PRACA ORYGINALNA

ISSN 1643–0956

192

www.psychiatria.med.pl

Adres do korespondencji: dr med. Izabela Łucka
Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych
i Wieku Podeszłego AMG
ul. Srebrniki 1, 80–282 Gdańsk
tel.: [phone]; faks: (058) 344 60 85

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007; 7 (4): 192–197
Copyright © 2007 Via Medica

Izabela Łucka

Klinika Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego Akademii Medycznej w Gdańsku

Zespoły psychopatologiczne
współwystępujące z jadłowstrętem
psychicznym u młodzieży

Psychiatric comorbidity in adolescents suffering from anorexia nervosa

STRESZCZENIE

WSTĘP. Podstawowym celem niniejszej pracy jest
jakościowa i ilościowa analiza występowania dodat-
kowych zespołów psychopatologicznych (zwłaszcza
zaburzeń depresyjnych i lękowych), towarzyszących
jadłowstrętowi psychicznemu u młodzieży, wraz
z uwzględnieniem wpływu uwarunkowań osobni-
czych i środowiskowych na ich powstawanie.
MATERIAŁ I METODY. Badaniami objęto 30 pacjen-
tów, w tym 29 dziewcząt i 1 chłopca, w wieku 16–
–22 lat (średnia wieku 18,2 roku) cierpiących na ja-
dłowstręt psychiczny. Pacjentów hospitalizowano
w Klinice Psychiatrii Rozwojowej, Zaburzeń Psycho-
tycznych i Wieku Podeszłego AMG. Stosowano pół-
ustrukturalizowany wywiad kliniczny (uzyskany od pa-
cjenta i jego opiekunów), przeprowadzano badanie
przedmiotowe z obliczeniem wskaźnika masy ciała Qu-
eteleta (BMI), badanie stanu psychicznego z zastoso-
waniem Skali Depresji Hamiltona oraz Skali Obsesji-
-Kompulsji Yale-Brown, badanie psychologiczne z oceną
funkcjonowania intelektualnego oraz kształtujących się
cech osobowości, a także badanie uwarunkowań ro-
dzinnych (Test Stosunków Rodzinnych). Uzyskane dane
opracowano za pomocą metod statystycznych.
WYNIKI. U osób cierpiących na jadłowstręt psychicz-
ny stwierdzono istotnie częste współwystępowanie
zespołów depresyjnych (70% badanych), zaburzeń
lękowych (63,3%) oraz zaburzeń obsesyjno-kompul-
syjnych (16,7%). Cechy nieprawidłowo kształtującej

się osobowości zaobserwowano u 93,3% osób, w tym
u 56,7% stwierdzono atrybuty charakterystyczne dla
osobowości wiązki C, 33,3% — wiązki B, a 3,3% ba-
danych — wiązki A.
WNIOSKI. W badanej grupie młodzieży cierpiącej na
jadłowstręt psychiczny statystycznie istotnie często
współwystępowały dodatkowe zespoły psychopa-
tologiczne, wpływające zarówno na obraz klinicz-
ny, jak i na rokowanie w zasadniczym zespole cho-
robowym. W procesie profilaktyki, diagnostyki oraz
leczenia osób z zaburzeniami odżywiania należy ko-
niecznie uwzględnić kontekst osobniczy, rodzinny
i środowiskowy.

słowa kluczowe: jadłowstręt psychiczny,
inne zaburzenia psychiczne, młodzież

ABSTRACT

BACKGROUND. The basic aim of the study was the
estimation of comorbidity of psychiatric disorders
(especially anxiety disorders and depressive disor-
ders) in adolescents suffering from anorexia nervo-
sa. Next aim was the assessment of the influence of
the individual and enviromental factors on the co-
morbid psychopatologies development
MATERIAL AND METHODS. The study group consist-
ed of 30 patients (the age ranging from 16 to 22,
the average age — 18.2 years), 29 girls and 1 boy
treated for the episode of anorexia nervosa. All pa-
tients were hospitalized in Psychiatry Clinic at the
Medical University of Gdańsk. The following meth-
ods were applied: general medical examination with
Body Mass Index assessment, semistructured inter-
view from patients as well as their parents, clinical
observation, psychiatric and psychological examina-
tion with use of The Hamilton Depression Rating
Scale, The Yale-Brown Obsessive-Compulsive Scale

Izabela Łucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego

www.psychiatria.med.pl

193

and Family Relations Test. All obtained data were
statistically analyzed.
RESULTS. The comorbidity of anxiety disorders, OCD,
depression syndromes and anorexia nervosa in the
study group was significantly frequent observed. In
the study group depression syndromes appeared in
the 70% cases. The anxiety disorders was observed
in 63.3% of patients. The comorbidity of OCD and
anorexia nervosa appeared in 16.7% cases. After
conducted investigation and observation, personal-
ity disorders were observed in 93.3% of adolescents
(in 56.7% — from the cluster C, in 33.3% cases
— the cluster B and 3.3% — the cluster A).
CONCLUSIONS. In the examined group of teenagers
suffering from anorexia nervosa additional psycho-
pathological syndromes, having impact both on clin-
ical image and the basic disease syndrome progno-
sis, coexisted on the statistically significant level. In
the prophylaxis and diagnosis process as well as
during the treatment of the persons suffering from
eating disorders, it is crucial to consider individual,
family and environmental context.

key words: anorexia nervosa, psychiatric
comorbidity, adolescents

Wstęp

Według doniesień dotyczących pacjentów

z jadłowstrętem psychicznym można stwierdzić, że
stosunkowo rzadko jest możliwe u nich postawienie
wyłącznie diagnozy zaburzeń odżywiania. Najczęściej
obserwuje się współwystępowanie zaburzeń depre-
syjnych, lękowych, obsesyjno-kompulsyjnych oraz
cechy nieprawidłowo ukształtowanej osobowości.

Występowanie depresji lub dystymii obok za-

burzeń odżywiania rozpoznaje się najczęściej i sza-
cuje na około 50–70% przypadków. Zaburzenia de-
presyjne u dzieci i młodzieży rozpoznaje się na pod-
stawie tych samych kryteriów diagnostycznych co
u dorosłych, zaznaczając jedynie pewne odrębności
związane z aktualną fazą rozwojową. Na przykład
u dzieci w wieku szkolnym podkreśla się znaczenie
(oprócz predyspozycji biologicznych) poczucia bez-
radności lub braku kompetencji, a u młodzieży
— braku planów na przyszłość oraz uczucia znuże-
nia. Nastrój depresyjny u dzieci i młodzieży często
objawia się znaczną drażliwością [1–4].

Niektórzy badacze uznawali jadłowstręt psy-

chiczny za pewną odmianę zaburzeń obsesyjno-kom-
pulsyjnych [5–7]. Według Coopera, za [8], i Rabe-
-Jabłońskiej [5, 6] wiele obserwacji wskazuje na taką
możliwość, przynajmniej w niektórych przypadkach.
Pogląd ten wynika z podobieństw fenotypowych obu

tych zaburzeń. Pacjenci z jadłowstrętem psychicz-
nym są nadmiernie skupieni na całodziennym my-
śleniu, liczeniu kalorii oraz rozmaitych zabiegach
dotyczących ich diety, wyglądu i masy ciała. Oso-
by z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi są za-
absorbowane swoimi obsesjami, wątpliwościami
i tak samo skupiają się na natrętnych czynnościach
uniemożliwiających im prawidłowe funkcjonowa-
nie [5–7].

W badaniach przeprowadzonych wśród osób

cierpiących z powodu obsesji-kompulsji wykazano, że
u około 6–12% z nich występują objawy upoważ-
niające do postawienia diagnozy zaburzeń odżywia-
nia. Wyniki odwrotnych analiz, ukierunkowanych na
stwierdzenie zespołu natręctw u pacjentów z zabu-
rzeniami odżywiania, były niejednoznaczne. Niektóre
nie potwierdziły istotnej statystycznie różnicy między
częstością zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wśród
osób z zaburzeniami odżywiania, inne dokumento-
wały ich obecność u 7–30% badanych [1, 5–7].

W obecnie obowiązującej Międzynarodowej

Klasyfikacji Chorób ICD 10 (International Classifica-
tion of Diseases, tenth revision) stwierdza się, że wy-
stępujące w zaburzeniach odżywiania obsesje i kom-
pulsje w jakikolwiek sposób związane z odżywianiem
się nie pozwalają na postawienie odrębnej diagnozy.
Do objawów choroby zasadniczej należy nadmierna
koncentracja na zagadnieniach dotyczących odżywia-
nia. Aby było możliwe rozpoznanie zespołu natręctw
towarzyszącego jadłowstrętowi psychicznemu, musi on
być związany z treściami innymi niż odżywianie się.

Częstość zaburzeń lękowych w ogólnej popu-

lacji ocenia się na około 15%, przy czym zdecydo-
wanie częściej chorują dzieci; jest to najczęstsza for-
ma zaburzeń psychicznych wieku rozwojowego.
U młodzieży zaburzenia lękowe są pod względem
występowania na 2.–4. miejscu spośród innych zespo-
łów psychopatologicznych [9, 10]. Istotną cechą za-
burzeń lękowych pojawiających się w wieku rozwo-
jowym jest ich przebieg, który może mieć charakter
przewlekły albo nawrotowy. Ryzyko ponownego
wystąpienia zaburzeń lękowych w okresie dojrzało-
ści jest tym większe, im więcej rodzajów zaburzeń
lękowych stwierdzano u danej osoby. Spośród czyn-
ników predysponujących do rozwoju zaburzeń lęko-
wych najczęściej wymienia się traumatyczne przeży-
cia oraz wielokrotnie wyższe ryzyko wystąpienia tych
zaburzeń u dzieci, których rodzice chorują na zabu-
rzenia lękowe oraz zaburzenia lękowe i depresyjne.
W wielu analizach podkreśla się szczególnie częste
w tym wieku współwystępowanie zaburzeń lękowych
z innymi zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza ze-
społami depresyjnymi. Wyniki badań poświęconych

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 4

194

www.psychiatria.med.pl

problematyce jadłowstrętu psychicznego wykazują,
że do najczęściej współwystępujących zespołów psy-
chopatologicznych należą właśnie zaburzenia lęko-
we. Steinhausen [11] w swojej metaanalizie donie-
sień z lat 1953–1996, poświęconej dzieciom i mło-
dzieży chorym na jadłowstręt, stwierdził występowa-
nie zaburzeń lękowych u 26% z nich [11].

Zaburzeniami osobowości nazywa się utrwa-

lone, rozwijające się od wczesnego wieku (z począt-
kiem w okresie późnego dzieciństwa lub w wieku
młodzieńczym), dezadaptacyjne wzorce wewnętrz-
nego przeżywania oraz zachowania społecznego
— prowadzące do indywidualnego cierpienia lub
konfliktów interpersonalnych albo do obu tych na-
stępstw. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne
(APS, American Psychiatric Society) w klasyfikacji DSM–IV
(Diagnostic and Statistic Manual of Mental Diseases,
fourth edition) podzieliło zaburzenia osobowości na
trzy podgrupy, tak zwane wiązki. Scharakteryzowa-
no je następująco: wiązka A — zaburzenia osobo-
wości charakteryzujące się znacznymi trudnościami
w zakresie ekspresji i komunikacji, sprawiająca wra-
żenie niezwykłej lub ekscentrycznej, obejmująca oso-
bowość paranoiczną, schizoidalną i schizotypową;
wiązka B — zaburzenia osobowości charakteryzują-
ce się znacznym nieuporządkowaniem emocji, które
wyraża się zachowaniami o cechach dramatycznych,
zmiennych lub chaotycznych, obejmująca osobowość
dyssocjalną, impulsywną, pograniczną, histrioniczną
i narcystyczną; wiązka C — zaburzenia osobowości
wyróżniające się znaczną lękliwością i bojaźliwością,
silnie upośledzającą skuteczność i kompetencje spo-
łeczne. Zaliczono tutaj osobowość lękliwą/unikającą,
zależną, anankastyczną (obsesyjno-kompulsyjną).
Wymienione powyżej typy osobowości z pewnością
są przydatne w całościowym opisie dorosłego czło-
wieka, oddają w zadowalającym stopniu ogólny spo-
sób jego zachowania i funkcjonowania. Jednak
w przypadku dzieci i młodzieży zwykle okazują się
niewystarczające, nie zawierają bowiem zmian wpi-
sanych bezpośrednio w dynamikę okresu rozwojo-
wego. W odniesieniu do tak młodych osób mówi się
raczej o kształtujących się cechach osobowości niż
o jej ściśle określonych i zdefiniowanych typach. We-
dług przeglądu piśmiennictwa zajmującego się pro-
blematyką jadłowstrętu psychicznego i towarzyszą-
cych tej chorobie zaburzeń osobowości częstość ich
współwystępowania zawiera się w przedziale 17–
–80% badanych [12].

Mimo że badacze podkreślają niewątpliwie

negatywny wpływ, jaki wymienione zaburzenia wywie-
rają na przebieg jadłowstrętu psychicznego, rokowa-
nie oraz jakość życia pacjentów, rola holistycznego

podejścia zarówno do diagnostyki, jak i leczenia
pacjentów nie jest w pełni doceniana.

Materiał i metody

Badaniami objęto 30 pacjentów, w tym 29 dziew-

cząt i 1 chłopca, w wieku 16–22 lat (średnia wieku
18,2 roku) cierpiących na jadłowstręt psychiczny, ho-
spitalizowanych w Klinice Psychiatrii Rozwojowej, Za-
burzeń Psychotycznych i Wieku Podeszłego AMG.

Rozpoznanie choroby zasadniczej oraz współ-

występujących zespołów psychopatologicznych usta-
lano na podstawie kryteriów diagnostycznych zawar-
tych w ICD-10. Dodatkowo, zgodnie z zaleceniami
APS, w klasyfikacji DSM–IV wyodrębniano postać re-
strykcyjną i bulimiczną jadłowstrętu psychicznego.
W przypadku stwierdzenia kształtujących się, niepra-
widłowych cech osobowości stosowano kryteria dia-
gnostyczne APS, klasyfikacji DSM–IV, grupujące ce-
chy osobowości nieprawidłowych w szersze skupiska
— wiązki; takie podejście uznano za bardziej właści-
we dla badań osób w wieku rozwojowym.

Badanie przeprowadzono, stosując następują-

ce metody: półustrukturalizowany wywiad kliniczny
uzyskany od pacjenta i jego opiekuna, badanie stanu
somatycznego wraz z pomiarem wzrostu i masy ciała
oraz obliczeniem wskaźnika masy ciała Queteleta (BMI,
body mass index), według wzoru: BMI = masa ciała
[kg/m

2

], połączona z analizą podstawowych badań

laboratoryjnych, badanie elektrokardiograficzne,
badanie elektroencefalograficzne, badanie stanu
psychicznego z zastosowaniem Skali Depresji Hamil-
tona oraz Skali Obsesji-Kompulsji Yale-Brown. Prze-
prowadzono badanie psychologiczne (wykonywane
przez psychologa klinicznego), obejmujące: ocenę
funkcjonowania intelektualnego za pomocą Skali
Inteligencji Wechslera, ocenę kształtujących się cech
osobowości na podstawie obserwacji klinicznej po-
łączonej z analizą Testu MMPI (Minnesota Multipha-
sic Personality Inventary), wzbogacaną (zależnie od
uznania psychologa) Testem Apercepcji Tematycznej,
Testem Dom–Drzewo–Człowiek, oraz badania uwarun-
kowań rodzinnych za pomocą Testu Stosunków Rodzin-
nych. W przypadku podejrzenia organicznego uszko-
dzenia mózgu wykonywano dodatkowo testy weryfi-
kujące te wątpliwości; o ich zastosowaniu decydował
psycholog przeprowadzający badanie. Uzyskane dane
opracowano za pomocą metod statystycznych.

Wyniki

W badanej grupie 15 osób (50%) chorowało

na restrykcyjną postać jadłowstrętu psychicznego,

Izabela Łucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego

www.psychiatria.med.pl

195

12 (40%) — na odmianę bulimiczną, a u 3 (10%)
rozpoznano jadłowstręt atypowy. Podczas badania
wartość minimalna BMI wynosiła 9,7, a maksymal-
na — 20,2 (średnia 14,6). U 27 osób (90%) była niż-
sza od 17,5. Przed wystąpieniem objawów choroby
BMI wynosił 15,2–27,1 (średnio 21,2), przy czym
u 23 osób mieścił się w granicach wartości prawi-
dłowych, to znaczy w przedziale 18,5–24,9. Niedo-
wagę (BMI < 18,5) stwierdzono u 4 osób, a nadwa-
ga (BMI > 24,9) występowała u 3 pacjentów.

Regresję cech pokwitania obserwowano u 25 pa-

cjentek (83,3%), 4 osoby miesiączkowały nieregular-
nie. Wśród dodatkowych obciążeń somatycznych
przeważały zaburzenia rytmu pracy serca, zazwyczaj
w postaci bradykardii. Zapis elektroencefalograficz-
ny był prawidłowy u 25 osób (83,3%), a u 5 (16,7%)
stwierdzano odchylenia od normy.

W okresie poprzedzającym wystąpienie jadło-

wstrętu psychicznego najczęściej stwierdzano desta-
bilizację sytuacji domowej (konflikt, zagrażający roz-
wód; u 46,7% badanych) lub śmierć bliskiej osoby
(20% przypadków).

Współwystępowanie zaburzeń depresyjnych

podczas badania stwierdzano statystycznie istotnie czę-
sto u 70% pacjentów, przy czym u 2 osób była to de-
presja ciężka, u 10 — umiarkowana, a u 9 — łagodna.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne występowa-

ły u 16,7% osób (statystycznie istotnie często), w tym
w 3 przypadkach miały charakter umiarkowany,
w 2 — łagodny. Dotyczyły one obsesyjnego porząd-
kowania, gromadzenia przedmiotów, mycia się
i przebierania.

Według danych uzyskanych z wywiadu 63,3%

pacjentów (statystycznie istotnie często) cierpiało
z powodu zaburzeń lękowych, w tym 17 osób przeja-
wiało objawy lęku separacyjnego, 10 prezentowało
lęk społeczny, 4 doznawały mieszanych zaburzeń lę-
kowo-depresyjnych, 2 — zaburzeń somatyzacyjnych,
2 — lęków o charakterze fobii. U 1 osoby występo-
wało moczenie nocne pierwotne, także u 1 rozpo-
znano zaburzenia dysocjacyjne.

Statystycznie istotnie często stwierdzano zacho-

wania autoagresywne: 9 pacjentek dokonywało sa-
mookaleczeń, u 1 odnotowano trichotillomanię,
4 osoby usiłowały popełnić samobójstwo. Trzy oso-
by nadużywały alkoholu, a 2 eksperymentowały
z narkotykami. Nadużycia seksualne stwierdzano sta-
tystycznie istotnie często — u 16,7% badanych.

Na podstawie przeprowadzonych badań i ob-

serwacji, według klasyfikacji DSM-IV, cechy niepra-
widłowo kształtującej się osobowości stwierdzono
statystycznie istotnie często — u 28 pacjentów. U 56,7%
badanych były to cechy osobowości z wiązki C,

u 33,3% — z wiązki B, u 3,3% — cechy osobowości
z wiązki A. Tylko u 2 osób osobowość kształtowała
się prawidłowo.

Funkcjonowanie intelektualne badanych w 30%

mieściło się powyżej przeciętnej dla wieku, w 50%
przypadków było przeciętne, w 10% — osiągało
wyniki poniżej przeciętnej, a w 10% plasowało się
w granicach inteligencji wysokiej. Rozwój poszcze-
gólnych funkcji poznawczych był u 13 osób harmo-
nijny (43,3%), a u 17 (56,7) — nieharmonijny. Osiem
osób z grupy badanej funkcjonowało znacznie po-
wyżej swoich potencjalnych możliwości, 9 pacjentów
nie wykorzystywało ich w pełni. Cechy uszkodzenia
ośrodkowego układu nerwowego stwierdzano u 6 ba-
danych osób (statystycznie znamienne).

Zaburzenia depresyjne w rodzinie występowa-

ły statystycznie istotnie często — w 50% przypad-
ków (30% matek, 6,7% ojców i 13,3% krewnych dru-
giego stopnia).

Nieprawidłowe postawy dotyczące odżywiania

odnotowano u 16 rodzin (53,3%). W przypadku
matek była to najczęściej nadwaga połączona z nie-
skutecznymi próbami odchudzania się (13 osób) lub
niedowaga wraz ze stosowaniem ograniczeń żywie-
niowych (5 osób); w przypadku ojców była to za-
zwyczaj nadwaga (7 osób) lub niedowaga (3 osoby)
z towarzyszącymi dodatkowo dolegliwościami ze
strony układu pokarmowego w postaci bólów żołąd-
ka czy dyspepsji. W rodzinach wielopokoleniowych
najczęściej obserwowano nadmierną koncentrację na
sprawach żywienia połączoną z nadwagą, zwłasz-
cza wśród babć ze strony matek.

W badanej grupie statystycznie znamienne jest

występowanie zaburzeń odżywiania w rodzinie oraz
wśród matek. Dolegliwości o charakterze jadło-
wstrętu psychicznego (aktualnie lub w przeszłości)
zgłaszało: 5 matek, 3 ojców, 1 siostra, 5 kuzynek,
1 ciotka.

Badani najczęściej pochodzili z rodzin pełnych

(86,7%). Czworo badanych było wychowywanych
przez samotną matkę (13,3%). Wszystkie pacjentki
miały rodzeństwo, najczęściej były urodzone jako
drugie z kolei (50%). Wśród rodzeństwa przeważali
chłopcy (26:16). Relacje między badaną i najważ-
niejszą dla niej osobą z rodzeństwa najczęściej wią-
zały się z rywalizacją (50%). Spośród rodzin pacjen-
tów do grupy rodzin określanej przez Minuchina jako
psychosomatyczne zaliczono 60% rodzin.

Rodzice najczęściej oczekiwali od pacjentek

osiągania sukcesów w dziedzinie edukacji (96,7%).

W badanej grupie było 13 (43,3%) rodzin ob-

ciążonych problemem alkoholowym, w tym w 10 przy-
padkach dotyczył on rodziców badanej (osobą uza-

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, tom 7, nr 4

196

www.psychiatria.med.pl

leżnioną w 6 przypadkach była matka, w 7 — oj-
ciec), a w 8 obejmował rodziny generacyjne. Prze-
moc psychiczną i fizyczną stosowano w 20% rodzin.
Najczęściej osobą agresywną był ojciec.

Atmosfera domowa w ocenie osób udzielają-

cych wywiadu była w 36,7% niekorzystna, w 60%
— zmienna, a w 3,3% przypadków — korzystna.
Stwierdzano statystycznie istotny wpływ rodzin ge-
neracyjnych ze strony matki na życie rodzin nuklear-
nych (w tym — zwłaszcza babci ze strony matki).

Sytuację socjalno-bytową określano jako dobrą

w 30% rodzin, w 53,3% — jako średnią, w 16,7%
— oceniono jako złą.

Wyniki badań nad rozpowszechnieniem depre-

sji, przeprowadzonych przez Bombę i Jaklewicza [13],
wskazują na częste występowanie tej choroby w nie-
leczonej populacji dzieci i młodzieży. Subkliniczną
depresję najczęściej (38,2% populacji) stwierdzano
u preadolescentów, to znaczy dzieci między 10.
a 14. rokiem życia; wśród młodzieży do lat 17 zabu-
rzenie to rozpoznawano u 27,4% populacji [4, 13].
Zarówno duża częstość depresji (dokumentowana
omówionym wcześniej badaniem dotyczącym uzna-
wanych za zdrowe starszych dzieci szkolnych i mło-
dzieży), jak i obserwacje poczynione przez wielu ba-
daczy uzasadniają, w przypadku występowania okreś-
lonych objawów, rozpoznawanie zespołów depre-
syjnych także w przebiegu innych schorzeń, w tym
jadłowstrętu psychicznego. W piśmiennictwie doty-
czącym współwystępowania zaburzeń odżywiania
i depresji częstość istnienia zespołów depresyjnych
określa się zazwyczaj na 50–70%. W doniesieniach
opisujących osoby w wieku rozwojowym, chorujące
na jadłowstręt psychiczny, depresję rozpoznawano
zazwyczaj u 6–56% pacjentów [1–3]. W badanej gru-
pie odsetek rozpoznanych zaburzeń depresyjnych jest
zdecydowanie wyższy, co być może wiąże się ze zgła-
szanymi w wywiadzie czynnikami reaktywnymi oraz
rodzinnym obciążeniem depresją [14]. Zdarzenia ta-
kie mogą potęgować (wiążące się także z młodym
wiekiem) poczucie bezradności, nieefektywności,
braku wpływu i kontroli nastolatka.

Wśród młodych osób z jadłowstrętem psychicz-

nym rozpoznano wysoki odsetek dodatkowych za-
burzeń lękowych, co być może wiąże się z ich sytu-
acją domową. W rodzinach charakteryzujących się
nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi oraz
w tak zwanych rodzinach psychosomatycznych dzieci
statystycznie znamiennie częściej przejawiają zabu-
rzenia lękowe. W rodzinach psychosomatycznych
zwłaszcza matki (i/lub babcie) z powodu lękowego
odbierania świata zewnętrznego są nadopiekuńcze
w stosunku do swoich dzieci, mają trudności w ada-

ptacji do jakichkolwiek zmian, nawet tych, które
wynikają z naturalnego cyklu życia rodziny. Poprzez
często symbiotyczne związki z dziećmi utrudniają
proces separacji i indywiduacji, powodując ich wy-
izolowanie z grupy rówieśniczej. Jednocześnie mat-
ki niepewne swoich kompetencji często nadmiernie
koncentrują się na „zewnętrznych” przejawach tro-
ski macierzyńskiej, to znaczy na dbaniu o sprawy
żywienia i zdrowia dzieci, pomijając inne sfery, istotne
dla prawidłowego ich rozwoju [15].

Tezę traktującą jadłowstręt psychiczny jako

objaw zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego można
byłoby rozważać u 1 osoby z zespołem natręctw,
który pojawił się wcześniej niż zaburzenia odżywia-
nia. Jednak pozostawały one w remisji, a nasiliły się
ponownie w efekcie wyniszczenia organizmu. Naj-
częściej obserwowanymi w badanej grupie kompul-
sjami były natrętne czynności, charakterystyczne dla
osób w wieku rozwojowym, to znaczy: porządko-
wanie, mycie się i liczenie.

Zaskakująco wysoki (> 90%) okazał się odse-

tek pacjentów z nieprawidłowymi cechami osobo-
wości. W piśmiennictwie najczęściej podaje się war-
tości w zakresie 42–75% [1–3, 12]. Możliwe, że wy-
nika to z ostrej fazy choroby, wikłanej dodatkowo
innymi zespołami psychopatologicznymi oraz liczny-
mi czynnikami reaktywnymi — zarówno osobniczy-
mi, jak i rodzinnymi badanych nastolatków.

Potwierdziły się spostrzeżenia dotyczące panu-

jących w rodzinach (wśród matek) nieprawidłowych
postaw w stosunku do odżywiania się. Zgodnie
z doniesieniami badaczy obserwowano istotnie częst-
sze występowanie jadłowstrętu psychicznego u krew-
nych chorych adolescentów [16].

W rodzinach pacjentów z jadłowstrętem psy-

chicznym często stwierdzano problem patologii spo-
łecznych, przemocy i uzależnienia od alkoholu. Wy-
soki odsetek tego zjawiska jest, być może, związany
z dużą częstością alkoholizmu w polskim społeczeń-
stwie.

Przytoczone obserwacje pozwalają stwierdzić,

że u każdego pacjenta zarówno przyczyny, jak i ob-
raz kliniczny jadłowstrętu psychicznego, mimo po-
zorów jednolitości, mają złożony charakter. Na jego
różnorodność wpływają dodatkowo współistniejące
zespoły psychopatologiczne o zróżnicowanym nasi-
leniu. Uwarunkowania osobnicze i szeroko rozumia-
ne wpływy środowiskowe tworzą swoistą mozaikę
— specyficzną i niepowtarzalną dla każdej osoby.
Proces diagnozowania i leczenia powinien uwzględ-
niać te indywidualne odmienności. Należałoby zwró-
cić szczególną uwagę na ścisłą współpracę zarówno
z pacjentem, jak i jego rodziną, gdyż zwłaszcza u osób

Izabela Łucka, Zespoły psychopatologiczne w przypadku jadłowstrętu psychicznego

www.psychiatria.med.pl

197

w wieku rozwojowym bez holistycznego spojrzenia
i podejścia nie będzie możliwy sukces terapeutyczny.

Wnioski

Jadłowstrętowi psychicznemu statystycznie

istotnie często towarzyszą inne zespoły psychopato-
logiczne. Najczęściej obserwowano zaburzenia depre-
syjne, lękowe, cechy nieprawidłowo kształtującej się
osobowości oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

W badanej grupie stwierdzano statystycznie

istotnie często nadużycia seksualne. Zachowania
autoagresywne również odnotowano statystycznie
istotnie często: 9 pacjentek dokonywało samookale-
czeń, u 1 zaobserwowano trichotillomanię, a 4 osoby
usiłowały popełnić samobójstwo.

Spośród badanych 3 osoby nadużywały alko-

holu, a 2 eksperymentowały z narkotykami.

Cechy uszkodzenia ośrodkowego układu ner-

wowego stwierdzono istotnie statystycznie często.

Wśród członków rodzin pacjentów istotnie sta-

tystycznie często występowały zaburzenia depresyj-
ne, zaburzenia odżywiania o charakterze jadłowstrę-
tu psychicznego, nieprawidłowe postawy dotyczące
odżywiania, a także problemy związane z uzależnie-
niem od alkoholu i stosowaniem przemocy.

Podsumowując, należy stwierdzić, że kwestia

współwystępowania z jadłowstrętem psychicznym
innych zespołów psychopatologicznych jest istotnym
problemem wpływającym zarówno na obraz klinicz-
ny, leczenie, jak i na rokowanie w zasadniczym ze-
spole chorobowym. Zaburzenia psychiczne towarzy-
szące zaburzeniom odżywiania ujawniają i pogłębiają
istniejące u chorych deficyty dotyczące ich relacji
z rodzinami i/lub rówieśnikami, a także konstruktyw-
nego radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Zabu-
rzenia te wskazują też na niedostateczne umiejęt-
ności społeczne tych osób. W procesie profilaktyki,
diagnostyki oraz leczenia osób z zaburzeniami odży-
wiania należy koniecznie uwzględnić kontekst osob-
niczy, rodzinny i środowiskowy.

PIŚMIENNICTWO

1. Halmi K.A., Eckert E., Marchi P., Sampugnaro V., Apple R.,

Cohen J. Comorbidity of psychiatric diagnoses in anorexia

nervosa. Arch. Gen. Psychiatry 1991; 48: 712–718.

2. Herpertz-Dahlmann B., Müller B., Herpertz S., Heussen N.,

Hebebrand J., Remschmidt H. Prospective 10-year follow-up

in adolescent anorexia nervosa — course, outcome, psychia-

tric comorbidity and psychosocial adaptation. J. Child Psychol.

Psychiatry Allied Discip. 2001; 42: 603–612.

3. Hsu L.K., Crisp A.H., Callender J.S. Psychiatric diagnoses in re-

covered and unrecovered anorectics 22 years after onset of

illness: a pilot study. Compr. Psychiatry 1992; 33: 123–127.

4. Rabe-Jabłońska J. Depresja u dzieci i młodzieży. Aktualne po-

glądy na etiologię, diagnozowanie, przebieg i leczenie. Psy-

chiatr. Psychol. Dzieci i Młodzieży 2002; 1: 7–23.

5. Rabe-Jabłońska J. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne u pa-

cjentów z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego. Nowa

Med. 1996; 17: 67–71.

6. Rabe-Jabłońska J. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne

u dziewcząt z zaburzeniami odżywiania. Psychiatr. Pol. 1996;

2: 187–200.

7. Thiel A., Broocks A., Ohlmeier M., Jacoby G.E., Schufsler G.

Obsessive-compulsive disorder among patients with anorexia

nervosa and bulimia nervosa. Am. J. Psychiatry 1995; 152:

72–75.

8. Żechowski C., Jakubczyk A. Współwystępowanie zaburzeń

psychicznych z jadłowstrętem i żarłocznością psychiczną. W:

Namysłowska I. (red.). Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzie-

ży. Kraków 2000; 107–114.

9. Rabe-Jabłońska J. Dziecięce zaburzenia lękowe. Epidemiolo-

gia, czynniki ryzyka, zasady rozpoznawania, przebieg, współ-

chorobowość leczenie, zapobieganie. Psychiatr. Psychol. Klin.

Dzieci i Młodzieży 2001; 3: 203–208.

10. Godart N.T., Flament M.F., Lecrubier Y., Jeammet P. Anxiety

disorders in anorexia nervosa and bulimia nervosa, co-morbi-

dity and chronology of appearance. Eur. Psychiatry 2000; 15:

38–45.

11. Steinhausen H.C. Annotation: outcome of anorexia nervo-

sa in younger patient. J. Child Psychol. Psychiatr. 1997; 38:

271–276.

12. Rosenvinge J.H., Martinussen M., Ostensen E. The comorbidity

of eating disorders and personality disorders, a meta-analytic

review of studies published between 1983 and 1998. Eat-

-Weight-Disord. 2000; 5: 52–61.

13. Bomba J., Jaklewicz H. Wpływ czynników biologicznych i ro-

dzinnych na przewlekłe utrzymywanie się depresji u dzieci.

Badania longitudinalne. Psychiatr. Pol. 1995; 2: 161–174.

14. Dudek D., Zieba A., Jawor M., Szymaczek M., Wróbel A. Dzieci

wobec depresji rodziców. Wyniki badań nad dorosłymi po-

tomkami pacjentów depresyjnych. Psychiatr. Pol. 1999; 4:

565–573.

15. Namysłowska I. Terapia rodzin. Wydawnictwo Instytutu Psy-

chiatrii i Neurologii, Warszawa 2000.

16. Strober M., Freeman R., Lampert C., Diamond J., Kaye W. Con-

trolled family study of anorexia nervosa and bulimia nervosa:

evidence of shared liability and transmission of partial syn-

dromes. Am. J. Psychiatry 2000; 157: 393–401.