www.psychiatria.med.pl

1

PRACA ORYGINALNA

ISSN 1643–0956

Adres do korespondencji:
mgr Magdalena Kubica
Oddział Pediatrii i Endokrynologii
Poradnia Psychologiczna
Wojewódzki Szpital Dziecięcy
ul. Chodkiewicza 44, 85–667 Bydgoszcz
tel. [phone], faks (052) 32 62 101
e-mail: [e-mail]

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004; 4 (1): 1–5
© 2004 Via Medica

Magdalena Kubica, Olgierd Pilecki, Zofia Boguń-Reszczyńska, Maria Żbikowska-Bojko

Oddział Pediatrii i Endokrynologii, Poradnia Psychologiczna, Wojewódzki Szpital Dziecięcy w Bydgoszczy

Współwystępowanie moczenia nocnego
z innymi zaburzeniami
o podłożu psychogennym

Coexistence of nocturnal enuresis and other disorders of psychogenic base

STRESZCZENIE

WSTĘP. W pracy przedstawiono problem moczenia
nocnego jako zaburzenia współistniejącego z inny-
mi czynnikami natury emocjonalnej, pojawiającymi
się na podłożu psychogennym.
MATERIAŁ I METODY. Badaniami objęto 53 dzieci
(29 dziewcząt, 24 chłopców) w wieku 5–17 lat. Ana-
lizy dokonano w grupach wiekowych: 5–10 lat
(32 pacjentów — 20 dziewcząt, 12 chłopców); 11–
–17 lat (21 pacjentów — 9 dziewcząt, 12 chłopców).
W badaniach zastosowano wywiad kliniczny z ro-
dzicami, obserwację pacjentów oraz rozmowę psy-
chologiczną.
WYNIKI. W grupie badanych dzieci objawom mocze-
nia najczęściej towarzyszyły znamienne cechy zespo-
łu nadpobudliwości psychoruchowej (34 na 53 ba-
danych). Rzadziej stwierdzano zahamowanie emo-
cjonalne. Wśród dzieci w starszym wieku występował
szerszy zakres nieprawidłowości. Stwierdzono u nich
obniżone poczucie własnej wartości, skłonności do
wycofywania, reakcje lękowe i agresywne oraz zabu-
rzenia snu. Znaczna większość dzieci moczących się
(34 na 53 osoby) pochodzi z rodzin dysfunkcyjnych,
w których jest zaburzone poczucie bezpieczeństwa
dziecka, a rodzice wykazują postawę odrzucającą,
obwiniając dziecko o moczenie się.

WNIOSKI. Moczenie nocne współwystępuje z różny-
mi zaburzeniami natury psychogennej, których czę-
stość narasta z wiekiem pacjentów. Nie występuje
jako objaw izolowany. W młodszej grupie wiekowej
współistnieje z jednym zaburzeniem emocjonalnym,
najczęściej z cechami zespołu nadpobudliwości psy-
choruchowej. Wśród dzieci w starszym wieku u każ-
dego badanego stwierdzono skojarzenie moczenia
się z dwoma rodzajami zaburzeń, do których należą:
znacząco obniżony poziom samooceny, samoakcep-
tacji, a także trudności w radzeniu sobie, reakcje
agresywne. Rozpoznawanie i eliminowanie na-
stępstw i szkód, jakie dla psychiki dziecka ma utrzy-
mywanie się tego zaburzenia, nabiera coraz więk-
szego znaczenia.

Słowa kluczowe: moczenie nocne, dzieci,
zaburzenia psychiczne

ABSTRACT

BACKGROUND. The study presents the problem of
nocturnal enuresis as a disorder coexisting with other
emotional factors that appear on the psychogenic
basis.
MATERIAL AND METHODS. The research was based
on the group of 53 children (29 girls and 24 boys)
aged between 5 and 17. The analysis was done in
groups according to the age: 5 to 10 years old (32
patients — 20 girls and 12 boys); 11 to 17 (21 pa-
tients — 9 girls and 12 boys). The research included
clinical interview with the parents, patients’ obse-
rvation and psychological conversation.
RESULTS. Among the examined children, the symp-
toms of nocturnal enuresis often appeared along
with characteristic features of hyperactivity disor-
der (34 among 53 examined patients). The emotio-

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004, tom 4, nr 1

2

www.psychiatria.med.pl

nal inhibition was observed less often. A wider range
of abnormalities was observed in the group of older
children. These patients showed lowered self-esteem,
withdrawal tendencies, reactions of fear and aggres-
sion and sleeping disorders. The majority of children
who urinate (34 among 53) come from disfunctio-
nal families where the child’s sense of safety is di-
sturbed and the parents present the attitude of re-
jection and blame their child for urinating.
CONCLUSION. Nocturnal enuresis coexists with other
disturbances of psychogenic base. The frequence of
these disturbances’ appearance rises with the pa-
tients’ age. It does not exist as an isolated symp-
tom. Among younger patients, it coexists with one
emotional disturbance, in most cases it is hyperacti-
vity disorder. In the group of older children, every
examined patient showed the association of noc-
turnal enuresis with two types of disturbance, na-
mely lowered level of self-esteem and self-acceptan-
ce, difficulties in coping with different situations and
reactions of aggression. The problem of recognizing
and eliminating mental damages caused by noctur-
nal enuresis is gaining more importance.

Key words: nocturnal enuresis, children,
mental disorder

Wstęp

Termin „moczenie nocne” oznacza mimowol-

ne oddawanie moczu podczas snu, zdarzające się
częściej niż 2 razy w tygodniu u dziecka, które skoń-
czyło 5 rok życia. U dzieci, które nigdy nie nabyły
prawidłowej kontroli zwieraczy, rozpoznaje się mo-
czenie pierwotne. U dziecka, które kontrolowało
zwieracze przez okres co najmniej 6 miesięcy, a na-
stępnie ponownie zaczęło się moczyć, należy rozpo-
znać moczenie wtórne [1, 2]. Tego rodzaju nawrót
jest częstszy u dzieci 5–6-letnich, sporadycznie spo-
tyka się go u dzieci powyżej 11 roku życia. W popu-
lacji dzieci moczących się moczenie nocne dotyczy
80% z nich, 15% to dzieci moczące się w ciągu dnia
i w nocy, a zaledwie 5% stanowią dzieci z proble-
mem wyłącznie moczenia dziennego [2, 3]. We
wszystkich wyżej wymienionych grupach dzieci mo-
czących się z podobną częstotliwością występują
współistniejące z moczeniem zaburzenia natury psy-
chogennej.

Moczenie nocne nie jest spowodowane jedną

przyczyną. Może być ono objawem wady anatomicz-
nej układu moczowego, zakażenia dróg moczowych,
innych patologii nerek, chorób układu nerwowego,
cukrzycy lub nieprawidłowej czynności pęcherza
i cewki moczowej [4]. W związku z różnorodną etio-
logią moczenia nocnego nie powinno się traktować

jako rozpoznania, a jedynie jako objaw jednego
z wielu czynników etiologicznych. Ma to podstawo-
we znaczenie w ustalaniu odpowiedniego postępo-
wania diagnostycznego, a następnie zakwalifikowa-
niu do dalszego leczenia.

Materiał i metody

Badaniami objęto 53 dzieci (29 dziewcząt,

24 chłopców) w wieku 5–17 lat. U wszystkich wcześ-
niej wykluczono zakażenia, wady organiczne i czyn-
nościowe układu moczowego oraz zaburzenia me-
taboliczne.

Analizy dokonano w dwóch grupach wiekowych:

— 5–10 lat — 32 pacjentów (20 dziewcząt, 12 chłop-

ców);

— 11–17 lat — 21 pacjentów (9 dziewcząt, 12 chłop-

ców).

W badaniach zastosowano następujące metody:

— wywiad kliniczny z rodzicami;
— obserwację pacjentów;
— rozmowę psychologiczną.

Badania objęły okres 12 miesięcy. Każdy z pa-

cjentów i członków ich rodzin odbył 1–4 spotkań.

Wyniki

Spośród badanych pacjentów z moczeniem

nocnym ponad połowę (32 na 53) stanowiły dzieci
w wieku 5–10 lat. W całej ocenianej populacji płeć
żeńska była liczniej reprezentowana (29 na 53), ze
zdecydowaną przewagą w młodszej grupie wieko-
wej (20 na 32). Wśród dzieci w starszym wieku i mło-
dzieży większość stanowili chłopcy (tab. 1).

U ponad połowy badanych (34 na 53) obja-

wom moczenia się towarzyszyły znamienne cechy
zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, jak:
zmienność nastroju, płaczliwość. W 19 przypadkach
stwierdzono zahamowanie emocjonalne, niskie po-
czucie własnej wartości, skłonność do wycofywania,
apatyczność, rzadziej — obniżoną samoocenę (tab. 2).

Tabela 1. Występowanie moczenia nocnego w zależ-
ności od płci i wieku

Table 1. Existence of nocturnal enuresis according
to sex and age

Płeć

Wiek (lata)

Razem

5–10

11–17

Chłopcy

12 (23%)

12 (23%)

24

Dziewczęta

20 (37%)

9 (17%)

29

Razem

32 (60%)

21 (40%)

53

Magdalena Kubica i wsp., Moczenie nocne — tło psychogenne

www.psychiatria.med.pl

3

W grupie dzieci w wieku 5–10 lat dominowały

cechy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej
(18 na 32). U pozostałych 14 występowały cechy za-
hamowania emocjonalnego (tab. 2).

W grupie dzieci w starszym wieku i młodzieży

stwierdzono szerszy zakres zaburzeń. U każdego z ba-
danych ujawniono współwystępowanie dwóch nie-
prawidłowości psychogennych. Najczęściej (u 10 osób),
stwierdzono skojarzenie zespołu nadpobudliwości
psychoruchowej z obniżoną samooceną. Rzadziej
ujawniono współwystępowanie moczenia się z ce-
chami zahamowania emocjonalnego i obniżoną sa-
mooceną oraz skłonnościami do reakcji agresywnych
i zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z wyrów-
naną samooceną (tab. 3).

Ponad połowa pacjentów z moczeniem noc-

nym (34 badanych — 64%) wychowuje się w rodzi-
nach, w których jest zaburzone poczucie bezpieczeń-
stwa dziecka; są to często rodziny dysfunkcyjne,
z objawami patologii społecznej. Rzadziej są to ro-
dziny o nadmiernych wymaganiach w zakresie osią-
gania przez dziecko pewnego poziomu rozwoju,
zgodnego z ich własną wiedzą.

Dyskusja

Moczenie się należy do grupy schorzeń pozo-

stających w obszarze zainteresowań psychiatrii
i medycyny somatycznej. Decydującą rolę w jego po-

jawieniu się mogą pełnić różne traumatyczne wyda-
rzenia w okresie rozwoju mechanizmów odpowie-
dzialnych za kontrolę nad pęcherzem [5]. U niektó-
rych pacjentów nie udaje się znaleźć somatycznego
podłoża moczenia się i prawdopodobną jego przy-
czyną są czynniki psychiczne. W odniesieniu do tej
grupy stosuje się pojęcie „moczenie mimowolne psy-
chogenne lub nieorganiczne”. Jego częstość szacuje
się na 15–20% wszystkich przypadków moczenia
mimowolnego [6]. Schorzenie to występuje głównie
u dzieci zaniedbanych wychowawczo, wobec których
zaniechano treningu czystości, jak również w rodzi-
nach ewidentnie dysfunkcyjnych, w których docho-
dzi do deprawacji podstawowych potrzeb emocjo-
nalnych i poznawczych dziecka, ale także może ono
być reakcją na ważne wydarzenia życiowe, również
w środowisku pozarodzinnym [7–9]. Przed mocze-
niem się chroni stabilność środowiska rodzinnego
i karmienie piersią [10].

Dziecko, poza stresem związanym z moczeniem

się, jest narażone na odrzucenie i represje ze strony
środowiska rodzinnego: bywa zawstydzane, pozba-
wiane przyjemności, karane słownie, a nawet fizycz-
nie. Wyróżnia się 3 postawy rodziców wobec mo-
czenia się jako objawu: akceptację i tolerancję, kiedy
rodzice wierzą w to, że dziecko jeszcze nie jest
w stanie prawidłowo kontrolować funkcji pęcherza
w nocy i chcą mu pomóc w osiągnięciu tej kontroli;
ambiwalencję, gdy twierdzą, że dziecko jest w sta-

Tabela 2. Rodzaj zaburzeń psychogennych u dzieci z moczeniem nocnym

Table 2. Type of psychogenic disorders in children with nocturnal enuresis

Grupy wiekowe

Rodzaj zaburzeń psychogennych

Zespół nadpobudliwości

Zahamowanie

Obniżona

Wyrównana

psychoruchowej

emocjonalne

samoocena

samoocena

5–10

18

14

11–17

16

5

8

6

5–17

34

19

8

6

Tabela 3. Współwystępowanie zaburzeń psychogennych u dzieci w wieku 11–17 lat

Table 3. Coexistence of psychogenic disorders in children aged 11–17

Pacjenci

Rodzaj zaburzeń psychogennych

Zespół nadpobudliwości

Zahamowanie

Obniżona

Wyrównana

psychoruchowej

emocjonalne

samoocena

samoocena

10

X

X

6

X

X

5

X

X

21

16

5

15

6

X = obecne

(liczba badanych)

(lata)

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2004, tom 4, nr 1

4

www.psychiatria.med.pl

nie nabyć pełną kontrolę nad pęcherzem, ale jednocze-
śnie wyrażają zdziwienie, że zbyt słabo stara się to osią-
gnąć; odrzucenie i nietolerancję, gdy rodzice są przeko-
nani, że dziecko potrafi kontrolować prawidłowo funk-
cję pęcherza w nocy, ale nie robi tego z lenistwa, lub
daje wyraz nieposłuszeństwa ich życzeniom [11].

W przypadku moczenia się nie częstość obja-

wu wpływa na psychikę dziecka, lecz sam fakt mo-
czenia się, jego długie wieloletnie utrzymywanie się,
a zwłaszcza jego konsekwencje — poczucie wstydu
i winy czy też negatywna reakcja otoczenia. Mocze-
nie się ma inny wymiar dla dzieci zdrowych, które
postrzegają je jako niezbyt poważną sprawę, i dla
moczących się, dla których jest ono bardzo przykrym
problemem, bardziej niż na przykład niepowodze-
nie szkolne, zmiana domu [8]. Dzieci te czują się
bardziej chore i ograniczone przez swoją dolegliwość
niż inne, cierpiące na cięższe i gorzej rokujące scho-
rzenia (np. astmę, choroby serca, cukrzycę) [12]. Wraz
z wiekiem obserwuje się wzrost częstości zaburzeń
emocjonalnych i behawioralnych, pozostający praw-
dopodobnie w związku z izolacją społeczną, kara-
niem, a nie z postawą dziecka wobec choroby [13].
U dzieci moczących się w wieku powyżej 10 rż. zabu-
rzenia lękowe oraz różnego rodzaju zachowania pro-
blemowe są częstsze niż u ich rówieśników, u których
objaw ustąpił po 5 rż. Częstość zaburzeń towarzyszą-
cych, zwłaszcza lękowych i skłonności do izolowania się,
wzrasta jeszcze bardziej u moczących się 15-latków.
U niektórych z nich moczenie się może prowadzić do
izolacji społecznej. W wieku dorosłym osoby te wyka-
zują niższy poziom socjalizacji, są bardziej podejrzliwe.

U większości pacjentów autorów niniejszej pra-

cy moczeniu się towarzyszyły znamienne cechy ze-
społu nadpobudliwości psychoruchowej: zmienność
nastroju, płaczliwość. Zaburzenia te były charakte-
rystyczne dla dzieci młodszych, u których rzadziej
występowały cechy zahamowania emocjonalnego.
Wraz z wiekiem narastały problemy psychologiczne.
Wśród dzieci w starszym wieku stwierdzono obni-
żoną samoocenę i pojawienie się reakcji agresyw-
nych. Rzadziej obserwowano wyrównaną samooce-
nę, która mogła być wynikiem stosowania silnych
mechanizmów w postaci wyparcia i racjonalizacji.
Prawie 2/3 chorych obserwowanych przez autorów
wychowuje się w rodzinach, w których jest zaburzo-
ne poczucie bezpieczeństwa dziecka, dysfunkcyjnych,
z objawami patologii społecznej.

U dziewcząt stwierdzano znacznie gorszą po-

stawę wobec występującego zaburzenia, co być

może wynika z tego, że czynniki psychiczne mają
u nich większe znaczenie. Dziewczęta są bardziej na-
rażone na społeczne upokorzenia, dręczenie przez
rówieśników oraz brak tolerancji ze strony rodziców.
Niski status społeczny sprzyja ryzyku wystąpienia mo-
czenia się u dzieci płci żeńskiej [10]. Autorzy niniej-
szej pracy obserwowali w swoich badaniach większą
częstość tego schorzenia u dziewcząt niż u chłop-
ców, a wśród 5–10-latków występowało ono u po-
nad połowy płci żeńskiej.

Rozpoznawanie i eliminowanie następstw

i szkód, jakie dla psychiki dziecka ma utrzymujące
się moczenie mimowolne, nabiera obecnie coraz
większego znaczenia [14]. Postawa nietolerancji i od-
rzucenia rodzi u dziecka poczucie wstydu i braku
wiary we własne siły, czego konsekwencją bywa od-
mowa leczenia lub niedostateczne zaangażowanie
oraz brak wiary we własny wpływ na jego wynik.
Dzieci leczone po 6 miesiącach przestają się różnić
od swoich zdrowych rówieśników pod względem sa-
mooceny, niezależnie od wyników leczenia, bardziej
pozytywnie postrzegają samych siebie, a rodzice ko-
rzystniej oceniają ich zachowanie [15]. Medyczne
ujęcie problemu zwalnia także rodziców z poczucia
winy, wstydu czy braku kompetencji rodzicielskich.

Rozwój dziecka, jego dorastanie, jest zjawi-

skiem niepowtarzalnym. Stworzony w dzieciństwie
obraz własnej osoby jako kogoś ułomnego, gorsze-
go, „nieczystego” może pozostawiać ślad na całe
życie, decydując o późniejszych wyborach, zachowa-
niach i radzeniu sobie w życiu.

Wnioski

Moczenie nocne współwystępuje z różnymi

zaburzeniami natury psychogennej, których częstość
narasta wraz z wiekiem pacjentów. Nie występuje
jako objaw izolowany. U dzieci młodszej grupy wieko-
wej moczenie się współistnieje z jednym zaburzeniem
emocjonalnym, najczęściej z cechami zespołu nadpo-
budliwości psychoruchowej. Wśród dzieci w starszym
wieku u każdego badanego stwierdzono skojarze-
nie moczenia się z dwoma rodzajami zaburzeń,
wśród których pojawiają się — znacząco obniżony
poziom samooceny, samoakceptacji, a także trud-
ności w radzeniu sobie lub reakcje agresywne. Więk-
szość dzieci z moczeniem nocnym pochodzi z rodzin
dysfunkcyjnych, w których poczucie bezpieczeństwa
dziecka jest zaburzone, a rodzice wykazują postawę
odrzucającą, obwiniając dziecko o moczenie się.

Magdalena Kubica i wsp., Moczenie nocne — tło psychogenne

www.psychiatria.med.pl

5

PIŚMIENNICTWO

1. Popielarska A., Popielarska M., Jaklewicz H. Specyficzne zabu-

rzenia rozwojowe. W: Popielarska A., Popielarska M. (red.). Psy-
chiatria wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2000: 112–113.

2. Goodman R., Scott S. Zaburzenia psychiczne i ich obraz kli-

niczny. W: Goodman R., Scott S. (red.). Psychiatria dzieci
i młodzieży. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wro-
cław 2000: 132–139.

3. Paruszkiewicz G. Moczenie nocne u dzieci, przyczyny i możli-

wości leczenia. Informacje dla rodziców. Pediatryczna Klinika
Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka. Warszawa 2002.

4. Gontard A. Annotation: day and night wetting in children

— a paediatric and child psychiatric perspective. J. Child. Psy-
chol. Psychiat. 1998; 39: 439–451.

5. Jarvellin M.R. i wsp. Life changes and procective capacities in

enuretic and non-enuretic children. J. Chil. Psychol. Psychiatr.
1990; 31: 763–774.

6. Kalo B.B., Bella H. Enuresis: prevalence and associated factors

among primary school children in Saudi Arabia. Act. Paediatr.
1996; 85: 1217–1222.

7. Van Tijen N.M. i wsp. Perceived stress of nocturnal enuresis

in childhood. Brit. J. Urol. 1998; 81 (supl. 3): 98–99.

8. Hjalmas K. Nocturnal enuresis: Basic facts and new horizons.

Eur. Urol. 1998; 33: (supl. 183): 79–82.

9. Rona R.J., Li L., Chinn S. Determinants of nocturnal enuresis

in England and Scotland in the ‘90 s. Develop. Med. Child.
Neurol. 1997; 39: 677–681.

10. Morison M.J. Parent’s and young people attitudes towards

bedwetting and their influence on behaviour, including readi-
ness to engage in and persist with treatment. Brit. J. Urol.
1998; 81 (supl. 3): 56–66.

11. Wolańczyk T. i wsp. Postawa wobec choroby u dzieci z mocze-

niem mimowolnym. Ped. Pol. 1999; supl. 6: 415.

12. Fergusson D.M., Horwood J.L. Nocturnal Enuresis and beha-

vioural problems in adolescence: a 15 year longitudinal study.
Pediatrics 1994; 94: 662–668.

13. Złotkowski P., Wiśniewski A. Psychologiczne, psychiatryczne

i społeczne aspekty moczenia mimowolnego u dzieci. Postępy
Pediatrii. Pediatria Polska 2001; 76: 889–896.

14. Longstaffe S., Moffatt M. Behavioural and self-concept chan-

ges after six months of enuresie treatmenrt: A randomized,
controlled trial. Pediatrics 2000; 105: 935–940.

15. Paruszkiewicz G. Diagnostyka i leczenie zaburzeń oddawania

moczu u dzieci. W: Paruszkiewicz G., Gidian D. (red.). Nietrzy-
manie moczu u dzieci i dorosłych. Wydawnictwo Medyczne
Borgis, Warszawa 2003: 20–48.