1

PEDAGOGIKA OGÓLNA

– NOTATKI Z WYKŁADÓW ( SPORZĄDZONE PRZEZ M.RUSZEWSKĄ)

WYKŁAD 1 + 2 (23 , 24 WRZESIEŃ 2005 )

I EDUKACJA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ PEDAGOGIKI I JEJ SUBDYSCYPLIN

•

Nazwa i treść

PEDAGOGIKA -

pochodzi z j. Greckiego

– pais

–chłopiec , dziecko -

ago

-prowadzić

Czynność wychowywania dzieci ( sztuka prowadzenia człowieka po jego pełni człowieczeństwa )
Odnosi się do działalności praktycznej , co jest zauważalne zwłaszcza biorąc pod uwagę drugi
termin funkcjonujący w grece , a odnoszący się do kwestii wychowania . Terminem tym jest

–

paideia –

oznaczająca filozoficznej natury refleksję nad wychowaniem , refleksję odnoszącą się

do sfery idei wychowania jako realizacje wyzwań świata kultury , odnoszącą się do duchowej
sfery człowieka
Pedagogika ogólna wiąże się z praktyką edukacyjną jako wychowanie , kształcenie .
Przedmiotem pedagogiki jest zjawisko wychowania , analizowana zarówno z perspektywy
praktyki edukacyjnej , jak i teorii
Pedagogika ma za zadanie opisywać , wyjaśniać i rozumieć różnorodne formy praktyki
edukacyjnej.


II EDUKACJA JAKO PRZESTRZEŃ BADAWCZA DLA PEDAGOGIKI

EDUKACJA –

jest to ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych

człowieka .
Edukacja jest przedmiotem badań pedagogiki

Refleksja edukacyjnaÆ jej początek wywodzi się z filozofii antycznej ze szczególnym
wskazaniem na filozofię Starożytnej Grecji , w XIX w rozwija się jako nauka

Filozoficzne źródła pedagogiki naukowej Æ pozytywistyczna koncepcja nauki .

III PEDAGOGIKA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA I JEJ PRZEDMIOT

Pedagogika naukowa zaczęła funkcjonować pod nazwą nauk pedagogicznych. Za wielością
owych nauk skrywa się scjentystyczne założenie , że każda z tych nauk opisuje jakiś wycinek
rzeczywistości wychowawczej i stanowi niezbędny element opisu tej rzeczywistości.

W ŚWIETLE KLASYFIKACJI NAUK PEDAGOGIKĘ OKREŚLA SIĘ JAKO :

•

naukę empiryczną –

podejmuje badanie empiryczne nad jakimiś procesami

przebiegającymi w rzeczywistości . Zdaniem Muszyńskiego jest ukierunkowana na
„wyjaśnianie mechanizmów urabiania psychiki ludzi „

•

naukę stosowaną -

gdyż poszukuje , projektuje , skuteczne strategie ( formy , środki ,

metody ) realizacji celów wychowania.
Zdaniem H.Muszyńskiego „ zadaniem pedagogiki jest wyposażenie , tych , którzy
zajmują się organizacją procesów dydaktycznych lub wychowawczych w wiedze o
skuteczności różnego rodzaju zabiegów.

2

•

naukę społeczną -

przedmiot jej badań czyli zjawisko wychowania jest zjawiskiem

funkcjonującym w ramach rzeczywistości społecznej

PEDAGOGIKĘ DZIELIMY NA NAUKI PRZYRODNICZE I SPOŁECZNE.

PEDAGOGIKA MA ZA ZADANIE WYJAŚNIAĆ I ROZUMIEĆ RÓŻNORODNE FORMY
PRAKTYKI EDUKACYJNEJ.

FORMY PRAKTYKI :

•

warunki uczenia się rozwoju w różnych środowiskach wychowawczych i instytucjach
edukacyjnych.

•

opisywanie prawidłowości rozwoju człowieka , poszerzanie jego możliwości na
poszczególnych szczeblach edukacji.

•

badanie samych pedagogów i ich warsztatu , sytuacji życiowej , kompetencji

•

ustalanie jak budować najlepsze środowiska dla rozwoju człowieka

•

funkcjonowanie instytucji edukacyjnych , także zjawiska patologiczne w ich
funkcjonowaniu

•

polityczne , społeczne , kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej

•

nierówności w zakresie dostępu do oświaty

•

edukacyjne oddziaływanie czynników poza instytucjonalnych ( media , kultura popularna ,
rodzina , grupy rówieśnicze )

IV SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

Subdyscypliny pedagogiczne – działy pedagogiki , są ugrupowane według następujących
kryteriów :
1)

kryterium celów działalności edukacyjnej :

wytwarza tworzenie się subdyscyplin ,

które zadają sobie pytanie : JAKI CEL MA OSIĄGNĄĆ PEDAGOGIKA ? ( uwzględnia
się między innymi tradycyjne kryterium rozwoju sfer emocjonalno – wolicjonalnej i
intelektualnej )
np. :
-

teoria wychowania moralnego

-

teoria wychowania estetycznego

-

teoria wychowania fizycznego

-

dydaktyka

-

dydaktyki przedmiotowe

2) kryterium

rozwojowe

jakiego etapu rozwoju człowieka dotyczy

•

pedagogika (edukacja) prenatralna -dziecka w łonie matki

•

pedagogika przedszkolna

•

pedagogika(edukacja) wczesnoszkolna

•

pedagogika szkolna

3

•

andragogika(częściowo wchodzi w obszar gerontologii )- pedagogika dorosłych –ludzie
dorośli jako uczący się

3)

kryterium metodologiczne -

odnosi się do przedmiotu badań , który jest podejmowany

przez różne dyscypliny ( co bada : czy samą pedagogikę i kontekst praktyki edukacyjnej
Æ pedagogika ogólna CZY kontekst społecznych oddziaływań edukacyjnychÆ czynniki
leżące na zewnątrz : grupy etniczne , rodzina , szkoła , media Æpedagogika społeczna )

•

pedagogika ogólna

•

pedagogika społeczna ( w /w )

4) kryterium dewiacji i defektów rozwojowych :

•

zaburzenia rozwoju uczniów ( aby usprawnić ich funkcjonowanie )

•

pedagogika specjalna (równocześnie :problem deficytów jak i specjalnych uzdolnień )

PEDAGOGIKA SPECJALNA

⏐Æ oligofrenopedagogika - uczniowie z zaburzeniami rozwoju intelektualnego

⏐

⏐Æ tyflopedagogika - uczniowie niewidzący

⏐

⏐Æ surdopedagogika – osoby niesłyszące , niedosłyszące

⏐

⏐Æ pedagogika rewalidacyjna – praca z dzieckiem niepełnosprawnym

⏐

⏐Æ resocjalizacja

5) kryterium dziedziny działalności ludzkiej

( aktywności człowieka jako przedmiotu badań )

Jakie rodzaje aktywności podejmuje człowiek

•

pedagogika pracy socjalnej

•

pedagogika opiekuńcza

•

pedagogika wychowawcza

•

pedagogika czasu wolnego

6)kryterium problemowe

( dzielimy ze względu na typ problematyki )

•

pedagogika porównawcza ( zajmuje się porównywaniem różnych systemów
pedagogicznych ) – analiza systemów światowych i kocepcji teoretycznych

•

pedeutologia Æ badanie nad nauczycielem

7) kryterium instytucjonalne Æ

bada się działalność edukacyjną prowadzoną przez różne

instytucje np. :
•

pedagogika przedszkolna

•

pedagogika szkoły wyższej itp.

4

V POJĘCIA PEDAGOGICZNE

1)

EDUKACJA -

jest to ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności

życiowych człowieka . Edukacja jest przedmiotem badań pedagogiki

2)

WYCHOWANIE -

świadomie organizowana działalność społeczna, której celem

Jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka .

Możemy wyróżnić:

•

wychowanie naturalneÆ pod wpływem środowiska w którym funkcjonuje tj.
rodzina , kontakty społeczne , religia

•

wychowanie instytucjonalneÆ celowe , planowe oddziaływanie instytucji wychowujących
tj: przedszkola, szkoły, internaty , domy dziecka

WYCHOWANIE – W SPOSÓB TRADYCYJNY DEFINIUJEMY :

CELOWE I ŚWIADOME DZIAŁANIE PEDAGOGIKI DĄŻĄCE DO WYWOŁYWANIA
WZGLĘDNIE TRWAŁYCH ZMIAN W OSOBOWOŚCI ( Wincenty Okoń )

3) KSZTAŁCENIE-

system działań zmierzających do tego , aby uczącej się jednostce

umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmienienia świata i ukształtowanie
własnej osobowości ( W. Okoń )

4) UCZENIE

SIĘ

- proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym

zachowaniu ( wiadomości , umiejętności , nawyki , postawy ) w toku bezpośredniego i
pośredniego poznawania rzeczywistości ( doświadczenia i ćwiczenia) W.Okoń

5)

NAUCZANIE -

jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowanej

pracy nauczyciela z uczniami ( W. Okoń)

6)

SYSTEM OŚWIATOWO – WYCHOWAWCZY –

ogół powiązanych ze sobą

placówek i instytucji kształcenia i wychowania ( W. Okoń )

VI ZWIĄZEK PEDAGOGIKI Z INNYMI NAUKAMI

•

socjologia

•

psychologia

•

filozofia

•

atropologia kulturowa

•

teoria wychowania estetycznego

•

teoria sztuki

•

historia sztuki

•

sztuka

•

medycyna

•

geontologia

•

epistemologia

•

medioznastwo

•

women’s studies

5

•

prawo

VII PEDAGOGIKA JAKO FILOZOFICZNA REFLEKSJA

Rozwijała się obok nurtu pedagogiki naukowej , była określana mianem pedagogiki kultury ( jej
przedstawiciele min. Hessen , Nowroczyński , Buchodolski Æ uprawiali pedagogikę na sposób
filozoficzny )
Przedmiotem analiz jest tu proces wychowywania rozumiany jako interioryzacja wartości
kultury , odnoszący się do sfery duchowej człowieka , ujęcie to nawiązuje do greckiego –
paideia. Ta koncepcja wychowania sytuuje się w obszarze humanistyki, definiowanej w opozycji
do nauki ( takie rozumienie wychowania jest całkowicie odmienne od pedagogiki naukowej )

INSPIRACJE FILOZOFICZNE PEDAGOGIKI KULTURY

Pedagogika kultury wyrasta z filozoficznych koncepcji takich jak :
1)

FILOZOFIA – MYŚL HEGLA -

podstawowym założeniem filozofii Hegla było

przekonanie , że cała rzeczywistość kształtuje się według jednej rozwijającej się
dialektycznie idei , stanowiącej proces realizowania się Absolutu ( rozumu historii , ducha
świata ) Dzieje ludzkości to realizacja idei wolności ludzkiej , a jednocześnie realizacja
Absolutu. Wolność ,jako istota ducha , oznacza historyczno – kulturowy proces wyzwalania
się człowieka od pozaludzkiej przyrody . Wolność rodzi się i dojrzewa w procesach
historycznych ,w kulturotwórczym działaniu człowieka. Dzieje ludzkości przechodzą przez
stadia rozwoju ducha subiektywnego ( rozwoju jednostki ) ducha obiektywnego ( rozwoju
społeczeństwa ) i ducha absolutnego ( rozwoju kultury ) . Rozwojowi ducha towarzyszy
realizacja idei świadomości wolności , dokonująca się w obszarach : stosunków społecznych
moralność , państwo , oraz w sztuce , religii i filozofii, w których osiąga najwyższe formy.

2)

KONCEPCJA WILHELMA DILTHEYA

Dilthey był zwolennikiem antypozytywistycznego kierunku w metedologii nauk o kulturze.
Dzięki niemu sformułowano nowy program badań nad zjawiskami kulturowymi.
Przeciwstawiał się traktowaniu socjologii jako nauki przyrodniczej , przez badania
prowadzone w obszarze nauk społecznych ( zamiast wyjaśniania Æ rozumienie ) Dilthey
odrzucił filozofię dziejów jako opartą na założeniu , że istnieje jakaś jedna zasada rządząca
ludzkością i jej dziejami.

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE PEDAGOGIKI KULTURY :

ANTYNATURALIZM Æ

Antynaturalistyczny przełom filozoficzny dokonał się w Niemczech

w dziedzinie szeroko rozumianej humanistyki . Nawiązywano tu do tradycji idealizmu
inspirowanej przez myśl Hegla.

ANTYNATURALIZM Æ kwestionuje stałość , niezmienność istoty ludzkiej , człowiek jako
istota duchowa , a nie element świata przyrody.

IDEALIZM Æ

świat kultury jest światem ducha , w którym rozwija się i zyskuje

samoświadomość to , co absolutne .W idealizmie zaciera się dualizm tego co przynależy do
sfery materialnej rzeczywistości zewnętrznej wobec człowieka a tego , co stanowi jego – psyche
Wszystko przynależy do świata duchowego , którego elementy nie mogą być postrzegane i
wiernie opisywane , lecz rozumiane , poddawane refleksji.

IDEALIZM wiąże się ze zrozumieniem kultury i świata społecznego przez pryzmat obecności w
nim duchowego ( idealnego ) pierwiastka ( idealizm odnosi się do świata idei )

6

VIII WYCHOWANIE JAKO PRZEDMIOT REFLEKSJI

1)

Ujecie wychowania w perspektywie teleologicznej. Ogromna wagę przykłada się do
formułowania celów wychowania jednocześnie w kategoriach rozwoju kultury oraz
duchowej ( kulturowej ) sfery funkcjonowania człowieka . Cele wychowania określa się
w kategoriach filozoficzno - antropologicznych :
Wspólnota ; ludzkość ; humanitaryzm

2)

Wychowanie ma za zadanie prowadzić człowieka w świat najwyższych wartości i
wzniosłych ideałów kultury ( wprowadzać w świat ponadindywidualnych wartości )

3)

Wychowanie wprowadzając człowieka w świat kultury i wspólnotę duchową , określaną
w kategoriach narodu , jego losu , ludzkości wyznaczonych przez historię i
współczesność.

W Polsce pedagogika kultury rozwinęła się w okresie międzywojennym .
Charakterystyczne dla tego okresu jest ustalenie kanonu wartości ,stylów życia , postaw
godnych przekazu w procesie wychowania . Pedagogika ta ma zatem charakter
KONSERWATYWNY

Filozoficzny nurt pedagogikiÆ współcześni pedagodzy :
-

RUTKOWIAK

-

WITKOWSKI

-

Z.KWIECIŃSKI

-

T.SZUDLAREK

-

A.FOLKIERSKA

-

Z.MELOSIK

PEDAGOGIKA KULTURY A FILOZOFIA WYCHOWANIA

-

nacisk na filozofowanie , szczególny problem :

relacja człowiek – świat kultury , założenia metafizyczne (ontologiczne )
charakterystyczne dla filozofii , rozbudowana refleksja teleologiczna
-

przejście ku „ perspektywie wielości „ , choć ograniczone

-

krytyczny stosunek do empirii lub odejście od niej

WSPÓŁCZESNOŚĆ

-

zmiana tożsamości polskiej pedagogiki po przesileniu formacyjnym

-

zmiana ta jest charakteryzowana jako „ tworzenie się wielu jej jakości i na
równouprawnionym konstytuowaniu się jej multijęzykowości (J.Rutkowiak )

-

współcześnie zauważa się odrodzenie paradygmatu , który można by określić
mianem pedagogiki kultury. Obecne w jego obszarze analizy dotyczą szeroko
rozumianego problemu relacji pomiędzy człowiekiem a kulturą , procesami jej
tworzenia , odtwarzania . Na ogół ( choć nie zawsze ) oparte są one na
(post)modernistycznych artykulacjach : analizują kulturę z perspektywy
uprawomocnionej różnicy wartości , stylów życia. Atrykulacje te przyjmują
głównie emancypacyjny charakter

-

W dalszym ciągu paradygmat neopozytywistyczny ; nacisk na empirię ,
obiektywizm itp.

7

IX PEDAGOGIKA NAUKOWA

Socjologia jako pierwsza stała się nauką społeczną

•

Scjentystyczny paradygmat ( wzorzec mowy ) naukowości

( miał swoje źródła w filozofii pozytywizmu XIX w )

EPISTEMOLOGIAÆ teoria wiedzy
Wiodącą postacią w rozwoju scjentystycznego paradygmatu jest August ComteÆ wyznaczył
naukowy wzorzec

•

Przedmiotem nauki ( tym co bada ) mają być fakty i powiązania między nimi tzn. to co
rzeczywiście się zdarza :

1)

Faktem jest to co jest dane w bezpośrednim doświadczeniu ( to co mogę uchwycić za
pomocą zmysłu np.:to co zobacze )

2)

Nauka ma się zajmować ustalaniem związku pomiędzy faktamiÆ wyjaśnianie

3)

Badanie faktów ma dać podstawę dla ich przewidywania

ZAŁOŻENIA FILOZOFICZNE

( EPISTEMOLOGICZNE )

SCJENTYZM Æ jedynym z jego założeń jest naturalizm , który ma wpływ na postrzeganie
człowieka , człowiek jest jako element świata przyrody , posiada stałą naturę i jego rozowjem
rządzą stałe prawa , które można określić

NATURALIZM Æ odwołuje się do pojęcia niezmiennej ludzkiej natury , jako stałej normy , ze
względu na którą powinien być organizowany proces wychowania. Szczególną odmianą
naturalizmu jest psychologizm.

OBIEKTYWIZM Æ (kolejna cecha scjentyzmu ) oznacza , że nauka jest i powinna być wolna
od wartości. Zakłada się , że nauka jest dobra, prawdziwa , ma służyć człowiekowi , ideał nauki
pozytywnej odrzuca zdania normatywne : nauka winna pozostawać wolna od wartości.

UTYLITARYZM Æ założenie , że wiedza naukowa jest wiedzą pewną a jednocześnie jest to
wiedza skuteczna , przydatna do kontrolowania zjawisk

Pedagogika naukowa prowadzi swoje badania w oparciu o reguły empiryzmu logicznego , jest
to droga , która rozpoczyna się dostrzeżeniem ( rejestracji danych ) faktów , poprzez wyjaśnianie
związku pomiędzy faktami , do formułowania naukowych twierdzeń o charakterze praw
naukowych.

KRYTYKA

1)

ASPEKTY NORMATYWNE:
Pedagogika nie spełnia postulatu nauki wolnej od wartości . Dwa przykłady
pedagogicznego normatywizmu:

•

socjologizm pedagogiczny – społeczeństwo jest “ wartością “ , dzieki której staje
się “ człowiekiem “

•

pragmatyzm - eksponuje kategorię działania jako wartość wyznaczającą kształt i
przebieg procesu wychowania

8

W świetle krytyki pedagogiki naukowej , pedagogika jawi się jako dyscyplina , która nie spełnia
wymogów stawianych nauce rozumianej pozytywistycznie . Nie można jednak stąd wyciągać
wniosku , że pedagogika nie jest nauką , a jedynie , że nie jest nią w pozytywistycznym sensie.
Proces wychowania ma charakter niedeterministyczny (proces wychowania nie jest w 100 %
zależny od czynników , które możemy określić ) i przebiega w układzie zamkniętym.

WSPÓŁCZESNE BADANIA PEDAGOGICZNE :
ICH KIERUNKI I METODY

TERMINY I POJĘCIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

1

TYPY BADAN PEDAGOGICZNYCH

METODOLOGIA BADAŃ - BADANIA PEDAGOGICZNE I ICH METODOLOGICZNE
PODSTAWY

A) z punktu widzenia celu badań:

TEORETYCZNE ( PODSTAWOWE ) - zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej –
budowanie uogólnień
EKSPERYMENTALNE - ( weryfikacyjne ) mają na celu sprawdzanie co się działo. Polegają
na sprawdzaniu działania czynnika wprowadzonego celowo do badanego układu , bądź czynnika
już w tym układzie obecnego. Cel badań : określenie siły oddziaływania jakiejś zmiennej
wprowadzonej eksperymentalnie przez badacza bądź też jakiegoś czynnika.
DIAGNOSTYCZNE - diagnoza określająca stan rzeczy – poszukiwanie źródeł , przyczyn ,
uwarunkowań :
Co sprawia , że...? Dlaczego...?

B) Kryterium organizowania przebiegu badań

•

terenowe – tzn. zasięg badań ograniczony do jakiegoś określonego terenu

•

panelowe – przez dłuższy okres czasu bada się ludzi i co jakiś czas to badanie się
powtarza

•

eksperymentalne

C) Ze względu na przedmiot poznania

•

opisowe – opisuje się jakieś zjawisko np.: jak młodzież spędza wakacje

•

wyjaśniające –(szukanie związków , jakie znaczenie ma jeden fakt dla zaistnienia
innego faktu )

•

zespołowe / indywidualne

2

PARADYGMATY METODOLOGICZNE W PEDAGOGICE WSPÓŁCZESNEJ

Współcześnie mamy doczynienia z 4 różnymi modelami w pedagogice współczesnej :

1)

SCJENTYSTYCZNY (POZYTYWISTYCZNY )

2)

INTERPRETATYWNY - wywodzi się od – paideia- Pedagogika podejmuje próbę

rozumienia i interpretacji

9

3)

KRYTYCZNY - zaangażowanie polityczne badaczy , badacze opowiadają się zawsze
po stronie równości społecznej , z niego wynikają specyficzne wątki
(np. dostęp do oświaty w zależności od klasy społecznej , rola kobiet w edukacji itp.)

4)

POSTMODERNISTYCZNY - określa się mianem anarchizmu pedagogicznego
(„ anthing goes”Æ badaj co chcesz ) kwestionuje się wartość prawdy

W Polsce występują 3 pierwsze modele

WYKŁAD 3 (9 PAŹDZIERNIK 2005)

X PEDAGOGIKA W PERSPEKTYWIE

ADAPTACYJNEJ

,

EMANCYPACYJNEJ

TYPY RACJONALNOŚCI PEDAGOGIKI

RACJONALNOŚĆ - pojęcie racjonalności „ odnosi się do koncepcji doświadczania świata ,
którą dysponuje każdy człowiek „ Racjonalność jako głęboka struktura doświadczenia ,
wyznacza możliwości interpretacyjne człowieka . Decyduje więc o tym , jak postrzegany jest
świat , w jaki sposób rozumiemy dotyczące nas zjawiska.

PORZĄDEK WARTOŚCI

Wartości są wymierne , dają się ocenić w przedmiotowej skali. Nastawienie wobec świata i
cele życiowe mieszczące się w tej perspektywie ustanawiane są przez dobra , które są
niezbędne do podtrzymywania i kontynuacji egzystencji człowieka . Dobra są przeliczalne i
wymierne w sensie ekonomicznym i społecznym. Wartości o instrumentalnym znaczeniu
stanowią podstawę racjonalności adaptacyjnej. Służą one sprawnemu funkcjonowaniu
człowieka w zastanych okolicznościach. Wartości tego rodzaju są przeliczalne i wymierne.
Wartości obecne w ramach racjonalności emancypacyjnej mają charakter dynamiczny ,
pojawiają się na bieżąco jako rezultat auto kreacji podmiotu . Wartością jest „ otwieranie się na
nowe znaczenia i nowy sposób doświadczania świata „

KATEGORIE OPISU ŚWIATA

Z perspektywy racjonalności adaptacyjnej , rzeczywistość jawi się jako zewnętrzny wobec
podmiotu zbiór przedmiotów , które należy poddać kontroli. ( rzeczywistość jawi się jako świat
przedmiotów, które należy poddać kontroli , opanować , podporządkować życiowo ważnym
celom. ) Wiedza , określona jako „ instrukcja obsługi „ pełni wobec tak rozumianej kontroli
funkcję instrumentalną . Wiedza ma charakter techniczny i podlega modyfikacji jedynie w celu
usprawnienia podmiotowego działania. Kultura jest traktowana jako zbiór ustalonych celów i
norm działania. Inni ludzie są postrzegani w pozycji roli, jaką mogą przyjąć w procesie realizacji
zamierzonych celów. Odnosząca się do nich percepcja , ma zatem charakter uprzedmiotawiający

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA - OBOWIĄZUJE W SFERZE TECHNICZNEGO
OPANOWANIA ŚWIATA PRZYRODY

10

ZAŁOŻENIA INTERPRETACJNE

Z perspektywy racjonalności adaptacyjnej , rzeczywistość kulturowa jest postrzegana w sposób
jednoznaczny , nierelatywizujący . Posiadana przez podmiot wiedza o świecie , bazuje na
obecności fundamentalnych przekonań , które – w sposób nieuświadomiony przez podmiot –
warunkują jego orientację w świecie zjawisk społecznych. Postrzegana realność kulturowego
świata nie podlega problematyzacji , co wyznacza taki typ działania , który przyjmuje charakter
adaptacyjny do postrzeganych warunków. Podmiot nie dostrzega różnicy indywidualnych
punktów widzenia. Jednoznaczność i pewność , dotyczące adekwatności własnej perspektywy
poznawczej względem „ realnie „ istniejącej rzeczywistości. , wyznacza pojęcie „ normalności „.
„Normalność „ jest traktowana jako kryterium w ocenie działań i zachowań innych ludzi.
Konsekwencją prezentowanej przez podmiot perspektywy jednoznaczności , staje się
fundamentalizm poznawczy , stojący u podstaw negowania i odrzucania alternatywnych
wzorców racjonalności , przejawiających się w „ innego rodzaju „ działaniach , zachowaniach ,
sposobach myślenia .
Jednostka , dysponująca adaptacyjnym typem racjonalności , jest nastawiona na
podtrzymywanie posiadanego obrazu świata . Towarzyszące mu uzasadnienia , odwołują się
do poczucia oczywistości , budowanego na podstawie kulturowo zalegalizowanych przekonań o
„ naturalnym porządku rzeczy „.

RACJONALNOSĆ EMANCYPACYJNA - w swoim kontekście oparta jest na zasadach
krytyki i działania . Celuje ona w krytyce tego co jest ograniczające i deprymujące , a
jednocześnie popiera działania sprzyjające indywidualnej wolności i pomysłowości. Ten typ
racjonalności skonstruowany jest jako zdolność do krytycznego myślenia i rekonstruowania jego
Krytycznej genezy , do zastanowienia się nad samym procesem myślenia. Racjonalność
emancypacyjna zwiększa swe zainteresowania samorefleksja o działanie społeczne , zmierzające
do stworzenia warunków ideologicznych i materialnych , w których istnieją relacje oparte na
alienacji i wyzysku . Sugeruje to obraz edukacji obywatelskiej

Racjonalność emancypacyjna przypisuje doświadczanej rzeczywistości charakter procesualny ,
dynamiczny. Z tej perspektywy , istotę świata tworzy jego ciągłość temporalna ( pomiędzy
przyszłością , teraźniejszością a przeszłością ) Percepcja rzeczywistości wykracza więc poza
doraźną perspektywę „ tu i teraz „ . Światu społecznemu przypisuje się charakter wspólnotowy.
Obecne w jego obszarze znaczenia są tworzone w procesach międzyludzkiej komunikacji oraz w
zbiorowym działaniu. Kultura jest postrzegana jako konstytuowana przez zbiór interpretacji
rzeczywistości . Interpretacje takie mają charakter dynamiczny, podlegają bowiem
problematyzacji i zmianie. Perspektywa z jakiej podmiot dostrzega zjawiska zachodzące w
obszarze kultury , daje mu przekonanie wolności wyboru , możliwości autokorekcji , a
jednocześnie kreacji wspólnego świata społecznego.

Racjonalność emancypacyjna obejmuje przekonanie o problematycznym charakterze kulturowo
definiowanego świata . Jego percepcja jest traktowana jako wynik subiektywnej interpretacji
podmiotu. To przekonanie stoi u podstaw dostrzeżenia relatywizmu własnej wiedzy przez
podmiot. , skutkującego tolerancją wobec alternatywnych sposobów percepcji rzeczywistości ,
przejawiających się w działaniu i myśleniu innych ludzi. Wiedza podmiotu o świecie jako „
niepewna „ , jest poddawana nieustannej rewizji podmiotu. W tym sensie racjonalność
emancypacyjna jest obdarzona krytyczną samoświadomością .

11

RACJONALNOŚĆ ADAPTACYJNA

Teorie wychowania autorytarnego

Pedagogika behawiorystyczna
Pedagogika konserwatywna ( elitaryzm )
Pedagogika socjalistyczna

RACJONALNOŚĆ EMANCYPACYJNA

Teorie wychowania antyautorytarnego

Pedagogika humanistyczna
Pedagogika liberalna

cel wychowania

•

Adaptacja do zastanych warunków
życie

•

Tożsamość konwencjonalna , tożsamość
roli; kształtowanie wg nienaruszalnych
wzorców osobowych , urabianie

•

rozwój jako samorealizacja ,
samowychowanie

•

tożsamość postkonwecjonalna

•

rozwój permanentny , ciągłe
przekraczanie siebie

Istota oddziaływań pedagogicznych

•

Bezpośredni wpływ na dziecko

•

Transmisja gotowej wiedzy i gotowych
wzorców zachowań

•

Zdyscyplinowany wysiłek

•

Podporządkowanie się wychowanka
woli innych

•

Pomoc jako sterowanie dzieckiem

•

pośredni wpływ na dziecko polegający
na organizowaniu sytuacji
sprzyjających rozwojowi

•

umożliwianie wychowankom
samopoznania

•

edukacja bez przymusu , respektująca
prawo jednostki do własnej drogi
rozwoju

•

akceptacja autonomii , indywidualności
podmiotu

•

pomoc jako oferta

PAOLO FEIRE - opisuje 2 typy edukacji

1) ( racjonalność adaptacyjna )

BANKOWA KONCEPCJA EDUKACJI

- funkcjonuje

jako edukacja masowa , jest to model oparty na jednostronnej transmisji wiedzy płynącej od
nauczyciela do ucznia


NAUCZYCIEL

Æ Æ Æ Æ Æ Æ Æ

UCZEŃ

Podmiot działania

przedmiot

działania nauczyciela

CECHY :
•

nauczyciel przekazuje wiedzę

•

wiedza ma charakter werbalny , zawsze jest przekazywana za pomocą słowa – narracji

•

sam przekaz wiedzy ma charakter monotonny , problem rozumienia wiedzy jest
drugoplanowy

•

„wiedza szkolna stanowi środek zapobiegający myśleniu „
nie myślećÆ zapamiętaćÆ powtarzać

•

umysł ucznia jest traktowany jak „ pojemnik na wiedzę „

•

nauczyciel panuje nad uczniem ( uczeń jest podporządkowany )

12

Edukacja stanowi trening dla ucznia , ten model edukacji kształtuje dobrego ( posłusznego )
poddanego .

świadomość ucznia według tego modelu jest to wpajanie uczniom fałszywego przekonania na
temat relacji człowieka do świata. Człowiek stoi obok świata

Nauczyciel jest podmiotem działania , podmiotem namysłu , natomiast uczeń jest przedmiotem
działania nauczyciela. Działanie , myślenie stanowi domenę nauczyciela.

JAKIE KONSEKWENCJE POLITYCZNE PŁYNĄ Z TEGO MODELU

•

czyni się z ludzi poddanych

•

konsekwencje totalitarne

•

chodzi o ukształtowanie , kontrole poddanych ( pokazuje w jaki sposób kształtuje się
obywatela , kształtuje się w nim świadomość poddanych)

NAZWA MODELU BIERZE SIĘ Z :

Feire porównuje ten model do zasad systemu bankowego , wiedza jest depozytem , nauczyciel
urzędnikiem bankowym , a umysł ucznia kontem ( inaczej jest to wkładanie depozytu na konto)
Feire jest zaangażowany w tworzenie nurtu pedagogiki krytycznej.

Bankowa koncepcja edukacji ma charakter monologowy - monolog nauczyciela

Temu modelowi edukacji Feire przeciwstawia model edukacji stawiającej problemy.

2)

racjonalność emancypacyjna

EDUKACJA WYZWALAJĄCA Æ EDUKACJA

STAWIAJĄCA PROBLEMY

NAUCZYCIEL

Æ Æ Æ Æ Æ Æ Æ Æ

Å Å Å Å Å Å Å Å

UCZEŃ

PODMIOT

PODMIOT

•

monolog nauczyciela zostaje zastąpiony dialogiem pomiędzy nauczycielem a uczniem.
W tym dialogu obie osoby są podmiotami , są uznane za autonomiczne , myślące

•

Znika relacja dominacji , oboje są partnerami w dialogu

•

Zanika relacja nauczycielÆ uczeń , oboje są jednocześnie nauczycielami i uczniami

CZEGO DOTYCZY

•

Dialog dotyczy ważnych problemów , które są poruszane , są to problemy związane z
doświadczeniem życiowym , kulturowym , politycznym itp. Ucznia i nauczyciela. Sam
proces dialogu zachodzi na zasadzie dialektycznej ( dialektyka ) z tego dialogu
wychodzi wiedza , która nie stanowi ani uprzedniej wiedzy nauczyciela , ani
uprzedniej wiedzy ucznia . Jest nową jakością wyłaniającą się w procesie edukacji jako
KONSTRUŁOWANIE WIEDZY ( wiedza do której dochodzą po negocjacjach ,
konflikcie )

13

NAUCZYCIEL

Æ Æ Æ Æ Æ Æ Æ Æ

⇓

Å Å Å Å Å Å Å Å

UCZEŃ

TEZA

⇓

ANTYTEZA

⇓

⇓

SYNTEZA

Kształtuje ucznia jako podmiot zdolny do samodzielnego myślenia , oraz istotę twórczą
działającą w świecie.


WYKŁAD 4 ( 22.10.05)+ 5 (05.11.05)

XI EDUKACJA W PERSPEKTYWIE IDEOLOGII POLITYCZNEJ

DOMINUJĄCE IDEOLOGIE :

•

KONSERWATYZM

•

LIBERALIZM

•

RADYKALIZM

1)

KONSERWATYZM – jako ideologia polityczna

ConservareÆ łać.Æ utrzymywać , zachowywać

Jest ideologią zmierzającą do utrwalenia zastanego porządku społecznego. Odwołując
się do uniwersalnych wartości , norm , hierarchii , które powinny obowiązywać w
społeczeństwie

Konserwatyzm rodzi się w czasach wielkiej rewolucji francuskiej , wrogość do ideologii
liberalnej.

W XX w konserwatyzm silnie ożywa pod hasłem „ powrót do źródeł „ – powrót do
uniwersalnych wartości kultury, religii , moralności

Koncepcja człowieka – jak postrzegany jest człowiek przez konserwatystów

•

człowiek ze swojej natury jest niedoskonały , przychodzi na świat jako istota
nieetyczna , niedoskonała , moralnie upośledzona . Po to aby żył i funkcjonował w
społeczeństwie trzeba go wychować , ukształtować. Dopiero wdrożenie człowieka do
uniwersalnych wartości , norm czyni go zdolnym do życia w społeczeństwie. Dopiero
wychowanie uczłowiecza człowieka , człowiek staje się ludzki dopiero gdy zostaną mu
narzucone wartości , normy
Człowiek jest również niedoskonały w sensie biologicznym. Bierze się pod uwagę
pochodzenie etniczne , społeczne , rasowe, kulturowe ( są grupy ludzi zdolnych i
niezdolnych do sprawowania władzy )

14

•

Podział ludzi , kultur na lepszych i gorszych .

•

Problem seksizmu rodzi się w ideologii
konserwatyzmu . Kobieta jest predysponowane do uprawiania cnót domowych ,
mężczyzna życie polityczne – rządowe.

DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA

•

Antyegalitarny charakter działalności politycznej – przeciwstawiający się idei
równości. Działalność konserwatyzmu prowadzi do wzmocnienia podziałów klasowych ,
dostępu do władzy itp. ( „ Lepsi powinni rządzić gorszymi „-Platon )
W jaki sposób to uzasadniają ?
-

odwołują się do czynników naturalnych , twierdzą , że ludzie ze swojej natury
mają spełniać daną funkcję w społeczeństwie.

Podziały społeczne uważa się za naturalne , konieczne . W związku z tymi podziałami
formułuje się postulaty ograniczania dostępu do władzy niektórym grupom ludzi.

WIZJA SPOŁECZEŃSTWA

•

społeczeństwa opartego na podziale statusu , pozycji ról społecznych , które będą
członkowie tego społeczeństwa pełnić

•

preferuje się wypróbowane modele urządzania społeczeństwa . Szuka się tych modeli ,
które wskazują człowiekowi jego miejsce w społeczeństwie

•

Społeczeństwo przez konserwatyzm jest traktowane jako wspólnota wzorców
odczuwania tzn. budowanie poczucia wspólnej tożsamości ludzi , opartej na ideach
historii bądź odwołujących się do natury. Akcentowane są przez konserwatyzm takie
kategorie jak naród , ojczyzna

•

nawoływanie do postępu społecznego zgodnie z wzorcami powszechnej moralności ,
społeczeństwo będzie lepsze , powinno się rozwijać ale powinno przestrzegać normy ,
prawa.

Ich poglądy są ugruntowane w prawdziwym obrazie świata ( podpierają się wielkimi
autorytetami )

WARTOŚCI

-

szacunek dla tradycji , religii ( dominujących )

-

przywiązywanie do wzorców kultury patriarchalnej

-

wiedza jest wartością , rytualistyczna wartość przyznawanej wiedzy tzn. wiedza
jest ważna bo jest wartością samą w sobie

EDUKACJA

•

działanie szkoły opiera się na modelu pasa transmisyjnego ( bankowa koncepcja edukacji –
racjonalność adaptacyjna )

•

wychowanie jako adaptacja do status quo , dostosowanie do potrzeb dominującej ideologii
, rynku pracy , sytuacji politycznej itp.

•

Unifukacja (podział na grupy , budowa lekcji , metody treści , podkreślenie roli nauczyciela
, atrybuty jego władzy )

15

PRZYKŁADY EDUKACJI W KONSERWATYZMIE

1)

SZKOŁA TRADYCYJNA ( film o szkole w Japonii )

Koncepcja pedagoga J. Herberta ukształtowała się w XIX w . Herbart stworzył jako pierwszy
system pedagogiki naukowej , który dał początek szkole tradycyjnej . Według niego
wychowanie to proces obiektywny , który przebiega w zgodzie z pewnymi stałymi prawami.
Jeżeli te prawa odkryjemy to wtedy będziemy dopiero mogli zaplanować środki wychowawcze.

° ZADANIA PEDAGOGIKI WG J. HERBERTA

Należy wypracować środki i metody wychowawcze , które będą gwarantowały pełną realizację
zaplanowanych celów.

Cele wychowania Herbert wywodzi z filozofii i formułuje je w postaci ideałów wychowania

1)

IDEA DOSKONAŁOŚCI - oznacza zgodność woli człowieka z jego przekonaniami

2)

IDEA WEWNĘTRZNEJ WOLNOŚCI – oznacza , że moja wola jest wolą silną

3)

IDEA ŻYCZLIWOŚCI – oznacza , że moja wola jest zgodna z wolą innych ludzi.

4)

IDEA PRAWA - oznacza , że moja wola jest zgodna z tym co dyktuje prawo

5)

IDEA ZADOŚĆUCZYNIENIA – oznacza , że jeżeli dostrzegam sytuacje w której
łamane jest prawo to odczuwam potrzebę zadośćuczynienia.

Herbart chce wychować ludzi którzy będą tacy sami. Wychowanie według niego określane jest za
pomocą pojęcia „ Bildung „ Æ urabianie . Bildung jest jednocześnie i kształceniem i
wychowaniem , jest to formowanie człowieka . Celem jest kształtowanie człowieka jako
moralnego charakteru , do tego niezbędne są przekonania . Poprzez przekaz wiedzy kształtujemy w
dziecku odpowiednie przekonania , które kształtują moralny charakter.

MORALNY CHARAKTER

⇑

PRZEKONANIA

⇑

WIEDZA

Herbert uważa , że przekonania jednostki wyrastające z wiedzy ( cytuje Herberta „ tempaki nie
mogą być ludźmi cnotliwymi „ ) Proponuje on szkołę elitarną , wyłącznie dla chłopców o
wyjątkowych predyspozycjach. Herbert w swojej pedagogice chce realizować postulaty oświecenia
. Herbert nie wierzył , że cała ludzkość jest w stanie osiągnąć charakter moralny , uważał , że
potrzebni są wybitni przewodnicy – nauczyciele.
Herbert stworzył nowoczesny system dydaktyczny . System , który polega na przekazie wiedzy ,
zadaniem ucznia jest jej przyswajanie.
Herbert jest twórcą systemu klasowo – lekcyjnego , wprowadził lekcje , podział uczniów na grupy
jednorodne wiekowo , wprowadził podział treści nauczania na przedmioty szkolne .
Rola nauczyciela Æ nauczyciel musi być mężczyzna , obdarzony charyzmą , musi być człowiekiem
silnego charakteru . Herbert uważał , że kobiety nie są w stanie oddziaływać na uczniów .
Nauczyciel musi dominować , postać nauczyciela powinna budzić respekt.
Herbert wprowadza specyficzne metody wychowawcze np.:

16

KARNOŚĆ – strategia wychowawcza stosowana przez nauczycieli , jest to dyscyplinowanie ,
kształtowanie właściwych nawyków zachowania

PILĘGNOWANIE - jest to „łagodne „ oddziaływanie wychowawcze ( „ miękka przemoc „ )

•

Uczniowie Herberta upowszechnili szkołę tradycyjna w szkołę masową . Szkoły masowe
były dominującym modelem szkolnictwa na świecie. Elementy szkoły tradycyjnej
zostały włączone w system socjalistyczny ( do modelu pedagogiki socjalistycznej )
szkoła tradycyjna charakteryzuje się bankową koncepcją edukacji.

REFORMY OPARTE NA IDEOLOGII KONSERWATYWNEJ

•

USA – „ back to bases „

- powrót do podstaw np. :europejskich korzeni narodu Ameryki ,

standardów moralnych. Reforma edukacji na bazie idei doskonałości - kompetencje

techniczne i przedmioty ścisłe , rozbudowano mechanizm selekcji i kontroli , szkoła jako ważne
narzędzie społecznej stratyfikacji . Chodzi o to aby edukacja napędzała rynek pracy. Miejsce
jednostki w społeczeństwie ma określać jej zdolność i pracowitość . Krytyka projektu edukacji
opartego na zasadzie równości szans. Ciągłe testowanie osiągnięć uczniów i ich selekcjonowanie
na grupy ze względu na wyniki. W tym sensie nasila istniejące podziały klasowe. Szkoła promuje
klasę dominującą ( reprezentuje klasę średnią i wyższą ) . Na wynik testów ma wpływ kapitał
kulturowy
Jest to występujący w konserwatyzmie psychometryczny model edukacji.

•

WIELKA BRYTANIA -

REFORMA 1989 r ( połączenie neokonserwatyzmu i

neoliberalizmu ) edukacja „efektywna „ , silne rozwinięte mechanizmy selekcji , model
edukacji wyrównawczej , kompensującej . Osiągnięcia szkolne mierzy się co określony czas
np.:6 latków , 8 latków ...

•

FRANCJA -

system francuskiej oświaty wprowadziła 2 typy matury ( ogólna i zawodową

Matura francuska - obowiązkowym przedmiotem jest filozofia . Wyniki uzyskiwane przez
maturzystów , okazuje się , że maturę rozszerzoną zdają w większości uczniowie z wyższych
klas społecznych.

WARIANTY KONSERWATYWNYCH IDEOLOGII EDUKACYJNYCH

•

Fundamentalizm

( autorytet rodziny , państwa i kościoła ) . Reprezentatywny jest system

Wychowania chrześcijańskiego . Dobro wspólne państwa jest spójne z dobrem wspólnym
rodziny i kościoła. „ sprowadzenie do jedności przez przekreślenie różnic „

•

Odmiana klasycystyczna -

uniwersalne wartości kultury europejskiej , ze źródłami w

kulturze helleńskiej: wartości intelektualne , racjonalny pogląd świata , ogólna wiedza

•

Neokonserwatyzm -

apologizacja technologiczności

-

wprowadzenie do cywilizacji

techniczno-przemysłowej , postęp jako postęp nauki i techniki, podporządkowanie edukacji
interesom gospodarki .

17

IDEOLOGIA LIBERALNA ( LIBERALIZM )

LIBERALIZM Æ liberalis ( łać. ) – dotyczy wolności
Wywodzi się z filozofii oświecenia , filozofowie przeciwstawiają się władzy , chcą wyzwolenia
ludzi spod despotycznej władzy.

PODSTAWOWE WYZWANIA POŁĄCZONE LIBERALIZMU Z IDEĄ
DEMOKRATYCZNĄ

( fuzja idei demokracji i liberalizmu w XIX w )

• wolność indywiduum – domaga się wolności człowieka , wolności od zewnętrznych

wpływów , przymusów

• domaga

się ograniczania roli państwa – to nie państwo powinno kontrolować i mówić

człowiekowi jak ma żyć

• wolność gospodarcza – co daje podstawę gospodarki kapitalistycznej
• wielość nurtów: filozofia indywidualistyczna/ pragmatyczna , indywidualizm/ kolektywizm/

wolny rynek vs. Redystrybucja dochodów

KONCEPCJA CZŁOWIEKA

•

uważa się , że człowiek jest z natury swojej istotą dobrą , wyposażoną w rozsądek , uważa
się , że człowiek jest pragmatyczny tzn nastawiony na realizacje własnych celów , to co
osiąga w życiu człowiek zależy tylko od niego , od jego pracowitości , zdolności

•

zdolny do kierowania własnym życiem , do dokonywania wyborów

KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA

• funkcjonowanie

społeczeństwa opiera się na zbiorowym interesie jednostek

(suma

interesów , koncepcja niewidzialnej ręki-starcie , harmonia )życie społeczeństwa oparte jest
na zasadach demokracji czyli ustroju gdzie decyzje podejmowane są na mocy większości
głosów

• wolność gospodarcza

• zasada

neutralności

światopoglądowej państwa tzn. domaga się chronienia kwestii

światopoglądu wyznania obywateli od wpływów państwa

•

prawo do własności prywatnej

• idea

postępu społecznego ( eksperymentalizm i empiryzm )

WARTOŚCI

•

Wartość tolerancji dla wszelkiej odmienności , światopoglądów

•

Wartość wolności indywidualnej człowieka negatywnej – od złych wpływów , przymusów ,
nie wolno naruszać wolności drugiego człowieka ( wolność ograniczona )

•

Ustala granice pomiędzy wolnością polityczną i anarchizmem

EDUKACJA + NURTY W PEDAGOGICE LIBERALNEJ

1)

POGLĄDY NA WYCHOWANIE WYRAŻONE PRZEZ J.LOCKE „Myśl o
wychowaniu w XVIII w „ . Locke pisze w swoich pismach o kształtowaniu człowieka jako
obywatela wśród cnót obywatelskich tj. hojność , uprzejmość , tolerancja , roztropność ,
sprawiedliwość

18

2)

FILOZOFIA WYCHOWANIA J.J. ROUSSEAU - w XVIII w był autorem koncepcji
politycznych , w których pokazywał zasady konstruowania społeczeństwa opartych na ich
własnej woli. Twórca koncepcji swobodnego wychowania ( wychowanie pozbawione presji
, bez przemocy , bez przymusu )

Wątek Russeau podejmuje nurt pedagogiki „ nowe wychowanie „ przeciwstawiające się
założeniu szkoły tradycyjnej . Proponuje kształtowanie człowieka w wolności . Szkoła ,
wychowanie dla dobra dziecka . Zwracano uwagę na rozwój samorządności szkolnej ,
wspólne rozwiązywanie problemów , kształtowanie samodzielności człowieka .

We współczesnej pedagogice mamy dużo odmian pedagogiki liberalnej , wszystkie zakładają
wychowanie w wolności z poszanowaniem autonomii dziecka , z poszanowaniem jego wyboru ,
wychowanie pozbawione przemocy , wychowanie antyautorytatywne .

Do takich nurtów należy :

•

pedagogika humanistyczna

•

pedagogika Gestalt

•

antypedagogika

ANTYPEDAGOGIKA – radykalna próba usunięcia wszelkiego przymusu wychowawczego.

Schonbeck- przedstawiciel antypedagogiki
Antypedagogika jest nurtem wywodzącym się z Niemiec ( początki to lata 70-80 ) przeciwstawia się
wszelkiej idei wychowania ,antypedagodzy twierdza , że nie wolno wychowywać dziecka ,
ponieważ wychowywanie jest przemocą . Stawia pytanie : Jakie mają prawo dorośli wychowywać
dzieci ? Znosi wychowanie , pokazuje , że dziecko od momentu przyjścia na świat jest zdolne do
okazywania swoich potrzeb ( świadomość swoich potrzeb ) Dziecko jest traktowane na równi z
dorosłym. Jest zdolne do myślenia , podejmowania decyzji , wyboru. Zamiast wychowania
proponują stosunek oparty na przyjaźni z dzieckiem Æ amikacja ( amica- przyjaciel ) przyjaźń z
dzieckiem opiera się na równości prawa , nikt nie ma prawa podejrzewać , że dziecko jest mniej
zdolne. Trzeba pozbyć się patriachalnego stosunku do dziecka.

Różnice pomiędzy liberalizmem a liberalizacją wychowania

Liberalizm łączy wolność z odpowiedzialnością , opiera się na założeniu kontraktu pomiędzy
uczniami a nauczycielem tzn że ustalane są zasady , prawa i obowiązki w których obydwie strony są
zobligowane do ich respektowania. Natomiast sytuacja w której następuje dominacja ucznia nad
nauczycielem nie ma nic wspólnego z liberalnym modelem edukacji.

Liberalizm jako filozofia polityczna interesuje się tym jak ludzie dorośli organizują życie , tutaj
dzieci nie są traktowane jako dorośli . Tutaj dziecko traktowane jest jak dziecko.

19

WYKŁAD 6 - 19.11.2005

PEDAGOGIKA KRYTYCZNA

( EMANCYPACYJNA JAKO RADYKALNA OPCJA

MYŚLENIA O EDUKACJI )

ŹRÓDŁA PEDAGOGIKI KRYTYCZNEJ

Pedagogika krytyczna -

wyrasta na bazie radykalnej krytyki oświaty

Teorie socjologiczne

⎬

które pokazują , że szkoła oparta bankowej koncepcji

edukacji doprowadza do odtwarzania nierówności

Teorie socjologiczno –ekonomiczne

⎬

społecznych , szkoła promuje warstwy dominujące w

społeczeństwie , ogranicza możliwości innych grup , blokuje
możliwości awansu społecznego

KONCEPCJE SOCJOLOGICZNE

PIERE BOURDIEAU -

socjolog francuski , socjolog kultury , tworzy teorię reprodukcji

społecznej Æ odtwarzanie nierówności klasowych w społeczeństwie

P. Bourdieau jest marksistą , postrzega społeczeństwo jako teren konfliktów pomiędzy 2 grupami
społecznymi Æ klasą średnią – dominującą i klasą upośledzoną – robotnicy i chłopi
Problem reprodukcji społecznej prowadzi do tego , że dzieci robotników i chłopów nie mogą
zmienić klasy społecznej , dzieci klasy średniej są promowane .

TEZA BOURDIEAU

„Szkoła na mocy strategii gwałtu symbolicznego prowadzi do odtwarzania nierówności
klasowych w społeczeństwie „

gwałt symboliczny Æ

oznacza jednokierunkową transmisje kultury przez szkołę ( wpajanie

kultury uczniowi )

kultura legalna Æ

to kultura dominująca w społeczeństwie i przekazywana przez instytucję

oświatowe

kultura nielegalna Æ

przedstawicieli kultur nielegalnych uważa się za niekulturalnych , jest to

kultura odbiegająca od legalnej np.: subkultura , kultura klas niższych , która nie znajduje uznania
przez klasy dominujące i jest wykluczana z sfery publicznej oraz edukacji.

HabitusÆ

kapitał kulturowy jednostki , wszystko to co przejmujemy z kultury np.: wzory

zachowań , normy , wartości , pojęcia , używanie języka , sposoby oceniania świata , wzorce
estetyczne , ubiór , mimika , sposób chodzenia , sposób reagowania
HABITUS kształtuje dyspozycje do zachowań , ludzie zachowują się zgodnie ze swoim
habitusem .
Ludzie maja różne habitusy , w zależności od kultury w której się wychowują

20

Różnice powstające na płaszczyźnie różnic klasowych ( rodzaje habitusów )

I PODZIAŁ

HABITUS KULTURY LEGALNEJ

-

ten , który jest nabywany w procesie socjalizacji

HABITUS KULTURY NIELEGALNEJ

– nabywany w kulturze nielegalnej

II PODZIAŁ

HABITUS PIERWOTNY -

HABITUS KTÓRY NABYWANY JEST PRZEZ CZŁOWIEKA W

OKRESIE SOCJALIZACJI PIERWOTNEJ ( wychowanie domowe do 5 roku życia )

Proces socjalizacji pierwotnej – jego wpływy są najtrwalsze , są to wpływy które dziecko nabywa
w pierwszych 5 latach swojego życia

HABITUS WTÓRNY -

kształtowany przez instytucje edukacyjne

PRZYKŁAD

Przedstawimy 2 dziewczynki z różnych klas społecznych , u których w momencie rozpoczęcia
szkoły zaczyna się problem różnic klasowych , jest to przykład faworyzowania klasy
dominującej

ZOSIA – KLASA CHŁOPSKA

ZUZANNA – KLASA ŚREDNIA

HABITUS PIERWOTNY –

KULTURA NIELEGALNA

HABITUS PIERWOTNY

- KULTURA LEGALNA

SZKOŁA

SZKOŁA

HABITUS WTÓRNY – KULTURA LEGALNA

( różni

się od habitusu pierwotnego Zosi , nie rozumie przez to
reguł gry , nie rozumie poleceń , języka nauczycieli ,
czuje się zagubiona może przez to mieć słabe wyniki i
zostać uznana za osobę mało inteligentną

HABITUS WTÓRNY –KULTURA LEGALNA
( habitus wtórny jest kontynuacją habitusu
pierwotnego )

Nauczyciele mylnie biorą niedostosowanie kulturowe z brakiem inteligencji
Dzieci odtwarzają pozycje społeczne swoich rodziców

KONCEPCJA BAZILA BERNSTEINA Æ

socjolog brytyjski

TEZA BERNSTEINA

Szkoła odtwarza nierówności społeczne preferując kod językowy charakterystyczny dla
klasy dominującej

21

Kod językowy -

jest to sposób używania języka w zakresie wspólnej mowy

WYRÓZNIA 2 TYPY KODÓW JEZYKOWYCH

1)

KOD ROZBUDOWANY

– charakterystyczny dla klasy średniej i reprezentowany przez

szkoły

2)

KOD OGRANICZONY

- klasy niższe

TEZA BERNSTEINA

Kody językowe są funkcją formy jakie przywierają stosunki społeczne ( kody językowe ,
dostosowane do tego jak wyglądają relacje społeczeństwa w obrębie ich klas )

KOD ROZBUDOWANY KOD

OGRANICZONY

Szeroki zakres słownictwa i rozbudowana
struktura gramatyczna wypowiedzi

Wąski zakres słownictwa , ograniczona
struktura gramatyczna wypowiedzi

Szeroka możliwość przekazu
zindywidualizowanych doświadczeń ( mimika
, gestykulacja ograniczona )

Niewielka możliwość przekazu
zindywidualizowanych doświadczeń, często
wykorzystywany kanał pozawerbalny

DOŚWIADCZENIA DOŚWIADCZENIA
Doświadczenia ludzi z tych grup cechuje
zróżnicowanie , różnica doświadczeń
przekłada się na rozbudowany kod językowy .
Ludzie maja możliwość przechodzenia na kod
ograniczony

znaczenia konkretne , opisowe, narracyjne ,
ograniczenie systemów pojęciowych ,
doświadczenia ludzi z tej grupy są podobne ,
są sobie bliskie , wspólne , takie same,
nie mają możliwości przeskakiwania do kodu
rozbudowanego

SZKOŁA SZKOŁA
Szkoła posługująca się kodem rozbudowanym
Dyskryminuje dzieci posługujących się
kodem ograniczonym , szkoła wymaga pojęć
abstrakcyjnych ,

Dyskryminacja dzieci

POGLADY AMERYKANÓW ( BOWLES , GINTIS )

Szkoła działa na rzecz reprodukcji społecznej zachodzącej na poziomie ekonomicznym
Działanie szkoły jest zdominowane przez interesy ekonomiczne , szkoła działa na rzecz
bogatych , dokonuje selekcji młodzieży tak aby dostosować ją do rynku pracy . Najwięcej ludzi
kieruje do stanowisk niższych , wykonawczych , robotniczych trochę mniej na stanowiska
menadzerskie i jeszcze mniej na stanowiska kierownicze – elita

Edukacja jest zdominowana interesem ekonomicznym , ofiarą tego systemu są dzieci klas niższych
lub dzieci z kultur marginalizowanych w społeczeństwie Æ mniejszości etniczne USA

22

•

Pedagogika wyrasta w latach 80

Najważniejsi jej przedstawiciele to min:

•

H.A.Giroux

•

P.L.Mclanen

⎬

amerykanie

•

T.Szkudlarek

•

Z.Kwieciński

⎬

polacy

Pedagogika krytyczna w sposób programowy indentyfikuje się z grupami marginalizowanymi w
społeczeństwie , działa na rzecz obrony ich interesów

PODSTAWOWA TEZA

TRZEBA STAWIAĆ OPÓR WYKLUCZENIOM SPOŁECZNYM DOKONYWANYM NA
MOCY DZIAŁAŃ EDUKACJI , TRZEBA ZMIENIĆ SYSTEM EDUKACYJNY , ZMIENIĆ
NASTAWIENIE LUDZI

SŁOWNICZEK

PAIS -

chłopiec

-

AGO –

prowadzić

-

PAIDEIA –

odnosi się do filozoficznej refleksji nad wychowaniem , podejmowała

kwestie rozwoju duchowego

-

ETYMOLOGIA –

źródło słowa

-

PARADYGMAT –

wzorzec mowy

-

PERCEPCJA

– proces nadawania znaczeń otrzymanym wrażeniom( czyli

informacjom dostarczonym przez zmysły ) postrzeganie , sposób reagowania ,
odbierania wrażeń

-

ANDRAGOGIKA

– dyscyplina zajmująca się badaniem warunków edukacji i

samokształcenia osób dorosłych

-

STRATYFIKACJA

– oznacza , że każde społeczeństwo ma pewien system rang .

Pewne warstwy stoją wyżej , inne zaś niżej . Ich suma stanowi system stratyfikacji
danego społeczeństwa