21
KLASA 4-5. KRZEMIANY ŁAŃCUCHOWE I WSTĘGOWE
Do klas krzemianów ła
ńcuchowych i wstęgowych zaliczane są przede wszystkim
główne minerały skałotwórcze- pirokseny (diopsyd, hedenbergit, egiryn, itp.) i amfibole
(aktynolit, hornblenda, itp.), a tak
że szereg mniej rozpowszechnionych minerałów. Pirokseny
i amfibole wykazuj
ą podobieństwo strukturalne, składu chemicznego, morfologii kryształów i
cech fizycznych, ale wyst
ępują także istotne różnice wynikające ze szczegółów struktury i
składu. Dlatego bardziej pogl
ądowo jest podawać materiał porównując pirokseny i amfibole.
Na uboczu zostanie tylko kilka minerałów z klasy krzemianów ła
ńcuchowych -
wolastonit, rodonit oraz pektolit, nie maj
ących analogów wśród amfoboli.
Krzemiany i glinokrzemiany łańcuchowe inne poza piroksenami
Wollastonit CaSiO
3
(lub Ca
3
(Si
3
O
9
)), pektolit NaCa
2
(Si
3
O
8
OH) i rodonit
(Mn
2+
, Fe
2+
,Mg,Ca)SiO
3
(lub CaMn
4
(Si
5
O
15
)).
Ka
żdy z tych minerałów charakteryzuje się swoim typem łańcucha. Period powtarzalności
ła
ńcucha wolastonitowego (pektolitowego) wynosi 3, kompleks anionowy ma wzór- (Si
3
O
9
)
6-
.
Ła
ńcuch rodonitowy ma period powtarzalności 5- i odpowiednio kompleks anionowy
(Si
5
O
15
)
10-
. Ła
ńcuchy układają się równoległe do siebie i łączą się atomami
dwuwarto
ściowych pierwiastków- Ca, Mn.
Wollastonit Ca
3
(Si
3
O
9
)
Jest spotykany w postaci białych spłaszczonych i igiełkowych kryształów oraz ich zrostów
promienistych w marmurach i skarnach. Połysk szklisty, czasem jedwabisty.
Marmury wolastonitowe wykorzystywane podczas produkcji cementów wysokiej jako
ści.
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny lub trójskośny, pokrój kryształów- tabliczki, często
wydłu
żone w jednym kierunku, krótkie słupy, skupienia- włókniste, promieniste, blaszkowe;
Twardość- 4.5-5, łupliwość- doskonała wg {100}, dokładna wg {001} i {102}, przełam-
nierówny, drzazgowy, zadziorowaty;
Barwa- biała,
żółta, szara, połysk- szklisty, jedwabisty lub perłowy na powierzchni
łupliwo
ści;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 84.5º,
Geneza- metamorfizm kontaktowy, skarny, niektóre alkaliczne skały magmowe, karbonatyty;
Minerały współwystępujące - kalcyt, grossular, diopsyd, wezuwian, kwarc, melilit;
Minerały podobne- tremolit, pektolit;
Występowanie:
w świecie: Rumunia- Dognecea (Dognáczka); Csiklova, Banat; Włochy- Sarrabus, Sardinia; Monte Somma
i Vesuvius, Campania; Irlandia- Dunmorehead, Mourne Mt.; Scawt Hill koło Larne, Co. Atrim; Norwegia-
Kongsberg; Szwecja- Göckum; Niemcy- Harzburg, Harz Mt.; Auerbach, Odenwald, Hesse; USA- Natural
Bridge i Diana, Lewis Co., New York; Crestmore, Riverside Co., Darwin, Inyo Co., California; Gilbert,
Esmeralda Co., Newada; Kanada- Oka i Asbestos, Quebec; Outlet Post, Leeds Co., Ontario; Meksyk-
Pichucalo, Chiapas; Pilares deposit, 55 km na N od Hermosillo, Sonora; Japonia- Hiiagiyama, Ibaragi
Prefecture; Ishiyamadera, Shiga Prefecture; Kushiro, Hiroshima Prefecture; Madagaskar- du
że kryształy,
Belafa;
w Polsce: G
ębczyce koło Strzelina, Podzamek koło Kłodzka, Kowary, Miedzianka, w
dolinie Szklarki koło Krzeszowic.
Pektolit NaCa
2
(Si
3
O
8
OH)
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- trójsko
śny, pokrój kryształów- tabliczkowy, słupkowy, igiełkowy,
bli
źniaki, skupienia- zbite, promieniste, włókniste, sferolityczne;
Twardość- 4.5-5 (kruchy), łupliwość- doskonała według (100) i (001), przełam- nierówny;
22
Barwa- bezbarwna, biała, szara,
żółtawa, jasnoróżowa, jasnozielona, połysk- szklisty,
perłowy, jedwabisty;
Geneza- sjenity nefelinowe, hydrotermalny- w pustkach w bazaltach i diabazach, w serpenty-
nitach i perydotytach, w metamorfizowanych wysoko-Ca skałach,
Minerały współwystępujące- zeolity, kalcyt, datolit, prehnit;
Minerały podobne- wollastonit, zeolity.
Występowanie:
w świecie: Włochy- Mt. Baldo i Mt. Monzoni, Tretino-Alto Adige; Niemcy- Niederkirshen koło Wolfstein;
Rauschermühle, Rhineland-Palatinate; Szkocja- Lendalfoot, Ayrshire; Szwecja- Zlto; Rosja- Masywy
Łowoziero i Chibiny, pólwysep Kolski; USA- Paterson, Passaic Co. i Bergen Hill, Hudson Co., New Jersey;
Magnet Cove, Hot Spring Co. i Granite Mt. koło Little Rock, Pulacki Co., Arkansas; Kanada- Jeffrey mine,
Asbestos i Mont Saint-Hilaire, Quebec; Indie- Ahmadnagar, Maharashtra; Maroko- Bou Agrao, High Atlas Mt.;
RPA- Pilansberg, Transvaal.
w Polsce: okolice Jordanowa, Miedzianka koło Janowic Wielkich, w druzach pegmatytów
strzegomskich, Mi
ędzyrzecze koło Cieszyna.
Rodonit (Mn
2+
,Fe
2+
,Mg,Ca)SiO
3
Jest spotykany w zbitych cienko-ziarnistych agregatach o ładnej barwie ró
żowej, szczeliny w
tej masie wypełnione przez czarne tlenki Mn (głównie, piroluzyt MnO
2
). Tworzy si
ę podczas
metamorfizmu osadowch złó
ż Mn oraz w skarnach. Jako główny komponent wchodzi w
ceniony kamie
ń ozdobny nazywany orlec- jest to mieszanka rodonitu, innych krzemianów i
w
ęglanów Mn i piroluzytu.
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- trójsko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, tabliczkowy, skupienia-
kryształy, ziarniste, zbite;
Twardość- 5.5-6.5, łupliwość- doskonała według (110) i (1 1 0), przełam- nierówny;
Barwa- ró
żowa, czerwona, czerwonawobrązowa, połysk- szklisty, perłowy, matowy;
Inne cechy rozpoznawcze- kryształy cz
ęsto z zaokrąglonymi krawędziami,
Geneza- hydrotermalny, kontaktowo-metasomatyczny, metamorficzny,
Minerały współwystępujące- kalcyt, willemit, hausmanit, magnetyt, spessartyn.
Występowanie:
w świecie: Rosja- Mało Sedelnikowo koło Ekatierinburga, Ural
Śr.; Szwecja- Harstigen mine koło
Persberg; Långban, Värmland; Anglia- Meldon quarry, Okehampton, Devon; Rumunia- Bai
Ńa (Rézbánya);
Cavnik (Kapnik); Włochy- Viu i St. Marcel, Val d’Aosta; Australia- Broken Hill, New South Wales- jubilerskie
kryształy; Japonia- Noda-Tamagawa mine, Iwate Prefecture; USA- Franklin i Sterling Hill, Ogdensburg, Sussex
Co., New Jersey; Bald Knob koło Sparta, Alleghany Co., North Carolina; Butte, Silver Bow Co., Montana;
Brazylia- Morro da Mina, Conselheiro Lafaiete, Minas Gerais- jubilerskie kryształy; Peru- Chiurucu, Huanaco.
Szczegóły krystalochemiczne piroksenów i amfiboli
Pirokseny i amfibole maj
ą podobny, dosyć prosty skład chemiczny. Najczęściej są to
krzemiany Mg lub Mg i Ca, w wielu minerałach oprócz wymienionych kationów jest obecny
tak
że Na. Jako stała domieszka izomorficzna w pozycji Mg zwykle występuje Fe, czasem
podstawiaj
ąc Mg w całości. W niektórych przypadkach, zwykle w asocjacji z Na, w
pirokseny i amfibole wchodzi Al zajmuj
ąc albo pozycje Mg, albo podstawiając Si w
tetraedrach. Oprócz tego wyst
ępują także rzadkie pirokseny i amfibole zawierające Li.
Główn
ą różnicą składu chemicznego piroksenów i amfiboli jest obecność w składzie
amfiboli wody konstytucyjnej w postaci dodatkowych grup (OH)
-
.
Struktura piroksenów zbudowana jest z ła
ńcuchów pojedynczych (Si
2
O
6
)
4-
, amfiboli, ze
wst
ęg (Si
4
O
11
)
6-
z grupami (OH)
-
w centrum ka
żdego pierścienia takiej wstęgi (tabela4).
Ła
ńcuchy i wstęgi są zorientowane równolegle do siebie wzdłuż wydłużenia kryształu i
s
ą zgrupowane parami. W każdej parze są one połączone wierzchołkami tetraedrów poprzez
kationy Mg
2+
, ka
żda para łączy się z sąsiednią za pośrednictwem kationów Ca
2+
. Przy
23
ró
żnych przesunięciach w stosunku do siebie łańcuchów i wstęg otrzymujemy rombowe
i jednosko
śne pirokseny i amfibole. Zwraca na siebie uwagę niejednorodność budowy siatki
oraz obecno
ść dużych „pustek” pomiędzy parami wstęg w amfibolach. Są to pozycje
wakansyjne dla sodu. Wchodzi on do struktury tak zwanych amfiboli alkalicznych.
Najbardziej proste wg składu chemicznego pirokseny i amfibole:
tabela1
pirokseny
amfibole
enstatyt (romb.) Mg
2
(Si
2
O
6
)
klinoenstatyt (jedn.) Mg
2
(Si
2
O
6
)
diopsyd (jedn.) CaMg(Si
2
O
6
)
antofyllit (romb.) Mg
7
(Si
8
O
22
)(OH)
2
cummingtonit (jedn.) Mg
7
(Si
8
O
22
)(OH)
2
tremolit (jedn.) Ca
2
Mg
5
(Si
8
O
22
)(OH)
2
Znaj
ąc te wzory na pamięć można wyprowadzić wszystkie pozostałe hipotetyczne
i realne składy piroksenów i amfiboli. Tak wi
ęc, wykorzystując prosty schemat izomorfizmu
izowalencyjnego Mg
2+
←Fe
2+
, otrzymamy wzory:
tabela2
pirokseny
amfibole
ferrosilit Fe
2
(Si
2
O
6
)
hedenbergit CaFe(Si
2
O
6
)
gruneryt Mg
7
(Si
8
O
22
)(OH)
2
ferroaktynolitCa
2
Fe
5
(Si
8
O
22
)(OH)
2
Główne pirokseny i amfibole oraz ich wzory krystalochemiczne wymienione s
ą
w tabeli 3. Jednak w przyrodzie nie ma chemicznie czystych piroksenów i amfiboli, skład
których dokładnie by odpowiadał wymienionym w tej tabeli wzorom. Skład minerałów
zawsze jest bardziej skomplikowany na skutek zjawisk izomorfizmu. Wyró
żnić w tej grupie
mo
żna tylko minerały Li- ich skład najbardziej jest bliski do wzorów chemicznie czystych
substancji.
tabela3
pirokseny
amfibole
skład
rombowe
jednoskośne
rombowe
jednoskośne
krzemiany:
magnezowe
enstatyt
Mg
2
(Si
2
O
6
)
klinoenstatyt
Mg
2
(Si
2
O
6
)
antofyllit
Mg
7
(Si
8
O
22
)(OH)
2
cummingtonit
Mg
7
(Si
8
O
22
)(OH)
2
litowe
-
spodumen
LiAl(Si
2
O
6
)
holmquistyt
Li
2
Mg
3
Al
2
(Si
8
O
22
)(OH)
2
klinoholmquistyt
Li
2
Mg
3
Al
2
(Si
8
O
22
)(OH)
2
wapniowe
-
diopsyd
CaMg(Si
2
O
6
)
hedenbergit
CaFe(Si
2
O
6
)
-
tremolit
Ca
2
Mg
5
(Si
8
O
22
)(OH)
2
ferroaktynolit
Ca
2
Fe
5
(Si
8
O
22
)(OH)
2
sodowe
-
jadeit
NaAl(Si
2
O
6
)
egiryn
NaFe(Si
2
O
6
)
-
glaukofan
Na
2
Mg
3
Al
2
(Si
8
O
22
)(OH)
2
riebeckit
Na
2
Fe
3
Fe
2
(Si
8
O
22
)(OH)
2
glinokrzemiany
-
augity
-
hornblendy zwyczajne
Cz
ęsto skład piroksenów pokazywany jest za pomocą specjalnych schematów w postaci
trójk
ątów, tetraedrów oraz ich kombinacji.
24
Morfologia kryształów i cechy fizyczne piroksenów i amfiboli (tabela 4)
Morfologicznie kryształy piroksenów i amfiboli s
ą podobne do siebie. Są one
wyci
ągnięte wzdłuż łańcuchów czy wstęg odpowiednio, amfibole posiadają bardziej
tyczkowate i spłaszczone kryształy. Idealnie na kryształach rozwini
ęte są te same postaci
proste: słup rombowy (m) i trzy pinakoidy (a, b, c) (tabela4). W minerałach rombowych
górny
pinakoid zajmuje poło
żenie poziome, wzór symetrii kryształu 3L
2
3PC, w minerałach
jednosko
śnych ten pinakoid jest skierowany do obserwatora, symetria kryształu się obniża do
L
2
PC. K
ąt pomiędzy ścianami słupa m u piroksenów wynosi 90
o
, u amfiboli- 120
o
.
Dla
piroksenów
wapniowych
i
magnezowych
(diopsyd,
enstatyt
i
inne)
charakterystyczne s
ą agregaty ziarniste i agregaty krótko- słupowych kryształów, żelaziste
(egiryn, hedenbergit) tworz
ą agregaty tyczkowate, kryształy igiełkowe, agregaty promieniste.
Amfibole te
ż tworzą takie agregaty- tyczkowate, igiełkowe, ich bezładne skupienia, zrosty
gwia
ździste, wachlarzyko- podobne.
Cechy fizyczne piroksenów i amfiboli tak
że wykazują podobieństwo (tabela4). Barwa
minerałów zwykle okre
ślana jest zawartością Fe i zmienia się od białej (spodumen, antofyllit,
tremolit) przez zielon
ą (diopsyd, aktynolit, egiryn) do zielono-czarnej (hedenbergit,
hornblendy, amfibole alkaliczne). Za wyj
ątkiem rzadkich odmian zawierających Cr– barwa
ich jest wtedy jaskrawo-zielona, szmaragdowo-zielona (np.- chromdiopsyd). Czasem
spodumen z domieszk
ą Mn ma barwę różowawą, bardzo jasną. Wśród amfiboli alkalicznych
wyst
ępują minerały granatowo-niebieskie (riebekit).
cechy
pirokseny
amfibole
posta
ć
kryształów
schemat
struktury
SiO
4
Mg
Ca
Na
OH
agregaty
twardo
ść
5,5- 6
(spodumen ma 7)
5,5- 6
łupliwo
ść
barwa,
połysk
ziarniste (egiryn- promieniste)
promieniste, włókniste
biało- szara, zielona, czarna
słaby szklisty, tłusty
biało- szara, zielona, czarna,
niebieska; mocny szklisty
ledwo zauwa
żalna,
spodumen ma 87
o
bardzo dobr
ą
wyra
źna, bardzo dobra
124
o
tabela4
25
Połysk amfiboli i piroksenów jest szklisty, ale amfibole posiadaj
ą mocniejszy połysk,
zwłaszcza zasobne w
żelazo horblendy i amfibole alkaliczne. Pirokseny rombowe wyróżniają
si
ę połyskiem półmetalicznym lub perłowym.
Łupliwo
ść piroksenów i amfiboli przebiega wg słupa, ale w piroksenach pod kątem 90
o
,
w amfibolach- 120
o
. Pirokseny posiadaj
ą łupliwość mniej wyraźną i praktycznie ledwo
zauwa
żalną (za wyjątkiem spodumenu), łupliwość amfiboli ujawnia się bardzo dobrze,
wyra
źnie zaznaczają się pęknięcia pod kątami 120
o
i 60
o
.
KLASA 4. KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY ŁAŃCUCHOWE
Grupa 1. Pirokseny
Klasyfikacja piroksenów
Ogólny wzór krystalochemiczny minerałów grupy piroksenów jest nast
ępujący
ABZ
2
O
6
, gdzie pozycja A – Ca, Fe
2+
, Li, Mg, Mn, Na, Zn jest obsadzona przez kationy w
zniekształconej pozycji oktaedrycznej; pozycja B – Al, Cr
3+
, Fe
3+
, Mg, Mn, Sc, Ti, V
3+
obsadzona przez kationy w normalnej pozycji oktaedrycznej; pozycja Z – Al, Si obsadzona
przez kationy w koordynacji tetraedrycznej.
W tabeli poni
żej przedstawiony jest schemat rozmieszczenia kationów według pozycji
strukturalnych piroksenów. Je
żeli w pozycji Z znajduję się kilka kationów R
4+
, to mo
żliwe są
tylko cztery pary podstawie
ń izomorficznych:
tabela5
pozycja
strukturalna
A
B
Z
przykłady
obsadzenie pozycji
standartowe
R
2+
R
2+
2R
4+
podstawienia
I typu
(R
+
)
(R
3+
)
2R
4+
Na - Al
Na - Fe
3+
Na - Cr
3+
Na - Sc
3+
Na - (Ti
4+
/2)
podstawienia
II typu
(R
+
)
R
2+
0.5
(R
4+
0.5
)
2R
4+
Na - (Ti
4+
/2)
podstawienia
III typu
R
2+
(R
3+
)
(R
3+
)R
4+
Al - Al
Fe
3+
- Al
Cr
3+
- Al
podstawienia
IV typu
R
2+
R
2+
0.5
(R
4+
0.5
)
(R
3+
)R
4+
(Ti
4+
/2) - Al
Podstawienia I typu prezentuj
ą człony końcowe jadeit NaAlSi
2
O
6
, egiryn NaFe
3+
Si
2
O
6
,
kosmochlor NaCr
3+
Si
2
O
6
, jervisyt NaScSi
2
O
6
.
Podstawienia II typu prezentuje piroksen o składzie NaFe
2+
0.5
Ti
4+
0.5
Si
2
O
6
.
W podstawieniach III typu par
ę Al- Al często nazywa się "komponentem
czermakitowym". Taki typ podstawie
ń ma miejsce w esseneicie CaFe
3+
AlSiO
6
.
Podstawienia IV typu prezentuj
ą fazy o składzie CaMg
2+
0.5
Ti
4+
0.5
AlSiO
6
.
Znane s
ą fazy o składzie mieszanym z podstawieniami do 50% II i IV typu, jednak człony
ko
ńcowe podstawień II i IV typu nie posiadają nazw własnych.
Pirokseny krystalizuj
ą w układzie rombowym i jednoskośnym. Rombowe nazywane są
ortopiroksenami, jednosko
śne- klinopiroksenami.
26
Charakterystyka najważniejszych minerałów
Pirokseny rombowe:
Enstatyt Mg
2
Si
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- rombowy, pokrój kryształów- słupkowy, tabliczkowy, skupienia-
ziarniste, włókniste, zbite;
Twardość- 5-6 (kruchy), łupliwość- dobra wg {210}, oddzielno
ść wg {100} i {010}, przełam-
nierówny;
Barwa- biała, szara, br
ązowa, zielona, połysk- szklisty, perłowy (na powierzchniach
łupliwo
ści), półmetaliczny;
Geneza- magmowy (pyroksenity, perydotyty, dunity), metamorficzny (łupki krystaliczne),
pegmatyty, składnik meteorytów, minerały współwystępujące- oliwin, flogopit, klinopiroksen,
diopsyd, spinel, pirop, magnetyt, chromit.
Występowanie:
w świecie: Czechy- Zdár (Zdjarberg); Norwegia- Ødegåren i Kjörrestad, Bamble; Anglia- Lizard,
Cornwall; Irlandia- Dawros, Co. Connaught; Niemcy- Kupferberg, Bavaria; Bellerberg volcano, 2 km na N od
Mayen, Eifel district; Austria- Kraubath, Styria; Tanzania- Mbeya; USA- Webster, Jackson Co. i Corundum
Hill, Macon Co., North Carolina; Wood’s chrome mine i Texas, Lancaster Co., Pennsylvania; Sri Lanka-
kamienie szlachetne, Embilipituya;
w Polsce: w bazaltach J
ędrzychowic koło Zgorzelca, Jałowca koło Lubania, Grodźca koło
Złotoryi. Znany jest równie
ż z niektórych skał metamorficznych Gór Sowich z okolic
Bielawy.
Ferrosilit (Fe
2+
,Mg)
2
Si
2
O
6
Układ krystalograficzny- rombowy, pokrój kryształów- ziarna, skupienia- ziarniste;
Twardość- 5-6, łupliwość- dobra wg {210}, oddzielno
ść wg {100} i {010}, przełam-
nierówny;
Barwa- zielona, ciemno-br
ązowa, połysk- szklisty, perłowy (na powierzchniach łupliwości),
półmetaliczny;
Geneza- metamorficzny (w skałach zasobnych w Fe), minerały współwystępujące- magnetyt,
hematyt, Fe-diopsyd, kwarc, almandyn.
Występowanie:
w świecie: Nigeria- Bauchi; Mauretania- Tiris; RPA- Oribi Gorge, Marble Delta, Natal; USA- Copper Mt.
i Carmichael Creek; Tobacco Root Mt., Beaverhead i Madison Cos, Montana; Hanksville, Wayne Co., Utah;
Kanada- Arcedeckne Island, district of Franklin;
w Polsce: Nied
źwiedzia Góra koło Krzeszowic, w gabrach występujących między Nową
Rud
ą a Woliborzem, w norytach okolic Suwałk.
Pirokseny jednoskośne:
Szereg diopsyd-hedenbergyt
Diopsyd CaMgSi
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- krótkie słupy, rzadziej słupy
wydłu
żone, płytkowy o poprzecznym przekroju bliskim do kwadratu, bliźniaki, skupienia-
ziarniste, pr
ęcikowe, włóknisto-promieniste.
Twardość- 5.5-6.5 (kruchy), łupliwość- wyra
źna wg {110}, oddzielność wg {100} i
prawdopodobnie wg {010}, przełam- nierówny, muszlowy;
Barwa- zielona, zielonoszara, szara, br
ązowa, czarna, szmaragdowa (odmiana Cr), połysk-
szklisty, tłusty, matowy;
27
Geneza- metamorficzny (amfibolity, metabazyty, łupki krystaliczne, gnejsy), kontaktowo-
metasomatyczny - skarny, kimberlity, perydotyty, rzadko w alkalicznych bazaltach
oliwinowych i andezytach, minerały współwystępujące- kalcyt, forsteryt, monticellit,
klinohumit, skapolit, wollastonit, grossular, wezuwian, tremolit, kwarc.
Minerały podobne- augit;
Występowanie:
w świecie: Austria- Schwarzenstein, Zillertal i koło Prägraten, Tirol; Włochy- Ala, Piedmont i St. Marcel,
Val d’Aosta; Finlandia- Otokumpu; Rosja- Achmatowsk, Ural Mt.; masyw Inagli, Ałdan, Jakucja; Sludianka
koło Bajkału, Syberia; Kanada- Bird’s Creek, Eganville, Dog’s Lake, Littlefield i Burgess, Ontario; Wakefield,
Brompton Lake koło Magog i Jeffrey mine, Asbestos, Quebec; USA- DeKalb, St. Lawrence Co., Natural Bridge,
Jefferson Co., Sing Sing koło Ossining, Westchester Co., New York; Ducktown, Plk Co., Tennessee;
Madagaskar- Ampandrandava i Andtanodambo, Taolanaro (Fort Dauphin); Chiny- du
że jubilerskie kryształy,
Kunlun Mt., Sinkiang Uighur region; Afganistan- Tange-Achin, Kandagar Province; Indie- koło Jaipur,
Rajasthan; Pakistan- Khapalu i Chamachu;
Hedenbrgit CaFe
2+
Si
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- krótkie słupy, skupienia- ziarniste,
pr
ęcikowe, igiełkowe, promieniste, zbite.
Twardość- 5.5-6.5 (kruchy), łupliwość- dobra wg {110}, oddzielno
ść wg {100} i prawdopo-
dobnie wg (010), przełam- nierówny, muszlowy;
Barwa- czarna, zielona, zielonoszara, zielono-br
ązowa, połysk- szklisty, matowy;
Geneza- metamorficzny, Fe-Mn skarny, granity alkaliczne, sjenity oraz ksenolity w
kimberlitach, minerały współwystępujące- gruneryt (w formacjach Fe), arfedsonit, kwarc,
fajalit (granity, sjenity).
Minerały podobne- augit;
Występowanie:
w świecie: Szwecja- Nordmark, Värmland i Yxsjö, Örebro; Austria- Prägraten, Tirol; Niemcy-
Fürstenberg, saxony; Włochy- Rio Marina, Elba; Grecja- Seriphos; USA- Iron Hill, Gunnison Co., Colorado;
Laxey mine, South Mt., Owyhee Co., Idaho; Pima district, Pima Co. i Westinghouse mine, Santa Cruz Co.,
Arizona; Hanover, Grant Co., New Mexico; Islandia- Vesturhorn intrusion; Australia- du
że kryształy, Broken
Hill, New South Wales; Japonia- Obira mine, Bungo, Oita Prefecture; Indie- Tirodi, Madhya Pradesh;
Kacharwali, Nagpur district, Maharashtra; Pakistan- Skardu area; Rosja- Dalniegorsk, Primorskij kraj.
w Polsce: minerały szeregu diopsyd-hedenbergit - Samborowiczek, G
ębczyce koło
Strzelina; Złoty Stok; Jordanów koło Sobótki;
Śnieżnik Kłodzki; diopsyd Cr – w eklogitach z
okolic Bystrzycy koło
Świdnicy; Międzyrzecze koło Cieszyna; Miedzianka, Kowary, Stara
Kamienica koło Jeleniej Góry.
Augit (Ca,Na)(Mg,Fe,Al, Ti)(Si,Al)
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny;
Pokrój kryształów- krótkosłupkowy, grubotabliczkowy, igiełki, szkielety, dendryty, bli
źniaki,
skupienia- ziarniste, lamelkowe;
Twardość- 5.5-6 (kruchy), łupliwość- dobra wg {110}, oddzielno
ść wg {100} i {010},
przełam- nierówny, muszlowy;
Barwa- czarna, brunatno-czarna, ciemnozielona, rysa- szaro-zielona, połysk- szklisty,
matowy, tłusty, inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości (110)^(11 0)~87º,
Geneza-
magmowy (zasadowe skały), bazalty, gabro, metamorficzny, minerały
współwystępujące- ortoklaz, sanidyn, labrador, oliwin, leucyt, amfibole, pyrokseny.
Minerały podobne- hornblenda.
Występowanie:
w świecie: Norwegia- Arendal; Włochy- Vesuvius, Campania; Frascati, Alban Hills, Lazio; Mt. Monzoni,
Val di Fassa, Tretino-Alto Adige; Traversella, Piedmont; Mt. Etna, Sicily; Niemcy- Laacher See, Eifel district;
28
Czechy- Ústí nad Lábem; Bílina; Vlcí Hora koło Cernosín; Kanada- Renfrew i Haliburton Cos., Ontario; Otter
Lake, Pontiac Co., Quebec; USA- Franklin i Sterling Hill, Ogdensburg, Sussex Co., New Jersey; Diana, Lewis
Co. i Fine, St. Lawrence Co., New York; Pakistan- Tomik, Gilgit district; Indie- Kangan, andhra Pradesh;
w Polsce: andezyty pieni
ńskie, zasadowe skały wylewne Dolnego Śląska, cieszynity
bieskidzkie.
Jadeit Na(Al,Fe
3+
)Si
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- rzadko tworzy dobrze
wykształcone kryształy, słupkowy, skupienia- zbite, włókniste, ziarniste,
Twardość- 6-7, łupliwość- dobra wg (110), przełam- kostkowy,
Barwa- jabłkowo-zielona, szmaragdowo-zielona, niebieskawo-zielona, szczypiorkowo-
zielona, zielonkawo-biała, połysk- szklisty, perłowy na powierzchniach łupliwo
ści;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości (110)^(11 0)~87º,
Geneza- w skałach metamorficznych niskotemperaturowych i niezbyt wysokoci
śnieniowych,
facji glaukofanowej, komponent eklogitów, minerały współwystępujące- albit, kwarc,
muskowit, omfacyt, kalcyt, aragonit, analcym, zeolity.
Występowanie:
w świecie: Birma- Tawmaw, Myitkyina-Mogaugh district, Kachin State, northern Myanmar; Japonia-
Ohmi area, wzdłu
ż Hashidate i Kotake Rivers, Niigata Prefecture; Shibukawa, Gumma Prefecture; Rosja-
okolice Bajkału, Syberia; USA- Russian River, Sonoma-Mendocino Co. line koło Cloverdale; Clear Creek koło
New Idria, San Benito Co., California; Gwatemala- Manzanal, Matagua Valley koło Sierra de las Minas;
w Polsce: T
ąpadła, Dolny Śląsk.
Egiryn NaFe
3+
Si
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, igiełkowy, kryształy
mog
ą być wygięte lub splecione, skupienia- zbite, włókniste, ziarniste, promieniste;
Twardość- 6 (kruchy), łupliwość- dobra wg {110}, oddzielno
ść wg {100}, przełam-
nierówny,
Barwa- ciemno-zielona, czerwonawa, br
ązowa, jaskrawo-zielona do żółto-zielonej, rysa-
żółtawo-szara, połysk- szklisty, lekko tłustawy;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości (110)^(11 0)~87º,
Geneza- alkaliczne skały magmowe, karbonatyty, pegmatyty; łupki krystaliczne, gnejsy,
granulity, minerały współwystępujące- skalenie potasowe, nefelin, riebekit, arfedsonit,
astrofyllit, katapleit, eudialit, apofyllit.
Występowanie:
w świecie: Norwegia- Rundemyr koło Kongsberg; Skaadoe koło Brevik; Låven island, Langesundsfjord;
Drammen i Arendal; Szwecja- Alnö complex; Hiszpania- Huesca, Huesca Province; Rosja- masywy Łowoziero
i Cjibiny; półwysep Kolskij; Grenlandia- Narssârssuk; Tanzania- Oldonyo Dili; Malawi- du
że kryształy, Mt.
Malosa, Zomba district; USA- Pitcairn, Russell i Lasalle, St. Lawrence Co. i Natural Bridge, Jefferson Co., New
York; Magnet Cove, Hot Spring Co. i Granite Mt. koło Little Rock, Pulaski Co., Arkansas; Bear Paw Mt., Hill
Co., Montana; Kanada- du
że kryształy, Mont Saint-Hilaire, Quebec;
w Polsce: w cieszynitach koło Cieszyna i
śywca.
Spodumen LiAlSi
2
O
6
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, spłaszczony, kryształy
zbru
żdżone ║(100), skupienia- ziarniste, zbite;
Twardość- 6.5-7 (kruchy), łupliwość- dobra wg {110}, oddzielno
ść wg {100} i {010},
przełam- nierówny, muszlowy;
29
Barwa- bezbarwna, zielonkawo-biała, szarawo-biała,
żółtawo-zielona, szmaragdowo-zielona,
żółta, różowa, fioletowa , może wykazywać polichromatyzm, połysk- szklisty, perłowy na
powierzchniach łupliwo
ści;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości (110)^(11 0)~87º,
Geneza- Li-pegmatyty granitowe, aplity, gnejsy, minerały współwystępujące- kwarc, albit,
petalit, lepidolit, beryl:
Występowanie:
w świecie: Szwecja- Utö, Södermanland i Varuträsk pegmatite, Skellefteå, Västerbotten; Finlandia- koło
Kuortane; Tamela district; USA- gygantyczne kryształy, Etta mine koło Keystone, Pennington Co., South
Dacota; Hiddenite, Alexander Co. i Foote mine, Kings Mt., Cleveland Co., North Carolina; Pala district, San
Diego Co., California; Harding mine, Dixon, Taos Co., New Mexico; Kanada- Tanco mine, Bernic Lake,
Manitoba; Bazylia- Urupuca mine, Itambacari; Resplendor, Minas Gerais; Afganistan- Mawi i Kantiva,
Nuristan district, Laghman Province; Madagaskar- Maharitra, Mt. Bity i Anjanabonoina; Zimbabwe- Bikita;
w Polsce: pegmatyty Szklanej Bramy; nad uj
ściem Bystronia do Szklarki; Michałkowice
koło Szklarskiej Por
ęby; żyły aplitowe Tąpadeł.
Lorenzenit Na
2
Ti
2
Si
2
O
9
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- rombowy, pokrój kryształów- izometryczny, spłaszczone słupy,
igiełkowy, skupienia- krystaliczne, ziarniste, włókniste;
Twardość- 6, łupliwość- wyra
źna wg {010}, przełam- nierówny;
Barwa- jasno-br
ązowa, od jasno-różowej do różowo-lilowej, od brązowej do czarnej, połysk-
szklisty, od diamentowego do półmetalicznego, perłowy, matowy;
Geneza- sjenity nefelinowe oraz pokrewne pegmatyty, minerały współwystępujące- egiryn,
nefelin, mikroklin, arfedsonit, elpidyt, loparyt, eudialit, astrofyllit, apatyt, titanit, ilmenit;
Występowanie:
w świecie: Grenlandia- Narssârssuk i Gardiner complex, Kangerdlugssuaq Fjord; Rosja- Karnasurt Mt.,
masywy Łowoziero, Chibiny, Kowdar, półwysep Kolski; masywy Inagli, Konder i Murun, Ałdan, Jakucja;
Norwegia- Lågendalen kołó Lavrik; Låven Island, Langesundsfjord; Kanada- Mont Saint-Hilaire i Saint-
Amable, Quebec; USA- Point Rock, Colfax Co., New Mexico; Diamond Jo quarry, Magnet Cove, Hot Spring
Co., Arkansas.
Czaroit K(Ca,Na)
2
Si
4
O
10
(OH,F)·H
2
O
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- ?, skupienia- włókniste, masywne;
Twardość- ?, łupliwość- dobra w trzech kierunkach, przełam- ?
Barwa- odcienie od gł
ębokiego bzu do fioletowego, połysk- szklisty, perłowy;
Inne cechy rozpoznawcze- wykazuje
żółto-pomaranczową katodoluminescencję;
Geneza- w metasomatytach na kontakcie sjenitów nefelinowych i egyrinowych z wapieniami,
minerały współwystępujące- kanasyt, tinaksyt.
Występowanie:
w świecie: Rosja- masyw Murunskij pomi
ędzy rzekami Czara i Olekma, na S-W od Olekminska, Jakucja.
30
Rys. Typy kompleksów anionowych
w amfibolach
KLASA 5. KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY WSTĘGOWE
Grupa 1. Amfibole
Klasyfikacja amfiboli
Głównym elementem struktury amfiboli s
ą
wst
ęgi (Rys.) anionów krzemotlenowych,
które wydłu
żone są według osi c. W
poziomie s
ą one powiązane kationami.
Kationy te z otaczaj
ącymi je anionami O
2-
tworz
ą również wstęgi ułożone równolegle
do anionów krzemotlenowych. Grupy OH
-
oraz zast
ępujące je aniony F
-
, Cl
-
znajduj
ą
si
ę w płaszczyznach poziomych utworzo-
nych przez 2Ca
2+
+ 5Mg
2+
. Obydwa rodzaje
wst
ęg wiążą się na zakładkę wskutek czego
mi
ędzy nimi powstają wolne pozycje.
Struktura amfiboli stwarza szerokie
mo
żliwości podstawień izomorficznych dla
ró
żnych kationów zależnie od stosunków
chemicznych panuj
ących w środowisku
krystalizacji.
Klasyfikacja
amfiboli
bazuje
na
składzie chemicznym, standardowy wzór
opisywany jest w taki sposób:
A
0-1
B
2
VI
Y
2
IV
Z
8
O
22
(OH)
2
gdzie:
A- jedna poliedryczna pozycja w komórce
elementarnej,
B- dwie pozycje poliedryczne;
Y- zło
żona jest z 5 pozycji oktaedrycznych -
dwóch- M1; dwóch- M2 oraz jednej M3;
Z- osiem pozycji tetraedrycznych, w dwóch
wst
ęgach po cztery,
OH
-
- dwie pozycje.
Tabela. Obsadzenie pozycji przez określone jony
- (pusta pozycja) i K
tylko w pozycji A
Na
w A lub B
Ca
tylko w B
L-typ jony: Mg, Fe
2+
, Mn
2+
, Li oraz
rzadkie jony takie jak Zn, Ni, Co
w Y lub B
M-typ jony : Al
w Y lub Z
Fe
3+
, rzadziej Mn
3+
, Cr
3+
tylko w C
wysokowarto
ściowe jony: Ti
4+
w Y lub Z
Zr
4+
tylko w Y
Si
tylko w Z
Aniony: OH
-
, F
-
, Cl
-
, O
2-
tylko w OH
31
Wszystkie amfibole mo
żna podzielić na cztery grupy w zależności od obsadzenia
pozycji B:
(1) Amfibole (Mg- Fe-Mn), w których (Ca+Na)
B
<
1.00 oraz suma L- typ jonów (Mg, Fe, Mn,
Li)
≥
1.00.
(2) Amfibole (Ca), w których suma (Ca+Na)
B
≥
1.00 oraz Na
B
<
0.50. Zwykle, ale nie w
ka
żdym przypadku Ca
B
>
1.50.
(3) Amfibole(Na-Ca), w których suma (Ca+Na)
≥
1.00 oraz Na
B
waha si
ę w granicach 0.50
do 1.50.
Amfibole (Na) gdy Na
B
≥
1.50. Wcze
śniej ta grupa była nazywana amfibolami alkalicznymi.
SZEREG ANTOFILLITU (Fe-Mn-Mg amfibole)
Antofillit (Mg,Fe
2+
)
2
(Mg,Fe
2+
)
5
Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ
krystalograficzny-
rombowy,
pokrój
kryształów-
kryształy
s
ą rzadkie,
charakterystyczne s
ą agregaty płytkowe z zakończeniami słupowymi, skupienia- włókniste,
cienko-warstwowe;
Twardość- 5.5-6 (kruchy, włóknisty jest elastyczny), łupliwość- dokładna wg {210}, wyra
źna
wg (010) i (100), przełam- nierówny, drzazgowy;
Barwa-
szara,
br
ązowawo-szara, żółtawo-brązowa, goździkowo-brązowa, zielona,
szmaragdowo-zielona, rysa- od białej do szarawej, połysk- szklisty, perłowy na
powierzchniach łupliwo
ści;
Geneza- metamorficzny (amfibolity, gnejsy, metakwarcyty, granulity, łupki), magmowy
(skały ultrazasadowe, zasadowe), minerały współwystępujące- kordieryt, talk, chloryt,
syllimanit, mika, oliwin, hornblenda, gedryt, kumingtonit, granat, staurolit, plagioklaz.
Występowanie:
w świecie: Norwegia- Kongsberg i Sarum; Niemcy- Schneeberg, Saxony; Szwecja- Norbrg; Czechy-
Hermanov; Grenlandia- Fiskenæsset; USA- Chesterfield, Hampshire Co., Massachusetts; Carleton talc mine
koło Chester, Wndstor Co., Vermont; koło Media, Delaware Co., Pennsylvania; Day Book deposit koło Spurce
Pine, Mitchell Co., North Carolina; Winchester quarry, Riverside Co. i koło Coffee Creek, Carrville, Trinity Co.,
California; Copper mine, Praire Divide, Park Co., Colorado; Australia- Munglinup;
w Polsce: wyst
ępuje w serpentynitach w Szklarach koło Ząbkowic Śląskich.
Gedryt (Mg,Fe
2+
)
2
[(Mg,Fe
2+
)
5
Al
2
](Si
6
Al
2
)O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- rombowy, pokrój kryształów- spłaszczony i słupowy, skupienia-
snopkowe, włókniste;
Twardość- 5.5-6, (kruchy), łupliwość- dokładna wg {210}, niewyra
źna wg {010}, {100},
przełam- nierówny;
Barwa- biała, szara, br
ązowa, zielona, połysk- szklisty;
Geneza- metamorficzny, metasomatyczny, minerały współwystępujące- granat, kordieryt,
hornblenda, antofylit, kumingtonit, sylimanit, kyanit, kwarc, staurolit, biotyt.
Występowanie:
w świecie: Francja- Gèdre, Héas Valley, Haut Pyrénées; Szkocja- Strathy, Sutherlandshire; Glen Urquhart,
Inverness-shire; Norwegia- Snarum, Bjordammen; Bamble; Szwecja- Schisshyttan koło Väster Silfberg,
Värmland; Rosja- Karelia; USA- Haddam, Middlesex Co., Connecticut; Grafton, Oxford Co., Maine; Masons’
Mt., Macon Co., North Carolina; Powder Mill Point, Berkeley, Alameda Co., California; Australia- Budsbrook;
Japonia – Wakamatsu mine, Tottori Prefekture; Iratsuyama, Ehime Prefecture;
w Polsce: Tatry.
32
SZEREG TREMOLITU (Ca amfibole )
Aktynolit Ca
2
(Mg,Fe
2+
)
5
Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- płytkowy, słupowy, skupienia-
promieniste, włókniste, ziarniste, zbite;
Twardość- 5-6 (kruchy, zwi
ęzły w agregatach włóknistych- „jad nefrytowy”), łupliwość-
dobra wg {110}, oddzielno
ść wg {100}, przełam- nierówny, drzazgowy,
Barwa- od jaskrawo-zielonej do szarawo-zielonej, połysk- szklisty, jedwabisty;
Geneza- metamorficzny, magmowy, minerały współwystępujące- talk, epidot, chloryt,
glaukofan, lawsonit, albit.
Występowanie:
w świecie: Austria- Mt. Greiner, Zillertal; Untersulzbachtal; Szwajcaria- Zermatt, Valais; Norwegia-
Snarum, Arendal; Rosja- Sludorudnik, Ural Mt.; USA- Gouverneur, St. Lawrence Co., New York; Franklin i
Newton, Sussex Co., New Jersey; Chester, Windsor Co., Vermont; Fairfax quarry, Cetreville, Fairfax Co.,
Virginia; Crestmore, Riverside Co., California; Salida, Chaffee Co., Colorado;
Lokalizacje „
żadu nefritowego”- USA- Lander, Fremont Co., Wyoming; Cape San Martin, Monterey Co.,
California; okolice Jade Mt. koło Kobuk River, Alaska; Kanada- wzdłu
ż Fraser River, British Columbia; Nowa
Zelandia- okolice Mt. Cook, South Island; Chiny- Kunlun Mt., Sinkiang Uighur Region;
w Polsce: Ro
ściszowice koło Dzierżoniowa; Grodziszcze koło Ząbkowic Śląskich;
Wolibórz koło Kłodzka; Jamna koło Srebrnej Góry.
Hornblenda Ca
2
[(Fe
2+
,Mg)
4
Al](Si
7
Al)O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, tworzy strefy reakcyjne
na piroksenach, bli
źniaki, skupienia- ziarniste;
Twardość- 5-6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, mo
że wykazywać oddzielność wg
{100}, {010}, przełam- nierówny;
Barwa- zielona, zielonkawo- br
ązowa, brązowa, rysa- szarobiała, brązowa, połysk- szklisty,
tłusty;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º,
Geneza- magmowy (granity, granodioryty, tonality), metamorficzny (amfibolity, łupki),
metamorfizm kontaktowy, minerały współwystępujące- biotyt, epidot, albit, kwarc
(amfibolity); kwarc, ortoklaz, plagioklaz, biotyt, magnetyt, apatyt (granity).
Minerały podobne- augit, turmalin.
Występowanie:
w świecie: jest bardzo szeroko rozpowszechnionym minerałem, Włochy- Monte Somma i Vesuvius,
Campania; Finlandia- Pargas; Norwegia- Kragerö, Arendal; Langesundsfjord; Czechy- Bílina; Schima; USA-
Franklin i Sterling Hill, Ogdensburg, Sussex Co., New Jersey; Edwards, Pierrepont i Gouverneur, St. Lawrence
Co., New York; Kanada- Bancroft, Pakeham i Eganville, Ontario; Australia- Broken hill, New South Wales;
w Polsce: andezyty z góry W
żar koło Czorsztyna i z okolic Szczawnicy; amfibolity Tatr,
Sudetów i podło
ża krystalicznego Polski północno-wschodniej.
Tremolit Ca
2
(Mg,Fe
2+
)
5
Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- wydłużony, grube słupy lub
kryształy spłaszczone, płytkowe, skupienia- ziarniste, włókniste, promieniste;
Twardość- 5-6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, mo
że wykazywać oddzielność wg
{100}, {010}, przełam- nierówny;
Barwa- zielona, zielonkawo- br
ązowa, brązowa, połysk- szklisty;
Cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º,
33
Geneza- , minerały współwystępujące- kalcyt, dolomit, granat, wollastonit, talk, diopsyd,
forsteryt, kumingtonit, riebekit.
Występowanie:
w świecie: Szwajcaria- Campolungo Alp, Ticino; Bristenstock, Uri; Włochy- St. Marcel, Piedmont;
Czechy- Bilin; USA- Pierrepont, Gouverneur, Edwards; Macomb, St. Lawrence Co., New York; Franklin,
Sussex Co., New Jersey; Lee, Berkshire Co., Massachusetts; Kanada- Wiberforce, Ontario; Afganistan-
Kozano, Badakhshan Province; Tanzania- Lelatema; Brazylia- Brumado mine, Bahia;
w Polsce: G
ębczyce koło Strzelina; Złoty Stok koło Ząbkowic Śląskich; Czarnów koło
Kamiennej Góry; w marmurach doliny Szklarki koło Krzeszowic.
SZEREG RICHTERYTU (Ca-Na clinoamfibole)
Richteryt Na[NaCa](Mg,Fe
2+
)
5
Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, spłaszczony wg (100),
rzadziej igiełkowy, skupienia- włókniste, promieniste;
Twardość- 5-6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, mo
że wykazywać oddzielność wg
{100}, {010}, przełam- nierówny;
Barwa- br
ązowa, żółta, zielona, brązowawo-czerwona, połysk- szklisty;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º,
Geneza- w metamorfizowanych wapieniach, w alkalicznych skałach magmowych i
karbonatytach, w meteorytach, minerały współwystępujące- leucyt, diopsyd, forsteryt, kalcyt,
apatyt, natrolit, flogopit, kristobalit, enstatyt, plagioklaz.
Występowanie:
w świecie: Szwecja- Långban i Pajsberg, Värmland; Włochy- Praborna mine koło St. Marcel, Val d’Aosta;
Grenlandia- Kangerdlugssuaq Fjord; Rosja- masyw Murunskij, Olekminsk, Jakucja; USA- Iron Hill, Gunnison
Co., Colorado; Leucite Hills, Sweetwater Co., Wyoming; Kanada- Gooderham, Wilberforce; Tory Hill,
Bancroft; Essenville, Ontario; koło Gatineau Park, Quebec; Brazylia- Jacupiranga mine, São Paulo; Japonia-
Noda-Tamagawa mine, Iwate Prefecture; Taguchi mine, Aichi Porefecture; Madagaskar- Imerina;
SZEREG GLAUKOFANU (Na-amfibole lub amfibole alkaliczne)
Arfedsonit NaNa
2
[(Fe
2+
,Mg)
4
Fe
3+
]Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- wydłużone słupy zbrużdżone wg
(110), mog
ą być tabliczkowe, skupienia- ziarniste, promieniste;
Twardość- 5-6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, oddzielno
ść wg {010}, przełam-
nierówny;
Barwa- czarna, gł
ęboko-zielona, rysa- niebieskawo-szara, niebiesko-zielona, połysk- szklisty;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º,
Geneza- w granitach oraz innych skałach alkalicznych, pegmatytach, minerały
współwystępujące- nefelin, albit, egyrin, riebekit, kwarc.
Występowanie:
w świecie: Grenlandia- Ilímaussaq intrusion; Kangerdlugssuaq Fjord; Narssârssuk; Ivigtut cryolite deposit;
Norwegia- Langesundsfjord; Kanada- Buchans, Newfoundland i Mont Saint-Hilaire, Quebec; USA- St. Peters
Dome koło Pikes Peak, El Pasco Co., Colorado; Hurricane Mt., Intervale, Carroll Co., New Hampshire; Magnet
Cove, Hot Spring Co., Arkansas; Burnsville, Yancey Co., North Carolina; Rosja- masyw Łowoziero,
półwysepKolski; Macedonia- Bitola; Zambia- Mbolwe Hill, Mkushi River area, Central Province; Malawi- Mt.
Malosa, Zomba district; Australia- Mittagong, New South Wales.
Glaukofan Na
2
[(Mg,Fe
2+
)
3
Al
2
]Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupowe, skupienia- włókniste,
ziarniste, masywne;
34
Twardość- 6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, oddzielno
ść wg {010}, {001},
przełam- nierówny, muszlowy;
Barwa- szara, lawendowo-niebieska, połysk- szklisty, perłowy;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º,
Geneza- w łupkach krystalicznych, eklogitach, minerały współwystępujące- chloryt, epidot,
pumpellyit, omfacyt, jadeit, aktynolit, kummingtonit, aragonit.
Występowanie:
w świecie: Grecja- Syra Island, Cyclades Islands; USA- liczne stanowiska w California Coast Range takie
jak Tiburon Peninsula i Vonsen Ranch, Marin Co., Glaucophane Ridge, Panochle Valley, San Benito Co., koło
Valley Ford, Sonoma Co. oraz Kodiak Islands, Alaska; Włochy- St. Marcel, Val d’Aosta i Piollore (Biella),
Piedmont; Walia- Anglesey; Japonia- Ubuzan, Aichi Prefecture; Otakiyama, Tokushima Prefecture;
w Polsce: w łupkach ziele
ńcowych Gór Kaczawskich, w zmetamorfizowanych diabazach
Rochowic Nowych koło Jaworna; łupkach chlorytowych osłony granitów Karkanoszy.
Riebekit Na
2
[(Fe
2+
,Mg)
3
Fe
3+
]Si
8
O
22
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- jednosko
śny, pokrój kryształów- słupkowy, skupienia- włókniste,
ziemiste, masywne;
Twardość- 6 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {110}, oddzielno
ść wg {010}, {001},
przełam- nierówny, muszlowy;
Barwa- czarna, granatowa, połysk- szklisty, jedwabisty;
Inne cechy rozpoznawcze- k
ąt łupliwości 124º, „krokidolit”
Geneza- w granitach alkalicznych i sjenitach, rzadziej w lawach felzytowych i pegmatytach,
w niektórych łupkach, minerały współwystępujące- egiryn, nefelin, albit, arfedsonit (skały
magmowe); tremolit, ferroaktynolit (metamorficzny); magnetyt, hematyt, stilpnomelan,
ankeryt, syderyt, kalcyt, chalcedon, kwarc (w formacjach Fe).
Występowanie:
w świecie: Ocean Indyjski- Socotra Island; RPA- Koegas, Cape Province; Pietersburg, Transvaal; Kenia-
wyj
ątkowe kryształy, Sultan Hamud; USA- Quincy, Norfolk Co., Massachusetts; St. Peters Dome koło Pikes
Peak, El Pasco Co., Colorado; Washington Pass, Okanogan Co., Washington; Kanada- Red Wine complex,
Labrador, Newfoundland; Mont Saint-Hilaire, Quebec; Boliwia- Chapare, Cochabamba; Australia- Wittenoom;
Hamersley Ranges;
w Polsce: w bezkwarcowych keratofirach okolic Bolkowa, w trachybazaltach Gór
Suchych, Dolny
Śląsk.
KLASA 3. KRZEMIANY I GLINOKRZEMIANY PRZEJŚCIOWE
DO KRZEMIANÓW I GLINOKRZEMIANÓW WARSTWOWYCH
Prehnit Ca
2
Al
2
Si
3
O
10
(OH)
2
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- rombowy, pokrój kryształów- tabliczkowy, lub słupkowy do
schodkowo-piramidalnego,
skupienia-
wachlarzykowe,
nerkowate,
sferolityczne,
stalaktytowe, ziarniste, zbite;
Twardość- 6-6.5 (kruchy), łupliwość- dobra wg {001}, niewyra
źna wg {110}, przełam-
nierówny;
Barwa- od jasno- do ciemno-zielonej, biała,
żółta, szara, różowa, połysk- szklisty, słaby
perłowy na powierzchniach łupliwo
ści;
Geneza- jako wtórny lub hydrotermalny minerał w
żyłach i pustkach wulkanicznych skał
zasadowych, rzadko w granito-gnejsach lub sjenitach, typowy produkt nisko-ci
śnieniowego
metamorfizmu, minerały współwystępujące- zeolity, datolit, pektolit, kalcyt, epidot.
Występowanie:
35
w świecie: RPA- Cape of Good Hope, Cape Province; Namibia- Copper Valley, Brandberg Mt.; Francja-
La Combe-de-la-Selle koło Bourg d’Oisans, Isère; Austria- Habachtal, Salzburg; Ankogel; Niemcy- Radauthal
koło Harzburg, Harz Mt.; Włochy- Campitello, Val di Fassa, Trentino-Alto Adige; Szwajcaria- Comperio,
Graubünden; St. Gotthard, Ticino; USA- Paterson, Passaic Co.; Bergen Hill, Hudson Co., New Jersey; Fairfax
quarry, Centreville, Fairfax Co., Virginia; Roncari quarry, East Granby, Hartford Co., Connecticut; Hampden
quarry, West Springfield, Hampden Co., Massachusetts; Kanada- Jeffrey mine, Asbestos, Quebec; Indie-
Khandivali quarry, Bombay, Maharashtra; Namibia- Copper Valley, Brandberg Mt.; Australia- Coonabarabran,
Warrumbungle Ranges; Emu quarry, Prospect Hill koło Sydney, New South Wales; Antarktyka- Rennick
Glacier, North Victoria Land;
w Polsce: w druzach pegmatytowych Michałowic i granitach dolno
śląskich (Grabina,
G
ębczyce); w Glinicy koło Jordanowa, w łomie nefrytu koło Jordanowa. Znany ze szczelin
przecinaj
ących amfibolity, łupki amfibolowe oraz ze zmienionych eklogitów Gór
Śnieżnickich oraz Gór Sowich; ze szczelin przecinających dioryty w Barcinku i Rybnicy koło
Jeleniej Góry; wyst
ępuje w cieszynitach oraz granitach tatrzańskich.
Astrofyllit (K,Na)
3
(Fe
2+
,Mn)
7
Ti
2
Si
8
O
24
(O,OH)
7
Podstawowe cechy rozpoznawcze:
Układ krystalograficzny- trójsko
śny, pokrój kryształów- tabliczkowy, spłaszczony (łuskowy),
igiełkowy, skupienia- promieniste, gwia
ździste;
Twardość- 3 (kruchy), łupliwość- doskonała wg {001}, niewyra
źna wg {100}, przełam-
Barwa- od br
ązowej do złoto-żółtej, brunatnoczerwona, rysa- złoto-brązowa, połysk-
półmetaliczny, perłowy, tłusty,
Inne cechy rozpoznawcze- gi
ętki,
Geneza- w nefelinowych sjenitach, granitach alkalicznych i ich pegmatytach, rzadziej w
fenitach i innych skałach metasomatycznych, gnejsach i paragnejsach, minerały
współwystępujące- albit, egyrin, arfedsonit, nefelin, natrolit, cyrkon, biotyt, eudialit.
Występowanie:
w świecie: Norwegia- Låven Island i koło Brevik, Langesundsfjord; Grenlandia- Narssârssuk, Ilímaussaq
intrusion; Hiszpania- La Guia i Monte Galiñeiro, Vigo, Pontevedra Province; USA- St. Peters Dome koło Pikes
Peak, El Pasco Co., Colorado; Biddeford, York Co., Maine; Kanada- Mont Saint-Hilaire, Quebec; Red Wine
complex, Labrador, Newfoundland; Gwinea- Rouma Isle, Los Islands; RPA- Pilansberg, Transvaal; Mongolia-
Khan-Bogdinskii granitic massif, Gobi; Rosja- Mts. Yukspor i Eveslogchorr, masyw Chibiny; masyw
Łowoziero, półwysep Kolski.
Opracowała: dr Irina Galuskina
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
krzemiany1 id 251797 Nieznany
Krzemiany3 id 251801 Nieznany
mineralka krzemiany 1 id 302241 Nieznany
krzemiany1 id 251797 Nieznany
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
katechezy MB id 233498 Nieznany
metro sciaga id 296943 Nieznany
perf id 354744 Nieznany
interbase id 92028 Nieznany
Mbaku id 289860 Nieznany
Probiotyki antybiotyki id 66316 Nieznany
miedziowanie cz 2 id 113259 Nieznany
LTC1729 id 273494 Nieznany
D11B7AOver0400 id 130434 Nieznany
analiza ryzyka bio id 61320 Nieznany
pedagogika ogolna id 353595 Nieznany
więcej podobnych podstron