Zobowiązania-część ogólna

- 1 -

Prawo cywilne zobowiązania- część ogólna

1.Wiadomości wstępne

Przepisy części ogólnej zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe,(
wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów. Ich funkcja to regulacja obrotu
pieniędzmi, dobrami i usługami, oraz ochrona podmiotów przed uszczerbkami majątkowymi. Dominuje
tutaj funkcja dynamiczna nad statyczną.

Kilka dat:
1933-powstanie kodeksu zobowiązań a rok później handlowego-obowiązywały z nielicznymi wyjątkami aż do
31.XII.1964-KC;2001-kodeks spółek handlowych.

A)Przedsiębiorca a konsument

Przedsiębiorcą

jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu

działalność gospodarczą lub zawodową. Za

konsumenta

uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności

prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ochronny reżim
konsumenta jest sprzężony z obowiązkami przedsiębiorcy, który występuje w roli drugiej strony stosunku
cywilnoprawnego. Chodzi tu o zrekompensowanie mniejszej wiedzy konsumenta o przedmiocie zobowiązania i jego
treści w porównaniu z profesjonalistą jakim jest zawsze przedsiębiorca oraz o zniwelowanie skutków zaskoczenia
wywołanych nieoczekiwaną często przez konsumenta w danym miejscu i czasie propozycją przedsiębiorcy do zawarcia
umowy.

B)Zobowiązanie

Zobowiązanie

jest to rodzaj stosunku cywilnoprawnego o swoistych cechach wskazanych w odpowiednich

normach prawa zobowiązań. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a
dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Podmiot
uprawniony-wierzyciel np. obdarowany ,potrącony przez samochód, pożyczkodawca; podmiot zobowiązany-
dłużnik.

Świadczenie

-przedmiot zobowiązania-wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela

Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest. W
zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach, jako wierzyciel i
dłużnik zarazem np. sprzedaż.

Wierzytelność

- prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi, służy ono

podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym
względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie jaką jest dłużnik i tylko przez niego
może być naruszona .

Roszczenie

-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany a

należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje
postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego). Każda wierzytelność prowadzi do
powstania roszczenia, najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada uprawnienia kształtujące na mocy
których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną
czynność prawną. Np.672,491,365.Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne.

Uprawnienia

główne

służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na

spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a

uprawnienia

uboczne

przygotowują lub uzupełniają świadczenie

główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.

C)Dług

Korelatem wierzytelności jest

dług

rozumiany jako zespół obowiązków dłużnika. Zobowiązanie gaśnie gdy

wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika ale przez osobę trzecią, albo gdy spośród kilku dłużników
zobowiązanych z różnych lub tych samych tytułów prawnych, jeden wykonał świadczenie.
Rozszerzenie skuteczności wierzytelności poza ścisły stosunek względy łączący wierzyciela z dłużnikiem.
Ochrona interesów wierzyciela: 1.

Skarga paulińska

-ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 527-

534; 2.Instytucja art.

59

; 3.Rozszerzona ochrona wierzyciela na podstawie przepisów o czynach

Zobowiązania-część ogólna

- 2 -

niedozwolonych Np. 415; 4.Zobowiązania realne i niektóre sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne.

Zobowiązania realne

to tylko te które przewiduje ustawa, np. najem , dzierżawa, odkup, pierwokup, dożywocie,

timesharing, roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości i inne roszczenia określone w ustawie.

E)Dług a odpowiedzialność

Dług

polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Odpowiedzialność

to

dopuszczalność stosowania przymusu, sankcji realizowanego przez organy państwowe na podstawie orzeczenia
sądowego lub innego organu.

Dłużnik

ponosi odpowiedzialność w przypadku niewykonania lub nienależytego

wykonania zobowiązania .

Wierzyciel

może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. System prawny jak wiemy

przewiduje rozmaite sposoby przymusowego zaspokojenia interesu wierzyciela. 1)Odpowiedzialność osobista-co
do zasady dłużnik i tylko dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia egzekucji.

F)2)Zobowiązania niezupełne-naturalne

Zobowiązania te polegają na tym że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Chodzi tu o
zobowiązania w rozumieniu prawnym. Ich głównymi cechami są niezaskarżalność i brak obowiązku zwrotu
świadczenia wykonanego. Brak co do nich przepisów ogólnych w polskim prawie. Należą do nich zobowiązania
w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu 117.2 zd.1 i 411.pkt3 , a także wynikające z gier
art.413. (Dopuszczalność potrącenia , uznania, odnowienia i żądania odszkodowania).

G)3)4)Ograniczona odpowiedzialność osobista

Odstępstwo od zasady pełnej odpowiedzialności majątkowej. Występuje ona w dwóch postaciach, pierwsza polega
na tym że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną według wskazanych w
ustawie kryteriów. Ograniczenie odnosi się do kwestii cum virbus patrimonii (czym dłużnik odpowiada). Np.1030
lub 41.KRO. Drugi sposób polega na wskazaniu maksymalnej wartości jaka może być uzyskana z majątku
osoby odpowiedzialnej tu w przeciwieństwie do pierwszego sposobu wartości tej można dochodzić z całego majątku
dłużnika , płaszczyzna pro virbus patrimonii- za co dłużnik odpowiada. Wysokość długu może być inna niż
wysokość odpowiedzialności. Art. 1031.2 i 54(4)

H)5)Odpowiedzialność rzeczowa

Wierzyciel

może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona

rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy którym nie musi być dłużnik. Np. .zastaw,
hipoteka, dożywocie.

I)Powstanie stosunku zobowiązaniowego

Czynności prawne

poprzez które może powstać stosunek zobowiązaniowy-Umowa, jednostronne czynności

prawne (919-921 i 968)
2)Zdarzenie cywilnoprawne-Akt administracyjny o skutkach bezpośrednich, bez dokonania czynności
prawnej powoduje powstanie , zmianę lub zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, natomiast o skutkach pośrednich
stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej. Np. .pozwolenie na sprzedaż nieruchomości
cudzoziemcowi-najpierw decyzja administracyjna, później sprzedaż.
3)Konstytutywne orzeczenia sądów art.64, 390.2 itd.
4)Inne zdarzenia-czyny niedozwolone 414-449 i bezpodstawne wzbogacenie 405-414. Prowadzenie cudzych
spraw bez zlecenia 752-757

2.Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika-Skarga
Pauliańska

A)

Roszczenia pauliańskie 527-534

Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu
niewypłacalności w następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej
prowadzi do orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z
pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność
opiewa na realne wykonanie jakiegoś zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu

Zobowiązania-część ogólna

- 3 -

określonej rzeczy. Pokrzywdzony wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od
osoby trzeciej.

Przesłanki ochrony pauliańskiej

-Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze
pauliańskiej zobowiązania niezupełne.
-Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności
publicznoprawne.
Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa
oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik,
jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z
pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli
wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był
przed dokonaniem czynności.

Niewypłacalność

- wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części

majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili
darowizny dłużnik był niewypłacalny,

domniemywa

się

, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest
korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu
należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia
wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od
osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz
przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

B)Zaskarżenie czynności i jego skutki

Jeżeli spełnione zostaną omówione wyżej przesłanki wierzyciel może żądać aby sąd uznał za bezskuteczną
względem niego czynność dłużnika. Może zrobić to na dwa sposoby 1)wytoczenie stosownego powództwa
2)przez podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu sprawie z powództwa osoby
trzeciej. KPC. Art. 841. § 1. Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od
egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Legitymowanym biernie tzn. osobą przeciwko której kieruje się powództwo wierzyciela jest osoba trzecia
odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Przy dziedziczeniu legitymowanym biernie jest następca
dłużnika pod tytułem ogólnym. Ponad to w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel
może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o
okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było
nieodpłatne. Wierzyciel może skorzystać z roszczeń pauliańskich w terminie 5 lat od daty dokonania czynności, jest
to termin zawity.

C) Względna bezskuteczność

Względna bezskuteczność

polega na tym że wierzyciel uzyskuje uprawnienia do zaspokojenia się z przedmiotów

należących do osoby trzeciej, z którą nie łączył go żaden stosunek prawny. Wierzyciel może dochodzić w drodze
egzekucji zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej które w skutek czynności uznanej za
bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Jeżeli przedmiotem są rzeczy zamienne lub
pieniądze to egzekucja może odbyć się całego majątku osoby trzeciej. Uprawnienie wierzyciela względem
osoby trzeciej jest w szczególny sposób uprzywilejowane ponieważ może być realizowane z pierwszeństwem przed
innymi jej wierzycielami. Jeżeli jest kilku wierzycieli to pierwszeństwo przysługuje im w równym stopniu. Osoba
trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo
wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika

Orzeczenie pauliańskie

ma charakter

konstytutywny.
Instytucje podobne do skargi pauliańskiej to 916, 1024- modyfikacje 527 ; 59-nie ma na celu ochrony
wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika lecz zmierza do zapewnienia mu realnego wykonania
zobowiązania.

3.Świadczenie

A)Świadczenie

Zobowiązania-część ogólna

- 4 -

Świadczenie

to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom

wierzyciela.
Nie musi być połączone z wolą człowieka, nie musi być intencji. Świadczenie może polegać na działaniu albo
na zaniechaniu. W momencie powstania zobowiązania treść świadczenia albo powinna być już określona, albo
co najmniej powinny być ustalone niezawodne sposoby pozwalające treść tą ustalić art. 56. Czynność prawna
wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia
społecznego i z ustalonych zwyczajów. Metody ustalania podstaw do określenia przyszłych świadczeń-
obiektywna, zobiektywizowana, subiektywna. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna

Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu

- polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu w świecie zjawisk

zewnętrznych, świadczenia dania czegoś –sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania.

Świadczenia w zobowiązaniach starannego działania

- znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko

ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, Np. działania lekarza, adwokata,
nauczyciela.

B)Rodzaje Świadczeń

1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym

.

W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania
zobowiązania. Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może
nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do
dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest
wierzyciel lub osoba trzecia. § 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli
uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. § 3. Jeżeli
strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu
odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi
na stronę drugą.
Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada, miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje
odszkodowanie art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za
które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

2)Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym –Facultas alternativa

–opiewa ono od samego początku na

jedno świadczenie z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje
wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania- powstaje z umowy lub z przepisów prawa np.
897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3. Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze zobowiązaniem przemiennym
pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania., chociażby
świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym było możliwe.

3)Świadczenia łączne

-Istnieje możliwość łączenia świadczeń- występuje kilka świadczeń po stronie długu

4)Świadczenia uboczne

- funkcjonują obok świadczeń głównych. Tylko spełnienie świadczeń głównych

zaspokaja wierzyciela. Uboczne wspomagają jedynie realizacje świadczenia ubocznego lub je uzupełniają. Np.
Przedstawienie spisu masy majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie
zabezpieczenia 269, 364, odsetki.

5)Świadczenia jednorazowe
6)Świadczenia okresowe

-czynności powtarzając się cyklicznie-renta, najem;

7)Świadczenia ciągłe

- Np. mogą mieć charakter zaniechania lub działania – Np. pracy, usług. Mogą być na czas

oznaczony i bezterminowo. Art. 365

1

. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po

wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub
zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex nunc)
nie odstąpienie (ex tunc). Niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania. 365 Jest normą bezwzględnie wiążącą .
Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są bezwzględnie nieważne art. 58.1 co może doprowadzić do
uznania nawet całej czynności prawnej za nieważną 58.3.

8)Świadczenia podzielne
9)Świadczenia niepodzielne

- Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym że nie można wykonać go

częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie pary rękawiczek, albo brylantu,
natomiast podzielnym jest np. zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego celu.
Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie niepodzielne.

10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości
11)Świadczenia oznaczone co do gatunku

–podział ten ma zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są

rzeczy-155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz

Zobowiązania-część ogólna

- 5 -

indywidualnie oznaczoną, natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz oznaczona jest co do cech
rodzajowych. Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli dłużnik jest
zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez
właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy
średniej jakości.

4. Świadczenia pieniężne i odsetki

A)Pieniądz

Pieniądz

jest to powszechny znak miary odniesiony do swoistych obiektów jakimi są dobra lub usługi

występujące w obrocie gospodarczym. Pieniądz spełnia różnorakie funkcje, ale główne to:
1)służy do określania wartości ekonomicznej dóbr i usług
2) Pełni funkcje nośnika wartości –ten kto ma pieniądz dysponuje określoną władzą majątkową. W
konsekwencji tych dwóch podstawowych funkcji pieniądz posiada funkcje:
1) powszechnego środka wymiany dóbr i usług, co niepomiernie ułatwia obrót gospodarczy
2)funkcje akumulacji wartości ekonomicznych
3) funkcje płatniczą polegającą na zaspokajaniu interesów wierzyciela, czyli funkcje umarzania
wierzytelności. Pieniądz a znak pieniężny to dwie różne rzeczy-

znak pieniężny

to przedmiot materialny, czyli

banknot lub moneta NBP .

Pieniądz elektroniczny

-wartość pieniężna która stanowi elektroniczny odpowiednik

znaków pieniężnych. Prawnym powszechnym środkiem płatniczym na terenie RP jest złoty którego wartość równa
jest stu groszom.

B)Świadczenie pieniężne

Świadczenie pieniężne

-polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej

wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej.

Zobowiązanie pieniężne-

z

obowiązanie którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne - nie stosuje się 357.

C)Walutowość- zasada jednowalutowości

Walutowość-Art. 358. § 1.Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na
obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Zmierza ona do ochrony
pieniądza polskiego, przeciwdziałając wypieraniu go przez inne waluty. Wyjątek wprowadza prawo dewizowe.
Zasada walutowości zachowuje znaczenie wyłącznie w krajowym obrocie dwustronnie profesjonalnym.
Przepisy pozwalają stronom swobodnie uzgodnić wyrażenie i spełnienie zobowiązania w walucie wymienialnej, w
obrocie za granicą, między osobami fizycznymi, o ile czynność nie jest związana z prowadzeniem
działalności gospodarczej, w obrocie z konsumentami. Ograniczeń wynikających z zasady walutowości nie
stosuje się gdy ustalenie należności dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący czynności
w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym. Tu też
odszkodowanie może być wyrażone w walucie obcej jeżeli np. powództwo wyda zagraniczna firma. Jeżeli
mamy do czynienia z relacją złotego do euro to patrzymy na kurs ogłoszony przez NBP.

Odsetki

481 mają być

wypłacane w takiej walucie w jakiej opiewa zobowiązanie główne (SN). Przedsiębiorcy przy transakcjach
powyżej 15 tys. euro są zobowiązani dokonywać zapłaty na rachunek bankowy.

D)Nominalizm

Nominalizm

-u nas to zasada-zasada ta polega na tym iż zobowiązania pieniężne należy spełnić przez

zapłatę tej samej sumy pieniężnej na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. Wychodzi tu mylne
założenie niezmiennej wartości pieniądza. Tylko przy zobowiązaniach pieniężnych. Nie odnosi się do zobowiązań
ze świadczeniem pieniężnym, czyli niepieniężnych. Tu pieniądz nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu
świadczenia, wyrażonego jako określona suma pieniężna. Np. odszkodowania pieniężne, pieniężne wyrównanie
bezpodstawnego wzbogacenia, alimenty. Zasada ta prowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela w razie deprecjacji
pieniądza w czasie trwania zobowiązania.

E)Waloryzacja

Waloryzacja

-u nas to wyjątek- polega na dostarczeniu takiej samej wartości ekonomicznej jaką

reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili jej powstania. Świadczenia pieniężne mogą być

Zobowiązania-część ogólna

- 6 -

waloryzowane na podstawie umowy albo orzeczenia sądowego -258(1).2-4. Są jednak nad to wyjątki np.
waloryzacja kaucji mieszkaniowych.

-

Waloryzacja umowna

-358(1). § 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego

zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.-Zastrzeżenia tego rodzaju nazywane są

klauzulami

waloryzacyjnymi

. Sens tych klauzul polega na tym że wskazują one ile pieniędzy trzeba zapłacić aby zobowiązanie

zostało umorzone. Zostaje wskazany ów miernik wartości, według którego ustalić należy wysokość świadczenia
pieniężnego. Miernikiem tym mogą być waluty obce -

klauzula walutowa; klauzula towarowa

- za miernik

wartości przyjmuje się ceny określonego towaru;

wartość wskaźnika

- inflacja, giełda itp. ;

klauzula złota ;

klauzula uposażenia

- miernikiem jest minimalna lub średnia płaca w całej gospodarce, sektorze lub zawodzie.

-Waloryzacja sądowa

-358(1) § 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu

zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić
wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
Konstytutywne orzeczenie sądu. Przy waloryzacji ustawowej orzeczenie sądu ma charakter tylko
deklaratywny. Waloryzacji sądowej podlegają jedynie zobowiązania pieniężne. Waloryzacji podlega suma
pieniężna pozyskana na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia (SN) ponadto przedmiotem waloryzacji w
umowie ubezpieczenia dzieci jest świadczenie pieniężne ubezpieczyciela będące przedmiotem jego zobowiązania od
chwili zawarcia umowy- bez względu na określony umową termin spełnienia tego świadczenia(SN) . Do świadczeń
opiewających na walutę obcą także stosuje się waloryzacje sądową. Ważną przesłanką jest żądanie strony
stosunku zobowiązaniowego. Sąd nie może orzekać tych sprawach z urzędu. . Z żądaniem zmiany wysokości
lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli
świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Nie jest dopuszczana sądowa
waloryzacja świadczeń na podstawie 358.3 gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną(SN). Nie jest
tutaj miarodajny społeczno gospodarczy cel umowy (SN). Sens sądowej waloryzacji polega na tym że zmiana
treści świadczenia może nastąpić na żądanie jednej strony a wbrew woli drugiej.

F)Odsetki

Odsetki

-są świadczeniem ubocznym akcesoryjnym, realizowanym z reguły w takich samych przedmiotach co

świadczenie główne i w wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z
przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Odsetki są zawsze w takiej walucie w jakiej jest świadczenie
którego dotyczą. Dopuszczalne jest określenie odsetek na jakiś przedmiotach zamiennych Np. pszenica.
Odsetki zawsze przybierają postać świadczeń okresowych. Dlatego też podobne są do rent oraz rat
amortyzacyjnych, jednak odsetki są świadczeniami ubocznymi. Zapłata odsetek ani nie redukuje ani nie
umarza długu głównego, od którego oblicza się naliczane odsetki. Są związane z świadczeniem głównym. Jednak
mają swoistą samodzielność albowiem istnieją mimo przedawnienia lub wygaśnięcia roszczenia. Odsetki
mogą być za opóźnienie, możliwość korzystania, o funkcji waloryzacyjnej (ich wysokość oscyluje wokół
wskaźnika inflacji).Art. 359. § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności
prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jednostronne dodanie
do umowy dodatkowe postanowienia określające obowiązek płacenia odsetek w oznaczonej wysokości nie jest
wiążące. W transakcjach handlowych przy umowach zawieranych w związku z wykonywaną przez siebie
działalnością gospodarczą lub zawodową (w sektorze odpłatnego dostarczania towaru lub świadczenia usług).
Wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty

odsetek ustawowych

z okres począwszy od 31 dnia po

spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego aż do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia
wymagalności świadczenia pieniężnego. Ponadto jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie określonym w
umowie, a gdy go nie ma to w terminie wskazanym do zapłaty np. na fakturze, wówczas wierzycielowi przysługują
odsetki w wysokości odsetek za zwlokę ustalonych pry zobowiązaniach podatkowych , chyba że strony
ustanowiły wyższe odsetki. Ograniczenie albo wyłączenie tych uprawnień wierzyciela drogą czynności
prawnej jest nieważne. 359. § 2. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może
w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego
Banku Polskiego (

odsetki maksymalne

). O wysokości odsetek decyduje treść czynności prawnej lub

odpowiedniego orzeczenia lub decyzji. § 2

2

.

(148)

Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej

przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.§ 2

3

. Postanowienia umowne nie mogą

wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W
takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. Ustawa o kredycie konsumenckim- ograniczenia w łącznej kwocie
wszystkich opłat prowizji i innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki nie mogą
przekraczać 5% kwoty udzielonego kredytu. Podmiotom pobierającym lub zastrzegającym sobie pobieranie

Zobowiązania-część ogólna

- 7 -

korzyści majątkowych przewyższających wysokość odsetek maksymalnych grozi kara grzywny, ograniczenia
wolności albo 2 lat pozbawienia wolności(lichwa). Odsetki maksymalne nie są stosowane do odsetek z 481
albowiem one nie wynikają z czynności prawnych tylko z opóźnienia w świadczeniu.

Zakaz anatocyzmu

- czyli

pobierania odsetek od odsetek, wyjątkiem jest Art. 482. § 1. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za
opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się
na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie dotyczy pożyczek
długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Termin

-Art. 360. W braku odmiennego

zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek, są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy
pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.
Wyjątkiem są odsetki za opóźnienie bo one są wymagalne już w chwili bezskutecznego upływu terminu
świadczenia głównego. Zaległe odsetki mogą być waloryzowane. Odsetki przedawniają się z upływem 3 lat
, jednak odsetki od roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa, oraz z
umowy o dzieło przedawniają się po 2 latach. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z
chwilą przedawnienia się roszczenia głównego (SN). Tak jest zawsze z roszczeniami akcesoryjnymi

G)Naprawienie szkody

Odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznana przez inny podmiot- powstaje tylko
jeżeli ziszczą się określone w systemie prawnym zdarzenia prawne. Do powstania odpowiedzialności
odszkodowawczej konieczne są trzy przesłanki- zdarzenie, powstanie szkody, związek przyczynowy między
zdarzeniem a szkodą.

1.Zasady odpowiedzialności:
1)Zasada winy-

Ten kto swoim zachowaniem wyrządził komuś szkodę powinien odpowiadać za swój czyn

2)Zasada ryzyka

-Ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji

swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych
osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Np. 430, 433-436, 474 vis maior- siła wyższa. W świetle
ustalonej judykatury SN siłą wyższą jest zdarzenie zewnętrzne- a więc mające swoje źródło poza urządzeniem,
z którego funkcjonowaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza, Niemożliwe do przewidzenia- nie
chodzi tu o absolutną niemożliwość lecz o niski stopień prawdopodobieństwa, nieoczekiwane, nadzwyczajne.
Niemożliwe do zapobieżenia.

3)Zasada słuszności

-przypisanie podmiotowi odpowiedzialności odszkodowawczej ze względu na szczególnie silne

motywy etyczne wskazane zasadach współżycia społecznego. Zasada ta funkcjonuje jako subsydiarna w sytuacjach
wskazanych w ustawie, ma nikłą role 417(2); 428; 431.2

4)Zasada gwarancyjno -reparacyjna

- klasycznym przejawem są ubezpieczenia, jedynym uzasadnieniem dla tej

zasady jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu
ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem
tym zarządza zakład ubezpieczeń

2.Rodzaje odpowiedzialności:

- należy odróżnić od zasad odpowiedzialności Odpowiedzialność deliktowa i

kontraktowa.

Odpowiedzialność kontraktowa

- kodeks zawiera zwarty zespół przepisów łączących obowiązek

odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania np. 471 , nie
jest tu jednak istotne czy owe zobowiązanie powstało z umowy czy innego zdarzeni prawnego.

Odpowiedzialność deliktowa

–np 415 –czyny niedozwolone, różne stany faktyczne , spólną cecha jest

obowiązek naprawienia szkody, nie muszą być obarczone winą. Szkoda zawsze musi zostać wyrządzona
legalnie.

Odpowiedzialność gwarancyjno-reparacyjna

– znów ubezpieczenia, świadczenie ubezpieczenia ma charakter

świadczenia pierwotnego. Zdarzenie za które ktoś odpowiada jest pierwszą z trzech przesłanek odpowiedzialności.

H)Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności

Związek taki ma zachodzić między zdarzeniem z którym sprzężona jest czyjaś odpowiedzialność a doznaną przez
poszkodowanego szkodą.
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub
zaniechania, z którego szkoda wynikła.§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub
postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby
osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. -znajduje zastosowanie do 435, 436; Szkoda ma być normalnym
następstwem zdarzeń danego rodzaju- Teoria adekwatnego związku przyczynowego.
Wyjątki od 361-

casus mixtus

-478;714;739;841. oraz 422. Powszechnie jest stosowana zasada

odpowiedzialności za następstwa bezpośrednie, jednak zasada adekwatnego związku przyczynowego tego nie

Zobowiązania-część ogólna

- 8 -

zakłada. Pośrednim lecz adekwatnym związkiem przyczynowym jest związek między brakiem części zamiennych w
zakładzie naprawczym a uszkodzeniem samochodu i wypadkiem drogowym (SN).

I)Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności

Szkoda

- wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie chronionych których poszkodowany doznał

wbrew własnej woli. To ostatnie odróżnia szkodę od uszczerbków.

Uszczerbek typu niemajątkowego

-

krzywda.
Suma przeznaczona na zadośćuczynienie krzywdy-

zadośćuczynienie

-445 ;( 24.2 i 448)- mówią o

szkodzie

majątkowej

, tak więc będzie też

szkoda niemajątkowa

- 445-poszkodowany- odnosi się do osób które doznały

krzywdy.

Szkodą

objęte są uszczerbki

typu majątkowego i niemajątkowego

. Analogicznie funkcję instytucji krzywdy i

zadośćuczynienia (

szkoda niemajątkowa

) stosuje się do szkody i odszkodowania (

szkoda majątkowa

)

445 i 448 jurydykatura stosuje bezpośrednio także do szkody niemajątkowej. Czym innym jest

szkoda na mieniu

Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił
przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub
mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły
wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi
odpowiedzialności.§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających
środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.

Rodzaje szkody majątkowej :
-

strata- damnum emergens

–zmniejszenie majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia z którym związana jest

czyjaś odpowiedzialność

-utracone korzyści- lucrum cessans

- majątek poszkodowanego nie wzrósł tak jakby to się stało gdyby nie

nastąpiło zdarzenie z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność- zdarzenie sprawcze. Np.-zniszczenie taksówki dla
taksówkarza- tyle że tu w sumie obydwa rodzaje szkody –może tak być.

Metoda degeneracyjna

-porównanie majątku rzeczywistego z majątkiem hipotetycznym pokrzywdzonego.

Zysk osiągnięty przez przedsiębiorcę X ze sprzedaży towarów bezprawnie oznaczonych znakami przedsiębiorcy Y
stanowi lucrum cessans przedsiębiorcy Y (SN). Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować
oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego
samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie (SN).
Obiektywna metoda ustalenia szkody- oblicza się ją według rynkowej wartości rzeczy usług, nie
uwzględniając utraconych korzyści.788 i 849. Compensatio lucri cum dammo –zaliczanie uzyskanych
korzyści na poczet szkody. W razie gdy poszkodowany ubezpieczy się na własny rachunek, uzyskanego przez niego
świadczenia od zakładu ubezpieczeń nie zalicza się na poczet szkody (SN).

J)Ujemny interes umowny

Jest to swoisty rodzaj szkody w związku z nie dojściem zamierzonej umowy do skutku.
art.39;72.2;103.3;387.2;391;566.1 ;574;736. Ten rodzaj szkody należy przeciwstawić szkodzie w
granicach pozytywnego interesu umownego która obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub
nienależytego wykonania zawartej już umowy. Odszkodowanie powinno objąć damnum emergens. Mogą to
być także lucrum cessans- utracone korzyści ale bardzo rzadko np. korzyści utracone w skutek odrzucenia innej
oferty lub rezygnacji z transakcji możliwej do dokonania która mogła przynieść określone korzyści. Ciężar dowodu-
art. 6 na osobie która z faktu tego wywodzi skutki prawne-poszkodowany.

K)Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody

Świadczenie to ma 4 funkcje- kompensacyjną-wyrównanie szkody; represyjną, prewencyjną i wychowawczą
Art. 361.2 Stanowi generalną zasadę adekwatności szkody i świadczenia zmierzającego do naprawienia
szkody. Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę
sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie.(SN).

L)Przyczynienie się pokrzywdzonego

Zobowiązania-część ogólna

- 9 -

Art. 362. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia
ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Zachowanie poszkodowanego zawsze musi być dotknięte jakąś obiektywną nieprawidłowością czy niezgodnością z
powszechnie przyjętymi sposobami postępowania, postępowanie bowiem prawidłowe nie może pociągać za sobą
powstania szkody jako normalnego skutku (SN).Za przyczynienie się poszkodowanego uważa się jego zachowanie
stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny, a nie wynik przyczyny głównej. Np.
odmowa poddania się zabiegowi operacyjnemu (SN)

M)Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody

Art. 440. .Jest to wyłom w zasadzie pełnego odszkodowania. Sąd zyskał na tej podstawie kompetencje do
miarkowania odszkodowania w stosunkach między osobami fizycznymi gdy ze względu na stan majątkowy
poszkodowanego lub osoby poszkodowanej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia
społecznego. Z mocy przepisów szczególnych np.438 obowiązek naprawienia szkody może być ograniczony tylko do
poniesionej przez poszkodowanego straty, a więc z wyłączeniem utraconych korzyści. 788,801. Często spotykane są
także ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej do określonej z góry sumy pieniężnej 824,849. Te i inne
rodzaje ograniczeń obowiązku naprawienia szkody można także ustanowić w umowie stron 361.2

N)Sposób naprawienia szkody

Do poszkodowanego należy wybór czy naprawienie szkody polegać będzie na przywróceniu stanu poprzedniego
(

restrykcja naturalna

), czy też zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej 363.1. Mówiąc krótko to albo to. Nie

obydwa naraz (SN). Prawo wyboru jest jednak ograniczone gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było
niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie
poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Ograniczenie tyczy się także wtedy gdy
odszkodowanie jest z góry wskazane w przepisach regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą danego rodzaju-
np. świadczenia zakładu ubezpieczeń 805, 828. Odszkodowanie zgodnie z zasadą walutowości powinno być
wyrażone w pieniądzu polskim chociażby zobowiązanie podstawowe wyrażone było w pieniądzu obcym (SN).

O)Sposób ustalenia wysokości odszkodowania

Dla określenia wysokości odszkodowania konieczne jest określenie szkody w pieniądzu. 363§ 2. Jeżeli
naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty
ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen
istniejących w innej chwili. Jest to

miernik obiektywny

. Ale można zastosować

miernik subiektywny

-

Pretium affectionis

np. do ukochanego psa, listu od ukochanej itd. Można także zastosować tzw.

Pretium

singulare-

cena jaką ma określony przedmiot ze względu na szczególny sposób użycia i związki jakie go łączą z

innymi przedmiotami majątku poszkodowanego – przykład zniszczenie jednego składnika unikatowej kolekcji z reguły
bardziej obniża jej wartość niż wynosi cena rynkowa poszczególnego składnika. Trzeba poszukać takiej ceny na
podstawie której poszkodowany może nabyć określone dobra lub usługi. Informacje prasowe o notowaniach na tzw.
giełdach samochodowych nie mogą być podstawą do ustalania wysokości szkody ponieważ przekazują one dane tylko
o cenach wywoławczych i to w sposób nieformalny (SN). Datą ustalenia odszkodowania jest data wydania
orzeczenia przez właściwy organ państwowy.

5.Wielość wierzycieli i dłużników

A)Solidarność dłużników (bierna)

Solidarność dłużników (bierna)-

jest to jedna z dwóch postaci zobowiązań solidarnych

Art. 366. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia , po stronie długu
występuje kilka podmiotów, wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników
łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z
dłużników zwalnia pozostałych
Solidarność bierna wzmacnia pozycje wierzyciela. Solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze
szczególnej podstawy prawnej np. w umowie stron 369, gdy kilka osób zaciąga zobowiązanie dotyczące ich
wspólnego mienia 370, oraz ex lege... np. 441.1; .Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie
mogą szkodzić współdłużnikom. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z

Zobowiązania-część ogólna

- 10 -

dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności
przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Odnowienie
dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel
zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa. Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma
skutek także względem współdłużników. Każdy z dłużników może być zobowiązany w sposób odmienny,
jednak nie może polegać na różnym przedmiocie świadczenia. Dłużnikom służą względem wierzyciela w razie sporu
dwojakiego typu zarzuty. Pierwszy typ

to zarzuty osobiste

, przysługujące wyłącznie określonemu dłużnikowi

wobec wierzyciela- właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania solidarnego np. brak
zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, brak podpisu, oraz dokonane przez dłużnika z
wierzycielem czynności prawne które uwalniają go ze zobowiązania wobec wierzyciela lub korzystnie modyfikują jego
treść. np zwolnienie z długu, rozłożenie go na raty itp. Drugi typ zarzutów to te które ze względu na sposób
powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Np. 375 § 2. Wyrok zapadły na korzyść
jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.

B)Roszczenia regresowe

Roszczenia regresowe-

roszczenia wewnętrzne między dłużnikami Art. 376. § 1. Jeżeli jeden z dłużników

solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i
w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego,
dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.§ 2. Część przypadająca na dłużnika
niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników. Albo podstawą może być np. 207- współwłasność.

C)Solidarność wierzycieli (czynna)

Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów, jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego
świadczenia i może je spełnić do rąk któregokolwiek z nich. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez
jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z
wierzycieli solidarnych umarza dług względem reszty. Solidarność czynna może powstać wyłącznie na skutek
czynności prawnej. Dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli. Między
współwierzycielami występuje zasada wzajemnej współreprezentacji na ich korzyść względem dłużnika.
Zwłoka dłużnika względem wierzyciela odnosi skutek względem pozostałych. Natomiast zdarzenia pogarszające
położenie jednego z wierzycieli solidarnych np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli nie
wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli.
Solidarność niewłaściwa-np. dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego
wierzyciela identyczne świadczenie z tym skutkiem że spełnieni go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych.
Innym rodzajem zobowiązań są

Zobowiązania podzielne i nie podzielne

6.Umowy zobowiązaniowe

Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien
świadczenie spełnić. Najczęściej o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym. Opiera się na konsensie
stron. (384-396)

A)Umowy rozporządzające

-bezpośrednio wywołują skutki prawne w postaci przeniesienia,

przekształcenia, obciążenia lub zniesienia prawa podmiotowego. Np. 508.

B)Umowy adhezyjne

- określone kategorie umów, ochrona podmiotu słabszego, 398-421 , coś

bardziej w rodzaju jednostronnego aktu przystąpienia do wzorca ustalonego przez stronę silniejszą. niż konsensusu
Np. przedsiębiorca –oferta- konsument

C)Umowy wzajemne

-

umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

- umowa zobowiązaniowa jest zawsze zgodnym

oświadczeniem woli dwóch stron. Nie istnieje coś takiego jak jednostronna umowa zobowiązaniowa. Z umowy

Zobowiązania-część ogólna

- 11 -

zobowiązaniowej może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na jednej albo obu lub więcej stronach. I właśnie na
tym polega powyższy podział. Przykłady darowizna, najem, umowa przedwstępna (może być taka i taka).

-

umowy wzajemne

-rodzaj umów dwustronnie zobowiązujących, pełnią podstawową rolę w obrocie

gospodarczym i poza nim. Transfer dóbr i usług to przecież sprzedaż, zamiana, najem , darowizna itd.
487. § 2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich
ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Ekwiwalentność świadczeń w znaczeniu subiektywnym

-

Przyjmuje się iż umowa jest wtedy wzajemna gdy według oceny stron świadczenia ich są względem siebie
równowartościowe. Nie musi być to

ekwiwalentność w znaczeniu obiektywnym

–świadczenia niekoniecznie

muszą mieć ten sam walor ekonomiczny ustalany według kryteriów obiektywnych. Umowy te co ważniejsze
charakteryzuje więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczeni drugiej-

do ut des

- daję abyś

dał.
Jeżeli sprzedamy samochód za 1 zł to jest to czynność na tyle symboliczna iż nieodpłatna.

Umowami wzajemnymi mogą być zarówno

umowy nazwane

- typowe jak i

nienazwane-

nietypowe- Np. Jak

dasz X-owi mieszkanie w zamian za prace X-a przez czas określony- faktyczna wartość ekonomiczna tych świadczeń
nie ma doniosłości, wystarczy że w ocenie stron były one ekwiwalentne (SN)
Umowy wzajemne nazwane (rodzaje):
1)Umowy w których essentialia negotti (elementy przedmiotowo istotne)

obejmują

wzajemne

sprzężenie świadczeń; w tych przypadkach określony typ umowy z mocy samej definicji należy do klasy umów
wzajemnych. Np. 535 sprzedaż, 659 najem.
2)Umowy w których essentialia negotti

wykluczają

obowiązek świadczenia drugiej strony np. darowizna,

umowy tego rodzaju nie mogą mieć charakteru wzajemnego ponieważ są jednostronnie zobowiązującymi.
3)Umowy w których essentialia negotti nie rozstrzygają tej kwestii dopuszczając nadanie im kształtu
zarówno umów jednostronnie jak i dwustronnie zobowiązujących np. Zlecenie 734, 735, przechowanie
835, 836
4)Umowy których essentialia negotti wskazują na dwustronny obowiązek świadczenia, lecz
niewzajemny charakter umów- nawet gdyby przybierały one postać umowy odpłatnej- oprocentowana podwyżka.

Umowy o charakterze organizacyjnym, przygotowawczym które bezpośrednio nie zmierzają do realizacji
określonego celu gospodarczego, np. umowy przedwstępne, ramowe nie są umowami wzajemnymi, albowiem
każda ze stron zobowiązuje się nie dlatego że zobowiązuje się druga ale w celu uzyskania świadczenia (SN).

Konsekwencje- nieważność zobowiązania się jednej ze stron powoduje nieważność zobowiązania się drugiej ze
stron jako kauzalnie uzależnionego od świadczenia wzajemnego tzw. genetyczne synallagma. 58.3.

D)Umowy realne

Dojście do skutku umowy realnej wymaga nie tylko złożenia zgodnego oświadczenia woli stron ale także
wręczenia rzeczy. Sposób złożenia oświadczenia woli nie jest tu istotny. Można do nich stosować umowy
przedwstępne. Np 710;835;517.2;921(8);921(9).3;921(12).

E)Umowy kauzalne i abstrakcyjne

Umowy Kauzalne-przyczynowe; Umowy Abstrakcyjne-oderwane

. Ważność czynności kauzalnych zależy

od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia. Natomiast w czynnościach abstrakcyjnych okoliczność ta
nie wpływa na ważność zobowiązania, a w konsekwencji ochrona dłużnika jest ograniczona. Panuje pogląd że
obowiązuje ogólna reguła kauzalności czynności prawnych, a zobowiązania abstrakcyjne można zaciągać tylko w
przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych- weksel, czek, przekaz (wyjątek to gwarancja bakowa (SN).

F)Umowy losowe

Ze struktury niektórych umów wynika że rozmiar a nawet istnienie świadczenia zależą od przypadku np. Gra i zakład
413, renta dożywotnia 905, umowa dożywocia 908, umowa ubezpieczenia 805.

G)Treść umów zobowiązaniowych

Zobowiązania-część ogólna

- 12 -

-

Swoboda umów

- kompetencja do kształtowania przez podmioty wiążących je stosunków prawnych w drodze

dwu lub wielostronnych oświadczeń woli. W jej zakresie wyróżnia się swobodę kształtowania treści umów oraz
swobodę zawierania umów.

Autonomia woli

-pojęcie szersze od swobody umów obejmuje także inne niż umowa postacie kształtowania

stosunków cywilnoprawnych mocą własnych decyzji zainteresowanych podmiotów.

-Zakres swobody umów-zasada swobody umów-na pamięć- Art. 353

1

.Strony zawierające umowę mogą ułożyć

stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze)
stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.58 Cel czynności prawnej ma doniosłość prawną. W
razie sprzeczności umowy z normą względnie wiążącą norma ta nie znajduje zastosowania, a treść
stosunku zobowiązaniowego reguluje umowa, na odwrót jest przy konflikcie z normą imperatywną czy
semiimperatywną. (SN)

Umowy dławiące

- niezgodne z zasadami współżycia społecznego, polegają na

jednostronnie narzuconej formie zaspokajania potrzeb ludności na trudno dostępne dobra (chodziło o garaże) wraz z
rażącą nieadekwatnością świadczeń wzajemnych.
Granicę swobody umów stanowi poszanowanie interesów osób trzecich i łączącą się z tym zasadą bezpieczeństwa
obrotowego (właściwość). Niedopuszczalnym jest aby stosunek umowny ukształtował sytuację stron w ten sposób
że jedna z nich mogłaby dowolnie określać swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony (SN). (SN) Wynikająca z
art. 353(1) swoboda kontraktowania obejmuje także możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych, nie ma
bowiem żadnych przeszkód aby strony stosownie do swej woli konstruowały zobowiązania wyabstrahowane ,
odłączone od istniejącego stosunku prawnego, albo istniejące niezależnie od niego.-to było w sprawie gwarancji
bankowej-w odniesieniu do stosunków obrotu profesjonalnego.

Zasada

pacta sunt servanda

- umów należy

dotrzymywać. Umowa zawarta z przekroczeniem którejkolwiek z granic umów jest w myśl 58 bezwzględnie nieważna,
chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Pole swobody umów ograniczają także przepisy o niemożliwości świadczenia. Art. 387. § 1. Umowa o świadczenie
niemożliwe jest nieważna.§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a
drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez
to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.-termin przedawnienia 3 lata.

Wyzysk-Art. 388. § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub
niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla
osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość
jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia
należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać
unieważnienia umowy.§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.
Umowa zawarta dla wyzysku jest bezwzględnie nieważna. Jest to wadliwość treści czynności prawnej.

H)Umowa przedwstępna.

66-71 i 73-81 to zasada a teraz od niej wyjątki.



Culpa In contrahendo – wina w kontraktowaniu

-

postępowanie podmiotów w stadiach poprzedzających zawarcie umowy, jeżeli nie doszła ona do skutku- 72.2;
72(1) i 387.2. Ocena zachowań partnerów na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych ,
odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umownego np. 415 .

Umowa przedwstępna- pactum de contrahendo

- jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w

przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej 389.Zawarcie umowy
przyrzeczonej jest świadczeniem. Może mieć charakter jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujący. Przyjęcie przez
sprzedawcę przedpłaty na przyczepę kampingową w wysokości odpowiadającej jej cenie stanowi zawarcie
definitywnej umowy sprzedaży, a nie tylko umowy przedwstępnej (SN)

Umowa ramowa

-twór praktyki gospodarczej-funkcja taka sama jak w umowie przedwstępnej, jednakże umowa

ramowa przystosowana jest do wielokrotnego zawierania określonego rodzaju umów względem niej
wykonawczych. Określa się w niej sposób zawierania umów wykonawczych, pewne elementy ich treści, ale nie na
tyle dookreślone, aby można było uznać, iż spełnia ona wymagania stawiane umowom przedwstępnym, a tym
bardziej umowom definitywnym. Wiele umów ramowych zawiera też zobowiązanie do kontraktowania w przyszłości. Z

Zobowiązania-część ogólna

- 13 -

umowy ramowej nie wynika obowiązek do zawarcia określonej umowy, nakłada ona na strony obowiązek zawierania
w przyszłości umów wykonawczych opatrzony sankcją odszkodowawczą.

Art. 389. § 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa
przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej

Jeżeli umową definitywną jest Np sprzedaż to w umowie przedwstępnej należy określić, co najmniej rzecz i cenę.
Dla jej zawarcia ustawa nie przewiduje formy szczególnej. Nie musi być uwzględniony termin, aczkolwiek
może być. Wtedy jego ewentualny upływ powoduje wymagalność roszczenia uprawnionego i wyznacza początek
biegu terminu przedawnienia.

389§ 2. Jeżeli termin, w ciągu, którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być
zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej.
Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin,
strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od
dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można
żądać jej zawarcia.

Umowa przedwstępna może być zawarta pod warunkiem.

Skutki nie zawarcia umowy-

słabszy

- obowiązek naprawienia szkody,

silniejszy

-nie zawarcie umowy 64-tylko

wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej. Np.
forma szczególna- przeniesienie nieruchomości. Jeszcze możliwe jest z 475- Np. dłużnik nie dopełnił czynności
koniecznych do uzyskania niezbędnego zezwolenia administracyjnego. Roszczenia z umowy przedwstępnej
przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali
żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od
dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

I)Ograniczenia swobody zawierania umów-na logikę









J)Wzorce umów- Art. 384

Właściwe poinformowanie drugiej strony o wzorcu umowy stanowi cel wielu przepisów KC regulujących tę
podstawową przesłankę skuteczności prawnej wzorca. Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego
o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona
nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej wzorce
umowne powinny być doręczane w całości. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób
zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta, nie tyczy to przedsiębiorcy.
Ważne- sprzeczność treści umowy z treścią wzorca nie wpływa na ocenę ważności umowy. Umowa jest
ważna zaś wzorzec w tych miejscach gdzie jest sprzeczny z umową jest bezskuteczny. Konsumentowi należy
doręczyć wzorzec. Zmiana treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego przez wydanie wzorca po raz pierwszy
albo kolejny, dopuszcza jej wyłączenie na podstawie klauzuli modyfikującej, zawartej w umowie lub we wzorcu,
albo na podstawie, szczególnego przepisu prawnego, ale nie może ona naruszać negoita esentialis, nie może mieć
charakteru blankietowego, lecz wskazywać okoliczności uzasadniające zmianę dotychczasowego, albo wydanie
nowego wzorca.

Konflikt wzorców

-tylko między przedsiębiorcami stosującymi różne ustalone przez siebie wzorce,

jeżeli strony zawarły umowę, w takiej sytuacji wiążą je tylko takie postanowienia, które nie są ze sobą sprzeczne.
Art. 385

4

. § 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień

wzorców, które są ze sobą sprzeczne.§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie
zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.

7.Umowy konsumenckie

A)Po jednej stronie przedsiębiorca po drugiej konsument

.

Dwa typy-

1)poszczególne typy umów konsumenckich

- reguły chroniące konsumentów w zakresie sprzedaży

konsumenckiej, kredytu konsumenckiego, usług turystycznych, timesharing-część szczególna;

2) Wszystkie typy

umów konsumenckich bądź znaczna ich część

- niewyróżnianych w zasadzie według ich treści- część ogólna

Zobowiązania-część ogólna

- 14 -

zobowiązań – trzy- niedozwolone postanowienia, umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa,
umowy zawierane na odległość.

B)Niedozwolone postanowienia umowne 385(1)-385(3)

Chodzi tu o klauzule, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Lex specialis wobec 58.2 i .3 . Umowy zawierane z wzorcem
umowy albo i bez niego. Wszystko jest w zasadzie przepisach wiec nie będę się rozpisywał. Ciężar dowodu z reguły
spoczywa na przedsiębiorcy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami zasady współżycia społecznego. Wymagana-
uczciwość, rzetelność, lojalność, fachowość. Jednak to nie wystarczy gdyż musi być jeszcze rażąco naruszony
interes konsumenta.
Postanowienie wzorca umowy rachunku bankowego należy uznać za niedozwolone, jeżeli pozwala bankowi na
sprawdzenie sytuacji finansowej klienta, w tym zasięgnięcie informacji u pracodawcy (SN). Narusza w ten sposób
interes majątkowy i osobisty konsumenta.
Dla ułatwienia podany jest katalog klauzul niedozwolonych w art. 385(3) Odznaczają się one tym, że:
1)

ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy

(1-3 i 21)

2)

przekazują przedsiębiorcy kontrole nad treścią postanowień i wykonaniem umowy

(3-15 i 19-20)

3)

kształtują lub

umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystnie dla konsumenta czas trwania

umowy

(10;14-15;18)

4)

w inny sposób naruszają równowagę kontraktową

(16-17)

W razie wątpliwości umieszczone w 385(3) postanowienia mowne uważa się, iż są niedozwolone. Tak, więc artykuł
ten jest stosowany w ostateczności. Najpierw stosuje się (1) i (2). Jeżeli klauzula zostanie uznana za niedozwoloną
to nie wiąże ona konsumenta. Chyba, że zastosowanie ma art. 58.3.

Kontrola incydentalna

- kontrola treści konkretnego stosunku prawnego. Wykonują ją sądy rozpatrując w

procesie indywidualną sprawę w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego. Orzeczenie sądu wywołuje
skutki wyłącznie dla stron sprawy.

Kontrola abstrakcyjna

-abstrakcyjność kontroli wzorca polega na jego ocenie nie poprzez analizowanie

treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego, lecz samodzielnie- bez względu na to czy znalazł on
zastosowanie w następstwie zawarcia umowy. 479(36)- 479 (45) KPC Powództwo takie może wytoczyć każdy, kto
według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za
niedozwolone żąda się pozwem. 1)Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań
statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.2). Powództwo może ponadto wytoczyć zagraniczna organizacja wpisana na listę
organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca
umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania
uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających
interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę. Powództwo t może
rozpatrzyć tylko Sąd Okręgowy w Warszawie sprawujący funkcję sądu ochrony konkurencji i
konsumentów. W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca
umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Taki wyrok ma skuteczność wobec osób
trzecich. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone
postanowienia wzorca umowy do

rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone

.

Prowadzi go Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Rejestr ten jest jawny. Nie jest
rozstrzygnięte czy wpisanie niedozwolonego wzorca ma skutek tylko w stosunkach z określonym przedsiębiorcą czy
powszechny. Jednak SN stwierdza, że wobec wszystkich przedsiębiorców. (Radwański też tak twierdzi).

C)Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa

Zespół ten odnosi się do zawierania umów różnych typów. Normy te są poza kodeksem, a jednak są normami części
ogólnej! Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności wyrządzonej przez
produkt niebezpieczny. Regulacja ta ma na celu 1)ochronę życia prywatnego człowieka przed agresywnymi i
bezwzględnymi sposobami oferowania usług lub dóbr przez przedsiębiorców.2)Ochronę konsumenta przed
zaskoczeniem go ofertą przedsiębiorcy w sytuacji, gdy nie ma właściwych przesłanek, aby konsument mógł podjąć
decyzję o zawarciu umowy po dojrzałym czasie.3) Zapewnienie konsumentowi identyfikacji przedsiębiorcy
działającego poza swoim lokalem. Ustawa ta odnosi się tylko do umów zawieranych poza lokalem
przedsiębiorstwa. Jeśli bowiem konsument zawrze umowę w lokalu przedsiębiorstwa to należy przyjąć, że jest do

Zobowiązania-część ogólna

- 15 -

tego przygotowany. Przepisy te nie odnoszą się do umów zawieranych przez Internet. Przepisów o
umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów: 1) o
charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do
ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli
konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony
umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od
umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia,
2) sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania
konsumenta,
3) powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do
równowartości 10 EURO,
4) o prace budowlane,
5) dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych,
6) ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,
7) dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych
(usługi inwestycyjne). Jest to katalog wyczerpujący

Art. 1. 1. Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje
przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument
tożsamości. W razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument
potwierdzający swoje umocowanie.

Przedsiębiorca powinien przed zawarciem umowy poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia
od umowy we właściwym terminie, i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego
imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby); obowiązany jest także wręczyć konsumentowi
pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę.

Art. 2. 1. Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania
przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania
tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. 2. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że
konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (

odstępne

). Jeżeli konsument nie został

poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia od umowy, bieg terminu, 10 dni nie rozpoczyna się. W takim
wypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia.
Konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania.
W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich
zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba, że zmiana była
konieczna w granicach zwykłego zarządu. Zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie
czternastu dni. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty
dokonania przedpłaty.

D)Umowy zawierane na odległość- Cd ustawy OchrKonsU

Art.66.2-KC zna tą problematykę a rozwija ją właśnie ta ustawa Art. 6. 1. Umowy zawierane z konsumentem bez
jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności
drukowanego lub elektronicznego formularza zamówienia nie zaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego w
postaci drukowanej lub elektronicznej, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, reklamy w
postaci elektronicznej, katalogu, telefonu, telefaksu, radia, telewizji, automatycznego urządzenia wywołującego,
wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicznej lub innych środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy z
dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204), są umowami na
odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował
swoją działalność. Wyłączeniu podlegają umowy: zawierane z wykorzystaniem automatów, rent, zawarte z
operatorami telekomunikacyjnymi przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych, dotyczące
nieruchomości( z wyłączeniem najmu), sprzedaży z licytacji.
Reżim ochronny ustawy stosuje się tyko częściowo z wyłączeniem art. 9 dotyczącego informacji wstępnej art. 7 o
odstąpieniu od umowy i art. 12 regulującego termin wykonania umowy w stosunku do 1) sprzedaży artykułów
spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do mieszkania lub miejsca pracy konsumenta,
2) świadczenia, w ściśle oznaczonym okresie, usług w zakresie zakwaterowania, transportu, rozrywek, gastronomii; w
wypadku rozrywek na świeżym powietrzu przedsiębiorca może zastrzec także wyłączenie obowiązku zawiadomienia o

Zobowiązania-część ogólna

- 16 -

niemożności spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 12 ust. 2, jednak tylko we wskazanych w umowie
okolicznościach.

Posłużenie się telefonem, wizjofonem, telefaksem, pocztą elektroniczną, automatycznym urządzeniem wywołującym
lub innym środkiem komunikacji elektronicznej w celu złożenia propozycji zawarcia umowy może nastąpić wyłącznie
za uprzednią zgodą konsumenta. Propozycja zawarcia umowy w postaci oferty, zaproszenia do składania ofert lub
zamówień albo do podjęcia rokowań powinna jednoznacznie i w sposób zrozumiały informować o zamiarze zawarcia
umowy przez tego, kto ją składa. Posłużenie się środkami porozumiewania się na odległość w celu złożenia propozycji
zawarcia umowy nie może odbywać się na koszt konsumenta. Postanowienia umowy mogą regulować sytuację
konsumenta tylko korzystniej od regulacji ustawowej, natomiast nie gorzej. Umowę zawartą na czas dłuższy niż rok
poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony.
Art. 11. 1. Umowa nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed
otrzymaniem świadczenia. 2. Umowa powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji,
niepowodujące nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumenta.
Art., 12. 1. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, przedsiębiorca powinien wykonać umowę zawartą na odległość
najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o zawarciu umowy.
2.(odstąpienie), Jeżeli przedsiębiorca nie może spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia
nie jest dostępny, powinien niezwłocznie, najpóźniej jednak w terminie trzydziestu dni od zawarcia umowy,
zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić całą otrzymaną od niego sumę pieniężną. Przedsiębiorca nie ponosi
odpowiedzialności odszkodowawczej. 3. W wypadku, gdy przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu
choćby przejściowej niemożności spełnienia świadczenia o właściwościach zamówionych przez konsumenta,
przedsiębiorca może, jeżeli zawarto takie zastrzeżenie w umowie, zwolnić się z zobowiązania przez spełnienie
świadczenia zastępczego, odpowiadającego tej samej jakości i przeznaczeniu oraz za tę samą cenę lub
wynagrodzenie, informując zarazem konsumenta na piśmie o jego prawie nie przyjęcia tego świadczenia i odstąpienia
od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsiębiorcy. 4. W wypadku, o którym mowa w ust. 3, konsument ma
prawo odstąpić od umowy w sposób i na zasadach określonych w art. 7. Zwrot rzeczy następuje w takim wypadku na
koszt przedsiębiorcy. Konsument może żądać unieważnienia, na koszt przedsiębiorcy, zapłaty dokonanej kartą
płatniczą w razie niewłaściwego wykorzystania tej karty w wykonaniu umowy zawartej na odległość. Nie uchyla to
obowiązku naprawienia konsumentowi poniesionej przez niego szkody.

Odstąpienie przez konsumenta- Art. 7. 1. Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić
bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni, ustalonym
w sposób określony w art. 10 ust. 1. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego
upływem. 2. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej
sumy (odstępne). Art. 10. 1. Termin dziesięciodniowy, w którym konsument może odstąpić od umowy,
liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia. 2. W
razie braku potwierdzenia informacji, o których mowa w art. 9 ust. 1, termin, w którym konsument może odstąpić od
umowy, wynosi trzy miesiące i liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia
jej zawarcia. Jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega
skróceniu do dziesięciu dni od tej daty. 3. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy
zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w wypadkach: 1) świadczenia usług rozpoczętego, za zgodą
konsumenta, przed upływem terminu, o którym mowa w art. 7 ust. 1, 2) dotyczących nagrań audialnych i wizualnych
oraz zapisanych na nośnikach programów komputerowych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego
opakowania, 3) umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na
rynku finansowym, 4) świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego
zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą, 5) świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać
zwrócone lub, których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu,
6) dostarczania prasy, 7) usług w zakresie gier i zakładów wzajemnych.

D)Umowy zawierane na odległość dotyczące usług finansowych

Usługami finansowymi

w rozumieniu ustawy są w szczególności: 1) czynności bankowe, 2) umowy kredytu

konsumenckiego, 3) czynności ubezpieczeniowe, 4) umowy uczestnictwa w: funduszu inwestycyjnym otwartym,
specjalistycznym funduszu inwestycyjnym otwartym, funduszu inwestycyjnym zamkniętym, specjalistycznym funduszu
inwestycyjnym zamkniętym i funduszu inwestycyjnym mieszanym.
2. Przepisów ustawy nie stosuje się do usług polegających na gromadzeniu środków pieniężnych i ich lokowaniu, z
przeznaczeniem na wypłatę członkom otwartego funduszu emerytalnego lub uczestnikom pracowniczego funduszu
emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego

Zobowiązania-część ogólna

- 17 -

Konsument powinien być poinformowany, przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, najpóźniej w chwili
złożenia mu propozycji zawarcia umowy o wszystkim, co istotne, ale dodatkowo o ryzyku związanym z
usługą finansową, możliwości pozasądowego rozstrzygania sporów wynikających z umowy. W wypadku
przekazywania konsumentowi informacji w formie głosowych komunikatów telefonicznych należy tylko poinformować
konsumenta o sposobie uzyskania pełnej informacji. Przed zawarciem umowy lub, gdy umowa jest na życzenie
konsumenta zawierana z zastosowaniem środka porozumiewania się na odległość, który nie pozwala na doręczenie
warunków umowy, niezwłocznie po jej zawarciu, przedsiębiorca jest obowiązany do potwierdzenia konsumentowi na
piśmie lub za pomocą innego statycznego nośnika informacji dostępnego dla konsumenta, w szczególności dyskietki,
CD-ROM-u, DVD informacji .
Art. 16c. 1. Konsument, który zawarł na odległość umowę o usługi finansowe, może od niej odstąpić bez podania
przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie czternastu dni od dnia zawarcia umowy lub od dnia
potwierdzenia informacji, o którym mowa w art. 16b ust. 3, jeżeli jest to termin późniejszy.
W wypadku umów, ubezpieczeniowych, termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzydzieści dni
od dnia poinformowania go o zawarciu umowy lub od dnia potwierdzenia informacji, o którym mowa w art. 16b ust.
3, jeżeli jest to termin późniejszy. Jeżeli przedsiębiorca nie dopełni obowiązków określonych w art. 16b ust. 1-3,
konsument ma prawo odstąpić od umowy w każdym czasie bez konieczności ponoszenia kosztów należnych
przedsiębiorcy. Reszta spraw tak jak wcześniej.

8.Umowy odnoszące się do osób trzecich-393

A)Umowa na rzecz osoby trzeciej- pactum in favorem tertii nie występuje nigdy jako umowa
samodzielna. Stanowi zawsze dodatek, zastrzeżenie modyfikujące albo jakąś inną umowę, albo stosunek obligacyjny
powstały z innego zdarzenia prawnego. Występuje tutaj nie tylko zobowiązanie dłużnika, że będzie świadczył na
rzecz osoby trzeciej, ale, przede wszystkim przyznanie tej osobie prawa do żądania w imieniu własnym i
bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia. Osoba trzecia; wierzyciel-

zastrzegający

; dłużnik-

przyrzekający

. Skrócenie obrotu gospodarczego.

A Jest winy 100 zł C. B kupuje nóż od A za 100zł. A daje nóż i każe B zapłacić 100zł na rzecz C.
Stosunek waluty A-C- W przypadku jego braku i przeniesienia 100 C. A może żądać zwrotu z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia.

Stosunek pokrycia

- B-A –causa dla stosunku zapłaty

Stosunek zapłaty

B-C- C ma prawo do roszczeń

Zastrzeżenie, co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba
trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy
także przeciwko osobie trzeciej.

Zastosowanie-785; 808, 831;908.3;-

B)Umowa o świadczenie przez osobę trzecią

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone
świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi
przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak
zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba, że sprzeciwia się to
umowie lub właściwości świadczenia. (391) Wierzyciel-

beneficjent gwarancji

; dłużnik-

gwarant

. Mówiąc krótko

to osobę trzecią brykają postanowienia stron i nic jej nie robią a tamci muszą martwić się sami. Za wszystko
odpowiada gwarant., ma on facultas alternativa i może zwolnić się spełniając inne świadczenie.
Zastosowanie- 761(7)

C)Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku
świadczenia

Art,. 392. Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku
świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał
spełnienia świadczenia.
Proste A jest winien 100 B a C mówi, że zapłaci za A
Tyle, że jeżeli C nie zapłaci to ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą względem A , ponosi także odpowiedzialność
za szkodę, ale względem A bo B do C nie mają zupełnie nic do siebie.- 55(4); 10.3 KSH; 186KSH; 521.2 KC.

Zobowiązania-część ogólna

- 18 -

9.Czyny niedozwolone

A)Czyny niedozwolone

Czyny niedozwolone

-Jest to grupa zdarzeń deliktów opisanych w KC 415-449. Podmiot odpowiedzialny za

szkodę czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Do przepisów tych stosuje się 361-363 z
pewnymi modyfikacjami. Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest

świadczeniem pierwotnym

w tym stosunku zobowiązaniowym.

Odpowiedzialność za własne czyny oparta jest na

zasadzie winy

Art,. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu

szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją
bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak
również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.
Art. 416. Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.
Przykłady do 415- Sprzedaż rzeczy cudzej, sprzedaż rzeczy oddanej w dozór, sprzedaż rzeczy niebezpiecznej dla życia
i zdrowia- (SN) 415-Formułuje ogólną zasadę odpowiedzialności.- wina- k.k.- czyn, bezprawny, karalny i karygodny
Wyłączenia bezprawności - 1)obrona konieczna-423; 2)SWK-424;3) dozwolona samopomoc-343.2 i 432;4)zgoda
poszkodowanego-lekarz musi poinformować poszkodowanego o ryzyku, a poszkodowany wyrażający zgodę musi być
w pełni świadomy tego, na co się godzi (SN); 5)wykonywanie własnych praw podmiotowych –Wszystko jak w
prawie karnym. Dla przykładu można zajrzeć do kc. Np. 425. 426 Sąd może przyjąć, że małoletni, który ukończył
13 lat jest poczytalny. Zależy wszystko od sprawy. Poczytalność może być ustalona podstawie domniemania
faktycznego, lub na podstawie ogólnego doświadczenia życiowego. Tutaj także dolus directus i dolus eventualis.
Art. 355. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju
(

należyta staranność

).§ 2.

(141)

Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności

gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Artykuł ten odnosi się nie tylko
do odpowiedzialności kontraktowej, ale i do deliktowej (SN). Wzorce- Np. nauczyciel gimnastyki- zarzut
niedbalstwa będzie mu postawiony wtedy, gdy zachowa w sposób odbiegający od modelu wzorcowego. W
przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej w prawie cywilnym celem odpowiedzialności cywilnej jest
rekompensata szkody, a nie działanie wychowawcze na sprawcę.

B) Współsprawstwo i współodpowiedzialność-zasada winy

Art. 441. § 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich
odpowiedzialność jest solidarna.§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto
szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a
zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.§ 3. Ten, kto naprawił
szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda
powstała z winy sprawcy-

Podżeganie, pomocnictwo

- zawsze wina umyślna , świadome skorzystanie z

wyrządzonej drugiemu szkody(będzie o tym za chwile).

Pomocnik

i

podżegacz

jako współsprawcy szkody ponoszą

oni wraz ze sprawcą bezpośrednim solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną przez tego ostatniego szkodę
chociażby nawet żadnej nie osiągnęli z tego korzyści (422 i 441). Odpowiedzialność ich ograniczona jest
tylko do tej szkody, do której powstania nakłaniali lub pomagali. Mogą także ponosić wyłączną odpowiedzialność,
jeżeli sprawcy bezpośredniemu nie można winy przypisać. Np. z powodu niepoczytalności lub niedojrzałości.

Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę
do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej
drugiemu szkody. Odpowiedzialność wyłącznie za czyn własny, bo czyn pojawia się dopiero po wyrządzeniu
szkody przez sprawcę. Odpowiedzialność ta opiera się na winie umyślnej.- Np. paserstwo. Odnoszący korzyść
odpowiada tylko w granicach następstw własnego czynu, a nie za całą szkodę wyrządzoną przez bezpośredniego
sprawcę, w tych granicach jest to odpowiedzialność solidarna ze sprawcą bezpośrednim. Np. A świadomie
kupuje od złodzieja B 50 kg węgla, tyle, że B wcześniej ukradł 1000 kg . A odpowiada solidarnie z B za 50 kg.
Ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym. Domniemuje się, iż naruszenia zostały dokonane bezprawnie.

C)Wina anonimowa-bezimienna- zasada ryzyka

Wina anonimowa-bezimienna

- pozwala przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, iż szkoda została

wyrządzona przez niezidentyfikowaną osobę fizyczną działającą w strukturze organizacyjnej danej osoby
prawnej . – twór judykatury 416 i 430

Zobowiązania-część ogólna

- 19 -

D)Odpowiedzialność za cudze czyny-zasada winy i zasada słuszności

Zawiniony czyn człowieka może polegać również na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim obowiązku nadzoru
nad inną osobą, która w następstwie tego wyrządziła komuś szkodę. W przypadku takim zobowiązany do
nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie, z tym zastrzeżeniem, że cudzy czyn, jakim
jest zachowanie się podopiecznego stanowi bezpośrednią przyczynę szkody. Jest ciężkim dla
pokrzywdzonego udowodnienie relacji między obowiązanym do nadzoru a podopiecznym. W związku z tym bardzo
rzadko udaje się wygrać takie sprawy, na szczęście poszkodowany ma prawo dochodzenia odszkodowania od
bezpośredniego sprawcy, ponieważ osoba zobowiązana do nadzoru jest tylko ewentualnym współsprawcą,
odpowiedzialnym solidarnie.

Natomiast, jeżeli sprawcy nie można przypisać winy, bo Np. jest niepełnoletni to można dochodzić odszkodowania od
sprawującego nadzór lub wyjątkowo od sprawcy. 425;426;427-
Odpowiedzialność ta oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru, lub sprawującej nadzór. Jednakże ustawa,
chroniąc interesy poszkodowanego, ułatwia mu dochodzenie odszkodowania od osoby zobowiązanej przez
ustanowienie w art. 427 dwóch korzystnych dla poszkodowanego domniemań prawnych. 1)co do winy w
nadzorze, 2)co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej
do nadzoru a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej . Nauczyciel odpowiada za szkodę
wyrządzoną przez jednego ucznia drugiemu uczniowi (SN).

Odpowiedzialność sprawcy- Art. 428 można uruchomić wtedy, gdy poszkodowany nie ma zapewnionego
naprawienia szkody tj., gdy zostanie obalone domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku
przyczynowego; jeżeli ściągnięcie odszkodowania jest niemożliwe lub bardzo utrudnione i jeżeli brak jest osób
zobowiązanych do nadzoru. Artykuł ten jest oparty na

zasadzie słuszności

.

E)Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej
osobie-zasada winy i zasada ryzyka

Występuje w dwóch przypadkach, w których wspólne są 3 elementy 1)powierzający czynność ponosi
odpowiedzialność2) za cudzy czyn, a mianowicie za działanie osoby, której powierzył czynność,3)jeżeli
czynność ta wyrządziła skodę osobie trzeciej.

a)Odpowiedzialność a szkodę wyrządzoną przez samego wykonawcę. 429- ustawodawca obciąża
powierzającego czynność odpowiedzialnością jedynie za dokonanie właściwego wyboru wykonawcy.
Powierzający czynność powinien dokonać wyboru starannie w trosce o to, aby wykonawca nie wyrządził osobom
trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialność oparta jest na winie w
wyborze.429-konstruuje domniemanie tej winy. Szkoda musi być wyrządzona w funkcjonalnym związku z
powierzeniem czynności (przy wykonaniu). Jeżeli kasjer w banku nas okradnie to bank za to nie odpowiada, bo kasjer
wykonał tę czynność przy sposobności, przepisy 415 i 471 są w tym przypadku podstawami ewentualnej
odpowiedzialności banku w tej sytuacji-, SN. ;429 może być obalone, jeżeli wykażemy, że osoba, którą wybraliśmy
trudni się daną dziedziną zawodowo (profesjonalista).

b)Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego. 430-bardzo surowa oparta na zasadzie
ryzyka odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego. Zwierzchnik odpowiada za
wszelkie wyrządzone przez podwładnego osobom trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonych przez niego mu
czynności i z jego winy. Zawinić ma podwładny. Z uwagi na to, że odpowiedzialność zwierzchnika uzależniona jest
od odpowiedzialności bezpośredniego wykonawcy, z reguły obaj ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec
poszkodowanego. Wyjątki wprowadził kodeks pracy otóż art.120 KP- w razie wyrządzenia przez pracownika przy
wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej zobowiązany do jej naprawienia jest
wyłącznie pracodawca. Natomiast wobec pracodawcy pracownik odpowiada tylko w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia. 119KP.

F)Odpowiedzialność organów władzy publicznej-zasada ryzyka

Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy
publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba
prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Np. NBP, proboszcz parafii § 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu
władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie

Zobowiązania-część ogólna

- 20 -

prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka
samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Występuje tu zasada ryzyka i odpowiedzialności solidarnej. (TK) w pojęciu władzy publicznej mieszczą się
także inne instytucje niż państwowe lub samorządowe, o ile wykonują funkcje władzy publicznej w wyniku
powierzenia czy przekazania im tych funkcji przez organ władzy państwowej lub samorządowej.

Poszkodowany

417-417(1)-brak definicji, zgodnie z tym może nim być każdy podmiot prawa cywilnego-

oparte na konstytucji .
Podmioty wskazane w 417 ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za działanie własne a nie za cudze.
Podstawowe znaczenie ma ustalenie czy działanie organu władzy państwowej związane jest z realizacją jego
prerogatyw(TK). Bezpośredni sprawca musi występować w roli wykonawcy władzy publicznej. Może to być
organ , osoba zatrudniona, a nawet osoby wezwane przez organy władzy publicznej do współdziałania w określonej
czynności. Nie trzeba identyfikować sprawcy, wystarczy dowód, że szkoda niewątpliwie powstała w skutek działania
jakiejś niezidentyfikowanej osoby, wykonującej władzę publiczną. Nie odwołujemy się, dlatego do konstrukcji winy
anonimowej. Szkoda musi powstać przy wykonywaniu władzy publicznej- ważna przesłanka(imperium) nie odnosi
się do działań w sferze gospodarczej. Mogą to być również czynności faktyczne- pobicie więźnia przez straż
więzienną, pobicie obywateli przez policję, szkody poniesione w następstwie ćwiczeń wojskowych.
Wyrządzenie szkody przez organy władzy państwowej w sferze nieobjętej zakresem władzy publicznej
odpowiadają one na ogólnych zasadach prawa cywilnego -416;427;435;436 i inne. Kolejną ważną przesłanką jest
to, że wyrządzona szkoda musi być niezgodna z prawem- nie wchodzą w to dobre obyczaje i zasady współżycia
społecznego. Nie jest tu wymagane ustalenie winy w sensie subiektywnym-najważniejsze. (zasada ryzyka)- jest tu
spór w doktrynie o to by wprowadzić zasadę bezprawności.
Wg 361 podmioty ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania, którego
szkoda wynikła (adekwatny związek przyczynowy), a naprawienie szkody obejmuje straty- damnum emergens
oraz utracone korzyści lucrum cessans, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Ponadto poszkodowany może żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadkach wskazanych w
ustawie a w szczególności w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia itd. (445 i 448).

G)Odpowiedzialność za szkody wyrządzoną wydaniem albo nie wydaniem
aktu normatywnego, orzeczenia lub decyzji-zasada słuszności

417(1)Występować tu musi obiektywna niezgodność normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą
oraz szkoda i związek przyczynowy.Akt normatywny ma być niezgodny z konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą. Roszczenie uzależnione jest od uprzedniego stwierdzenia owej niezgodności we
właściwym postępowaniu- chodzi o Trybunał Konstytucyjny (188 konst i 190).

Orzeczenia Europejskiego

Trybunału Sprawiedliwości

są ponad orzeczeniami Trybunałów europejskich Ważnym jest, że wymóg przesądów

nie odnosi się do przypadków niezgodności prawa polskiego z prawem wspólnotowym. Do orzekania w sprawie
niezgodności norm prawa miejscowego- (SA). Pozwanym powinien być podmiot, który wydał zakwestionowaną
normę prawną. Jeżeli chodzi o prawo miejscowe, to niewątpliwie jest nim właściwa jednostka samorządu
terytorialnego, natomiast za wydanie normy stanowionej przez organy państwowe odpowiada Skarb Państwa-
konkretnie w procesie Prokuratoria Generalna, natomiast, jeżeli idzie o rozporządzenie to w imieniu SP w procesie
uczestniczy dany organ, który je wydał, a w jego zastępstwie może być Prokuratoria Generalna.

417(1).2- odpowiedzialność odszkodowawcza związana z wyrządzeniem szkody przez wydanie
niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Akt ma być niezgodny z
prawem. Uzależnienie odszkodowania od

przedsądu

. Jeżeli akt wydano w oparciu o akt prawny niezgodny z

prawem to tak jak wyżej. Tyle, że taki przypadek jest podstawą do wznowienia w danej dziedzinie postępowania i
wydania nowego aktu ze skutkiem ex tunc. Natomiast, jeżeli decyzja jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż
wadliwa podstawa prawna, kompetencja w tym zakresie należy wyłącznie do sądów. Przedsądy- decyzje
administracyjne- SA, wyroki-431(1)-424(12) KPC + skarga kasacyjna+ orzeczenie- SN. Nie można zaskarżać
orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną i orzeczeń SN. Odpowiedzialność organy mogą ponosić
także za szkodę wyrządzoną nie wydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy organ był obowiązany do wydania, chodzi tu
zwłaszcza o przewlekłość postępowań. Przewlekłym jest postępowanie, które trwa dłużej niż jest to
konieczne do rozstrzygnięcia lub załatwienia sprawy. Dz.U. Nr 179. poz. 1843- Ustawa ta porusza dokładnie
ową tematykę.

Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania
przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o

Zobowiązania-część ogólna

- 21 -

naprawienie szkody. Jest to odpowiedzialność za zaniechania legislacyjne. Musi tu być określony termin, w
jakim ma być wydana ustawa, rozporządzenie lub akt prawa miejscowego.

H)Naprawienie szkody na zasadach słuszności- odszkodowanie i
zadośćuczynienie

.

Przepis 417(2) przewiduje naprawienie skody, która jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób
zgodny z prawem , w sytuacji jednak, gdy byłoby niesłuszne, aby skutki wyrządzenia szkody obciążały jedynie
poszkodowanego. Taką właśnie odpowiedzialność kwalifikuje się w nauce jako opartą na zasadzie słuszności.
Art. 417

2

.

(172)

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na

osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego
ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Szkoda musi być na osobie a nie jak wcześniej na mieniu 444. W takim przypadku poszkodowany może żądać nie
tylko naprawienia szkody majątkowej, ale także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (445) i
alternatywnie (448). 417(2) Obejmuje także osobę trzecią, jeżeli w następstwie śmierci bezpośrednio
poszkodowanego utraciła ona żywiciela.

Uregulowania odrębne od 417;417(1);417(2)-Art. 421.Przepisów art. 417, art. 417

1

i art. 417

2

nie stosuje

się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w
przepisach szczególnych.

I)Odpowiedzialność za zwierzęta-zasada winy i zasada słuszności

Art. 431. § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie
szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani
osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.

Chodzi tu nie tylko o zwierzęta domowe ale i dzikie przebywające pod pieczą człowieka. Niekoniecznie człowiek musi
być jego właścicielem, może mieć inne prawa do niego. Przepis ten nie odnosi się do zwierząt żyjących w stanie
wolnym, mówi o nich prawo łowieckie.Pł. Art. 46. 1. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany
jest do wynagradzania szkód wyrządzonych:1) w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i
sarny, 2) przy wykonywaniu polowania. Pł.Art. 50. 1. Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez
zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. Oraz wg ustawy o ochronie przyrody Art. 126. 1. Skarb Państwa
odpowiada za szkody wyrządzone przez: 1) żubry - w uprawach, płodach rolnych lub w gospodarstwie leśnym;2)
wilki - w pogłowiu zwierząt gospodarskich;3) rysie - w pogłowiu zwierząt gospodarskich;4) niedźwiedzie - w
pasiekach, w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz w uprawach rolnych;5) bobry - w gospodarstwie rolnym, leśnym
lub rybackim. Ponadto Skarb Państwa odpowiada za zaniedbania w zakresie ochrony człowieka przed grożącym mu
niebezpieczeństwem ze strony tych zwierząt (SN).
Odpowiedzialność na podstawie 431.1 opiera się na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby która chowa
zwierzę lub się nim posługuje. Odpowiedzialność ta ogranicza się do szkód które wynikły w związku przyczynowym z
naturalnymi zachowaniami się zwierzęcia. Nie odpowiada on za reakcje spowodowane przez poszkodowanego. Jeżeli
sam natomiast pokieruje zachowaniem zwierzęcia aby wyrządziło ono komuś szkodę Np psem to odpowiada za
własny czyn zawiniony 415.
431. § 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według
przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego
naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego
i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.-oparte na zasadzie słuszności, Np.
wtedy gdy chowający zwierze okazał się osobą niepoczytalną , albo szkoda została wyrządzona w skutek
nieszczęśliwego wypadku, mimo starannego nadzoru nad zwierzęciem.

Samopomoc

- zastaw ex lege-

Art. 432. § 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest
potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje
ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania
zwierzęcia.

Zobowiązania-część ogólna

- 22 -

J)Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu-
zasada ryzyka

Art. 433. Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia
jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo
wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec. Chodzi tu o każdą osobę która faktycznie włada
wyodrębnionym pomieszczeniem. Nawet mieszkaniec stałego hotelu pracowniczego, jeżeli natomiast przedmiot
wypadł z pomieszczenia dostępnego dla wszystkich mieszkańców hotelu-odpowiada podmiot prowadzący hotel (SN).
Jeżeli pomieszczenie łącznie zajmuje kilka osób ich odpowiedzialność jest solidarna 441. Zajmujący pomieszczenie
ponosi odpowiedzialność za zalanie pomieszczenia niżej położonego(Radwański) , inaczej (SN). Przed



odpowiedzialnością można się uchronić jeżeli udowodnimy iż(ważne są to okoliczności egzoneracyjne powtarzające się
często przy zasadzie ryzyka)przyczyną była siła wyższa (trzęsienie ziemi), wyłączna wina poszkodowanego
(złodziej wdzierający się na drabinie do cudzego mieszkania potrącił doniczkę)l wyłączna wina osoby trzeciej
(przykład z złodziejem ale doniczka spadła na głowę przechodnia).

K)Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej
części-zasada ryzyka

Art. 434. Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest
samoistny posiadacz budowli(osoba fizyczna lub prawna która włada nią jak właściciel),chyba że (ograniczenie
zasady ryzyka) zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w

należytym stanie, ani z wady w budowie. Przepis ten konstruuje

domniemanie prawne

iż te właśnie

zdarzenia stały się przyczyną

L)Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody-zasada ryzyka

Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo (zakład nie zawsze służy do realizacji celów
gospodarczych, a przedsiębiorstwo zawsze[przez to jest przedsiębiorstwem]) lub zakład wprawiany w ruch za pomocą
sił przyrody, które wykorzystywane byłyby chociażby elementarnie (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.)
ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch
przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że (ograniczenia) szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z
winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Chodzi tu głównie o
przedsiębiorstwa wytwórcze, wydobywcze i transportowe, ale już nie gospodarstwa rolne lub fermy
hodowlane itp. (SN)
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki
wybuchowe albo posługujących się takimi środkami. (kamieniołom)
PKP odpowiada za poślizgnięcie się pasażera na oblodzonym peronie, pomimo że pociągu nie ma na stacji;
Przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej odpowiada jeżeli pasażer tramwaju lub autobusu upadł wchodząc do
stojącego pojazdu, posiadacz parowego młyna odpowiada za szkodę powstałą przy wyładowywaniu ziarna, mimo że
nie stosowano przy tym żadnych urządzeń mechanicznych.(SN)


Art. 436. § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz
mechanicznego środka komunikacji(wyłączenie dzierżycieli) poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże
gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz
zależny. Jeżeli zdarzyłoby się iż nasz samochód prowadzi kierowca lub, członek rodziny (dzierżyciel) i doprowadza on
do wypadku to odpowiadamy z dzierżycielem solidarnie na gruncie 436 i 415. Przypominam kim jest dzierżyciel-
dzierżyciel włada rzeczą w imieniu innej osoby, a nie dla siebie, jak to jest w przypadku posiadacza samoistnego czy
zależnego. Dzierżenie, w przeciwieństwie do posiadania, nie korzysta z ochrony sądowej. Dzierżycielami są na
przykład rodzice sprawujący zarząd rzeczami wchodzącymi w skład majątku dziecka, przechowawca sprawujący
pieczę nad przechowywanymi rzeczami, przewoźnik działający w ramach umowy przewozu rzeczy. Takim środkiem
komunikacji jak w tym artykule jest wszystko to co ma jakikolwiek silnik.
SN uznał iż samochód pozostający na drodze publicznej po kolizji z innym pojazdem jest w ruchu.

.§ 2.(Uchylenie zasady ryzyka) W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za
pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach
ogólnych-415. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których

Zobowiązania-część ogólna

- 23 -

przewożą z grzeczności. Nie jest takim przewozem bezpłatny przewóz pracowników przez pracodawcę lub przewóz
dzieci do szkoły(Radwański).
Unieruchomiony na przejeździe kolejowym na skutek awarii ciągnik znajduje się w ruchu (SN)

Istotą zasady ryzyka jest to że dowód braku winy nie prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności

Przewidziana w art. 335 i 336 odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie wyłącza zastosowania ogólnych zasad
odpowiedzialności za czyny własne 415,416 lub cudze 417,427,429,430. Jeżeli przy zastosowaniu tych zasad
odpowiedzialność za szkodę ponosi więcej osób, odpowiadają one wobec poszkodowanego solidarnie 441.

Wyłączenia-Art. 437. Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch
artykułach poprzedzających.
1)Odpowiedzialność z 335 i 336 jest ograniczona wobec ich pracowników 237 KP
2)Konwencje międzynarodowe-zwłaszcza w zakresie przewozów-w szczególny sposób określają
przesłanki i wysokość odszkodowania
3)Szkoda jądrowa-prawo atomowe

Ubezpieczenie OC- obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane
ruchem pojazdów. Reszta ubezpieczeń ma charakter dobrowolny, są to ubezpieczenia od innych szkód Np. od
skutków uszkodzenia, zniszczenia i kradzieży-autocasco (AC); ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków
powstałych z ruchu pojazdów mechanicznych (NW).
Jeżeli nie można ustalić sprawcy szkody ani danych pojazdu, którego ruch spowodował szkodę, oraz gdy jego
posiadacz, nie był ubezpieczony, należne odszkodowanie za szkodę na osobie wypłaca poszkodowanemu
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Jeżeli posiadacz pojazdu był nieubezpieczony lecz został
zidentyfikowany, fundusz wypłaca także odszkodowanie za szkodę na mieniu.

N)Obowiązek zapobieżenia szkodzie

Art. 439. Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad
ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub
innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do
odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie-reguła to
364.
Źródłem zagrożenia zawsze musi być czyjeś zachowanie, obiektywnie bezprawne.
Art. 438. Kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa
przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać naprawienia poniesionych strat w
odpowiednim stosunku od osób, które z tego odniosły korzyść.
Np. strażak rozbiera płot X żeby zrobić tamę chroniącą dom Y. X ma roszczenie nie do strażaka ale do Y
757 i 142.

O)Miarkowanie odszkodowania

Art.361-362. Odstępstwo od zasady Art. 440. W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku
naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy
poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady
współżycia społecznego. Praktyczna doniosłość wspomnianej instytucji jest znikoma. Przepis ten odnosi się tylko
do stosunków między osobami fizycznymi.

P)Współodpowiedzialność kilku osób

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest
solidarna. 441.1. – por 366 i 369. Przesłanki odpowiedzialności –441. § 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania
lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części
zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do
powstania szkody.§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne
roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy. Wymagane jest tutaj aby kilka osób ponosiło
odpowiedzialność z czynów niedozwolonych umieszczonych w tytule VI (więc wszystko co wcześniej). Jednakże mogą
to być także osoby odpowiedzialne na podstawie różnych zasad, oraz w związku z różnymi zdarzeniami. Np. W razie
wypadku samochodowego będzie to posiadacz odpowiedzialny na zasadzie ryzyka i a kierowca na zasadzie winy,

Zobowiązania-część ogólna

- 24 -

lub ponadto jeszcze Skarb Państwa z racji niewłaściwego utrzymania drogi; także dwa różne przedsiębiorstwa
zatruwające swymi wyziewami ten sam teren.
Rezultatem czynu niedozwolonego lub czynów niedozwolonych jest jedna szkoda majątkowa lub niemajątkowa. Np.
Szajka przestępcza przywłaszczyła określoną sumę pieniężną. Za zabite przez ruch samochodu zwierzę odpowiada
posiadacz pojazdu, a ponadto także kierowca który w wypadku zawinił.
Między zdarzeniami, z którymi ustawa łączy odpowiedzialność kilku osób a jedną szkodą musi istnieć adekwatny
związek przyczynowy. (SN) Jeżeli po ugaszeniu pożaru wybucha po pewnym czasie nowy pożar przez nienależyte
zabezpieczenie budynku przez straż pożarną w czasie gaszenia pierwszego pożaru, sprawca pierwszego pożaru nie
odpowiada za szkody wyrządzone drugim pożarem.

Roszczenia regresowe

-441.2 i 3 uchylają w tej mierze zastosowanie reguł ogólnych zawartych w art. 376.

Są to roszczenia odszkodowawcze a nie zwrotne w rozumowaniu 376. 441.2- Ogólna reguła ustalania wysokości
roszczeń regresowych. Zgodnie z nią należy brać pod uwagę różne okoliczności, a zwłaszcza winę danej osoby oraz
stopień w jakim przyczyniła się do powstania szkody. Sytuację majątkową należy oceniać według stanu z chwili
orzekania o roszczeniu zwrotnym a nie w chwili wyrządzenia szkody (SN). Ogólną regułę 441.2 modyfikuje 441.3
dla przypadków gdy ktoś odpowiada za czyn zawiniony innej osoby. NP. Zwierzchnik odpowiada za podwładnego. Na
podstawie 441.3 SN uznał że kasie chorych oraz publicznemu samodzielnemu zespołowi opieki zdrowotnej nie
przysługuje w stosunku do sprawcy szkody, wyrządzonej czynem niedozwolonym roszczenie o zwrot poniesionych
przez nich kosztów leczenia.

R)Szkoda na osobie

Obejmuje wyłącznie uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia a także
naruszenia innych dóbr osobistych człowieka. Uszczerbki te mogą przybierać postać zarówno szkody majątkowej jak i
nie majątkowej (krzywdy 445 a 448). Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania
rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić
koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy
obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do
potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas
prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym
zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady
współżycia społecznego.§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne
odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. (SN) Czyn
niedozwolony skierowany przeciwko kobiecie ciężarnej który spowodował zmiany w normalnym rozwoju płodu i
kalectwo dziecka, wyrządza szkodę dziecku i jeżeli urodzi się ono żywe jest uprawnione do żądania
odszkodowania. Art. 449. Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już
wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.
Odszkodowanie przysługuje osobie bezpośrednio poszkodowanej czynem niedozwolonym. Dotyczy to także
przypadków gdy koszty leczenia ponosi osoba trzecia, Np. rodzice poszkodowanego (SN). Umiejscowienie przepisów
o szkodzie na osobie w tytule VI wskazuje zarazem na to że znajdują one zastosowanie wówczas gdy
odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się na podstawie deliktowej, a nie kontraktowej. (SN) W sprawie o
naprawienie szkody wyrządzonej wadliwym wykonaniem sprzętu ortopedycznego- protez nóg. SN stwierdził że
nienależyte wykonanie umowy może stanowić jednocześnie czyn niedozwolony i powodować konieczność zasądzenia
odszkodowania rekompensującego straty materialne, jak i zadośćuczynienie za straty fizyczne i psychiczne. Podstawą
skutecznego dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego wobec zakładu opieki zdrowotnej, są wyłącznie przepisy o
odpowiedzialności kontraktowej. Problem ten jest również widoczny w przypadku szkód wyrządzonych przez
touroperatorów



-. Art. 471. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub

nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem
okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Majątkowa szkoda na osobie-naprawienie majątkowej szkody na osobie uregulowane zostało swoiście tylko w
odniesieniu do dwóch typów przypadków- uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia lub śmierci
człowieka. Uszkodzenie ciała-Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie
szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia
szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także
sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Do kosztów zalicza się koszty transportu chorego a
także dojazdu osób bliskich, odwiedzających chorego, koszty opieki lekarskiej i pielęgnacji łącznie ze specjalnym
odżywianiem, koszty nabycia aparatury usprawniającej inwalidów, koszty przyuczenia do nowego zawodu oraz
utracony zarobek. (SN) Zasądzenie odszkodowania nie wyłącza równoczesnego ustalenia odpowiedzialności

Zobowiązania-część ogólna

- 25 -

poszkodowanego za szkodę mogącą powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia. (SN) Jeżeli obywatel korzysta z
bezpłatnego leczenia publicznego roszczenie o zwrot lub wyłożenie z góry kosztów leczenia uzasadnione jest jedynie
w takim zakresie w jakim, z przyczyn usprawiedliwionych koszty te wykraczają poza świadczenia objęte
zabezpieczeniem społecznym.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli
zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od
zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Wspomniane następstwa muszą mieć charakter trwały, co
nie znaczy że nie odwracalny. § 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić,
poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. Rzadko się go stosuje z uwagi na dopuszczalność zmiany
wysokości renty w razie stosunków. Art. 447. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać
mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy
poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego
zawodu. Kodeks zobowiązań stanowił że jednorazowe świadczenie nie powinno przekroczyć 10 letniej wartości renty,
wskazówka ta dzisiaj może być przydatna.

Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego,
zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.§ 2. Osoba,
względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do
naprawienia szkody renty(renta obligatoryjna) obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do
możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego.
Takiej samej renty(renta fakultatywna) mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale
dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia
społecznego.§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne
odszkodowanie(jednorazowe, służy wyłącznie naprawieniu szkód majątkowych), jeżeli wskutek jego
śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Ogólna reguła mówi iż odszkodowanie
przysługuje jedynie osobie która bezpośrednio poniosła szkodę w następstwie określonego zdarzenia, jednak artykuł
ten przewiduje wyjątki od zasady- 446.2 . Śmierć małoletniego dziecka może stanowić przyczynę znacznego
pogorszenia sytuacji życiowej rodziców, gdy ich cierpienia psychiczne osłabiły aktywność życiową , powodując utratę
możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości lub konieczność niekorzystnego ograniczenia planów życiowych
(SN). (SN) Sąd obowiązany jest określając wysokość odszkodowania wziąć pod uwagę różnicę między stanem w
jakim znaleźli się członkowie rodziny zmarłego po jego śmierci, a przewidywanym stanem materialnym, gdyby zmarły
żył; natomiast sąd nie uwzględnia cierpień i krzywdy moralnej bliskich zmarłego. Odszkodowanie z 446.3 może
występować spokojnie obok renty, a ponadto jest dziedziczne (roszczenie).

S)Krzywda

Art. 448.

(182)

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste(wszelkie dobra)

zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego
żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków
potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego nie pozbawia
pokrzywdzonego innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. 24.1.zd.3. Naruszenie musi być
bezprawne i zawinione. Zadośćuczynienia może żądać każdy kto bezpośrednio został pokrzywdzony. Wysokość
zadośćuczynienia zależy przede wszystkim od wielkości doznanej krzywdy.
Relacja między 445 a 448- Art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może
przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.§ 2.

(180)

Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą
podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.§ 3. Roszczenie o
zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo
zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
1.uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia-można żądać z tego stanu zadośćuczynienia pieniężnego od osoby
odpowiedzialnej na jakiejkolwiek zasadzie-podróżny który złamał rękę w wypadku kolejowym, może domagać się na
zasadzie ryzyka nie tylko wyrównania szkody majątkowej, ale również zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę .2. pozbawienie człowieka wolności-czyn zawiniony, lub czyn bezprawny, lecz niezawiniony, 3.skłonienie
kogokolwiek do poddania się czynowi nierządnemu-wina umyślna. Jedna z teorii(do niej przychyla się Radwański)
mówi że 445 jest regulacją szczególną wobec ogólnej normy 448. Szczególność ta wyraża się w tym że podstawę
zastosowania 448 wiążę z zasadą winy. Natomiast unormowanie integralności fizycznej oraz wolności w myśl 445-
dopuszcza roszczenie o zadośćuczynienie na innych zasadach. Lex specialis derogat lex generalis. Mówiąc krótko do
445 można pozwolić na uzupełniające stosowanie ogólnych postanowień art. 448 . W każdym stanie faktycznym

Zobowiązania-część ogólna

- 26 -

określonym w 445 pokrzywdzony może żądać zadośćuczynienia nie tylko dla siebie ale także
alternatywnie dla innego podmiotu realizującego wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny.
Art. 449. Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały
uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.

T)Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych

Wiadomo co do zasady 117 i 118, ale 442. § 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o
naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez
względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jeżeli
kierujący pojazdem spowodował szkodę czynem będącym przestępstwem to roszczenie o naprawienie szkody ulega
przedawnieniu z upływem 10 lat licząc od daty przestępstwa. Nie dotyczy ten okres przedawnienia posiadacza
pojazdu, który ponosi solidarnie z kierowcą odpowiedzialność, jeżeli nie jest to odpowiedzialność za cudzy czyn(SN)
Jeżeli szkoda wynika z innych zdarzeń, uzasadniających odpowiedzialność deliktową- a w szczególności z zawinionych
zachowań sprawcy, nieprzybierających postaci zbrodni lub występku, oraz ze zdarzeń uzasadniających
odpowiedzialność opartą na ryzyku lub słuszności- wówczas roszczenia ulegają przedawnieniu po upływie 3 lat; Bieg
tego terminu liczy się od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej
naprawienia, a tempore scientiae; natomiast nie jest konieczne aby poszkodowany znał już wtedy rozmiar szkody
(SN). Jednakże i w tych przypadkach roszczenia przedawniają się najpóźniej z upływem 10 lat od dnia w którym
nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę art. 442.1. A więc tu granicznym okresem jest termin 10 lat, liczone jednak
a tempore facti (SN).

U)Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny-odpowiedzialność deliktowo-
kontraktowa- Tytuł VI- zasada ryzyka.

Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą. Niebezpieczny jest produkt
niezapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu. O tym, czy
produkt jest bezpieczny, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób
zaprezentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o właściwościach produktu. Produkt nie może
być uznany za niezapewniający bezpieczeństwa tylko dlatego, że później wprowadzono do obrotu podobny produkt
ulepszony. Producent odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez swój produkt. Art. 449

5

. § 1. Wytwórca

materiału, surowca albo części składowej produktu odpowiada tak jak producent, chyba że wyłączną przyczyną
szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta.§ 2. Kto przez umieszczenie na produkcie
swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego podaje się za producenta, odpowiada jak
producent. Tak samo odpowiada ten, kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu krajowego w
zakresie swojej działalności gospodarczej (importer).§ 3. Producent oraz osoby wymienione w paragrafach
poprzedzających odpowiadają solidarnie .Odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka- opiera się ona na założeniu
że ten kto z działalności gospodarczej odnosi korzyści, powinien ponosić także ryzyko niebezpieczeństw z tym
związanych dla innych i odpowiadać za skody stąd wynikłe, mimo że są one przez niego niezawinione. Tak więc
producent nie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, jeżeli produktu nie wprowadził do
obrotu albo gdy wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej.
Producent nie odpowiada również wtedy, gdy właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go
do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie. Nie odpowiada on także wtedy, gdy
nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili
wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te wynikały z zastosowania przepisów prawa.
Odpowiedzialność -444 i 445 albo 449(7) Art. 449

7

. § 1. Odszkodowanie za szkodę na mieniu nie obejmuje

uszkodzenia samego produktu ani korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z jego
używaniem.§ 2. Odszkodowanie na podstawie art. 449

1

nie przysługuje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty

będącej równowartością 500 EURO. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny
ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu
należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym
wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu. Odpowiedzialności
za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć. Może się zdarzyć że
odpowiedzialność za tę samą szkodę będą nie tylko osoby wskazane, w omawianej tu instytucji a więc na podstawie
przepisów tytułu VI księgi III KC, ale także inne osoby- w szczególności odpowiedzialne na podstawie przepisów o
czynach niedozwolonych Np. Producent samochodu niemającego cech produktu bezpiecznego oraz mechanik który
niestarannie dokonał jego przeglądu i odpowiada dlatego na podstawie art.415 w przypadku takim odpowiadają oni

Zobowiązania-część ogólna

- 27 -

solidarnie wobec poszkodowanego art. 449(6). Natomiast roszczenia regresowe między nimi regulują przepisy art.
441.

10.Bezpodstawne wzbogacenie

A). Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do
wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Przesłanki-wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek między wzbogaceniem a
zubożeniem, bezpodstawność wzbogacenia.

Wzbogacenie

- może polegać nie tylko na powiększeniu aktywów

majątku, ale także na zmniejszeniu jego pasywów lub oszczędzeniu wydatków. Dominuje pogląd że także posiadanie
w dobrej wierze może być traktowane jako nabycie wartości majątkowych. Wiedza ani wola osoby wzbogaconej nie
mają znaczenia.

Zubożenie

-podobnie jak wzbogacenie musi przybrać postać majątkową, może ono polegać także na

nieodpłatnym świadczeniu usług przez zubożonego lub naruszeniu przysługujących mu praw. Może polegać na
wykonaniu cudzego zobowiązania, jeżeli zubożały działa w błędnym przeświadczeniu że spełnia własne zobowiązanie.
Gdyby bowiem działał w świadomie w cudzym interesie to stosowalibyśmy przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez
zlecenia. Do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie a z drugiej strony wzbogacenie należą w
szczególności:1)działanie samego zubożonego-budowa na cudzym gruncie z własnych materiałów 2)działanie
wzbogaconego-budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów; 3)działanie osoby trzeciej-Sprzedaż przez
komornika rzeczy nienależącej do dłużnika, zapłata cudzego długu (SN) ; 4)zdarzenie niebędące działaniem ludzkim-
nurt rzeki przesuwa część gruntu między sąsiadami. Nie jest bezpodstawnie wzbogaconym ten kto nabył własność
rzeczy przez zasiedzenie lub Skarb Państwa który uzyskał własność przez wywłaszczenie, oraz użytkownik budynku
przez niego odbudowanego którego zakres uprawnień z tego tytułu został ustawą określony. Nie jest bezpodstawnie
wzbogaconym także niesolidny dłużnik , przeciwko któremu roszczenie wierzyciela się przedawniło. Świadczenie jest
nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której
świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli
czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.10.2-
nienależne świadczenie-składniki-
1)brak zobowiązania(condictio indebiti ) Chodzi tu o sytuację gdy świadczący w chwili spełnienia świadczenia
nie był względem odbiorcy w ogóle zobowiązany, albo świadczył ponad swoje zobowiązanie. Był przy tym w błędzie
sądząc że spełnione świadczenie się należy Np. Pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy podmiotu, który nie był
wierzycielem; świadczenie spadkobiercy w błędnym przekonaniu że spadkodawca, po którym odziedziczył spadek nie
zapłacił długu; jeżeli bezpodstawnie ustalona została wysokość kosztów eksploatacji oraz remontów domów gdy
zapłacono powyżej ustalonej ceny lub należnych odsetek (SN)
2)odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finta)-Świadczenie jest nienależne także
wówczas, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, która później odpadła. Np. W razie uchylenia się od
skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli-84-88; odwołania darowizny-898; rozwiązania umowy przez sąd-
901,913;spełnienia się warunku rozwiązującego lub nadejścia terminu końcowego- po dokonaniu świadczenia
3) nie osiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non secuta )-np.-świadczenie na poczet
przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało, ponieważ umowa nie została zawarta; dłużnik
wykorzystał kredyt bankowy niezgodnie z jego przeznaczeniem (SN);wpłata za mieszkanie spółdzielcze w razie
odmowy uzyskania członkowstwa.
4)nieważność czynności prawnej (condictio sine causa)-chodzi o bezwzględną nieważność Np. Sprzeczność z
ustawą i zasadami współżycia społecznego-58; wady oświadczenia woli -82;83;87; brak formy-73; świadczenie
niemożliwe-387.
Roszczenie o zwrot -roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą, zubożony nie może więc żądać
więcej, niż wynosi jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego (SN)
Jeżeli A zniszczył należący do B przedmiot to gdy uczynił to ze swojej winy B może żądać od A odszkodowania na
podstawie odpowiedzialności B z czynu niedozwolonego. Natomiast B nic by nie uzyskał od A na podstawie
bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ zniszczenie należącego do B przedmiotu wprawdzie go zubożyło ale nie
wzbogaciło A .
Zwrot korzyści powinien nastąpić w naturze. Art. 408. § 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu
nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów
może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady,
przywracając stan poprzedni.§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu
nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.§ 3.

(166)

Jeżeli żądający wydania korzyści

jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w
pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.

Zobowiązania-część ogólna

- 28 -

Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest
już wzbogacony. Obowiązek wydania korzyści obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie. Wyjątek 409 chyba że
wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Zobowiązanym do zwrotu jest co do zasady bezpodstawnie wzbogacony, wyjątek to Art. 407. Jeżeli ten,
kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby
trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
Przedawnienie-na zasadach ogólnych-118. Terminy te liczą się od spełnienia przesłanek roszczenia Np. roszczenie z
tytułu nienależytego świadczenia, które ma taki charakter już w chwili jego spełnienia staje się wymagalne od tej
chwili (SN).
Wyjątki - Art. 411. Nie można żądać zwrotu świadczenia:
1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia
nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu- superfluum(117.2)
4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
SN wyjaśnił że o świadomości spełniającego świadczenie można mówić nie tylko wtedy gdy jest mu znany stan
faktyczny uzasadniający brak obowiązku świadczenia, ale i wówczas, gdy ma on świadomość tego że obowiązujący
przepisy prawne uzasadniają brak obowiązku świadczenia. Spełniający świadczenie który wie że się ono nie należy
może żądać jego zwrotu w następujących trzech wyjątkowych przypadkach , a mianowicie jeżeli świadczył : 1) z
zastrzeżeniem zwrotu; 2) w celu uniknięcia przymusu (Np. groźba); 3)w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
Zasady współżycia społecznego- Udzielona pomoc dalszym krewnym, których nie obejmuje obowiązek
alimentacyjny.(SN) Udzielanie przez zakład pracy pomocy pracownikowi który podczas wykonywania obowiązków
pracowniczych (kierowcy ciężarówki) bezprawnie został pozbawiony wolności przez funkcjonariuszy obcego państwa,
czyni zadość zasadom współżycia społecznego i tym samym wyłącza dopuszczalność żądania zwrotu udzielonej przez
zakład pracy pomocy (jej wartości). Art. 412.

(168)

Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu

Państwa, jeżeli świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę
lub w celu niegodziwym(Np. najem mieszkania na dom publiczny). Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub
utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.- Takie orzeczenie jest konstytutywne. Roszczenie Skarbu Państwa o
wydanie przedmiotu świadczenia ulega przedawnieniu po upływie ogólnego 10 letniego terminu (SN).

11. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania

A) Zasady ogólne

Wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia, tzn. przez pełne zaspokojenie interesu wierzyciela
określonego w treści stosunku zobowiązaniowego.
Kwalifikacja prawna (charakter prawny). Trzy poglądy:
1)Wykonanie zobowiązania jest zawsze czynnością prawna, wymagającą złożenia oświadczenia woli dłużnika lub
dłużnika i wierzyciela (zawarcie umowy)
2) Wykonanie może mieć charakter czynności prawnej lub czynności faktycznej. Wymaga jednak by dłużnik
miał co najmniej zamiar wykonania zobowiązania - również gdy spełnia zobowiązanie wykonując czynność faktyczną
3) (najsilniej reprezentowany w Polsce) Wykonanie zobowiązania nie poddaje się jednolitej kwalifikacji
prawnej. Czynność prawna lub czynność faktyczna (niekonieczna wola dłużnika)
Kryteria należytego wykonania konkretnego zobowiązania (354§1)
a) treść zobowiązania - Określa zdarzenie kreujące stosunek zobowiązaniowy oraz odnoszące się do danego stosunku
zobowiązaniowego normy prawne.
b)cel społeczno- gospodarczy zobowiązania
c)zasady współżycia społecznego
Wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania. Brak współdziałania ze strony
wierzyciela uchyla odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z tego
powodu. Dłużnik nie może wymusić powinnego zachowania wierzyciela, ponieważ wykonuje zobowiązanie w jego
interesie. (354§2)

Zobowiązania-część ogólna

- 29 -

B)Zmiana stosunków (

clausula rebus sic stantibus

)

Dwie tendencje:
1) niezmienność zobowiązania (zasada

pacta sunt servanda

)

2) możliwość modyfikowania świadczenia w przypadkach, gdy w skutek zmiany stosunków społeczno- gospodarczych
wykonanie zobowiązania według pierwotnej treści byłoby niesłuszne, ponieważ wyrządzałoby niezawinioną szkodę
jednej ze stron lub przysparzało nieuzasadnione korzyści drugiej stronie.

Clausula rebus sic stantibus

- wszelkie koncepcje lub rozstrzygnięcia ustawowe, zmierzające do modyfikowania

zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych. (357

1

)

Przepis 357

1

nie podważa zasady

pacta sunt servanda

lecz jedynie łagodzi jej ostrość, pozwalając w sytuacjach

prawem przewidzianych adaptować zobowiązanie do zmienionych stosunków.
Zakres zastosowania
Przepis 357

1

znajduje zastosowanie do cywilnoprawnych zobowiązań powstających z umów. Wyłącza się jego

zastosowanie do pozaumownych stosunków zobowiązaniowych.
Przesłanki
Sad może zastosować środki przewidziane w 357

1

jeżeli kumulatywnie spełnione zostaną trzy przesłanki:

1) nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków --> przekształcenia stosunków społecznych, a zwłaszcza
gospodarczych. Musza mieć charakter nadzwyczajny np. przyrodnicze (nieurodzaj, powódź, surowa zima),
społeczne (wojna, strajki, rozruchy) i inne (hiperinflacja, głęboki kryzys gospodarczy)
2) zmiana ta pociąga za sobą nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron
rażącą stratą --> gdy nadzwyczajna zmiana stosunków wpływa na indywidualna sytuacje strony stosunku
zobowiązaniowego w tym sensie ze pociągnie za sobą nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej
ze stron rażącą stratą. Musi istnieć związek przyczynowy.
3) strony nie przewidywalny wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie --> przesłanka
przewidywalności; przewidywanie wpływu zmiany stosunków na indywidualna zmianie stosunków

Decyzje sądu
Jeśli zostaną spełnione przesłanki sąd może wydać nast. orzeczenie:
1) oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania (zmiana czasu, miejsca i środków)
2) oznaczenie wysokości świadczenia (podwyższyć/obniżyć wysokość świadczenia dłużnika)
3) rozwiązanie umowy - w tym przypadku może ponadto orzec o rozliczeniu stron

W/w orzeczenia sad wydaje wyłącznie na żądanie strony stosunku zobowiązaniowego (każdy podmiot). Sąd
powinien rozważyć interesy obu stron i kierować się zasadami współżycia społecznego. Dopiero w ostateczności
powinien orzekać o rozwiązaniu umowy. Orzeczenie sadu modyfikujące albo rozwiązujące umowę ma charakter
konstytutywny; jest zdarzeniem cywilnoprawnym.
W razie zbiegu przepisów Art 357

1

i 358

1

należy przyjąć ze zakres zastosowania tych przepisów krzyżuje się, wobec

czego nie można wykluczyć ze do zobowiązania pieniężnego znajdzie zastosowanie 357

1

jeśli zarazem spełni

przesłanki w tym przepisie określone. Jeśli zostaną spełnione, wybór podstawy prawnej należy do strony
zainteresowanej.
Strony mogą także w drodze porozumienia zmienić treść wiążącego ich stosunku umownego, jak również zamieścić
w pierwotnej umowie tzw. klauzule adaptacyjne (353

1

).

C)Podmioty wykonania zobowiązania

Osoby wykonujące
Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia jedynie wtedy gdy wynika to, zgodnie z art 356§1, z:
1) treści czynności prawnej (umowne zastrzeżenie)
2) ustawy (art 738§1, art 840§1)
3) właściwości świadczenia (np. świadczenie namalowania portretu)
Poza tymi przypadkami świadczenie może wykonać ktokolwiek, byleby działał co najmniej za wiedza i tym samym za
domniemanym przyzwoleniem dłużnika (

a contrario

z art 356§2). Dłużnik zawsze odpowiada za niewłaściwe

wykonanie zobowiązania i tym samym ponosi ryzyko związane z posługiwaniem się innymi osobami przy
wykonywaniu zobowiązania. Jeżeli świadczenie nie jest wykonywane przez właściwą osobę, wierzyciel może go nie
przyjąć.
Osoby przyjmujące
Do kręgu osób uprawnionych do przyjęcia świadczenia należą wierzyciel i osoby upoważnione przez wierzyciela do
odbioru świadczenia (także

ex post

w postaci potwierdzenia). Powinni być faktycznie zdolni do przyjęcia swiadczenia,

Zobowiązania-część ogólna

- 30 -

a w przypadku gdy swiadczenie polega na dokonaniu czynnosci prawnej, osoba przyjmujaca swiadczenie dluznika
powinna mieć zdolnosc do czynnosci prawnych.
Świadczenie spełnione do rąk osoby nieuprawnionej z reguly nie zwalnia dluznika z zobowiazania. Są jednak
wyjatki:
art 452 KC - dluznik zostaje zwolniony z zobowiazania w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze świadczenia
spelnionego do rak osoby nieuprawnionej lub wirzyciela niezdolnego do przyjecia swiadczenia. Chroniona jest takze
dobra wiara dluznika .

D) Przedmiot wykonania zobowiazania

1. Rzeczy oznaczone co do gatunku
Art 357 - Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie
jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien
świadczyć rzeczy średniej jakości.
2. Część świadczenia
Przy niepodzielnych świadczeniach (sprzedaż konia) czesciowe swiadczenie nie może być wykonane. Jezeli
świadczenie jest podzielne art. 450 rozstrzyga: wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego,
chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes - co wierzyciel powinien udowodnic
3. Kilka świadczeń (zarachowanie zapłaty)
Dłużnik może wskazać, ktore zobowiazanie chce wykonać. Jednakze to co przypada na poczet danego dlugu,
wierzyciel może zaliczyc na zwiazane z tym dlugiem naleznosci uboczne (np. odsetki) oraz zalegajace swiadczenia
glowne.
Jeśli dłużnik nie skorzysta z tego uprawnienia inicjatywa przechodzi na wierzyciela. Może on wskazać na
pokwitowaniu, na jakie zobowiazanie swiadczenie ma być zaliczone. Jest to skuteczne wowczas gdy dluznik
pokwitowanie przyjmie. Do tego momentu dluznik zachowuje prawo wskazania dlugu, jaki chce swiadczeniem swoim
zaspokoic.
Jeśli w żaden z tych sposobów: norma wzglednie wiazaca art 451 § 3 : spelnione swiadczenie zalicza się przede
wszystkim na poczet dlugu wymagalnego, jesli jest ich kilka - na poczet najdawniej wymagalnego.

E) Miejsce spełnienia świadczenia

Długi mogą być
a) odbiorcze: świadczenia spelniane w miejscu zamieszkania lub siedzibie dluznika. Wierzyciel powinien odebrac
swiadczenie.
b) oddawcze: swiadczenia ktore mają być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela. Dluznik
powinien swiadczenie dostarczyc wierzycielowi.
Miejsce spełnienia świadczenia określa przede wszystkim treść zobowiazania lub jego wlasciwosc. Gdy brak jest
wskazania - norma względnie obowiązująca art 454. Wg niej:
Świadczenia pieniężne powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela (jeśli
przedsiębiorstwo - siedziba przedsiębiorstwa). - długi oddawcze
Świadczenia niepieniężne - właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika - Dlugi odbiorcze

F)Termin spełnienia świadczenia

1. Oznaczenie
O terminie spełnienia świadczenia decyduje przede wszystkim treść lub właściwości zobowiązania (Art 455). Jeśli
nie da się ustalić terminu świadczenia świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do
wykonania. Wierzyciel realizuje swa decyzje przez złożenie oświadczenia woli dłużnikowi, w którym wzywa go do
spełnienia świadczenia.
Wierzycielowi z mocy ustawy przysługuje uprawnienie do określania nie tylko terminów ale także wielkości
poszczególnych części świadczeń jeśli strony ustaliły w umowie, ze spełnienie świadczeń następować będzie
częściami, ale nie ustaliły wielkości poszczególnych świadczeń częściowych albo terminów, w których ma nastąpić
spełnienie każdego z tych świadczeń.
W interesie dłużnika uprawnienie wierzyciela ograniczone jest trzema przesłankami:
1) oświadczenie wierzyciela złożone ma być w czasie właściwym - w szczególności wiec z dostatecznym
wyprzedzeniem
2) uwzględniać powinno możliwości dłużnika
3) wierzyciel powinien także rozważyć sposób spełnienia świadczenia, tak by jego wykonanie było technicznie możliwe

Zobowiązania-część ogólna

- 31 -

W sytuacjach wyjątkowych, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia świadczenia nawet
przed nadejściem terminu zastrzeżonego w treści zobowiązania.
Terminy spełnienia świadczenia mogą być zastrzeżone na korzyść:
1) dłużnika - dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia, natomiast wierzyciel nie może domagać się
tego świadczenia przed upływem terminu
2) wierzyciela - nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, natomiast sam może żądać wykonania go
przed nadejściem terminu
3) obu stron - przed nadejściem terminu ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać
jego spełnienia.
art 457 - norma interpretacyjna - termin zastrzeżony bez określenia na czyją korzyść - wtedy na korzyść dłużnika.
2. Wymagalność
Jeśli dłużnik nie spełnił świadczenia to z upływem terminu:
1) dłużnik opóźnia się ze świadczeniem albo popada w zwłokę ( o ile ponosi za to opóźnienie odpowiedzialność)
2) wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia na drodze sadowej, gdyż roszczenie stało się wymagalne - zaczął
biec termin przedawnienia.
Zgodnie z regułą roszczenie staje się wymagalne gdy juz zaktualizowali się obowiązek świadczenia, a wiec gdy
wierzyciel ma prawna możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Należy przyjąć ze termin
wymagalności przypada w dniu następującym po terminie spełnienia świadczenia.

G)Wykonanie świadczeń wzajemnych

1. Świadczenia jednoczesne
W stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia
świadczenia na rzecz drugiej strony. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Art
488§1 - ogólna reguła - świadczenia te powinny być wykonane jednocześnie. Każda ze stron Może powstrzymać
się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.
2. Świadczenie wcześniejsze
Art. 490. § 1. Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie
świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do
wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje
świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia.
To uprawnienie nie przysługuje stronie zobowiązanej do świadczenia wcześniejszego w dwóch przypadkach:
1) gdy wiedziała w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony
2) gdy druga strona zaofiaruje jednoczesne spełnienie świadczenia lub da zabezpieczenie

H)Dowody spełnienia świadczenia

Ciężar dowodu spełnienia świadczenia spoczywa na dłużniku (art 6 KC) .
Art. 462. § 1. Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania. --> wyraża to w formie
pisemnej oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, ze dłużnik spełnił świadczenie.
§ 2. Dłużnik może żądać pokwitowania w szczególnej formie, jeżeli ma w tym interes.
§ 3. Koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej.
Pokwitowanie stanowi dowód wykonania świadczenia głównego określonego w jego treści, ponad to łączy się z nim
domniemanie prawne, ze spełnione zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej oraz, ze
dłużnik uiścił należności uboczne.

12.Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

A) Wprowadzenie

Jeżeli dłużnik zachowuje się w sposób niezgodny z treścią zobowiązania, w następstwie czego interes wierzyciela nie
zostaje zaspokojony, narusza on zobowiązanie, a jego zachowanie uzyskuje z tego względu kwalifikacje zachowania
bezprawnego. Chodzi tu o tzw. bezprawność względna - naruszenie reguł postępowania w stosunku do
wierzyciela. W razie naruszenia zobowiązania przez dłużnika wierzycielowi przysługuje droga sadowa prowadząca do
przymusowego wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią (tzw. realne wykonanie zobowiązania).

B) Odpowiedzialność odszkodowawcza

System prawny łączy z naruszeniem zobowiązania odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika, określana mianem
odpowiedzialności kontraktowej. Jej przesłankami są:

Zobowiązania-część ogólna

- 32 -

1) Zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność;
2) Związek przyczynowy miedzy tym zdarzeniem a
3) powstałą szkodą
Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe.
Zgodnie z regułą art. 361 § 2 dłużnik odpowiada zarówno za:
a) stratę - wartość utraconego przez wierzyciela świadczenia lub zmniejszona wartość świadczenia, wynikająca z
nienależytego jego spełnienia. Mogą to być także wydatki poniesione dla zrekompensowania szkody oraz tzw. szkody
następcze, stanowiące rezultat niewłaściwego wykonania zobowiązania - zwłaszcza złej jakości przedmiotu
świadczenia
b) utracone przez wierzyciela korzyści - przy ich określaniu trzeba mieć na uwadze czy istnieje dostatecznie
wysoki stopień prawdopodobieństwa uzyskania spodziewanych korzyści. Jest to np. utrata korzyści z dalszej umowy,
jaką zrealizowałby wierzyciel, gdyby dłużnik należycie wykonał swe zobowiązanie

C) Wina

Zgodnie z dominującym poglądem nauki i judykatury użyty w art 472 zwrot o niezachowaniu należytej staranności
znaczy, ze dłużnik odpowiada za swoje zawinione, z którego to względu można mu postawić zarzut. Wina uznawana
jest za zasadę odpowiedzialności dłużnika z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania (art 471). Dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę.

Najwyższym stopniem winy jest wina umyślna (pr. karne) -

dolus directus

- dłużnik chce naruszyć ciążące na min

obowiązki powinnego zachowania;

dolus eventualis

- przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi.

Wszystkie postacie winy nieumyślnej określa się mianem niedbalstwa. Można je zarzucić temu kto nie dochował
należytej staranności w sytuacji gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo. W obrębie niedbalstwa
wyróżnia się rażące niedbalstwo - znaczne odchylenie od wzorca należytego zachowania się dłużnika
Strony mogą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał ( 473§1). Ponadto
strony mogą złagodzić odpowiedzialność dłużnika, postanawiając np. ze dłużnik będzie odpowiadał jedynie za winę
umyślną lub za rażące niedbalstwo w przypadkach, gdy zgodnie z regułą ogólną, odpowiada on za każdą winę.
Niedopuszczalne jest uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną (art 473§2).

D)Odpowiedzialność za inne osoby

Art 474 odnosi się do odpowiedzialności dłużnika za inne osoby. Chodzi tu o osoby z pomocą których dłużnik
wykonuje zobowiązanie (pracownicy) lub którym powierza w całości lub części wykonanie zobowiązania, jak również o
przedstawicieli ustawowych dłużnika. Za działania lub zaniechania tych osób dłużnik odpowiada jak za swoje
działania luz zaniechania (art 474). Z reguły wiec odpowiada on wtedy, gdy osobom tym można przypisać winę
polegającą na niezachowaniu należytej staranności (472). Odpowiedzialność dłużnika względem wierzyciela opiera się
na zasadzie ryzyka, aczkolwiek jej przesłanką jest wina innej osoby.
Z mocy przepisów szczególnych, jak i postanowień czynności prawnych - odpowiedzialność może być modyfikowana
wykraczając nawet poza zakres winy (przepisy o rękojmi za wady rzeczy; za rzeczy wniesione do hoteli i podobnych
zakładów). W takich przypadkach również do osób wymienionych w art 474 trzeba przełożyć te sama miarę
odpowiedzialności co do samego dłużnika.
Nie ma podstaw normatywnych by odpowiedzialność na zasadach ryzyka rozciągnąć na tzw. zobowiązania
rezultatu (patrz rozdział II -

świadczenie

), a ogólną zasadę winy ograniczać tylko do tzw. zobowiązań

starannego działania.

E)Ciężar dowodu

Zgodnie z reguła art 6 KC, na wierzycielu spoczywa ciężar dowodu co do okoliczności:
1) ze dłużnik nie wykonał zobowiązania lub wykonał je nienależycie - sprzężone z tym zostało domniemanie
prawne, iż nastąpiło to wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art 471) a wiec na zasadzie
winy dłużnika lub osób, za które odpowiada na mocy art 474. Przesłanka domniemania: naruszenie zobowiązania
przez dłużnika; wniosek domniemania: wina dłużnika lub osób wskazanych w 474
2) wierzyciel poniósł szkodę majątkowa
3) miedzy tymi faktami istnieje adekwatny związek przyczynowy

13. Niemożliwość świadczenia

A)Pojecie niemożliwości świadczenia

Zobowiązania-część ogólna

- 33 -

Brak definicji w przepisach prawnych.
Koncepcja relatywna (subiektywna) - uznaje za niemożliwe takie świadczenie, jakiego dany dłużnik nie może
wykonać
Koncepcja obiektywna (dominuje w Pol sys. prawnym)- kładzie nacisk na okoliczności uniemożliwiające każdemu
dłużnikowi wykonanie świadczenia. Uwaga koncentruje się na samym świadczeniu, jakie ma być spełnione.
a) Świadczenia polegające na działaniach niewykonalnych w świetle praw natury. Do tej samej klasy działań
zalicza się wszelkie okoliczności tkwiące w sferze wewnętrznej dłużnika, jeżeli tylko indywidualnie oznaczony
dłużnik może spełnić świadczenie. Świadczenia subiektywnie niewykonalne (takie które mogą być wykonane przez
inne osoby) nie uznaje się za niemożliwe.
b) Działania niezgodne z regułami konstruującymi czynność konwencjonalną są niemożliwe (np. zobowiązanie
dłużnika do strzelenia bramki przeciwnikowi rzutem ręką w grze piłki nożnej). Szczególnym rodzajem czynności
konwencjonalnych są czynności prawne. W takich przypadkach zachodzi zarazem nieważność czynności
prawnej, co powoduje brak następstw prawnych. Jednakże poza tym mogą istnieć prawne przeszkody spełnienia
świadczenia, które nie stanowią elementu konstruującego daną czynność prawna i w konsekwencji nie powodują jej
nieważności (np. zakaz eksportu lub importu). Z tego względu instytucja nieważności czynności prawnych nie
zastępuje funkcji pełnionej przez instytucje niemożliwości świadczenia w przypadku istnienia zakazów prawnych.
c) Przyczyna niemożliwości świadczenia są również zjawiska społeczne (wojna, rozruchy)
d) wymagane jest by przeszkody uniemożliwiające wykonanie świadczenia miały charakter trwały
e) Dodatkowym kryterium jest ocena ekonomiczna (art 354§1) np. znalezienie igły w stogu siana

B) Skutki niemożliwości świadczenia - wprowadzenie

System prawny wiąże z niemożliwością świadczenia roczne skutki prawne, decydują o nich:
1) czas, w jakim doszło do zdarzenia uniemożliwiającego wykonanie zobowiązania
2) kwestia odpowiedzialności dłużnika za to zdarzenie
Jeśli juz w chwili powstania zobowiązania świadczenie jest niewykonalne (pierwotna niemożliwość świadczenia)
wówczas zobowiązanie w ogóle nie powstanie. Inne skutki pociąga za sobą następcza niemożliwość świadczenia - gdy
zdarzenia stanowiące jej przyczynie zaszły juz po zawiązaniu się stosunku obligacyjnego

C)Niemożliwość nieobjęta odpowiedzialnością dłużnika

Jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada, zobowiązanie
wygasa (art 457 § 1). W razie częściowej niemożliwości świadczenia należy przyjąć, ze zobowiązanie wygasa w
odpowiedniej części (

per analogiam

z art 495§2)

Jeśli przedmiotem świadczenia była rzecz, a świadczenie stało się niemożliwe wskutek tego, ze rzecz ta została zbyta,
utracona lub uszkodzona to wierzyciel może żądać od dłużnika surogatów (art 475§2). Obejmują one wszystko to co
dłużnik uzyskali w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody. Jeśli wierzyciel skorzysta to pierwotne
zobowiązanie nie wygasa, lecz utrzymuje się ze zmienionym przedmiotem świadczenia.
W zobowiązaniach wzajemnych niemożliwość świadczenia jednej strony musi także wywierać wpływ i na
obowiązek świadczenia drugiej strony. Art 495§1 zwalnia druga stronie od obowiązku świadczenia, a jeżeli
świadczenie juz spełniła, może żądać zwrotu tego co świadczyła (wg przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu art
405). W takiej sytuacji cały stosunek zobowiązaniowy wygasa. Wierzyciel może jednak żądać surogratow. W
tym przypadku także wierzyciel powinien spełnić swoje świadczenie i wówczas zobowiązanie wzajemne utrzymuje się
nadal, lecz po jednej stronie następuje zmiana przedmiotu świadczenia.
Jeśli jedno ze świadczeń stało się tylko częściowo niemożliwe następuje odpowiednia redukcja świadczenia drugiej
strony (495§2 zd 1). Ustawodawca przyznaje jej prawo do odstąpienia od całej umowy, jeśli wykonanie częściowe nie
miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy,
wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe (495§2 zd 2)
Odstąpienie od umowy jest jednostronnym oświadczeniem woli o charakterze prawo kształtującym; oświadczenie to
powinno być złożone drugiej stronie (art 61)

D)Niemożliwość objęta odpowiedzialnością dłużnika

Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia wierzycielowi szkody wynikłej z niewykonania całego zobowiązania lub
jego części i w tym zakresie ulega zmianie pierwotna treść zobowiązania.
W zobowiązaniach wzajemnych wierzycielowi przysługują do wyboru (493§1):
1) może on żądać od dłużnika odszkodowania na zasadach ogólnych lub surogatów. Zobowiązanie utrzymuje się
nadal

Zobowiązania-część ogólna

- 34 -

2) może on odstąpić od umowy. Sam będzie zwolniony od obowiązku świadczenia, przy czym powinien zwrócić to
wszystko co uprzednio otrzymał (494). Poza tym przysługuje mu roszczenie o naprawienie ewentualnej szkody.
Zasady te odnoszą się odpowiednio do częściowej niemożliwości świadczenia w zobowiązaniach wzajemnych.

E)Opóźnienie i zwłoka dłużnika

1. Wprowadzenie
Niedotrzymanie przez dłużnika terminu to drugi - obok niemożliwości świadczenia - przypadek naruszenia
zobowiązania szczególnie uregulowany. Niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia, czyli opóźnienie, może
nastąpić wskutek okoliczności:
1) za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (wina własna) - zwłoka dłużnika (476)
2) za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

Występuje domniemanie prawne ze niewykonanie zobowiązania w terminie, nastąpiło z przyczyn za które odpowiada
dłużnik.
2. Następstwa zwykłego opóźnienia
W odniesieniu do świadczeń niepieniężnych - na zasadach ogólnych, lecz bez tytułu roszczeń odszkodowawczych
(471)
W odniesieniu do świadczeń pieniężnych - dłużnik zobowiązany jest zapłacić odsetki za czas opóźnienia (481§1)
3. Następstwa zwłoki
a) zgodnie z regulamin ogólnymi wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono
skreślone w treści zobowiązania
b) swoiste następstwa prawne polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady z art 471 - wierzyciel może
domagać się naprawienia wynikłej dla niego stad szkody. Jeśli domaga się świadczenia, to odszkodowanie
należy mu się tylko za szkodę wynikła z nieterminowego wykonania zobowiązania (477§1). Jeżeli jednak wskutek
zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, to może
go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (477§2). Wtedy
odszkodowanie obejmuje co najmniej cala wartość niespełnionego w terminie świadczenia. Nie przyjęcie świadczenia
należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o charakterze prawo kształtującym, na mocy którego następuje zmiana
przedmiotu świadczenia pierwotnego na odszkodowanie.
Ogólne reguły odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika ulegają obostrzeniu, jeżeli w czasie trwania zwłoki
rzecz oznaczona co do tożsamości, będąca przedmiotem świadczenia, została utracona lub uszkodzona.
Dłużnik odpowiada tu na wet za przypadek. Brak związku przyczynowego miedzy zwlokła a utrata lub uszkodzeniem
rzeczy przesadza o tym ze nie ponosi odpowiedzialności.
c) wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w trzech sytuacjach:
1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taka
sama ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości. (479)
2) gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, ze nie wymaga osobistego działania dłużnika,
wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sad do wykonania należytej czynności na koszt
dłużnika. W nagłych przypadkach może bez upoważnienia (480§1)
3) gdy świadczenie polega na zaniechaniu wierzyciel może żądać upoważnienia sadu do usunięcia na koszt dłużnika
wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił (480§2). W nagłych wypadkach uprawniony jest także do
działania nawet bez upoważnienia sadu (480§3)
4. Następstwa zwłoki w umowach wzajemnych
Wszystkie wymienione wyżej uprawnienia przysługują wierzycielowi także w razie zwłoki dłużnika przy wykonywaniu
zobowiązania z umowy wzajemnej. Wierzycielowi przyznaje się alternatywne uprawnienie do odstąpienia od
umowy wzajemnej. Ustawa uzależnia wykonanie prawa do odstąpienia od wyznaczenia dłużnikowi odpowiedniego
dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania z zagrodzeniem iz w razie bezskutecznego upływu tego
terminu, wierzyciel od umowy odstąpi (491§1). Wyznaczenie terminu nie jest konieczne gdy:
1) uprawnienie do natychmiastowego odstąpienia zostało wyraźnie zastrzeżone w umowie (tzw.

Lex commissoria

)

2) gdy wykonanie zobowiązania po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości
zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.
Jeżeli świadczenia są podzielne a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, wówczas
uprawnienie drugiej strony do odstąpienia umowy ulega ograniczeniu, mianowicie wierzyciel nie może odstąpić od
umowy co do części świadczenia wykonanego juz przez dłużnika, zanim popadł on w zwłokę. Tylko gdyby wykonanie
częściowe nie miało dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony
przez niego cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce, może on odstąpić od umowy w całości, mimo ze oba
wzajemne świadczenia są podzielne.

Zobowiązania-część ogólna

- 35 -

W następstwie złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy wzajemnej, umowa ta przestaje strony wiążąc,
i to z mocą wsteczna (

ex tunc

) a wiec tak jakby nie była zawarta. W konsekwencji każdą ze stron obowiązana jest

zwrócić drugiej stronie to co juz świadczyła i zostaje zwolniona z obowiązku dalszych świadczeń. Każdej ze stron
przysługuje przy tym prawo zatrzymana, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia, albo
nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.
Wierzyciel, który odstępuje od umowy wzajemnej, może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania tej
umowy. Odszkodowanie to ma wiec naprawić nie tylko szkodę wynikłą ze zwłoki, lecz wszelką szkodę spowodowaną
niewykonaniem zobowiązania.
Orzecznictwo opowiada się za teza, ze skutek odstąpienia od umowy własności rzeczy ruchomych przechodzi z
powrotem na zbywcę. Lecz w przypadku nieruchomości - odstąpienie wywołuje wyłącznie skutek obligacyjny.

F) Prawo zatrzymania (

ius retentionis

)

Prawo zatrzymania polega na tym, ze osoba zobowiązaną do wydania cudzej rzeczy może ja zatrzymać do czasu
zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nadkładów na rzecz oraz roszczeń o
naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej. Jednakże nie przysługuje ono, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika
z czynu niedozwolonego, albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.
Prawo zatrzymania ma charakter uprawnienia względnego, skutecznego tylko wobec wierzyciela a nie osób trzecich.
Służy ono dłużnikowi dla wywarcia na wierzycielu nacisku aby ten zaspokoił lub zabezpieczył wykonanie roszczenia
dłużnika wobec wierzyciela. Może ono być uwzględnione przez sad tylko w razie zgłoszenia przez pozwanego
odpowiedniego zarzutu procesowego.

G) Zwłoka wierzyciela

1. Przesłanki
W myśl art 486§2 wierzyciel dopuszcza się zwłoki gdy bez uzasadnionego powodu:
1) albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie, a nie tylko słownie, świadczenia
2) albo odmawia dokonania czynności bez której świadczenie nie może być spełnione
3) albo oświadcza dłużnikowi, ze świadczenia nie przyjmuje
Nie ulega wątpliwości że do uzasadnionych powodów wspomnianych zachowań wierzyciela należą wszelkie postacie
niewłaściwego wykonania zobowiązania prze dłużnika. Zgodnie przyjmuje się że mogą to być okoliczności
niezwiązane z osoba wierzyciela (np przypadkowe utrudnienia transportowe)
2. Skutki
Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia i nie powoduje tym samym zgaśnięcia
zobowiązania. Natomiast interes dłużnika doznaje ochrony w trojaki sposób art 486§1:
1) może on złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sadowego
2) może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki
3) niespełnienie w terminie świadczenia w skutek zwłoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika
konsekwencji nie tylko związanych ze zwłoką, ale nawet z opóźnieniem dłużnika
W umowach wzajemnych zwłoka wierzyciela obezwładnia przysługujące mu z mocy art 488§2 uprawnienie
powstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia wzajemnego (tzw. zarzut

non adimpleti contractus

)

H)Dodatkowe zastrzeżenia umowne

I. Uwagi wstępne
W nauce prawa cywilnego wyróżnia się dodatkowe zastrzeżenia umowne, które wraz z warunkiem i terminem należy
kwalifikować do tzw.

accidentalia negoti

. Jednakże w odróżnieniu od warunku i terminu dodatkowe zastrzeżenia

umowne mogą być składnikiem jedynie umów. Ponadto podstawą wprowadzenia dodatkowych zastrzeżeń
umownych jest ich swoista funkcja.
II. Zadatek
1. Pojecie
Przez zadatek rozumie się pewna sumie pieniężną lub rzecz dana przy zawarciu umowy.
Konsekwencje prawne wręczania zadatku mogą być jednak różne. Wyznaczają je przede wszystkim postanowienia
umowy lub zwyczaj (art 394§1). Jeżeli jednak na tej podstawie nie da się ustalić następstw prawnych, należy
stosować szczególną regule interpretacyjna (394). Zadatek to swoisty, element czynności prawnej (zastrzeżenie)
o charakterze realnym, który wywołuje zespól określonych w artykule 394 następstw prawnych.

Zobowiązania-część ogólna

- 36 -

Zastrzeżenie zadatku przewyższającego wartość należnego świadczenia można uznać za sprzeczne z natura tego
zobowiązania (właściwościami stosunku) i tym samym niedopuszczalne na podstawie art 58 KC. Natomiast zadatek
wysokości niższej lub równej wartości świadczenia nie narusza granic, wyznaczonych jego funkcja.
2. Skutki
Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik
ponosi wyłączną odpowiedzialność. W przypadku takim wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego
od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli go sam dal, może żądać sumy dwukrotnie wyższej
(394§1), i to bez względu na to czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości. Przedawnienie - 10 lat. Dany zadatek pełni tu
funkcje surogatu odszkodowania za niewykonane umowy i dlatego wierzyciel nie może domagać się
uzupełniającego odszkodowania na zasadach ogólnych. Wierzyciel może obstawać przy umowie domagając się
wykonania według reguł ogólnych. Dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania
przez rezygnacje z przedmiotów danych tytułem zadatku. Zastrzeżenie to umacnia sytuacje prawna wierzyciela.
Jeśli dłużnik spełni świadczenie, zaostrzenie zadatku nie odgrywa roli. Pieniądze lub rzeczy dane tytułem zadatku
zalicza się wówczas na poczet świadczenia tej strony która je dala. Jest to jednak możliwe wtedy gdy są one tego
samego rodzaju co przedmiot świadczenia. W przeciwnym razie ulęgają zwrotowi (394§2) i nie uwzględnia się ich
przy dalszych rozliczeniach miedzy stronami.
Rozwiązanie umowy na skutek zgodnego oświadczenia woli stron albo mocą orzeczenia sadu powoduje
zgaśniecie zastrzeżenia zadatku ze względu na to ze stanowi on integralna jej część. W związku z tym art 394§3
karze w takim przypadku zwrócić zadatek.
Taki sam obowiązek zwrotu zadatku przewiduje art 394§3 w razie niewykonania umowy wskutek okoliczności za
które zadana ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

I) Umowne prawo odstąpienia

1. Pojecie
Ustawa zezwala na zastrzeżenie prawa odstąpienia (art 395). Prawo to polega na tym ze stosownie do treści
dokonanego zastrzeżenia - jedna albo każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez konieczności
uzasadnienia tej decyzji (395§1). Art 395§1 wymaga by w zastrzeżeniu o umownym prawie odstąpienia podany
był termin, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy.
2. Skutki
W razie wykonania prawa do odstąpienia od umowy umowie uważa się za niezawarta (skutek

ex tunc

). Uprawniony

może od umowy odstąpić również po całkowitym lub częściowym jej wykonaniu, jeżeli nie minął zastrzeżony termin.
Art 395§2 rozwiązuje ten problem w ten sposób ze nakazuje stronom zwrócić to wszystko co sobie świadczyły i to w
stanie niezmienionym, chyba ze zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ponadto za korzystanie z
rzeczy należy się odpowiednie wynagrodzenie.
IV. Odstępne
Art 396. W zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej.
Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy gdy zostało złożone jednocześnie z zaplata odstępnego
(396).
V. Kara umowna
1. Pojecie i funkcja
W zastrzeżeniu kary umownej (zwanej odszkodowaniem umownym) strony postanawiają ze naprawienie szkody
wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej
sumy pieniężnej (483§1).
Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niewypełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może
bez zgody wierzyciela zwolnic się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej (483§2). Jako surogat odszkodowania
należy się ona tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania (471).
2. Ochrona dłużnika
a) wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary, chociażby
wykazał ze poniósł większą szkodę. Jednakże strony mogą w umowie kwestie te uregulować odrębnie (484§1 zd. 2)
b) dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach :

1) gdy jest ona rażąco wygórowana w porównaniu z poniesiona szkoda

2) gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane (484§2)

Kara umowna należy się wierzycielowi bez względy na wysokość poniesionej szkody, natomiast brak szkody
stanowi podstawę do obniżenia wysokości kary umownej.
3. Kara ustawowa

Zobowiązania-część ogólna

- 37 -

Przepisy o karze umownej należy stosować również do przypadków, gdy dłużnik na mocy przepisu szczególnego -
bez zastrzeżenia umownego - obowiązany jest do zapłacenia wierzycielowi określonej sumy pieniężnej w razie
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (485)

14. Wygaśniecie zobowiązania

A)Wygaśniecie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela

I. Uwagi wstępne
Zasadniczym celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela. Typowym zdarzeniem tego rodzaju jest
wykonanie zobowiązań zgodnie z ich treścią. Interes wierzyciela zostaje także zaspokojony w razie naprawienia
szkody wyrządzonej mu wskutek niewykonania pierwotnego świadczenia.
Obok tych zdarzeń szczegółowo przedstawionych juz w §26 są także inne stany faktyczne, prowadzące do
wygaśnięcia zobowiązania, które zarazem powodują zaspokojenie interesu wierzyciela. Należą do nich:
1) świadczenie w miejsce wykonania
2) odnowienie
3) potracenie
4) złożenie do depozytu sadowego
II. Świadczenie w miejsc wykonania
Zobowiązanie wygasa gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgoda wierzyciela inne świadczenie od
pierwotnie ustalonego ( taz

datio in solutum

art 453 KC).Zdarzenie to obejmuje dwa następujące elementy:

1) umowę miedzy dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia
2) faktyczne spełnienie nowego świadczenia
III. Odnowienie
1. Pojecie
Odnowienie (nowacja) konstruuje art 506§1 jako umowę zawarta miedzy wierzycielem a dłużnikiem, w której strony
postanawiają, za dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku
zobowiązaniowego. Ten nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego:
1) albo innym świadczeniem, lecz juz nie samym tylko zmienionym sposobem jego wykonania (terminem, miejscem)
2) albo inna podstawa prawna nawet przy niezmienionym świadczeniu dawnym

2. Związek nowego z dawnym zobowiązaniem
Związek miedzy dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywna nowacji. Przy zawieraniu
umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazić, ze nowe zobowiązanie powstało w celu umorzenia starego.
Zobowiązanie samodzielne powstałe obok a nie w miejsce zobowiązania dawnego.
Przesłanką powstania nowego zobowiązania jest ważne istnienie dawnego zobowiązania.
3. Skutki
W skutek odnowienia nie tylko wygasa dotychczasowe zobowiązanie ale również związane z nim prawa
akcesoryjne, jak zwłaszcza poręczenie, zastaw lub hipoteka. Jednakże mogą one być utrzymane w celu
zabezpieczenia nowego zobowiązania jeżeli poręczyciel lub osoba trzecia zgodzą się na to (507)
Odnowienie dokonane miedzy wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych współdłużników
chyba ze wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa (374§1)

B) Potrącenie

1. Pojecie
Potracenie zwane także kompensacja polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w
następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi (498-499).
Społeczna użyteczność tej instytucji wyraża się tym ze uchyla ona konieczność realnego wykonania świadczeń przez
obie strony; zostają bowiem one zaspokojone przez zwolnienie każdej z nich z obowiązku świadczenia na rzecz
drugiej strony. Ponadto potracenie pełni funkcje egzekucji świadczenia i to bez udziału sadu i organów
egzekucyjnych.
Tylko w zakresie wskazanym przepisami odrębnymi można stosować kodeksowe przepisy o potraceniu.
2. Przesłanki
Potracenie jest dopuszczalne tylko wtedy gdy spełnione zostaną następujące 4 przesłanki:
a) dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami (498§1). Nie znaczy to jednak aby
musiała je wiązać umowa wzajemna. Z tego wynika ze:
1) dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej (

ex

jure tertii

)

Zobowiązania-część ogólna

- 38 -

2) osoba trzecia niebędąca dłużnikiem tego wobec kogo ma nastąpić potracenie nie może potracenia dokonać
Od zasady tożsamości stron istnieją jednak wyjątki uzasadnione szczególna pozycja niektórych osób trzecich.
b) przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku (498§1).
Ograniczenie potracenia do przypadków gdy wierzytelności obu stron są jednorodzajowe opiera się na założeniu że
wierzyciel powinien otrzymać takie świadczenie jakie mu się należało, a nie innego rodzaju.
c) obie wierzytelności są wymagalne (498§1)
d) wierzytelność osoby która dokonuje potracenia jest zaskarżalna (498§1). Niezaskarżalne wierzytelności nie
korzystają z ochrony w drodze przymusu egzekucyjnego a zatem nie mogą być także przedstawiane do potracenia
ponieważ instytucja ta pełni podobna do egzekucji funkcje. Natomiast ktoś komu przysługuje zaskarżalna
wierzytelność może potrącić ją ze skierowaną przeciwko niemu wierzytelnością niezaskarżalną.
3. Skutki
Ziszczenie się wspomnianych przesłanek ma tylko jeden skutek ze każda ze stron uzyskuje prawo do potracenia
(powstaje stan potrącalności) które realizuje się dopiero przez założenie jednostronnego oświadczenia woli
drugiej stronie (499). Oświadczenia woli tego typu nie dopuszczają zastrzeżenia warunku lub terminu i są
nieodwołalne (61KC).
Skutki złożenia takiego oświadczenia woli następują z mocą wsteczna - od chwili kiedy potracenie stało się
możliwe (499)
W następstwie potracenia umorzeniu ulęgają wprawdzie obie wierzytelności ale tylko do wysokości wierzytelności
niższej (498§2). Wierzytelność o niższej wysokości ulega wiec umorzeniu w całości a wierzytelność o wyższej
wysokości tylko częściowo.
4. Wyłączenia
Niekiedy ważne względy społeczne wymagają aby wierzyciel otrzymał od dłużnika efektywne świadczenie. Z uwagi
na to ustawa nie zezwala aby następujące wierzytelności zostały umorzone w następstwie złożenia oświadczenia
woli o potraceniu przez pomiot do tego uprawniony na zasadzie przepisów ogólnych (505). Są to:
1) wierzytelności niepodlegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym (831-833 KPC). Uzasadnione jest to faktem
ze potracenie stanowi surogat egzekucji.
2) wierzytelności o dostarczanie środków utrzymania (alimentacyjne, renta, dożywocie)
3) wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych
4) innej wierzytelności wyłączonej przez przepisy szczególne
Natomiast osoby którym przysługują te chronione wierzytelności mogą je przedstawić do potracenia i w ten
sposób umorzyć swój dług wobec wierzyciela.
Również same strony mogą w umowie z góry wyłączyć dopuszczalność potracenia wierzytelności wynikających z
określonego stosunku prawnego.
5. Potracenie umowne
Umorzenie przeciwstawnych wierzytelności ma nastąpić na podstawie umowy obu wierzycieli a wiec sytuacji gdy
każda ze stron może sama podejmować decyzje maja na względzie swoje interesy.
Umowa tego typu jest dopuszczalna na podstawie zasady swobody umów. Jest to umowa wzajemna w której strony
rozporządzają swoimi wierzytelnościami w ten sposób że godzą się na ich umorzenie. Ma ona charakter kauzalny
ponieważ przesłanka umorzenia wierzytelności jednej strony jest umorzenie wierzytelności drugiej strony.
Wśród potrąceń umownych można wyróżnić potracenia (kompensaty) stale i jednorazowe. Do kompensat stałych
należą w szczególności ustalone w umowach rozliczenia pieniężne za pośrednictwem banków.

C)Złożenie do depozytu sadowego

1. Tryb
Tryb składania do depozytu sadowego regulują przepisy proceduralne zawarte w art 692-694 KPC oraz
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24.9.1965 r. o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie
przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego. Postępowanie w tych sprawach toczy się w drodze postępowania
nieprocesowego.
Stanowią one że do depozytu dłużnik może złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, dokumenty a
także inne rzeczy.
2. Skutki
Złożenie do depozytu sadowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia (470) w szczególności więc
dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia może odesłać wierzyciela do depozytu sadowego po odbiór złożonego tam
przedmiotu świadczenia, a przy zobowiązaniach wzajemnych sam może domagać się należnego mu świadczenia.
Jeżeli jednak dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sadowego złożenie do depozytu uważa się za
niebyłe (469§2). W przypadku takim uchylone zostają wszystkie wspomniane konsekwencje prawne i to ze skutkiem
wstecznym (

ex tunc

). Dopóki wiec dłużnikowi przysługuje prawo wydania mu przedmiotów złożonych przez niego do

Zobowiązania-część ogólna

- 39 -

depozytu sądowego dopóty nie następuje definitywne wygaśniecie zobowiązania. Natomiast skutek ten
nastąpi z chwila gdy dłużnik utraci to prawo. System prawny łączy utratę wspomnianego prawa z następującymi
zdarzeniami:
1) gdy wierzyciel zaradza wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu świadczenia (469§1)
2) gdy nastąpiło wykreślenie z księgi wieczystej wpisu zabezpieczającego wierzytelność (§15 rozporządzenia
depozytowego.
3) gdy nastąpiła likwidacja nie podjętego depozytu
Przesłanki ważnego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego :
1) istnienie okoliczności uzasadniających złożenie do depozytu sadowego. Ustawa zastrzega ze złożenie do
depozytu sadowego jest uzasadnione tylko wtedy gdy dłużnik nie może spełnić świadczenia w sposob właściwy z
powodu okoliczności dotyczących osoby wierzyciela (467 pkt. 4 KC)
2) przedmiot złożony do depozytu sadowego powinien odpowiadać treści zobowiązania (467).

Na dłużniku ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia na piśmie wierzyciela o zlodzeniu przedmiotu
świadczenia do depozytu sadowego, chyba ze zawiadomienie napotka trudne do przezwyciężenia przeszkody (468§1).
Jednakże niedopełnienie tego obowiązku nie uchybia ważności złożenia do depozytu sadowego, lecz powoduje
jedynie odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika (468§2)

D)Wygaśniecie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela

I. Uwagi ogólne
Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciela należą:
1) zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej, zwłaszcza zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub terminu
końcowego
2) upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny a nie poprzestaje tylko na
ustanowieniu przedawnienia.
3) śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty
4) połączenie z w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (

confusio

- konfuzja), np wskutek

dziedziczenia, fuzja osób prawnych
5) niemożliwość świadczenia
6) rozwiązanie umowy przez sad (art 357)

Do tego samego rzędu zdarzeń należą także umowy:
1) zwolnienia z długu
2) rozwiązania umowy
II. Zwolnienie z długu
Zwolnienie z długu nie zostało skonstruowane jako jednostronne oświadczenie woli wierzyciela, lecz jako umowa
wierzyciela z dłużnikiem. Oświadczenie wierzyciela w tym względzie wymaga przyjęcia przez dłużnika
Strony mogą się również umówić ze zwolnienie z długu nastąpi odpłatnie.
Umowa ta nie wymaga zachowania formy szczególnej. Jako nieformalna może być zawarta także

per facta

conludentio.

Ma ona charakter rozporządzający, w wyniku czego wraz z jej zawarciem ze skutkiem na przyszłość (

ex nunc

)

gaśnie dług. Jednakże może przybrać również charakter tylko zobowiązaniowy wymagający dopiero dokonania przez
czynność rozporządzającą.
III. Rozwiązanie umowy
Celem umowy rozwiązującej jest zakończenie stosunku zobowiązaniowego.
Przyjmuje się ze umowa rozwiązująca działa tylko ex nunc w odniesieniu do trwałych zobowiązań umownych np.
najmu dzierżawy. Umowa rozwiązująca nie odnosi się do zobowiązań juz wygasłych.
Więcej patrz - Radwański str. 352

E) Zmiana wierzyciela lub dłużnika

Uwagi wstępne
Do przeniesienia wierzytelności i długu konieczne jest spełnienie przesłanek przewidzianych zarówno dla
zmiany wierzyciela jaki i dłużnika.

Zmiana wierzyciela
I .Przelew wierzytelności
1. Pojecie

Zobowiązania-część ogólna

- 40 -

Przelew wierzytelności (cesja) jest umowa zawierana przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osoba trzecia
(cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługująca mu wierzytelność. Cesja należy do
czynności prawnych rozporządzających. Przelew wierzytelności może jednak przybrać dwojaką postać:
1) umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym) : przelew w pierwszej postaci polega na
umowie zobowiązującej w wykonaniu której następuje przeniesienie wierzytelności
2) czystej umowy rozporządzającej: polega na realizacji tylko jego skutków rozporządzających
Konstrukcja przeniesienia wierzytelności - jako czynności rozporządzającej - została wiec oparta na tych samych
zasadach, co przeniesienie własności.
Umowa przelewu ma poza tym charakter czynności prawnej konsensualnej i nieformalnej (

ad probationem

). Do

przeniesienia wierzytelności w drodze przelewu zbędna jest zgoda dłużnika (509§1)
2. Dopuszczalność
Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z
wyjątkami (509§1):
1) gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne
2) gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany przepisem. Charakter taki maja
wierzytelności typu akcesoryjnego a także wierzytelności osobiste.
3) gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem (tzn.

pactum de non cedendo

) zawartym w

umowie miedzy wierzycielem a dłużnikiem. Strony mogą na podst. art. 509 KC wyłączyć dopuszczalność przelewu lub
ja ograniczyć uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek.
4) przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez
indos dokonuje się w odmienny sposób (517)
Można dokonywać cesji nie tylko wierzytelności juz istniejących ale i przyszłych, byleby treść ich została w umowie
przelewu określona.
3. Skutek wobec wierzyciela
Przelew powoduje ten skutek ze cedent przestaje być wierzycielem a staje się nim cesjonariusz. Nabywa on
wierzytelność w takim stanie w jaki znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. Wraz z wierzytelnością
przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa (509§2)
Jeżeli cedent przelał wierzytelność która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie ponosi za to
odpowiedzialność wobec cesjonariusza (516 zd 1). Chodzi tu o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej
wierzytelności.
W razie odplatanej cesji sięgać powinno się do modelu odpowiedzialności za wady prawne skonstruowanego w
przepisach o umowie sprzedaży; natomiast gdy nieodpłatnie - w ramach umowy darowizny.
Cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba ze ja na siebie przejął (516 zd2)
4. Skutek wobec dłużnika
Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z zastrzeżeniem ze powinien świadczyć
cesjonariuszowi jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Dobra wiara dłużnika jest chroniona w przypadku gdy
dłużnik świadczył cesjonariuszowi który jednak nie stal się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się
nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta jeżeli otrzymał od niego
zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie.
Dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w
chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
W szczególności dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi zarzut potracenia który mu przysługiwał wobec
cedenta (513§2)
Dłużnik może potrącić także wierzytelność która stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika
zawiadomienia o przelewie.

F) Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela

1. Przesłanki i skutki

Jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy długa nie czyni tego na podstawie zawarcia z dłużnikiem umowy to przysługują jej
wobec dłużnika tylko niepewne i ograniczone roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia dla
zrekompensowania poniesionego wydatku. Jest to ochrona niedostateczna. KC wzmacnia ja przyznając wspomnianej
osobie trzeciej pozycje prawna zaspokojonego wierzyciela. Stosunek zobowiązaniowy nie ulega wiec, mimo
zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem po stronie wierzyciela ( tzw.
subrogacja)
Skutek ten realizuje się jednak nie w każdym przypadku spłaty cudzego długu. Ustawa wymaga aby (518§1):
1) zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela

Zobowiązania-część ogólna

- 41 -

2) osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiadała za niego osobiście (np. poręczyciel) lub pewnymi
przedmiotami (zastaw, hipoteka)
3) osobie trzeciej przysługiwało prawo przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np.
hipoteka z wyższym pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej)
4) zaplata cudzego długu nastąpiła za zgoda dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela.
Zgoda dłużnika pod sankcja nieważności powinna być wyrażona na piśmie. Jest to tzw. konwersja.
5) spełniły się inne przesłanki wskazane w szczególnych przepisach prawnych
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się jednak tylko w zakresie rzeczywistego
zaspokojenia wierzyciela. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela nie tylko zachowuje on wierzytelność co
do pozostałej części ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością która przeszła na os
trzecia wskutek częściowej zapłaty (518§3).
2. Obowiązek przyjęcia świadczenia
We wszystkich przypadkach w których ustawa przewiduje wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego
wierzyciela (518§1) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia jeżeli jest juz ono wymagalne
(518§2)
3. Ochrona dłużnika
Problem ochrony dłużnika w razie wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego dłużnika nie został uregulowany.
Należy z tego względu stosować analogiczne przepisy o przelewie wierzytelności.

G)Zmiana dłużnika

I. Przejecie długu
1. Pojecie
a) w myśl Art 518§1 przejecie długu znamionują następujące 3 cechy:
1) singularna sukcesja osoby trzeciej (przejemcy długu) w dług określonego dłużnika w następstwie czego dług
staje się długiem własnym przejemcy
2) zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika - w przeciwieństwie do kumulatywnego przystąpienia do długu
3) zachowanie tożsamości przejmowanego długu a w konsekwencji utrzymanie się treści dotychczasowego
stosunku zobowiązaniowego.
b) umowa dwustronna mogąca przybrać dwojaka postać:
1) umowa miedzy wierzycielem a przejemca długu - za zgoda dłużnika (519§2 pkt1)
2) umowy miedzy przejemca długu a dłużnikiem - za zgoda wierzyciela (519§2 pkt2)
W obu postaciach umowy o przejecie długu jej strona jest przejemca długu.
Umowa ta może zagrażać interesom wierzyciela w przypadku gdy przejemca jest niewypłacalny.
2. Forma
Oświadczenia woli stron umowy o przejecie długu powinny być pod sankcja nieważności złożone na piśmie (522
zd1). Art 522 zd2 KC zastrzega formę pisemną pod sankcja nieważności dla zgody wierzyciela. Forma ta nie została
zastrzeżona dla wyrażenia zgody przez dłużnika.
3. Zgoda na przejecie dlugu
Skutki odmowy:
1) jeżeli przejecie dlugu powstaje na podstawie umowy wierzyciela z przejemca wówczas brak zgody dłużnika
powoduje nieważność umowy (521§1)
2) jeżeli przejecie dlugu przyjmuje postać umowy miedzy przejemca dlugu a dłużnikiem wówczas brak zgody
wierzyciela prowadzi do tego ze umowa stron wywiera tylko ograniczone skutki miedzy nimi samymi. Osoba która
miała przejąć dług odpowiada względem dłużnika za to ze wierzyciel nie będzie żądał od niej spełnienia świadczenia
(521§2). Jest to tzw. ustawowa konwersja przejęcia dlugu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od
obowiązku świadczenia (392).
4. Przedmiot umowy. Prawa uboczne
Singularna sukcesja w dług oznacza ze przejemca wstępuje w cala sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika.
Umowa może sukcesje te ograniczyć w szczególności do długów przyszłych (zwłaszcza warunkowych lub
terminowych) lub do niektórych tylko obowiązków składających się na dług.
Ogólna reguła w myśl której przejemca wstępuje w sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika nie obejmuje praw
ubocznych zabezpieczających wierzytelność chyba ze zabezpieczycie wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia
(525)

5. Zarzuty przysługujące przejemcy
Przejemca długu wstępując w istniejący stosunek zobowiązaniowy może w konsekwencji przedstawić zarzuty
wynikające z treści tego stosunku wg stanu istniejącego w chwili przejęcia (524§1)

Zobowiązania-część ogólna

- 42 -

Zarzutem tego rodzaju nie jest zarzut potracenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik (524§1). W
myśl art 524§2 przejemca nie może powołać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego miedzy
przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawa prawna przejęcia długu,
jeżeli wierzyciel o nich wiedział i to najpóźniej w chwili udzielenia zgody na przejecie długu

H)Kumulatywne przystąpienie do długu

1. Umowa kumulatywnego przystąpienia do długu
W razie kumulatywnego przystąpienia do długu dotychczasowy dłużnik w - odróżnieniu od przejęcia długu - nie
zostaje zwolniony z długu Pozostaje wiec nadal dłużnikiem przy czym obok niego pojawia się przystępujący do
długu jako drugi dłużnik.
Umowa może być zawarta miedzy dłużnikiem a przystępującym do długu; przyjmuje wówczas postać umowy o
świadczenie na rzecz osoby trzeciej (393) albo miedzy przystępującym a wierzycielem.
Przystępujący do długu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem dotychczasowym.
2. Ustawowe kumulatywne przystąpienie do długu
Skutki kumulatywnego przystąpienia do długu ustanawia także art 55

4

KC. Nabywca przedsiębiorstwa lub

gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym - obok zbywcy - w zakresie zobowiązań związanych z
prowadzenie tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, bez względy na to z jakiego zdarzenia zobowiązania te
powstały.
Dzięki tej instytucji wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania swojej wierzytelności. Ustawa:
1) wyłącza przystąpienie do długu o którego istnieniu nabywca nie wiedział mimo zachowania należytej staranności.
Ustawa chroni dobra wiarę nabywcy.
2) ogranicza odpowiedzialność nabywcy do wartości nabytego gospodarstwa lub przedsiębiorstwa (

pro

viribus patrimoni

)