uważają, że z 

punktu widzenia materialno prawnego domniemania nie zmieniają tej reguły, ale tylko ułatwiają 
ustalenie   doniosłego  dla   sprawy  faktu,   gdyż   nadal   negatywne   konsekwencje   ponosi   ten,   kto 
wywodzi z faktu skutki prawne;

–

podobna funkcja → zwroty zawierające zastrzeżenie „chyba że” - zwykle interpretuje się je 

jako   przerzucenie   dowodu   na   inną   stronę,   ale   ich   sens   wg   niektórych   można   tłumaczyć   jako 
domniemania prawne wyrażone inną formułą językową;

* np. art. 431 „Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia 

wyrządzonej przez nie szkody, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie 
ponoszą winy” = „Jeżeli zwierzę wyrządziło szkodę, domniemywa się, że winę w nadzorze ponosi ten, 
kto je chowa lub się nim posługuje”

–

służą one realizacji cennych wartości, jak ochrona dziecka, spójność rodziny, bezpieczeństwo 

obrotu;

19. DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY (ART. 7 KC):

–

„ jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne do dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie 

dobrej wiary” – np. art. 174, 169 § 1 kc, art. 6 ustawa o ks. wiecz. i hip.;

–

podział na dobrą i złą wiarę – wyczerpujący i rozłączny (=logiczny);

–

stany psychiczne osoby odnoszące się do jej wiedzy o istnieniu jakiegoś stosunku prawnego 
lub wynikającego z niego prawa podmiotowego:

•

dobra wiara to błędne, usprawiedliwione przekonanie o tym, że przysługuje jakieś prawo 

podmiotowe;

•

zła wiara gdy wie, że określone prawo nie przysługuje, albo nie wie, lecz wiedzieć o tym 

powinien;

15

–

domniemanie dobrej wiary to domniemanie prawne → wiążące dla sądu, aż nie zostanie 

obalone dowodem złej wiary (tak orz. SN z 1994 r.);

–

art. 7 kc to przepis niejako wyjęty przed nawias, który zawiera tylko jeden z elementów norm 

ustanawiających   domniemania   prawne,   a   pełna   rekonstrukcja   normy   domniemania   możliwa   jest 
dopiero przy uwzględnieniu szczególnych przepisów określających pozostałe jej elementy;

20.WYKŁADNIA PRAWA, DYREKTYWY WYKŁADNI, WYNIK WYKŁADNI:

Dla ustalenia, jaka norma, a więcej, jakiej treści, jest właściwa do rozstrzygnięcia sprawy, sąd 

dokonuje wykładni prawa, a ściślej mówić- wykładni przepisów prawnych.

Wykładnię   tę   można   określić   jako   swoisty   proces   myślowy   polegający   na   ustalaniu 

właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej 
normy prawnej.

Ustaleń   tych   dokonuje   sąd   jedynie   w   zakresie   koniecznym   do   rozstrzygnięcia   konkretnej 

sprawy.   Wykładnia   sądowa   należy   bowiem   do   tzw.   wykładni   operacyjnej   podporządkowanej 
bezpośrednio funkcji stosowania prawa.

Jasne   przepisy   nie   podlegają   interpretacji   (clara   non   sunt   interpretanda)   –   wykładnia 

rozpoczyna się dopiero, gdy przepis budzi wątpliwości. Przepisy jasne rozumie się „bezpośrednio”.

Subiektywizacja   procesu   wykładni   –   z   gruntu   niezgodną   z   podstawową   zasadą 

praworządności, wg której prawo ma mieć to samo znaczenie dla każdego.

Co  jest  jasne  okazuje   się  dopiero  w  wyniku  przeprowadzonej  wykładni.   Proces  wykładni 

ustaje więc, gdy doprowadzi do wyjaśnienia sensu interpretowanego tekstu. Premia ta zakłada zatem 
konieczność   dokonywania   wykładni,   i   to   z   zastosowaniem   wszystkich   dyrektyw   wykładni,   które 
sterują tym procesem.

Dyrektywy wykładni powinny być jednolite i przestrzegane przez wszystkie organy powołane 

do interpretacji prawa.

Treść ich nie jest normatywnie ustalona. Kształtuje je doktryna prawnicza.

a) DYREKTYWY JĘZYKOWE:
Zwane też wykładnią  językową, każą odwoływać  się do reguł znaczeniowych  i składniowych 

powszechnego   języka   etnicznego,   jednakże   przede   wszystkim   należy  uwzględniać   swoiste   reguły 
języka, jakie wytworzyły się w środowisku prawniczym, a głównie ustanowione zostały przepisami 
prawnymi

Wykładnię   językową   wspierają   para   lingwistyczne   środku   wyrazu   związane   z   pisemną 

postacią aktów normatywnych. Należą do nich w szczególności: organizacja przestrzenna tekstu, a 
więc wyodrębnienie tytułów, nagłówków, podziały na artykuły, paragrafy, punkty itp. Ułatwia ona 
zrozumienie związków między poszczególnymi fragmentami tekstu prawnego.

b) DYREKTYWY SYSTEMOWE:
Opierają się na założeniu, że poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu 

prawnego; mają więc nie dopuścić do uznania norm wzajemnie niezgodnych.

-   Lex   superior   derogat   legi   inferiori-   norma   niższego   rzędu   nie   może   obowiązywać   o   treści 

niezgodnej z normą wyższego rzędu.

- Lex specialis derogat legi generali – należy dać pierwszeństwo normom szczególnym  przed 

ogólnymi

- w każdym przypadku przepis prawny powinien być poddany nie tylko wykładni językowej, ale 

również systemowej.

c) DYREKTYWY FUNKCJONALNE:

  Odwołują się do założenia, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie 
sprawny realizować uznawane, a zwłaszcza preferowane przez siebie cele i wartości.
    Chodzi   przy   tym   o   ocenę   i   wiedzę   aktualnego   prawodawcy,   przypisywanych   mu   w   chwili 
dokonywania wykładni. Ta koncepcja tzw. dynamicznej wykładni dominuje w doktrynie polskiej. W 
przeciwieństwie do niej tzw. teoria statyczna, za cel normy uznaje cele rzeczywistego prawodawcy,  

16

odtwarzane   na  podst.   Wstępów  do ustaw,   do uzasadnień projektów  ustawodawczych,  protokołów 
komisji kodyfikacyjnych, sprawozdań z obrad parlamentarnych itd.
- przyjmuje się dopuszczalność zastosowania dyrektyw  funkcjonalnych w razie, gdy na podstawie 
językowych reguł nie można jednoznacznie ustalić treści lub mocy normy prawnej. W szczególności 
chodzi tu o przypadki wieloznaczności lub nieostrości znaczeń przepisów prawnych.

Wyniki wykładni:

–

wykładnia stwierdzająca → ustalenie, że wykładnia językowa pozwala jednoznacznie określić 

treść lub moc normy i że nie ma podstaw do zakwestionowania tak ustalonego jej sensu;

–

wykładnia rozszerzająca → ustalenie, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub 

funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z 
rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej;

–

wykładnia zwężająca → j/w ale węższy zakres normowania lub zastosowania;

–

wykładnia derogująca → ustalenie, że ze względu na pozajęzykowe dyrektywy wykładni przepis 

nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie 
takie przypisać (kwestia sporna w doktrynie);

21. STOSOWANIE ANALOGII:

W prawie cywilnym dopuszcza się analogię z ustawy (analogia legis) - można ją stosować 

wtedy, gdy dyrektywy językowe i systemowe jednoznacznie nie wskazują na to, iż określony przepis 
dotyczy   wyłącznie   stanu   faktycznego   w   nim   wyznaczonego,   a   równocześnie   silna   argumentacja 
funkcjonalna pozwala przyjąć, że ustanowiona w przepisie prawnym regulacja odnosi się także do 
okoliczności w istotny sposób podobnych do tej, jaka została w nim opisana.

Analogia   prawa   (analogia   iuris)  -   jest   jeszcze   bardziej   niepewnym   i   dlatego   niekiedy 

kwestionowanym   typem   wnioskowań   prawniczych.   Wnioski   o   obowiązywaniu   norm 
nieustanowionych   w   przepisach   prawnych   wyprowadza   się   tu   z   wielu   rozstrzygnięć   dotyczących 
innych,   od   rozważanej   kwestii,   stanów   faktycznych,   które   jednak   wskazują   na   określony  system 
preferencji wartości, jakimi kieruje się w swych ocenach prawodawca.

22. ZBIEG NORM PRAWNYCH:

W toku ustalania właściwej dla rozważanego stanu faktycznego normy, sąd niejednokrotnie 

stwierdza, że może znaleźć dla niego zastosowanie kilku przepisów wyznaczających niezgodne ze 
sobą konsekwencje prawne, których oczywiście nie wolno mu łącznie uwzględniać.

Sposób rozstrzygania tak podjętego zbiegu norm nie został – w przeciwieństwie do prawa 

karnego – generalnie unormowany na obszarze prawa cywilnego. Należy w związku z tym kierować 
się ogólnymi regułami systemowymi (np. regułą, że przepis szczególny wyłącza przepis ogólny) oraz 
zasadami   prawa   cywilnego,   które   zwłaszcza   każą   uwzględniać   interesy   osoby   domagającej   się 
ochrony prawnej, a w związku z tym i jej decyzje w tym względzie. Prowadzi to do wniosku, że 
zainteresowany z reguły może wybrać dogodne dla niego uprawnienie spośród uprawnień określonych 
różnymi zbiegającymi się normami prawnymi (np. przepisami o odpowiedzialności z tytułu czynów 
niedozwolonych a przepisami o odpowiedzialności z tytułu niewykonania umowy

23. POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO:

Jest to pewna sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca 

prawnie   uznane   interesy   tych   podmiotów.   Na   sytuację   tę   składają   się   wolne-   w   aspekcie 
normatywnym – zachowania psychofizyczne lub konwencjonalne podmiotu uprawnionego, z którymi 
sprzężone są zawsze obowiązki innego podmiotu lub innych  podmiotów,  przy czym  z reguły (to 
znaczy,  gdy norma prawna tego nie wyłącza) uprawnionemu przysługuje również kompetencja do 

17

żądania,  by  organ państwa   dysponujący  przymusem  doprowadził  do zrealizowania  sprzężonych   z 
prawem podmiotowym obowiązków.

24.PRAWO PODMIOTOWE, UPRAWNIENIA, ROSZCZENIA, UPRWNIENIA 
KSZTAŁTUJĄCE, ZARZUTY:

Poza zwrotem „prawo podmiotowe” powszechnie używany jest także termin „uprawnienie”. 

Termin   uprawnienie   używany   jest   dla   określenia   „jakoś”   wyróżnionego   elementu   prawa 
podmiotowego. Chodzi przy tym przeważnie o bliższe wyznaczenie zachowania objętego prawem 
podmiotowym.   Użyteczność   tego   pojęcia   polega   na   tym,   że   przy   rozstrzyganiu   sporów 
cywilnoprawnych   przeważnie   nie   trzeba   rozważać   treści   całej,   nieraz   bardzo   złożonej   i   jeszcze 
niedokładnie sprecyzowanej sytuacji prawnej określanej jako prawo podmiotowe.

Wyróżniamy takie uprawnienia jak roszczenia, uprawnienia kształtujące i zarzuty.

Roszczenie:

Polega na  tym,  że  podmiot  uprawniony może  żądać  od innej  osoby określonego zachowania  się. 
Jeżeli świadczenie nie zostanie spełnione dobrowolnie, wierzyciel może wystąpić z pozwem do sądu, 
a po uzyskaniu wyroku zasądzającego - wszcząć egzekucję.
Roszczenia dzielą się na wymagalne i niewymagalne:

•

Roszczenie wymagalne – polega na tym, że wierzyciel może w każdej chwili zażądać 

spełnienia przez dłużnika świadczenia.

•

Roszczenie niewymagalne – mamy z nim do czynienia wtedy, gdy wierzyciel może żądać 

spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu określonych okoliczności.

Przepisy prawa  używają  niekiedy terminy  roszczenie  niezgodnie  z  przyjętym  tu  znaczeniem tego 
terminu. Przykładem może być art. 344 KC. Przyznaje on roszczenie o przywrócenie naruszonego 
posiadania także w przypadku, gdy posiadaczowi nie przysługuje żadne prawo podmiotowe. Jest to 
jednak tylko   wyjątek  od  zasady,  zgodnie  z  którą   „roszczenie”  jest   uprawnieniem  wynikającym   z 
prawa podmiotowego.

Uprawnienie kształtujące:
Polega na tym, że podmiot uprawniony może jednostronną czynnością prawną spowodować zmianę 
lub ustanie stosunku prawnego. Do uprawnień kształtujących zalicza się np. wypowiedzenie umowy.
Czynność prawna kształtująca wywołuje skutek prawny niezależnie od woli drugiej strony stosunku 
prawnego,   jest   ona   obowiązana   uznać   nową   sytuację   prawną   i   dostosować   do   niej   swoje   dalsze 
postępowanie. Jeżeli druga strona nie podziela stanowiska osoby dokonującej czynności,  może  je 
zakwestionować w drodze powództwa sądowego.
Ten,   komu   przysługuje   uprawnienie   kształtujące   ma   więc   kompetencję   do   jednostronnego 
ingerowania   w sytuację  prawną   drugiego podmiotu   – właśnie   na   mocy  łączącego  uprzednio owe 
podmioty stosunku cywilnoprawnego.

Zarzut:
Polega   na   tym,   że   osoba,   na   której   ciąży   obowiązek   spełnienia   świadczenia,   swoje   prawo 
przeciwstawia   prawo   drugiej   strony   stosunku   prawnego,   przez   co   czyni   to   ostatnie   prawo 
bezskutecznym   okresowo   lub   definitywnie.   Przykładem   zarzutów   są   np.   zarzut   przedawnienia 
roszczenia lub zarzut niezaoferowania świadczenia wzajemnego.

Zarzut prawno materialny – ma  na celu przejściowe  lub definitywne  unicestwienie prawa 

przysługującego wierzycielowi.

Zarzut   procesowy   –   ma   doprowadzić   do   wygrania   procesu   przez   dłużnika.   Dłużnik   nie 

powołuje się na swoje prawo podmiotowe, lecz jedynie wskazuje na brak takiego prawa po stronie 
wierzyciela (np. że zobowiązanie wygasło).

25. PRAWA PODMIOTOWE BEZWZGLĘDNE I WZGLĘDNE:
Prawo podmiotowe bezwzględne:
Jest skuteczne w stosunku do wszystkich osób, którym ono nie przysługuje (erga omnes). Osoby te 
mają obowiązek takiego zachowania się w stosunku do uprawnionego, by jego prawo podmiotowe nie 

18

zostało   naruszone.   Do   bezwzględnych   praw   podmiotowych   zalicza   się   np.   własność   czy   dobra 
osobiste.
Podmioty   prawa   cywilnego   nie   mogą   kreować   innych   bezwzględnych   praw   podmiotowych, 
niemieszczących   się   w   ustawowym   katalogu   tych   praw.   Jeżeli   bezwzględne   prawo   podmiotowe 
zostanie naruszone, uprawnionemu przysługiwać będzie roszczenie o ochronę tego prawa.

Prawo podmiotowe względne:
Jest   skuteczne   tylko   w   stosunku   do   określonej   osoby.   Źródłem   praw   względnych   są   stosunki 
zobowiązaniowe.   Wierzyciel   może   żądać   od   dłużnika   określonego   świadczenia,   a   dłużnik   jest 
zobowiązany świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu działania. 
Z   chwilą   powstania   wierzytelności,   uprawniony   uzyskuje   roszczenie   o   spełnienie   świadczenia. 
Prawem podmiotowym będzie np. renta, a roszczeniem określone świadczenie okresowe wynikające z 
umowy o renty.

26. PRAWA MAJĄTKOWE I NIEMAJĄTKOWE:
Prawa majątkowe:
–

są to w szczególności: prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, 

prawa majątkowo-małżeńskie, duża część praw kwalifikowanych  jako tzw. własność intelektualna 
(autorskie, wynalazcze);

–

dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawo typu majątkowego nie ma znaczenia, 

czy ma ono jakąś wartość rynkową, tzn. prawo własności zawsze będzie prawem majątkowym, nawet 
jeśli jego przedmiotem jest rzecz bezwartościowa;
–

też roszczenia pieniężne, nawet jeśli służą ochronie dóbr niemajątkowych, ale wtedy podlegają 

szczególnym modyfikacjom, np.  roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę (art. 
445 i n. k.c.);
–

do majątkowego typu praw podmiotowych przystosowany jest ogólny tryb postępowania 

cywilnego, właściwość sądów oraz egzekucja orzeczeń sądowych.

Prawa niemajątkowe:
–

są to w szczególności: prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe;

–

podlegają one szczególnej regulacji prawnej, zarówno w materialnym, jak i procesowym prawie 

cywilnym,   np.   odrębna   właściwość   sądów,   są   niezbywalne   i   nie   dziedziczone;   roszczenia 
niemajątkowe nie podlegają przedawnieniu;
–

coraz bardziej wzrasta ich rola na tle prawa cywilnego, ze względu na wzmożoną ochronę 

wartości osobistych i na to, iż instrumenty cywilnoprawne są bardziej elastyczne i skuteczniejsze → 
tendencja   do   uwzględniania   wartości   osobistych   w   obrębie   praw   majątkowych,   co   powoduje 
zacieranie   się   tego  podziału  (głównie   na   gruncie   prawa   własności   intelektualnej,   ale   i  tzw.   praw 
korporacyjnych (organizacyjnych) wspólników;

27. PRAWA ZBYWALNE I NIEZBYWALNE:
Prawa zbywalne(przenoszalne):
Mogą one przechodzić na inne podmioty.  Prawami  zbywalnymi  są prawa majątkowe. Szczególny 
przepis   prawa   może   jednak   wyłączać   zbywalność   danego   prawa.   Jeżeli   wg   ustawy   prawo   jest 
zbywalne, nie można przez czynność prawną (np. umowę) wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do 
jego przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia.
Osoba   uprawniona   może   jednak   przyjąć   na   siebie   zobowiązanie,   że   nie   dokona   oznaczonych  
rozporządzeń   swoim   prawem   zbywalnym.   Ewentualne   naruszenie   przez   nią   tego   zobowiązania 
pociągnie   za   sobą   odpowiedzialność   odszkodowawczą,   natomiast   rozporządzenie   prawem   wbrew 
temu zobowiązaniu będzie ważne.
Prawa zbywalne  podlegają dziedziczeniu, chyba  ze przepis prawa stanowi inaczej lub wprowadza 
określone warunki dziedziczenia.

Prawa niezbywalne:

19

Nie   mogą   być   przenoszone   na   inne   podmioty.   Zalicza   się   do   nich   prawa   niemajątkowe   (dobra 
osobiste, prawa małżeńskie niemajątkowe itp.). Prawa nie zbywalne nie podlegają dziedziczeniu.

28. PRAWA PODMIOTOWE TYMCZASOWE; EKSPEKTATYWA:
 Prawa tymczasowe:
–

to prawa, których funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, 

chronią więc ekspektatywę podmiotu na uzyskanie owego prawa ostatecznego;
–

polski system prawny chroni ekspektatywę w szeregu sytuacji, jeżeli oczekiwania te są 

uzasadnione spełnieniem się części stanu faktycznego, który gdy zrealizuje się w całości, prowadzi do 
nabycia   prawa   ostatecznego   (np.   sytuacja   podmiotu   w   przypadku   warunku   zawieszającego   lub   z 
zastrzeżeniem terminu);
–

kwestią kontrowersyjną była użyteczność tej konstrukcji, ale została potwierdzona przez SN dla 

wyjaśnienia sytuacji prawnych niejednoznacznie określonych w przepisach prawnych, głównie przy 
analizie spółdzielczego prawa do wkładu mieszkaniowego i budowlanego → konstrukcja ta pozwala 
uznać za wartość jaką ma oczekiwanie uprawnionego, dopuszcza przeniesienie tej sytuacji na inne 
podmioty oraz ułatwia określenie treści tej sytuacji i wyjaśnia przyczyny jej wygaśnięcia → podstawę 
prawną dla przyjęcia tej ogólnej konstrukcji stanowi funkcjonalna metoda wykładni. 

Ekspektatywa - "oczekiwanie prawne" (wierzytelność przyszła) jest to sytuacja, w której 
niektóre wymogi prawne dotyczące powstania wierzytelności lub innego uprawnienia zostały 
częściowo spełnione. Warunkami tymi mogą być m.in.:

•

wykonanie pewnych czynności przez osoby trzecie,

•

upłynięcie terminu przewidzianego prawem,

•

wystąpienie wypadku ubezpieczeniowego.

29.POCHODNE NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO:
Nabycie pochodne:
Polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby w drodze przeniesienia tego 
prawa   przez   ową   inna   osobę.   Podstawą   nabycia   pochodnego   może   być:   umowa,   ustanowienie 
ograniczonego prawa rzeczowego czy cesja wierzytelności.
Obowiązuje przy tym zasada, że nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw niż sam ma.
Przepisy prawne wprowadzają od tej zasady jednak pewne wyjątki. Przykładem może być 
art. 169 KC. 
Nabycie   pochodne   prawa   podmiotowego   pociąga   za   sobą   następstwo   prawne   między   zbywcą   i 
nabywcą tego prawa, zwane inaczej sukcesją. Odróżnia się następstwo pod tytułem ogólnym (sukcesja 
uniwersalna) oraz następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna).

30. ZASADA nemo plus iuris in alium transfere potest, quam ipse habet:
Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet, zasada prawna wywodząca się z prawa 
rzymskiego. Odnosi się do pochodnych sposobów nabycia prawa własności (własność). Stwierdza, iż 
nikt nie może  przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam posiada. W ustawodawstwie polskim 
istnieją wyjątki od tej zasady.

31. NASTĘPSTWO POD TYTUŁEM OGÓLNYM; SUKCESJA UNIWERSALNA:

–

nabycie całego lub części jakiegoś majątku, i to na podstawie jednego zdarzenia prawnego;

–

dopuszczalna tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie;

–

prowadzi do nabycia nie tylko praw, ale i obowiązków związanych z majątkiem (nabywca 

wchodzi w całą sytuację prawną swojego poprzednika)
–

np. dziedziczenie, łączenie się osób prawnych, np. przejęciu majątku jednej spółdzielni przez 

drugą;

32. NASTĘPSTWO POD TYTUŁEM SZCZEGÓLNYM; SUKCESJA SINGULARNA:

20

-   nabycie  indywidualnie  oznaczonego   prawa   lub   praw   podmiotowych,   więc   skuteczność   takiego 
nabycia rozważa się odrębnie w odniesieniu do każdego z przenoszonych praw i na podstawie reguł 
dotyczących danego typu prawa, np. sprzedaż kolekcji obrazów = sprzedaż X ilości obrazów

33. NABYCIE TRANSLATYWNE:
Polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o takiej samej treści (niezmienionej), jaką miało ono u 
poprzednika. 
Jeżeli przedmiotem nabycia jest rzecz ruchoma trzeba przyjąć, że:

•

Istniała ona przed przeniesieniem jej własności na nabywcę,

•

Nabywca uzyskuje w stosunku do niej wszystkie te uprawnienia, które przysługiwały 

poprzednikowi prawnemu.

34. NABYCIE KONSTYTUTYWNE:

–

jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe;

*

przy nabyciu pierwotnym – szczególnie gdy nabycie to uniezależnione jest od istnienia 

uprzednio tego prawa, np. napisanie utworu = powstanie prawa autorskiego;

*

przy nabyciu pochodnym – gdy nabywca uzyskuje prawo węższe od prawa poprzednika, tak 
z mocy ustawy czy z mocy decyzji stron (np. służebność, użytkowanie)

35. UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO:
Uwagi ogólne:
–

następuje wskutek zdarzeń wskazanych w ustawie dane prawo w ogóle gaśnie, np. śmierć 

uprawnionego = gaśnie służebność osobista;
–

następuje w skutek przeniesienia go na inną osobę;

Połączenie prawa i obowiązku:
–

w razie tzw. confusio, czyli połączenia w jednej osobie osoby uprawnionej i obciążonej danym 

prawem podmiotowym,  wygasa ono z mocy prawa, gdyż  traci swój społeczny sens (art. 247 k.c.) 
chyba, że ustawa przewiduje wyjątek (np. art. 325 k.c.);

36. WYKONANIE PRAWA PODMIOTOWEGO:
Wykonywanie  prawa   podmiotowego   (czynienie   „ze   swego   prawa   użytku",   art.   5   kc)   polega   na 
realizacji przez podmiot stanów rzeczy lub zachowań zmierzających do uzyskania lub zabezpieczenia 
prawnie   uznanych   interesów   tego   podmiotu,   ze   względu   na   które   obowiązujące   normy   prawne 
wyznaczyły dane prawo podmiotowe;

*

wg niektórych wykonywanie to działanie i zaniechanie, ale takie rozumienie jest niezgodne z 

tym jakie wiążą z tym pojęciem przepisy (np. dot. użytkowania, służebności);

* nie ma obowiązku wykonywania go osobiście;

37. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO; ZEWNĘTRZNA I WEWNĘTRZNA TEORIA 
NADUŻYCIA PRAWA:
Nadużycie:
art.   5   kc   „Nie   można   czynić   ze   swego   prawa   użytku,   który   by   był   sprzeczny   ze   społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie 
lub zaniechanie 

UPRAWNIONEGO

 

  nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”

→ kontrowersje na tle użycia słowa „uprawnionego”
Teoria zewnętrzna:

21

–

osoba uprawniona działa w granicach treści tego prawa, ale ze względu na zachowanie sprzeczne 

z zasadami współżycia społecznego czy z przeznaczeniem prawa nie korzysta z ochrony prawnej →  
założenie tej teorii to oddzielenie treści prawa od jego wykonywania, tzn. że każde działanie, które jest 
uważane   za   nadużywanie   prawa   jest   zarazem   jego   wykonywaniem,   ale   zobowiązuje   ono 
uprawnionego   do   odszkodowania   ze   względu   na   to,   iż   w   danych   okolicznościach   jest   czynem 
niedozwolonym;
–

teoria ta powstała w XIX w. w odpowiedzi na skrajnie indywidualistyczne postrzeganie praw 

podmiotowych, w szczególności z powodu wykorzystywania praw wyłącznie dla szykany, ale teoria ta 
prowadzi   do   sprzeczności,   gdyż   to   samo   działanie   jest   kwalifikowane   z   jednej   strony   jako 
wykonywanie (czyli działanie zgodnie z prawem), a z drugiej strony jako czyn niedozwolony (czyli 
działanie niezgodne z prawem). Wg niektórych sprzeczność ta nie istnieje, gdyż w obu sytuacjach  
dokonuje się oceny pod kątem różnych systemów (prawny i moralny), ale takie ujęcie prowadziłoby 
do podważenia spójności systemu prawnego;

Teoria wewnętrzna:
–

zakazy postępowania sprzecznego z regułami i normami wskazanymi przez klauzule generalne 

stanowi element treści tego prawa, więc postępowanie niezgodne z nimi to nie nadużywanie tego  
prawa, ale w ogóle nie wykonywanie go;

–

zgodnie z tą teorią tłumaczy się art. 5 k.c.  dlatego użycie pojęcia „uprawniony” ogranicza 

zakres   zastosowania   tego   artykułu   do   przypadków,   w   których   najpierw   ustali   się,   że   w   świetle 
przepisów osoba ta jest podmiotem danego typu prawa podmiotowego, a jej postępowanie jest zgodne 
z treścią tych przepisów. Dopiero potem należy badać, czy ze względu na szczególne okoliczności 
konkretnej sprawy, wykonanie danego prawa, choć zgodne z brzmieniem przepisów, jest zgodne z 
zasadami współżycia społecznego lub z przeznaczeniem społeczno-gospodarczym danego prawa   
ocena ta ograniczona jest tylko do konkretnej sytuacji i nie prowadzi do utraty prawa podmiotowego 
ani do trwałej modyfikacji jego treści;
–

art. 5 służy ochronie zobowiązanego, ale nie może być samoistną podstawą nabycia prawa, choć 

możliwa jest sytuacja, w której uznanie działania uprawnionego za nadużycie prawa może stanowić 
element   innego   stanu   faktycznego,   który   jest   przesłanką   powstania   prawa   podmiotowego   (np. 
roszczenia), w szczególności, gdy wspomniane działanie będzie uznane za czyn niedozwolony;

38. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO WEDŁUG ART. 5 KODEKSU CYWILNEGO, 
PRZESŁANKI, ZAKRES ZASTOSOWANIA:
Stosowanie instytucji nadużycia prawa podmiotowego:
–

klauzula z art. 5 została wprowadzona dla zapewnienia aksjologicznej i funkcjonalnej zgodności 

systemu prawnego ze stosunkami prawnymi w sytuacjach, których nie wystarczające są przepisy dot. 
tych stosunków, gdyż nawet najdoskonalsze systemy regulują typowe sytuacje, więc zawsze mogą 
pojawić się wyjątkowe zdarzenia;

*

zakres zastosowania → wszystkie prawa podmiotowe osób fizycznych i prawnych oraz 

roszczenia niebędące emanacją praw podmiotowych (np. roszczeń posesoryjnych);

* odwołanie do kryteriów ocennych, których nie da się ściśle określić, w związku z tym może to 

stanowić zagrożenie dla praworządności i pewności prawa;

* wg SN „z powołaniem się na zasady współżycia społecznego nie można ani podważać ani 

modyfikować wyraźnych dyspozycji przepisów prawnych”;

* nie dot. oceny zdolności do czynności prawnych czy zdolności prawnej oraz sposobu i form 

dokonywania czynności prawnych;

*

zalecenie, by sądy stosując art. 5 oceniały zachowanie obu stron;

–

judykatura powściągliwie stosuje ten przepis, nie wywołując obawy podważenia zasady 

22

praworządności.

39. KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH:
O kolizji praw podmiotowych mówi się wtedy, gdy powstaje sytuacja, że wykonanie jednego prawa 
podmiotowego wyklucza faktyczną możliwość wykonania innego prawa podmiotowego. Można je 
rozstrzygnąć   albo   ustalając   system   preferencji   wśród   praw   podmiotowych,   albo   stosuje   system 
redukcji prawa ze sobą kolidujących. System preferencji i w konsekwencji do uwzględnienia interesu 
podmiotu,   którego   prawo   pozostaje   w   dalszej   kolejności.   Natomiast   system   redukcji   pozwala 
uwzględnić   w   pewnej   mierze   interesy   wszystkich   uprawnionych.   Polskie   prawo   przewiduje   oba 
systemy rozstrzygania kolizji praw podmiotowych - wskazując zarazem sytuacje, w jakich każdy z 
nich znajduje zastosowanie i określa reguły redukcji lub kryteria preferencyjne. Prawo polskie nie 
zawiera żadnej nadrzędnej reguły, która by kazała w sytuacjach prawnie nieregulowanych stosować 
system preferencji albo system redukcji. O tym ma decydować kompetentny organ - zwłaszcza sąd.

40. ZBIEG ROSZCZEŃ:
Art.  443  [Zbieg  roszczeń]  Okoliczność,   że   działanie   lub  zaniechanie,  z  którego szkoda wynikła,  
stanowiło niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza  
roszczenia   o   naprawienie   szkody   z   tytułu   czynu   niedozwolonego,   chyba   że   z   treści   istniejącego  
uprzednio zobowiązania wynika co innego.
Zbieg roszczeń - rozumie się przez to określenie szczególny przypadek zbiegu norm. Polega on na 
tym, że z jednym zdarzeniem prawnym różne normy prawne wiążą więcej niż jedno roszczenie
Skutki zbiegu roszczeń
Jeżeli   istnieje   zbieg   roszczeń,   a   więc   powstaje   możliwość   zakwalifikowania   danego   zdarzenia 
prawnego   pod   różne   normy   wyznaczające   różne   roszczenia,   pojawia   się   pytanie   w   jaki   sposób 
konkurencję  tę należy  rozstrzygnąć.  Należy  szukać  odpowiednich norm prawnych,   a  następnie  w 
decyzji   uprawnionej   strony   lub   w   orzeczeniu   sądu.   Niedopuszczalne   jest   mieszanie   reżimów 
prawnych, gdyż prowadziłoby to do naruszenia równowagi interesów stron.

41. SĄDOWA OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH:
Uprawnionemu przysługuje powództwo tzn. kompetencja do zwrócenia się do sądu lub innego organu 
państwowego, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z 
naruszenia lub zagrożenia prawa podmiotowego. 
Wyjątkowo, w zakresie tzw. Zobowiązań naturalnych, uprawnionemu przysługuje powództwo. Prawo 
podmiotowe doznaje tu bardzo słabej i pośredniej ochrony, polegającej na tym, że jeżeli dłużnik spełni 
należne świadczenie, to nie może żądać jego zwrotu. Spełnił on, bowiem świadczenie, które w świetle 
prawa powinno być wykonane, mimo że wierzyciel nie mógł domagać się jego przymusowego 
wykonania.
Czynność procesowa inicjująca postępowanie na drodze sądowej nazywa się powództwem. Polskie 
prawo cywilne zna trzy podstawowe rodzaje powództw:
- O świadczenia
- O ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego
- O ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego

Ciężar   dowodu  spoczywa   na   osobie   wywodzącej   z   danej   okoliczności   skutki   prawne.
Art. 6. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. - W 
znaczeniu   formalnym   oznacza   on   obowiązek   wykazania   inicjatywy   dla   zebrania   i   przedstawienia 
dowodów.
Domniemanie   prawne  polega   na   ustawowym   powiązaniu   określonego   faktu,   czyli   podstawy 
domniemania,   z   określonym   wnioskiem.   Przykładem   tego   jest   przepis:
Art.   9.   W   razie   urodzenia   się   dziecka   domniemywa   się,   że   przyszło   ono   na   świat   żywe.

23

Ustanawiający domniemanie żywego urodzenia. Wiąże on fakt urodzenia (podstawę domniemania) z 
wnioskiem, iż urodzony buł żywy.

42.DOZWOLONA SAMOPOMOC:
Dozwolona samopomoc (art. 343 § 2 KC) ma miejsce w sytuacji, kiedy doszło już do naruszenia 
faktycznego władztwa nad rzeczą tj.:  gdy środki zastosowanej obrony koniecznej okazały się 
niewystarczające, albo gdy naruszenie posiadania nastąpiło podczas nieobecności posiadacza. 
Przesłanki zastosowania dozwolonej samopomocy (przywrócenia naruszonego posiadania uzależnione 
są od tego, czy posiadacz został wyzuty z posiadania rzeczy ruchomej czy też nieruchomości (art. 343 
§ 2 KC);
I. Dozwolona samopomoc przy nieruchomości:
- 

przywrócenie posiadania powinno nastąpić niezwłocznie

-

posiadacz może przywrócić faktyczne władztwo nad nieruchomością własnym  działaniem.

-

nie można stosować przemocy względem osób;

II. Dozwolona samopomoc przy rzeczach ruchomych:
-

samopomoc musi być zastosowana natychmiast po samowolnym pozbawieniu  posiadania,

-

posiadaczowi grozi niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody,

-

w sytuacji tej nie jest wyłączone stosowanie przemocy względem osób naruszających 
posiadanie

Dozwolona samopomoc przysługuje również dzierżycielowi (art. 343 § 3 KC).

43. PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH:
Przedmiotem   stosunku   cywilnoprawnego   jest   to   wszystko,   na   co   skierowane   są   uprawnienia   i 
obowiązki podmiotów stosunku cywilnoprawnego. 
Jest   to   określone   zachowanie   się   uczestników   tego   stosunku,   oparte   na   wzorcu   postępowania 
zawartym w normie prawa cywilnego. Jest to wszystko, na co skierowane są obowiązki i uprawnienia 
tego stosunku. Przedmiotem wielu stosunków prawnych jest samo zachowanie się ich podmiotów. 
Zachowanie może  polegać na działaniu, lub zaniechaniu. W doktrynie  odróżnia się kilka bardziej 
szczegółowych zachowań, jak danie, czynienie, nieczynienie, zaprzestanie i znoszenie.
Obowiązujące   przepisy   prawa   łączą   stosunki   prawne   z   różnymi   postaciami   ich   przedmiotów 
(rodzajami, kategoriami) i w niektórych typach stosunków można wyodrębnić przedmioty materialne, 
których to zachowanie dotyczy, takie jak: rzeczy, części składowe rzeczy, przynależności, pożytki, 
pieniądz, papiery wartościowe, dobra niematerialne itp.
Określa   treść   praw   i   obowiązków   w   tym   stosunku,   więc   można   uznać   za   przedmiot   stosunku 
cywilnoprawnego wszystko to do czego odnosi się treść stosunku:

-

rzeczy

-

przedmioty materialne nie będące rzeczami ( ciecze, gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym)

-

przedmioty niematerialne (energia, dobra osobiste, intelektualne)

-

pieniądze

-

papiery wartościowe

-

zorganizowany kompleks majątkowy (przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne)

44. POJĘCIE RZECZY:
Rzeczami są przedmioty majątkowe na tyle wyodrębnione, że w obrocie cywilnoprawnym mogą być 
traktowane jako samoistne dobro. Wyróżniamy następujące zbiory rzeczy:   ruchome i nieruchome, 
oznaczone   co   do   gatunku   i   oznaczone   co   do   tożsamości,     podzielne   i   niepodzielne,   samoistne   i 
niesamoistne.
Na pojęcie rzeczy składają się dwie cechy: 
-        materialny charakter
-        wyodrębnienie z przyrody
Rzeczami w znaczeniu polskiego prawa cywilnego (art. 45 KC) są tylko fizykalnie istniejące części 
przyrody, które występują w stanie pierwotnym lub przetworzonym - bez względu na to, czy mają 
jakąś wartość majątkową.
Należy jednak zauważyć,  że szereg obcych systemów  prawnych posługuje się szerszym  pojęciem 
rzecz, obejmującym także dobra niematerialne (nie fizykalne).

24

Zacieśnienie tego pojęcia do przedmiotów  materialnych  pozwala łatwiej wyróżnić  rzeczy spośród 
innych   dóbr   i   to   wedle   cechy   przydatnej   dla   konstruowania   swoistych   instytucji   prawnych.   W 
szczególności   tylko   przedmioty   materialne   mogą   być   bowiem   posiadanie   w   sposób   powszechnie 
widoczny.
Z kolei wyodrębnienie z przyrody jest niezbędną przesłanką tego, aby rzeczy mogły funkcjonować w 
obrocie cywilnoprawnym - w szczególności w zakresie praw rzeczowych. Mimo więc, iż cecha  ta nie 
została wyraźnie wypowiedziana w ustawie, powszechnie uznaje się ją za konstytutywną dla pojęcia 
rzeczy.

45. RZECZY RUCHOME I NIERUCHOME:
Podział wyczerpujący i rozłączny. 
Ruchomymi rzeczami są wszystkie rzeczy, które nie są rzeczami nieruchomymi. Ruchome są rzeczy 
mogące zmienić położenie bez utraty dotychczasowej tożsamości. 
Nieruchome,  zwane   nieruchomościami,   to   powierzchnia   ziemi   (grunt)   i   rzeczy   ruchome   trwale 
połączone z gruntem. Rzeczy nieruchome to:
·       grunty (tzw. nieruchomości gruntowe)- w tym grunty rolne
·       budynki (tzw. Nieruchomości budynkowe)
·       części budynków (tzw. Nieruchomości lokalowe)

46. GRUNTY:
Są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. 
Swoistym rodzajem gruntów są grunty rolne, wyróżnione na podstawie kryterium funkcjonalnego. Wg 
art. 461 KC grunty rolne to: nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia 
działalności wytwórczej w rolnictwie, w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając 
produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Częściami składowymi gruntu są (zazwyczaj) budynki i 
inne urządzenia trwale z gruntem związane, rośliny itp., ale nie np. maszyny. Zasadą jest, że wszystko, 
co jest na trwałe związane z gruntem np.: Budynki, lokale, drzewa, krzewy to NIERUCHOMOŚCI. 
To części składowe gruntu nie są, więc te przedmioty odrębnymi rzeczami. Wyjątkowo jednak, gdy 
wyraźny   przepis   tak   stanowi   budynki   i   lokale   w   tych   budynkach   trwale   związane   z   gruntem   są 
odrębnymi rzeczami od gruntu.

47. BUDYNKI:
Budynki są nieruchomościami. Te, które NIE są trwale związane z gruntem (np.: kioski), już z mocy  
ogólnej definicji gruntu nie stanowią jego części składowej, a w konsekwencji mają statut ruchomości. 
Budynki trwale związane z gruntem, wedle reguły ogólnej stanowią część składową gruntu, dzieląc  
jego los prawny.  Wyjątkowo budynki trwale z gruntem związane są odrębnymi  nieruchomościami 
(tzw.   Nieruchomościami   budynkowymi)   -  wtedy,   gdy  na   mocy   przepisów  szczególnych   stanowią 
odrębny od gruntu przedmiot własności.

48. CZĘŚCI BUDYNKÓW:
Części budynków (lokale) trwale związanych z gruntem mają charakter samodzielnych nieruchomości 
wtedy, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot 
własności.

49. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU I TOŻSAMOŚCI:
Rzeczy oznaczone co do gatunku  - określone są tylko wedle cech rodzajowych. Mają tylko cechy 
gatunkowe (Może więc być mnogość poszczególnych przedmiotów. Np.: koń wyścigowy, samochód 
osobowy, zboże, cegła itp.)
Rzeczy oznaczone co do tożsamości  odnoszą się do indywidualnie wskazanego przedmiotu mają 
cechy indywidualne, różniące je od innych należących do tego samego gatunku (np. książka z imienną 
dedykacją, wyścigowy Piorun, samochód osobowy o określonej rejestracji).
Doniosłość prawna:
Zarówno określenia rzeczy oznaczone co do tożsamości jak i co do gatunku występują w stosunkach 
cywilnoprawnych   (zwłaszcza   w   zobowiązaniach).   Natomiast   przedmiotem   stosunków   prawno 
rzeczowych - poza wyjątkami - są rzeczy oznaczone co do tożsamości - zawsze nieruchomości.

25

50. RZECZY PODZIELNE I NIEPODZIELNE:
Rzeczami   podzielnymi  są   przedmioty   dające   się   podzielić   na   części   tego   samego   rodzaju   bez 
istotnego zmniejszenia ich wartości. Podzielne są rzeczy zachowujące po podziale dotychczasową 
naturę i przydatność  są to rzeczy,  które dają się podzielić, bez naruszenia jej istoty.  (deska, bela  
tkaniny krawieckiej itp.)
Rzeczami nie podzielnymi  są przedmioty nie dające się podzielić ani w sensie fizycznym  ani w 
sensie prawnym. Rzeczy niezachowujące dotychczasowej natury po podziale są niepodzielne. Są to 
rzeczy w całości, np. kamień, perła.

51. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY:
Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem praw rzeczowych (art. 47 §1 KC), a zatem 
prawa   te   istnieją   jedynie   w   odniesieniu   do   rzeczy   samoistnych   -   pojętych   wraz   z   ich   częściami 
składowymi.   Częścią   składową   rzeczy   jest   wszystko   co   nie   może   być   od   nie   odłączone   bez 
uszkodzenia   lub   istotnej   zmiany   całości   albo   bez   uszkodzenia   lub   istotnej   zmiany   przedmiotu 
odłączonego.   Części   składowych   nie   stanowią   przedmioty   połączone   z   rzeczą   tylko   dla 
przemijającego użytku. Część składowa traci swój charakter przez samo jej odłączenie od całości i  
stanie się odrębną rzeczą – wówczas może stać się przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
Częścią składową gruntu są w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane 
(np. drzewa, roślinność).
52. ZASADA SUPERFICIES SOLO CEDIT, WYJĄTKI:
(łac.  To   co   jest   na   powierzchni   przypada   gruntowi)  Rzymska  zasada   prawna  odnosząca   się   do 
związania własności budynku (oraz innych rzeczy połączonych z gruntem) wzniesionego na gruncie z 
własnością tego gruntu, tj. co do zasady częścią składową gruntu są wszystkie rzeczy, a także rośliny, 
trwale złączone z tą nieruchomością ziemską. W polskim porządku prawnym zasada uregulowana jest 
w art. 48 i 191  k.c., aczkolwiek ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego - w pewnych 
warunkach nieruchomości wzniesione na cudzym gruncie nie są związane z własnością gruntu (np. 
obiekty   wybudowane   na   gruncie   oddanym   w   użytkowanie   wieczyste,   pracownicze   ogródki 
działkowe).
Od tej ogólnej zasady przepisy szczególne przewidują  wyjątki, polegające na tym, że w wypadkach 
przez nie określonych niektóre trwale z gruntem związane budynki oraz ich części stanowią albo mogą 
stanowić

 

odrębny

 

od

 

gruntu

 

przedmiot

 

własności.

Takie   budynki   i   ich   części   (lokale)   są   także   nieruchomościami,   które   dla   odróżnienia   od 
nieruchomości gruntowych określane są mianem nieruchomości budynkowych albo lokalowych.

53. PRZYNALEŻNOŚĆ RZECZY:
Część składowa to nie przynależność. Przynależność to samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w 
związku z inną rzeczą ruchomą  albo nieruchomą, nazwaną rzeczą główną. Związek taki zachodzi 
wtedy, jeżeli występują w nim łącznie następujące cechy.
1. właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba
2. przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem
3.  przynależność   jest   z   rzeczą   główną   w   faktycznym   i   stałym   związku   odpowiadającym  
wspomnianemu celowi, z tym jednak z rzeczą główną nie powoduje utraty charakteru przynależności
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności. 
(przepis o charakterze względnie wiążącym). 
Przynależności nie musza dzielić losu prawnego z losem prawnym rzeczy głównej.

54. POŻYTKI NATURALNE RZECZY:
Są to płody rzeczy oraz inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej 
gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pobieranie pożytków naturalnych następuje poprzez 
zawłaszczanie  jej  płodów oraz  odłączanie  innych  części  składowych   rzeczy.  Do  takich pożytków 
można zaliczyć: zboże zebrane z pola, owoce zerwane z drzewa, minerały wydobyte z gruntu itp.  
Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie ich od 
rzeczy – art. 190 k.c. „Uprawnionym”, o którym mowa w tym przepisie, może być:

1) Właściciel rzeczy (art. 140 k.c.)

2) Użytkownik wieczysty (art. 233 k.c.)

26

3) Użytkownik (art. 252 k.c.)

4) Zastawnik (art. 319 k.c.)
5) Dzierżawca (art. 693 k.c.)

6) Samoistny posiadacz rzeczy (art.224 par. 1 k.c.)

55. POŻYTKI CYWILNE:
Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (art. 
53 § 2 k.c.) np. czynsz jest pożytkiem cywilnym dla właściciela mieszkania z tytułu jego wynajmu. Są 
to   dochody,   które   rzecz   przynosi   na   podstawie   stosunku   prawnego.   Dla   pobierania   pożytków 
cywilnych konieczne jest ustanowienie stosunku prawnego, który stanowi podstawę tego pobierania. 
Źródłem   pożytków   cywilnych   jest   także   rzecz,   tyle   tylko,   że   nie   są   one   odłączonymi   od   rzeczy 
częściami składowymi, tylko dochodem, jaki rzecz przynosi na podstawie jakiegokolwiek stosunku 
prawnego,   w   tym   także   bezumownego   korzystania   z   rzeczy.   Nie   ma   znaczenia,   czy   dochody   te 
wyrażone są w pieniądzu (czynsze, odsetki), czy w rzeczach zamiennych lub świadczeniach innego 
rodzaju.   Do   pożytków   cywilnych   nie   odnosi   się   wymaganie   uzyskania   ich   zgodnie   z   zasadami 
prawidłowej gospodarki, czy kwalifikacja określona mianem „normalnego dochodu”. Pożytki cywilne 
przypadają uprawnionemu - w stosunku od i do czasu trwania tego uprawnienia. Tak więc nabywca  
nieruchomości nie może domagać się czynszu od najemcy za czas przed nabyciem, chyba że zbywca 
przelał na niego swoje roszczenie.

56. POŻYTKI PRAWA:
Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym 
przeznaczeniem,   np.   odsetki   od   udzielonej   pożyczki   (art.   53   i   art.   54   kodeksu   cywilnego), 
prawdopodobnie chodzi o wszelkie prawa podmiotowe, które dotyczą rzeczy lub innych przedmiotów 
materialnych

57. PRZEDMIOTY MATERIALNE NIEBĘDĄCE RZECZAMI:
Nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej. Wyróżnia się następujące rodzaje 
rzeczy: ciecze i gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym.

Ciecze i gazy:

•

gdy nie występują w postaci zamkniętej, a system prawny nie uznaje ich za kopaliny;

•

odrębny system norm (prawo wodne) regulujący korzystanie i obrót cieczami i gazami 

położonymi w złożu naturalnym.

Kopaliny:

•

zalegające w ziemi złoża różnych minerałów 

•

specjalistyczny reżim prawny dot. sposobu i prawo do ich eksploatacji (prawo górnicze)

Zwierzęta w stanie wolnym:

•

zwierzyna swobodnie przemieszczająca się na polach i w lasach oraz ryby żyjące w stanie 
wolnym 

58. PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE:
Są   to   przedmioty   nie   mające   postaci   materii   w   sensie   fizykalnym,   takie   jak:   energia,   dobra 
intelektualne, dobra osobiste, pieniądze papiery wartościowe.

-

energia elektryczna, jądrowa czy cieplna nie są przedmiotami materialnymi i dlatego nie 

można   ich   uznać   za   rzeczy  mimo,   że   są   w   jakiś   sposób   mierzalne   i   z   tego   względu   zdolne   do 
uczestniczenia w obrocie cywilnoprawnym.

-

dobra intelektualne takie jak  utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory 

użytkowe, stanowią wytwór umysłu ludzkiego i same przez się nie mają postaci materialnej. Pełnią 
one tylko  funkcję przekaźników oryginalnych  treści myślowych,  stanowiących  przedmiot  ochrony 
prawnej.

-

dobra osobiste wyróżniają się nie tylko swoją niematerialną postacią, ale ponadto 

27

niemajątkowym   charakterem.   Niekiedy   splatają   się   z   dobrami   intelektualnymi   w   trudny   do 
rozwikłania sposób.

-

pieniądze mogą występować w postaci określonych znaków pieniężnych, wtedy przybierają 

charakter swoistego rodzaju rzeczy ruchomych. Pieniądz jawi się jako nosiciel i miernik wartości i w 
tej właśnie roli ma on doniosłość w stosunkach zobowiązaniowych.

-

papiery wartościowe są to dokumenty których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę 

wykonywania praw wyrażonych w treści dokumentu. Mimo charakteru rzeczowego dokumentu, to nie 
kartka papieru decyduje o sensie papieru wartościowego lecz określone w nim treści myślowe.

59. PIENIĄDZE:
Pieniądze mogą występować w postaci określonych znaków pieniężnych, wtedy przybierają charakter 
swoistego rodzaju rzeczy ruchomych. Pieniądz jawi się jako nosiciel i miernik wartości i jedynie dla 
wyrażenia   tego   znaczenia   powinno   się   używać   określenia   „pieniądz”.   W   tej   właśnie   roli   ma   on 
doniosłość w stosunkach zobowiązaniowych.

60. PAPIERY WARTOŚCIOWE:
Papiery   wartościowe   są   to   dokumenty,   których   posiadanie   stanowi   niezbędną   przesłankę 
wykonywania   praw   wyrażonych   w   treści   dokumentu.   Tylko   więc   posiadacz   dokumentu   może 
wykonywać prawa z nim związane. Ze względu na to, że dokument jest swoistego rodzaju rzeczą, 
niektóre przepisy dotyczące przenoszenia własności rzeczy odnoszą się także do obrotu papierami  
wartościowymi. Mimo charakteru rzeczowego dokumentu, to nie kartka papieru decyduje o sensie 
papieru wartościowego lecz określone w nim treści myślowe.

61. PRZEDSIĘBIORSTWO:
Słowo „przedsiębiorstwo” używane jest w co najmniej trzech różnych znaczeniach:

-

na oznaczenie jakichś przedmiotów prawa cywilnego

-

na oznaczenie jakiejś działalności 

-

na oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego

W   przedmiotowym   znaczeniu   przedsiębiorstwo   jest   to   zorganizowany   zespół   składników 
niematerialnych i materialnych przeznaczonych do powadzenia działalności gospodarczej.
W nauce prawa cywilnego istnieje kontrowersja, czy przedsiębiorstwo stanowi odrębny przedmiot 
prawa   podmiotowego,   czy   też   przedmiotami   tymi   są   wyłącznie   poszczególne   składniki 
przedsiębiorstwa.

62. GOSPODARSTWO ROLNE:
Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, 
urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, 
oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. 
Gospodarstwo rolne nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego. Nie można zatem zbyć 
go   jedną   czynnością   prawną.   Przedmiotem   zbycia   są   tu   poszczególne   nieruchomości,   na   których 
gospodarstwo rolne zostało zorganizowane. 

63. MIENIE:
Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. W odróżnieniu od „majątku”, wyraz „mienie” zawsze 
odnosi się tylko do aktywów, a nigdy do obowiązków. Jest używany bez relatywizacji do oznaczonej 
osoby. Możne więc mówić o różnych rodzajach mienie, nie mając na względzie jego przynależności  
do określonej osoby. Poprawny jest zwrot wiążący mienie z jakimś typem osoby, jak np. w art. 44 KC: 
„Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa 
albo innym państwowym osobom prawnym”.

64. MAJĄTEK:
Słowo   majątek   występuje   w   dwóch   znaczeniach,   węższym,   jako   ogół   aktywów   majątkowych 
przysługujących   określonemu   podmiotowi.   Szerszym,   jako   określenie   nie   tylko   aktywów   ale   i 
pasywów danego podmiotu. 

28

We wskazanych przez przepisy prawne przypadkach niektóre składniki ogólnego majątku danej osoby 
zostają   wydzielone,   tworząc   majątek   odrębny.   Wydzielenie   to   podlega   szczególnemu   reżimowi 
prawnemu, we wskazanym przez przepisy prawne zakresie.
Pojęcie majątku, a w tym także majątku odrębnego, jest przydatne zwłaszcza w zakresie instytucji  
prawnych takich jak:

-

sukcesja uniwersalna

-

zarząd

-

odpowiedzialność

-

surogacja

65. PODMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH; RODZAJE:
Stosunkiem cywilnoprawnym nazywamy stosunek społeczny regulowany normami prawa cywilnego. 
Cechami tego stosunku jest jego majątkowy charakter oraz równorzędność występujących w nim 
podmiotów. Za cechę dodatkową uznaje się ponadto znaczną swobodę podmiotów w ustanawianiu i 
kształtowaniu tych stosunków.
Na stosunek cywilno-prawny składają się następujące elementy:
- strony (podmioty) stosunku cywilno-prawnego,
- przedmiot tego stosunku,
- prawo podmiotowe (uprawnienie),
- obowiązek będący korelatem tego prawa.
Podmiotami stosunków cywilno-prawnych mogą być bądź osoby fizyczne, bądź osoby prawne (spółki 
kapitałowe, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe) lub tzw. ułomne osoby prawne. Najczęściej po 
każdej ze stron stosunku cywilnoprawnego występują pojedyncze osoby. Niekiedy jednak po każdej 
ze stron może wystąpić więcej osób (np. kilku dłużników, kilku wierzycieli).

66. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH (OGÓLNE 
POJĘCIE):
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna 
jest atrybutem podmiotów prawa:

-

osób fizycznych

 

 , którym służy od urodzenia 

-

jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje tę zdolność, w tym osób prawnych.

Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć lub nie. Zakres, w 
jakim można  z niej korzystać,  definiuje osobny atrybut  podmiotu prawa -  zdolność do czynności 
prawnych.

Zdolność   do   czynności   prawnych  –   w  prawie   cywilnym  jest   to   zdolność   do   dokonywania   we 
własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających 
na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność 
do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).

67. POCZĄTEK ZDOLNOŚCI PRAWNEJ OSOBY FIZYCZNEJ:
Osoba fizyczna z chwilą urodzenia ma zdolność prawną, co oznacza, że może być podmiotem praw i 
obowiązków. Tylko istota ludzka nabywa z chwilą urodzenia zdolność prawną. Ograniczoną zdolność 
prawną posiada dziecko poczęte, które urodzi się żywe. 

68. ZDOLNOŚĆ PRAWNA NASCITURUSA:
Nasciturus to płód ludzki – nienarodzone jeszcze dziecko. Nasciturus posiada warunkową zdolność 
prawną pod warunkiem zawieszającym, że nasciturus urodzi się żywy.
W odróżnieniu od bezwarunkowej zdolności prawnej, przy zdolności warunkowej prawa podmiotowe 
nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone, w oczekiwaniu, czy dziecko urodzi się żywe w 
następstwie tego nabędzie je definitywnie.
Dla dziecka poczętego ale jeszcze nienarodzonego ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne dla 
strzeżenia przyszłych praw dziecka. Na rzecz płodu można ustanawiać darowizny lub spadki, jednak 
w przypadku urodzenia się dziecka martwego czynności prawne są nieważne od samego początku.

69. USTANIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

29

Zdolność   prawna   człowieka   ustają   z   chwilą   jego   śmierci,   która   oznacza   tym   samym   kres   osoby 
fizycznej. W następstwie tego gasną lub przechodzą na inne osoby przysługujące  człowiekowi w 
chwili   jego   śmierci   prawa   lub   obowiązki.   Zmarły   nie   może   również   nabywać   w   swoim   imieniu 
żadnych nowych praw i obowiązków. Jednakże dokonane za życia człowieka czynności prawne na 
ogół nada są skuteczne, a niekiedy nawet dopiero z chwilą śmierci uzyskują skuteczność prawną np. 
testament. Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu. 

70. SĄDOWE STWIERDZENIE ZGONU:
Postanowienie orzekające stwierdzenie zgonu wydaje sąd, gdy akt zgonu nie został sporządzony i gdy 
w   wyniku   postępowania   dowodowego   dojdzie   do   przekonania,   że   śmierć   danej   osoby   jest 
niewątpliwa. 
Sytuacja   taka   zajdzie   przykładowo   w   przypadku   katastrofy   lotniczej,   której   fakt   zaistnienia   jest 
pewny, a nie odnaleziono ciała danej osoby, przy czym nie budzi wątpliwości ani obecność osoby na 
pokładzie tego samolotu, ani niepodobieństwo, by ktokolwiek katastrofę przeżył. W postanowieniu 
tym sąd ściśle oznacza chwilę śmieci zmarłego, przyjmując z braku dostatecznych dowodów, chwilę 
najbardziej prawdopodobną.

71. UZNANIE ZA ZMARŁEGO; PRZESŁANKI:
Polskie   prawo   cywilne   przewiduje,   iż   upływ   czasu   od  zaginięcia   musi   wynieść   10   lat

[3]

.   Kodeks 

cywilny wprowadza pewne wyjątki od powyższych ogólnych wymogów co do upływu czasu:
- do uznania za zmarłego wystarczy upływ 5 lat, jeżeli w chwili uznania za zmarłego osoba
zaginiona ukończyłaby 70 lat,
-   uznanie   za   zmarłego   nie   może   nastąpić   przed   końcem   roku   kalendarzowego,   w   którym   osoba 
zaginiona ukończyłaby 23 lata
-   jeżeli   osoba   zaginęła   podczas   katastrofy   powietrznej   lub   morskiej   albo   w   związku   z   innym 
szczególnym zdarzeniem, może zostać uznana za zmarłego po upływie 6 miesięcy od dnia katastrofy 
albo   owego   innego   szczególnego   zdarzenia;   jeśli   jednak   katastrofy   statku   lub   okrętu   nie   można 
stwierdzić (tzn. statek zaginął), termin ten zaczyna biec w rok po dniu, w którym miał dotrzeć do portu 
przeznaczenia, a jeśli nie miał portu przeznaczenia - w dwa lata po dniu, w którym była o nim ostatnia 
wiadomość
-   osoba,   która   zaginęła   w   związku   z   bezpośrednim   niebezpieczeństwem   dla   życia   (innym   niż 
wcześniej   określonym),   może   zostać   uznana   za   zmarłego   po   upływie   roku   od   dnia,   w   którym 
niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać

72. UZNANIE ZA ZMARŁEGO; SKUTKI:
Uznanie za zmarłego wymaga  orzeczenia  sądu. Dopiero wraz z orzeczeniem sądu mogą  nastąpić 
skutki   prawne  uznania   określonej   osoby   za   zmarłą.   Orzeczenie   sądu   ma   więc  charakter 
konstytutywny.   Jednak   przyjmuje   się,   że   skutki   prawne   następują   nie   od   chwili   wydania 
postanowienia sądu (ex nunc), ale od momentu zaistnienia zdarzeń, które sąd przyjął jako moment  
śmierci.

73. ZAKRES ZDOLNOŚCI PRAWNEJ OSÓB FIZYCZNYCH:
Zdolność prawna przysługuje każdemu człowiekowi zasadniczo w takim samym zakresie. Nikt nie 
może  w drodze czynności prawnej tego zakresu uszczuplić (np. zrzec się jakiejś części zdolności  
prawnej).
Do ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej zalicza się:
- brak pełnej zdolności do czynności prawnych (taka osoba nie może bowiem być podmiotem władzy 
rodzicielskiej, opiekunem, kuratorem, wykonawca testamentu, nie może też przysposobić dziecka)
- wiek
- ubezwłasnowolnienie
- choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy
- obywatelstwo (ograniczenia dotyczące nabywania nieruchomości)
- wyrok skazujący

74. ZAKRES ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH:

30

Ograniczoną   zdolność   do   czynności   prawnych   posiada   osoba   która   ukończyła   13   lat.   Taką   samą 
zdolność posiada osoba częściowo ubezwłasnowolniona. Osoby, które nie ukończyły lat 13, nie mają 
zdolności   do   czynności   prawnych.   Nie   mają   również   zdolności   do   czynności   prawnych   osoby 
ubezwłasnowolnione całkowicie

75. BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
Osoby, które nie ukończyły lat 13, nie mają zdolności do czynności prawnych. Nie mają również 
zdolności   do   czynności   prawnych   osoby   ubezwłasnowolnione   całkowicie.   Taka   osoba   ma 
przydzielonego opiekuna. Osoby z brakiem zdolności prawnych nie mogą ważnie podejmować żadnej 
czynność   prawnej   z   wyjątkiem   drobnych   czynności   dnia   codziennego   o   ile   nie   spowoduje   to 
pokrzywdzenia tych osób.

76. OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły 
lat 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Oprócz nich ograniczoną zdolność do czynności 
prawnych mają osoby, częściowo ubezwłasnowolnione.
Ponadto   ustanowienie   przez   sąd   doradcy   tymczasowego   w   toku   toczącego   się   postępowania   o 
ubezwłasnowolnienie osoby pełnoletniej powoduje ograniczenie jej zdolności do czynności prawnych.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych charakteryzują trzy cechy:
- brak kompetencji do dokonywania pewnych rodzajów czynności prawnych
- system kontroli nad dokonywaniem określonych postaci czynności prawnych 
- pełna kompetencja do dokonywania pozostałych czynności prawnych

77. PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje pełnoletni , tzn. osoba , która ukończyła 18 rok życia.
Jednakże   przy   zawarciu   związku   małżeńskiego   przed   18   rokiem   życia   małoletni   uzyskuje 
pełnoletniość i nie traci jej w razie unieważnienie małżeństwa.
Zdolność tę zachowuje człowiek do śmierci, jeżeli wcześniej nie nastąpiło ubezwłasnowolnienie lub 
ustanowienie doradcy tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych przysługuje kompetencja do samodzielnego 
dokonywania   wszelkich   dopuszczalnych   w   świetle   obowiązującego   systemu   prawnego   czynności 
prawnych.

78. UBEZWŁASNOWOLNIENIE OSOBY FIZYCZNEJ:
Ubezwłasnowolnienie - częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do 
czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie następuje w formie orzeczenia sądowego.

Osoba,   która   ukończyła   lat   trzynaście,   może   być   ubezwłasnowolniona   całkowicie, 

jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń 
psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym 
postępowaniem.   Dla   ubezwłasnowolnionego   całkowicie   ustanawia   się  opiekę,   chyba   że 
pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Osoba  pełnoletnia  może   być   ubezwłasnowolniona   częściowo   z   powodu   choroby   psychicznej, 
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu 
lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna 
jest   pomoc   do   prowadzenia   jej   spraw.   Dla   osoby   ubezwłasnowolnionej   częściowo   ustanawia   się 
kuratelę. 

79. STAN CYWILNY OSOBY FIZYCZNEJ:
Pojęcie stanu cywilnego nie jest jasno określone w przepisach prawnych. W niektórych z nich zwrot 
ten pojawia się dla oznaczenia czy człowiek jest albo nie jest w związku małżeńskim. Dominujący  
pogląd   naukowy   opowiada   się   za   daleko   szerszym   rozumieniem   stanu   cywilnego,   obejmującym 
ponadto inne cechy osobiste człowieka, np. imię, nazwisko, płeć , wiek. Przy czym niekiedy ma się na 
względzie nawet cechy osobiste nierejestrowane w księgach stanu cywilnego.
Pojęcie to można ogólnie odnieść do podstawowych – cech osobistych człowieka, podlegających 
ogólnemu reżimowi prawa o aktach stanu cywilnego.

31

80. INDYWIDUALIZACJA I EWIDENCJA OSÓB FIZYCZNYCH:
Człowieka charakteryzuje szereg cech osobistych, które określają jego tożsamość wyróżniającą go od 
innych ludzi oraz wyznaczają jego sytuację prawną w społeczeństwie. Chodzi tu w szczególności o  
cechy osobiste człowieka, które mają szczególną doniosłość na obszarze stosunków cywilnoprawnych, 
w których człowiek pojawia się jako zindywidualizowany podmiot praw i obowiązków: 

1. Nazwisko i imię- językowe oznaczenia indywidualnej osoby fizycznej odróżniającymi ją od 

innych ludzi 

2. Dodatkowe   dane   osobowe:   data   i   miejsce   urodzenia,   imiona   rodziców,   nazwisko   rodowe 

matki. Dane te pozwalają odróżnić osoby fizyczne noszące te same imiona i nazwiska,

3. Stan rodzinny – usytuowanie człowieka w tzw. Rodzinie małej 
4. Płeć
5. Wiek
6. Stan cywilny
7. Księgi stanu cywilnego 
8. Ewidencja ludności – rejestracja danych nie tylko o urodzeniach, małżeństwach , zgonach, 

imionach, nazwiskach ale także o miejscach pobytu

81. Miejsce zamieszkania.

Miejsce   zamieszkania   indywidualizuje   osobę   fizyczną   sytuując   ją   w   przestrzeni.   Określa   jedynie 
miejscowość, a nie adres .

Osoby pełnoletnie- miejsca zamieszkania osoby pełnoletniej i niepozbawionej zdolności do czynności 
prawnej należy określić według tego gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu. Wyróżnia się  
dwa elementy tego pojęcia:

1) obiektywny- faktyczne przebywanie w określonym miejscu
2) subiektywny- polegający na zamiarze stałego pobytu

Dzieci lub podopieczni- miejsce zamieszkania osób, których interesy w stosunkach cywilnoprawnych 
reprezentują   rodzice   lub   opiekunowie,   określa   się   według   miejsca   zamieszkania   wspomnianych 
przedstawicieli ustawowych.
Jest to tzw. Pochodne lub ustawowe miejsce zamieszkania.

82. Dobra osobiste osób fizycznych: pojęcie i rodzaje.

Dobra osobiste- uznane przez system prawny wartości ( wysoko cenione stany rzeczy ), obejmujące 
fizyczną   i   psychiczną   integralność   człowieka,   jego   indywidualność   oraz   godność   i   pozycję   w 
społeczeństwie.
Są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem i to bez względu na stan jego psychiki i stopień 
wrażliwości. Należą do kategorii dóbr niemajątkowych.

Rodzaje :

a) Życie, zdrowie i nietykalność cielesna
b) Wolność
c) Cześć człowieka
d) Swoboda sumienia
e) Nazwisko i pseudonim
f) Stan cywilny 

32

g) Wizerunek
h) Tajemnica korespondencji
i) Nietykalność mieszkania
j) Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska
k) Kult po zmarłej osobie bliskiej
l) Integralność seksualna

      ł)    Strefa prywatności
     m)  Korzystanie z wartości środowiska naturalnego

83. Środki ochrony dóbr osobistych.

1)

Ustalenie-  orzeczenie   ustalające,   że   określone   prawo   osobiste   przysługuje   danej   osobie, 
niekiedy   wystarczy,   aby   zapobiec   dalszym   jego   naruszeniom   albo   aby   uchylić 
niebezpieczeństwo dokonania naruszeń.

2)

Zaniechanie-  roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa 
dalszych  naruszeń. W przypadku gdy jeszcze dobro osobiste nie zostało naruszone, a jest 
tylko zagrożone, żądanie zaprzestania działań przygotowawczych stanowi- obok powództwa o 
ustalenie- jedyny środek jego ochrony

3)

Usunięcie   skutków   naruszenia-  roszczenie   to   znajduje   jedynie   zastosowanie   w 
przypadkach , gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego- ewentualnie obok roszczenia o 
zaniechanie.

4) Zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny.

84. Przesłanki ochrony dóbr osobistych.

1)

Bezprawność-  bezprawność   czynu   naruszającego   dane   dobro   osobiste.   Domniemanie 
bezprawności   ma   charakter   ogólny.   Każde   więc   naruszenie   dobra   osobistego-   bez 
konieczności   wykazania   podstawy   prawnej   naruszenia-   należy   zakwalifikować   jako 
naruszenie prawa osobistego. Domniemanie  bezprawności naruszenia ( zagrożenia ) dobra 
osobistego rozkłada  więc w korzystny dla pokrzywdzonego sposób ryzyko niewyjaśnienia tej 
okoliczności. Wzajemne naruszania dóbr osobistych nie uchylają odpowiedzialności każdego 
ze sprawców

2) Uchylenie bezprawności
a) zgoda uprawnionego-
b) działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego\
c) niemożność nadużywania osobistych praw podmiotowych

85. Konsument: pojęcie

Konsument-  za   konsumenta   uważa   się   osobę   fizyczną   (   człowieka   )   tylko   w   przypadkach,   gdy 
dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.
Tylko   bezpośredni   związek   czynności   prawnej   z   działalnością   gospodarczą   lub   zawodową   każe 
przyjąć, że osoba fizyczna nie występuje w roli konsumenta .

86. Osoby prawne: pojęcie

Osoba   prawna  to   jeden   z   rodzajów   podmiotów  prawa   cywilnego.   Osobę   prawną   definiuje   się 
zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, 
wyodrębnione   w   postaci   jednostki   organizacyjnej   wyposażonej   przez   prawo   (przepisy   prawa 
cywilnego)  w  osobowość  prawną. Taka  jednostka  organizacyjna   ma  wtedy pełnię  podmiotowości 
prawnej, w szczególności nabywa  zdolność prawną oraz  zdolność do czynności prawnych  (atrybuty 
przysługujące osobom fizycznym z racji samego istnienia). Wśród osób prawnych nauka prawa (nie 
samo prawo!) rozróżnia dwa rodzaje: korporacje (związki osób) i fundacje (masy majątkowe). Osoba 

33

prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie. W związku z tym w nauce prawa istnieje 
kilka teorii wyjaśniających istotę osoby prawnej.

87. Powstanie osób prawnych.

Powstanie osoby prawnej regulują ustawy pozakodeksowe konstruując rozmaite zdarzenia prawne 
wywołujące   ten   skutek   prawny.   Nie   obowiązuje   generalny   nakaz   prowadzenia   rejestrów   dla 
wszystkich osób prawnych , tylko w odniesieniu do nielicznych nie został on ustanowiony ( np. gmin, 
szkół wyższych ). Rodzaje rejestrów   oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne 
przepisy.

88. Rejestr osób prawnych: znaczenie wpisu do rejestru.

W wypadkach gdy prowadzenie rejestru zostało dla danego rodzaju osób prawnych przewidziane , a 
zarazem   szczególne   przepisy   nie   stanowią   inaczej,   jednostka   organizacyjna   uzyskuje   osobowość 
prawną dopiero z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru. Poza tym spełnione muszą być wszystkie 
inne przesłanki powstania osoby prawnej, co kontroluje organ rejestracyjny ( z reguły sąd ).

89. Zdolność prawna osób prawnych.

Podmioty   prawne   działają   poprzez   swoje   organy.   Natomiast   jeżeli   z   braku   powołanych   do   tego 
organów   nie   mogę   prowadzić   swoich   spraw   ,   a   w   tym   i   dokonywać   czynności   prawnych,   sąd 
ustanawia   dla   nich   kuratora.   Do   jego   zadań   należy   przede   wszystkim   niezwłoczne   powołanie 
właściwych organów, a w razie potrzeby przeprowadzenie likwidacji wspomnianych podmiotów.

90. Zdolność do czynności prawnych: reprezentacja osób prawnych.

91. Skarb Państwa jako osoba prawna.

Skarbem   Państwa   jest   samo   państwo   występujące   w   charakterze   podmiotu   cywilnoprawnego.   W 
języku prawniczym określa się go również mianem FISKUS. Poza nim system prawny konstruuje 
jeszcze inne państwowe osoby prawne, które mają odrębny od Skarbu Państwa majątek. Gdyby z 
przepisów prawnych jasno nie wynikało , któremu ze wspomnianych podmiotów przysługuje prawo 
podmiotowe, należy ono do Skarbu Państwa- domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa w kręgu 
państwowych   osób   prawnych.   Skarb   Państwa   nie   ma   siedziby,   co   wiąże   się   ze   swoistym 
uregulowaniem sposobu jego działania. Jako odrębna osoba prawna skarb państwa sam odpowiada za 
swoje  zobowiązania.  W  szczególności  więc  nie  ponoszą  odpowiedzialności  za  jego  zobowiązania 
państwowe  osoby prawne.  Z kolei  Skarb Państwa  nie  ponosi  odpowiedzialności  za  zobowiązania 
państwowych osób prawnych chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej. Skarb Państwa działa 
przez jednostki organizacyjne , które w stosunkach cywilnoprawnych i procesowych pojawiają się 
jako tzw. Statitiones fisci. Kierownicy tych jednostek nie tylko zarządzają powierzonym im mieniem 
państwowym , ale również reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych wobec innych  
podmiotów.

92. Inne Państwowe osoby prawne.

Są   to   inne   niż   Skarb   Państwa   jednostki   organizacyjne   ,   posiadające   osobowość   prawną,   których 
mienie   jest   w   całości   mieniem   Państwowym.   Jako   osoby   prawne   mają   wprawdzie   swój   własny 
majątek,   jednakże   z   punktu   widzenia   gospodarczego   należy   on   w   całości   do   Skarbu   Państwa. 

34

Najogólniej   rzecz   ujmując,   państwowe   osoby   prawne   tworzy   się   przede   wszystkim   dlatego,   aby 
przesunąć   kompetencje   w   zakresie   cywilnoprawnych   stosunków   gospodarczych   z   urzędników 
państwowych na rzecz specjalistów pełniących funkcje organów państwowych osób prawnych.

93. Jednostki samorządu terytorialnego.

Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne 
prawa majątkowe

Gmina- podobnie jak Państwo występuje w 2 rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz 
podmiotu prawa cywilnego. Jako osoba prawna ma swój własny majątek, który nie odpowiada za 
zobowiązania   innych   komunalnych   osób   prawnych,   a   te   nie   ponoszą   odpowiedzialności   za 
zobowiązania gminy. Podobnie jak Skarb Państwa gmina nie ma wyodrębnionego systemu organów, 
które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków cywilnoprawnych

Związki   międzygminne-   powoływane   w   celu   wspólnego   wykonywania   zadań   publicznych, 
wyposażone   w   osobowość   prawną   ,   którą   nabywają   po   zarejestrowaniu   w   specjalnym   rejestrze. 
Podobnie   jak   w   gminach,   ich   związki   nie   mają   wyodrębnionego   systemu   organów   ,   przez   które 
działałyby w sferze stosunków cywilnoprawnych.  Organem wykonawczym  związku jest zarząd, a 
jego kompetencje określa statut związku.

Powiat- jest lokalną wspólnotą samorządową , którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego 
terytorium. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną 
odpowiedzialność oraz ma osobowość prawną . Ta właściwość pozwala mu występować bezpośrednio 
w stosunkach cywilnoprawnych, a także dysponować należącym do niego mieniem. Oświadczenia 
woli   składają   w   imieniu   powiatu   dwaj   członkowie     zarządu   albo  jeden  członek   zarządu   i   osoba  
upoważniona przez zarząd. Ponadto mogą być powoływane ma podstawie poszczególnych przepisów 
także powiatowe osoby prawne, które mają własne mienie i odpowiadają za swoje zobowiązania.

Województwo-  jest regionalną wspólnotą  samorządową,  którą tworzą z mocy ustawy mieszkańcy 
największej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji 
publicznej.   Województwo   ma   osobowość   prawną   i   ma   własne   mienie,   którym   dysponuje 
samodzielnie. Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z 
członkiem zarządu chyba,  że statut wojewódzki stanowi inaczej. Ponadto wojewódzkimi  osobami 
prawnymi   są   także   samorządowe   jednostki   organizacyjne,   którym   ustawy   przyznają   osobowość 
prawną oraz osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez 
województwo.

94. Inne samorządowe osoby prawne.

95. Osoby prawne typu korporacyjnego i fundacyjnego.

Korporacyjne- w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wzniesione 
udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne 
decydują   o   jej   działalności.   Może   tu   chodzić   o   realizację   celów   gospodarczych   jak   i 
niegospodarczych. Do tego typu osób prawnych należą m.in. stowarzyszenia, partie polityczne, spółki 
handlowe i spółdzielnie.

Fundacyjne-  nie ma instytucji członków. Pojawia się tutaj instytucja założyciela ( fundatora ), który 
wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

35

99. Niezbywalność firmy.

Firma   (jako   właściwość   identyfikująca   przedsiębiorcę)   nie   może   być   zbyta.   Przedsiębiorca   może 
jedynie upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z niej, ale tylko, gdy nie wprowadza to w 
błąd klientów i kontrahentów.

Nie dotyczy to oznaczenia przedsiębiorstwa. W razie jego zbycia nabywca może prowadzić je pod 
dotychczasową nazwą. Aby nie wprowadzać w błąd należy jednakże zamieścić w firmie dodatek z 
informacją o aktualnym właścicielu.

100. Ochrona firmy.

Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie (art.43KC). Jest ona zbliżona do ochrony uregulowanej 
w art.24KC dotyczącym bezprawnych naruszeń dóbr osobistych oraz osób prawnych (art.43KC). Ze 
względu   na   dominującą   komponentę   elementów   majątkowych   zawartych   w   prawie   do   firmy 
naruszenie tego prawa wiąże się z odpowiedzialnością odszkodowawczą lub obowiązkiem wydania 
korzyści majątkowej uzyskanej przez naruszyciela (nie ma natomiast zadośćuczynienia za krzywdę).

101. Zdarzenia cywilnoprawne – pojęcie i znaczenie.

Zdarzeniami cywilnoprawnymi nazywa się tylko takie fakty (okoliczności), z którymi hipotezy norm 
wiążą określone w dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne (do zdarzeń cywilnoprawnych  
zalicza się tylko takie fakty, które mają doniosłość w obszarze stosunków cywilnoprawnych).

102. Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych.

a) Według klasycznej doktryny cywilistycznej (XIX wiek):

1) Zdarzenia w ścisłym sensie,
2) Działania:

•

Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych:

 Czynności prawne,
 Orzeczenia sądowe,
 Akty administracyjne,

•

Inne czyny.

b) (uwaga: powyższy podział jest całkowicie nieużyteczny w praktyce prawniczej):

1) Czynności konwencjonalne,

•

norma  prawna zdarzenie to dopiero konstruuje, wyznaczając przesłanki jego dokonania 
przez działania ludzkie,

2) Inne zdarzenia,

•

tylko   wyróżnione   przez   normę   fakty,   które   istnieją   i   mają   swój   sens   niezależnie   od 
obowiązującego systemu prawnego.

c)   Typologia   (podział   nierozłączny   /   systematyka   według   typów)   ze   względu   na   normatywnie 
ustanowioną ogólną regulację prawną zdarzeń cywilnoprawnych:

1) Niewykonanie uprawnień w określonym czasie,
2) Orzeczenia sądowe i administracyjne,
3) Działanie prawne zbliżone do czynności cywilnoprawnych (dlatego też wymagające łącznego 

rozważenia z czynnościami cywilnoprawnymi), np.:

36

•

oświadczenia wiedzy,

•

przejawy uczuć.

4) Inne(są uregulowane w poszczególnych działach prawa), np.:

•

czyny niedozwolone,

•

bezpodstawne wzbogacenie,

•

prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,

•

porzucenie lub przerobienie rzeczy

•

i inne.

103. Pojęcie czynności prawnej.

Czynność prawna jest to skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu 
prawa cywilnego, której treść (co najmniej w zakresie podstawowym) określa konsekwencje prawne 
tego zdarzenia prawnego.
- Uwaga: w skład czynności prawnej musi wchodzić przynajmniej jedno oświadczenie woli.

104. Pojęcie oświadczenia woli.

Oświadczenie woli jest jedynym koniecznym elementem czynności prawnej (a zarazem wyłącznie ją 
charakteryzującym).   Zawiera   ono   treść   czynności   prawnej,   określającą   jej   konsekwencje.   Sens 
oświadczenia   woli   ustala   się   na   podstawie   reguł   znaczeniowych   zastosowanych   do   zachowania 
człowieka. Jeżeli w ten sposób ustalone znaczenie wskazuje na to, że dokonuje on regulacji (ustanawia 
zmianę   w   stosunkach   cywilnoprawnych)   należy  uznać,   że   złożone   zostało   oświadczenie   woli   (w 
jurydystycznym znaczeniu).
- Uwaga: Oświadczenie woli nie jest tożsame z czynnością prawną!

105. Czynności prawne: jednostronne, umowy i uchwały.

a) Jednostronne (złożenie oświadczenia woli jednej osoby, np. testament),
b) Umowy (zgodne oświadczenie woli przynajmniej dwóch osób),
c) Uchwały (oświadczenie woli więcej niż jednego podmiotu).

Ad. B) Umowa – jest najważniejszą postacią czynności prawnych. Stanowi podstawowy instrument 
regulujący obrót dóbr, usług, środków pieniężnych (największa rola w stosunkach zobowiązaniowych, 
ale też prawie rzeczowym, spadkowym, rodzinnym i innych). Całość reguł zawierania umów jest w 
części ogólnej KC (art.66-72).

Ad. C) Oświadczenia woli podmiotów podejmujących  uchwałę nie muszą być  zgodne. Wystarczy 
określona większość tworzących określone quorum zgromadzenia (uwaga: nie wszystkie uchwały są 
czynnościami prawnymi).

37

106. Czynności prawne: między żyjącymi i na wypadek śmierci.

a) Między żyjącymi (inter vivo) – skutki są już z chwilą ich dokonania,
b) Na wypadek śmierci (mortis causa) – skutki będą dopiero po śmierci osoby dokonującej czynność.

107. Czynności prawne: konsensualne i realne.

a) Realne:

Są   aktami   dostrzegalnymi   dla   otoczenia,   mają   odniesienie   do   sytuacji,   gdy   sens   samego 
oświadczenia woli mógłby być niepewny. Wymagają:

1)

Oświadczenia woli,

2)

Działania   powodującego   zmianę   faktycznego   władztwa   nad   rzeczą/rzeczami   (lub   przedmiotami 
materialnymi),

3)

Czasami przepisy szczególne wymagają wpisu do rejestru publicznego (np. ksiąg wieczystych).

b) Konsensualne:

Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia umowy do skutku od wydania rzeczy (jedynie 
przewidują   obowiązek   jej   wydania   w   rezultacie   umowy)   to   czynność   prawna   ma   charakter 
konsensualny. Wymagają:

1)

Oświadczenia woli,

2)

Czasami przepisy szczególne wymagają wpisu do rejestru publicznego (np. ksiąg wieczystych).

108. Czynności prawne zobowiązujące-  polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do 
świadczenia  tzn. do określonego działania lub zaniechania na rzecz innej osoby (wierzyciela)
Czynności te dzielą się na :
- Jednostronne i dwustronne- w zależności od tego czy z czynności tych wynikają zobowiązania tylko 
dla jednej czy dla obu stron,
- odpłatne- na ich podstawie obie strony maja uzyskać korzyść majątkową,
- nieodpłatne- przyznające korzyść tylko jednej stornie
Czynności prawne rozporządzające  – tzn. rozporządzenia- polegają na przeniesieniu, obciążeniu, 
ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego.

109. Czynności prawne przysparzające:- realizują korzystną dla kogoś innego zmianę majątkową, 
polegającą na tym, że owa osoba nabywa prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona z obowiązku lub 
ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe. Czynności prawne zobowiązujące, rozporządzające 
i   rozporządzająco   –   zobowiązujące   są   też   czynnościami   przysparzającymi,   ponieważ   dokonują 
przesunięć majątkowych na rzecz innej osoby. Warto zaznaczyć, że przy sytuacjach tych nie bierze się 
pod uwagę tego czy dana czynność w efekcie końcowym okazała się korzystna z punktu widzenia 
ekonomicznego.

110. Czynności prawne odpłatne i nie odpłatne:
Są to czynności zobowiązujące.
- odpłatne- na ich podstawie obie strony maja uzyskać korzyść majątkową,

38

-   nieodpłatne-   przyznające   korzyść   tylko   jednej   stronie   i   zasługują   one   na   słabszą   ochronę   w 
porównaniu z czynnościami odpłatnymi.

111.Czynności prawne kazualne i abstrakcyjne:
Są to czynności przysparzające, i wyróżniamy z nich czynności prawne kazualne (przyczynowe) i 
abstrakcyjne (oderwane)
Kauza jest elementem treści czynności przysparzającej, albo elementem innej czynności lub stosunku 
prawnego, ze względu na który dokonano czynności przysparzającej.
Czynności kazualne – są to czynności , które system prawny kontroluje w ten sposób, że ważność ich 
uzależnia do istnienia prawidłowej kauzy.
Czynności abstrakcyjne – odrywają się od kauzy, a więc wywołują skutki przysparzające, chociażby 
nawet nie istniała prawidłowa kauza stanowiąca podstawę prawną Ich dokonania.
Typy kauz:
- Causa obligandi vel acquirendi- przysporzenie znajduje tutaj podstawę prawną w nabyciu prawa lub 
innej korzyści przez dokonującego czynności prawnej,
-   Causa   solvendi-   podstawa   prawna   przysporzenia   wyraża   się   tu   w   zwolnieniu   z   istniejącego 
zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia,
- causa donandi – przysporzenie następuje nieodpłatnie.

112. Dokonanie czynności prawnej; składanie oświadczeń woli; 
Ludzie porozumiewają się ze sobą za pomocą znaków, najważniejszym rodzajem znaków są znaki 
słowne, które ułożone w pewien system tworzą język.
Każdy spowodowany przez kogoś dostrzegalny układ rzeczy lub zjawisko, jeżeli w świetle przyjętych 
reguł znaczeniowych przejawia decyzję wywołania określonych konsekwencji cywilnoprawnych, jest 
jednakowo traktowaną czynnością prawną:
Oświadczenie woli wyraźne i dorozumiane.
Wyraźne- ma ono zostać złożone przez takie zachowanie, które z mocy przepisu prawa, ustalonych 
zwyczajów lub porozumienia stron jest traktowane jako oświadczenie woli.
Dorozumiane- zostaje złożone przez inne środki przejawu woli, stosownie do okoliczności danego 
przypadku..

113. Wykładnia oświadczeń woli:
Wykładnia-   interpretacja   oświadczeń   woli-   jest   pewnym   procesem   myślowym,   zmierzającym   do 
ustalenia ich właściwego znaczenia (sensu).
Wykładnia prawa i wykładnia oświadczenia woli różnią się:

1) przedmiotem- wykładnia prawa są przepisy prawne już formalnie przez kompetentne organy i 

we właściwym trybie wydane, natomiast przedmiotem oświadczenia wolu mogą być różnego 
rodzaju znaki- nawet nie mające postaci językowej

2) inne metody stosuje się dla ustalenia właściwego znaczenia prawa, a inne dla oświadczenia 

woli.

Tylko   interpretacja   organu   stosującego   prawo   (sądu)   jest   ostatecznie   wiążąca   podmioty   prawa 
cywilnego.
Metody wykładni:-

1) oświadczenie woli składane indywidualnym adresatom: nadrzędna dyrektywę interpretacyjną, 

w myśl  której sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia woli, w jakim zgodnie obie 
strony go zrozumiały

2) oświadczenia woli kierowane do oznaczonego kręgu odbiorców: chodzi tutaj o przyrzeczenie 

publiczne, o oświadczenie zawarte w papierach wartościowych przeznaczonych do obiegu, o 
pełnomocnictwa itp.

3) Testamenty: oświadczenie woli testora ma czystsi osobisty charakter i dla swojej skuteczności 

nie   wymaga   zakomunikowania   innym   testamentu.   System   prawa   karze   interpretować 
testament   tak   aby   wyłącznie   zapewnić   możliwie   jak   najlepsze   urzeczywistnienie   woli 
spadkodawcy.

114. Forma oświadczeń woli:

39

Ludzie porozumiewają się ze sobą za pomocą znaków, najważniejszym rodzajem znaków są znaki 
słowne, które ułożone w pewien system tworzą język.
Każdy spowodowany przez kogoś dostrzegalny układ rzeczy lub zjawisko, jeżeli w świetle przyjętych 
reguł znaczeniowych przejawia decyzję wywołania określonych konsekwencji cywilnoprawnych, jest 
jednakowo traktowaną czynnością prawną.
Polskie prawo cywilne przyjęło panującą we współczesnych systemach prawnych zasadę, że jeżeli 
ustawa   nie   stanowi   inaczej,   dopuszczalne   jest   wyrażenie   oświadczenia   woli   przy   pomocy 
jakiegokolwiek znaku, nie tylko więc znaku językowego.
115. Postacie szczególnej formy czynności prawnych:
Formy szczególne zostały ustanowione dla zrealizowania takich funkcji jak: pewność co do tego, że 
czynność prawna zostanie dokonana, ochrona działającego podmiotu przed nieprzemyślanymi  jego 
własnymi   decyzjami.,   zabezpieczenie   interesu   społecznego,   przez   ułatwienie   kontroli   nad 
czynnościami prawnymi, uzyskania fachowej porady , zabezpieczenia dowodów.

1) zwykła forma pisemna
2) z poświadczeniem daty
3) z poświadczeniem podpisu
4) akt notarialny
5) forma elektroniczna.

116. Skutki niedochowania zastrzeżonej formy szczególnej. 
zastrzeżonej pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)
Niezachowanie formy czynności prawnej zastrzeżonej ad solemnitatem powoduje jej bezwzględną nieważność 
(art.73 i 76 KC).
zastrzeżonej dla celów dowodowych (ad probationem)
Konsekwencją są ograniczenia dowodowe (art.74 KC) podczas procesu - niedopuszczalność przeprowadzenia 
dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Ograniczenie dowodowe zostaje 
uchylone jeżeli (art.74§2 KC):

obie strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów;
konsument żąda przeprowadzenia dowodów ze świadków lub zeznań stron w sporze z przedsiębiorcą lub
fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie.

Art.74 KC nie stosuje się do czynności prawnych między przedsiębiorcami.
zastrzeżonej dla osiągnięcia określonych skutków prawnych (ad eventum) 
Czynność prawna nie wywołuje określonych, zamierzonych przez strony i przewidzianych przez ustawę dla 
zachowania danej formy skutków prawnych. Ustawa wymaga formy ad eventum najczęściej przez wzgląd na 
ochronę osób trzecich nie uczestniczących w dokonywaniu danej czynności prawnej.
117. Forma szczególna ad solemnitatem
Forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem). Niezachowanie tej formy 
prawnej powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej, która w konsekwencji nie wywołuje skutków 
prawnych (Art. 73,76 KC)
118. Forma szczególna ad probationem
Forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem). Konsekwencje nie zachowania 
tej formy przejawiają się wyłącznie na płaszczyźnie procesowej. Polegają bowiem one na ograniczeniu 
korzystania – w razie sporu – z dowodu z przesłuchania stron i ze świadków do wykazania, że czynność prawna 
o określonej treści została dokonana. Wspomniane środki dowodowe są dopuszczalne jedynie w następujących 
przypadkach (Art. 74)
1. Jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę
2. Jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma
3. Jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą
119. Forma szczególna ad eventum
Forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum). 
Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej a jedynie pociąga za sobą nie 
wystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które by wystąpiły gdyby zastrzeżona 
forma została zachowana ( Art. 73 § 2 zd. 2, Art. 74 § 1 zd. 2 KC)
120. Ustawowe zastrzeżenia formy szczególnej; skutki
Na wymóg dochowania formy szczególne, dla dokonania czynności prawnej przede wszystkim wskazują 
przepisy ustawy (KC i innych ustaw). 

40

1. Wszystkie poza zwykła formą pisemną, formy szczególne ( a więc formy kwalifikowane) mogą być 
zastrzeżone wyłącznie albo pod rygorem nieważności, albo dla wywołania określonych skutków prawnych (ad 
eventum). Jeżeli treść odpowiedniego przepisu wyraźnie nie wskazuje na skutek ad eventum należy wówczas 
przyjąć że forma kwalifikowana została zastrzeżona pod rygorem nieważności.
2. Zwykła forma pisemna może być przewidziana nie tylko pod rygorem nieważności i dla wywołania 
określonych skutków prawnych, ale i dla celów dowodowych. Jeżeli w treści określonego przepisu wyraźnie nie 
został zastrzeżony rygor nieważności, albo szczególny skutek prawny związany z tą formą – należy przyjąć że 
zwykła forma pisemna przewidziana została jedynie dla celów dowodowych.
3. Przepisy PC przewidują formę szczególną albo dla bezpośrednio wyróżnionych rodzajów czynności prawnej 
albo w sposób pośredni – przez odesłanie do formy dotyczącej innego rodzaju czynności prawnej z którą dana 
czynność prawna pozostaje w związku. 
4. Przy umowach wymóg zachowania formy szczególnej w zasadzie dotyczy oświadczeń woli składanych przez 
wszystkich uczestników umowy. Jednakże ustawa przewiduje w tym względzie wyjątki wyraźnie w przepisach 
prawnych wskazane. 
121. Umowne zastrzeżenia formy szczególnej; skutki
Forma szczególna może być zastrzeżona także w umowie stron (Art. 76 KC). Niekoniecznie musi to być 
odrębna umowa o zachowaniu formy. Częściej zastrzeżenia takie stanowią element jakiejś innej umowy 
poprzedzającej dokonanie czynności prawnej dla której zastrzeżona formę szczególną (np. umowa 
przedwstępna). Jeżeli zastrzeżona przez strony forma szczególna nie zostanie dochowana to czynność prawna 
nie dochodzi do skutku z tymże strony mogą określać inne konsekwencje prawne. Gdy brak jest podstaw do 
ustalenia jakie konsekwencje prawne strony uzgodniły wówczas szczególna reguła interpretacyjna art. 76 zd. 2 
KC każe przyjąć, że zwykłą formę pisemną zastrzeżono tylko dla celów dowodowych. Nie może ona wszakże 
być zastrzeżona w stosunkach między przedsiębiorcami

122.

 

Forma czynności prawnej w stosunkach między przedsiębiorcami

123. Dowód przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu wg kodeksu postępowania cywilnego
Osnowę dokumentu stanowi jego treść. Jeżeli przeprowadzany jest dowód przeciwko osnowie dokumentu, to 
celem tej czynności jest wykazanie oświadczeń woli sprzecznych z treścią dokumentu. Dowód ponad osnowę 
dokumentu zmierza do wykazania, że dokument jest niekompletny, że ponad to, co jest w nim zawarte, złożono 
oświadczenia, których dokument nie zawiera. Przy dowodzeniu przeciw lub ponad osnowę dokumentu 
niedopuszczalność dowodu ze świadków i przesłuchania stron odnosi się tylko do spraw między uczestnikami 
czynności prawnej stwierdzonej dokumentem.

124. Dowód w miejsce utraconego, zagubionego lub zniszczonego dokumentu

125. Zawarcie umowy; konsensus stron
Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch albo więcej stron (konsens), stanowi ona 
samodzielną i integralną całość, która dopiero kształtuje określony w jej treści stosunek prawny. Po jej zawarciu 
nie rozpatruje się już poszczególnych oświadczeń woli jako odrębnych źródeł obowiązków każdej ze stron. 
Decydujące o zawarciu umowy zgodne oświadczenia woli stron (konsens) zostają złożone wtedy, gdy da się 
stwierdzić, że oświadczenia mają ten sam sens, ustalony wg właściwych w tym względzie reguł wykładni. 
Niezbędną przesłanką dojścia każdej umowy do skutku jest określenie stron między którymi złożone zostały 
zgodne oświadczenia woli a tym samym doszło do konsensusu. Wskazywać na nie może nie tylko treść umowy 
ale i okoliczności jej zawarcia. 
126. Swoboda zawierania umów
Na obszarze prawa cywilnego obowiązuje zasada swobody decydowania o zawieraniu mowy. Znaczy to, że 
panuje ogólne domniemanie, iż podmiotom prawa cywilnego przysługuje kompetencja do decydowania o tym, 
czy i z kim zawierają umowę. Nie są więc konieczne w tym względzie jakieś szczególne normy upoważniające. 
Jeżeli jednak jakieś przepisy dotyczące tej kwestii zostały wydane to należy je interpretować na korzyść 
wspomnianej kompetencji stron. Natomiast, jeżeli podmiot mocą własnej decyzji zobowiązał się do zawarcia z 
określoną osobą umowy, to z uwagi na autonomiczna genezę takiego związani, nie uważa się, by nastąpiło 
ograniczenie swobody kontraktowej podmiotu.
O ograniczeniach swobody zawierania umów z dowolnie wybranymi osobami mówi się wyłącznie wtedy gdy 
mają one heterogeniczną genezę tzn. gdy wynikają z ustawy lub jej upoważnienia wydanego aktu 
wykonawczego. Mogą one przybierać różną postać i intensywność. Najmniej dolegliwe są generalne zakazy 
dokonywania określonych typów czynności prawnych z innymi niż ze wskazanymi w ustawie rodzajami 
podmiotów. Niekiedy ustawa wymaga indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania pewnych 
czynności prawnych. Dalej idące ograniczenia swobody, doboru kontrahenta, znajdują wyraz w postaci ustalania 
ustawowych priorytetów w tym względzie na rzecz określonych rodzajowo podmiotów (np. ustawowe prawo 
pierwokupu nieruchomości). Wybór kontrahenta w istotnej mirze ograniczają obowiązkowe procedury 
wyłaniania kandydatów, w szczególności w trybie aukcyjnym lub przetargowym. Jest z nimi związany sektor 
publiczny. Najdalej ingerują w swobodę kontaktową. Nie tylko bowiem one wyłączają one swobodę decyzji 

41

strony co do zawarcia umowy ale z konieczności logicznej muszą zarazem określać ich treść eliminując w tym 
zakresie swobodę decyzji stron. 
127. Ofertowy tryb zawarcia umowy
Oferta jest to oświadczenie woli, które spełnia dwa warunki:

1.

zawiera stanowczą propozycję zawarcia umowy

2.

zawiera istotne postanowienia tej umowy

Ad. 1 Nie są ofertą oświadczenia informacyjne, reklamy, ogłoszenia, cenniki i inne informacje skierowane 
do ogółu lub poszczególnych osób. Należy traktować je jako zaproszenia do rozpoczęcia rokowań.
Ad. 2 W przypadku sprzedaży będzie to zobowiązanie się sprzedającego do przeniesienia własności rzeczy 
na kupującego i jej wydania, oznaczenie rzeczy oraz ceny (sprzedam ci samochód za 10 tyś zł).
Jest to minimalna treść oferty. Przyjęcie oferty polega na złożeniu oświadczenia woli, w którym zawarta jest 
akceptacja warunków oferty. Oferent może jednak wzbogacić jednak swoją ofertę o inne postanowienia (np. 
zastrzec warunek, albo umowne prawo odstąpienia). W takim przypadku adresat (oblat), aby doszło do 
zawarcia umowy, musi zaakceptować całą treść oferty.
Oferent jest ofertą związany. Termin związania może być wyznaczony w ofercie. W razie braku owego 
terminu, przyjmuje się, że przestaje ona go wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie (w przyp. oferty 
złożonej w obecności drugiej osoby albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się), w 
przeciągu okresu czasu, w którym można było na nią odpowiedzieć (oferta złożona w innej formie).

Umowa zostaje zawarta również w szczególnych przypadkach w wyniku przemilczenia oferty przez adresata. 

Następuje tak w sytuacji, gdy podmiot pozostający w stałych stosunkach gospodarczych z przedsiębiorcą, 
złoży mu ofertę w ramach jego działalności. Brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie 
oferty. 
Nowością są regulacje dotyczące oferty złożonej w postaci elektronicznej. Oferta taka wiąże składającego, 
jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie.

Szczególne obowiązki nałożono na przedsiębiorcę, który zawiera umowę w ten sposób. Jest on obowiązany 

przed zawarciem umowy poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści 

zawieranej umowy;

4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych danych, 

które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;

5) językach, w których umowa może być zawarta;
6) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.
W sytuacji, gdy oświadczenie-odpowiedź nadeszła do oferenta z opóźnieniem to do niego należy decyzja, co do 

zawarcia lub nie zawarcia umowy.

Oferent może odwołać ofertę przed upływem terminu, w którym był nią związany. Odwołanie to jest skuteczne, 

jeśli dotrze ono do oblata jednocześnie z oferta. Natomiast oferta nie traci mocy wskutek tego, że zanim 
doszła ona do oblata oferent zmarł lub utracił zdolność do czynności prawnych. Odwołanie oferty, która 
była skierowana do bliżej nieokreślonego kręgu osób, jeżeli nie oznaczono terminu jej przyjęcia może 
nastąpić w taki sam sposób, w jaki ją zakomunikowano potencjalnym kontrahentom.

W przypadku stosunków między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy. Jedynie 
jednak, jeśli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia 
o przyjęciu oferty. Oferta nie może być odwołana jedynie w dwóch przypadkach (jeżeli to wynika z samej treści 
umowy, a także gdy zawarto w niej termin przyjęcia).

 

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę. 

Dotychczasowy oferent staje się wić adresatem oferty, zaś dotychczasowy adresat oferentem. Jednak w 
przypadku przedsiębiorców, odpowiedź oblata na ofertę z zmianami lub uzupełnieniami, takimi które istotnie nie 
zmieniają treści umowy, poczytuje się za jej przyjęcie. Wówczas strony wiąże umowa określona w ofercie z 
uwzględnieniem zastrzeżeń oblata, chyba że w ofercie podkreślono, że może być przyjęta wyłącznie bez 
zastrzeżeń, albo gdy oferent niezwłocznie im sprzeciwił się. 
128. Aukcja (licytacja) i przetarg
Umowa może być także zawarta poprzez licytację. Podstawą przetargu ustnego jest ogłoszenie publiczne, 
podobnie jak w przypadku przetargu pisemnego.
Osoba prowadząca przetarg rozpoczyna licytację od podania ceny wywoławczej oraz pytania: kto da więcej?. 
Uczestnicy podają swoje oferty, podając coraz wyższe ceny. Oferta zgłoszona przez oferenta wiąże oferenta, 
przestaje go wiązać, gdy inny licytant złoży korzystniejszą ofertę. Jeżeli nie zastrzeżono inaczej oferta nie wiąże 

42

także, gdy przetarg zostaje zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert. Zawarcie umowy następuje z chwilą 
wybrania najkorzystniejszej oferty. Wybór ten określa się mianem przybicia. Polega ono na trzykrotnym 
uderzeniu młotkiem i złożeniem oświadczenia, że oferta została przyjęta. Jeżeli do zawarcia umowy wymagana 
jest forma szczególna (np. akt notarialny), przybicie nie jest równoznaczne z zawarciem umowy. Jego 
następstwem jest jedynie zawarcie umowy przedwstępnej, która zobowiązuje strony do zawarcia umowy 
definitywnej.
Całkowitą nowością wprowadzoną przez Prawo zamówień publicznych jest możliwość prowadzenia aukcji 
elektronicznej, w przypadku zamówień poniżej 60 tys. euro. Oferenci, po spełnieniu wymagań zamawiającego, 
będą składać swoje oferty za pośrednictwem internetu. Aukcja polegać będzie na "licytacji w dół". W 
odróżnieniu od pozostałych trybów ubiegania się o zamówienie, będzie można składać więcej niż jedną ofertę. 
Wygra ten, kto złoży najtańszą ofertę. Zamawiający podpisze z nim umowę, musi jednak przedtem sprawdzić, 
czy cena nie jest rażąco niska i nie naruszono zasad konkurencji.

Przetarg ma na celu zapewnienie jego organizatorowi możliwości porównania różnych ofert i wybrania spośród 
nich oferty najkorzystniejszej.

Organizatorem przetargu jest ten, kto składa zamówienie na roboty, dostawy lub usługi albo zbywa określone 
przedmioty. Za najkorzystniejszą ofertę uznaje się taka, która ma najniższą cenę przy takiej samej ilości 
przedmiotu zamówienia, lub taką, która przedstawia najkorzystniejszy bilans: ceny, kosztów eksploatacji, czasu 
wykonywania lub dostawy oraz innych kryteriów opisanych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

Kodeks cywilny wprowadza jednolity przetarg pisemny, natomiast Prawo zamówień publicznych regulująca 
zamówienia publiczne wprowadza dodatkowo inne formy wybierania wykonawcy, strony umowy, w tym 
przetarg pisemny ograniczony i nieograniczony.

Zamawiający będzie musiał sporządzić pełną dokumentację, przestrzegać terminów wynikających z ustawy, 
powoływana będzie także komisja przetargowa.
Przetarg pisemny charakteryzuje się tym, że mogą do niego przystąpić wszyscy zainteresowani. Jest to 
podstawowa forma przetargu przewidziana przez Prawo zamówień publicznych. W ogłoszeniu o przetargu 
należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych 
warunków. Ogłoszenie może być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści. 
Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z ogłoszeniem 
aukcji albo przetargu są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także warunków 
aukcji albo przetargu.

Organizator przetargu może zastrzec względem przystępujących do przetargu obowiązek wpłacenia określonej 
sumy albo ustanowienia odpowiedniego zabezpieczenia jej zapłaty (tzw. wadium), pod rygorem 
niedopuszczenia. Organizator jest obowiązany zwrócić wadium oferentom, których oferty nie zostały przyjęte. 
W przypadku uchylania się przez uczestnika przetargu, którego oferta została wybrana, od zawarcia umowy, 
wadium może zostać zachowana. W przypadku zaś uchylania się od zawarcia umowy przez organizatora, 
uczestnik może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody. 

 

Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta albo gdy przetarg został 

zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert.

Organizator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku 

albo o zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

Przetarg, a także umowa zawarta w jego wyniku, może zostać unieważniony, jeżeli strona przetargu 

samodzielnie lub poprzez osoby trzecie wpłynęła na wynik w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi 
obyczajami.
129. Negocjacje
Negocjacje polegają na wzajemnym oddziaływaniu stron w celu zawarcia umowy. W toku negocjacji strony 
wymieniają informację o okolicznościach mogących mieć wpływ co do zawarcia umowy, formułują swoje 
oceny co do gospodarczych wartości proponowanych świadczeń oraz progresywnie uzgadniają treść zawieranej 
umowy. Negocjacje są procesem płynnym a zarazem ciągłym, charakteryzującym sytuację „targu” i 
stopniowego „ucierania” wzajemnych stanowisk. W praktyce społecznej w drodze negocjacji zawierane są 
zwykle umowy bardziej złożone o nietypowej postaci lub dotyczące świadczeń o dużej wartości. Strony 

43

powinny prowadzić lub inicjować negocjacje w sposób zgodny z dobrymi obyczajami, a w szczególności z 
zamiarem zawarcia umowy a nie tylko dla pozoru, w rzeczywistości dla osiągnięcia jakiś innych celów. 
Naruszenie tych powinności opatrzone jest sankcją odszkodowawczą ale tylko w granicach negatywnego 
interesu umownego. Odpowiedzialność ta opiera się na podstawie deliktowej. Jeżeli w toku negocjacji jedna 
strona udostępniła informację z zastrzeżeniem poufności drugiej stronie to druga strona obowiązana jest do nie 
ujawniania i do nie wykorzystywania ich dla własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie 
naruszenia tego obowiązku strona poszkodowana może żądać od drugiej strony naprawienia pełnej szkody albo 
wydania przez nią uzyskanych korzyści. Wg obowiązującego obecnie przepisu dopiero uzgodnienie wszystkich 
postanowień umowy, które były przedmiotem negocjacji, stanowi podstawę uznania, że umowa została zawarta. 
Zakres prowadzonych negocjacji określa więc minimalną treść jaka powinna być objęta konsensem stron. Strony 
mogą uznać, że umowa została zawarta już po uzgodnieniu elementów koniecznych (istotnych) umowy. W 
takim przypadku kwestie sporne zostaną nastepnie rozstrzygnięte w sposób ustalony przez same strony (np. 
przez dodatkową umowę), albo przez sąd państwowy. 
130. Umowy adhezyjne
Masowy charakter świadczony we współczesnych społeczeństwach usług i towarów wymaga szybkich i 
stypizowanych sposobów zawierania umów. Treść ich z reguły jest określana przez świadczących owe masowe 
usługi lub dostarczających towary wielkich przedsiębiorców, którzy zajmują dominującą z punktu widzenia 
gospodarczego, a często wręcz monopolistyczną pozycję wobec swych potencjalnych kontrahentów. Umowy 
adhezyjne dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenia woli obu stron. Wywołują one problemy w zakresie 
kontroli ich treści; stworzenia dogodnych przesłanek pozwalających masowym odbiorcom na zapoznanie się z 
treścią proponowanej treści umowy, jak również z ustaleniem czy rzeczywiście została ona zaakceptowana przez 
indywidualnego kontrahenta. Z tych względów umowy adhezyjne wymagają szczególnego wyróżnienia i 
odpowiedniego uregulowania. 
131

. Zawarcie umowy w stosunkach między przedsiębiorcami

132. Orzeczenie sądu zastępujące oświadczenie woli
Jeżeli osoba na której ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli uchyla się od jego spełnienia to obowiązek 
ten może zostać ustalony w orzeczeniu sądowym. Sąd opiera w takim przypadku rozstrzygnięcie na prawie 
materialnym stwierdzając w szczególności czy z mocy prawa lub czynności prawnej pozwany jest obowiązany 
oświadczenie woli określonej treści. Prawomocne orzeczenie sądowe zastępuje oświadczenie woli. Orzeczenie 
sądowe zastępuje formy szczególne przewidziane przez ustawę lub decyzję samych stron dla oświadczenia woli. 
W związku z tym wywiera ono pewne skutki prawne w takich przypadkach gdy zastąpione oświadczenie woli 
objęte było rygorem zachowania formy szczególnej (np. notarialnej)
Orzeczenie zastępujące czyjeś oświadczenie woli dopiero kreuje czynność prawną, która stanowi podstawę do 
powstania określonych uprawnień a w szczególności roszczeń oświadczenia mające bezpośrednią doniosłość 
społeczną bądź gospodarczą. Z tego względu orzeczenia te mają postać orzeczeń konstytutywnych 
(prawotworzących). Zastępcze orzeczenia sądowe może odnosić się zarówno do jednostronnych czynności 
prawnych jak i do umów. Jednostronna czynność prawna dochodzi do skutku przez złożenie oświadczenie woli 
tylko przez jedną stronę. Jeżeli obowiązana jest ona złożyć oświadczenie i uchyla się od tego to sąd wydając 
oświadczenie zastępcze zarazem doprowadza do dokonania danej czynności prawnej. Zagadnienie jest bardziej 
skomplikowane w przypadkach gdy orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli, które stanowi tylko element 
umowy. Orzeczenie sądu w zasadzie zastępuje tylko oświadczenie woli tylko jednej strony. Jednak zasadę tę 
opatrzył zarazem daleko idącymi wyjątkami. Obejmują one zawarcie umowy przyrzeczonej oraz sytuację gdy 
sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy zgodnie z żądaniem powoda. W 
przypadku takim „orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje umowę”. Wówczas zbędne jest więc 
składanie odrębnego oświadczenia woli przez powoda. 
133. Treść czynności prawnej; zasada swobodnego kształtowania treści czynności prawnej; ograniczenia 
Treść czynności prawnej składa się z oświadczenia lub oświadczenia woli w pełni zrekonstruowane na 
podstawie odpowiednich reguł interpretacyjnych. Treść stosunku cywilno prawnego, który tylko w 
podstawowym swym kształcie wyznaczony jest treścią oświadczeń woli stron. Ponadto bowiem treść stosunku 
cywilno prawnego określa się na podstawie:
- ustawy
- zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
Wskaźniki te pełnią tutaj funkcję nie Interpretacyjną oświadczeń woli lecz normatywną kształtując treść 
konkretnego stosunku cywilno prawnego, ostatecznie określającego jak się strony mają zachować. 
Czynność prawna tylko wtedy może spełniać funkcję instrumentu prawnego za pomocą którego podmioty same 
kształtują swoje stosunki cywilno prawne gdy przysługuje im swoboda decydowania co do ich treści. Zasada 
swobody kształtowania treści czynności prawnej wyraża normę o ogólnej doniosłości w myśl której podmiotom 
przysługuje kompetencja do kształtowania treści czynności prawnej oraz że przepisy prawne dotyczące tej 

44

kwestii należy interpretować na rzecz tej kompetencji. Ta pojęta zasada znajduje uzasadnienie normatywne w 
zasadzie wolności gospodarczej zawartej w konstytucji RP.
Ograniczenia:
1. Prawa przyrody – „umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna” postanowienie to dotyczy wszelkich 
czynności prawnych. Nieracjonalne byłoby bowiem podejmowanie zobowiązań niewykonalnych albo służących 
realizacji stanów rzeczy które i tak się ziszczą bez udziału człowieka
2. Normy bezwzględnie wiążące – niedopuszczalne są postanowienia czynności prawnych które byłyby 
niezgodne z zakazami wyrażonymi w normach bezwzględnie wiążących a w tym i semiimperatywnych. 
Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą nie tylko wtedy gdy zawiera postanowienia z nią niezgodne ale 
również wtedy gdy nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo. Zakazy dokonywania określonych 
czynności prawnych mogą wynikać z norm prawa publicznego – w szczególności prawa administracyjnego. W 
razie ich naruszenia stosuje się tylko właściwe dla nich sankcje.
3. Obejście ustawy – Czynności prawne mające na celu obejście ustawy to określone czynności wprawdzie 
bezpośrednio nie objęte zakazem prawnym ale przedsięwzięte w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez 
prawo. Nie tylko treść ale i sam cel dokonania czynności prawnej znany obu stronom jeżeli koliduje z zakazami 
prawnymi powoduje jej nieważność.
4. Zasady współżycia społecznego – niedopuszczalna jest nie tylko taka czynność której treść ale i cel godzi w 
uznane powszechnie wartości i reguły moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich.
134. Elementy czynności prawnej; rodzaje
Dla ustalenia skutków czynności prawnych na podstawie uregulowanych w ustawie ich typów użyteczne jest 
wyróżnienie pewnych elementów czynności prawnych.
1) Essentiali negoti 

•

minimum treści konieczne do zaliczenia czynności prawnej

do określonego typu

•

bez niego nie ma ważnej czynności prawnej

•

warunek niezbędny i wystarczający do zaistnienia czynn. pr.

•

np. umowa kupna-sprzedaży (wymóg porozumienia się stron

co do przedmiotu sprzedaży i ceny

2) Naturalia negoti  

•

dodatki niekonieczne ale naturalnie mieszczące się w danym 

typie czynności

•

ich umieszczenie w czynności prawnej nie jest wymagane przez

prawo, zależy wyłącznie od woli stron

•

np. odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru

3) Accidentalia negotii 

•

Należy wyróżnić tutaj wyróżnić: warunek, termin, polecenie

135. Warunek jako element treści czynności prawnej; rodzaje warunku; skutki prawne zastrzeżenia
Przez warunek rozumie się zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie które uzależnia powstanie lub 
ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego ( Art. 89 KC). 
Rodzaje warunku:
- warunek zawieszający, jest to zastrzeżenie które uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia 
przyszłego i niepewnego (np. jeżeli wyjdziesz za mąż dostaniesz sypialnię);
- warunek rozwiązujący, jest to zastrzeżenie wg którego skutek czynności prawnej ustaje jeżeli nastąpi zdarzenie 
przyszłe i niepewne (np. A wynajmuje pokój B z zastrzeżeniem że najem ulegnie zakończeniu jeżeli B się 
ożeni).
Jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego, wtedy 
cała czynność prawna jest nieważna. Rozstrzygnięcie takie zapobiega powstawaniu stosunków prawnych, które 
albo nigdy nie mogłoby być zrealizowane albo wspierałyby działania bezprawne lub niemoralne. 
Natomiast jeżeli warunek rozwiązujący jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia 
społecznego, wtedy uważa się go za niezastrzeżony; kreowany czynnością prawną stosunek prawny utrzymuje 
się zatem nadal, mimo ziszczenia się takiego warunku.
Jeżeli strona, której zależy na nie ziszczeniu się warunku przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami życia 
społecznego, w ziszczeniu się warunku, następują takie skutki jakby warunek się ziścił. Z kolei jeżeli strona 
której zależy na ziszczeniu się warunku doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami życia społecznego do 

45

ziszczenia się warunku, następują takie skutki jakby warunek się nie ziścił. Ustawa zastrzega tu więc swoistą 
karę za nielojalne postępowanie ( Art. 93 KC).
Art. 92 uznaje za nieważne czynności prawne rozporządzające w zakresie w jakim udaremniają one lub 
ograniczają skutek ziszczenia się warunku. Jednakże od tej zasady przewidziane są wyjątki w przypadku, gdy 
przepisy szczególne chronią osoby trzecie nabywające prawo w dobrej wierze. 
Jeżeli warunek się ziści, a czego innego w czynności prawnej nie zastrzeżono, od tego momentu powstają (przy 
warunku zawieszającym) albo ustają (przy warunku rozwiązującym) skutki czynności prawnej. 

136. Termin – rodzaje, skutki zastrzeżenia, sposób liczenia terminów.

Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie albo ustanie skutków czynności prawnej z określonym 

zdarzeniem przyszłym, ale pewnym. Do terminu początkowego ( z którego nadejściem ma nastąpić 
skutek czynności prawnej) stosuje się przepisy o warunku zawieszającym a do terminu końcowego 
( którym wiąże się ustanie skutków czynności pr. ) stosuje się przepisy o warunku rozwiązującym.
Sposób liczenia:

1) Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Nie wlicza się dnia, w 

którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu.

2) Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach kończy się z upływem dnia, który nazwą 

odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby dnia takiego nie było w danym roku – w 
ostatnim dniu tego miesiąca.

3) Jeżeli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć 

pierwszy, piętnasty lub ostatnio dzień miesiąca.

4) Jeżeli termin oznaczony jest w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, 

miesiąc liczy się za 30 dni a rok za 365 dni.

137. Wady oświadczenia woli – pojęcie i rodzaje.

Wady oświadczenia woli wykazują w jakich okolicznościach pewne stany psychiki lub 

wiedzy człowieka, towarzyszące składaniu oświadczenia woli, uwzględnia system prawny określając 
ich wpływ na ważność czynności prawnej.
Rodzaje:
- brak świadomości lub swobody,
- pozorność,
- błąd,
- podstęp,
- groźba.

138. Brak świadomości i swobody.

Skutecznie dokonać czynność prawną może tylko osoba, która spełnia określone przesłanki 

dotyczące jej stanu psychicznego. Dlatego też nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez 
osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub 
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Dotyczy to także przypadków, kiedy dana osoba np., śpi czy stosuje się wobec niej tzw. 

przymus fizyczny (ruchy człowieka w ogóle nie są sterowane przez jego centralny układ nerwowy, 
lecz poddane są ukierunkowanemu naciskowi zewnętrznemu).

Ta wada oświadczenia woli odnosi się wyłącznie do osoby, która zachowuje się w ten sposób, 

że można by sądzić, że składa oświadczenie woli. Nie uwzględnia ona interesów jakiejkolwiek innej 
osoby. 

139. Pozorność. 

46

Nieważne jest ośw. woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru – czyli wtedy, gdy 

strony umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli 

nie wywoła skutków pr. Pozornymi mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli jednostronne 
składane innej osobie, bo tylko w tego rodzaju czynnościach pr. występuje druga strona, z którą 
można się potajemnie porozumieć.

Strony mogą też dokonać innej, tzw, ukrytej czynności pr., która zgodnie z ich zamiarem, ma 

wywołać określone w niej skutki prawne.

Skutki pozorności – pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ale ma 

doniosłość prawną wobec osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z 
zobowiązania działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru. 

Pozorność należy odróżnić od ośw. woli „nie na serio” oraz zastrzeżenia potajemnego które 

polega na tylko pomyślanym i niezakomunikowanym nikomu zastrzeżeniu, że czynność pr. nie 
wywoła skutków pr.

140. Błąd.

Jest to niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości 

człowieka. Ma on doniosłość prawną jako wada oświadczenia woli tylko wtedy, gdy dotyczy treści 
czynności prawnej i gdy jest to błąd istotny. 

Błąd co do treści czynności prawnej może w szczególności dotyczyć właściwości przedmiotu 

oraz treści zachowań określonych w czynności prawnej, a nawet oceny czy jest to w ogóle czynność 
prawna oraz jakiego rodzaju. 

Istotny charakter błędu ocenia się natomiast według kryteriów zindywidualizowanych i 

obiektywnych. 
Przypadki szczególne:

a) Jeżeli adresat oświadczenia woli wywołał błąd, nawet bez swej winy, wiedział o błędzie lub 

mógł z łatwością błąd zauważyć, to jego interes nie zasługuje na ochronę.

b) Oświadczenie woli składane innej osobie za pośrednictwem posłańca może ulec 

zniekształceniu w toku przesyłania, dlatego tu też stosujemy przepisy o błędzie.

Skutki – błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia 
się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

141. Groźba.

Jest to zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej 

czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej – tzw. przymus 
psychiczny.

Groźba musi mieć charakter bezprawny, ale też poważny – powodujący poważne 

niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr jakiejkolwiek osoby.

Groźba otwiera możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. 

142. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli. 

Jeżeli ktoś złożył oświadczenie woli pod wpływem błędu, podstępu lub groźby, to przysługuje 

mu prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia. 

Prawo to wykonuje uprawniony przez złożenie kolejnego oświadczenia woli, które wyraża 

decyzję uchylenia skutków pr. pierwotnie dokonanej czynności prawnej. Wymaga ono formy 
pisemnej i musi być złożone drugiej stronie pierwotnej czynności pr. 

Realizuje się to bez udziału organu orzekającego. Sąd rozstrzyga zaś spory, co do tego czy zaszły 
przesłanki ważnego uchylenia się od skutków pr. oświadczenia woli. 

47

Prawo do uchylenia się od skutków ośw. woli ograniczone jest rocznym terminem, który w 

razie błędu liczy się od dnia jego wykrycia, a w razie groźby, od dnia kiedy stan obawy ustał. 
Uchylenie powoduje zgaśnięcie wszelkich związanych z nim konsekwencji prawnych od chwili 
złożenia wadliwego oświadczenia woli.

143. Bezwzględna nieważność czynności prawnej; przyczyny i skutki.

Nieważna (bezwzględnie) czynność prawna nie wywiera skutków prawnych jako czynność 

prawna. Jest nieważna od samego początku, z mocy prawa, ma charakter definitywny i każdy może 
zawsze się na nią powołać, a żądanie takie nie może być uznane za nadużycie prawa podmiotowego. 
Sankcja ta wyraża się w tym, że organ państwowy odczuwa dolegliwość z tego względu, że nie 
osiągnie pożądanego stanu rzeczy, jaki przez dokonanie czynności prawnej chciał zrealizować. Stan 
ten uwzględnia sąd z urzędu.

Nieważność może odnosić się nie do całej czynności pr., ale do jej części.

144. Konwalidacja nieważnej czynności prawnej.

Konwalidacja bezwzględnie nieważnej czynności prawnej to uznanie jej z mocą wsteczną za 

czynność ważną w następstwie jakichś faktów późniejszych. Nieważność czynności prawnej podlega 
uwzględnieniu przez sąd z urzędu i ma charakter definitywny, co oznacza, że czynność prawna 
nieważna nie może być konwalidowana.

145. Konwersja nieważnej czynności prawnej.

Jest to przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność prawną, 

odpowiadającą chociażby częściowo hipotetycznej woli stron. 

146. Względna nieważność ( wzruszalność ) czynności prawnej.

Czynność prawna wzruszalna wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki prawne. 

Skutki te mogą ulec uchyleniu lub zmianie, jeżeli uprawniona do tego osoba skorzysta z 
przysługującego jej w tym względzie prawa podmiotowego i to we wskazanym terminie. 

Czynność prawna może być wzruszona przez:

1) samo oświadczenie woli uprawnionego podmiotu. W takiej postaci następuje uchylenie się od 

skutków złożonego oświadczenia woli pod wpływem błędu, podstępu czy groźby.

2) konstytutywne orzeczenie sądu, prowadzące do unieważnienia albo do zmiany treści 

czynności prawnej.

Jeżeli czynność pr. zostanie wzruszona, konsekwencje stąd wynikające następują ze skutkiem 
wstecznym, czyli od chwili dokonania wzruszonej czynności prawnej.  Uprawnienie do wzruszania 
czynności pr. jest ograniczone zawitym terminem.

147. Bezskuteczność względna czynności prawnej. 

Ustawodawca posługuje się tą konstrukcją, gdy z jakichś szczególnych powodów chce 

zapobiec temu, aby niewadliwa czynność pr. (umowa) nie uniemożliwiała wykonywanie prawa jakiejś 
innej osoby, nieuczestniczącej w owej czynności pr. (umowie). Bezskuteczność względna ma 
ograniczony podmiotowo zakres oddziaływania. Prowadzi do tego, że podmiot nią chroniony 
(wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby czynność ta w ogóle nie została 
dokonana – może więc realizować swoją wierzytelność nie tylko wobec swojego dłużnika, ale również 
wobec jego kontrahenta. W ten sposób wierzytelność uprawnionego uzyskuje poszerzoną skuteczność 
wykraczającą poza krąg wyznaczony typowymi uprawnieniami względnymi. 

Konstrukcja bezskuteczności względnej znajduje zastosowanie  z mocy samego prawa ora z 

mocy konstytutywnego orzeczenia sądu. 

48

Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 KC – w razie zawarcia umowy, 

której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby 
trzecie, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej 
roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna.
Przesłanki zastosowania tej normy:

1) jakiś A (osoba trzecia) ma roszczenie wobec B ( dłużnika A);
2) po powstaniu roszczenia, B zawarł z jakimś C umowę, której wykonanie czyni całkowicie lub 

częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu A wobec B;

3) jeżeli umowa B z C była odpłatna, A może korzystać z ochrony art. 59 KC tylko wtedy, gdy 

strony tej umowy wiedziały o wcześniejszym roszczeniu A wobec B. Natomiast jeśli B i C 
zawarli umowę nieodpłatną, to korzystne dla A konsekwencje  przewidziane w art. 59 KC 
nastąpią także wtedy, gdy B i C nie wiedzieli o wcześniejszym roszczeniu A wobec B.

Jeżeli spełnią się wspomniane przesłanki zastosowania art. 59 KC, osoba trzecia ( A ) może żądać 
uznania umowy zawartej między B i C za bezskuteczną w stosunku do niej. O bezskuteczności orzeka 
sąd w wyroku konstytutywnym, na skutek powództwa skierowanego przeciwko wszystkim 
uczestnikom umowy ( czyli B i C ).

148. Bezskuteczność zawieszona czynności prawnej.

Mowa tu o tymczasowym wstrzymaniu skutków dokonanej czynności prawnej do momentu 

nadejścia określonego zdarzenia. Wadliwie dokonana czynność pr. nie wywołuje przewidzianych w 
niej skutków pr., ale wiąże strony w tym sensie, że żadna z nich nie może w okresie oczekiwania 
uwolnić się od zawartej umowy, powołując się na jej nieważność. 
Tylko przepis ustawy może wyznaczać sytuacje, w których powstaje stan bezskuteczności 
zawieszonej czynności pr. Także przepis ustawy wskazuje zdarzenie, od którego ziszczenia zależy 
pełna skuteczność czynności pr. Zdarzeniem tym jest zgoda na czynność prawną – potwierdzenie. Gdy 
zostanie ona udzielona, ma moc wsteczną. Podmiotami uprawnionymi do potwierdzenia czynności pr. 
z reguły są osoby trzecie, których interesy wymagają ochrony w razie dokonania czynności pr. 

149. Orzeczenia sądowe jako zdarzenia cywilnoprawne. 

Sądy mają prawo do wydawania orzeczeń konstytutywnych które mają walor zdarzeń 

cywilnoprawnych na ich podstawie powstaje, gaśnie lub zmienia swoją dotychczasową treść stosunek 
cywilnoprawny a strony uzyskują odpowiednie prawa i obowiązki.

150. Decyzja administracyjna jako zdarzenie cywilnoprawne.

Decyzja administracyjna może stanowić źródło stosunku cywilnoprawnego i z tego względu 

jako zdarzenie cywilnoprawne, podlega kognicji sądu orzekającego.

151. Pojecie i rodzaje przedstawicielstwa; zbliżone instytucje prawne.

Przedstawicielstwo jest to reprezentowanie przez osobę zwaną przedstawicielem 

(pełnomocnikiem, prokurentem) innej osoby (reprezentowanego, mocodawcy) przy dokonywaniu 
czynności prawnych. Osoby fizyczne i osoby prawne nie zawsze muszą działać osobiście w obrocie 
cywilnoprawnym. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawą przewidzianych lub wynikających z charakteru 
czynności prawnej np. sporządzenie testamentu. można to osiągnąć za pośrednictwem osoby trzeciej. 
Osobę taką nazywa się przedstawicielem. Osobę zastępowaną przez przedstawiciela - osobą 
reprezentowaną. Upoważnienie przedstawiciela do działania na rzecz osoby reprezentowanej nazywa 
się umocowaniem. 
Przedstawicielstwo polega na tym, że osoba zwana przedstawicielem dokonuje z osobą trzecią - w 
imieniu reprezentowanego - czynności prawnej, która ma wywrzeć skutek bezpośrednio na 
reprezentowanym. Nikt jednak nie może samowolnie ingerować w cudzą sferę prawną. Dlatego, aby 

49

działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat, tj. by wywarło odpowiedni skutek między 
reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć tzw. umocowanie. Umocowanie to 
kompetencja do działania, przysługująca przedstawicielowi albo z mocy ustawy, albo na podstawie 
oświadczenia woli reprezentowanego (art. 96 kc).

Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstwa: 
1. Przedstawicielstwo ustawowe - dokonywane przez przedstawiciela czynności prawnych w czyimś 
imieniu wynikające z obowiązujących ustaw (np. przedstawicielem ustawowym małoletnich dzieci są 
z mocy ustawy ich rodzice), 
2. Pełnomocnictwo - prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu 
opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy).

Instytucje o zbliżonej funkcji:

- Posłaniec – sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi; nie musi mieć zdolności do 
czynności prawnej ani umiejętności rozumienia sensu przenoszonego oświadczenia woli.
- Organ osoby prawnej, której działanie traktuje się jako działanie samej osoby pr.
- Zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, na rachunek innej osoby.
- Osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych.
- Osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu, które liczą się tak, 
jakby dokonał ich podmiot zastąpiony.
- Podpisujący dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę.
- Osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli, która sama nie dokonuje czynności prawnej.

152. Przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo.

Przedstawicielstwo to działanie w cudzym imieniu. Ktoś, zwany przedstawicielem, dokonuje 
z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma wywrzeć bezpośrednio skutek w cudzej 
sferze prawnej, a mianowicie reprezentowanego.
Dzielimy je na:
- pełnomocnictwo – źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli 
reprezentowanego zwanego mocodawcą. Przedstawiciela określa się mianem pełnomocnika. 
- przedstawicielstwo ustawowe – źródłem umocowania są inne zdarzenia prawne niż 
czynność prawna reprezentowanego. Ustawa może bezpośrednio określać zdarzenia kreujące 
umocowanie przedstawiciela ustawowego. Ustawa może też przyznać określonym organom 
państwowym kompetencje do ustanawiania przedstawiciela, który też będzie 
przedstawicielem ustawowym.

153. Rodzaje pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo ogólne – obejmuje tylko umocowanie do czynności zwykłego zarządu; 

wymaga zachowania formy pisemnej pod sankcją nieważności;

Pełnomocnictwo rodzajowe ( gatunkowe ) – wskazuje określoną kategorię czynności 

prawnych, do których umocowany jest pełnomocnik; nie jest dopuszczalne w zakresie 
tych czynności prawnych, co do których ustawa wymaga udzielenia pełnomocnictwa 
szczególnego;

Pełnomocnictwo szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej. 

Ryzyko naruszenia interesów mocodawcy jest mniejsze, dlatego ten typ 
pełnomocnictwa dopuszczalny jest w odniesieniu do wszystkich typów czynności 
prawnych, niemających ściśle osobistego charakteru.

154. Ustanowienie pełnomocnictwa.

50

Ustanowienie pełnomocnictwa wymaga złożenia oświadczenia woli, którego treścią 

jest upoważnienie określonej osoby do dokonania w imieniu i ze skutkiem prawnym dla 
mocodawcy czynności prawnej indywidualnie oznaczonej albo czynności określonych 
rodzajowo. To oświadczenie nie musi być złożone pełnomocnikowi, może być złożone 
skutecznie nawet wobec osoby trzeciej albo wobec nie ograniczonego kręgu osób. 
Pełnomocnictwo legitymuje pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych w imieniu 
mocodawcy zatem jego zakres powinien być wyraźnie i precyzyjnie określony.

155. Zakres umocowania pełnomocnictwa.

Stosunek pełnomocnictwa wyznacza jedynie kompetencję do działania w cudzym 

imieniu. Nie rozstrzyga o tym, czy pełnomocnik jest i w jakim zakresie zobowiązany 
względem mocodawcy do korzystania z przysługującego mu umocowania. Kwestia ta może 
być uregulowana w innym stosunku prawnym łączącym mocodawcę i pełnomocnika. Ten 
sprzężony z pełnomocnictwem stosunek prawny to ‘stosunek podstawowy pełnomocnictwa’. 
Wskazuje on w jakim celu pełnomocnictwo zostało udzielone. Jeżeli brak jest stosunku 
podstawowego to należy przyjąć, że pełnomocnik nie jest względem nikogo zobowiązany do 
korzystania z przysługującego mu umocowania.

156 Czynności pełnomocnika „z samym sobą”

Mówi się o tym w sytuacji, gdy:
1)

osoba A występuje we własnym imieniu oraz jako reprezentant osoby B , która jest 

drugą stroną czynności (np. umowy)
2)

osoba A nie jest stroną umowy, ale reprezentuje obydwie strony

Pełnomocnik mógłby nienależycie zadbać o obydwie strony umowy, dlatego ustawodawca 
wyłącza (poprzez art. 108 KC) dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli 
pełnomocnika. 
Wyjątki, kiedy można dokonywać czynności „z samym sobą”:
1)

gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia 

interesów mocodawcy
2)

gdy mocodawca na to zezwoli

Bez zgody mocodawcy czynność pełnomocnika dokonana „z samym sobą” jest dotknięta 
bezskutecznością zawieszoną – potrzebuje potwierdzenia.

157 Falsus prokurator

Osoba, która dokonuje bez upoważnienia lub przekraczając swoje kompetencje nazywa się 
pełnomocnikiem rzekomym. Działanie bez upoważnienia nie pociąga bezpośrednich skutków 
dla reprezentowanego. Zawarta przez rzekomego pełnomocnika umowa nie jest bezwzględnie 
nieważna, może zostać przez reprezentowanego potwierdzona.  Jednostronne czynności 
prawne dokonane przez rzekomego pełnomocnika są od razu nieważne (chyba że zostaną 
potwierdzone). Jeżeli reprezentowany nie potwierdzi czynności prawnej SA one 
bezwzględnie nieważne i pociągają za sobą żadnych skutków prawnych.  Falsus procutator 
jest zobowiązany do zwrotu otrzymanych korzyści od drugiej strony i do naprawienia 
powstałych szkód.  Odszkodowanie to obejmuje tzw. Ujemny interes umowy. 

158 Wygaśnięcie pełnomocnictwa

Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa:

51

1)

Okoliczności wskazane w treści pełnomocnictwa – może ono określać, na jaki termin 

udziela się pełnomocnictwa; na jakie czynności zostaje udzielone pełnomocnictwo, a w 
wypadku ich wykonania pełnomocnictwo wygasa
2)

Odwołanie pełnomocnika – mocodawca może w każdym czasie i bez jakiegokolwiek 

uzasadnienia odwołać pełnomocnika; odwołanie jest jednostronnym i nieformalnym 
oświadczeniem woli, które trzeba zakomunikować pełnomocnikowi. Może być dokonane bez 
żadnej formy szczególnej
Mocodawca może zrzec się uprawnienia do odwołania pełnomocnika, tylko „z przyczyn 
uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa”, mimo 
zrzeczenia się odwołalności pełnomocnictwa mocodawca może dokonać czynności prawnych 
we własnym imieniu
3)

Śmierć pełnomocnika lub mocodawcy – mocodawca może w treści umowy zastrzec, 

że pełnomocnictwo nie wygaśnie. Jest ono ważne, gdy wprowadzono je z przyczyn 
uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa; w miejsce 
zmarłego wstępuje spadkobierca
4)

Likwidacja osoby prawnej (skutki analogiczne do śmierci)

5)

Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika

6)

Utrata przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych; ograniczenie 

pełnomocnika do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia pełnomocnictwa
W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa z jakiejkolwiek przyczyny pełnomocnik zobowiązany 
jest do zwrotu dokumentu pełnomocnictwa. Może jedynie żądać poświadczonego odpisu z 
zastrzeżeniem, że pełnomocnictwo wygasło. 

159 Prokura- pojęcie

Prokura jest rodzajem pełnomocnictwa przystosowanego do działalności gospodarczej 
przedsiębiorców. Ma szeroki zakres pełnomocnictwa i jest jasny dla kontrahentów. Podmiot 
udzielający prokury musi darzyć prokurenta szczególnym zaufaniem. Ogólne normy 
pełnomocnictwa do prokury należy stosować uzupełniająco i tylko w przypadku nie 
kolidowania z ustawową regulacją prokury. 

160 Ustanowienie prokury

Dokonywane jest jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy. Udzielenie prokury zawsze 
wymaga formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Nie stosuje się art.99 KC, 
mówiącego że do ustanowienia pełnomocnictwa wymagana jest szczególna forma. 
Przedsiębiorca powinien zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców. 

161 Rodzaje prokury

1) Ustanowienie kilku prokurentów
-prokura oddzielna- każdy z prokurentów może działać samodzielnie
-prokura łączna- przedsiębiorca określa w różny sposób zakres umocowania każdego z 
prokurentów lub zachodzi konieczność współdziałania
2)Ustanowienie prokury oddziałowej – prokurę można ograniczyć do zakresu spraw 
wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa

162 Odwołanie i wygaśnięcie prokury

52

1) prokura może być w każdym czasie i bez podania uzasadnienia odwołana, jest to norma o 
charakterze bezwzględnie wiążącym
2) Wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji oraz 
przekształcenie przedsiębiorstwa – zwłaszcza spółek handlowych
3) Śmierć lub utrata przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych NIE powoduje 
wygaśnięcia prokury, aby nie utrudniać dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa
4)Zawsze wygasa ze śmiercią prokurenta, co uzasadnia się szczególnym zaufaniem 
przedsiębiorcy do prokurenta. Jest to norma bezwzględnie wiążąca. 

163 Instytucje prawne dawności

Instytucja dawności polega na likwidacji kolizji między treścią stosunków prawnych a 
utrzymującymi się przez dłuższy czas stosunkami faktycznymi, a także na klarowaniu 
niejasnych sytuacji prawnych
Cele dawności:
1)

Nabycie prawa

- zasiedzenie –nabycie prawa podmiotowego w następstwie długotrwałego faktycznego 
wykonywania prawa przez osobę nieuprawnioną
- przemilczenie – bezczynność uprawnionego, brak zainteresowania własną rzeczą
2) Osłabienie lub utrata przysługującemu komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje go w określonym 
czasie
- przedawnieni
- terminy zawite (prekluzja)

164 Przedawnienie roszczeń art. 117-125 KC

Przedmiot- wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe; roszczeniu NIE podlegają:
- roszczenia mniemające charakteru cywilnoprawnego
- uprawnienia cywilnoprawne innej postaci niż roszczenia
- roszczenia niemajątkowe
- wyjątki ustanowione w ustawie
Zarzut- sensem przedawnienia jest to, że po upływie określonego terminu dłużnik może 
uchylić się od jego zaspokojenia; sąd nie może rozpatrywać zarzutu przedawnienia z urzędu, 
robi to dopiero po wniesieniu zarzutu przedawnienia przez dłużnika. Sąd może nie 
uwzględnić zarzutu, jeżeli uzna iż byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. 
Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jest to jednostronna, 
nieformalna, wymagająca dojścia do drugiej strony i nieodwołalna czynność prawna, która 
może być ważnie dokonana dopiero po upływie terminu przedawnienia. 
Skutek- roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie będzie mogło być przymusowo 
zrealizowane, ponieważ sąd oddali powództwo uprawnionego w razie upływu terminu 
przedawnienia i gdy dłużnik nie podniesie zarzutu przedawnienia. Roszczenie ma wtedy 
charakter roszczenia niezupełnego – nie korzysta ono z pełnej ochrony państwa, a nadal 
uznawane jest za istniejące. Dłużnik zwracając należność po upływie terminu przedawnienia 
nie może wnosić o jego zwrot, ponieważ w świetle prawa wypełnia on zobowiązanie. 

165 Terminy przedawnienia, obliczanie biegu terminu

53

Długość terminów przedawnienia określa ustawa normami bezwzględnie obowiązującymi 
(art.119KC). Terminy:
1) Trzyletni okres przedawnienia obejmuje roszczenia 
- o świadczenie okresowe- dłużnik zobowiązany jest spełniać je periodycznie, w określonych 
z góry odstępach czasowych (np. czynsz najmu, odsetki)  
- roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 
2) Dziesięcioletni okres przedawnienia odnosi się do innych roszczeń
3)W szeregu szczególnych przypadków system prawny przewiduje terminy przedawnienia o 
innej długości; niektóre roszczenia nie podlegają w ogóle przedawnieniu
Bieg terminów przedawnienia rozpoczyna się od dnia, kiedy roszczenie stało się wymagalne, 
a poza tym:
1)

bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym dłużnik 

nie zastosował się do treści zobowiązania
2)

czasem wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez 

uprawnionego- w szczególności od wezwania dłużnika do wykonania świadczenia. 
Ustawodawca określił, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym 
roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej 
możliwym terminie

166. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia.

Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
  1)   co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania 
władzy rodzicielskiej;
  2)   co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności 
prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania 
przez te osoby opieki lub kurateli;
  3)   co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez 
czas trwania małżeństwa;
  4)   (60) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich 
dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego 
rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

Konsekwencje prawne zawieszenia zależą od tego w jakiej fazie biegu przedawnienia 
występują te stany rzeczy . Pod tym względem można wyróżnić następujące typy sytuacji:
-stany rzeczy powodujące zawieszenie istnieją w momencie, w którym według reguł 
ogólnych powinien rozpocząć się bieg przedawnienia. Następuje wówczas przesunięcie 
początku tego biegu do chwili ustania wspomnianych stanów rzeczy.
-pojawiają się one już po rozpoczęciu biegu przedawnienia. W wypadku takim okresu ich 
trwania nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu przedawnienia . W konsekwencji po 
ustaniu stanu rzeczy powodującego zawieszenie przedawnienia, nie biegnie ono od początku, 
lecz w dalszym ciągu, a więc z doliczeniem okresu jaki minął o początku biegu do pojawienia 
się stanu rzeczy powodującego zawieszenie.
W myśl 121 artykułu zawieszenie powoduje siła wyższa bądź stosunek rodzinny lub 
opiekuńczy. Ten wykaz uzupełnia art. 122 KC mając na względzie potrzebę silniejszej 
ochrony interesów osób, które same nie mogą dochodzić swoich roszczeń.

167. Przerwanie biegu terminu przedawnienia.

54

Przerwa przedawnienia zawsze następuje wskutek zdarzenia, które występuje w toku terminu 
przedawnienia. Powoduje ona ten skutek, że nie uwzględnia się czasu jaki minął od 
rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę. Po 
przerwie przedawnienie biegnie więc od nowa. Przerwę w biegu przedawnienia powodują 
dwa zdarzenia : 1) podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego i 2) roszczenia przez 
dłużnika.
1) Przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero od zakończenia postępowania przed 
odpowiednim organem lub sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji. Roszczenie 
stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu lub innego organu  powołanego do 
rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również 
roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo 
ugodą zawartą przed mediatorem zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem 10 lat, 
chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten 
sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenia o świadczenia okresowe 
należne w przyszłości ulega przedawnieniu 3-letniemu.
2) Gdy dłużnik uznał dług po upływie terminu przedawnienia, jego dotychczasowa sytuacja 
prawna nie ulega zmianie, tzn, że dług nadal pozostaje niezaskarżalny.

168. Terminy zawite.
Wyznaczone terminy do wykonywania uprawnień określa się zbiorczą nazwą zawitych lub 
prekluzyjnych. W odróżnieniu od przedawnienia terminy te ustanowione zostały przede 
wszystkim dla realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony 
dłużników. Charakteryzuje je znaczny rygoryzm prawny, przejawiający się głównie w tym, że 
wskutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje 
wygaśnięcie przysługującego mu prawa. Poza tym występują pomiędzy poszczególnymi 
typami terminów zawitych znaczne różnice funkcjonalne i konstrukcyjno-prawne.
Ważniejsze typy:
a) termin do dochodzenia prawa przed organem państwowym, takie jak dochodzenie 
roszczeń, terminy dochodzenia praw stanu cywilnego, terminy do wytaczania powództw o 
ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych.
b) terminy do dokonywania czynności poza sądowych, takich jak: terminy do wykonywania 
praw kształtujących o charakterze majątkowym lub niemajątkowym, terminy do 
wykonywania zawiadomień 
c) terminy wygaśnięcia praw podmiotowych.

Dla terminów zawitych brak jest jakichkolwiek przepisów ogólnych. Terminy te są na ogół 
bardzo krótkie. Mają charakter norm bezwzględnie wiążących.
Upływ terminów zawitych powoduje wygaśnięcie uprawnienia. Z uwagi na to sąd uwzględnia 
ten fakt z urzędu, a nie dopiero na skutek zarzutu podniesionego przez tego przeciwko komu 
uprawnienie się kieruje.
Terminy zawite są najbliższe instytucji przedawnienia.

55