Część ogólna prawa cywilnego

§ 4. Zasady wspó ycia spo ecznego i

łż

ł

klauzule generalne

Zasady współżycia

społecznego nie są normami prawnymi,
uzupełniają jednak istniejący porządek
prawny. Zasady współżycia społecznego,
będące wytworem poglądów, obyczajów,
tradycji i moralności w społeczeństwie, są
zasadami zależnymi od panujących
stosunków społeczno-kulturalnych i
gospodarczych. Przepisy prawa cywilnego nie
zawierające własnych ocen, a odsyłające do
zasad współżycia społecznego (a także
do innych zasad ogólnych, np. do zasady
społeczno-gospodarczego przeznaczenia
prawa) - nazywane są klauzulami
generalnymi. Funkcją klauzul generalnych
jest
więc umożliwienie szczególnej elastyczności
w stosowaniu prawa.
§ 5. Stosunek cywilnoprawny

Stosunkiem

cywilnoprawnym nazywamy stosunek
społeczny regulowany normami prawa
cywilnego. Cechami wyróżniającymi ten
stosunek od stosunków innych gałęzi prawa
jest przede wszystkim jego majątkowy
charakter (z nielicznymi wyjątkami, bowiem
stosunkami cywilnoprawnymi są również
stosunki na tle ochrony dóbr osobistych)
oraz równorzędność podmiotów
występujących w tym stosunku. Na stosunek
cywilnoprawny, jak na każdy stosunek
prawny, składają się następujące elementy: -
strony (podmioty) stosunku prawnego,
- przedmiot stosunku prawnego, - prawo
(uprawnienie), - obowiązek, będący
korelatem tego prawa. Podmiotami
stosunków cywilnoprawnych mogą być bądź
osoby fizyczne, bądź osoby prawne. Prawa
(uprawnienia) i obowiązki stron składają
się na treść stosunku cywilnoprawnego.
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych
jest to wszystko, na co są skierowane
obowiązki i uprawnienia podmiotów tego
stosunku.
§ 6. Osoby fizyczne

Każda osoba fizyczna lub

prawna może występować jako
podmiot stosunków cywilnoprawnych. Tę
możność występowania w charakterze
podmiotu stosunku cywilnoprawnego, a więc
zdolność do tego, aby być podmiotem
praw i obowiązków, nazywamy zdolnością
prawną. Zdolność prawną ma każdy
człowiek od chwili urodzenia do momentu
śmierci. Zdolność prawną mają więc nie
tylko ludzie dorośli, lecz również dzieci, które
mogą mieć pewne prawa i obowiązki,
mogą uczestniczyć w stosunku prawnym jako
właściciele określonych rzeczy itd. W
przeciwieństwie do zdolności prawnej, którą
mają wszyscy, zdolność do czynności
prawnych ma nie każdy człowiek. Zdolność
do czynności prawnych polega na
możności nabywania praw, zaciągania
zobowiązań i rozporządzania prawami przez
własne działanie. O tym, czy osoba fizyczna
ma i w jakim stopniu zdolność do
czynności prawnych, decydują dwa kryteria:
- wiek danej osoby, - jej ewentualne
całkowite lub częściowe
ubezwłasnowolnienie. Pełną zdolność do
czynności prawnych
mają osoby pełnoletnie. Są to osoby, które
ukończyły 18 lat życia, a ponadto osoby
małoletnie, które zawarły związek małżeński.
Osoba pełnoletnia ma pełną zdolność
do czynności prawnych z wyjątkiem
przypadku, gdy została całkowicie lub
częściowo
ubezwłasnowolniona. Ograniczoną zdolność
do czynności prawnych mają osoby,
które ukończyły 13 lat, a nie ukończyły lat 18
i nie zostały całkowicie
ubezwłasnowolnione. Ponadto ograniczoną

zdolność do czynności prawnych mają
osoby pełnoletnie, częściowo
ubezwłasnowolnione. Nie mają zdolności do
czynności
prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13,
oraz osoby ubezwłasnowolnione
całkowicie. Czynność prawna dokonana przez
osobę, która nie ma zdolności do
czynności prawnych bądź ze względu na
wiek, bądź z powodu całkowitego
ubezwłasnowolnienia jest nieważna.
§ 7. Osoby prawne

Osobą prawną jest

wyodrębniona jednostka organizacyjna,
wyposażona przez normy prawne w zdolność
prawną, która może występować w
stosunkach cywilno-prawnych jako ich
podmiot. Obecnie w systemie prawa
polskiego
osobami prawnymi są m.in. spółki kapitałowe
(akcyjna i z ograniczoną
odpowiedzialnością), spółdzielnie,
przedsiębiorstwa państwowe, fundacje,
uczelnie
wyższe itd. O tym, którym jednostkom
przyznana zostaje osobowość prawna,
decyduje ustawodawca, kierując się
względami celowości gospodarczej, stopniem
wyodrębnienia organizacyjnego itd. Każda
osoba prawna ma zarówno zdolność
prawną, jaki zdolność do czynności
prawnych. Mając zdolność prawną i zdolność
do
czynności rawnych, osoba prawna od chwili
swego powstania może nabywać prawa,
zaciągać zobowiązania oraz rozporządzać
swymi prawami. Osoba prawna - jako
pewien twór społeczny - może jednak
składać oświadczenia woli tylko za pomocą
swoich organów. Działanie organu jest
działaniem samej osoby prawnej. Zakres, w
jakim działają organy osoby prawnej,
określony jest w przepisach prawa oraz w
opartym na nich statucie. W teorii prawa
cywilnego wyróżnia się trzy zasadnicze
systemy powstawania osób prawnych: 1)
system aktów organów państwowych, 2J
system koncesyjny, 3) system normatywny
(zwany rejestracyjno-meldunkowym).
System aktów organów państwowych polega
na tym, że zasadniczą przesłanką
powstania osoby prawnej jest akt organu
państwowego. System koncesyjny polega
na tym, że wprawdzie z inicjatywą
utworzenia osoby prawnej występują
zainteresowane osoby fizyczne lub prawne,
jednak jej utworzenie możliwe jest
dopiero po uzyskaniu zezwolenia
odpowiedniego organu (zwykle organu
administracji), a więc swojego rodzaju
koncesji. W tej drodze powstają np. banki.
System normatywny polega na tym, że do
jej założenia muszą być spełnione
wszystkie przesłanki przewidziane w aktach
normatywnych. Spełnienie tych
przesłanek podlega kontroli i jest warunkiem
powstania osoby prawnej. Oprócz
odpowiednich aktów organów państwowych,
udzielenia zezwoleń itd. z reguły
podstawową przesłanką uzyskania
osobowości prawnej lub jej utracenia jest
wpis do
rejestru lub wykreślenie z rejestru.
§ 8. Skarb Pa stwa jako osoba prawna

ń

Skarb

Państwa jest w stosunkach
cywilnoprawnych podmiotem praw i
obowiązków, które dotyczą mienia
państwowego
nie należącego do innych państwowych osób
prawnych. Skarb Państwa jest osobą
prawną o tyle szczególnego rodzaju, że nie
stosują się do niego przepisy o powstaniu
i ustaniu osoby prawnej. Wynika to z faktu,
że Skarb Państwa jest uosobieniem
samego państwa w stosunkach
cywilnoprawnych. Skarb Państwa nie

występuję jako
podmiot praw i obowiązków w odniesieniu do
całości mienia państwowego. Znaczna
część składników tego mienia należy, bowiem
do państwowych osób prawnych (np.
do przedsiębiorstw aństwowych). Te
państwowe osoby prawne same we własnym
imieniu występują jako podmioty stosunków
cywilnoprawnych, nabywają prawa,
zaciągają zobowiązania, występują jako
podmioty w sporach cywilnoprawnych itd.
Natomiast Skarb Państwa jest podmiotem
praw i obowiązków w zakresie tej części
mienia państwowego, która nie należy do
żadnej państwowej osoby prawnej (np. w
stosunku do mienia szkół podstawowych i
średnich). Nie mając osobowości prawnej,
jednostki te nie mogą występować
samodzielnie jako podmioty stosunków
cywilnoprawnych. Skarb Państwa nie ponosi
odpowiedzialności za zobowiązania
przedsiębiorstw państwowych i innych
państwowych osób` prawnych, chyba, że
przepis szczególny stanowi inaczej. Z kolei
przedsiębiorstwa państwowe i inne
państwowe osoby prawne nie ponoszą
odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu
Państwa.
§ 11. Przedmioty stosunków
cywilnoprawnych.

Przedmiotem stosunków

cywilnoprawnych jest to wszystko, na co są
skierowane obowiązki i uprawnienia
podmiotów tego stosunku. Przedmioty
stosunków cywilnoprawnych: a) rzeczy, b)
energia, c) zorganizowane kompleksy
majątkowe (np. przedsiębiorstwo). Rzeczami
są materialne części przyrody na tyle
wyodrębnione, że w stosunkach
społecznogospodarczych
mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Podział rzeczy na
ruchome (tzw. ruchomości) i nieruchome
(tzw. nieruchomości). Nieruchomościami w
myśl k.c. są części powierzchni ziemskiej
stanowiące odrębny przedmiot własności
(grunty), jak również budynki Wszystkie
rzeczy, które w myśl podanej definicji nie są
nieruchomościami, są w rozumieniu naszego
prawa ruchomościami. Podział rzeczy na
oznaczane co do tożsamości i oznaczone co
do gatunku. Rzeczy oznaczone co do
tożsamości są przedmiotami
zindywidualizowanymi (np. określony obraz).
Rzeczy
określone co do gatunku określane są
jedynie według pewnych cech generalnych
(standardu, wagi, normy jakości itd.). Podział
rzeczy na podzielne i niepodzielne.
Rzeczami niepodzielnymi są rzeczy, których
nie można dzielić na części bez istotnej
zmiany ich charakteru lub wartości. Rzeczami
niepodzielnymi są rzeczy takie jak np.
radio, samochód itd.
§ 12. Czynno ci prawne

ś

Czynnością prawną

nazywamy czynność składającą się co
najmniej z jednego oświadczenia woli,
zmierzającego do wywołania skutków
prawnych, tj. do ustanowienia, zmiany lub
zniesienia stosunku prawnego. Dokonując
czynności prawnych, podmioty prawa dla
urzeczywistnienia swych celów wchodzą z
innymi podmiotami w stosunki prawne,
nabywają lub przenoszą prawa, zaciągają
zobowiązania, mogą istniejące stosunki
prawne modyfikować lub znosić. Czynnością
prawną jest np. złożenie oferty, zawarcie
umowy lub wypowiedzenie umowy. W
każdej czynności prawnej koniecznym jej
elementem jest oświadczenie woli.
Oświadczeniem woli nazywamy
uzewnętrzniony przejaw woli wywołania
określonych
skutków rawnych. Kodeks cywilny
przeprowadza szczegółową klasyfikację
czynności

prawnych, w zależności od wywoływanych
przez nie skutków prawnych. Tak np. w
księdze III, poświęconej zobowiązaniom,
kodeks wyróżnia takie czynności prawne
jak sprzedaż, dostawa, najem, dzierżawa,
zlecenie itd. Czynności prawne można
jednak poklasyfikować również według
kryteriów bardziej ogólnych. Do ważniejszych
należą następujące klasyfikacje czynności
prawnych: 1) Czynności jednostronne i
dwustronne. Czynnościami jednostronnymi
są te czynności, które dochodzą do
skutku w wyniku złożenia oświadczenia woli
przez jedną osobę (fizyczną lub prawną).
Do tej grupy czynności należą np. złożenie
oferty, wypowiedzenie członkostwa
spółdzielni, sporządzenie testamentu.
Czynności prawne dwustronne - zwane
umowami - dochodzą do skutku przez
złożenie zgodnych oświadczeń woli dwóch
stron. 2) Czynności konsensualne i realne.
Czynności prawne konsensualne są to
czynności, które dochodzą do skutki z
momentem złożenia oświadczenia woli.
Istnieją jednak i takie czynności prawne,
które poczytuje się za dokonane dopiero z
chwilą, gdy oprócz oświadczenia woli
następuje ponadto wydanie rzeczy. Taką
czynnością realną jest zadatek. 3) Czynności
rozporządzające i zobowiązujące.
Czynnością prawną rozporządzającą jest
czynność powodująca bezpośrednio
przeniesienie prawa podmiotowego, jego
obciążenie lub zniesienie. Czynnością
zobowiązującą jest czynność, która
zobowiązuje jedynie do określonego
świadczenia,
nie powoduje jednak bezpośrednio
rozporządzenia prawem podmiotowym.
§ 13. Forma i tre czynno ci

ść

ś

prawnych

Prawo cywilne, dopuszcza

generalnie
dokonywanie czynności prawnych w formie
dowolnej, w formie ustnej. Formę
pisemną z podpisem urzędowo
poświadczonym lub formę aktu notarialnego.
Forma
pisemna czynności prawnej może być
zastrzeżona: 1) pod rygorem nieważności, 2)
dla celów dowodowych. Czynność dokonana
bez zachowania formy pisemnej jest
nieważna tylko wtedy, gdy ustawa
przewiduje rygor nieważności, albo gdy
strony w
umowie zastrzegły, że niezachowanie formy
pisemnej spowoduje nieważność danej
czynności. Każda czynność prawna ma
określoną treść, przy czym różni się od siebie
nie tylko treść poszczególnych rodzajów
czynności prawnych (np. sprzedaży, najmu,
zlecenia), lecz nawet treść umów tego
samego typu może się różnić szeregiem
elementów.
Na treść czynności prawnych składa się treść
oświadczeń woli osób dokonujących
czynności prawnej. W treści czynności
prawnej wyróżnić można składniki:
istotne, nieistotne i dodatkowe. Składniki
istotne są to składniki określające i
indywidualizujące dany rodzaj czynności, a
zatem pozwalające na odróżnienie jej od
czynności prawnych innego rodzaju. Każdy
rodzaj czynności prawnej ma swoje,
charakterystyczne dla niej składniki istotne.
Składniki nieistotne to składniki, które w
danej czynności mogą wystąpić, lecz brak ich
nie wpływa na dojście danej czynności
do skutku. Składniki dodatkowe to składniki,
które nie zostały w ustawie
potraktowane jako istotne, lecz którym
strony taki charakter nadały. Typowym
składnikiem dodatkowym jest wprowadzenie
do umowy terminu.
§ 14. Przes anki wa no ci czynno ci prawnej

ł

ż ś

ś

Czynność prawna, aby wywołała

zamierzony skutek, musi być ważna. Dla
ważności czynności prawnej muszą być
spełnione następujące przesłanki: Osoba
dokonująca czynności prawej musi mieć
zdolność do czynności prawnych. Gdy
przepisy zastrzegają dla czynności prawnej
formę pisemną pod rygorem nieważności lub
inną formę szczególną, czynność musi
być dokonana w przewidzianej przepisami
formie. Czynność prawna nie może być
sprzeczna z ustawą ani z zasadami
współżycia społecznego, jak również nie
może
mieć na celu obejścia ustawy. Ponadto dla
ważności czynności prawnej konieczne
jest spełnienie jeszcze jednej przesłanki:
oświadczenie woli musi być wolne od wad.
Kodeks cywilny wyróżnia następujące wady
oświadczenia woli: 1) brak świadomości
lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia
woli, 2) pozorność oświadczenia woli, 3)
błąd, 4) bezprawną groźbę. Brak
świadomości lub swobody w podejmowaniu
decyzji i
wyrażeniu woli może być spowodowany
wieloma przyczynami jak choroba
psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz inne
chociażby przemijające, zaburzenia
czynności psychicznych. Pozorność ma
miejsce wtedy gdy oświadczenie woli złożone
zostaje drugiej stronie za jej zgodą dla
pozoru, np. gdy ktoś, chcąc uniknąć
egzekucji
majątkowej, przenosi pozornie własność
rzeczy na inną osobę. Błąd polega na
mylnym wyobrażeniu o prawdziwym stanie
rzeczy przy składaniu oświadczenia woli
lub na mylnym wyobrażeniu o składanego
oświadczenia Kodeks cywilny
przeprowadza rozróżnienie na błąd co do
treści czynności prawnej i błąd nie
dotyczący treści, jak np. błąd w pobudce
działania. Błąd co do treści czynności
prawnej może polegać m.in. na błędzie co do
przedmiotu świadczenia, co do osoby,
na rzecz której świadczenie ma nastąpić, lub
na wszelkich pomyłkach w treści
oświadczenia. Błąd może być błędem
istotnym lub nieistotnym. Za błąd istotny
uważa się taki, który uzasadnia
przypuszczenie, że gdyby składający
oświadczenie
woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał
sprawę rozsądnie, nie złożyłby
oświadczenia tej treści. Błąd nie dotyczący
treści czynności prawnej jest najczęściej
błędem w pobudce złożenia oświadczenia
woli (np. kupuję walizkę w przekonaniu, że
wyjedzie w podróż, po czym podróż nie
dochodzi do skutku).Błędna jest jedynie
pobudka działania. Bezprawna groźba polega
na skłonieniu kogoś do złożenia
oświadczenia pod wpływem obawy, że jemu
samemu lub innej osobie grozi poważne
niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Osoba, która złożyła oświadczenie pod
wpływem bezprawnej groźby, może uchylić
się od skutków prawnych swego
oświadczenia woli.
§ 15. Przedstawicielstwo i pe nomocnictwo

ł

Przedstawicielstwo polega na tym,
że jedna osoba zwana przedstawicielem
dokonuje w granicach posiadanego
umocowania czynności prawnej w imieniu
innej osoby zwanej reprezentowanym,
wywołując tym działaniem skutki
bezpośrednio dla reprezentowanego.
Sporządzenie
testamentu lub jego odwołanie, muszą być
dokonane osobiście. Dokonywanie
czynności prawnych przez przedstawiciela
umożliwia dokonywanie ,tych czynności ze
skutkiem bezpośrednim.
Umocowanie do działania w cudzym imieniu
może opierać się na ustawie (mówimy

wówczas o przedstawicielstwie ustawowym)
lub na oświadczeniu woli
reprezentowanego (mówimy wówczas o
pełnomocnictwie). Gdy przedstawicielstwo
ustanowione zostało z woli
reprezentowanego, mówimy wtedy o
pełnomocnictwie. W
takim wypadku przedstawiciela nazywamy
pełnomocnikiem, a osobę reprezentowaną
mocodawcą. Pełnomocnictwo jest
jednostronną czynnością prawną. Udzielone
zostaje
w drodze oświadczenia woli mocodawcy.
Uprawnia ono pełnomocnika do działania. W
imieniu mocodawcy w stosunku do osób
trzecich. Pełnomocnik ma określone granice
umocowania, w których może działać w
imieniu mocodawcy. Pełnomocnictwo ogólne
obejmuje umocowanie do czynności
zwykłego zarządu. Pełnomocnictwo
szczególne
udzielane jest do dokonywania czynności
określonego rodzaju. Swoistą odmianą
pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo
domniemane. Takim- pełnomocnikiem jest
np. osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa
przeznaczonego do obsługiwania
publiczności. Takimi pełnomocnikami
domniemanymi są np. sprzedawcy
znajdujący
się w punktach sprzedaży, toteż uważa się
ich za umocowanych do zawierania umów
sprzedaży z klientami.
16. Przedawnienie

przedawnieniu ulegają

wszystkie roszczenia majątkowe.
Roszczenie o zniesienie. współwłasności. Ze
stwierdzenia, że przedawnieniu ulegają
roszczenia majątkowe wynikają wnioski.
Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia, a
nie same prawa podmiotowe. Nie ulegają
przedawnieniu roszczenia niemajątkowe.
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej,
termin przedawnienia wynosi lat
dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia
okresowe oraz roszczeń związanych z
prowadzeniem
działalności gospodarczej - trzy lata.
Dziesięcioletni i trzyletni termin
przedawnienia noszą nazwę ogólnych
terminów przedawnienia. Jeżeli przepis
szczególny nie przewiduje odmiennego
terminu przedawnienia, choćby o
przedawnieniu roszczeń majątkowych nie
wspominał, oznacza to, że wchodzi w grę
jeden z ogólnych terminów przedawnienia, tj.
termin dziesięcioletni lub - dla
roszczeń o świadczenia okresowe lub
związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej - termin trzyletni. W niektórych
sytuacjach nastąpić może zawieszenie
lub przerwa biegu przedawnienia. Przerwa
biegu przedawnienia polega na tym, że
wskutek przewidzianych w k.c. przyczyn cały
dotychczasowy bieg przedawnienia
zostaje przekreślony, a przedawnienie
zaczyna biec od początku.