„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Iwona Sosnowska

Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych
311[18].O2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Piotr Sieczka
mgr Marcin Winiarski



Opracowanie redakcyjne:
mgr Iwona Sosnowska



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[18].O2.02
,,Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik instrumentów muzycznych.






















Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Charakterystyka słyszenia muzycznego. Cechy dźwięku

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

8

4.1.3. Ćwiczenia

8

4.1.4. Sprawdzian postępów

9

4.2.

Rozpoznawanie interwałów

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające

11

4.2.3. Ćwiczenia

11

4.2.4. Sprawdzian postępów

12

4.3.

Gamy do pięciu znaków chromatycznych. Skale

13

4.3.1. Materiał nauczania

13

4.3.2. Pytania sprawdzające

19

4.3.3. Ćwiczenia

20

4.3.4. Sprawdzian postępów

21

4.4.

Trójdźwięki i dominanta septymowa

23

4.4.1. Materiał nauczania

23

4.4.2. Pytania sprawdzające

27

4.4.3. Ćwiczenia

28

4.4.4. Sprawdzian postępów

29

4.5.

Rytm – przebiegi rytmiczne

30

4.5.1. Materiał nauczania

30

4.5.2. Pytania sprawdzające

33

4.5.3. Ćwiczenia

33

4.5.4. Sprawdzian postępów

34

4.6.

Ćwiczenia melodyczne

35

4.6.1. Materiał nauczania

35

4.6.2. Pytania sprawdzające

37

4.6.3. Ćwiczenia

38

4.6.4. Sprawdzian postępów

39

5. Sprawdzian osiągnięć

40

6. Literatura

44

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci służył do przyswajania wiedzy i rozwijania umiejętności

dotyczących wykonywania ćwiczeń słuchowo-głosowych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą .

Jednostka modułowa „Wykonywanie ćwiczeń słuchowo - głosowych”, której treści

poznasz w przedstawianym Ci poradniku stanowi jeden z elementów modułu 311[18].O2
„Podstawy teorii muzyki”, którego struktura jest zilustrowana na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji zajęć musisz przestrzegać regulaminów, przepisów BHP

i instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Wiadomości
dotyczące przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
ś

rodowiska znajdziesz w jednostce modułowej 311[18].O1.01 „Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[18].O2

Podstawy teorii muzyki

311[18].O2.01

Posługiwanie się

notacją muzyczną

311[18].O2.02

Wykonywanie ćwiczeń

słuchowo-głosowych

311[18].O2.03

Klasyfikowanie

instrumentów muzycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dokonywać analizy i syntezy określonych treści,

–

posługiwać się notacją muzyczną,

–

posługiwać się pamięcią,

–

przyswajać sobie nową wiedzę,

–

korzystać z literatury i programów komputerowych,

–

przestrzegać przepisów BHP i ochrony przeciwpożarowej,

–

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcie słuchu relatywnego i absolutnego,

−

określić cechy charakteryzujące dźwięk,

−

rozpoznać słuchem interwały muzyczne w obrębie oktawy, wykonywane melodycznie
i harmoniczne,

−

zapisać ze słuchu interwały i rozwiązania dysonansów,

−

rozpoznać półtony i całe tony,

−

zaśpiewać interwały proste,

−

zaśpiewać rozwiązania dysonansów,

−

rozpoznać słuchem i nazwać odmiany gam durowych i molowych,

−

wykonać głosem gamy durowe i molowe do pięciu znaków chromatycznych nazwami
literowymi i solmizacyjnymi,

−

zaśpiewać interwały charakterystyczne w gamach durowych i molowych.

−

zaśpiewać trójdźwięki durowe i molowe,

−

zaśpiewać trójdźwięki zmniejszone i zwiększone,

−

zapisać dominantę septymową w różnych postaciach,

−

zaśpiewać dominantę septymową w różnych postaciach wraz z rozwiązaniami,

−

rozpoznać przebiegi harmoniczne oparte o triadę harmoniczną,

−

zaśpiewać triady harmoniczne w gamach durowych i molowych,

−

określić ze słuchu kadencje muzyczne,

−

rozpoznać pentatonikę, skalę kościelną, góralską i cygańską,

−

wykonać głosem pentatonikę, skalę kościelną, góralską i cygańską,

−

zastosować zasady taktowania,

−

wykonać ćwiczenia rytmiczne jedno i dwugłosowe,

−

zapisać dyktanda rytmiczne jedno i dwugłosowe,

−

zapisać dyktanda melodyczne,

−

powtórzyć głosem krótkie przykłady muzyczne,

−

wykonać ćwiczenia głosowe jedno i dwugłosowe,

−

wykonać ćwiczenia głosowe z uwzględnieniem chromatyzacji,

−

wykonać ćwiczenia głosowe z zastosowaniem zasad chromatyki i enharmonii,

−

odczytać a’vista głosem teksty muzyczne,

−

posłużyć się oprogramowaniem komputerowym rozwijającym umiejętności słuchowo-
głosowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka słyszenia muzycznego. Cechy dźwięku

4.1.1. Materiał nauczania

Słuch relatywny i absolutny.

Ze względu na sposób reagowania na dźwięki różnej wysokości rozróżniamy dwa rodzaje

słuchu: relatywny i absolutny. Większość ludzi odróżnia tylko dźwięki wysokie od niskich,
a w procesie kształcenia muzycznego również interwały różnego rozmiaru. Taki słuch
nazywamy relatywnym albo względnym.
Około 8% ludzi posiada słuch absolutny, który charakteryzuje się rozpoznawaniem
bezwzględnej wysokości dźwięku. Ludzie posiadający słuch absolutny potrafią określić nazwę
dźwięków (jeśli znają używane w muzyce oznaczenia dźwięków). Słuch absolutny jest cechą
wrodzoną, której nie można uzyskać przez ćwiczenia. Wśród muzyków spotykana jest
umiejętność określania wysokości dźwięku, która nie jest słuchem absolutnym, ale
wyćwiczoną umiejętnością powstałą na skutek skojarzenia wysokości dźwięku z wrażeniem
jego barwy.
Cechy dźwięku

Wyróżniamy cztery podstawowe cechy dźwięku: wysokość, natężenie, czas trwania

i barwa.

Wysokość dźwięku określamy nazwami dźwięków, które zapisujemy na pięciolinii.

Uzależniona ona jest od ilości drgań na sekundę, które wykonuje źródło dźwięku (na przykład
struna lub płytka). Struna lub płytka krótka i cienka wykonująca tysiące drgań na sekundę
wydaje dźwięk wysoki, natomiast struna lub płytka gruba i długa wykonujące kilkadziesiąt
drgań na sekunde wydają dźwięk niski. Według obowiązującego stroju dźwięk a z oktawy
razkreślnej to 440 drgań na sekundę, czyli a

1

= 440 Hz. W muzyce używa się dźwięków od C

z oktawy subkonta - 16 drgań na sekundę do c

5

– 4186 drgań na sekundę, chociaż ucho

ludzkie zdolne jest rozróżniać dźwięki o częstotliwości ok. 20000 drgań na sekundę. Można
określić, że obszar słyszalności człowieka wynosi od 16 Hz do 20000 Hz. Największą
wrażliwość człowiek ma w zakresie od 1000 do 4000 Hz.

Natężenie (głośność) dźwięku to cecha, która wiąże się z amplitudą fali dźwiękowej.

Jednostka poziomu natężenia to bel, a w powszechnym użyciu jest jednostka stanowiąca 1/10
bela, czyli decybel (skrót: dB). Dla dźwięków ledwie słyszalnych poziom natężenia zbliża
się do 0 dB, a najgłośniejsze efekty dźwiękowe osiągają natężenie ok. 120 dB. Przy
zwiększaniu natężenia do ok. 140 dB osiągamy próg bólu. Poziom natężenia dźwięków jest
mierzalny jedynie przy użyciu aparatów pomiarowych. W praktyce muzycznej głośność
dźwięków określamy za pomocą mało precyzyjnych oznaczeń dynamicznych od pppp
(możliwie najciszej) do ffff (możliwie najgłośniej).

Czas trwania dźwięku zależy od czasu, w jakim drga ciało; z chwilą, gdy ciało przestaje

drgać, gdy drgania zanikają, zanika również i dźwięk. Czas trwania dźwięku można określić
w jednostkach czasu (sekundach), ale w praktyce stosujemy względne określenia czasu
trwania dźwięków, dokonujące się poprzez używanie wartości rytmicznych, w połączeniu
z określeniem tempa utworu.

Barwa dźwięku zależy od ilości i natężenia zawartych w niej tonów składowych. Dwa

dźwięki o tej samej wysokości i głośności (np. ze skrzypiec i fortepianu) różnią się między
sobą. Cecha, która je różni to barwa dźwięku. Do określenia barwy dźwięków terminologia
muzyczna używa bardzo ogólnych terminów: są to nazwy instrumentów np. barwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

wiolonczelowa, skrzypcowa, klarnetowa, bądź związanych z temperaturą, kształtem,
kolorami. Np.: barwa jasna, ciemna, ciepła, płaska. Fizyka określa barwę dźwięku za pomocą
tzw. widma akustycznego, czyli wykresu, na którego osi odciętych znajdują się częstości
podane w Hz, a na osi rzędnych poziom natężenia w decybelach.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak scharakteryzujesz cechy słuchu relatywnego?

2.

Co oznacza określenie słuch absolutny?

3.

Jakie znasz podstawowe cechy dźwięku?

4.

Od czego uzależniona jest wysokość dźwięku?

5.

Jaka jest częstość dźwięku a

1

?

6.

W jakich jednostkach mierzony jest poziom natężenia dźwięku?

7.

Jaki jest obszar słyszalności człowieka?

8.

Jakie oznaczenia muzyczne stosujemy dla określenia natężenia dźwięku?

9.

Jaką cechę dźwięku określają wartości rytmiczne?

10.

Od czego jest uzależniona barwa dźwięku?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ cztery podstawowe cechy różnych dźwięków zaprezentowanych przez

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

wymienić cztery cechy dźwięku,

3)

rozróżnić słuchem zaprezentowane dźwięki,

4)

określić ich cechy, używając terminów muzycznych,

5)

dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zaprezentuj dwa różne dźwięki, określ ich wysokość, czas trwania, głośność i barwę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zaprezentować dwa różne dźwięki przy użyciu instrumentu lub głosu,

3)

określić ich cechy używając terminów muzycznych,

4)

dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować pojęcie „słuch relatywny”?

2)

zdefiniować pojęcie „słuch absolutny”?

3)

wymienić podstawowe cechy dźwięku?

4)

określić jednostkę natężenia dźwięku?

5)

rozpoznać określenia muzyczne dotyczące dynamiki ?

6)

określić obszar słyszalności człowieka?

7)

wymienić cechę dźwięku określaną przez wartości rytmiczne?

8)

wymienić elementy składowe różnicujące barwę dźwięku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2. Rozpoznawanie interwałów

4.2.1.

Materiał nauczania

Nazwy

interwałów określają odległość dźwięków między stopniami gamy. I tak: pryma to

odległość od I do I stopnia gamy, (czyli powtórzenie tego samego dźwięku), sekunda od I do
II stopnia, tercja od I do III, kwarta od I do IV, kwinta I-V, seksta I-VI, septyma I-VII,
a oktawa to odległość od I do VIII stopnia gamy.

Dokładny rozmiar interwałów określa ilość półtonów pomiędzy tymi dwoma dźwiękami.
Interwały rozszerzają się poprzez dodawanie półtonów.

W systemie równomiernie temperowanym oktawa dzieli się na dwanaście półtonów.

Półton jest jednostką, którą mierzone są odległości między dwoma dźwiękami, czyli różnice
wysokości między nimi. Często dla uproszczenia posługujemy się odległością całego tonu,
który jest równy odległości dwóch półtonów. W praktyce odległość półtonu od całego tonu
odróżniamy słuchem i jest to podstawowa umiejętność potrzebna do rozpoznawania kolejnych
interwałów.
Półton tworzy interwał sekundy małej (2m), a cały ton- sekundy wielkiej (2w).
Trzy półtony to tercja mała (3m), cztery to tercja wielka (3w), pięć – kwarta czysta (4cz),
sześć- tryton, czyli kwarta zwiększona(4zw) lub kwinta zmniejszona(5zmn), siedem- kwinta
czysta (5cz), osiem -seksta mała (6m), dziewięć półtonów – seksta wielka (6w), dziesięć-
septyma mała (7m), jedenaście- septyma wielka (7w), a dwanaście – oktawa czysta (8cz).
Rozpoznając słuchem interwały należy określać ich nazwę, czyli odległość między stopniami
gamy. Każda gama zbudowana jest z sekund. Należy opanować umiejętność „dochodzenia”
do danego interwału kolejnymi stopniami gamy, traktując niższy dźwięk jako I stopień.
W określeniu dokładnego rozmiaru interwału ważna jest świadomość występowania
interwałów w gamach durowych i molowych (np. odległość od I do III stopnia gamy molowej
to 3m, a w gamie durowej to 3w). Pomocna jest też pamięć muzyczna, wrażenie, jakie
wywołuje brzmienie lub współbrzmienie poszczególnych interwałów. Niekiedy pomocne jest
przypomnienie sobie utworu muzycznego, piosenki rozpoczynającej się danym interwałem.
Tym samym kierujemy się intonując poszczególne interwały.
Wszystkie interwały mogą być wykonywane w obu kierunkach, czyli w górę i w dół oraz
harmonicznie jako współbrzmienia. W takich postaciach występują w utworach muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 1. Interwały melodyczne i harmoniczne [4, s. 34]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co oznaczają nazwy poszczególnych interwałów?

2.

Jakie są rozmiary interwałów?

3.

Co to jest półton?

4.

Jak należy zapisać cały ton w obu kierunkach od dźwięku c

1

?

5.

Z jakich interwałów zbudowana jest gama?

6.

Czym się różni 3m od 3w?

7.

Ile półtonów ma seksta wielka?

8.

Co oznaczają symbole 2m, 4cz, 6m i 7w?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Od podanego przez nauczyciela dźwięku zbuduj półton i cały ton w obu kierunkach

i wykonaj je głosem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zbudować i zapisać podane odległości,

3)

zaśpiewać je,

4)

sprawdzić na instrumencie brzmienie zapisanego półtonu i całego tonu,

5)

dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze, papier nutowy,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj zaprezentowane przez nauczyciela interwały proste i zapisz je stosując

symbole cyfrowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

wysłuchać i zapisywać kolejno prezentowane interwały,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

3)

sprawdzić określone interwały podczas ich powtórnej prezentacji,

4)

dokonać samooceny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Od dźwięku d

1

zbuduj i zaśpiewaj wszystkie interwały proste w górę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zbudować i zapisać kolejne interwały,

3)

wykonać je głosem,

4)

sprawdzić na instrumencie muzycznym poprawność wykonywanych interwałów,

5)

dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie półtonu i całego tonu?

2)

rozpoznać w zapisie półton i cały ton?

3)

rozróżnić słuchem półton i cały ton w obu kierunkach?

4)

nazwać interwały proste?

5)

rozpoznać z zapisu nutowego rozmiary interwałów prostych?

6)

określić rozmiar usłyszanego interwału melodycznego?

7)

określić rozmiar usłyszanego interwału harmonicznego?

8)

wykonać głosem od dowolnego dźwięku interwały proste w obu
kierunkach ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.3.

Gamy do pięciu znaków chromatycznych. Skale

4.3.1.

Materiał nauczania

Gamy durowe

Podstawową gamą jest gama C-dur, która w swej budowie opiera się na skali majorowej

naturalnej. Dźwięki tej gamy obejmują zakres ośmiu dźwięków od c do c i znajdują się
wyłącznie na białych klawiszach fortepianu. Gama C-dur nie posiada żadnych znaków
chromatycznych. Zarówno gama C-dur jak i wszystkie gamy durowe mają jednakową
budowę: składają się z całych tonów i półtonów (2w i 2m), przy czym półtony występują
między III i IV oraz między VII i VIII stopniem. Między pozostałymi stopniami są całe tony.
Gama składa się z dwóch odcinków po cztery dźwięki. Są to tetrachordy. Obydwa
tetrachordy (dolny i górny) zbudowane są z dwóch całych tonów i jednego półtonu (czyli
z dwóch sekund wielkich i sekundy małej). Budowę tę podaje się w skrócie jako ccp czyli
2w2w2m lub spotykane w praktyce muzycznej 222>. Śpiewając gamy należy używać
zarówno nazw literowych jak i solmizacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 2. Gamy durowe krzyżykowe do pięciu znaków przykluczowych [4, s. 50-51]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 3.

Gamy durowe bemolowe do pięciu znaków przykluczowych [4, s. 54-56]

Gamy molowe

Istnieją cztery odmiany gamy molowej: eolska, harmoniczna, dorycka i melodyczna.

Charakterystyczną cechą wszystkich rodzajów gam molowych jest półton (czyli 2m)
w pierwszym tetrachordzie między II i III stopniem gamy. Tetrachord ten jest wspólny dla
wszystkich odmian, gamy te różnią się II tetrachordem.

Tabela 1. Budowa tetrachordów w gamach molowych

odmiana gamy molowej

I tetrachord

II tetrachord

gama molowa eolska

2w 2m 2w

2m 2w2w

gama molowa harmoniczna

2w 2m 2w

2m 2zw 2m

gama molowa dorycka

2w 2m 2w

2w 2w 2m

gama molowa melodyczna

2w 2m 2w

↑

jak dorycka ↓ jak eolska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 4. Odmiany gamy a-moll [4, s. 58-61]

Gamy molowe krzyżykowe budujemy od VI stopnia kolejnych gam durowych

krzyżykowych, czyli o tercję małą niżej niż gamę durową ,np. gama molowa z jednym
krzyżykiem to gama e-moll (rozpoczyna się o tercję mała niżej niż gama G-dur).

Gamy molowe bemolowe budujemy w taki sam sposób, odnosząc się do gam durowych

bemolowych np. gama molowa z jednym bemolem to gama d-moll.

Interwały charakterystyczne w gamach durowych i ich rozwiązania

Specyficzną odległością w gamach durowych jest interwał składający się z trzech całych

tonów (czyli z sześciu półtonów). Jest to tryton. Tryton występuje w dwóch postaciach: jako
kwarta zwiększona (4zw) i kwinta zmniejszona (5zm). Kwinta zmniejszona na tercję
wielką (3w).

Kwarta zwiększona (4zw) znajduje się na IV stopniu gamy durowej, natomiast kwinta

zmniejszona na VII stopniu. Tryton jako interwał dysonujący wymaga rozwiązania. Kwarta
zwiększona (4zw) rozwiązuje się w gamie durowej na sekstę małą (6m), a kwinta
zmniejszona na tercję wielką (3w).

Interwały charakterystyczne w gamach molowych i ich rozwiązania

W gamach molowych harmonicznych interwały charakterystyczne występują jako:

a) tryton: kwarta zwiększona na IV i VI stopniu oraz kwinta zmniejszona na II i VII stopniu;

4zw rozwiązuje się w gamie molowej harmonicznej na 6w, a 5zm na 3m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 5. Tryton

b)

sekunda

zwiększona

(2zw)

na

VI

stopniu;

rozwiązuje

się

na

4cz

Rys. 6. Sekunda zwiększona

c)

septyma

zmniejszona

(7zm)

na

VII

stopniu

rozwiązuje

się

na

5cz

Rys. 7. Septyma zmniejszona

Skale poza systemem dur-moll

Istnieją inne skale, poza systemem dur-moll, na których opierają się utwory muzyczne.

Należą do nich:
Pentatonika - czyli skala pięciodźwiękowa. Rozróżniamy dwie odmiany pentatoniki:
a) bezpółtonowa - oparta na interwałach całych tonów (czyli2) i tercji małej (3>)
b) półtonowa - posiadająca jeden lub dwa półtony (czyli 2>) i tercję wielką (3)

Rys. 8. Odmiany pentatoniki [4]

Skale kościelne (średniowieczne), wśród których wyróżniamy 4 główne skale:
a) dorycka - budowana jak gama C-dur, ale od II stopnia, czyli od dźwięku d
b) frygijska -budowana jak gama C-dur od III stopnia, czyli od dźwięku e
c) lidyjska - budowana jak gama C- dur od IV stopnia, czyli od dźwięku f
d) miksolidyjska - budowana jak gama C-dur od V stopnia, tj. od dźwięku g

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rys. 9. Skale kościelne [4, s. 144]

Skale: cygańska i góralska wywodzą się z systemu dur- moll, lecz mają inną budowę.
Skala cygańska charakteryzuje się występowaniem dwóch sekund zwiększonych. Istnieją
dwie odmiany ustawienia tych interwałów na różnych stopniach tej skali:
a) na III-IV stopniu oraz VI-VII
b) na II-III oraz VI-VII stopniu.
Skala góralska charakteryzuje się występowaniem sekund małych między: IV-V oraz VI-VII
stopniem.

Rys. 10. Skale cygańskie i góralskie [4, s. 145]

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaka jest budowa gamy C-dur?

2.

Z jakich interwałów zbudowana jest każda gama?

3.

Na których stopniach gamy durowej występują interwały charakterystyczne?

4.

Jak rozwiązuje się kwarta zwiększona, a jak kwinta zmniejszona w gamach durowych?

5.

Czym charakteryzuje się I tetrachord gamy molowej?

6.

Jaka jest budowa II-go tetrachordu w gamie molowej eolskiej, harmonicznej i doryckiej?

7.

Na

których

stopniach

gamy

molowej

harmonicznej

występują

interwały

charakterystyczne?

8.

Jakie znasz odmiany pentatoniki?

9.

Jakie są 4 główne skale kościelne?

10.

Czym charakteryzuje się skala cygańska?

11.

Jaka jest budowa skali góralskiej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Nazwij otrzymane na planszy gamy durowe i wykonaj je głosem używając nazw

literowych i solmizacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zanalizować otrzymane gamy i podać ich nazwy,

3)

zaśpiewać podane gamy nazwami solmizacyjnymi,

4)

wykonać powtórnie używając nazw literowych,

5)

dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z zapisem nutowym różnych gam,

−

przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozróżnij słuchowo zaprezentowane przez nauczyciela tetrachordy gamy molowej i podaj

ich nazwę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

przypomnieć budowę tetrachordów gamy molowej,

3)

uważnie wysłuchać prezentowane tetrachordy,

4)

określić i zapisać nazwę tetrachordów gamy molowej,

5)

dokonać samooceny,

6)

zaprezentować rezultaty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier nutowy,

−

instrument muzyczny,

−

przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Zapisz skalę góralską i wykonaj ją głosem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zapisać skalę góralską,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

3)

zaśpiewać ją,

4)

dokonać samooceny sprawdzając brzmienie skali na instrumencie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier nutowy,

−

instrument muzyczny,

−

przybory piśmiennicze,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić budowę gamy durowej?

2)

wykonać gamy durowe krzyżykowe do 5 znaków używając nazw
solmizacyjnych i literowych?

3)

zrealizować gamy durowe bemolowe do 5 znaków?

4)

scharakteryzować budowę gam molowych w 4 odmianach?

5)

wykonać gamy molowe harmoniczne?

6)

rozróżnić odmiany gam molowych?

7)

rozpoznać interwały charakterystyczne w gamach durowych?

8)

wskazać interwały charakterystyczne w gamach molowych?

9)

zapisać i rozpoznać skale kościelne?

10)

rozróżnić skalę cygańska i góralską?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.4.

Trójdźwięki i dominanta septymowa

4.4.1.

Materiał nauczania

W gamach durowych i molowych trójdźwięki budowane są tercjowo, są następstwem lub

współbrzmieniem dwóch tercji. W zależności od wielkości i ustawienia tercji istnieją
4 rodzaje trójdźwięków:
Durowy (majorowy), molowy(minorowy), zmniejszony i zwiększony.

Trójdźwięk durowy (majorowy) zbudowany jest z tercji wielkiej i tercji małej(3w+3m

lub 3+3>).

Trójdźwięk molowy(minorowy) zbudowany jest z tercji małej i tercji wielkiej(3m+3w

lub 3>+3).

Zarówno trójdźwięk durowy jak i molowy ma dwa przewroty. Tabela przedstawia

budowę obu rodzajów trójdźwięku we wszystkich postaciach.

Rodzaj trójdźwięku Postać zasadnicza

I przewrót

II przewrót

dur

3w + 3m

3m + 4cz

4cz + 3w

moll

3m + 3w

3w + 4cz

4cz + 3m

Trójdźwięk zmniejszony zbudowany jest z dwóch tercji małych (3m + 3m).

Rys. 11. Trójdźwięk zmniejszony

Trójdźwięk zwiększony zbudowany jest z dwóch tercji wielkich (3w + 3w).

Rys. 12. Trójdźwięk zwiększony

Triada muzyczna to trzy trójdźwięki zbudowane od I (Tonika), IV (Subdominanta) i V

(Dominanta) stopnia gamy.

W gamach durowych są to trójdźwięki durowe, które określa skrót TSD. W gamach

molowych harmonicznych tonika i subdominanta są molowe, a dominanta durowa. Określa je
skrót:

o

T

o

S D.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 13. Trójdźwięk triady w gamach durowych bemolowych

Wykonując głosem triady muzyczne należy je śpiewać indywidualnie oraz grupowo,

melodycznie i harmonicznie z podziałem na trzy głosy. Słuchowe rozpoznanie triad powinno
obejmować rozróżnianie ich w gamach durowych i molowych oraz rozpoznawanie
składników triady (toniki, subdominanty, dominanty).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Dominanta septymowa czyli czterodźwięk na V stopniu gamy durowej i jednoimiennej gamy
molowej harmonicznej występuje w czterech postaciach: w postaci zasadniczej,
w I przewrocie, w II i w III przewrocie.
Dominanty septymowe w gamach durowych krzyżykowych do 5 znaków:

Rys. 14. Dominanty septymowe w gamach durowych krzyżykowych do 5 znaków

Dominanty septymowe w gamach durowych bemolowych do 5 znaków:

Rys. 15. Dominanty septymowe w gamach durowych bemolowych

Dominanty septymowe w gamach molowych krzyżykowych do 5 znaków:

Rys. 16. Dominanty septymowe w gamach molowych krzyżykowych do 5 znaków

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Dominanty septymowe w gamach molowych bemolowych do 5 znaków:

Rys. 17. Dominanty septymowe w gamach molowych bemolowych

Przewroty dominanty septymowej
W I przewrocie D najniższym składnikiem jest tercja (3) środkowymi kwinta (5) i septyma
(7) a najwyższym pryma (1).

Rys. 18. Przewroty dominanty septymowej

W II przewrocie D najniższym składnikiem jest kwinta (5), środkowymi septyma (7) i pryma
(1)

a

najwyższym

tercja

(3).

Rys. 19. Przewroty dominanty septymowej

W III przewrocie D

7

najniższym składnikiem jest septyma (7) środkowymi pryma (1) i tercja

(3) a najwyższym kwinta (5).

Rys. 20. Przewroty dominanty septymowej

Rozwiązania dominanty septymowej

Dominanta septymowa zbudowana na V stopniu gamy rozwiązuje się na trójdźwięk

toniczny na pierwszym stopniu.
W tonacjach durowych D

7

rozwiązuje się na tonikę (T) a w molowych na tonikę molową (

o

T)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Rys. 21. Przewroty dominanty septymowej

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich interwałów zbudowane są trójdźwięki?

2.

Czym różni się trójdźwięk durowy od molowego?

3.

Jaka jest budowa trójdźwięku durowego w pierwszym i drugim przewrocie?

4.

Jaka jest budowa trójdźwięku molowego w pierwszym przewrocie?

5.

Czym charakteryzuje się trójdźwięk zmniejszony?

6.

Jaką budowę ma trójdźwięk zwiększony?

7.

Co oznacza skrót TSD?

8.

Jakie trójdźwięki tworzą triadę muzyczną gamy molowej harmonicznej?

9.

Co to jest dominanta septymowa?

10.

W jakich postaciach występuje D

7

?

11.

Jak rozwiązuje się D

?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4.2.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Od podanego przez nauczyciela dźwięku zbuduj i wykonaj cztery rodzaje trójdźwięków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zbudować i zapisać trójdźwięki: moll, dur, zmn, zw,

3)

wykonać je głosem,

4)

sprawdzić zrealizowane trójdźwięki na instrumencie,

5)

dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory piśmiennicze,

−

papier nutowy,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału szóstego.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaj i postać podanych na planszy trójdźwięków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zanalizować otrzymane na planszy trójdźwięki,

3)

określić ich rodzaj i postać,

4)

podpisać trójdźwięki używając symboli muzycznych,

5)

dokonać samooceny wykonanego zadania,

6)

zaprezentować rezultaty wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory piśmiennicze,

−

papier nutowy,

−

instrument muzyczny,

−

literatura z rozdziału szóstego.

Ćwiczenie 3

W dostępnym Ci komputerowym programie muzycznym wyszukaj dział dotyczący

akordów i zrealizuj dziesięciopunktowy test.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

2)

znaleźć w programie komputerowym test na rozpoznawanie akordów,

3)

określić dziesięć prezentowanych akordów,

4)

dokonać samooceny na podstawie uzyskanej punktacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

program komputerowy,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić budowę czterech rodzajów trójdźwięków?

2)

rozpoznać z zapisu nutowego odmiany trójdźwięków?

3)

rozróżnić słuchem trójdźwięki: dur, moll, zmn., zw.?

4)

określić budowę trójdźwięku durowego i molowego w I przewrocie?

5)

określić budowę trójdźwięku durowego i molowego w II przewrocie?

6)

zaśpiewać triadę muzyczną w gamach durowych?

7)

rozpoznać triady muzyczne gam molowych?

8)

wykonać dominantę septymową wraz z rozwiązaniem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.5. Rytm - przebiegi rytmiczne

4.5.1. Materiał nauczania

Taktowanie to wykonywanie rękami określonych ruchów wskazujących jednostki metryczne
w takcie. Poniżej przedstawiono ogólnie przyjęty sposób taktowania na 2, 3, 4, 5 i 6.

Rys. 22. Sposoby taktowania [3, s. 78]

Schemat taktowania ilustruje ilość jednostek metrycznych występujących w jednym

takcie. Nie mówi jednak o tym, jakie to są jednostki. Np. taktowanie na 4 może oznaczać, że
w takcie są 4 ćwierćnuty (metrum 4/4), 4 ósemki (metrum 4/8) lub 4 półnuty (metrum 4/2).
Taktowanie stosuje się przy realizacji przebiegów rytmicznych i melodycznych dla
utrzymania jednakowego pulsu.

Przebiegi rytmiczne w taktach prostych

Takty proste to takie, które mają jeden akcent naturalny. Górna liczba oznaczenia metrum

w tych taktach to „2” lub „3”. Należą do nich takty z następującymi oznaczeniami metrum:
2/2, 3/2 2/4, 3/4, 2/8, 3/8.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 23. Przykłady ilustrujące przebiegi rytmiczne w taktach prostych [2]

Przebiegi rytmiczne w taktach złożonych

Takty złożone mają co najmniej dwa akcenty metryczne. Składają się one z taktów

prostych. Należą do nich takty złożone regularne, w których górna liczba oznaczenia metrum
jest wielokrotnością „2” lub „3”np. 4/4,6/4, 4/8,6/8,9/8,12/8 oraz takty złożone nieregularne,
których górna liczba oznaczenia metrum nie dzieli się przez „2”, ani przez „3”np:
5/4,5/8,7/4,7/8. Wykonując przebiegi rytmiczne w taktach złożonych należy zaznaczać
akcenty zgodnie z grupowaniem wartości rytmicznych w danym takcie np. w takcie na 5 mogą
to być grupy 2+3 lub 3+2 (ósemki w takcie5/8, ćwierćnuty w takcie 5/4).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Rys. 24. Przykłady ilustrujące przebiegi rytmiczne w taktach złożonych [2]

Synkopy w przebiegach rytmicznych

Najczęściej synkopa występuje jako przedłużenie wartości rytmicznej znajdującej się na

słabej części taktu o wartość z następnej (mocniejszej) części taktu, za pomocą łuku łącznika.
Powstaje w ten sposób dodatkowy akcent na słabej części taktu lub grupy rytmicznej.
Zastosowanie pauzy na mocnej części taktu również powoduje powstawanie akcentu na
słabszej części taktu.

Rys. 25. Przykłady ilustrujące opisane sposoby powstawania synkop [2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Grupy niemiarowe w przebiegach rytmicznych

Realizacja rytmów z niemiarowymi grupami służy do wyćwiczenia umiejętności ich

realizacji w utworach muzycznych. Grupy niemiarowe powstają z nieregularnego podziału
wartości rytmicznych. Do najczęściej spotykanych niemiarowych grup należy triola. Powstaje
ona z podziału dwudzielnej wartości rytmicznej na trzy zamiast na dwie krótsze wartości:
triola ósemkowa to trzy ósemki zamiast dwóch, przypadające na jedna miarę taktu (w taktach,
w których jednostką miary jest ćwierćnuta).
Poniższy przykład ilustruje zastosowanie trioli ósemkowej oraz kwintoli i sekstoli
szesnastkowej.[2]

Rys. 26. Triolia ósemkowa oraz kwintola i sekstola szesnastkowa

Przebiegi rytmiczne dwugłosowe

Wykonując przebiegi rytmiczne dwugłosowe należy jednocześnie rozczytywać dwa różne

rytmy. Najczęściej górny głos realizuje jedna ręka, a dolny –druga. Dla zróżnicowania barwy
jednego z głosów można zastosować jakiś przedmiot (ołówek, klawes), którym wystukiwany
będzie rytm lub realizować go pstrykaniem, tupaniem itp. Realizacja dwugłosowych
przebiegów rytmicznych jest wskazana dla wszystkich uczących się gry na fortepianie, gdyż
rozwija umiejętność rozczytywania faktury wielogłosowej. Stanowi też wstęp do słyszenia
polifonicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Rys. 27. Przebiegi rytmiczne dwugłosowe

W rozdziale tym podano przykłady różnorakich przebiegów rytmicznych, zaczerpnięte

z podręczników dla szkoły muzycznej I stopnia autorstwa Marii Wacholc „Solfeż
elementarny” dla klas I-VI. Powinny one stanowić podstawę do wykonywania ćwiczeń
rytmicznych dla uczniów realizujących tę jednostkę modułową.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest taktowanie?

2.

Jaki jest schemat taktowania na 2,3,4?

3.

Jakie oznaczenia metrum maja takty proste?

4.

Co charakteryzuje takty proste?

5.

Jakie znasz rodzaje taktów złożonych?

6.

Jak rozpoznajemy takty złożone regularne?

7.

Jakie znasz oznaczenia metryczne taktów złożonych nieregularnych?

8.

Jak powstaje synkopa?

9.

Co to jest triola?

10.

W jakim celu realizuje się dwugłosowe przebiegi rytmiczne?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ś

piewając zgodnie z zapisem nutowym piosenkę „Wlazł kotek na płotek” wykonaj

odpowiednie ruchy taktowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zanalizować zapis nutowy piosenki i określić jego metrum,

3)

zaśpiewać piosenkę równocześnie wykonując odpowiednie ruchy taktowania,

4)

skontrolować na pianinie zgodność wykonywanych dźwięków,

5)

dokonać samooceny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek”,

−

pianino.

Ćwiczenie 2

W podanym przez nauczyciela przykładzie przebiegu rytmicznego określ rodzaj taktu

i zrealizuj go w dowolny sposób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zanalizować podany przykład przebiegu rytmicznego i określić jego metrum oraz rodzaj
taktu,

3)

zrealizować rytm,

4)

dokonać samooceny,

5)

zaprezentować rezultaty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zapis nutowy przebiegu rytmicznego.

Ćwiczenie 3

Zrealizuj 2-głosowe ćwiczenie rytmiczne Nr 95 z „Solfeża elementarnego” M. Wacholc

dla klasy IV szkoły muzycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zrealizować górny głos zapisu nutowego ćwiczenia,

3)

zrealizować dolny głos ćwiczenia,

4)

zrealizować jednocześnie obydwa głosy,

5)

dokonać samooceny,

6)

zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zapis nutowy ćwiczenia 95 z „Solfeża elementarnego” dla klasy IV.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, co to jest taktowanie?

2)

zastosować ruchy taktowania?

3)

scharakteryzować takty proste?

4)

wymienić po dwa oznaczenia metrum taktów złożonych regularnych
i nieregularnych?

5)

wyjaśnić jak powstaje synkopa?

6)

zdefiniować grupy niemiarowe?

7)

wykonać dwugłosowy przebieg rytmiczny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.6. Ćwiczenia melodyczne

4.6.1. Materiał nauczania

Czytanie nut głosem, czyli inaczej mówiąc wykonywanie ćwiczeń melodycznych służy

ś

wiadomemu postrzeganiu zjawisk muzycznych, rozwija wyobraźnie i pamięć muzyczną,

wrażliwość na intonację wykonywanych i słyszanych dźwięków. Wykonywanie ich bez
przygotowania nazywa się w muzyce śpiewaniem a’vista. Termin ten odnosi się też do
wykonywania utworów instrumentalnych bez uprzedniego ich przygotowania.

Opanowanie tej umiejętności rozpoczyna się od wykonywania prostych melodii,

najczęściej w tonacji C-dur, opartych na pochodach sekundowych. Odległości większe od
sekundy mogą się pojawiać, ale w łatwym kontekście, w miejscach, gdzie posłużyć się można
pamięcią, odtwarzając brzmienie dźwięku, który pojawił się wcześniej.
Ważną rolę w opanowywaniu umiejętności czytania nut głosem ma kształcenie poczucia
tonalnego, poprzez zapamiętywanie toniki i intonowanie jej po dowolnym dźwięku, nawet bez
odnoszenia się do interwałów.

Ć

wiczenia melodyczne powinny być śpiewane nazwami solmizacyjnymi i literowymi.

Poniżej przykłady melodii opartych na pochodach sekundowych, ze skokami interwałowymi,
z zastosowaniem chromatyki, z II głosem rytmu oraz dwugłosowe ćwiczenie melodyczne.
Zostały wybrane z różnych części„Solfeża elementarnego” M. Wacholc przeznaczonego dla
szkół muzycznych.. Solfeż ten powinien być podstawą w kształceniu umiejętności
wykonywania ćwiczeń głosowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Rys. 28. Przykłady nut

Transpozycja to przeniesienie melodii o jakiś interwał w górę lub w dół. Ważne jest przy

tym zachowanie dokładnego rozmiaru interwałów występujących w danej melodii.
Najogólniej można przyjąć, że transpozycja to wykonanie danej melodii od innego dźwięku.
Transpozycją posługujemy się często, gdy określony utwór jest niewygodny do śpiewania ze
względu na skalę niezgodną z naszą skalą głosu.

Rys. 29. Melodia do transpozycji [4, s. 98]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co oznacza określenie „ czytanie nut głosem”?

2.

Czemu służy wykonywanie ćwiczeń głosowych?

3.

Jakiego rodzaju ćwiczenia wykonuje się w początkowej fazie czytania nut głosem?

4.

Co oznacza termin a’vista?

5.

Jakie nazwy stosujemy wykonując ćwiczenia głosowe?

6.

Jakie umiejętności są kształcone podczas wykonywania ćwiczeń dwugłosowych?

7.

Co oznacza termin „transpozycja”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprezentowany przez nauczyciela krótki przykład muzyczny powtórz głosem i określ

kierunek linii melodycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wysłuchać uważnie dwukrotnej prezentacji instrumentalnej,

2)

powtórzyć głosem przykład muzyczny,

3)

określić kierunek linii melodycznej,

4)

dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fortepian,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Używając fortepianu wykonaj samodzielnie ćwiczenie nr 95 z „Solfeża elementarnego”

M. Wacholc dla klasy III.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zanalizować przykład muzyczny,

3)

zaśpiewać górny głos podanego ćwiczenia,

4)

zagrać dolny głos i zsynchronizować czynności,

5)

dokonać samooceny,

6)

zaprezentować rezultaty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ucznia,

−

instrument muzyczny.

Ćwiczenie 3

Zrealizuj ćwiczenie nr105 z „Solfeża elementarnego” M. Wacholc dla klasy III.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią ćwiczenia,

2)

zaśpiewać melodię z zapisu nutowego ćwiczenia,

3)

wyklaskać ostinato rytmiczne,

4)

zsynchronizować obie czynności,

5)

dokonać samooceny,

6)

zaprezentować ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

„Solfeż elementarny” M. Wacholc dla klasy III.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić termin czytanie nut głosem?

2)

określić rolę ćwiczeń głosowych melodycznych?

3)

rozpoznać melodię opartą na pochodach sekundowych?

4)

wskazać skoki interwałowe w melodii?

5)

zastosować nazwy solmizacyjne w realizacji ćwiczeń głosowych?

6)

zastosować nazwy literowe w realizacji ćwiczeń głosowych?

7)

przetransponować o dowolny interwał określoną melodię?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Słuch relatywny oznacza słuch, którym człowiek

a) nie rozróżnia wysokich dźwięków.
b) rozróżnia tylko dźwięki wysokie.
c) odróżnia dźwięki wysokie od niskich bez określenia dokładnej wysokości.
d) rozróżnia tylko dźwięki niskie.

2. Obszar słyszalności człowieka mieści się w zakresie częstotliwości

a) od 16 Hz do 20000 Hz.
b) od 200 Hz do 1600 Hz.
c) od 100 Hz do 500 Hz.
d) od !60 Hz do 200 Hz.

3. Według obowiązującego stroju dźwięk a

1

ma

a) 40 drgań na sekundę.

b) 440 drgań na sekundę.

c) 1400 drgań na sekundę.

d) 144 drgań na sekundę.

4. Decybel to jednostka

a) miary wysokości dźwięku.

b) barwy dźwięku.

c) czasu trwania dźwięku.

d) natężenia dźwięku.

5. Barwa dźwięku uzależniona jest od

a) ilości i natężenia jego tonów składowych.

b) natężenia dźwięku.

c) czasu trwania dźwięku.

d) wysokości dźwięku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

6. Dokładny rozmiar interwałów określa

a) ilość czarnych klawiszy między nimi.

b) ilość stopni gamy pomiędzy tymi dźwiękami.

c) ilość półtonów pomiędzy dwoma dźwiękami.

d) ilość krzyżyków między nimi.

7. Kwarta czysta to interwał, który ma

a) 4 półtony.

b) 5 półtonów.

c) 2 półtony.

d) 7 półtonów.

8. Skrót ccp określa budowę

a) tetrachordów gam durowych.
b) całych tonów i półtonów.
c) I tetrachordu gamy molowej.
d) II tetrachordu gamy molowej.

9. I tetrachord gamy molowej jest

a) taki, jak w gamie durowej.
b) taki sam, jak II tetrachord.
c) zbudowany z sekund wielkich.
d) taki sam we wszystkich odmianach.

10. Interwał charakterystyczny w gamie durowej to

a) sekunda zwiększona.
b) tryton.
c) septyma mała.
d) seksta wielka.

11. Kwarta zwiększona w gamach molowych harmonicznych występuje na

a) IV i VI stopniu gamy.

b) II stopniu gamy.

c) II i IV stopniu gamy.

d) na VII stopniu gamy.

12. Budowę trójdźwięku durowego i molowego określają kolejno skróty

a) 3w+ 3w, 3m+ 3m.

b) 3m+ 3m, 3w+ 3w.
c) 3w+ 3m, 3m+ 3w.
d) 4cz+ 3m, 3m+ 4cz.

13. Pięciostopniowa skala muzyczna to

a) kwinta.

b) kwintola.

c) pentatonika.

d) skala cygańska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

14. Skala kościelna dorycka budowana jest jak gama C-dur, ale

a) od V stopnia.

b) od II stopnia.

c) od VI stopnia.

d) od VII stopnia.

15. Para gam równoległych z czterema krzyżykami to

a) A-dur i a-moll

b) As-dur i f-moll

c) D-dur i h-moll

d) E-dur i cis-moll

16. Skala góralska charakteryzuje się występowaniem

a) sekund małych między IV-V oraz VI-VII stopniem.

b) sekund wielkich między wszystkimi stopniami gamy.

c) sekundy małej między III-IV stopniem.

d) sekund wielkich między IV-V oraz VI-VII.

17. Kwinta zmniejszona w gamach durowych rozwiązuje się na

a) tryton.

b) 3m.

c) 3w.

d) oktawę.

18. Trzeci przewrót D

7

rozwiązuje się na

a) tonikę w I przewrocie.

b) tonikę w II przewrocie.

c) na tonikę bez przewrotu.

d) na subdominantę.

19. Interwał charakterystyczny w gamie molowej harmonicznej, który rozwiązuje się na 4cz to

a) tryton.

b) sekunda zwiększona.

c) septyma mała.

d) seksta wielka.

20. Kwintola szesnastkowa to grupa rytmiczna powstała z nieregularnego podziału ćwierćnuty

na

a) pięć szesnastek, zamiast na cztery.

b) pięć ósemek, zamiast na cztery szesnastki.

c) pięć szesnastek, zamiast na pięć ósemek.

d) siedem szesnastek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Wykonywanie ćwiczeń słuchowo-głosowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

6. LITERATURA

1.

Habela J.: Słowniczek muzyczny. PWM, Kraków 1980

2.

Wacholc M. Solfeż elementarny dla klas I-VI szkoły muzycznej I stopnia. Wydawnictwo
TRIANGIEL, Warszawa 2002

3.

Wesołowski F.: Zasady muzyki. PWM, Kraków 2002

4.

Zganiacz- Mazur L.: Teoria muzyki. Wydawnictwo Muzyczne Contra, Warszawa 2002