Prawo cywilne zobowiązania- część ogólna
1.Wiadomości wstępne
Przepisy części ogólnej zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe,( wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów. Ich funkcja to regulacja obrotu pieniędzmi, dobrami i usługami, oraz ochrona podmiotów przed uszczerbkami majątkowymi. Dominuje tutaj funkcja dynamiczna nad statyczną.
Kilka dat:
1933-powstanie kodeksu zobowiązań a rok później handlowego-obowiązywały z nielicznymi wyjątkami aż do 31.XII.1964-KC;2001-kodeks spółek handlowych.
A)Przedsiębiorca a konsument
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ochronny reżim konsumenta jest sprzężony z obowiązkami przedsiębiorcy, który występuje w roli drugiej strony stosunku cywilnoprawnego. Chodzi tu o zrekompensowanie mniejszej wiedzy konsumenta o przedmiocie zobowiązania i jego treści w porównaniu z profesjonalistą jakim jest zawsze przedsiębiorca oraz o zniwelowanie skutków zaskoczenia wywołanych nieoczekiwaną często przez konsumenta w danym miejscu i czasie propozycją przedsiębiorcy do zawarcia umowy.
B)Zobowiązanie
Zobowiązanie jest to rodzaj stosunku cywilnoprawnego o swoistych cechach wskazanych w odpowiednich normach prawa zobowiązań. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Podmiot uprawniony-wierzyciel np. obdarowany ,potrącony przez samochód, pożyczkodawca; podmiot zobowiązany-dłużnik.
Świadczenie-przedmiot zobowiązania-wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest. W zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach, jako wierzyciel i dłużnik zarazem np. sprzedaż. Wierzytelność- prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi, służy ono podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona .
Roszczenie-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego). Każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia, najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada uprawnienia kształtujące na mocy których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną. Np.672,491,365.Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne. Uprawnienia główne służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a uprawnienia uboczne przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.
C)Dług
Korelatem wierzytelności jest dług rozumiany jako zespół obowiązków dłużnika. Zobowiązanie gaśnie gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika ale przez osobę trzecią, albo gdy spośród kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub tych samych tytułów prawnych, jeden wykonał świadczenie.
Rozszerzenie skuteczności wierzytelności poza ścisły stosunek względy łączący wierzyciela z dłużnikiem.
Ochrona interesów wierzyciela: 1. Skarga paulińska-ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 527-534; 2.Instytucja art. 59; 3.Rozszerzona ochrona wierzyciela na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych Np. 415; 4.Zobowiązania realne i niektóre sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne. Zobowiązania realne to tylko te które przewiduje ustawa, np. najem , dzierżawa, odkup, pierwokup, dożywocie, timesharing, roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości i inne roszczenia określone w ustawie.
E)Dług a odpowiedzialność
Dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela. Odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu, sankcji realizowanego przez organy państwowe na podstawie orzeczenia sądowego lub innego organu. Dłużnik ponosi odpowiedzialność w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania . Wierzyciel może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. System prawny jak wiemy przewiduje rozmaite sposoby przymusowego zaspokojenia interesu wierzyciela. 1)Odpowiedzialność osobista-co do zasady dłużnik i tylko dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia egzekucji.
F)2)Zobowiązania niezupełne-naturalne
Zobowiązania te polegają na tym że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Chodzi tu o zobowiązania w rozumieniu prawnym. Ich głównymi cechami są niezaskarżalność i brak obowiązku zwrotu świadczenia wykonanego. Brak co do nich przepisów ogólnych w polskim prawie. Należą do nich zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu 117.2 zd.1 i 411.pkt3 , a także wynikające z gier art.413. (Dopuszczalność potrącenia , uznania, odnowienia i żądania odszkodowania).
G)3)4)Ograniczona odpowiedzialność osobista
Odstępstwo od zasady pełnej odpowiedzialności majątkowej. Występuje ona w dwóch postaciach, pierwsza polega na tym że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną według wskazanych w ustawie kryteriów. Ograniczenie odnosi się do kwestii cum virbus patrimonii (czym dłużnik odpowiada). Np.1030 lub 41.KRO. Drugi sposób polega na wskazaniu maksymalnej wartości jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej tu w przeciwieństwie do pierwszego sposobu wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika , płaszczyzna pro virbus patrimonii- za co dłużnik odpowiada. Wysokość długu może być inna niż wysokość odpowiedzialności. Art. 1031.2 i 54(4)
H)5)Odpowiedzialność rzeczowa
Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy którym nie musi być dłużnik. Np. .zastaw, hipoteka, dożywocie.
I)Powstanie stosunku zobowiązaniowego
Czynności prawne poprzez które może powstać stosunek zobowiązaniowy-Umowa, jednostronne czynności prawne (919-921 i 968)
2)Zdarzenie cywilnoprawne-Akt administracyjny o skutkach bezpośrednich, bez dokonania czynności prawnej powoduje powstanie , zmianę lub zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, natomiast o skutkach pośrednich stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej. Np. .pozwolenie na sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi-najpierw decyzja administracyjna, później sprzedaż.
3)Konstytutywne orzeczenia sądów art.64, 390.2 itd.
4)Inne zdarzenia-czyny niedozwolone 414-449 i bezpodstawne wzbogacenie 405-414. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 752-757
2.Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika-Skarga Pauliańska
A)Roszczenia pauliańskie 527-534
Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu niewypłacalności w następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej prowadzi do orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność opiewa na realne wykonanie jakiegoś zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu określonej rzeczy. Pokrzywdzony wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od osoby trzeciej.
Przesłanki ochrony pauliańskiej
-Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze pauliańskiej zobowiązania niezupełne.
-Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności publicznoprawne.
Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność- wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
B)Zaskarżenie czynności i jego skutki
Jeżeli spełnione zostaną omówione wyżej przesłanki wierzyciel może żądać aby sąd uznał za bezskuteczną względem niego czynność dłużnika. Może zrobić to na dwa sposoby 1)wytoczenie stosownego powództwa 2)przez podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu sprawie z powództwa osoby trzeciej. KPC. Art. 841. § 1. Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Legitymowanym biernie tzn. osobą przeciwko której kieruje się powództwo wierzyciela jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Przy dziedziczeniu legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym. Ponad to w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Wierzyciel może skorzystać z roszczeń pauliańskich w terminie 5 lat od daty dokonania czynności, jest to termin zawity.
C) Względna bezskuteczność
Względna bezskuteczność polega na tym że wierzyciel uzyskuje uprawnienia do zaspokojenia się z przedmiotów należących do osoby trzeciej, z którą nie łączył go żaden stosunek prawny. Wierzyciel może dochodzić w drodze egzekucji zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej które w skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Jeżeli przedmiotem są rzeczy zamienne lub pieniądze to egzekucja może odbyć się całego majątku osoby trzeciej. Uprawnienie wierzyciela względem osoby trzeciej jest w szczególny sposób uprzywilejowane ponieważ może być realizowane z pierwszeństwem przed innymi jej wierzycielami. Jeżeli jest kilku wierzycieli to pierwszeństwo przysługuje im w równym stopniu. Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika Orzeczenie pauliańskie ma charakter konstytutywny.
Instytucje podobne do skargi pauliańskiej to 916, 1024- modyfikacje 527 ; 59-nie ma na celu ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika lecz zmierza do zapewnienia mu realnego wykonania zobowiązania.
3.Świadczenie
A)Świadczenie
Świadczenie to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela.
Nie musi być połączone z wolą człowieka, nie musi być intencji. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. W momencie powstania zobowiązania treść świadczenia albo powinna być już określona, albo co najmniej powinny być ustalone niezawodne sposoby pozwalające treść tą ustalić art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Metody ustalania podstaw do określenia przyszłych świadczeń- obiektywna, zobiektywizowana, subiektywna. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu- polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych, świadczenia dania czegoś -sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania.
Świadczenia w zobowiązaniach starannego działania - znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, Np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela.
B)Rodzaje Świadczeń
1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym.
W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania. Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia. § 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. § 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.
Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada, miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje odszkodowanie art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
2)Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym -Facultas alternativa -opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania- powstaje z umowy lub z przepisów prawa np. 897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3. Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze zobowiązaniem przemiennym pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania., chociażby świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym było możliwe.
3)Świadczenia łączne-Istnieje możliwość łączenia świadczeń- występuje kilka świadczeń po stronie długu
4)Świadczenia uboczne- funkcjonują obok świadczeń głównych. Tylko spełnienie świadczeń głównych zaspokaja wierzyciela. Uboczne wspomagają jedynie realizacje świadczenia ubocznego lub je uzupełniają. Np. Przedstawienie spisu masy majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie zabezpieczenia 269, 364, odsetki.
5)Świadczenia jednorazowe
6)Świadczenia okresowe-czynności powtarzając się cyklicznie-renta, najem;
7)Świadczenia ciągłe- Np. mogą mieć charakter zaniechania lub działania - Np. pracy, usług. Mogą być na czas oznaczony i bezterminowo. Art. 3651. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex nunc) nie odstąpienie (ex tunc). Niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania. 365 Jest normą bezwzględnie wiążącą . Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są bezwzględnie nieważne art. 58.1 co może doprowadzić do uznania nawet całej czynności prawnej za nieważną 58.3.
8)Świadczenia podzielne
9)Świadczenia niepodzielne- Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie pary rękawiczek, albo brylantu, natomiast podzielnym jest np. zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego celu. Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie niepodzielne.
10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości
11)Świadczenia oznaczone co do gatunku -podział ten ma zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są rzeczy-155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną, natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz oznaczona jest co do cech rodzajowych. Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.
4. Świadczenia pieniężne i odsetki
A)Pieniądz
Pieniądz jest to powszechny znak miary odniesiony do swoistych obiektów jakimi są dobra lub usługi występujące w obrocie gospodarczym. Pieniądz spełnia różnorakie funkcje, ale główne to:
1)służy do określania wartości ekonomicznej dóbr i usług
2) Pełni funkcje nośnika wartości -ten kto ma pieniądz dysponuje określoną władzą majątkową. W konsekwencji tych dwóch podstawowych funkcji pieniądz posiada funkcje:
1) powszechnego środka wymiany dóbr i usług, co niepomiernie ułatwia obrót gospodarczy
2)funkcje akumulacji wartości ekonomicznych
3) funkcje płatniczą polegającą na zaspokajaniu interesów wierzyciela, czyli funkcje umarzania wierzytelności. Pieniądz a znak pieniężny to dwie różne rzeczy- znak pieniężny to przedmiot materialny, czyli banknot lub moneta NBP . Pieniądz elektroniczny-wartość pieniężna która stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych. Prawnym powszechnym środkiem płatniczym na terenie RP jest złoty którego wartość równa jest stu groszom.
B)Świadczenie pieniężne
Świadczenie pieniężne-polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej. Zobowiązanie pieniężne-zobowiązanie którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne - nie stosuje się 357.
C)Walutowość- zasada jednowalutowości
Walutowość-Art. 358. § 1.Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Zmierza ona do ochrony pieniądza polskiego, przeciwdziałając wypieraniu go przez inne waluty. Wyjątek wprowadza prawo dewizowe. Zasada walutowości zachowuje znaczenie wyłącznie w krajowym obrocie dwustronnie profesjonalnym. Przepisy pozwalają stronom swobodnie uzgodnić wyrażenie i spełnienie zobowiązania w walucie wymienialnej, w obrocie za granicą, między osobami fizycznymi, o ile czynność nie jest związana z prowadzeniem działalności gospodarczej, w obrocie z konsumentami. Ograniczeń wynikających z zasady walutowości nie stosuje się gdy ustalenie należności dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym. Tu też odszkodowanie może być wyrażone w walucie obcej jeżeli np. powództwo wyda zagraniczna firma. Jeżeli mamy do czynienia z relacją złotego do euro to patrzymy na kurs ogłoszony przez NBP. Odsetki 481 mają być wypłacane w takiej walucie w jakiej opiewa zobowiązanie główne (SN). Przedsiębiorcy przy transakcjach powyżej 15 tys. euro są zobowiązani dokonywać zapłaty na rachunek bankowy.
D)Nominalizm
Nominalizm-u nas to zasada-zasada ta polega na tym iż zobowiązania pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. Wychodzi tu mylne założenie niezmiennej wartości pieniądza. Tylko przy zobowiązaniach pieniężnych. Nie odnosi się do zobowiązań ze świadczeniem pieniężnym, czyli niepieniężnych. Tu pieniądz nie występuje w roli pierwotnego przedmiotu świadczenia, wyrażonego jako określona suma pieniężna. Np. odszkodowania pieniężne, pieniężne wyrównanie bezpodstawnego wzbogacenia, alimenty. Zasada ta prowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela w razie deprecjacji pieniądza w czasie trwania zobowiązania.
E)Waloryzacja
Waloryzacja-u nas to wyjątek- polega na dostarczeniu takiej samej wartości ekonomicznej jaką reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili jej powstania. Świadczenia pieniężne mogą być waloryzowane na podstawie umowy albo orzeczenia sądowego -258(1).2-4. Są jednak nad to wyjątki np. waloryzacja kaucji mieszkaniowych.
-Waloryzacja umowna-358(1). § 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.-Zastrzeżenia tego rodzaju nazywane są klauzulami waloryzacyjnymi. Sens tych klauzul polega na tym że wskazują one ile pieniędzy trzeba zapłacić aby zobowiązanie zostało umorzone. Zostaje wskazany ów miernik wartości, według którego ustalić należy wysokość świadczenia pieniężnego. Miernikiem tym mogą być waluty obce - klauzula walutowa; klauzula towarowa- za miernik wartości przyjmuje się ceny określonego towaru; wartość wskaźnika- inflacja, giełda itp. ; klauzula złota ; klauzula uposażenia- miernikiem jest minimalna lub średnia płaca w całej gospodarce, sektorze lub zawodzie.
-Waloryzacja sądowa-358(1) § 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Konstytutywne orzeczenie sądu. Przy waloryzacji ustawowej orzeczenie sądu ma charakter tylko deklaratywny. Waloryzacji sądowej podlegają jedynie zobowiązania pieniężne. Waloryzacji podlega suma pieniężna pozyskana na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia (SN) ponadto przedmiotem waloryzacji w umowie ubezpieczenia dzieci jest świadczenie pieniężne ubezpieczyciela będące przedmiotem jego zobowiązania od chwili zawarcia umowy- bez względu na określony umową termin spełnienia tego świadczenia(SN) . Do świadczeń opiewających na walutę obcą także stosuje się waloryzacje sądową. Ważną przesłanką jest żądanie strony stosunku zobowiązaniowego. Sąd nie może orzekać tych sprawach z urzędu. . Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Nie jest dopuszczana sądowa waloryzacja świadczeń na podstawie 358.3 gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną(SN). Nie jest tutaj miarodajny społeczno gospodarczy cel umowy (SN). Sens sądowej waloryzacji polega na tym że zmiana treści świadczenia może nastąpić na żądanie jednej strony a wbrew woli drugiej.
F)Odsetki
Odsetki-są świadczeniem ubocznym akcesoryjnym, realizowanym z reguły w takich samych przedmiotach co świadczenie główne i w wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Odsetki są zawsze w takiej walucie w jakiej jest świadczenie którego dotyczą. Dopuszczalne jest określenie odsetek na jakiś przedmiotach zamiennych Np. pszenica. Odsetki zawsze przybierają postać świadczeń okresowych. Dlatego też podobne są do rent oraz rat amortyzacyjnych, jednak odsetki są świadczeniami ubocznymi. Zapłata odsetek ani nie redukuje ani nie umarza długu głównego, od którego oblicza się naliczane odsetki. Są związane z świadczeniem głównym. Jednak mają swoistą samodzielność albowiem istnieją mimo przedawnienia lub wygaśnięcia roszczenia. Odsetki mogą być za opóźnienie, możliwość korzystania, o funkcji waloryzacyjnej (ich wysokość oscyluje wokół wskaźnika inflacji).Art. 359. § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jednostronne dodanie do umowy dodatkowe postanowienia określające obowiązek płacenia odsetek w oznaczonej wysokości nie jest wiążące. W transakcjach handlowych przy umowach zawieranych w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową (w sektorze odpłatnego dostarczania towaru lub świadczenia usług). Wierzyciel może żądać od dłużnika zapłaty odsetek ustawowych z okres począwszy od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego aż do dnia zapłaty, ale nie dłuższy niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Ponadto jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty w terminie określonym w umowie, a gdy go nie ma to w terminie wskazanym do zapłaty np. na fakturze, wówczas wierzycielowi przysługują odsetki w wysokości odsetek za zwlokę ustalonych pry zobowiązaniach podatkowych , chyba że strony ustanowiły wyższe odsetki. Ograniczenie albo wyłączenie tych uprawnień wierzyciela drogą czynności prawnej jest nieważne. 359. § 2. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). O wysokości odsetek decyduje treść czynności prawnej lub odpowiedniego orzeczenia lub decyzji. § 22. (148) Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.§ 23. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy. Ustawa o kredycie konsumenckim- ograniczenia w łącznej kwocie wszystkich opłat prowizji i innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki nie mogą przekraczać 5% kwoty udzielonego kredytu. Podmiotom pobierającym lub zastrzegającym sobie pobieranie korzyści majątkowych przewyższających wysokość odsetek maksymalnych grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo 2 lat pozbawienia wolności(lichwa). Odsetki maksymalne nie są stosowane do odsetek z 481 albowiem one nie wynikają z czynności prawnych tylko z opóźnienia w świadczeniu. Zakaz anatocyzmu- czyli pobierania odsetek od odsetek, wyjątkiem jest Art. 482. § 1. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Termin-Art. 360. W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek, są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.
Wyjątkiem są odsetki za opóźnienie bo one są wymagalne już w chwili bezskutecznego upływu terminu świadczenia głównego. Zaległe odsetki mogą być waloryzowane. Odsetki przedawniają się z upływem 3 lat , jednak odsetki od roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa, oraz z umowy o dzieło przedawniają się po 2 latach. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego (SN). Tak jest zawsze z roszczeniami akcesoryjnymi
G)Naprawienie szkody
Odpowiedzialność odszkodowawcza jednego podmiotu za szkodę doznana przez inny podmiot- powstaje tylko jeżeli ziszczą się określone w systemie prawnym zdarzenia prawne. Do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej konieczne są trzy przesłanki- zdarzenie, powstanie szkody, związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
1.Zasady odpowiedzialności:
1)Zasada winy- Ten kto swoim zachowaniem wyrządził komuś szkodę powinien odpowiadać za swój czyn
2)Zasada ryzyka-Ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Np. 430, 433-436, 474 vis maior- siła wyższa. W świetle ustalonej judykatury SN siłą wyższą jest zdarzenie zewnętrzne- a więc mające swoje źródło poza urządzeniem, z którego funkcjonowaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza, Niemożliwe do przewidzenia- nie chodzi tu o absolutną niemożliwość lecz o niski stopień prawdopodobieństwa, nieoczekiwane, nadzwyczajne. Niemożliwe do zapobieżenia.
3)Zasada słuszności-przypisanie podmiotowi odpowiedzialności odszkodowawczej ze względu na szczególnie silne motywy etyczne wskazane zasadach współżycia społecznego. Zasada ta funkcjonuje jako subsydiarna w sytuacjach wskazanych w ustawie, ma nikłą role 417(2); 428; 431.2
4)Zasada gwarancyjno -reparacyjna- klasycznym przejawem są ubezpieczenia, jedynym uzasadnieniem dla tej zasady jest współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem tym zarządza zakład ubezpieczeń
2.Rodzaje odpowiedzialności:- należy odróżnić od zasad odpowiedzialności Odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa. Odpowiedzialność kontraktowa- kodeks zawiera zwarty zespół przepisów łączących obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania np. 471 , nie jest tu jednak istotne czy owe zobowiązanie powstało z umowy czy innego zdarzeni prawnego.
Odpowiedzialność deliktowa -np 415 -czyny niedozwolone, różne stany faktyczne , spólną cecha jest obowiązek naprawienia szkody, nie muszą być obarczone winą. Szkoda zawsze musi zostać wyrządzona legalnie.
Odpowiedzialność gwarancyjno-reparacyjna - znów ubezpieczenia, świadczenie ubezpieczenia ma charakter świadczenia pierwotnego. Zdarzenie za które ktoś odpowiada jest pierwszą z trzech przesłanek odpowiedzialności.
H)Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności
Związek taki ma zachodzić między zdarzeniem z którym sprzężona jest czyjaś odpowiedzialność a doznaną przez poszkodowanego szkodą.
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. -znajduje zastosowanie do 435, 436; Szkoda ma być normalnym następstwem zdarzeń danego rodzaju- Teoria adekwatnego związku przyczynowego.
Wyjątki od 361- casus mixtus-478;714;739;841. oraz 422. Powszechnie jest stosowana zasada odpowiedzialności za następstwa bezpośrednie, jednak zasada adekwatnego związku przyczynowego tego nie zakłada. Pośrednim lecz adekwatnym związkiem przyczynowym jest związek między brakiem części zamiennych w zakładzie naprawczym a uszkodzeniem samochodu i wypadkiem drogowym (SN).
I)Szkoda jako przesłanka odpowiedzialności
Szkoda- wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie chronionych których poszkodowany doznał wbrew własnej woli. To ostatnie odróżnia szkodę od uszczerbków. Uszczerbek typu niemajątkowego- krzywda.
Suma przeznaczona na zadośćuczynienie krzywdy-zadośćuczynienie-445 ;( 24.2 i 448)- mówią o szkodzie majątkowej, tak więc będzie też szkoda niemajątkowa- 445-poszkodowany- odnosi się do osób które doznały krzywdy.
Szkodą objęte są uszczerbki typu majątkowego i niemajątkowego. Analogicznie funkcję instytucji krzywdy i zadośćuczynienia (szkoda niemajątkowa) stosuje się do szkody i odszkodowania (szkoda majątkowa) 445 i 448 jurydykatura stosuje bezpośrednio także do szkody niemajątkowej. Czym innym jest szkoda na mieniu Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.
Rodzaje szkody majątkowej :
-strata- damnum emergens -zmniejszenie majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia z którym związana jest czyjaś odpowiedzialność
-utracone korzyści- lucrum cessans- majątek poszkodowanego nie wzrósł tak jakby to się stało gdyby nie nastąpiło zdarzenie z którym złączona jest czyjaś odpowiedzialność- zdarzenie sprawcze. Np.-zniszczenie taksówki dla taksówkarza- tyle że tu w sumie obydwa rodzaje szkody -może tak być.
Metoda degeneracyjna-porównanie majątku rzeczywistego z majątkiem hipotetycznym pokrzywdzonego. Zysk osiągnięty przez przedsiębiorcę X ze sprzedaży towarów bezprawnie oznaczonych znakami przedsiębiorcy Y stanowi lucrum cessans przedsiębiorcy Y (SN). Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie (SN).
Obiektywna metoda ustalenia szkody- oblicza się ją według rynkowej wartości rzeczy usług, nie uwzględniając utraconych korzyści.788 i 849. Compensatio lucri cum dammo -zaliczanie uzyskanych korzyści na poczet szkody. W razie gdy poszkodowany ubezpieczy się na własny rachunek, uzyskanego przez niego świadczenia od zakładu ubezpieczeń nie zalicza się na poczet szkody (SN).
J)Ujemny interes umowny
Jest to swoisty rodzaj szkody w związku z nie dojściem zamierzonej umowy do skutku. art.39;72.2;103.3;387.2;391;566.1 ;574;736. Ten rodzaj szkody należy przeciwstawić szkodzie w granicach pozytywnego interesu umownego która obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej już umowy. Odszkodowanie powinno objąć damnum emergens. Mogą to być także lucrum cessans- utracone korzyści ale bardzo rzadko np. korzyści utracone w skutek odrzucenia innej oferty lub rezygnacji z transakcji możliwej do dokonania która mogła przynieść określone korzyści. Ciężar dowodu- art. 6 na osobie która z faktu tego wywodzi skutki prawne-poszkodowany.
K)Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody
Świadczenie to ma 4 funkcje- kompensacyjną-wyrównanie szkody; represyjną, prewencyjną i wychowawczą
Art. 361.2 Stanowi generalną zasadę adekwatności szkody i świadczenia zmierzającego do naprawienia szkody. Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie.(SN).
L)Przyczynienie się pokrzywdzonego
Art. 362. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Zachowanie poszkodowanego zawsze musi być dotknięte jakąś obiektywną nieprawidłowością czy niezgodnością z powszechnie przyjętymi sposobami postępowania, postępowanie bowiem prawidłowe nie może pociągać za sobą powstania szkody jako normalnego skutku (SN).Za przyczynienie się poszkodowanego uważa się jego zachowanie stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny, a nie wynik przyczyny głównej. Np. odmowa poddania się zabiegowi operacyjnemu (SN)
M)Inne ograniczenia obowiązku naprawienia szkody
Art. 440. .Jest to wyłom w zasadzie pełnego odszkodowania. Sąd zyskał na tej podstawie kompetencje do miarkowania odszkodowania w stosunkach między osobami fizycznymi gdy ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby poszkodowanej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego. Z mocy przepisów szczególnych np.438 obowiązek naprawienia szkody może być ograniczony tylko do poniesionej przez poszkodowanego straty, a więc z wyłączeniem utraconych korzyści. 788,801. Często spotykane są także ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej do określonej z góry sumy pieniężnej 824,849. Te i inne rodzaje ograniczeń obowiązku naprawienia szkody można także ustanowić w umowie stron 361.2
N)Sposób naprawienia szkody
Do poszkodowanego należy wybór czy naprawienie szkody polegać będzie na przywróceniu stanu poprzedniego (restrykcja naturalna), czy też zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej 363.1. Mówiąc krótko to albo to. Nie obydwa naraz (SN). Prawo wyboru jest jednak ograniczone gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Ograniczenie tyczy się także wtedy gdy odszkodowanie jest z góry wskazane w przepisach regulujących odpowiedzialność odszkodowawczą danego rodzaju- np. świadczenia zakładu ubezpieczeń 805, 828. Odszkodowanie zgodnie z zasadą walutowości powinno być wyrażone w pieniądzu polskim chociażby zobowiązanie podstawowe wyrażone było w pieniądzu obcym (SN).
O)Sposób ustalenia wysokości odszkodowania
Dla określenia wysokości odszkodowania konieczne jest określenie szkody w pieniądzu. 363§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. Jest to miernik obiektywny. Ale można zastosować miernik subiektywny - Pretium affectionis np. do ukochanego psa, listu od ukochanej itd. Można także zastosować tzw. Pretium singulare- cena jaką ma określony przedmiot ze względu na szczególny sposób użycia i związki jakie go łączą z innymi przedmiotami majątku poszkodowanego - przykład zniszczenie jednego składnika unikatowej kolekcji z reguły bardziej obniża jej wartość niż wynosi cena rynkowa poszczególnego składnika. Trzeba poszukać takiej ceny na podstawie której poszkodowany może nabyć określone dobra lub usługi. Informacje prasowe o notowaniach na tzw. giełdach samochodowych nie mogą być podstawą do ustalania wysokości szkody ponieważ przekazują one dane tylko o cenach wywoławczych i to w sposób nieformalny (SN). Datą ustalenia odszkodowania jest data wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy.
5.Wielość wierzycieli i dłużników
A)Solidarność dłużników (bierna)
Solidarność dłużników (bierna)- jest to jedna z dwóch postaci zobowiązań solidarnych Art. 366. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia , po stronie długu występuje kilka podmiotów, wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych
Solidarność bierna wzmacnia pozycje wierzyciela. Solidarność bierna powstaje tylko wtedy gdy wynika to ze szczególnej podstawy prawnej np. w umowie stron 369, gdy kilka osób zaciąga zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia 370, oraz ex lege... np. 441.1; .Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników. Odnowienie dokonane między wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, chyba że wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swe prawa. Zwłoka wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych ma skutek także względem współdłużników. Każdy z dłużników może być zobowiązany w sposób odmienny, jednak nie może polegać na różnym przedmiocie świadczenia. Dłużnikom służą względem wierzyciela w razie sporu dwojakiego typu zarzuty. Pierwszy typ to zarzuty osobiste, przysługujące wyłącznie określonemu dłużnikowi wobec wierzyciela- właściwości lub działania dłużnika wpływające na ważność zobowiązania solidarnego np. brak zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, brak podpisu, oraz dokonane przez dłużnika z wierzycielem czynności prawne które uwalniają go ze zobowiązania wobec wierzyciela lub korzystnie modyfikują jego treść. np zwolnienie z długu, rozłożenie go na raty itp. Drugi typ zarzutów to te które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Np. 375 § 2. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wszystkim wspólne.
B)Roszczenia regresowe
Roszczenia regresowe- roszczenia wewnętrzne między dłużnikami Art. 376. § 1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.§ 2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników. Albo podstawą może być np. 207- współwłasność.
C)Solidarność wierzycieli (czynna)
Po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów, jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia i może je spełnić do rąk któregokolwiek z nich. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług względem reszty. Solidarność czynna może powstać wyłącznie na skutek czynności prawnej. Dłużnik może być zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli. Między współwierzycielami występuje zasada wzajemnej współreprezentacji na ich korzyść względem dłużnika. Zwłoka dłużnika względem wierzyciela odnosi skutek względem pozostałych. Natomiast zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli.
Solidarność niewłaściwa-np. dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne świadczenie z tym skutkiem że spełnieni go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych.
Innym rodzajem zobowiązań są Zobowiązania podzielne i nie podzielne
6.Umowy zobowiązaniowe
Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Najczęściej o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym. Opiera się na konsensie stron. (384-396)
A)Umowy rozporządzające-bezpośrednio wywołują skutki prawne w postaci przeniesienia, przekształcenia, obciążenia lub zniesienia prawa podmiotowego. Np. 508.
B)Umowy adhezyjne- określone kategorie umów, ochrona podmiotu słabszego, 398-421 , coś bardziej w rodzaju jednostronnego aktu przystąpienia do wzorca ustalonego przez stronę silniejszą. niż konsensusu Np. przedsiębiorca -oferta- konsument
C)Umowy wzajemne
-umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące- umowa zobowiązaniowa jest zawsze zgodnym oświadczeniem woli dwóch stron. Nie istnieje coś takiego jak jednostronna umowa zobowiązaniowa. Z umowy zobowiązaniowej może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na jednej albo obu lub więcej stronach. I właśnie na tym polega powyższy podział. Przykłady darowizna, najem, umowa przedwstępna (może być taka i taka).
-umowy wzajemne-rodzaj umów dwustronnie zobowiązujących, pełnią podstawową rolę w obrocie gospodarczym i poza nim. Transfer dóbr i usług to przecież sprzedaż, zamiana, najem , darowizna itd.
487. § 2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Ekwiwalentność świadczeń w znaczeniu subiektywnym-Przyjmuje się iż umowa jest wtedy wzajemna gdy według oceny stron świadczenia ich są względem siebie równowartościowe. Nie musi być to ekwiwalentność w znaczeniu obiektywnym -świadczenia niekoniecznie muszą mieć ten sam walor ekonomiczny ustalany według kryteriów obiektywnych. Umowy te co ważniejsze charakteryzuje więź polegająca na zależności świadczenia jednej strony od świadczeni drugiej- do ut des- daję abyś dał.
Jeżeli sprzedamy samochód za 1 zł to jest to czynność na tyle symboliczna iż nieodpłatna.
Umowami wzajemnymi mogą być zarówno umowy nazwane- typowe jak i nienazwane- nietypowe- Np. Jak dasz X-owi mieszkanie w zamian za prace X-a przez czas określony- faktyczna wartość ekonomiczna tych świadczeń nie ma doniosłości, wystarczy że w ocenie stron były one ekwiwalentne (SN)
Umowy wzajemne nazwane (rodzaje):
1)Umowy w których essentialia negotti (elementy przedmiotowo istotne) obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń; w tych przypadkach określony typ umowy z mocy samej definicji należy do klasy umów wzajemnych. Np. 535 sprzedaż, 659 najem.
2)Umowy w których essentialia negotti wykluczają obowiązek świadczenia drugiej strony np. darowizna, umowy tego rodzaju nie mogą mieć charakteru wzajemnego ponieważ są jednostronnie zobowiązującymi.
3)Umowy w których essentialia negotti nie rozstrzygają tej kwestii dopuszczając nadanie im kształtu zarówno umów jednostronnie jak i dwustronnie zobowiązujących np. Zlecenie 734, 735, przechowanie 835, 836
4)Umowy których essentialia negotti wskazują na dwustronny obowiązek świadczenia, lecz niewzajemny charakter umów- nawet gdyby przybierały one postać umowy odpłatnej- oprocentowana podwyżka.
Umowy o charakterze organizacyjnym, przygotowawczym które bezpośrednio nie zmierzają do realizacji określonego celu gospodarczego, np. umowy przedwstępne, ramowe nie są umowami wzajemnymi, albowiem każda ze stron zobowiązuje się nie dlatego że zobowiązuje się druga ale w celu uzyskania świadczenia (SN).
Konsekwencje- nieważność zobowiązania się jednej ze stron powoduje nieważność zobowiązania się drugiej ze stron jako kauzalnie uzależnionego od świadczenia wzajemnego tzw. genetyczne synallagma. 58.3.
D)Umowy realne
Dojście do skutku umowy realnej wymaga nie tylko złożenia zgodnego oświadczenia woli stron ale także wręczenia rzeczy. Sposób złożenia oświadczenia woli nie jest tu istotny. Można do nich stosować umowy przedwstępne. Np 710;835;517.2;921(8);921(9).3;921(12).
E)Umowy kauzalne i abstrakcyjne
Umowy Kauzalne-przyczynowe; Umowy Abstrakcyjne-oderwane. Ważność czynności kauzalnych zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia. Natomiast w czynnościach abstrakcyjnych okoliczność ta nie wpływa na ważność zobowiązania, a w konsekwencji ochrona dłużnika jest ograniczona. Panuje pogląd że obowiązuje ogólna reguła kauzalności czynności prawnych, a zobowiązania abstrakcyjne można zaciągać tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie wskazanych- weksel, czek, przekaz (wyjątek to gwarancja bakowa (SN).
F)Umowy losowe
Ze struktury niektórych umów wynika że rozmiar a nawet istnienie świadczenia zależą od przypadku np. Gra i zakład 413, renta dożywotnia 905, umowa dożywocia 908, umowa ubezpieczenia 805.
G)Treść umów zobowiązaniowych
-Swoboda umów- kompetencja do kształtowania przez podmioty wiążących je stosunków prawnych w drodze dwu lub wielostronnych oświadczeń woli. W jej zakresie wyróżnia się swobodę kształtowania treści umów oraz swobodę zawierania umów.
Autonomia woli-pojęcie szersze od swobody umów obejmuje także inne niż umowa postacie kształtowania stosunków cywilnoprawnych mocą własnych decyzji zainteresowanych podmiotów.
-Zakres swobody umów-zasada swobody umów-na pamięć- Art. 3531.Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.58 Cel czynności prawnej ma doniosłość prawną. W razie sprzeczności umowy z normą względnie wiążącą norma ta nie znajduje zastosowania, a treść stosunku zobowiązaniowego reguluje umowa, na odwrót jest przy konflikcie z normą imperatywną czy semiimperatywną. (SN) Umowy dławiące- niezgodne z zasadami współżycia społecznego, polegają na jednostronnie narzuconej formie zaspokajania potrzeb ludności na trudno dostępne dobra (chodziło o garaże) wraz z rażącą nieadekwatnością świadczeń wzajemnych.
Granicę swobody umów stanowi poszanowanie interesów osób trzecich i łączącą się z tym zasadą bezpieczeństwa obrotowego (właściwość). Niedopuszczalnym jest aby stosunek umowny ukształtował sytuację stron w ten sposób że jedna z nich mogłaby dowolnie określać swoje obowiązki lub obowiązki drugiej strony (SN). (SN) Wynikająca z art. 353(1) swoboda kontraktowania obejmuje także możliwość kreowania czynności abstrakcyjnych, nie ma bowiem żadnych przeszkód aby strony stosownie do swej woli konstruowały zobowiązania wyabstrahowane , odłączone od istniejącego stosunku prawnego, albo istniejące niezależnie od niego.-to było w sprawie gwarancji bankowej-w odniesieniu do stosunków obrotu profesjonalnego. Zasada pacta sunt servanda- umów należy dotrzymywać. Umowa zawarta z przekroczeniem którejkolwiek z granic umów jest w myśl 58 bezwzględnie nieważna, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Pole swobody umów ograniczają także przepisy o niemożliwości świadczenia. Art. 387. § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.-termin przedawnienia 3 lata.
Wyzysk-Art. 388. § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy. Umowa zawarta dla wyzysku jest bezwzględnie nieważna. Jest to wadliwość treści czynności prawnej.
H)Umowa przedwstępna.
66-71 i 73-81 to zasada a teraz od niej wyjątki. Culpa In contrahendo - wina w kontraktowaniu-postępowanie podmiotów w stadiach poprzedzających zawarcie umowy, jeżeli nie doszła ona do skutku- 72.2; 72(1) i 387.2. Ocena zachowań partnerów na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych , odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umownego np. 415 .
Umowa przedwstępna- pactum de contrahendo- jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy, którą ustawa określa mianem umowy przyrzeczonej 389.Zawarcie umowy przyrzeczonej jest świadczeniem. Może mieć charakter jednostronnie lub dwustronnie zobowiązujący. Przyjęcie przez sprzedawcę przedpłaty na przyczepę kampingową w wysokości odpowiadającej jej cenie stanowi zawarcie definitywnej umowy sprzedaży, a nie tylko umowy przedwstępnej (SN)
Umowa ramowa-twór praktyki gospodarczej-funkcja taka sama jak w umowie przedwstępnej, jednakże umowa ramowa przystosowana jest do wielokrotnego zawierania określonego rodzaju umów względem niej wykonawczych. Określa się w niej sposób zawierania umów wykonawczych, pewne elementy ich treści, ale nie na tyle dookreślone, aby można było uznać, iż spełnia ona wymagania stawiane umowom przedwstępnym, a tym bardziej umowom definitywnym. Wiele umów ramowych zawiera też zobowiązanie do kontraktowania w przyszłości. Z umowy ramowej nie wynika obowiązek do zawarcia określonej umowy, nakłada ona na strony obowiązek zawierania w przyszłości umów wykonawczych opatrzony sankcją odszkodowawczą.
Art. 389. § 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej
Jeżeli umową definitywną jest Np sprzedaż to w umowie przedwstępnej należy określić, co najmniej rzecz i cenę.
Dla jej zawarcia ustawa nie przewiduje formy szczególnej. Nie musi być uwzględniony termin, aczkolwiek może być. Wtedy jego ewentualny upływ powoduje wymagalność roszczenia uprawnionego i wyznacza początek biegu terminu przedawnienia.
389§ 2. Jeżeli termin, w ciągu, którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Umowa przedwstępna może być zawarta pod warunkiem.
Skutki nie zawarcia umowy-słabszy- obowiązek naprawienia szkody, silniejszy-nie zawarcie umowy 64-tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej. Np. forma szczególna- przeniesienie nieruchomości. Jeszcze możliwe jest z 475- Np. dłużnik nie dopełnił czynności koniecznych do uzyskania niezbędnego zezwolenia administracyjnego. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
I)Ograniczenia swobody zawierania umów-na logikę
J)Wzorce umów- Art. 384
Właściwe poinformowanie drugiej strony o wzorcu umowy stanowi cel wielu przepisów KC regulujących tę podstawową przesłankę skuteczności prawnej wzorca. Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej wzorce umowne powinny być doręczane w całości. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta, nie tyczy to przedsiębiorcy. Ważne- sprzeczność treści umowy z treścią wzorca nie wpływa na ocenę ważności umowy. Umowa jest ważna zaś wzorzec w tych miejscach gdzie jest sprzeczny z umową jest bezskuteczny. Konsumentowi należy doręczyć wzorzec. Zmiana treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego przez wydanie wzorca po raz pierwszy albo kolejny, dopuszcza jej wyłączenie na podstawie klauzuli modyfikującej, zawartej w umowie lub we wzorcu, albo na podstawie, szczególnego przepisu prawnego, ale nie może ona naruszać negoita esentialis, nie może mieć charakteru blankietowego, lecz wskazywać okoliczności uzasadniające zmianę dotychczasowego, albo wydanie nowego wzorca. Konflikt wzorców-tylko między przedsiębiorcami stosującymi różne ustalone przez siebie wzorce, jeżeli strony zawarły umowę, w takiej sytuacji wiążą je tylko takie postanowienia, które nie są ze sobą sprzeczne. Art. 3854. § 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.
7.Umowy konsumenckie
A)Po jednej stronie przedsiębiorca po drugiej konsument.
Dwa typy- 1)poszczególne typy umów konsumenckich- reguły chroniące konsumentów w zakresie sprzedaży konsumenckiej, kredytu konsumenckiego, usług turystycznych, timesharing-część szczególna; 2) Wszystkie typy umów konsumenckich bądź znaczna ich część- niewyróżnianych w zasadzie według ich treści- część ogólna zobowiązań - trzy- niedozwolone postanowienia, umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa, umowy zawierane na odległość.
B)Niedozwolone postanowienia umowne 385(1)-385(3)
Chodzi tu o klauzule, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Lex specialis wobec 58.2 i .3 . Umowy zawierane z wzorcem umowy albo i bez niego. Wszystko jest w zasadzie przepisach wiec nie będę się rozpisywał. Ciężar dowodu z reguły spoczywa na przedsiębiorcy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami zasady współżycia społecznego. Wymagana- uczciwość, rzetelność, lojalność, fachowość. Jednak to nie wystarczy gdyż musi być jeszcze rażąco naruszony interes konsumenta.
Postanowienie wzorca umowy rachunku bankowego należy uznać za niedozwolone, jeżeli pozwala bankowi na sprawdzenie sytuacji finansowej klienta, w tym zasięgnięcie informacji u pracodawcy (SN). Narusza w ten sposób interes majątkowy i osobisty konsumenta.
Dla ułatwienia podany jest katalog klauzul niedozwolonych w art. 385(3) Odznaczają się one tym, że:
1)ograniczają bądź wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy (1-3 i 21)
2)przekazują przedsiębiorcy kontrole nad treścią postanowień i wykonaniem umowy (3-15 i 19-20)
3)kształtują lub umożliwiają przedsiębiorcy kształtować niekorzystnie dla konsumenta czas trwania umowy (10;14-15;18)
4)w inny sposób naruszają równowagę kontraktową (16-17)
W razie wątpliwości umieszczone w 385(3) postanowienia mowne uważa się, iż są niedozwolone. Tak, więc artykuł ten jest stosowany w ostateczności. Najpierw stosuje się (1) i (2). Jeżeli klauzula zostanie uznana za niedozwoloną to nie wiąże ona konsumenta. Chyba, że zastosowanie ma art. 58.3.
Kontrola incydentalna- kontrola treści konkretnego stosunku prawnego. Wykonują ją sądy rozpatrując w procesie indywidualną sprawę w celu ustalenia wiążącej strony treści stosunku prawnego. Orzeczenie sądu wywołuje skutki wyłącznie dla stron sprawy.
Kontrola abstrakcyjna-abstrakcyjność kontroli wzorca polega na jego ocenie nie poprzez analizowanie treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego, lecz samodzielnie- bez względu na to czy znalazł on zastosowanie w następstwie zawarcia umowy. 479(36)- 479 (45) KPC Powództwo takie może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. 1)Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.2). Powództwo może ponadto wytoczyć zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę. Powództwo t może rozpatrzyć tylko Sąd Okręgowy w Warszawie sprawujący funkcję sądu ochrony konkurencji i konsumentów. W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. Taki wyrok ma skuteczność wobec osób trzecich. Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Prowadzi go Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Rejestr ten jest jawny. Nie jest rozstrzygnięte czy wpisanie niedozwolonego wzorca ma skutek tylko w stosunkach z określonym przedsiębiorcą czy powszechny. Jednak SN stwierdza, że wobec wszystkich przedsiębiorców. (Radwański też tak twierdzi).
C)Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa
Zespół ten odnosi się do zawierania umów różnych typów. Normy te są poza kodeksem, a jednak są normami części ogólnej! Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności wyrządzonej przez produkt niebezpieczny. Regulacja ta ma na celu 1)ochronę życia prywatnego człowieka przed agresywnymi i bezwzględnymi sposobami oferowania usług lub dóbr przez przedsiębiorców.2)Ochronę konsumenta przed zaskoczeniem go ofertą przedsiębiorcy w sytuacji, gdy nie ma właściwych przesłanek, aby konsument mógł podjąć decyzję o zawarciu umowy po dojrzałym czasie.3) Zapewnienie konsumentowi identyfikacji przedsiębiorcy działającego poza swoim lokalem. Ustawa ta odnosi się tylko do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Jeśli bowiem konsument zawrze umowę w lokalu przedsiębiorstwa to należy przyjąć, że jest do tego przygotowany. Przepisy te nie odnoszą się do umów zawieranych przez Internet. Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów: 1) o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia,
2) sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta,
3) powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO,
4) o prace budowlane,
5) dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych,
6) ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,
7) dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne). Jest to katalog wyczerpujący
Art. 1. 1. Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument tożsamości. W razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument potwierdzający swoje umocowanie.
Przedsiębiorca powinien przed zawarciem umowy poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy we właściwym terminie, i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby); obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę.
Art. 2. 1. Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. 2. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia od umowy, bieg terminu, 10 dni nie rozpoczyna się. W takim wypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia. Konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania. W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba, że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie czternastu dni. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.
D)Umowy zawierane na odległość- Cd ustawy OchrKonsU
Art.66.2-KC zna tą problematykę a rozwija ją właśnie ta ustawa Art. 6. 1. Umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności drukowanego lub elektronicznego formularza zamówienia nie zaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego w postaci drukowanej lub elektronicznej, reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, reklamy w postaci elektronicznej, katalogu, telefonu, telefaksu, radia, telewizji, automatycznego urządzenia wywołującego, wizjofonu, wideotekstu, poczty elektronicznej lub innych środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz. 1204), są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność. Wyłączeniu podlegają umowy: zawierane z wykorzystaniem automatów, rent, zawarte z operatorami telekomunikacyjnymi przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych, dotyczące nieruchomości( z wyłączeniem najmu), sprzedaży z licytacji.
Reżim ochronny ustawy stosuje się tyko częściowo z wyłączeniem art. 9 dotyczącego informacji wstępnej art. 7 o odstąpieniu od umowy i art. 12 regulującego termin wykonania umowy w stosunku do 1) sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do mieszkania lub miejsca pracy konsumenta,
2) świadczenia, w ściśle oznaczonym okresie, usług w zakresie zakwaterowania, transportu, rozrywek, gastronomii; w wypadku rozrywek na świeżym powietrzu przedsiębiorca może zastrzec także wyłączenie obowiązku zawiadomienia o niemożności spełnienia świadczenia, o którym mowa w art. 12 ust. 2, jednak tylko we wskazanych w umowie okolicznościach.
Posłużenie się telefonem, wizjofonem, telefaksem, pocztą elektroniczną, automatycznym urządzeniem wywołującym lub innym środkiem komunikacji elektronicznej w celu złożenia propozycji zawarcia umowy może nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta. Propozycja zawarcia umowy w postaci oferty, zaproszenia do składania ofert lub zamówień albo do podjęcia rokowań powinna jednoznacznie i w sposób zrozumiały informować o zamiarze zawarcia umowy przez tego, kto ją składa. Posłużenie się środkami porozumiewania się na odległość w celu złożenia propozycji zawarcia umowy nie może odbywać się na koszt konsumenta. Postanowienia umowy mogą regulować sytuację konsumenta tylko korzystniej od regulacji ustawowej, natomiast nie gorzej. Umowę zawartą na czas dłuższy niż rok poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony.
Art. 11. 1. Umowa nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia. 2. Umowa powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji, niepowodujące nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumenta.
Art., 12. 1. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, przedsiębiorca powinien wykonać umowę zawartą na odległość najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o zawarciu umowy.
2.(odstąpienie), Jeżeli przedsiębiorca nie może spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia nie jest dostępny, powinien niezwłocznie, najpóźniej jednak w terminie trzydziestu dni od zawarcia umowy, zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić całą otrzymaną od niego sumę pieniężną. Przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej. 3. W wypadku, gdy przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu choćby przejściowej niemożności spełnienia świadczenia o właściwościach zamówionych przez konsumenta, przedsiębiorca może, jeżeli zawarto takie zastrzeżenie w umowie, zwolnić się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia zastępczego, odpowiadającego tej samej jakości i przeznaczeniu oraz za tę samą cenę lub wynagrodzenie, informując zarazem konsumenta na piśmie o jego prawie nie przyjęcia tego świadczenia i odstąpienia od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsiębiorcy. 4. W wypadku, o którym mowa w ust. 3, konsument ma prawo odstąpić od umowy w sposób i na zasadach określonych w art. 7. Zwrot rzeczy następuje w takim wypadku na koszt przedsiębiorcy. Konsument może żądać unieważnienia, na koszt przedsiębiorcy, zapłaty dokonanej kartą płatniczą w razie niewłaściwego wykorzystania tej karty w wykonaniu umowy zawartej na odległość. Nie uchyla to obowiązku naprawienia konsumentowi poniesionej przez niego szkody.
Odstąpienie przez konsumenta- Art. 7. 1. Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni, ustalonym w sposób określony w art. 10 ust. 1. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. 2. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Art. 10. 1. Termin dziesięciodniowy, w którym konsument może odstąpić od umowy, liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia. 2. W razie braku potwierdzenia informacji, o których mowa w art. 9 ust. 1, termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzy miesiące i liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia. Jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega skróceniu do dziesięciu dni od tej daty. 3. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w wypadkach: 1) świadczenia usług rozpoczętego, za zgodą konsumenta, przed upływem terminu, o którym mowa w art. 7 ust. 1, 2) dotyczących nagrań audialnych i wizualnych oraz zapisanych na nośnikach programów komputerowych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego opakowania, 3) umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na rynku finansowym, 4) świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą, 5) świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub, których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu,
6) dostarczania prasy, 7) usług w zakresie gier i zakładów wzajemnych.
D)Umowy zawierane na odległość dotyczące usług finansowych
Usługami finansowymi w rozumieniu ustawy są w szczególności: 1) czynności bankowe, 2) umowy kredytu konsumenckiego, 3) czynności ubezpieczeniowe, 4) umowy uczestnictwa w: funduszu inwestycyjnym otwartym, specjalistycznym funduszu inwestycyjnym otwartym, funduszu inwestycyjnym zamkniętym, specjalistycznym funduszu inwestycyjnym zamkniętym i funduszu inwestycyjnym mieszanym.
2. Przepisów ustawy nie stosuje się do usług polegających na gromadzeniu środków pieniężnych i ich lokowaniu, z przeznaczeniem na wypłatę członkom otwartego funduszu emerytalnego lub uczestnikom pracowniczego funduszu emerytalnego po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego
Konsument powinien być poinformowany, przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, najpóźniej w chwili złożenia mu propozycji zawarcia umowy o wszystkim, co istotne, ale dodatkowo o ryzyku związanym z usługą finansową, możliwości pozasądowego rozstrzygania sporów wynikających z umowy. W wypadku przekazywania konsumentowi informacji w formie głosowych komunikatów telefonicznych należy tylko poinformować konsumenta o sposobie uzyskania pełnej informacji. Przed zawarciem umowy lub, gdy umowa jest na życzenie konsumenta zawierana z zastosowaniem środka porozumiewania się na odległość, który nie pozwala na doręczenie warunków umowy, niezwłocznie po jej zawarciu, przedsiębiorca jest obowiązany do potwierdzenia konsumentowi na piśmie lub za pomocą innego statycznego nośnika informacji dostępnego dla konsumenta, w szczególności dyskietki, CD-ROM-u, DVD informacji .
Art. 16c. 1. Konsument, który zawarł na odległość umowę o usługi finansowe, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie czternastu dni od dnia zawarcia umowy lub od dnia potwierdzenia informacji, o którym mowa w art. 16b ust. 3, jeżeli jest to termin późniejszy.
W wypadku umów, ubezpieczeniowych, termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzydzieści dni od dnia poinformowania go o zawarciu umowy lub od dnia potwierdzenia informacji, o którym mowa w art. 16b ust. 3, jeżeli jest to termin późniejszy. Jeżeli przedsiębiorca nie dopełni obowiązków określonych w art. 16b ust. 1-3, konsument ma prawo odstąpić od umowy w każdym czasie bez konieczności ponoszenia kosztów należnych przedsiębiorcy. Reszta spraw tak jak wcześniej.
8.Umowy odnoszące się do osób trzecich-393
A)Umowa na rzecz osoby trzeciej- pactum in favorem tertii nie występuje nigdy jako umowa samodzielna. Stanowi zawsze dodatek, zastrzeżenie modyfikujące albo jakąś inną umowę, albo stosunek obligacyjny powstały z innego zdarzenia prawnego. Występuje tutaj nie tylko zobowiązanie dłużnika, że będzie świadczył na rzecz osoby trzeciej, ale, przede wszystkim przyznanie tej osobie prawa do żądania w imieniu własnym i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia. Osoba trzecia; wierzyciel- zastrzegający; dłużnik- przyrzekający. Skrócenie obrotu gospodarczego.
A Jest winy 100 zł C. B kupuje nóż od A za 100zł. A daje nóż i każe B zapłacić 100zł na rzecz C.
Stosunek waluty A-C- W przypadku jego braku i przeniesienia 100 C. A może żądać zwrotu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Stosunek pokrycia- B-A -causa dla stosunku zapłaty
Stosunek zapłaty B-C- C ma prawo do roszczeń
Zastrzeżenie, co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
Zastosowanie-785; 808, 831;908.3;-
B)Umowa o świadczenie przez osobę trzecią
Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba, że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia. (391) Wierzyciel- beneficjent gwarancji; dłużnik-gwarant. Mówiąc krótko to osobę trzecią brykają postanowienia stron i nic jej nie robią a tamci muszą martwić się sami. Za wszystko odpowiada gwarant., ma on facultas alternativa i może zwolnić się spełniając inne świadczenie.
Zastosowanie- 761(7)
C)Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia
Art,. 392. Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
Proste A jest winien 100 B a C mówi, że zapłaci za A
Tyle, że jeżeli C nie zapłaci to ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą względem A , ponosi także odpowiedzialność za szkodę, ale względem A bo B do C nie mają zupełnie nic do siebie.- 55(4); 10.3 KSH; 186KSH; 521.2 KC.
9.Czyny niedozwolone
A)Czyny niedozwolone
Czyny niedozwolone-Jest to grupa zdarzeń deliktów opisanych w KC 415-449. Podmiot odpowiedzialny za szkodę czynem niedozwolonym zobowiązany jest do jej naprawienia. Do przepisów tych stosuje się 361-363 z pewnymi modyfikacjami. Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest świadczeniem pierwotnym w tym stosunku zobowiązaniowym.
Odpowiedzialność za własne czyny oparta jest na zasadzie winy Art,. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.
Art. 416. Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.
Przykłady do 415- Sprzedaż rzeczy cudzej, sprzedaż rzeczy oddanej w dozór, sprzedaż rzeczy niebezpiecznej dla życia i zdrowia- (SN) 415-Formułuje ogólną zasadę odpowiedzialności.- wina- k.k.- czyn, bezprawny, karalny i karygodny
Wyłączenia bezprawności - 1)obrona konieczna-423; 2)SWK-424;3) dozwolona samopomoc-343.2 i 432;4)zgoda poszkodowanego-lekarz musi poinformować poszkodowanego o ryzyku, a poszkodowany wyrażający zgodę musi być w pełni świadomy tego, na co się godzi (SN); 5)wykonywanie własnych praw podmiotowych -Wszystko jak w prawie karnym. Dla przykładu można zajrzeć do kc. Np. 425. 426 Sąd może przyjąć, że małoletni, który ukończył 13 lat jest poczytalny. Zależy wszystko od sprawy. Poczytalność może być ustalona podstawie domniemania faktycznego, lub na podstawie ogólnego doświadczenia życiowego. Tutaj także dolus directus i dolus eventualis. Art. 355. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).§ 2. (141) Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Artykuł ten odnosi się nie tylko do odpowiedzialności kontraktowej, ale i do deliktowej (SN). Wzorce- Np. nauczyciel gimnastyki- zarzut niedbalstwa będzie mu postawiony wtedy, gdy zachowa w sposób odbiegający od modelu wzorcowego. W przeciwieństwie do odpowiedzialności karnej w prawie cywilnym celem odpowiedzialności cywilnej jest rekompensata szkody, a nie działanie wychowawcze na sprawcę.
B) Współsprawstwo i współodpowiedzialność-zasada winy
Art. 441. § 1. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy-Podżeganie, pomocnictwo- zawsze wina umyślna , świadome skorzystanie z wyrządzonej drugiemu szkody(będzie o tym za chwile). Pomocnik i podżegacz jako współsprawcy szkody ponoszą oni wraz ze sprawcą bezpośrednim solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną przez tego ostatniego szkodę chociażby nawet żadnej nie osiągnęli z tego korzyści (422 i 441). Odpowiedzialność ich ograniczona jest tylko do tej szkody, do której powstania nakłaniali lub pomagali. Mogą także ponosić wyłączną odpowiedzialność, jeżeli sprawcy bezpośredniemu nie można winy przypisać. Np. z powodu niepoczytalności lub niedojrzałości.
Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Odpowiedzialność wyłącznie za czyn własny, bo czyn pojawia się dopiero po wyrządzeniu szkody przez sprawcę. Odpowiedzialność ta opiera się na winie umyślnej.- Np. paserstwo. Odnoszący korzyść odpowiada tylko w granicach następstw własnego czynu, a nie za całą szkodę wyrządzoną przez bezpośredniego sprawcę, w tych granicach jest to odpowiedzialność solidarna ze sprawcą bezpośrednim. Np. A świadomie kupuje od złodzieja B 50 kg węgla, tyle, że B wcześniej ukradł 1000 kg . A odpowiada solidarnie z B za 50 kg.
Ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym. Domniemuje się, iż naruszenia zostały dokonane bezprawnie.
C)Wina anonimowa-bezimienna- zasada ryzyka
Wina anonimowa-bezimienna - pozwala przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, iż szkoda została wyrządzona przez niezidentyfikowaną osobę fizyczną działającą w strukturze organizacyjnej danej osoby prawnej . - twór judykatury 416 i 430
D)Odpowiedzialność za cudze czyny-zasada winy i zasada słuszności
Zawiniony czyn człowieka może polegać również na tym, że nie dopełnił on ciążącego na nim obowiązku nadzoru nad inną osobą, która w następstwie tego wyrządziła komuś szkodę. W przypadku takim zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za własne zachowanie, z tym zastrzeżeniem, że cudzy czyn, jakim jest zachowanie się podopiecznego stanowi bezpośrednią przyczynę szkody. Jest ciężkim dla pokrzywdzonego udowodnienie relacji między obowiązanym do nadzoru a podopiecznym. W związku z tym bardzo rzadko udaje się wygrać takie sprawy, na szczęście poszkodowany ma prawo dochodzenia odszkodowania od bezpośredniego sprawcy, ponieważ osoba zobowiązana do nadzoru jest tylko ewentualnym współsprawcą, odpowiedzialnym solidarnie.
Natomiast, jeżeli sprawcy nie można przypisać winy, bo Np. jest niepełnoletni to można dochodzić odszkodowania od sprawującego nadzór lub wyjątkowo od sprawcy. 425;426;427-
Odpowiedzialność ta oparta jest na winie osoby zobowiązanej do nadzoru, lub sprawującej nadzór. Jednakże ustawa, chroniąc interesy poszkodowanego, ułatwia mu dochodzenie odszkodowania od osoby zobowiązanej przez ustanowienie w art. 427 dwóch korzystnych dla poszkodowanego domniemań prawnych. 1)co do winy w nadzorze, 2)co do związku przyczynowego między zawinionym zachowaniem się osoby zobowiązanej do nadzoru a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego osobie trzeciej . Nauczyciel odpowiada za szkodę wyrządzoną przez jednego ucznia drugiemu uczniowi (SN).
Odpowiedzialność sprawcy- Art. 428 można uruchomić wtedy, gdy poszkodowany nie ma zapewnionego naprawienia szkody tj., gdy zostanie obalone domniemanie winy w nadzorze lub domniemanie związku przyczynowego; jeżeli ściągnięcie odszkodowania jest niemożliwe lub bardzo utrudnione i jeżeli brak jest osób zobowiązanych do nadzoru. Artykuł ten jest oparty na zasadzie słuszności.
E)Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie-zasada winy i zasada ryzyka
Występuje w dwóch przypadkach, w których wspólne są 3 elementy 1)powierzający czynność ponosi odpowiedzialność2) za cudzy czyn, a mianowicie za działanie osoby, której powierzył czynność,3)jeżeli czynność ta wyrządziła skodę osobie trzeciej.
a)Odpowiedzialność a szkodę wyrządzoną przez samego wykonawcę. 429- ustawodawca obciąża powierzającego czynność odpowiedzialnością jedynie za dokonanie właściwego wyboru wykonawcy. Powierzający czynność powinien dokonać wyboru starannie w trosce o to, aby wykonawca nie wyrządził osobom trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialność oparta jest na winie w wyborze.429-konstruuje domniemanie tej winy. Szkoda musi być wyrządzona w funkcjonalnym związku z powierzeniem czynności (przy wykonaniu). Jeżeli kasjer w banku nas okradnie to bank za to nie odpowiada, bo kasjer wykonał tę czynność przy sposobności, przepisy 415 i 471 są w tym przypadku podstawami ewentualnej odpowiedzialności banku w tej sytuacji-, SN. ;429 może być obalone, jeżeli wykażemy, że osoba, którą wybraliśmy trudni się daną dziedziną zawodowo (profesjonalista).
b)Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego. 430-bardzo surowa oparta na zasadzie ryzyka odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wyrządzone przez podwładnego. Zwierzchnik odpowiada za wszelkie wyrządzone przez podwładnego osobom trzecim szkody przy wykonywaniu powierzonych przez niego mu czynności i z jego winy. Zawinić ma podwładny. Z uwagi na to, że odpowiedzialność zwierzchnika uzależniona jest od odpowiedzialności bezpośredniego wykonawcy, z reguły obaj ponoszą solidarną odpowiedzialność wobec poszkodowanego. Wyjątki wprowadził kodeks pracy otóż art.120 KP- w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Natomiast wobec pracodawcy pracownik odpowiada tylko w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. 119KP.
F)Odpowiedzialność organów władzy publicznej-zasada ryzyka
Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Np. NBP, proboszcz parafii § 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Występuje tu zasada ryzyka i odpowiedzialności solidarnej. (TK) w pojęciu władzy publicznej mieszczą się także inne instytucje niż państwowe lub samorządowe, o ile wykonują funkcje władzy publicznej w wyniku powierzenia czy przekazania im tych funkcji przez organ władzy państwowej lub samorządowej.
Poszkodowany 417-417(1)-brak definicji, zgodnie z tym może nim być każdy podmiot prawa cywilnego- oparte na konstytucji .
Podmioty wskazane w 417 ponoszą odpowiedzialność odszkodowawczą za działanie własne a nie za cudze. Podstawowe znaczenie ma ustalenie czy działanie organu władzy państwowej związane jest z realizacją jego prerogatyw(TK). Bezpośredni sprawca musi występować w roli wykonawcy władzy publicznej. Może to być organ , osoba zatrudniona, a nawet osoby wezwane przez organy władzy publicznej do współdziałania w określonej czynności. Nie trzeba identyfikować sprawcy, wystarczy dowód, że szkoda niewątpliwie powstała w skutek działania jakiejś niezidentyfikowanej osoby, wykonującej władzę publiczną. Nie odwołujemy się, dlatego do konstrukcji winy anonimowej. Szkoda musi powstać przy wykonywaniu władzy publicznej- ważna przesłanka(imperium) nie odnosi się do działań w sferze gospodarczej. Mogą to być również czynności faktyczne- pobicie więźnia przez straż więzienną, pobicie obywateli przez policję, szkody poniesione w następstwie ćwiczeń wojskowych.
Wyrządzenie szkody przez organy władzy państwowej w sferze nieobjętej zakresem władzy publicznej odpowiadają one na ogólnych zasadach prawa cywilnego -416;427;435;436 i inne. Kolejną ważną przesłanką jest to, że wyrządzona szkoda musi być niezgodna z prawem- nie wchodzą w to dobre obyczaje i zasady współżycia społecznego. Nie jest tu wymagane ustalenie winy w sensie subiektywnym-najważniejsze. (zasada ryzyka)- jest tu spór w doktrynie o to by wprowadzić zasadę bezprawności.
Wg 361 podmioty ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za normalne następstwa działania lub zaniechania, którego szkoda wynikła (adekwatny związek przyczynowy), a naprawienie szkody obejmuje straty- damnum emergens oraz utracone korzyści lucrum cessans, które poszkodowany mógłby osiągnąć gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ponadto poszkodowany może żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w przypadkach wskazanych w ustawie a w szczególności w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia itd. (445 i 448).
G)Odpowiedzialność za szkody wyrządzoną wydaniem albo nie wydaniem aktu normatywnego, orzeczenia lub decyzji-zasada słuszności
417(1)Występować tu musi obiektywna niezgodność normy niższego rzędu z normą hierarchicznie wyższą oraz szkoda i związek przyczynowy.Akt normatywny ma być niezgodny z konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Roszczenie uzależnione jest od uprzedniego stwierdzenia owej niezgodności we właściwym postępowaniu- chodzi o Trybunał Konstytucyjny (188 konst i 190). Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości są ponad orzeczeniami Trybunałów europejskich Ważnym jest, że wymóg przesądów nie odnosi się do przypadków niezgodności prawa polskiego z prawem wspólnotowym. Do orzekania w sprawie niezgodności norm prawa miejscowego- (SA). Pozwanym powinien być podmiot, który wydał zakwestionowaną normę prawną. Jeżeli chodzi o prawo miejscowe, to niewątpliwie jest nim właściwa jednostka samorządu terytorialnego, natomiast za wydanie normy stanowionej przez organy państwowe odpowiada Skarb Państwa- konkretnie w procesie Prokuratoria Generalna, natomiast, jeżeli idzie o rozporządzenie to w imieniu SP w procesie uczestniczy dany organ, który je wydał, a w jego zastępstwie może być Prokuratoria Generalna.
417(1).2- odpowiedzialność odszkodowawcza związana z wyrządzeniem szkody przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Akt ma być niezgodny z prawem. Uzależnienie odszkodowania od przedsądu. Jeżeli akt wydano w oparciu o akt prawny niezgodny z prawem to tak jak wyżej. Tyle, że taki przypadek jest podstawą do wznowienia w danej dziedzinie postępowania i wydania nowego aktu ze skutkiem ex tunc. Natomiast, jeżeli decyzja jest niezgodna z prawem z innych przyczyn niż wadliwa podstawa prawna, kompetencja w tym zakresie należy wyłącznie do sądów. Przedsądy- decyzje administracyjne- SA, wyroki-431(1)-424(12) KPC + skarga kasacyjna+ orzeczenie- SN. Nie można zaskarżać orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną i orzeczeń SN. Odpowiedzialność organy mogą ponosić także za szkodę wyrządzoną nie wydaniem orzeczenia lub decyzji, gdy organ był obowiązany do wydania, chodzi tu zwłaszcza o przewlekłość postępowań. Przewlekłym jest postępowanie, które trwa dłużej niż jest to konieczne do rozstrzygnięcia lub załatwienia sprawy. Dz.U. Nr 179. poz. 1843- Ustawa ta porusza dokładnie ową tematykę.
Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody. Jest to odpowiedzialność za zaniechania legislacyjne. Musi tu być określony termin, w jakim ma być wydana ustawa, rozporządzenie lub akt prawa miejscowego.
H)Naprawienie szkody na zasadach słuszności- odszkodowanie i zadośćuczynienie.
Przepis 417(2) przewiduje naprawienie skody, która jest następstwem wykonywania władzy publicznej w sposób zgodny z prawem , w sytuacji jednak, gdy byłoby niesłuszne, aby skutki wyrządzenia szkody obciążały jedynie poszkodowanego. Taką właśnie odpowiedzialność kwalifikuje się w nauce jako opartą na zasadzie słuszności. Art. 4172. (172) Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
Szkoda musi być na osobie a nie jak wcześniej na mieniu 444. W takim przypadku poszkodowany może żądać nie tylko naprawienia szkody majątkowej, ale także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (445) i alternatywnie (448). 417(2) Obejmuje także osobę trzecią, jeżeli w następstwie śmierci bezpośrednio poszkodowanego utraciła ona żywiciela.
Uregulowania odrębne od 417;417(1);417(2)-Art. 421.Przepisów art. 417, art. 4171 i art. 4172 nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych.
I)Odpowiedzialność za zwierzęta-zasada winy i zasada słuszności
Art. 431. § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
Chodzi tu nie tylko o zwierzęta domowe ale i dzikie przebywające pod pieczą człowieka. Niekoniecznie człowiek musi być jego właścicielem, może mieć inne prawa do niego. Przepis ten nie odnosi się do zwierząt żyjących w stanie wolnym, mówi o nich prawo łowieckie.Pł. Art. 46. 1. Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany jest do wynagradzania szkód wyrządzonych:1) w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny, 2) przy wykonywaniu polowania. Pł.Art. 50. 1. Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. Oraz wg ustawy o ochronie przyrody Art. 126. 1. Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez: 1) żubry - w uprawach, płodach rolnych lub w gospodarstwie leśnym;2) wilki - w pogłowiu zwierząt gospodarskich;3) rysie - w pogłowiu zwierząt gospodarskich;4) niedźwiedzie - w pasiekach, w pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz w uprawach rolnych;5) bobry - w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim. Ponadto Skarb Państwa odpowiada za zaniedbania w zakresie ochrony człowieka przed grożącym mu niebezpieczeństwem ze strony tych zwierząt (SN).
Odpowiedzialność na podstawie 431.1 opiera się na zasadzie domniemanej winy w nadzorze osoby która chowa zwierzę lub się nim posługuje. Odpowiedzialność ta ogranicza się do szkód które wynikły w związku przyczynowym z naturalnymi zachowaniami się zwierzęcia. Nie odpowiada on za reakcje spowodowane przez poszkodowanego. Jeżeli sam natomiast pokieruje zachowaniem zwierzęcia aby wyrządziło ono komuś szkodę Np psem to odpowiada za własny czyn zawiniony 415.
431. § 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.-oparte na zasadzie słuszności, Np. wtedy gdy chowający zwierze okazał się osobą niepoczytalną , albo szkoda została wyrządzona w skutek nieszczęśliwego wypadku, mimo starannego nadzoru nad zwierzęciem. Samopomoc- zastaw ex lege- Art. 432. § 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.
J)Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu-zasada ryzyka
Art. 433. Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec. Chodzi tu o każdą osobę która faktycznie włada wyodrębnionym pomieszczeniem. Nawet mieszkaniec stałego hotelu pracowniczego, jeżeli natomiast przedmiot wypadł z pomieszczenia dostępnego dla wszystkich mieszkańców hotelu-odpowiada podmiot prowadzący hotel (SN). Jeżeli pomieszczenie łącznie zajmuje kilka osób ich odpowiedzialność jest solidarna 441. Zajmujący pomieszczenie ponosi odpowiedzialność za zalanie pomieszczenia niżej położonego(Radwański) , inaczej (SN). Przed odpowiedzialnością można się uchronić jeżeli udowodnimy iż(ważne są to okoliczności egzoneracyjne powtarzające się często przy zasadzie ryzyka)przyczyną była siła wyższa (trzęsienie ziemi), wyłączna wina poszkodowanego (złodziej wdzierający się na drabinie do cudzego mieszkania potrącił doniczkę)l wyłączna wina osoby trzeciej (przykład z złodziejem ale doniczka spadła na głowę przechodnia).
K)Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części-zasada ryzyka
Art. 434. Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli(osoba fizyczna lub prawna która włada nią jak właściciel),chyba że (ograniczenie zasady ryzyka) zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie. Przepis ten konstruuje domniemanie prawne iż te właśnie zdarzenia stały się przyczyną
L)Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody-zasada ryzyka
Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo (zakład nie zawsze służy do realizacji celów gospodarczych, a przedsiębiorstwo zawsze[przez to jest przedsiębiorstwem]) lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, które wykorzystywane byłyby chociażby elementarnie (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że (ograniczenia) szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Chodzi tu głównie o przedsiębiorstwa wytwórcze, wydobywcze i transportowe, ale już nie gospodarstwa rolne lub fermy hodowlane itp. (SN)
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami. (kamieniołom)
PKP odpowiada za poślizgnięcie się pasażera na oblodzonym peronie, pomimo że pociągu nie ma na stacji; Przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej odpowiada jeżeli pasażer tramwaju lub autobusu upadł wchodząc do stojącego pojazdu, posiadacz parowego młyna odpowiada za szkodę powstałą przy wyładowywaniu ziarna, mimo że nie stosowano przy tym żadnych urządzeń mechanicznych.(SN)
Art. 436. § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji(wyłączenie dzierżycieli) poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny. Jeżeli zdarzyłoby się iż nasz samochód prowadzi kierowca lub, członek rodziny (dzierżyciel) i doprowadza on do wypadku to odpowiadamy z dzierżycielem solidarnie na gruncie 436 i 415. Przypominam kim jest dzierżyciel- dzierżyciel włada rzeczą w imieniu innej osoby, a nie dla siebie, jak to jest w przypadku posiadacza samoistnego czy zależnego. Dzierżenie, w przeciwieństwie do posiadania, nie korzysta z ochrony sądowej. Dzierżycielami są na przykład rodzice sprawujący zarząd rzeczami wchodzącymi w skład majątku dziecka, przechowawca sprawujący pieczę nad przechowywanymi rzeczami, przewoźnik działający w ramach umowy przewozu rzeczy. Takim środkiem komunikacji jak w tym artykule jest wszystko to co ma jakikolwiek silnik.
SN uznał iż samochód pozostający na drodze publicznej po kolizji z innym pojazdem jest w ruchu.
.§ 2.(Uchylenie zasady ryzyka) W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych-415. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności. Nie jest takim przewozem bezpłatny przewóz pracowników przez pracodawcę lub przewóz dzieci do szkoły(Radwański).
Unieruchomiony na przejeździe kolejowym na skutek awarii ciągnik znajduje się w ruchu (SN)
Istotą zasady ryzyka jest to że dowód braku winy nie prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności
Przewidziana w art. 335 i 336 odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie wyłącza zastosowania ogólnych zasad odpowiedzialności za czyny własne 415,416 lub cudze 417,427,429,430. Jeżeli przy zastosowaniu tych zasad odpowiedzialność za szkodę ponosi więcej osób, odpowiadają one wobec poszkodowanego solidarnie 441.
Wyłączenia-Art. 437. Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach poprzedzających.
1)Odpowiedzialność z 335 i 336 jest ograniczona wobec ich pracowników 237 KP
2)Konwencje międzynarodowe-zwłaszcza w zakresie przewozów-w szczególny sposób określają przesłanki i wysokość odszkodowania
3)Szkoda jądrowa-prawo atomowe
Ubezpieczenie OC- obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane ruchem pojazdów. Reszta ubezpieczeń ma charakter dobrowolny, są to ubezpieczenia od innych szkód Np. od skutków uszkodzenia, zniszczenia i kradzieży-autocasco (AC); ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków powstałych z ruchu pojazdów mechanicznych (NW).
Jeżeli nie można ustalić sprawcy szkody ani danych pojazdu, którego ruch spowodował szkodę, oraz gdy jego posiadacz, nie był ubezpieczony, należne odszkodowanie za szkodę na osobie wypłaca poszkodowanemu Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Jeżeli posiadacz pojazdu był nieubezpieczony lecz został zidentyfikowany, fundusz wypłaca także odszkodowanie za szkodę na mieniu.
N)Obowiązek zapobieżenia szkodzie
Art. 439. Ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie-reguła to 364.
Źródłem zagrożenia zawsze musi być czyjeś zachowanie, obiektywnie bezprawne.
Art. 438. Kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osób, które z tego odniosły korzyść.
Np. strażak rozbiera płot X żeby zrobić tamę chroniącą dom Y. X ma roszczenie nie do strażaka ale do Y
757 i 142.
O)Miarkowanie odszkodowania
Art.361-362. Odstępstwo od zasady Art. 440. W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego. Praktyczna doniosłość wspomnianej instytucji jest znikoma. Przepis ten odnosi się tylko do stosunków między osobami fizycznymi.
P)Współodpowiedzialność kilku osób
Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. 441.1. - por 366 i 369. Przesłanki odpowiedzialności -441. § 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy. Wymagane jest tutaj aby kilka osób ponosiło odpowiedzialność z czynów niedozwolonych umieszczonych w tytule VI (więc wszystko co wcześniej). Jednakże mogą to być także osoby odpowiedzialne na podstawie różnych zasad, oraz w związku z różnymi zdarzeniami. Np. W razie wypadku samochodowego będzie to posiadacz odpowiedzialny na zasadzie ryzyka i a kierowca na zasadzie winy, lub ponadto jeszcze Skarb Państwa z racji niewłaściwego utrzymania drogi; także dwa różne przedsiębiorstwa zatruwające swymi wyziewami ten sam teren.
Rezultatem czynu niedozwolonego lub czynów niedozwolonych jest jedna szkoda majątkowa lub niemajątkowa. Np. Szajka przestępcza przywłaszczyła określoną sumę pieniężną. Za zabite przez ruch samochodu zwierzę odpowiada posiadacz pojazdu, a ponadto także kierowca który w wypadku zawinił.
Między zdarzeniami, z którymi ustawa łączy odpowiedzialność kilku osób a jedną szkodą musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. (SN) Jeżeli po ugaszeniu pożaru wybucha po pewnym czasie nowy pożar przez nienależyte zabezpieczenie budynku przez straż pożarną w czasie gaszenia pierwszego pożaru, sprawca pierwszego pożaru nie odpowiada za szkody wyrządzone drugim pożarem.
Roszczenia regresowe-441.2 i 3 uchylają w tej mierze zastosowanie reguł ogólnych zawartych w art. 376.
Są to roszczenia odszkodowawcze a nie zwrotne w rozumowaniu 376. 441.2- Ogólna reguła ustalania wysokości roszczeń regresowych. Zgodnie z nią należy brać pod uwagę różne okoliczności, a zwłaszcza winę danej osoby oraz stopień w jakim przyczyniła się do powstania szkody. Sytuację majątkową należy oceniać według stanu z chwili orzekania o roszczeniu zwrotnym a nie w chwili wyrządzenia szkody (SN). Ogólną regułę 441.2 modyfikuje 441.3 dla przypadków gdy ktoś odpowiada za czyn zawiniony innej osoby. NP. Zwierzchnik odpowiada za podwładnego. Na podstawie 441.3 SN uznał że kasie chorych oraz publicznemu samodzielnemu zespołowi opieki zdrowotnej nie przysługuje w stosunku do sprawcy szkody, wyrządzonej czynem niedozwolonym roszczenie o zwrot poniesionych przez nich kosztów leczenia.
R)Szkoda na osobie
Obejmuje wyłącznie uszczerbki wynikające z uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia, pozbawienia życia a także naruszenia innych dóbr osobistych człowieka. Uszczerbki te mogą przybierać postać zarówno szkody majątkowej jak i nie majątkowej (krzywdy 445 a 448). Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. (SN) Czyn niedozwolony skierowany przeciwko kobiecie ciężarnej który spowodował zmiany w normalnym rozwoju płodu i kalectwo dziecka, wyrządza szkodę dziecku i jeżeli urodzi się ono żywe jest uprawnione do żądania odszkodowania. Art. 449. Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.
Odszkodowanie przysługuje osobie bezpośrednio poszkodowanej czynem niedozwolonym. Dotyczy to także przypadków gdy koszty leczenia ponosi osoba trzecia, Np. rodzice poszkodowanego (SN). Umiejscowienie przepisów o szkodzie na osobie w tytule VI wskazuje zarazem na to że znajdują one zastosowanie wówczas gdy odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się na podstawie deliktowej, a nie kontraktowej. (SN) W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej wadliwym wykonaniem sprzętu ortopedycznego- protez nóg. SN stwierdził że nienależyte wykonanie umowy może stanowić jednocześnie czyn niedozwolony i powodować konieczność zasądzenia odszkodowania rekompensującego straty materialne, jak i zadośćuczynienie za straty fizyczne i psychiczne. Podstawą skutecznego dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego wobec zakładu opieki zdrowotnej, są wyłącznie przepisy o odpowiedzialności kontraktowej. Problem ten jest również widoczny w przypadku szkód wyrządzonych przez touroperatorów -. Art. 471. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Majątkowa szkoda na osobie-naprawienie majątkowej szkody na osobie uregulowane zostało swoiście tylko w odniesieniu do dwóch typów przypadków- uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia lub śmierci człowieka. Uszkodzenie ciała-Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Do kosztów zalicza się koszty transportu chorego a także dojazdu osób bliskich, odwiedzających chorego, koszty opieki lekarskiej i pielęgnacji łącznie ze specjalnym odżywianiem, koszty nabycia aparatury usprawniającej inwalidów, koszty przyuczenia do nowego zawodu oraz utracony zarobek. (SN) Zasądzenie odszkodowania nie wyłącza równoczesnego ustalenia odpowiedzialności poszkodowanego za szkodę mogącą powstać w przyszłości z tego samego zdarzenia. (SN) Jeżeli obywatel korzysta z bezpłatnego leczenia publicznego roszczenie o zwrot lub wyłożenie z góry kosztów leczenia uzasadnione jest jedynie w takim zakresie w jakim, z przyczyn usprawiedliwionych koszty te wykraczają poza świadczenia objęte zabezpieczeniem społecznym.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Wspomniane następstwa muszą mieć charakter trwały, co nie znaczy że nie odwracalny. § 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa. Rzadko się go stosuje z uwagi na dopuszczalność zmiany wysokości renty w razie stosunków. Art. 447. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Kodeks zobowiązań stanowił że jednorazowe świadczenie nie powinno przekroczyć 10 letniej wartości renty, wskazówka ta dzisiaj może być przydatna.
Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty(renta obligatoryjna) obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty(renta fakultatywna) mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie(jednorazowe, służy wyłącznie naprawieniu szkód majątkowych), jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Ogólna reguła mówi iż odszkodowanie przysługuje jedynie osobie która bezpośrednio poniosła szkodę w następstwie określonego zdarzenia, jednak artykuł ten przewiduje wyjątki od zasady- 446.2 . Śmierć małoletniego dziecka może stanowić przyczynę znacznego pogorszenia sytuacji życiowej rodziców, gdy ich cierpienia psychiczne osłabiły aktywność życiową , powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości lub konieczność niekorzystnego ograniczenia planów życiowych (SN). (SN) Sąd obowiązany jest określając wysokość odszkodowania wziąć pod uwagę różnicę między stanem w jakim znaleźli się członkowie rodziny zmarłego po jego śmierci, a przewidywanym stanem materialnym, gdyby zmarły żył; natomiast sąd nie uwzględnia cierpień i krzywdy moralnej bliskich zmarłego. Odszkodowanie z 446.3 może występować spokojnie obok renty, a ponadto jest dziedziczne (roszczenie).
S)Krzywda
Art. 448. (182) W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste(wszelkie dobra) zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego nie pozbawia pokrzywdzonego innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. 24.1.zd.3. Naruszenie musi być bezprawne i zawinione. Zadośćuczynienia może żądać każdy kto bezpośrednio został pokrzywdzony. Wysokość zadośćuczynienia zależy przede wszystkim od wielkości doznanej krzywdy.
Relacja między 445 a 448- Art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.§ 2. (180) Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
1.uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia-można żądać z tego stanu zadośćuczynienia pieniężnego od osoby odpowiedzialnej na jakiejkolwiek zasadzie-podróżny który złamał rękę w wypadku kolejowym, może domagać się na zasadzie ryzyka nie tylko wyrównania szkody majątkowej, ale również zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę .2. pozbawienie człowieka wolności-czyn zawiniony, lub czyn bezprawny, lecz niezawiniony, 3.skłonienie kogokolwiek do poddania się czynowi nierządnemu-wina umyślna. Jedna z teorii(do niej przychyla się Radwański) mówi że 445 jest regulacją szczególną wobec ogólnej normy 448. Szczególność ta wyraża się w tym że podstawę zastosowania 448 wiążę z zasadą winy. Natomiast unormowanie integralności fizycznej oraz wolności w myśl 445- dopuszcza roszczenie o zadośćuczynienie na innych zasadach. Lex specialis derogat lex generalis. Mówiąc krótko do 445 można pozwolić na uzupełniające stosowanie ogólnych postanowień art. 448 . W każdym stanie faktycznym określonym w 445 pokrzywdzony może żądać zadośćuczynienia nie tylko dla siebie ale także alternatywnie dla innego podmiotu realizującego wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny. Art. 449. Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.
T)Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych
Wiadomo co do zasady 117 i 118, ale 442. § 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jeżeli kierujący pojazdem spowodował szkodę czynem będącym przestępstwem to roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 10 lat licząc od daty przestępstwa. Nie dotyczy ten okres przedawnienia posiadacza pojazdu, który ponosi solidarnie z kierowcą odpowiedzialność, jeżeli nie jest to odpowiedzialność za cudzy czyn(SN) Jeżeli szkoda wynika z innych zdarzeń, uzasadniających odpowiedzialność deliktową- a w szczególności z zawinionych zachowań sprawcy, nieprzybierających postaci zbrodni lub występku, oraz ze zdarzeń uzasadniających odpowiedzialność opartą na ryzyku lub słuszności- wówczas roszczenia ulegają przedawnieniu po upływie 3 lat; Bieg tego terminu liczy się od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, a tempore scientiae; natomiast nie jest konieczne aby poszkodowany znał już wtedy rozmiar szkody (SN). Jednakże i w tych przypadkach roszczenia przedawniają się najpóźniej z upływem 10 lat od dnia w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę art. 442.1. A więc tu granicznym okresem jest termin 10 lat, liczone jednak a tempore facti (SN).
U)Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny-odpowiedzialność deliktowo-kontraktowa- Tytuł VI- zasada ryzyka.
Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą. Niebezpieczny jest produkt niezapewniający bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu. O tym, czy produkt jest bezpieczny, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia go do obrotu, a zwłaszcza sposób zaprezentowania go na rynku oraz podane konsumentowi informacje o właściwościach produktu. Produkt nie może być uznany za niezapewniający bezpieczeństwa tylko dlatego, że później wprowadzono do obrotu podobny produkt ulepszony. Producent odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez swój produkt. Art. 4495. § 1. Wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu odpowiada tak jak producent, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta.§ 2. Kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego podaje się za producenta, odpowiada jak producent. Tak samo odpowiada ten, kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu krajowego w zakresie swojej działalności gospodarczej (importer).§ 3. Producent oraz osoby wymienione w paragrafach poprzedzających odpowiadają solidarnie .Odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka- opiera się ona na założeniu że ten kto z działalności gospodarczej odnosi korzyści, powinien ponosić także ryzyko niebezpieczeństw z tym związanych dla innych i odpowiadać za skody stąd wynikłe, mimo że są one przez niego niezawinione. Tak więc producent nie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, jeżeli produktu nie wprowadził do obrotu albo gdy wprowadzenie produktu do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej. Producent nie odpowiada również wtedy, gdy właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu, chyba że wynikały one z przyczyny tkwiącej poprzednio w produkcie. Nie odpowiada on także wtedy, gdy nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu, uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzenia produktu do obrotu, albo gdy właściwości te wynikały z zastosowania przepisów prawa. Odpowiedzialność -444 i 445 albo 449(7) Art. 4497. § 1. Odszkodowanie za szkodę na mieniu nie obejmuje uszkodzenia samego produktu ani korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z jego używaniem.§ 2. Odszkodowanie na podstawie art. 4491 nie przysługuje, gdy szkoda na mieniu nie przekracza kwoty będącej równowartością 500 EURO. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od wprowadzenia produktu do obrotu. Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można wyłączyć ani ograniczyć. Może się zdarzyć że odpowiedzialność za tę samą szkodę będą nie tylko osoby wskazane, w omawianej tu instytucji a więc na podstawie przepisów tytułu VI księgi III KC, ale także inne osoby- w szczególności odpowiedzialne na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych Np. Producent samochodu niemającego cech produktu bezpiecznego oraz mechanik który niestarannie dokonał jego przeglądu i odpowiada dlatego na podstawie art.415 w przypadku takim odpowiadają oni solidarnie wobec poszkodowanego art. 449(6). Natomiast roszczenia regresowe między nimi regulują przepisy art. 441.
10.Bezpodstawne wzbogacenie
A). Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Przesłanki-wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek między wzbogaceniem a zubożeniem, bezpodstawność wzbogacenia. Wzbogacenie- może polegać nie tylko na powiększeniu aktywów majątku, ale także na zmniejszeniu jego pasywów lub oszczędzeniu wydatków. Dominuje pogląd że także posiadanie w dobrej wierze może być traktowane jako nabycie wartości majątkowych. Wiedza ani wola osoby wzbogaconej nie mają znaczenia. Zubożenie-podobnie jak wzbogacenie musi przybrać postać majątkową, może ono polegać także na nieodpłatnym świadczeniu usług przez zubożonego lub naruszeniu przysługujących mu praw. Może polegać na wykonaniu cudzego zobowiązania, jeżeli zubożały działa w błędnym przeświadczeniu że spełnia własne zobowiązanie. Gdyby bowiem działał w świadomie w cudzym interesie to stosowalibyśmy przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Do zdarzeń powodujących z jednej strony zubożenie a z drugiej strony wzbogacenie należą w szczególności:1)działanie samego zubożonego-budowa na cudzym gruncie z własnych materiałów 2)działanie wzbogaconego-budowa na własnym gruncie z cudzych materiałów; 3)działanie osoby trzeciej-Sprzedaż przez komornika rzeczy nienależącej do dłużnika, zapłata cudzego długu (SN) ; 4)zdarzenie niebędące działaniem ludzkim-nurt rzeki przesuwa część gruntu między sąsiadami. Nie jest bezpodstawnie wzbogaconym ten kto nabył własność rzeczy przez zasiedzenie lub Skarb Państwa który uzyskał własność przez wywłaszczenie, oraz użytkownik budynku przez niego odbudowanego którego zakres uprawnień z tego tytułu został ustawą określony. Nie jest bezpodstawnie wzbogaconym także niesolidny dłużnik , przeciwko któremu roszczenie wierzyciela się przedawniło. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.10.2-nienależne świadczenie-składniki-
1)brak zobowiązania(condictio indebiti ) Chodzi tu o sytuację gdy świadczący w chwili spełnienia świadczenia nie był względem odbiorcy w ogóle zobowiązany, albo świadczył ponad swoje zobowiązanie. Był przy tym w błędzie sądząc że spełnione świadczenie się należy Np. Pomyłkowa wpłata na rachunek bankowy podmiotu, który nie był wierzycielem; świadczenie spadkobiercy w błędnym przekonaniu że spadkodawca, po którym odziedziczył spadek nie zapłacił długu; jeżeli bezpodstawnie ustalona została wysokość kosztów eksploatacji oraz remontów domów gdy zapłacono powyżej ustalonej ceny lub należnych odsetek (SN)
2)odpadnięcie podstawy prawnej świadczenia (condictio causa finta)-Świadczenie jest nienależne także wówczas, gdy w chwili jego spełnienia miało podstawę prawną, która później odpadła. Np. W razie uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli-84-88; odwołania darowizny-898; rozwiązania umowy przez sąd-901,913;spełnienia się warunku rozwiązującego lub nadejścia terminu końcowego- po dokonaniu świadczenia
3) nie osiągnięcie celu świadczenia (condictio causa data causa non secuta )-np.-świadczenie na poczet przyszłego zobowiązania umownego, które jednak nie powstało, ponieważ umowa nie została zawarta; dłużnik wykorzystał kredyt bankowy niezgodnie z jego przeznaczeniem (SN);wpłata za mieszkanie spółdzielcze w razie odmowy uzyskania członkowstwa.
4)nieważność czynności prawnej (condictio sine causa)-chodzi o bezwzględną nieważność Np. Sprzeczność z ustawą i zasadami współżycia społecznego-58; wady oświadczenia woli -82;83;87; brak formy-73; świadczenie niemożliwe-387.
Roszczenie o zwrot -roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością mniejszą, zubożony nie może więc żądać więcej, niż wynosi jego uszczerbek albo korzyść uzyskana przez wzbogaconego (SN)
Jeżeli A zniszczył należący do B przedmiot to gdy uczynił to ze swojej winy B może żądać od A odszkodowania na podstawie odpowiedzialności B z czynu niedozwolonego. Natomiast B nic by nie uzyskał od A na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ zniszczenie należącego do B przedmiotu wprawdzie go zubożyło ale nie wzbogaciło A .
Zwrot korzyści powinien nastąpić w naturze. Art. 408. § 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.§ 3. (166)Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.
Obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Obowiązek wydania korzyści obejmuje wyłącznie aktualne wzbogacenie. Wyjątek 409 chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Zobowiązanym do zwrotu jest co do zasady bezpodstawnie wzbogacony, wyjątek to Art. 407. Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.
Przedawnienie-na zasadach ogólnych-118. Terminy te liczą się od spełnienia przesłanek roszczenia Np. roszczenie z tytułu nienależytego świadczenia, które ma taki charakter już w chwili jego spełnienia staje się wymagalne od tej chwili (SN).
Wyjątki - Art. 411. Nie można żądać zwrotu świadczenia:
1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu- superfluum(117.2)
4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
SN wyjaśnił że o świadomości spełniającego świadczenie można mówić nie tylko wtedy gdy jest mu znany stan faktyczny uzasadniający brak obowiązku świadczenia, ale i wówczas, gdy ma on świadomość tego że obowiązujący przepisy prawne uzasadniają brak obowiązku świadczenia. Spełniający świadczenie który wie że się ono nie należy może żądać jego zwrotu w następujących trzech wyjątkowych przypadkach , a mianowicie jeżeli świadczył : 1) z zastrzeżeniem zwrotu; 2) w celu uniknięcia przymusu (Np. groźba); 3)w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Zasady współżycia społecznego- Udzielona pomoc dalszym krewnym, których nie obejmuje obowiązek alimentacyjny.(SN) Udzielanie przez zakład pracy pomocy pracownikowi który podczas wykonywania obowiązków pracowniczych (kierowcy ciężarówki) bezprawnie został pozbawiony wolności przez funkcjonariuszy obcego państwa, czyni zadość zasadom współżycia społecznego i tym samym wyłącza dopuszczalność żądania zwrotu udzielonej przez zakład pracy pomocy (jej wartości). Art. 412. (168) Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym(Np. najem mieszkania na dom publiczny). Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.- Takie orzeczenie jest konstytutywne. Roszczenie Skarbu Państwa o wydanie przedmiotu świadczenia ulega przedawnieniu po upływie ogólnego 10 letniego terminu (SN).
11. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania
A) Zasady ogólne
Wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia, tzn. przez pełne zaspokojenie interesu wierzyciela określonego w treści stosunku zobowiązaniowego.
Kwalifikacja prawna (charakter prawny). Trzy poglądy:
1)Wykonanie zobowiązania jest zawsze czynnością prawna, wymagającą złożenia oświadczenia woli dłużnika lub dłużnika i wierzyciela (zawarcie umowy)
2) Wykonanie może mieć charakter czynności prawnej lub czynności faktycznej. Wymaga jednak by dłużnik miał co najmniej zamiar wykonania zobowiązania - również gdy spełnia zobowiązanie wykonując czynność faktyczną
3) (najsilniej reprezentowany w Polsce) Wykonanie zobowiązania nie poddaje się jednolitej kwalifikacji prawnej. Czynność prawna lub czynność faktyczna (niekonieczna wola dłużnika)
Kryteria należytego wykonania konkretnego zobowiązania (354§1)
a) treść zobowiązania - Określa zdarzenie kreujące stosunek zobowiązaniowy oraz odnoszące się do danego stosunku zobowiązaniowego normy prawne.
b)cel społeczno- gospodarczy zobowiązania
c)zasady współżycia społecznego
Wierzyciel powinien współdziałać z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania. Brak współdziałania ze strony wierzyciela uchyla odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z tego powodu. Dłużnik nie może wymusić powinnego zachowania wierzyciela, ponieważ wykonuje zobowiązanie w jego interesie. (354§2)
B)Zmiana stosunków (clausula rebus sic stantibus)
Dwie tendencje:
1) niezmienność zobowiązania (zasada pacta sunt servanda)
2) możliwość modyfikowania świadczenia w przypadkach, gdy w skutek zmiany stosunków społeczno- gospodarczych wykonanie zobowiązania według pierwotnej treści byłoby niesłuszne, ponieważ wyrządzałoby niezawinioną szkodę jednej ze stron lub przysparzało nieuzasadnione korzyści drugiej stronie.
Clausula rebus sic stantibus - wszelkie koncepcje lub rozstrzygnięcia ustawowe, zmierzające do modyfikowania zobowiązania z uwagi na nieoczekiwane zmiany stosunków społecznych. (3571)
Przepis 3571 nie podważa zasady pacta sunt servanda lecz jedynie łagodzi jej ostrość, pozwalając w sytuacjach prawem przewidzianych adaptować zobowiązanie do zmienionych stosunków.
Zakres zastosowania
Przepis 3571 znajduje zastosowanie do cywilnoprawnych zobowiązań powstających z umów. Wyłącza się jego zastosowanie do pozaumownych stosunków zobowiązaniowych.
Przesłanki
Sad może zastosować środki przewidziane w 3571 jeżeli kumulatywnie spełnione zostaną trzy przesłanki:
1) nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków --> przekształcenia stosunków społecznych, a zwłaszcza gospodarczych. Musza mieć charakter nadzwyczajny np. przyrodnicze (nieurodzaj, powódź, surowa zima), społeczne (wojna, strajki, rozruchy) i inne (hiperinflacja, głęboki kryzys gospodarczy)
2) zmiana ta pociąga za sobą nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą --> gdy nadzwyczajna zmiana stosunków wpływa na indywidualna sytuacje strony stosunku zobowiązaniowego w tym sensie ze pociągnie za sobą nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażącą stratą. Musi istnieć związek przyczynowy.
3) strony nie przewidywalny wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie --> przesłanka przewidywalności; przewidywanie wpływu zmiany stosunków na indywidualna zmianie stosunków
Decyzje sądu
Jeśli zostaną spełnione przesłanki sąd może wydać nast. orzeczenie:
1) oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania (zmiana czasu, miejsca i środków)
2) oznaczenie wysokości świadczenia (podwyższyć/obniżyć wysokość świadczenia dłużnika)
3) rozwiązanie umowy - w tym przypadku może ponadto orzec o rozliczeniu stron
W/w orzeczenia sad wydaje wyłącznie na żądanie strony stosunku zobowiązaniowego (każdy podmiot). Sąd powinien rozważyć interesy obu stron i kierować się zasadami współżycia społecznego. Dopiero w ostateczności powinien orzekać o rozwiązaniu umowy. Orzeczenie sadu modyfikujące albo rozwiązujące umowę ma charakter konstytutywny; jest zdarzeniem cywilnoprawnym.
W razie zbiegu przepisów Art 3571 i 3581 należy przyjąć ze zakres zastosowania tych przepisów krzyżuje się, wobec czego nie można wykluczyć ze do zobowiązania pieniężnego znajdzie zastosowanie 3571 jeśli zarazem spełni przesłanki w tym przepisie określone. Jeśli zostaną spełnione, wybór podstawy prawnej należy do strony zainteresowanej.
Strony mogą także w drodze porozumienia zmienić treść wiążącego ich stosunku umownego, jak również zamieścić w pierwotnej umowie tzw. klauzule adaptacyjne (3531).
C)Podmioty wykonania zobowiązania
Osoby wykonujące
Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia jedynie wtedy gdy wynika to, zgodnie z art 356§1, z:
1) treści czynności prawnej (umowne zastrzeżenie)
2) ustawy (art 738§1, art 840§1)
3) właściwości świadczenia (np. świadczenie namalowania portretu)
Poza tymi przypadkami świadczenie może wykonać ktokolwiek, byleby działał co najmniej za wiedza i tym samym za domniemanym przyzwoleniem dłużnika ( a contrario z art 356§2). Dłużnik zawsze odpowiada za niewłaściwe wykonanie zobowiązania i tym samym ponosi ryzyko związane z posługiwaniem się innymi osobami przy wykonywaniu zobowiązania. Jeżeli świadczenie nie jest wykonywane przez właściwą osobę, wierzyciel może go nie przyjąć.
Osoby przyjmujące
Do kręgu osób uprawnionych do przyjęcia świadczenia należą wierzyciel i osoby upoważnione przez wierzyciela do odbioru świadczenia (także ex post w postaci potwierdzenia). Powinni być faktycznie zdolni do przyjęcia swiadczenia, a w przypadku gdy swiadczenie polega na dokonaniu czynnosci prawnej, osoba przyjmujaca swiadczenie dluznika powinna mieć zdolnosc do czynnosci prawnych.
Świadczenie spełnione do rąk osoby nieuprawnionej z reguly nie zwalnia dluznika z zobowiazania. Są jednak wyjatki:
art 452 KC - dluznik zostaje zwolniony z zobowiazania w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze świadczenia spelnionego do rak osoby nieuprawnionej lub wirzyciela niezdolnego do przyjecia swiadczenia. Chroniona jest takze dobra wiara dluznika .
D) Przedmiot wykonania zobowiazania
1. Rzeczy oznaczone co do gatunku
Art 357 - Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.
2. Część świadczenia
Przy niepodzielnych świadczeniach (sprzedaż konia) czesciowe swiadczenie nie może być wykonane. Jezeli świadczenie jest podzielne art. 450 rozstrzyga: wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes - co wierzyciel powinien udowodnic
3. Kilka świadczeń (zarachowanie zapłaty)
Dłużnik może wskazać, ktore zobowiazanie chce wykonać. Jednakze to co przypada na poczet danego dlugu, wierzyciel może zaliczyc na zwiazane z tym dlugiem naleznosci uboczne (np. odsetki) oraz zalegajace swiadczenia glowne.
Jeśli dłużnik nie skorzysta z tego uprawnienia inicjatywa przechodzi na wierzyciela. Może on wskazać na pokwitowaniu, na jakie zobowiazanie swiadczenie ma być zaliczone. Jest to skuteczne wowczas gdy dluznik pokwitowanie przyjmie. Do tego momentu dluznik zachowuje prawo wskazania dlugu, jaki chce swiadczeniem swoim zaspokoic.
Jeśli w żaden z tych sposobów: norma wzglednie wiazaca art 451 § 3 : spelnione swiadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet dlugu wymagalnego, jesli jest ich kilka - na poczet najdawniej wymagalnego.
E) Miejsce spełnienia świadczenia
Długi mogą być
a) odbiorcze: świadczenia spelniane w miejscu zamieszkania lub siedzibie dluznika. Wierzyciel powinien odebrac swiadczenie.
b) oddawcze: swiadczenia ktore mają być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela. Dluznik powinien swiadczenie dostarczyc wierzycielowi.
Miejsce spełnienia świadczenia określa przede wszystkim treść zobowiazania lub jego wlasciwosc. Gdy brak jest wskazania - norma względnie obowiązująca art 454. Wg niej:
Świadczenia pieniężne powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela (jeśli przedsiębiorstwo - siedziba przedsiębiorstwa). - długi oddawcze
Świadczenia niepieniężne - właściwe jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika - Dlugi odbiorcze
F)Termin spełnienia świadczenia
1. Oznaczenie
O terminie spełnienia świadczenia decyduje przede wszystkim treść lub właściwości zobowiązania (Art 455). Jeśli nie da się ustalić terminu świadczenia świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Wierzyciel realizuje swa decyzje przez złożenie oświadczenia woli dłużnikowi, w którym wzywa go do spełnienia świadczenia.
Wierzycielowi z mocy ustawy przysługuje uprawnienie do określania nie tylko terminów ale także wielkości poszczególnych części świadczeń jeśli strony ustaliły w umowie, ze spełnienie świadczeń następować będzie częściami, ale nie ustaliły wielkości poszczególnych świadczeń częściowych albo terminów, w których ma nastąpić spełnienie każdego z tych świadczeń.
W interesie dłużnika uprawnienie wierzyciela ograniczone jest trzema przesłankami:
1) oświadczenie wierzyciela złożone ma być w czasie właściwym - w szczególności wiec z dostatecznym wyprzedzeniem
2) uwzględniać powinno możliwości dłużnika
3) wierzyciel powinien także rozważyć sposób spełnienia świadczenia, tak by jego wykonanie było technicznie możliwe
W sytuacjach wyjątkowych, gdy interes wierzyciela jest zagrożony, może on żądać spełnienia świadczenia nawet przed nadejściem terminu zastrzeżonego w treści zobowiązania.
Terminy spełnienia świadczenia mogą być zastrzeżone na korzyść:
1) dłużnika - dłużnik jest uprawniony do wcześniejszego świadczenia, natomiast wierzyciel nie może domagać się tego świadczenia przed upływem terminu
2) wierzyciela - nie ma on obowiązku przyjąć świadczenia wcześniej, natomiast sam może żądać wykonania go przed nadejściem terminu
3) obu stron - przed nadejściem terminu ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać jego spełnienia.
art 457 - norma interpretacyjna - termin zastrzeżony bez określenia na czyją korzyść - wtedy na korzyść dłużnika.
2. Wymagalność
Jeśli dłużnik nie spełnił świadczenia to z upływem terminu:
1) dłużnik opóźnia się ze świadczeniem albo popada w zwłokę ( o ile ponosi za to opóźnienie odpowiedzialność)
2) wierzyciel może dochodzić spełnienia świadczenia na drodze sadowej, gdyż roszczenie stało się wymagalne - zaczął biec termin przedawnienia.
Zgodnie z regułą roszczenie staje się wymagalne gdy juz zaktualizowali się obowiązek świadczenia, a wiec gdy wierzyciel ma prawna możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Należy przyjąć ze termin wymagalności przypada w dniu następującym po terminie spełnienia świadczenia.
G)Wykonanie świadczeń wzajemnych
1. Świadczenia jednoczesne
W stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każda ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. Art 488§1 - ogólna reguła - świadczenia te powinny być wykonane jednocześnie. Każda ze stron Może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.
2. Świadczenie wcześniejsze
Art. 490. § 1. Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia.
To uprawnienie nie przysługuje stronie zobowiązanej do świadczenia wcześniejszego w dwóch przypadkach:
1) gdy wiedziała w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony
2) gdy druga strona zaofiaruje jednoczesne spełnienie świadczenia lub da zabezpieczenie
H)Dowody spełnienia świadczenia
Ciężar dowodu spełnienia świadczenia spoczywa na dłużniku (art 6 KC) .
Art. 462. § 1. Dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania. --> wyraża to w formie pisemnej oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, ze dłużnik spełnił świadczenie.
§ 2. Dłużnik może żądać pokwitowania w szczególnej formie, jeżeli ma w tym interes.
§ 3. Koszty pokwitowania ponosi dłużnik, chyba że umówiono się inaczej.
Pokwitowanie stanowi dowód wykonania świadczenia głównego określonego w jego treści, ponad to łączy się z nim domniemanie prawne, ze spełnione zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej oraz, ze dłużnik uiścił należności uboczne.
12.Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
A) Wprowadzenie
Jeżeli dłużnik zachowuje się w sposób niezgodny z treścią zobowiązania, w następstwie czego interes wierzyciela nie zostaje zaspokojony, narusza on zobowiązanie, a jego zachowanie uzyskuje z tego względu kwalifikacje zachowania bezprawnego. Chodzi tu o tzw. bezprawność względna - naruszenie reguł postępowania w stosunku do wierzyciela. W razie naruszenia zobowiązania przez dłużnika wierzycielowi przysługuje droga sadowa prowadząca do przymusowego wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią (tzw. realne wykonanie zobowiązania).
B) Odpowiedzialność odszkodowawcza
System prawny łączy z naruszeniem zobowiązania odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika, określana mianem odpowiedzialności kontraktowej. Jej przesłankami są:
1) Zdarzenie, z którym system prawny wiąże czyjąś odpowiedzialność;
2) Związek przyczynowy miedzy tym zdarzeniem a
3) powstałą szkodą
Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje tylko szkody majątkowe.
Zgodnie z regułą art. 361 § 2 dłużnik odpowiada zarówno za:
a) stratę - wartość utraconego przez wierzyciela świadczenia lub zmniejszona wartość świadczenia, wynikająca z nienależytego jego spełnienia. Mogą to być także wydatki poniesione dla zrekompensowania szkody oraz tzw. szkody następcze, stanowiące rezultat niewłaściwego wykonania zobowiązania - zwłaszcza złej jakości przedmiotu świadczenia
b) utracone przez wierzyciela korzyści - przy ich określaniu trzeba mieć na uwadze czy istnieje dostatecznie wysoki stopień prawdopodobieństwa uzyskania spodziewanych korzyści. Jest to np. utrata korzyści z dalszej umowy, jaką zrealizowałby wierzyciel, gdyby dłużnik należycie wykonał swe zobowiązanie
C) Wina
Zgodnie z dominującym poglądem nauki i judykatury użyty w art 472 zwrot o niezachowaniu należytej staranności znaczy, ze dłużnik odpowiada za swoje zawinione, z którego to względu można mu postawić zarzut. Wina uznawana jest za zasadę odpowiedzialności dłużnika z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art 471). Dłużnik odpowiada z reguły za każdą winę.
Najwyższym stopniem winy jest wina umyślna (pr. karne) - dolus directus - dłużnik chce naruszyć ciążące na min obowiązki powinnego zachowania; dolus eventualis - przewidując możliwość takiego naruszenia na to się godzi.
Wszystkie postacie winy nieumyślnej określa się mianem niedbalstwa. Można je zarzucić temu kto nie dochował należytej staranności w sytuacji gdy powinien i zarazem mógł zachować się prawidłowo. W obrębie niedbalstwa wyróżnia się rażące niedbalstwo - znaczne odchylenie od wzorca należytego zachowania się dłużnika
Strony mogą w umowie rozszerzyć zakres okoliczności, za które dłużnik nie będzie odpowiadał ( 473§1). Ponadto strony mogą złagodzić odpowiedzialność dłużnika, postanawiając np. ze dłużnik będzie odpowiadał jedynie za winę umyślną lub za rażące niedbalstwo w przypadkach, gdy zgodnie z regułą ogólną, odpowiada on za każdą winę. Niedopuszczalne jest uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną (art 473§2).
D)Odpowiedzialność za inne osoby
Art 474 odnosi się do odpowiedzialności dłużnika za inne osoby. Chodzi tu o osoby z pomocą których dłużnik wykonuje zobowiązanie (pracownicy) lub którym powierza w całości lub części wykonanie zobowiązania, jak również o przedstawicieli ustawowych dłużnika. Za działania lub zaniechania tych osób dłużnik odpowiada jak za swoje działania luz zaniechania (art 474). Z reguły wiec odpowiada on wtedy, gdy osobom tym można przypisać winę polegającą na niezachowaniu należytej staranności (472). Odpowiedzialność dłużnika względem wierzyciela opiera się na zasadzie ryzyka, aczkolwiek jej przesłanką jest wina innej osoby.
Z mocy przepisów szczególnych, jak i postanowień czynności prawnych - odpowiedzialność może być modyfikowana wykraczając nawet poza zakres winy (przepisy o rękojmi za wady rzeczy; za rzeczy wniesione do hoteli i podobnych zakładów). W takich przypadkach również do osób wymienionych w art 474 trzeba przełożyć te sama miarę odpowiedzialności co do samego dłużnika.
Nie ma podstaw normatywnych by odpowiedzialność na zasadach ryzyka rozciągnąć na tzw. zobowiązania rezultatu (patrz rozdział II - świadczenie), a ogólną zasadę winy ograniczać tylko do tzw. zobowiązań starannego działania.
E)Ciężar dowodu
Zgodnie z reguła art 6 KC, na wierzycielu spoczywa ciężar dowodu co do okoliczności:
1) ze dłużnik nie wykonał zobowiązania lub wykonał je nienależycie - sprzężone z tym zostało domniemanie prawne, iż nastąpiło to wskutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art 471) a wiec na zasadzie winy dłużnika lub osób, za które odpowiada na mocy art 474. Przesłanka domniemania: naruszenie zobowiązania przez dłużnika; wniosek domniemania: wina dłużnika lub osób wskazanych w 474
2) wierzyciel poniósł szkodę majątkowa
3) miedzy tymi faktami istnieje adekwatny związek przyczynowy
13. Niemożliwość świadczenia
A)Pojecie niemożliwości świadczenia
Brak definicji w przepisach prawnych.
Koncepcja relatywna (subiektywna) - uznaje za niemożliwe takie świadczenie, jakiego dany dłużnik nie może wykonać
Koncepcja obiektywna (dominuje w Pol sys. prawnym)- kładzie nacisk na okoliczności uniemożliwiające każdemu dłużnikowi wykonanie świadczenia. Uwaga koncentruje się na samym świadczeniu, jakie ma być spełnione.
a) Świadczenia polegające na działaniach niewykonalnych w świetle praw natury. Do tej samej klasy działań zalicza się wszelkie okoliczności tkwiące w sferze wewnętrznej dłużnika, jeżeli tylko indywidualnie oznaczony dłużnik może spełnić świadczenie. Świadczenia subiektywnie niewykonalne (takie które mogą być wykonane przez inne osoby) nie uznaje się za niemożliwe.
b) Działania niezgodne z regułami konstruującymi czynność konwencjonalną są niemożliwe (np. zobowiązanie dłużnika do strzelenia bramki przeciwnikowi rzutem ręką w grze piłki nożnej). Szczególnym rodzajem czynności konwencjonalnych są czynności prawne. W takich przypadkach zachodzi zarazem nieważność czynności prawnej, co powoduje brak następstw prawnych. Jednakże poza tym mogą istnieć prawne przeszkody spełnienia świadczenia, które nie stanowią elementu konstruującego daną czynność prawna i w konsekwencji nie powodują jej nieważności (np. zakaz eksportu lub importu). Z tego względu instytucja nieważności czynności prawnych nie zastępuje funkcji pełnionej przez instytucje niemożliwości świadczenia w przypadku istnienia zakazów prawnych.
c) Przyczyna niemożliwości świadczenia są również zjawiska społeczne (wojna, rozruchy)
d) wymagane jest by przeszkody uniemożliwiające wykonanie świadczenia miały charakter trwały
e) Dodatkowym kryterium jest ocena ekonomiczna (art 354§1) np. znalezienie igły w stogu siana
B) Skutki niemożliwości świadczenia - wprowadzenie
System prawny wiąże z niemożliwością świadczenia roczne skutki prawne, decydują o nich:
1) czas, w jakim doszło do zdarzenia uniemożliwiającego wykonanie zobowiązania
2) kwestia odpowiedzialności dłużnika za to zdarzenie
Jeśli juz w chwili powstania zobowiązania świadczenie jest niewykonalne (pierwotna niemożliwość świadczenia) wówczas zobowiązanie w ogóle nie powstanie. Inne skutki pociąga za sobą następcza niemożliwość świadczenia - gdy zdarzenia stanowiące jej przyczynie zaszły juz po zawiązaniu się stosunku obligacyjnego
C)Niemożliwość nieobjęta odpowiedzialnością dłużnika
Jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada, zobowiązanie wygasa (art 457 § 1). W razie częściowej niemożliwości świadczenia należy przyjąć, ze zobowiązanie wygasa w odpowiedniej części (per analogiam z art 495§2)
Jeśli przedmiotem świadczenia była rzecz, a świadczenie stało się niemożliwe wskutek tego, ze rzecz ta została zbyta, utracona lub uszkodzona to wierzyciel może żądać od dłużnika surogatów (art 475§2). Obejmują one wszystko to co dłużnik uzyskali w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody. Jeśli wierzyciel skorzysta to pierwotne zobowiązanie nie wygasa, lecz utrzymuje się ze zmienionym przedmiotem świadczenia.
W zobowiązaniach wzajemnych niemożliwość świadczenia jednej strony musi także wywierać wpływ i na obowiązek świadczenia drugiej strony. Art 495§1 zwalnia druga stronie od obowiązku świadczenia, a jeżeli świadczenie juz spełniła, może żądać zwrotu tego co świadczyła (wg przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu art 405). W takiej sytuacji cały stosunek zobowiązaniowy wygasa. Wierzyciel może jednak żądać surogratow. W tym przypadku także wierzyciel powinien spełnić swoje świadczenie i wówczas zobowiązanie wzajemne utrzymuje się nadal, lecz po jednej stronie następuje zmiana przedmiotu świadczenia.
Jeśli jedno ze świadczeń stało się tylko częściowo niemożliwe następuje odpowiednia redukcja świadczenia drugiej strony (495§2 zd 1). Ustawodawca przyznaje jej prawo do odstąpienia od całej umowy, jeśli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe (495§2 zd 2)
Odstąpienie od umowy jest jednostronnym oświadczeniem woli o charakterze prawo kształtującym; oświadczenie to powinno być złożone drugiej stronie (art 61)
D)Niemożliwość objęta odpowiedzialnością dłużnika
Dłużnik zobowiązany jest do naprawienia wierzycielowi szkody wynikłej z niewykonania całego zobowiązania lub jego części i w tym zakresie ulega zmianie pierwotna treść zobowiązania.
W zobowiązaniach wzajemnych wierzycielowi przysługują do wyboru (493§1):
1) może on żądać od dłużnika odszkodowania na zasadach ogólnych lub surogatów. Zobowiązanie utrzymuje się nadal
2) może on odstąpić od umowy. Sam będzie zwolniony od obowiązku świadczenia, przy czym powinien zwrócić to wszystko co uprzednio otrzymał (494). Poza tym przysługuje mu roszczenie o naprawienie ewentualnej szkody.
Zasady te odnoszą się odpowiednio do częściowej niemożliwości świadczenia w zobowiązaniach wzajemnych.
E)Opóźnienie i zwłoka dłużnika
1. Wprowadzenie
Niedotrzymanie przez dłużnika terminu to drugi - obok niemożliwości świadczenia - przypadek naruszenia zobowiązania szczególnie uregulowany. Niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia, czyli opóźnienie, może nastąpić wskutek okoliczności:
1) za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (wina własna) - zwłoka dłużnika (476)
2) za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności
Występuje domniemanie prawne ze niewykonanie zobowiązania w terminie, nastąpiło z przyczyn za które odpowiada dłużnik.
2. Następstwa zwykłego opóźnienia
W odniesieniu do świadczeń niepieniężnych - na zasadach ogólnych, lecz bez tytułu roszczeń odszkodowawczych (471)
W odniesieniu do świadczeń pieniężnych - dłużnik zobowiązany jest zapłacić odsetki za czas opóźnienia (481§1)
3. Następstwa zwłoki
a) zgodnie z regulamin ogólnymi wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, tak jak zostało ono skreślone w treści zobowiązania
b) swoiste następstwa prawne polegają przede wszystkim na zastosowaniu zasady z art 471 - wierzyciel może domagać się naprawienia wynikłej dla niego stad szkody. Jeśli domaga się świadczenia, to odszkodowanie należy mu się tylko za szkodę wynikła z nieterminowego wykonania zobowiązania (477§1). Jeżeli jednak wskutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, to może go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (477§2). Wtedy odszkodowanie obejmuje co najmniej cala wartość niespełnionego w terminie świadczenia. Nie przyjęcie świadczenia należy uznać za oświadczenie woli wierzyciela o charakterze prawo kształtującym, na mocy którego następuje zmiana przedmiotu świadczenia pierwotnego na odszkodowanie.
Ogólne reguły odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika ulegają obostrzeniu, jeżeli w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości, będąca przedmiotem świadczenia, została utracona lub uszkodzona. Dłużnik odpowiada tu na wet za przypadek. Brak związku przyczynowego miedzy zwlokła a utrata lub uszkodzeniem rzeczy przesadza o tym ze nie ponosi odpowiedzialności.
c) wierzycielowi przysługuje uprawnienie do wykonania zastępczego w trzech sytuacjach:
1) gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taka sama ilość rzeczy tego samego rodzaju albo może żądać od dłużnika ich wartości. (479)
2) gdy świadczenie polega na czynieniu tego rodzaju, ze nie wymaga osobistego działania dłużnika, wierzyciel może żądać w takim przypadku upoważnienia przez sad do wykonania należytej czynności na koszt dłużnika. W nagłych przypadkach może bez upoważnienia (480§1)
3) gdy świadczenie polega na zaniechaniu wierzyciel może żądać upoważnienia sadu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił (480§2). W nagłych wypadkach uprawniony jest także do działania nawet bez upoważnienia sadu (480§3)
4. Następstwa zwłoki w umowach wzajemnych
Wszystkie wymienione wyżej uprawnienia przysługują wierzycielowi także w razie zwłoki dłużnika przy wykonywaniu zobowiązania z umowy wzajemnej. Wierzycielowi przyznaje się alternatywne uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej. Ustawa uzależnia wykonanie prawa do odstąpienia od wyznaczenia dłużnikowi odpowiedniego dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania z zagrodzeniem iz w razie bezskutecznego upływu tego terminu, wierzyciel od umowy odstąpi (491§1). Wyznaczenie terminu nie jest konieczne gdy:
1) uprawnienie do natychmiastowego odstąpienia zostało wyraźnie zastrzeżone w umowie (tzw. Lex commissoria)
2) gdy wykonanie zobowiązania po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.
Jeżeli świadczenia są podzielne a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, wówczas uprawnienie drugiej strony do odstąpienia umowy ulega ograniczeniu, mianowicie wierzyciel nie może odstąpić od umowy co do części świadczenia wykonanego juz przez dłużnika, zanim popadł on w zwłokę. Tylko gdyby wykonanie częściowe nie miało dla wierzyciela znaczenia ze względu na właściwość zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez niego cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce, może on odstąpić od umowy w całości, mimo ze oba wzajemne świadczenia są podzielne.
W następstwie złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy wzajemnej, umowa ta przestaje strony wiążąc, i to z mocą wsteczna (ex tunc) a wiec tak jakby nie była zawarta. W konsekwencji każdą ze stron obowiązana jest zwrócić drugiej stronie to co juz świadczyła i zostaje zwolniona z obowiązku dalszych świadczeń. Każdej ze stron przysługuje przy tym prawo zatrzymana, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia, albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.
Wierzyciel, który odstępuje od umowy wzajemnej, może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania tej umowy. Odszkodowanie to ma wiec naprawić nie tylko szkodę wynikłą ze zwłoki, lecz wszelką szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania.
Orzecznictwo opowiada się za teza, ze skutek odstąpienia od umowy własności rzeczy ruchomych przechodzi z powrotem na zbywcę. Lecz w przypadku nieruchomości - odstąpienie wywołuje wyłącznie skutek obligacyjny.
F) Prawo zatrzymania (ius retentionis)
Prawo zatrzymania polega na tym, ze osoba zobowiązaną do wydania cudzej rzeczy może ja zatrzymać do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nadkładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej. Jednakże nie przysługuje ono, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego, albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.
Prawo zatrzymania ma charakter uprawnienia względnego, skutecznego tylko wobec wierzyciela a nie osób trzecich. Służy ono dłużnikowi dla wywarcia na wierzycielu nacisku aby ten zaspokoił lub zabezpieczył wykonanie roszczenia dłużnika wobec wierzyciela. Może ono być uwzględnione przez sad tylko w razie zgłoszenia przez pozwanego odpowiedniego zarzutu procesowego.
G) Zwłoka wierzyciela
1. Przesłanki
W myśl art 486§2 wierzyciel dopuszcza się zwłoki gdy bez uzasadnionego powodu:
1) albo uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego faktycznie, a nie tylko słownie, świadczenia
2) albo odmawia dokonania czynności bez której świadczenie nie może być spełnione
3) albo oświadcza dłużnikowi, ze świadczenia nie przyjmuje
Nie ulega wątpliwości że do uzasadnionych powodów wspomnianych zachowań wierzyciela należą wszelkie postacie niewłaściwego wykonania zobowiązania prze dłużnika. Zgodnie przyjmuje się że mogą to być okoliczności niezwiązane z osoba wierzyciela (np przypadkowe utrudnienia transportowe)
2. Skutki
Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia i nie powoduje tym samym zgaśnięcia zobowiązania. Natomiast interes dłużnika doznaje ochrony w trojaki sposób art 486§1:
1) może on złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sadowego
2) może żądać od wierzyciela naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki
3) niespełnienie w terminie świadczenia w skutek zwłoki wierzyciela powoduje uchylenie ujemnych dla dłużnika konsekwencji nie tylko związanych ze zwłoką, ale nawet z opóźnieniem dłużnika
W umowach wzajemnych zwłoka wierzyciela obezwładnia przysługujące mu z mocy art 488§2 uprawnienie powstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia wzajemnego (tzw. zarzut non adimpleti contractus)
H)Dodatkowe zastrzeżenia umowne
I. Uwagi wstępne
W nauce prawa cywilnego wyróżnia się dodatkowe zastrzeżenia umowne, które wraz z warunkiem i terminem należy kwalifikować do tzw. accidentalia negoti. Jednakże w odróżnieniu od warunku i terminu dodatkowe zastrzeżenia umowne mogą być składnikiem jedynie umów. Ponadto podstawą wprowadzenia dodatkowych zastrzeżeń umownych jest ich swoista funkcja.
II. Zadatek
1. Pojecie
Przez zadatek rozumie się pewna sumie pieniężną lub rzecz dana przy zawarciu umowy.
Konsekwencje prawne wręczania zadatku mogą być jednak różne. Wyznaczają je przede wszystkim postanowienia umowy lub zwyczaj (art 394§1). Jeżeli jednak na tej podstawie nie da się ustalić następstw prawnych, należy stosować szczególną regule interpretacyjna (394). Zadatek to swoisty, element czynności prawnej (zastrzeżenie) o charakterze realnym, który wywołuje zespól określonych w artykule 394 następstw prawnych.
Zastrzeżenie zadatku przewyższającego wartość należnego świadczenia można uznać za sprzeczne z natura tego zobowiązania (właściwościami stosunku) i tym samym niedopuszczalne na podstawie art 58 KC. Natomiast zadatek wysokości niższej lub równej wartości świadczenia nie narusza granic, wyznaczonych jego funkcja.
2. Skutki
Szczególna rola zadatku ujawnia się w razie niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność. W przypadku takim wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli go sam dal, może żądać sumy dwukrotnie wyższej (394§1), i to bez względu na to czy poniósł szkodę i w jakiej wysokości. Przedawnienie - 10 lat. Dany zadatek pełni tu funkcje surogatu odszkodowania za niewykonane umowy i dlatego wierzyciel nie może domagać się uzupełniającego odszkodowania na zasadach ogólnych. Wierzyciel może obstawać przy umowie domagając się wykonania według reguł ogólnych. Dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania przez rezygnacje z przedmiotów danych tytułem zadatku. Zastrzeżenie to umacnia sytuacje prawna wierzyciela.
Jeśli dłużnik spełni świadczenie, zaostrzenie zadatku nie odgrywa roli. Pieniądze lub rzeczy dane tytułem zadatku zalicza się wówczas na poczet świadczenia tej strony która je dala. Jest to jednak możliwe wtedy gdy są one tego samego rodzaju co przedmiot świadczenia. W przeciwnym razie ulęgają zwrotowi (394§2) i nie uwzględnia się ich przy dalszych rozliczeniach miedzy stronami.
Rozwiązanie umowy na skutek zgodnego oświadczenia woli stron albo mocą orzeczenia sadu powoduje zgaśniecie zastrzeżenia zadatku ze względu na to ze stanowi on integralna jej część. W związku z tym art 394§3 karze w takim przypadku zwrócić zadatek.
Taki sam obowiązek zwrotu zadatku przewiduje art 394§3 w razie niewykonania umowy wskutek okoliczności za które zadana ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
I) Umowne prawo odstąpienia
1. Pojecie
Ustawa zezwala na zastrzeżenie prawa odstąpienia (art 395). Prawo to polega na tym ze stosownie do treści dokonanego zastrzeżenia - jedna albo każda ze stron umowy może od niej odstąpić bez konieczności uzasadnienia tej decyzji (395§1). Art 395§1 wymaga by w zastrzeżeniu o umownym prawie odstąpienia podany był termin, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy.
2. Skutki
W razie wykonania prawa do odstąpienia od umowy umowie uważa się za niezawarta (skutek ex tunc). Uprawniony może od umowy odstąpić również po całkowitym lub częściowym jej wykonaniu, jeżeli nie minął zastrzeżony termin. Art 395§2 rozwiązuje ten problem w ten sposób ze nakazuje stronom zwrócić to wszystko co sobie świadczyły i to w stanie niezmienionym, chyba ze zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Ponadto za korzystanie z rzeczy należy się odpowiednie wynagrodzenie.
IV. Odstępne
Art 396. W zastrzeżeniu tym strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty określonej sumy pieniężnej.
Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy gdy zostało złożone jednocześnie z zaplata odstępnego (396).
V. Kara umowna
1. Pojecie i funkcja
W zastrzeżeniu kary umownej (zwanej odszkodowaniem umownym) strony postanawiają ze naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej (483§1).
Kara umowna zastępuje odszkodowanie przewidziane w razie niewypełnienia zobowiązania i dlatego dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnic się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej (483§2). Jako surogat odszkodowania należy się ona tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (471).
2. Ochrona dłużnika
a) wierzyciel nie może żądać od dłużnika odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary, chociażby wykazał ze poniósł większą szkodę. Jednakże strony mogą w umowie kwestie te uregulować odrębnie (484§1 zd. 2)
b) dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach :
1) gdy jest ona rażąco wygórowana w porównaniu z poniesiona szkoda
2) gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane (484§2)
Kara umowna należy się wierzycielowi bez względy na wysokość poniesionej szkody, natomiast brak szkody stanowi podstawę do obniżenia wysokości kary umownej.
3. Kara ustawowa
Przepisy o karze umownej należy stosować również do przypadków, gdy dłużnik na mocy przepisu szczególnego - bez zastrzeżenia umownego - obowiązany jest do zapłacenia wierzycielowi określonej sumy pieniężnej w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (485)
14. Wygaśniecie zobowiązania
A)Wygaśniecie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela
I. Uwagi wstępne
Zasadniczym celem zobowiązania jest zaspokojenie interesu wierzyciela. Typowym zdarzeniem tego rodzaju jest wykonanie zobowiązań zgodnie z ich treścią. Interes wierzyciela zostaje także zaspokojony w razie naprawienia szkody wyrządzonej mu wskutek niewykonania pierwotnego świadczenia.
Obok tych zdarzeń szczegółowo przedstawionych juz w §26 są także inne stany faktyczne, prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania, które zarazem powodują zaspokojenie interesu wierzyciela. Należą do nich:
1) świadczenie w miejsce wykonania
2) odnowienie
3) potracenie
4) złożenie do depozytu sadowego
II. Świadczenie w miejsc wykonania
Zobowiązanie wygasa gdy dłużnik w celu zwolnienia się z niego spełnia za zgoda wierzyciela inne świadczenie od pierwotnie ustalonego ( taz datio in solutum art 453 KC).Zdarzenie to obejmuje dwa następujące elementy:
1) umowę miedzy dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu świadczenia
2) faktyczne spełnienie nowego świadczenia
III. Odnowienie
1. Pojecie
Odnowienie (nowacja) konstruuje art 506§1 jako umowę zawarta miedzy wierzycielem a dłużnikiem, w której strony postanawiają, za dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku z powstaniem nowego stosunku zobowiązaniowego. Ten nowy stosunek zobowiązaniowy powinien różnić się od dawnego:
1) albo innym świadczeniem, lecz juz nie samym tylko zmienionym sposobem jego wykonania (terminem, miejscem)
2) albo inna podstawa prawna nawet przy niezmienionym świadczeniu dawnym
2. Związek nowego z dawnym zobowiązaniem
Związek miedzy dawnym a nowym zobowiązaniem stanowi cechę konstytutywna nowacji. Przy zawieraniu umowy nowacyjnej strony powinny jasno wyrazić, ze nowe zobowiązanie powstało w celu umorzenia starego. Zobowiązanie samodzielne powstałe obok a nie w miejsce zobowiązania dawnego.
Przesłanką powstania nowego zobowiązania jest ważne istnienie dawnego zobowiązania.
3. Skutki
W skutek odnowienia nie tylko wygasa dotychczasowe zobowiązanie ale również związane z nim prawa akcesoryjne, jak zwłaszcza poręczenie, zastaw lub hipoteka. Jednakże mogą one być utrzymane w celu zabezpieczenia nowego zobowiązania jeżeli poręczyciel lub osoba trzecia zgodzą się na to (507)
Odnowienie dokonane miedzy wierzycielem a jednym z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych współdłużników chyba ze wierzyciel zastrzegł, iż zachowuje przeciwko nim swoje prawa (374§1)
B) Potrącenie
1. Pojecie
Potracenie zwane także kompensacja polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi (498-499).
Społeczna użyteczność tej instytucji wyraża się tym ze uchyla ona konieczność realnego wykonania świadczeń przez obie strony; zostają bowiem one zaspokojone przez zwolnienie każdej z nich z obowiązku świadczenia na rzecz drugiej strony. Ponadto potracenie pełni funkcje egzekucji świadczenia i to bez udziału sadu i organów egzekucyjnych.
Tylko w zakresie wskazanym przepisami odrębnymi można stosować kodeksowe przepisy o potraceniu.
2. Przesłanki
Potracenie jest dopuszczalne tylko wtedy gdy spełnione zostaną następujące 4 przesłanki:
a) dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami (498§1). Nie znaczy to jednak aby musiała je wiązać umowa wzajemna. Z tego wynika ze:
1) dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej (ex jure tertii)
2) osoba trzecia niebędąca dłużnikiem tego wobec kogo ma nastąpić potracenie nie może potracenia dokonać
Od zasady tożsamości stron istnieją jednak wyjątki uzasadnione szczególna pozycja niektórych osób trzecich.
b) przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku (498§1). Ograniczenie potracenia do przypadków gdy wierzytelności obu stron są jednorodzajowe opiera się na założeniu że wierzyciel powinien otrzymać takie świadczenie jakie mu się należało, a nie innego rodzaju.
c) obie wierzytelności są wymagalne (498§1)
d) wierzytelność osoby która dokonuje potracenia jest zaskarżalna (498§1). Niezaskarżalne wierzytelności nie korzystają z ochrony w drodze przymusu egzekucyjnego a zatem nie mogą być także przedstawiane do potracenia ponieważ instytucja ta pełni podobna do egzekucji funkcje. Natomiast ktoś komu przysługuje zaskarżalna wierzytelność może potrącić ją ze skierowaną przeciwko niemu wierzytelnością niezaskarżalną.
3. Skutki
Ziszczenie się wspomnianych przesłanek ma tylko jeden skutek ze każda ze stron uzyskuje prawo do potracenia (powstaje stan potrącalności) które realizuje się dopiero przez założenie jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie (499). Oświadczenia woli tego typu nie dopuszczają zastrzeżenia warunku lub terminu i są nieodwołalne (61KC).
Skutki złożenia takiego oświadczenia woli następują z mocą wsteczna - od chwili kiedy potracenie stało się możliwe (499)
W następstwie potracenia umorzeniu ulęgają wprawdzie obie wierzytelności ale tylko do wysokości wierzytelności niższej (498§2). Wierzytelność o niższej wysokości ulega wiec umorzeniu w całości a wierzytelność o wyższej wysokości tylko częściowo.
4. Wyłączenia
Niekiedy ważne względy społeczne wymagają aby wierzyciel otrzymał od dłużnika efektywne świadczenie. Z uwagi na to ustawa nie zezwala aby następujące wierzytelności zostały umorzone w następstwie złożenia oświadczenia woli o potraceniu przez pomiot do tego uprawniony na zasadzie przepisów ogólnych (505). Są to:
1) wierzytelności niepodlegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym (831-833 KPC). Uzasadnione jest to faktem ze potracenie stanowi surogat egzekucji.
2) wierzytelności o dostarczanie środków utrzymania (alimentacyjne, renta, dożywocie)
3) wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych
4) innej wierzytelności wyłączonej przez przepisy szczególne
Natomiast osoby którym przysługują te chronione wierzytelności mogą je przedstawić do potracenia i w ten sposób umorzyć swój dług wobec wierzyciela.
Również same strony mogą w umowie z góry wyłączyć dopuszczalność potracenia wierzytelności wynikających z określonego stosunku prawnego.
5. Potracenie umowne
Umorzenie przeciwstawnych wierzytelności ma nastąpić na podstawie umowy obu wierzycieli a wiec sytuacji gdy każda ze stron może sama podejmować decyzje maja na względzie swoje interesy.
Umowa tego typu jest dopuszczalna na podstawie zasady swobody umów. Jest to umowa wzajemna w której strony rozporządzają swoimi wierzytelnościami w ten sposób że godzą się na ich umorzenie. Ma ona charakter kauzalny ponieważ przesłanka umorzenia wierzytelności jednej strony jest umorzenie wierzytelności drugiej strony.
Wśród potrąceń umownych można wyróżnić potracenia (kompensaty) stale i jednorazowe. Do kompensat stałych należą w szczególności ustalone w umowach rozliczenia pieniężne za pośrednictwem banków.
C)Złożenie do depozytu sadowego
1. Tryb
Tryb składania do depozytu sadowego regulują przepisy proceduralne zawarte w art 692-694 KPC oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24.9.1965 r. o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego. Postępowanie w tych sprawach toczy się w drodze postępowania nieprocesowego.
Stanowią one że do depozytu dłużnik może złożyć pieniądze, kosztowności, książeczki oszczędnościowe, dokumenty a także inne rzeczy.
2. Skutki
Złożenie do depozytu sadowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia (470) w szczególności więc dłużnik pozwany o spełnienie świadczenia może odesłać wierzyciela do depozytu sadowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia, a przy zobowiązaniach wzajemnych sam może domagać się należnego mu świadczenia.
Jeżeli jednak dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sadowego złożenie do depozytu uważa się za niebyłe (469§2). W przypadku takim uchylone zostają wszystkie wspomniane konsekwencje prawne i to ze skutkiem wstecznym (ex tunc). Dopóki wiec dłużnikowi przysługuje prawo wydania mu przedmiotów złożonych przez niego do depozytu sądowego dopóty nie następuje definitywne wygaśniecie zobowiązania. Natomiast skutek ten nastąpi z chwila gdy dłużnik utraci to prawo. System prawny łączy utratę wspomnianego prawa z następującymi zdarzeniami:
1) gdy wierzyciel zaradza wydania mu przedmiotu świadczenia z depozytu świadczenia (469§1)
2) gdy nastąpiło wykreślenie z księgi wieczystej wpisu zabezpieczającego wierzytelność (§15 rozporządzenia depozytowego.
3) gdy nastąpiła likwidacja nie podjętego depozytu
Przesłanki ważnego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego :
1) istnienie okoliczności uzasadniających złożenie do depozytu sadowego. Ustawa zastrzega ze złożenie do depozytu sadowego jest uzasadnione tylko wtedy gdy dłużnik nie może spełnić świadczenia w sposob właściwy z powodu okoliczności dotyczących osoby wierzyciela (467 pkt. 4 KC)
2) przedmiot złożony do depozytu sadowego powinien odpowiadać treści zobowiązania (467).
Na dłużniku ciąży obowiązek niezwłocznego zawiadomienia na piśmie wierzyciela o zlodzeniu przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego, chyba ze zawiadomienie napotka trudne do przezwyciężenia przeszkody (468§1). Jednakże niedopełnienie tego obowiązku nie uchybia ważności złożenia do depozytu sadowego, lecz powoduje jedynie odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika (468§2)
D)Wygaśniecie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela
I. Uwagi ogólne
Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania nawet bez zaspokojenia wierzyciela należą:
1) zdarzenia wskazane w treści czynności prawnej, zwłaszcza zastrzeżenie warunku rozwiązującego lub terminu końcowego
2) upływ czasu, jeżeli ustawa wiąże z tym faktem wspomniany skutek prawny a nie poprzestaje tylko na ustanowieniu przedawnienia.
3) śmierć dłużnika lub wierzyciela, jeżeli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty
4) połączenie z w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (confusio- konfuzja), np wskutek dziedziczenia, fuzja osób prawnych
5) niemożliwość świadczenia
6) rozwiązanie umowy przez sad (art 357)
Do tego samego rzędu zdarzeń należą także umowy:
1) zwolnienia z długu
2) rozwiązania umowy
II. Zwolnienie z długu
Zwolnienie z długu nie zostało skonstruowane jako jednostronne oświadczenie woli wierzyciela, lecz jako umowa wierzyciela z dłużnikiem. Oświadczenie wierzyciela w tym względzie wymaga przyjęcia przez dłużnika
Strony mogą się również umówić ze zwolnienie z długu nastąpi odpłatnie.
Umowa ta nie wymaga zachowania formy szczególnej. Jako nieformalna może być zawarta także per facta conludentio.
Ma ona charakter rozporządzający, w wyniku czego wraz z jej zawarciem ze skutkiem na przyszłość (ex nunc) gaśnie dług. Jednakże może przybrać również charakter tylko zobowiązaniowy wymagający dopiero dokonania przez czynność rozporządzającą.
III. Rozwiązanie umowy
Celem umowy rozwiązującej jest zakończenie stosunku zobowiązaniowego.
Przyjmuje się ze umowa rozwiązująca działa tylko ex nunc w odniesieniu do trwałych zobowiązań umownych np. najmu dzierżawy. Umowa rozwiązująca nie odnosi się do zobowiązań juz wygasłych.
Więcej patrz - Radwański str. 352
E) Zmiana wierzyciela lub dłużnika
Uwagi wstępne
Do przeniesienia wierzytelności i długu konieczne jest spełnienie przesłanek przewidzianych zarówno dla zmiany wierzyciela jaki i dłużnika.
Zmiana wierzyciela
I .Przelew wierzytelności
1. Pojecie
Przelew wierzytelności (cesja) jest umowa zawierana przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osoba trzecia (cesjonariuszem), na mocy której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługująca mu wierzytelność. Cesja należy do czynności prawnych rozporządzających. Przelew wierzytelności może jednak przybrać dwojaką postać:
1) umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym) : przelew w pierwszej postaci polega na umowie zobowiązującej w wykonaniu której następuje przeniesienie wierzytelności
2) czystej umowy rozporządzającej: polega na realizacji tylko jego skutków rozporządzających
Konstrukcja przeniesienia wierzytelności - jako czynności rozporządzającej - została wiec oparta na tych samych zasadach, co przeniesienie własności.
Umowa przelewu ma poza tym charakter czynności prawnej konsensualnej i nieformalnej (ad probationem). Do przeniesienia wierzytelności w drodze przelewu zbędna jest zgoda dłużnika (509§1)
2. Dopuszczalność
Wierzycielowi przysługuje prawo (kompetencja) do przeniesienia w drodze przelewu każdej wierzytelności z wyjątkami (509§1):
1) gdy przelewu zakazują szczególne normy prawne
2) gdy przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania, chociaż nie był zakazany przepisem. Charakter taki maja wierzytelności typu akcesoryjnego a także wierzytelności osobiste.
3) gdy przelew sprzeczny jest z odpowiednim zastrzeżeniem (tzn. pactum de non cedendo) zawartym w umowie miedzy wierzycielem a dłużnikiem. Strony mogą na podst. art. 509 KC wyłączyć dopuszczalność przelewu lub ja ograniczyć uzależniając skuteczność cesji od spełnienia określonych przesłanek.
4) przeniesienia wierzytelności związanej z dokumentem na okaziciela lub z dokumentem zbywalnym przez indos dokonuje się w odmienny sposób (517)
Można dokonywać cesji nie tylko wierzytelności juz istniejących ale i przyszłych, byleby treść ich została w umowie przelewu określona.
3. Skutek wobec wierzyciela
Przelew powoduje ten skutek ze cedent przestaje być wierzycielem a staje się nim cesjonariusz. Nabywa on wierzytelność w takim stanie w jaki znajdowała się ona w chwili dokonania przelewu. Wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa (509§2)
Jeżeli cedent przelał wierzytelność która mu nie przysługuje lub przysługuje w mniejszym zakresie ponosi za to odpowiedzialność wobec cesjonariusza (516 zd 1). Chodzi tu o odpowiedzialność za wady prawne cedowanej wierzytelności.
W razie odplatanej cesji sięgać powinno się do modelu odpowiedzialności za wady prawne skonstruowanego w przepisach o umowie sprzedaży; natomiast gdy nieodpłatnie - w ramach umowy darowizny.
Cedent nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, chyba ze ja na siebie przejął (516 zd2)
4. Skutek wobec dłużnika
Sytuacja prawna dłużnika nie ulega zmianie w następstwie cesji, z zastrzeżeniem ze powinien świadczyć cesjonariuszowi jako swojemu aktualnemu wierzycielowi. Dobra wiara dłużnika jest chroniona w przypadku gdy dłużnik świadczył cesjonariuszowi który jednak nie stal się wierzycielem, ponieważ przelew okazał się nieważny. Dłużnik może wówczas skutecznie bronić się przed roszczeniem cedenta jeżeli otrzymał od niego zawiadomienie na piśmie o dokonanym przelewie.
Dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które miał dłużnik przeciwko cedentowi w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
W szczególności dłużnik może podnieść przeciwko cesjonariuszowi zarzut potracenia który mu przysługiwał wobec cedenta (513§2)
Dłużnik może potrącić także wierzytelność która stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie.
F) Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela
1. Przesłanki i skutki
Jeżeli osoba trzecia spłaca cudzy długa nie czyni tego na podstawie zawarcia z dłużnikiem umowy to przysługują jej wobec dłużnika tylko niepewne i ograniczone roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia dla zrekompensowania poniesionego wydatku. Jest to ochrona niedostateczna. KC wzmacnia ja przyznając wspomnianej osobie trzeciej pozycje prawna zaspokojonego wierzyciela. Stosunek zobowiązaniowy nie ulega wiec, mimo zaspokojenia wierzyciela, wygaśnięciu lecz trwa nadal ze zmienionym jednak podmiotem po stronie wierzyciela ( tzw. subrogacja)
Skutek ten realizuje się jednak nie w każdym przypadku spłaty cudzego długu. Ustawa wymaga aby (518§1):
1) zachowana była tożsamość zobowiązania mimo zmiany wierzyciela
2) osoba trzecia spłacająca cudzy dług odpowiadała za niego osobiście (np. poręczyciel) lub pewnymi przedmiotami (zastaw, hipoteka)
3) osobie trzeciej przysługiwało prawo przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia (np. hipoteka z wyższym pierwszeństwem wpisu w księdze wieczystej)
4) zaplata cudzego długu nastąpiła za zgoda dłużnika i w celu wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela. Zgoda dłużnika pod sankcja nieważności powinna być wyrażona na piśmie. Jest to tzw. konwersja.
5) spełniły się inne przesłanki wskazane w szczególnych przepisach prawnych
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela dokonuje się jednak tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela nie tylko zachowuje on wierzytelność co do pozostałej części ale nawet przysługuje mu pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością która przeszła na os trzecia wskutek częściowej zapłaty (518§3).
2. Obowiązek przyjęcia świadczenia
We wszystkich przypadkach w których ustawa przewiduje wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (518§1) wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia jeżeli jest juz ono wymagalne (518§2)
3. Ochrona dłużnika
Problem ochrony dłużnika w razie wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego dłużnika nie został uregulowany. Należy z tego względu stosować analogiczne przepisy o przelewie wierzytelności.
G)Zmiana dłużnika
I. Przejecie długu
1. Pojecie
a) w myśl Art 518§1 przejecie długu znamionują następujące 3 cechy:
1) singularna sukcesja osoby trzeciej (przejemcy długu) w dług określonego dłużnika w następstwie czego dług staje się długiem własnym przejemcy
2) zwolnienie z długu dotychczasowego dłużnika - w przeciwieństwie do kumulatywnego przystąpienia do długu
3) zachowanie tożsamości przejmowanego długu a w konsekwencji utrzymanie się treści dotychczasowego stosunku zobowiązaniowego.
b) umowa dwustronna mogąca przybrać dwojaka postać:
1) umowa miedzy wierzycielem a przejemca długu - za zgoda dłużnika (519§2 pkt1)
2) umowy miedzy przejemca długu a dłużnikiem - za zgoda wierzyciela (519§2 pkt2)
W obu postaciach umowy o przejecie długu jej strona jest przejemca długu.
Umowa ta może zagrażać interesom wierzyciela w przypadku gdy przejemca jest niewypłacalny.
2. Forma
Oświadczenia woli stron umowy o przejecie długu powinny być pod sankcja nieważności złożone na piśmie (522 zd1). Art 522 zd2 KC zastrzega formę pisemną pod sankcja nieważności dla zgody wierzyciela. Forma ta nie została zastrzeżona dla wyrażenia zgody przez dłużnika.
3. Zgoda na przejecie dlugu
Skutki odmowy:
1) jeżeli przejecie dlugu powstaje na podstawie umowy wierzyciela z przejemca wówczas brak zgody dłużnika powoduje nieważność umowy (521§1)
2) jeżeli przejecie dlugu przyjmuje postać umowy miedzy przejemca dlugu a dłużnikiem wówczas brak zgody wierzyciela prowadzi do tego ze umowa stron wywiera tylko ograniczone skutki miedzy nimi samymi. Osoba która miała przejąć dług odpowiada względem dłużnika za to ze wierzyciel nie będzie żądał od niej spełnienia świadczenia (521§2). Jest to tzw. ustawowa konwersja przejęcia dlugu w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia (392).
4. Przedmiot umowy. Prawa uboczne
Singularna sukcesja w dług oznacza ze przejemca wstępuje w cala sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika. Umowa może sukcesje te ograniczyć w szczególności do długów przyszłych (zwłaszcza warunkowych lub terminowych) lub do niektórych tylko obowiązków składających się na dług.
Ogólna reguła w myśl której przejemca wstępuje w sytuacje prawna dotychczasowego dłużnika nie obejmuje praw ubocznych zabezpieczających wierzytelność chyba ze zabezpieczycie wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia (525)
5. Zarzuty przysługujące przejemcy
Przejemca długu wstępując w istniejący stosunek zobowiązaniowy może w konsekwencji przedstawić zarzuty wynikające z treści tego stosunku wg stanu istniejącego w chwili przejęcia (524§1)
Zarzutem tego rodzaju nie jest zarzut potracenia, jaki miał wobec wierzyciela dotychczasowy dłużnik (524§1). W myśl art 524§2 przejemca nie może powołać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego miedzy przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawa prawna przejęcia długu, jeżeli wierzyciel o nich wiedział i to najpóźniej w chwili udzielenia zgody na przejecie długu
H)Kumulatywne przystąpienie do długu
1. Umowa kumulatywnego przystąpienia do długu
W razie kumulatywnego przystąpienia do długu dotychczasowy dłużnik w - odróżnieniu od przejęcia długu - nie zostaje zwolniony z długu Pozostaje wiec nadal dłużnikiem przy czym obok niego pojawia się przystępujący do długu jako drugi dłużnik.
Umowa może być zawarta miedzy dłużnikiem a przystępującym do długu; przyjmuje wówczas postać umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (393) albo miedzy przystępującym a wierzycielem.
Przystępujący do długu staje się dłużnikiem solidarnym wraz z dłużnikiem dotychczasowym.
2. Ustawowe kumulatywne przystąpienie do długu
Skutki kumulatywnego przystąpienia do długu ustanawia także art 554 KC. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego staje się dłużnikiem solidarnym - obok zbywcy - w zakresie zobowiązań związanych z prowadzenie tego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, bez względy na to z jakiego zdarzenia zobowiązania te powstały.
Dzięki tej instytucji wierzyciel uzyskuje silne zabezpieczenie wykonania swojej wierzytelności. Ustawa:
1) wyłącza przystąpienie do długu o którego istnieniu nabywca nie wiedział mimo zachowania należytej staranności. Ustawa chroni dobra wiarę nabywcy.
2) ogranicza odpowiedzialność nabywcy do wartości nabytego gospodarstwa lub przedsiębiorstwa (pro viribus patrimoni)
Zobowiązania-część ogólna - 37 -