„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tadeusz Skóra

Wykonywanie prostych prac z zakresu obróbki ręcznej
725[02].O2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Grzegorz Żegliński
mgr inż. Stanisław Górniak



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tadeusz Skóra



Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych



Korekta:





Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 725[02].O2.01
„Wykonywanie prostych prac z zakresu obróbki ręczne”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Monter sieci i urządzeń telekomunikacyjnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Podstawy rysunku technicznego maszynowego

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

11

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

14

4.2. Pomiary warsztatowe

15

4.2.1. Materiał nauczania

15

4.2.2. Pytania sprawdzające

18

4.2.3. Ćwiczenia

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

21

4.3. Materiały konstrukcyjne, powłoki ochronne i dekoracyjne

22

4.3.1. Materiał nauczania

22

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

28

4.4. Obróbka ręczna

29

4.4.1. Materiał nauczania

29

4.4.2. Pytania sprawdzające

34

4.4.3. Ćwiczenia

34

4.4.4. Sprawdzian postępów

36

4.5. Połączenia

37

4.5.1. Materiał nauczania

37

4.5.2. Pytania sprawdzające

41

4.5.3. Ćwiczenia

41

4.5.4. Sprawdzian postępów

46

5. Sprawdzian osiągnięć

47

6. Literatura

53

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rysunku technicznym,

materiałach, pomiarach warsztatowych, operacjach obróbki ręcznej i o połączeniach.

Poradnik zawiera materiał nauczania składający się z 5 tematów, są to: Podstawy rysunku

technicznego maszynowego, Pomiary warsztatowe, Materiały konstrukcyjne, powłoki
ochronne i dekoracyjne, Obróbka ręczna, Połączenia.

Temat: „Podstawy rysunku technicznego maszynowego” przybliży Ci zagadnienia

związane

w dokumentacją

techniczną,

jej

odczytywaniem,

interpretowaniem

i wykorzystywaniem przy wykonywaniu prac z zakresu obróbki ręcznej. Szczególnie ważne
jest odczytywanie rysunków. Zagadnienie to będzie przydatne w przyszłej pracy zawodowej.

Temat: „Pomiary warsztatowe” posłuży Ci do opanowania umiejętności wykonywania

pomiarów, ze szczególnym uwzględnieniem suwmiarki i mikrometru.

Temat: „Materiały konstrukcyjne, powłoki ochronne i dekoracyjne” posłuży Ci do

opanowania umiejętności dobierania materiału, ze szczególnym uwzględnieniem prac
ślusarskich.

Tematy: „Obróbka ręczną” i „Połączenia” są najważniejszymi tematami w tej jednostce

modułowej. Przerabiając te tematy nauczysz się wykonywać podstawowe prace ślusarskie
i montażowe oraz posługiwać się narzędziami.

Poradnik ten posiada następującą strukturę:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń. Materiał nauczania obejmuje:

−

informacje dotyczące informacje, opisy, tabele, rysunki z danego tematu,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−

zestaw ćwiczeń,

−

sprawdzian postępów.

4. Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw zadań testowych z zakresu całej jednostki

modułowej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych.

725[02].O2

Proste prace montażowe

725[02].O2.01

Wykonywanie prostych prac

z zakresu obróbki ręcznej

725[02].O2.02

Montaż mechaniczny elementów

i podzespołów mechanicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się jednostkami układu SI,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn, urządzeń
i narzędzi z napędem elektrycznym,

−

przestrzegać zasad ochrony przeciwpożarowej przy obsłudze maszyn, urządzeń i narzędzi
z napędem elektrycznym,

−

przestrzegać regulaminy obowiązujące na pracowniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

odczytać rysunki techniczne,

–

wykonać rysunki techniczne,

–

dobrać przyrządy pomiarowe do wielkości mechanicznych,

–

wykonać pomiary warsztatowe,

–

rozróżnić podstawowe materiały na podstawie ich własności,

–

sklasyfikować podstawowe materiały stosowane w ślusarstwie,

–

dobrać sposoby ochrony metali przed korozją,

–

przygotować bezpieczne stanowisko pracy,

–

utrzymać porządek na stanowisku pracy,

–

zastosować przepisy bhp i ppoż. podczas wykonywania pracy,

–

zastosować przepisy o ochronie środowiska podczas wykonywania pracy,

–

rozróżnić narzędzia, maszyny i urządzenia stosowane przy obróbce ręcznej,

–

zaplanować operacje z zakresu obróbki ręcznej,

–

rozróżnić metody obróbki elementów,

–

obsłużyć wiertarkę ręczną i stołową,

–

wykonać operacje technologiczne z zakresu obróbki ręcznej,

–

rozróżniać metody łączenia elementów maszyn i urządzeń,

–

wykonać połączenia nierozłączne i rozłączne części maszyn,

–

wykonać bruzdy, otwory w różnego typu podłożach,

–

zademonstrować poprawność wykonywania zadań,

–

ocenić jakość i estetykę wykonanej pracy,

–

skorzystać z katalogów i norm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawy rysunku technicznego maszynowego

4.1.1. Materiał nauczania

Zasady i przepisy dotyczące rysunków technicznych zawarte są w kilku zbiorach polskich

norm (PN), które obecnie są w większości ujednolicone z międzynarodowymi normami (ISO).
Należy pamiętać, że normy mogą ulęgać zmianom i dlatego należy ciągle aktualizować swoją
wiedz w tym zakresie.

Podziałki i linie rysunkowe

W rysunku technicznym nie zawsze rysuje się przedmioty w rzeczywistej wielkości.

Bardzo często przedmioty są zbyt małe lub zbyt duże i nie zmieściłyby się na rysunku. Stosuje
się więc podziałki rysunkowe (zmniejszające i zwiększające). Przykładem jest narysowanie
przedmiotu o długości 1000 mm. Rysunek przedmiotu w rzeczywistej wielkości wymagałby
arkusza papieru bardzo dużego. Można więc zastosować podziałkę zmniejszającą (np. 1:10).
Rysujemy wtedy przedmiot 10x mniejszy, a wymiary przedmiotu podajemy rzeczywiste.
Stosuje się następujące rodzaje podziałek:

−

podziałki zwiększające: 100:1, 50:1, 20:1, 10:1, 5:1 i 2:1,

−

podziałki zmniejszające: 1:2, (1:2,5), 1:5, 1:10, 1:20, (1:25), 1:50, 1:100.
Do przedstawiania przedmiotów na rysunkach stosuje się różne linie rysunkowe.

Przykłady linii rysunkowych podano w tabeli 1.

Tabela 1. Rodzaje linii rysunkowych.

Wygląd linii

Typ linii

Zastosowanie

Linia ciągła gruba

zarysy i widoczne krawędzie obiektów

Linia ciągła cienka

linie

wymiarowe,

linie

pomocnicze,

kreskowania

Linia punktowa cienka osie symetrii, linie podziałowe

Linia

falista

i zygzakowata

odręczne rysowanie (falista), linie urwania
i przerwania przedmiotu

Linia kreskowa cienka

zarysy i krawędzie niewidoczne

Linia kreskowa gruba

powierzchnie powlekane (np. ocynkowane)

Rzutowanie

Przedmioty przedstawiane na rysunkach technicznych mają różne kształty, często bardzo

skomplikowane. Dlatego przedstawia się je w widokach z różnych kierunków. Służy do tego
rzutowanie. Na rysunku 1a

przedstawiono rzutnię i widoki przedmiotu na trzy rzutnie. Na

rysunku 1b przedstawiono przedmiot, oznaczono kierunki patrzenia, a na rysunku 1c rzuty
tego przedmioty na rozłożoną rzutnię. W praktyce nie rysuje się rzutni tylko same rzuty.
Liczba rzutów zależy od skomplikowania przedmiotu oraz konieczności jednoznacznego
opisania przedmiotu umożliwiającego jego wykonanie. Przedmiot może być narysowany
w jednym lub większej liczbie rzutów (nawet 6 rzutów dla bardzo skomplikowanych
przedmiotów). Liczba rzutów powinna być więc tak dobrana, aby jednoznacznie został
określony kształt oraz wszystkie szczegóły i wymiary.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Taki sposób rzutowania nazywamy europejskim (metoda E). Innym sposobem jest

rzutowanie amerykańskie (metoda A), które zostało pokazane na rysunku 1d. Różnica polega
na tym, że obserwator znajduje się pomiędzy przedmiotem a rzutnią. Metoda „A” stosowana
jest w krajach anglosaskich.

Rys. 1. Rzutowanie prostokątne: a) widok przedmiotu rzutowanego na trzy rzutnie,

b) kierunki patrzenia na przedmiot podczas rzutowania metodą „E” (europejska metoda rzutowania),

c) rzuty przedmiotu na rozłożoną rzutnię metoda „E”,

d) rzuty przedmiotu na rozłożoną rzutnię metoda „A” (amerykańska metoda rzutowania).

Przekroje, półprzekroje wyrwania

Przedstawienie przedmiotów na rysunku często wymaga pokazania kształtów

wewnętrznych. Do tego celu służą przekroje, półprzekroje i wyrwania. Podczas rysowanie
przekrojów wyobrażamy sobie, że przedmiot zostaje przecięty na pół, lub w jednej części, lub
wyrwany jego kawałek. Powierzchnie cięte oznaczamy wtedy linią cienka ciągłą
(kreskowanie). Przykłady przekrojów, półprzekrojów i wyrwań przedstawiono na rysunku 2.

Rzut główny

Rzut z góry

R

z

u

t

z

boku

b)

c)

a)

d)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 2. Przekroje, półprzekroje, wyrwania: a) przekrój przedmiotu wzdłuż linii A – A,

b) półprzekrój, c) wyrwanie [5].

Wymiarowanie

Bardzo ważne jest naniesienie wymiarów na rysunku technicznym (wymiarowanie

rysunku). Celem wymiarowania jest dostarczenie informacji o rzeczywistej wielkości
narysowanego przedmiotu. Wymiaruje się wielkości liniowe, kątowe, promienie, średnice,
ścięcia. Na rysunku 3a przedstawiono wałek maszynowy z naniesionymi wymiarami.
Oznaczono średnice wałka (np. Φ40, Φ36), wymiary liniowe (np. 101, 81), ścięcia (np. 1-45),
promienie (np.R1). Na rysunku 3b przedstawiono przykład wymiarowania powierzchni płaskiej
(płytki z blachy). Zwymiarowano otwory (np. Φ30, Φ10), rozstaw otworów (50), odległość
otworów Φ10 od krawędzi płytki, wysokość płytki (70), szerokość płytki (100).

a)

b)

c)

a)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rys. 3. Przykład wymiarowanie: a) – wałka, b) płytki z blachy.

Rodzaje rysunków

Rysunek złożeniowy jest rysunkiem przedstawiającym całą maszynę, urządzenie lub ich

zespół. Narysowane są wszystkie części wchodzące w skład danej maszyny, urządzenia,
zespołu. Ponadto w tabliczce rysunkowej, zamieszczonej w rysunku, każda część jest nazwana
i oznaczona za pomocą np. nr katalogowego, nr rysunku wykonawczego, numeru normy oraz
podana jest liczba części i materiał z jakiego wykonana jest dana część.

Rysunek wykonawczy jest rysunkiem pojedynczej części. Zawiera on szczegółowy

rysunek w odpowiedniej liczbie rzutów, z przekrojami, wyrwaniami oraz wymiarami i innymi
potrzebnymi oznaczeniami. Zawiera również tabliczkę rysunkową z nazwą, materiałem,
podziałką i innymi niezbędnymi informacjami. Przykładem rysunków wykonawczych jest wałek
i płytka przedstawione na rysunku 3

(brak jest tylko tabliczki rysunkowej).

Rysunki montażowe przedstawiają zespół maszyny, urządzenia z naniesionymi

informacjami dotyczącymi wymagań montażowych.

b)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

8

Podkładka sprężysta 5,5

9

PN/M - 82008

8

Śruba M5 x 16

8

PN/M - 82110

1

Pierścień filcowy 36 x 20 x 6

7

filc

1

Pokrywa

6

St 5

1

Pokrywa

5

St 5

1

Tuleja dystansowa

4

St 5

2

Łożysko 6204

3

PN/M - 86102

1

Wałek

2

45

1

Koło pasowe

1

Zl 220

Ilość szt. Nazwa części

Nr części

Materiał lub norma

Uwagi

Rys. 4. Rysunek montażowy koła pasowego [na podstawie 3, s 178].

Rysunki schematyczne wykonywane są celem przedstawienia zasady działania. Mogą to

być schematy elektryczne, mechaniczne, hydrauliczne.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do czego służą podziałki rysunkowe?
2. Jakie są rodzaje linii rysunkowych?
3. Jakie jest zastosowanie poszczególnych linii rysunkowych?
4. Do czego służą przekroje rysunkowe?
5. Jaki jest cel nanoszenia wymiarów na rysunkach?
6. Jakie są rodzaje rysunków?
7. Do czego służą rysunki złożeniowe?
8. Do czego służą rysunki wykonawcze?
9. Do czego służą rysunki montażowe?
10. Jakie mogą być rodzaje rysunków schematycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj poniższe przedmioty w trzech rzutach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać rzut główny,
2) wykonać rzut z boku,
3) wykonać rzut z góry,
4) porównać rysunki z rysunkami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier, ołówek, linijka, cyrkiel,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zamieszczona w poradniku.

Ćwiczenie 2

Narysuj poniższe przedmioty w odpowiedniej liczbie rzutów i zwymiaruj je. Płytka

z otworami wykonana jest z blachy o grubości 5 mm. Przyjmij, że przedmioty narysowane są
w podziałce 1:1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać rysunki w odpowiedniej liczbie rzutów,
2) zwymiarować je (przy oznaczaniu średnicy stawia się znak Φ),
3) porównać rysunki z rysunkami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier, ołówek, linijka, cyrkiel,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zamieszczona w poradniku.

Ćwiczenie 3

Korzystając z literatury zwymiaruj poniższe przedmioty. Rysunki narysowane są

w podziałce 1:1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać to ćwiczenie powinieneś:

1) korzystając z literatury zapoznać się ze sposobami wymiarowania otworów, ścięć, kątów,

promieni,

2) korzystając z literatury zapoznać się ze sposobem wymiarowania powtarzających się

elementów (4 otwory na górnym rysunku),

3) zwymiarować rysunki,
4) porównać rysunki z rysunkami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier, ołówek, linijka, cyrkiel,

−

poradnik ucznia,

−

literatura zamieszczona w poradniku.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać rysunki przedmiotu w trzech rzutach?
2) zwymiarować rysunek?
3) wykonać prosty rysunek wykonawczy?
4) rozpoznać symbole wykorzystywane w schematach mechanicznych?
5) podać przeznaczenie rysunku złożeniowego?
6) podać przeznaczenie rysunku montażowego?

























„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2. Pomiary warsztatowe

4.2.1. Materiał nauczania

Do wykonywania pomiarów oraz sprawdzania wykonanych przedmiotów (części maszyn

i urządzeń) służą narzędzie pomiarowe. Narzędzia pomiarowe dzielimy na przyrządy
pomiarowe (suwmiarka, mikrometr), wzorce (przymiar kreskowy, wzornik, kątownik) oraz
sprawdziany (np. sprawdzian łuków, kątów, sprawdzian gwintu).

Celem pomiarów warsztatowych jest sprawdzenie, czy wykonany przedmiot jest zgodny

z dokumentacją techniczną. Różnica pomiędzy pomiarem a sprawdzeniem jest następująca.
Podczas mierzenia otrzymujemy wynik np. długość przedmiotu w mm, a podczas sprawdzania
stwierdzamy, czy przedmiot jest zgodny z dokumentacją (bez otrzymania wyniku pomiaru).

Do wykonywania pomiarów długości z dokładnością do 1 mm służą przymiary. Na

rysunku 5 przedstawiono przymiar kreskowy sztywny.

Rys. 5. Przymiar kreskowy sztywny.

Do wykonywania pomiarów z większą dokładnością (do 0,1 mm, 0.05 mm i 0.02 mm)

służą przyrządy suwmiarkowe. Na rysunku 6 przedstawiono suwmiarkę uniwersalną.

Rys. 6. Suwmiarka uniwersalna (dwustronna z głębokościomierzem) [2, s 21].

Na rysunku 7 przedstawiono przykładowe wymiary wskazane na suwmiarce. Sposób

mierzenia jest następujący. Na noniuszu suwmiarki jest 10 podziałek co oznacza, że suwmiarka
mierzy z dokładnością do 0,1 mm. Najpierw odczytujemy wymiar w pełnych milimetrach
i następnie dodajemy dziesiąte części milimetra. Dziesiąte części milimetra będą równe
numerowi kreski noniusza, która pokrywa się z jakąkolwiek kreską na prowadnicy.

Dla przykładu 7a. Pełnych milimetrów jest 80 (pierwsza kreska noniusza ustawiona jest na

8, czyli 8 cm). Dziesiątych milimetrów jest 0, gdyż zerowa kreska noniusza pokrywa się
z kreską na prowadnicy.

Dla przykładu 7b. Pełnych milimetrów jest 80 (tak jak w przykładzie a). Dziesiątych części

jest 0,1mm, gdyż pierwsza kreska noniusza pokrywa się z kreską na prowadnicy. Wymiar
wynosi 80,1 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Dla przykładu 7c. Pełnych milimetrów jest 81. Dziesiątych części jest 0,4 mm, gdyż 4

kreska noniusza pokrywa się z kreska na prowadnicy. Wymiar wynosi 81,4 mm.

Rys. 7. Odczytywanie wymiaru na suwmiarce. [2, s 22].

Dla suwmiarek z noniuszem posiadającym 20 kresek (dokładność pomiaru 0,05 mm)

technika odczytywania wymiaru jest podobna. Najpierw odczytujemy pełne milimetry, a potem
dziesiąte i setne części. Przykład zamieszczono na rysunku 8. Pełnych milimetrów jest 75.
Każda kreska noniusza oznacza 0,05 mm. Więc dziesiąte i setne odczytujemy: 7 kreska
noniusza pokrywa się z kreską prowadnicy (7 x 0,05 mm = 0,35 mm). Wymiar wynosi
75,35 mm.

Rys. 8. Odczytywanie wymiaru na suwmiarce o dokładności mierzenia 0,05 mm.

Do mierzenia z dokładnością do 0,01 mm służy mikrometr. Na rysunku 9 przestawiono

jego budowę. Pomiar wykonuje się następująco:
–

mikrometr trzyma się za kabłąk (1),

–

pomiędzy kowadełko (2), a wrzeciono (6) wkłada się przedmiot mierzony,

–

kręci się bębnem (4), aż wrzeciono przybliży się do przedmiotu mierzonego,

–

sprzęgłem (8) dosuwa się wrzeciono do przedmiotu mierzonego (sprzęgło daje zawsze
jednakowy docisk),

–

zaciska się zacisk (7),

–

odczytuje się wymiar korzystając z podziałki na tulei (3) i działek (5).

Rys. 9. Mikrometr. [2, s 24].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Wymiar na mikrometrze odczytuje się następująco (rysunek 10):

–

jeden obrót bębna powoduje przesuniecie wrzeciona o 0,5 mm,

–

odczytujemy pełne milimetry i połówki milimetrów (kreski na tulei). Na przykładzie „a”
jest 0 mm, na przykładzie „b” jest 7 mm, na przykładzie „c” jest 15,5 mm, na przykładzie
„d” jest 23,5 mm,

–

do tego wymiaru dodajemy setne części mm,

–

wymiary wskazywane przez mikrometr wynoszą więc:
na przykładzie „a” jest 0 + 0/100 = 0 mm, na przykładzie „b” jest 7 + 0/100 = 7 mm,
na przykładzie „c” jest 18,5 + 23/100 = 18,73 mm, na przykładzie „d” jest 23,5 + 32/100
= 23,82 mm.

Rys. 10. Odczyty na mikrometrze. [2, s 25].

Przyrządem służącym do sprawdzania kąta prostego oraz ustawiania pod kątem prostym

przedmiotów (np. przy połączeniu dwóch kątowników w ramce) jest przymiar kątowy
(popularnie zwany kątownikiem). Przymiar kątowy oraz sposób sprawdzania kata prostego
przedstawiony jest na rysunku 11.

Rys. 11. Kątowniki: a) kątownik zwykły, b) kątownik z grubym ramieniem, c) sprawdzanie kata prostego

w obrabianym przedmiocie, d) sprawdzanie kąta prostego w ramce z kątownika.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakim narzędziem wykonuje się pomiary z dokładnością do 0,1 mm?
2. Jakim narzędziem wykonuje się pomiary z dokładnością do 0,05 mm?
3. Jakim narzędziem wykonuje się pomiary z dokładnością do 0,01 mm?

a)

b)

c)

d)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4. Jakie są kolejne czynności przy wykonywaniu pomiaru i odczytywaniu jego wyniku za

pomocą suwmiarki?

5. Jakie są kolejne czynności przy wykonywaniu pomiaru i odczytywaniu jego wyniku

za pomocą mikrometru?

6. Ile kresek znajduje się na noniuszu suwmiarki wykonującej pomiary z dokładnością

do 0,1 mm?

7. Ile kresek znajduje się na noniuszu suwmiarki wykonującej pomiary z dokładnością

do 0,05 mm?

8. Do czego służą kątowniki?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z poradników odszukaj różne przyrządy suwmiarkowe i wpisz ich

przeznaczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku ślusarza i poradniku mechanika rozdziały dotyczące pomiarów

warsztatowych,

2) wypełnić poniższą tabelę.

Lp.

Nazwa przyrządu

Przeznaczenie przyrządu

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ślusarza, poradnik mechanika.

Ćwiczenie 2

Korzystając z poradników odszukaj różne przyrządy mikrometryczne i wpisz ich

przeznaczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku ślusarza i poradniku mechanika rozdziały dotyczące pomiarów

warsztatowych,

2) wypełnić poniższą tabelę.

Lp.

Nazwa przyrządu

Przeznaczenie przyrządu

Wyposażenie stanowiska pracy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

poradnik ślusarza, poradnik mechanika.

Ćwiczenie 3

Odczytaj wyniki pomiaru na przedstawionych w tabeli noniuszach suwmiarek. Wykonaj

pomiary rzeczywistych przedmiotów otrzymanych od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem odczytywania wymiarów na suwmiarkach o dokładnościach

0,1 mm i 0,05 mm,

2) odczytać kolejne wymiary i wpisać wynik obok,
3) przedstawić wyniki nauczycielowi,
4) wykonać pomiary rzeczywistego przedmiotu,
5) wykonać szkic przedmiotu mierzonego i nanieść na nim zmierzone wymiary,
6) przedstawić wyniki nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ślusarza,

−

przedmioty do mierzenia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj pomiary suwmiarką i mikrometrem. Wykonać pomiary rzeczywistych

przedmiotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć sobie sposób odczytywania wymiarów na suwmiarkach o dokładnościach

0,1 mm i 0,05 mm,

2) zapoznać się ze sposobem odczytywania wymiarów na mikrometrze,
3) wykonać 2 szkice przedstawionego przez nauczyciela przedmiotu i zwymiarować je

(nanieść tylko linie wymiarowe),

4) opracować tabele pomiarów,
5) wykonać pomiary przedstawionego przez nauczyciela przedmiotu korzystając z suwmiarki,
6) wykonać te same pomiary za pomocą mikrometru (tylko wymiary zewnętrzne w zakresie

właściwym dla danego mikrometru),

7) przedstawić wyniki nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ślusarza.

−

suwmiarka uniwersalna o dokładności mierzenia 0,05 mm,

−

mikrometr zewnętrzny 0 do 25 mm,

−

przedmioty do ćwiczeń w pomiarach.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać pomiar za pomocą przymiaru?
2) wykonać

pomiary

wymiarów

zewnętrznych,

wewnętrznych

i głębokości za pomocą suwmiarki o dokładności 0,1 mm?

3) wykonać

pomiary

wymiarów

zewnętrznych,

wewnętrznych

i głębokości za pomocą suwmiarki o dokładności 0,05 mm?

4) wykonać pomiary mikrometrem?
5) sprawdzić kąt prosty kątownikiem?
6) wymienić rodzaje przyrządów suwmiarkowych?
7) wymienić rodzaje przyrządów mikrometrycznych?





























„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3. Materiały konstrukcyjne, powłoki ochronne i dekoracyjne

4.3.1. Materiał nauczania

Stopy żelaza

Podstawowym materiałem stosowanym do wykonywania części maszyn i konstrukcji są

stopy żelaza. Spośród nich wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje:
–

stale,

–

żeliwa,

–

staliwa.
Żeliwo jest to stop żelaza z węglem o zawartości węgla od 2% do 4%. Stosowane jest

najczęściej w postaci odlewanej. W budowie maszyn i urządzeń wykorzystywane jest na
korpusy, kadłuby, obudowy.

Staliwo jest to stop żelaza z węglem i innymi składnikami. Stosowane jest na odlewy

części maszyn, które wymagają lepszych własności niż żeliwo.

Stal jest to stop żelaza z węglem i innymi składnikami o zawartości węgla do 2%. Są one

materiałem powszechnie stosowanym na konstrukcje, elementy maszyn i urządzeń, narzędzia.

Stale dzielą się na stale węglowe i stopowe. W stalach węglowych głównymi składnikami

są żelazo i węgiel, a w stalach stopowych żelazo, węgiel i różne inne składniki (chrom, krzem,
nikiel, molibden. Zarówno stale węglowe i stopowe dzielimy na konstrukcyjne, narzędziowe
i stale o specjalnych własnościach. Ze stali konstrukcyjnych wykonuje się różne konstrukcje,
części maszyn i urządzeń. Stale narzędziowe stosuje się na różnego typu narzędzia (wiertła,
piły, przecinaki). Stale o specjalnych własnościach stosuje się na części, które muszą posiadać
specjalne własności, np. stale kwasoodporne na części stykające się z żywnością, stale
sprężynowe na sprężyny, stale żaroodporne na części pracujące w wysokich temperaturach,
stale o specjalnych własnościach magnetycznych na magnesy trwałe, transformatory.

Metale nieżelazne i ich stopy

Miedź jest metalem o barwie czerwonej. Miedź odporna na gorąca wodę, zasady, kwas

solny. Posiada również dobre własności plastyczne przewodzące i dlatego powszechnie
stosowana jest na przewody elektryczne.

Aluminium jest metalem o barwie srebrzystej. Aluminium odporne jest na wpływy

atmosferyczne, jest bardzo lekkie, plastyczne. Stosuje się je na części maszyn, folie, rury,
blachy.

Mosiądz jest stopem miedzi z cynkiem. Jest metalem o barwie złotej, posiada dobre

własności odlewnicze i łatwo obrabialnym. Stosuje się go na części maszyn, armaturę
wodociągową, klamki, gałki.

Brąz jest stopem miedzi z cyną, ołowiem lub aluminium. Jest metalem o barwie czerwono-

złotej. Stosuje się go na różnego typu części odlewane.

Półwyroby metalowe

W budowie maszyn wykorzystuje się metale i stopy dostępne pod różnymi postaciami. Są

to kształtowniki, rury, blachy, pręty, druty. Wyroby te nazywamy „wyrobami hutniczymi”.

Do

kształtowników

możemy

zaliczyć:

kątowniki

równoramienne,

kątowniki

nierównoramienne, ceowniki, teowniki, dwuteowniki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Kątownik
równoramienny

Kątownik
nierówno-
ramienny

Ceownik

Teownik

Dwuteownik

Do prętów możemy zaliczyć: pręty okrągłe, pręty płaskie (płaskowniki), pręty

kwadratowe, pręty sześciokątne.

Pręt okrągły

Pręt płaski

Pręt
kwadratowy

Pręt sześciokątny

Blachy wytwarza się w arkuszach o różnych wielkościach (często w arkuszach 2 x 1 metr)

i o różnych grubościach (od bardzo cienkich do grubych (od 0,5 mm do ponad 100 mm).

Drutu wytwarza się w postaci szpul. Mogą one występować w różnych grubościach.

Powłoki ochronne i dekoracyjne

Wyroby metalowe na ogół ulegają korozji. Należy więc zabezpieczyć je przed nią.

Ponadto często konieczne jest nadanie wyrobom walorów dekoracyjnych.

Jednym ze sposobów zabezpieczenia przed korozją jest zastosowanie metalu odpornego

na korozję lub słabo korodującego. Do materiałów słabo korodujących zaliczyć możemy
miedź, aluminium oraz ich stopy. Metale te pokrywają się nalotem, który zapobiega dalszej
korozji.

Do zabezpieczenia przed korozja można użyć różnych powłok.
Do krótkotrwałego zabezpieczenia stosuje się smary i oleje konserwacyjne.
Do dłuższego zabezpieczenia stosuje się powłoki malarskie. Są to powłoki wytwarzane

przez pomalowanie farbami i lakierami. Powłoki malarskie nanosi się pędzlami, wałkami
malarskimi, pistoletami natryskowymi oraz przez zanurzenie. Stosuje się różnego rodzaju farby
i lakiery. Mogą to być farby, które utwardzają się na powietrzu, farby które utwardzają się
w wyższej temperaturze (piecowe), farby utwardzane na skutek reakcji chemicznej (farby
dwuskładnikowe składające się z żywicy i utwardzacza).

Następnym sposobem zabezpieczenia przed korozja jest nakładanie powłok metalowych.

Do najpowszechniej stosowanych sposobów zaliczamy cynkowanie, cynowanie, srebrzenie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

chromowanie i niklowanie. Wykonuje się to takimi sposobami jak natrysk, obróbka
galwaniczna, kąpiel w roztopionym metalu.

Cześć z tych powłok posiada również walory dekoracyjne. Przedmioty możemy pomalować

farbami o różnych kolorach, możemy pokryć dekoracyjna warstwą srebra czy chromu.

Tworzywa sztuczne

Tworzywa sztuczne – materiały oparte na polimerach syntetycznych, zastępujące

tradycyjne materiały takie jak drewno, ceramika, metal, kauczuk naturalny.

Do najpowszechniej stosowanych tworzyw sztucznych zaliczyć możemy:
Polimetakrylan metylu (szkło organiczne), znany także pod nazwą Plexiglasu (Plexi), jest

doskonale przezroczystym tworzywem. Plexi łatwo daje się kształtować (po nagrzaniu do
temp. 140-150°C), polerować i obrabiać mechanicznie. Plexi w postaci płyt, bloków, prętów
i rur, znalazła szerokie zastosowanie na szyby lotnicze i samochodowe, soczewki, szkiełka
zegarkowe i odblaskowe, artykuły gospodarstwa domowego.

Polistyren jest materiałem stosunkowo lekkim o dużej stałości wymiarów. Służy do

wyrobu galanterii technicznej, obudowy różnych urządzeń, a jako tworzyw porowate
(styropian) – do opakowań i płyt termoizolacyjnych.

Polietylen jest tworzywem o doskonałych własnościach dielektrycznych i dużej odporności

chemicznej. Polietylen znajduje zastosowanie w produkcji folii i innych opakowań, do wyrobu
rur nadających się zarówno do wody pitnej, jak i do ścieków, jako powłoki kablowe.

Polipropylen jest to tworzywo o własnościach podobnych do polietylenu. Polipropylen

znalazł szerokie zastosowanie w przemyśle do wyrobu różnych elementów maszyn
poddawanych większym obciążeniom (koła zębate), naczynia.

Polichlorek winylu (PCV). Wyróżniamy polichlorek winylu twardy i miękki. Polichlorek

winylu twardy jest tworzywem posiadającym dużą odporność chemiczną. Znajduje
zastosowanie przede wszystkim do produkcji rur i wykładzin, zbiorników na naczynia, na oleje
i tłuszcze. Daje się łatwo kleić i spawać. Polichlorek winylu miękki stosuje się do wyrobu folii,
giętkich węży do wody, powłok antykorozyjnych, wykładzin podłogowych oraz różnych
przedmiotów codziennego użytku i pojemników.

Poliuretan jest tworzywem odpornym na chemikalia, nie chłonie wody, posiada dobre

własności dielektryczne. Stosuje się go na oploty przewodów, lakiery do izolacji przewodów
i malowania podłóg, kleje do różnych materiałów.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje stopów żelaza?
2. Co wykonuje się z żeliwa?
3. Co wykonuje się ze staliwa?
4. Jak można podzielić stale?
5. Jakie jest zastosowanie stali konstrukcyjnej?
6. Jakie rozdaje metali nieżelaznych wykorzystuje się w budowie maszyn?
7. Jakie rodzaje stopów metali nieżelaznych wykorzystuje się w budowie maszyn?
8. Jakie rodzaje kształtowników wykorzystuje się w budowie maszyn?
9. Jakie rodzaje prętów wykorzystuje się w budowie maszyn?
10. Jakie rodzaje powłok stosuje się do ochrony przed korozją?
11. Jakie rodzaje powłok stosuje się w celach dekoracyjnych?
12. Na jakie wyroby wykorzystuje się PCV?
13. Na jakie wyroby wykorzystuje się polietylen?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj przykłady zastosowania stali (narzędziowej, konstrukcyjnej i o specjalnych

własnościach) na narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia znajdujące się na pracowni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) poszukać w poradniku zastosowania różnych rodzajów stali,
2) wypisać w tabelę narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia przy poszczególnych

rodzajach stali,

3) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Rodzaje stali

Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia

Stale konstrukcyjne

Stale narzędziowe

Stale o specjalnych

własnościach

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

poradnik ślusarza, poradnik mechanika.

Ćwiczenie 2

Podaj przykłady zastosowania metali nieżelaznych i ich stopów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku mechanika odpowiednie rozdziały dotyczące metali nieżelaznych

i ich stopów,

2) wypisać w tabeli przykłady zastosowania przy poszczególnych rodzajach metali

nieżelaznych i ich stopów,

3) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Zastosowanie

Aluminium

Mosiądz

Miedź

Cynk

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

poradnik mechanika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Ćwiczenie 3

Podaj przykłady zastosowania przedstawionych w tabeli wyrobów hutniczych. Oblicz ile

waży odcinek 5 metrowy materiału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku mechanika odpowiednie rozdziały dotyczące metali nieżelaznych

i ich stopów,

2) wypisać w tabeli przykłady zastosowania przy poszczególnych rodzajach metali

nieżelaznych i ich stopów,

3) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Materiał

Zastosowanie

Ciężar 5 mb

Kątownik stalowy
25x25x3

Ceownik 50E

Pręt stalowy walcowany
o średnicy 10 mm

Pręt płaski stalowy 20x5

Pręt miedziany ciągniony
o średnicy 10 mm

Pręt płaski miedziany
20x5

Blacha stalowa o grubości
1 mm

Ciężar arkusza
2x1 m =

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia, poradnik mechanika,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 4

Podaj przykłady zastosowania przedstawionych powłok ochronnych i dekoracyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku mechanika odpowiednie rozdziały dotyczące powłok malarskich,

smarów, metali stosowanych na powłoki,

2) dobrać odpowiednią powłokę i uzasadnić wybór,
3) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Dobrana powłoka ochronna

(dekoracyjna)

Uzasadnienie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Stalowa szafka znajdująca się
na chodniku

Wałek stalowy będący częścią
zamienną

Stalowy

słup

znaku

drogowego

Ozdobna poręcz na schodach
w banku

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

poradnik mechanika.

Ćwiczenie 5

Podaj przykłady zastosowania przedstawionych tworzyw sztucznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odszukać w poradniku mechanika odpowiednie rozdziały dotyczące tworzyw sztucznych,
2) wpisać w tabelę przykłady zastosowania,
3) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Nazwa tworzywa

sztucznego

Zastosowanie

Polietylen

Polimetakrylan
metylu (plexi)

Polipropylen

Polistyren

Polichlorek winylu
(PCV)

Poliuretan

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik ucznia,

−

poradnik mechanika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić stopy żelaza?
2) podać zastosowanie żeliwa i staliwa?
3) podać zastosowanie różnych rodzajów stali?
4) wymienić rodzaje wyrobów hutniczych?
5) podać zastosowanie prętów stalowych i wykonanych z metali

nieżelaznych?

6) podać zastosowanie kształtowników stalowych i blach?
7) określić ciężar podanego wyrobu hutniczego?
8) podać

przykłady

zastosowanie

różnych

powłok

ochronnych

i dekoracyjnych?

9) dobrać powlokę ochronną i dekoracyjna do określonych warunków?
10) podać przykłady zastosowanie różnych tworzyw sztucznych?









































„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4. Obróbka ręczna

4.4.1. Materiał nauczania

Organizacja stanowiska pracy

Obróbka ręczna polega na wykonywaniu różnych przedmiotów z metali i innych tworzyw

przy użyciu narzędzi ręcznych i elektronarzędzi (np. wiertarka ręczna elektryczna). Większość
tych prac wykonuje się na stole ślusarskim wyposażonym w imadło i wyposażonego
w różnego rodzaju narzędzia i przyrządy ślusarskie. Do podstawowych narzędzi ślusarskich
zaliczamy: pilniki, młotki, piłki do metalu, przecinaki, rysik

,

punktak, cyrkiel traserski, wiertła,

gwintowniki, narzynki, narzędzia pomiarowe. Stół ślusarki przedstawiony jest na rysunku 12.

Rys. 12. Stół ślusarski dwustanowiskowy: 1 – lampa, 2 – imadło ślusarskie,

3 – szuflada na narzędzia. [2, s 9].

Na stanowisku ślusarskim powinien być utrzymywany porządek i ład (właściwe ułożenie

narzędzi, nie rzucanie nimi, nie układanie jednych na drugich). Sposób ułożenia narzędzi
przedstawiony jest na rysunku 13.

1. Narzędzia pomiarowe.
2. Rysik, punktak.
3. Płyta do prostowania.
4. Szczotka do czyszczenia pilnika.
5. Imadło ślusarskie.
6. Pilniki.
7. Młotki.
8. wyposażenie dodatkowe.

Rys. 13. Rozmieszczenie narzędzi na stole ślusarskim. [2, s 13].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Podczas wykonywania prac należy stosować się do zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz ochrony środowiska.

Podczas pracy bardzo łatwo jest o wypadek lub uraz. Należy więc zachować ostrożność,

prace wykonywać spokojnie i dokładnie, narzędzia stosować zgodnie z przeznaczeniem.
Ponadto należy stosować środki ochrony indywidualnej. Rękawice ochronne używać do prac
przy gięciu, prostowaniu oraz tam, gdzie materiał może posiadać ostre krawędzie, np. blachy.
Okularów ochronnych używać tam, gdzie mogą wystąpić odpryski, wióry (np. przy
prostowaniu, wierceniu). Na warsztacie mogą leżeć na podłodze ostre przedmioty i odpady co
wymaga stosowania obuwia na twardej podeszwie. Konieczne jest również stosowanie ubrania
ochronnego.

Przy pracach ślusarskich powstaje dużo odpadów, wiórów (np. resztki materiałów

metalowych, z tworzyw sztucznych), stosuje się rożne materiały pomocnicze (np. olej).
W związku z tym należy przestrzegać zasad ochrony środowiska. Wszelkie odpady należy
segregować i składać w odpowiednio oznakowane pojemniki. To samo należy robić ze
śmieciami, np. zaoliwione szmaty należy składać osobno).

Trasowanie

Trasowaniem nazywamy wyznaczanie na powierzchni wyrobu (blachy, kształtownika)

środków kół, obrysów, linii pomocniczych za pomocą rys traserskich (kresek). Do trasowania
na metalu używa się następujące narzędzia traserskie:
–

rysiki (do nanoszenia linii prostych),

–

cyrkle traserskie (do trasowania kół),

–

liniały i kątowniki (do prowadzenia rysika),

–

punktak (do nanoszenia punktów (małych wgłębień w metalu).
Podstawowe narzędzia traserskie przedstawiono na rysunku 14.

Rys. 14. Podstawowe narzędzia traserskie: rysik, punktak, cyrkiel traserski, liniał traserski, kątownik.

Ciecie i piłowanie

Przy wykonywaniu przedmiotów w operacjach obróbki ręcznej konieczne jest dobranie

odpowiedniego materiału. Następnie należy przygotować odpowiedni jego kawałek (np.
odcinek pręta, kątownika). W obróbce ręczne operacje cięcia wykonuje się za pomocą piłki do
metalu (np. odcięcie odpowiednio długiego kształtownika), ręcznych lub dźwigniowych nożyc

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

do blach, przecinaka (np. przewiecie kawałka grubego drutu). Przecinak i piłkę do metalu
przedstawiono na rysunku 15.

Rys. 15. Przecinak i piłka do metalu.

Piłowanie

Po ucięciu odpowiedniego kawałka materiału dalszą obróbkę możemy wykonać pilnikami.

Do piłowania stosuje się różne pilniki. Są to przede wszystkim pilniki ślusarskie o różnym
kształcie części roboczej (płaskie, kwadratowe, okrągłe, trójkątne, półokrągłe) i różnej
wielkości (długości części roboczej od 100 mm do 600 mm). Ponadto różnią się wielkościami
nacięć. Są więc pilniki zdzieraki (o grubych nacięciach), pilniki równiaki (o średnich
nacięciach) i pilniki gładziki (o drobnych nacięciach. Do piłowania bardzo małych przedmiotów
służą pilniki igłowe (iglaki), które mają różny przekrój części roboczej (płaskie, okrągłe,
owalne, soczewkowe, kwadratowe). Piłowanie powierzchni płaskich pokazano na rysunku 16.
Na lewym rysunku przedstawiono piłowanie zgrubne, a na prawym piłowanie wykańczające.

Rys. 16. Piłowanie płaszczyzn.

Na rysunku 17 przedstawiono piłowanie kształtowe pilnikami i różnym przekroju części

roboczej. Pilniki dobiera się w zależności od kształtu powierzchni piłowanej oraz od jej
wielkości (małe powierzchnie piłuje się pilnikami igłowymi o różnych kształtach, większe
pilnikami ślusarskimi).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Rys. 17. Dobór kształtu pilnika w piłowaniu kształtowym.

Gięcie i prostowanie

W obróbce ręcznej często zachodzi konieczność gięcia oraz prostowania. Przykłady gięcia

i prostowania przedstawiono na rysunku 18. Przy gięciu i prostowaniu musimy stosować
narzędzia, które nie uszkadzają przedmiotów. Mogą to być młotki drewniane, z tworzywa
sztucznego, z miedzi.

Rys. 18. Przykłady gięcia i prostowania: a) gięcie peta na walcu zamocowanym w imadle,

b) gięcie blach w skręconych kątownikach, c) prostowanie płaskownika (kółeczkami oznaczono miejsca uderzeń),

d) prostowanie wybrzuszenia w blasze (uderzenia zaczynamy od zewnątrz

i ruchem spiralnym poruszamy się do środka).

Wiercenie

Wierceniem nazywamy wykonywanie otworu za pomocą wiertła. Może to być wiercenie

w pełnym materiale lub powiększanie średnicy otworu (powiercanie). Budowę wiertła
przedstawia rysunek 19b. Wiertło zbudowane jest z chwytu, szyjki i części roboczej.
W wiertłach do wiercenia na wiertarkach przemysłowych chwyt może być walcowy lub
stożkowy. Wiertła z chwytem walcowym mocuje się w uchwytach (np. trzyszczękowy
samocentrujący, taki jaki na ogół posiada wiertarka elektryczna ręczna). Wiertła z chwytem
stożkowym wbija się bezpośrednio we wrzeciono wiertarki (stożek jest samozaciskający się
i nie trzeba dodatkowo mocować wiertła).

Do wiercenia w różnych materiałach stosuje się różne wiertła. Na rysunku 19a

przedstawiono kolejno: wiertło do metalu, wiertło do drewna, wiertło do wiercenia w cegle,
betonie i wiertło piórkowe do drewna.

a)

b)

c)

d)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Podczas wiercenia bardzo ważne jest mocowanie materiału obrabianego na stole wiertarki.

Przedmioty duże mocujemy w imadle maszynowym lub łapami bezpośrednio do stołu
wiertarki. Przedmioty małe trzymamy za pomocą dodatkowego uchwytu, np. za
pośrednictwem imadełka ręcznego. Nie wolno trzymać w rękach materiału obrabianego. Poza
tym podczas wiercenia nie wolno używać rękawic, ubranie powinno być pozapinane, a na
głowie powinno się mieć czapkę.

Rys. 19. Wiertła: a) różne rodzaje wierteł (do metalu, do drewna, do muru, piórkowe do drewna),

b) budowa wiertła do metalu z chwytem walcowym i stokowym [5].

Gwintowanie

Gwintowanie jest to nacinanie na zewnętrznych lub wewnętrznych powierzchniach walcowych

rowka po linii śrubowej (gwintu). Gwinty wewnętrzne nacina się gwintownikami (komplet składa
się w dwóch lub trzech gwintowników), a gwinty zewnętrzne nacina się narzynkami. Komplet
gwintowników przedstawiony jest na rysunku 20a. Narzynka przedstawiona jest na rysunku 20b.
Podczas gwintowania gwintownikami osadza się je w pokrętłach (rysunek 20c). Podczas
gwintowania narzynkami mocuje się je w oprawkach (rysunek 20d).

Rys. 20. Narzędzia do gwintowania ręcznego: a) komplet gwintowników i narzynka, b) pokrętło do

gwintowników i oprawka do narzynek.

a)

b)

a)

b)

c)

d)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Na rysunkach technicznych gwinty oznacza się podając symbol rodzaju gwintu i średnicę

zewnętrzną, np. na gwintownikach i narzynce podano symbol „M10”, co oznacza, że jest to
gwint metryczny i średnicy 10 mm. Gwinty zewnętrzne nacina się na trzpieniach o średnicy
troszkę mniejszej niż średnica gwintu (np. dla gwintu M10 średnica trzpienia powinna wynosić
9,8 mm). Gwinty wewnętrzne nacina się w otworach odpowiednio dobranych do średnicy
gwintu (Dla gwintu M10 średnica otworu powinna wynosić ok. 8,4 mm). Wymiary te można
dobrać z poradników (np. z poradnika ślusarza).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe narzędzia ślusarskie?
2. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas prac ślusarskich?
3. Jakich zasad ochrony środowiska należy przestrzegać podczas wykonywania prac ślusarskich?
4. Co to jest trasowanie?
5. Jakimi narzędziami posługujemy się podczas trasowania?
6. Jakich narzędzi używamy podczas cięcia i przecinania?
7. Jakie są podstawowe rodzaje pilników?
8. Jakie pilniki stosuje się do obróbki zgrubnej i dokładnej?
9. Jakich młotków używamy podczas prostowania i gięcia?
10. Jakie rodzaje chwytów może mieć wiertło do metalu?
11. Jakie są sposoby mocowania przedmiotów obrabianych na wiertarkach?
12. Jakich zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać podczas wiercenia?
13. Jakimi narzędziami wykonujemy gwinty wewnętrzne i zewnętrzne?
14. Jak dobieramy średnicę wiertła do wywiercenia otworu pod gwint wewnętrzny?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj cztery kątowniki 20,5x20,5x251 z blachy o grubości od 1,5 do 2mm i utnij

4 kątowniki 20x20x3.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować kolejność czynności podczas wykonywania kątowników,
2) dobrać narzędzia i przygotować stanowisko pracy,

251

20,5

20,5

20

20

21

Mat: stal
Szt: 4

Mat: kątownik
20x20x3
Szt: 4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

3) wytrasować pasy blach na kątowniki,
4) wyciąć pasy blach,
5) wykonać gięcie kątowników,
6) wytrasować i uciąć 4 kątowniki 20x20x3 na długość 21 mm,
7) sprawdzić wymiary i w razie potrzeby dokonać poprawek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał do wykonania kątowników,

−

narzędzia pomiarowe,

−

narzędzia traserskie, nożyce do blach, pika do metalu,

−

listwy pomocnicze i młotek drewniany lub z tworzywa sztucznego.

Ćwiczenie 2

Korzystając z materiału przygotowanego w ćwiczeniu 1 wykonaj 4 przedmioty (detale)

z poniższego rysunku oraz wypiłuj kątowniki 20x20x21 na wymiar 20 (zachowaj kąty proste).

Detal 1. szt. 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować kolejność czynności podczas wykonywania kątowników,
2) dobrać narzędzia i przygotować stanowisko pracy,
3) ściąć skosy piłką do metalu,
4) wypiłować kątowniki zachowując wymiary z rysunku,
5) stępić ostre krawędzie,
6) sprawdzić wymiary i w razie potrzeby dokonać poprawek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał do wykonania kątowników,

−

narzędzia pomiarowe,

−

piłka do metalu pilniki zdzieraki i gładziki płaskie,

Ćwiczenie 3

Wykonaj pokrywę przedstawiona na rysunku przedstawionym poniżej. Materiał:

tworzywo sztuczne.

20

20

250

20

20

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować kolejność czynności podczas wykonywania płyty,
2) dobrać narzędzia i przygotować stanowisko pracy,
3) uciąć płytę, wyrównać i stępić krawędzie, zachowując wymiary,
4) wytrasować otwory,
5) wywiercić otwory, które umożliwią rozpoczęcie piłowania,
6) wypiłować otwory wg rysunku,
7) stępić ostre krawędzie,
8) sprawdzić wymiary i w razie potrzeby dokonać poprawek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał do wykonania płyty,

−

narzędzia pomiarowe,

−

nożyce do blach, pilniki zdzieraki i gładziki,

−

wiertarka stołowa, wiertła.

4.4.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować stanowisko pracy do obróbki ręcznej?
2) trasować na płaszczyźnie?
3) ciąć blachę nożycami ręcznymi i dźwigniowymi?
4) przecinać materiały piłką do metalu?
5) piłować powierzchnie płaskie i kształtowe?
6) wiercić otwory w stali?
7) dobrać narzędzia do gwintowania?
8) dobrać średnicę wałka pod gwint zewnętrzny?
9) dobrać średnicę otworu pod gwint wewnętrzny?





































„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.5. Połączenia

4.5.1. Materiał nauczania

Połączenia części maszyn możemy podzielić na połączenia rozłączne i położenia

nierozłączne. Połączenia nierozłączne są to takie połączenia, których nie można rozłączyć bez
zniszczenia części łączonych lub łącznika. Przykładem takich połączeń są: połączenia spawane,
połączenia lutowane, klejone, kitowane, połączenia zgrzewane, połączenia skurczowe,
połączenia wtłaczane i połączenia nitowe i za pomocą łapek.

Połączenia rozłączne można rozłączać wielokrotnie i ponownie je łączyć (demontować

i montować). Przykładami takich połączeń są: połączenia gwintowe (za pomocą śrub
i wkrętów, połączenia kołkowe, połączenia klinowe, wpustowe, połączenia sworzniowe.

Połączenia nierozłączne

Połączenia lutowane:

Lutowanie jest to sposób łączenia części metalowych za pomocą stopu metalowego, tzw.

lutu. Prawidłowe złącze otrzymuje się, gdy powierzchnie przeznaczone do lutowania są
starannie oczyszczone z rdzy, brudu, tłuszczu, farby i innych zanieczyszczeń. Powierzchnie
oczyszcza się mechanicznie lub ręcznie pilnikiem, skrobakiem, szczotkami, płótnem ściernym
i następnie chemicznie topnikiem np. kwasem solnym, wodą lutowniczą, specjalnymi pastami.
Zależnie od temperatury topnienia lutu użytego do lutowania rozróżnia się lutowanie miękkie
(w temperaturze do 450°C) i twarde (w temperaturze ponad 450°C).

W lutowaniu miękkim materiały łączy się za pomocą lutów, których głównym składnikiem

jest cyna i ołów. Przykłady lutów i ich zastosowanie podano w tabeli 2. Natomiast na rysunku
21a przedstawiono przykład przedstawienia na rysunku technicznym połączenia lutowanego.

Tabela 2. Luty miękkie i ich zastosowanie (wg PN-76/M-694000).

Temperatura

topnienia

°

C

Cecha

spoiwa

dolna

górna

Metale

łączone

Przykłady

LC2

320

325

stal

lutowanie opakowań na produkty spożywcze

LC30

183

260

miedź

mosiądz

stal

spoiwo powszechnego użytku, lutowanie
blach

stalowych,

ocynowanych,

ocynkowanych

oraz

cynku,

pobielanie

i lutowanie kąpielowe, lutowanie chłodnic

LC50

183

216

miedź

mosiądz

stal

Lutowanie i pobielanie drobnych elementów
w budowie maszyn, pobielanie i lutowanie
w przemyśle elektrotechnicznym.

LC90

183

220

miedź

mosiądz

stal

Lutowanie i pobielanie wewnętrznych części
opakowań

oraz

sprzętu

na

produkty

spożywcze, lutowanie aparatury medycznej

Połączenia klejone:

Połączenia klejone są to połączenia metali, niemetali i metali z niemetalami za pomocą

kleju. W połączeniach klejonych wykorzystuje się adhezyjne właściwości substancji klejowych.
Klej wnika w drobne pory (nierówności) na powierzchni materiału, po czym zastyga. Przy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

klejeniu tworzyw sztucznych dodatkowo następuje częściowe rozpuszczenie powierzchni
klejonej.

Przystępując do klejenia należy dobrać odpowiedni klej, następnie starannie przeczytać

instrukcję i postępować zgodnie z zaleceniami tam zapisanymi. Ogólnie można powiedzieć,
że proces klejenia przebiega następująco: oczyszczenie mechaniczne powierzchni klejonych,
oczyszczenie chemiczne (jeżeli jest to konieczne), przygotowanie kleju (dwuskładnikowe:
lepiszcza i utwardzacze) nałożenie warstwy kleju (często należy odczekać określony czas –
odparowanie rozpuszczalnika np. budapren), ściśniecie elementów łączonych (oczyszczenie
z wycieków) i pozostawienie ściśniętych elementów do zaschnięcia kleju. Po zaschnięciu kleju
należy oczyścić złącze z nadmiary kleju.

Przykład połączenia klejowego przedstawiano na rysunku 21 b.

a)

b)

Rys. 21. Połączenia lutowane i klejone: a) połączenie lutowane i jego oznaczenia,

b) połączenie klejone i jego oznaczenie.

Połączenia zgrzewane:

Połączenia zgrzewane to połączenia metali i tworzyw sztucznych przez doprowadzenie

miejsca łączenia do plastyczności, przy jednoczesnym dociśnięciu łączonych części. Jedną
z częściej stosowanych metod zgrzewania jest zgrzewanie elektryczne oporowe. Na skutek
przepływy prądu następuje rozgrzanie miejsca styku łączonych części i jednoczesne
dociśniecie. Po chwili prąd zostanie odłączony, miejsce styku ostygnie i łączone części zgrzeją
się. Zgrzewanie to stosuje się do łączenia blach.

Połączenia spawane:
Połączenia spawane tworzone są przez spoinę otrzymana w wyniku częściowego

przetopienia materiału łączonego i spoiwa. Połączenia spawane są połączeniami o największej
wytrzymałości i dlatego są one najczęściej stosowane. Połączenia te wykonuje się metoda
spawanie elektrycznego i gazowego. Do spawania gazowego używa się spawarek
elektrycznych, a do spawania gazowego palników zasilanych tlenem i acetylenem z butli
gazowych. Można również stosować wytwornice acetylenu, jednak obecnie urządzenia te nie
są praktycznie wykorzystywane. Sposób oznaczania połączeń spawanych na rysunkach
przedstawiony jest na rysunku 22. Nanosi się oznaczenie grubości spoiny (10mm), nazwę

spoiny (

V

– spoina czołowa na „V”) oraz długość spoiny (30 mm).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Rys. 22. Połączenie spawane.

Połączenia nitowe:

Połączenie nitowe jest to połączenie dwóch części za pomocą nita. Do połączenia stasuje

się różne rodzaje nitów. Mogą to być nity z łbem kulistym, stożkowym, soczewkowym, nity
rurkowe, nity samozrywalne.

Połączenia rozłączne

Połączenia gwintowe:

Połączenia gwintowe stosuje się do łączenia części maszyn za pomocą łączników.

Łącznikami mogą być śruby i wkręty (Do montażu połączeń ze śrubą używa się kluczy,
natomiast do montażu połączeń z wkrętem używa się wkrętaka). Przykłady połączeń
gwintowych przedstawiono na rysunku 23.

a)

b)

Rys. 23. Połączenia gwintowe: a) za pomocą śruby, b) za pomocą wkręta.

W połączeniu śrubowym występuje śruba, podkładka i nakrętka. Śruby i nakrętki mogą

mieć różne rodzaje łbów. Do najczęściej występujących należą łby sześciokątne. Wkręty
również mogą posiadać różne rodzaje łbów (walcowe, stożkowe, kuliste) oraz różne wcięcia
pod wkrętak (proste, krzyżowe, sześciokątne). Do każdego rodzaju wcięcia wkręta używa się
innego rodzaju wkrętaka. Do najbardziej popularnych należą wkrętaki płaskie i wkrętaki
krzyżowe.

Wykonanie połączenia za pomocą śruby i nakrętki przebiega w następującej kolejności:

–

wywiercenie otworu przez obydwie łączone części. Otwór powinien być o około 0,5 do
1 mm większy niż średnica śruby,

–

złagodzenie ostrych krawędzi otworu (po obydwu stronach). Można to wykonać
większym wiertłem lub pogłębiaczem,

–

włożenie śruby w otwór, nałożenie podkładki, zakręcenie nakrętki,

10

V

30

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

–

dociągnięcie nakrętki kluczem (kręcimy nakrętką). Łeb śruby powinien być przytrzymany
drugim kluczem.

Wykonanie połączenia za pomocą wkręta przebiega w następującej kolejności:

–

wywiercenie otworu przez obydwie łączone części. Otwór powinien być taki jaki jest
konieczny pod gwint wewnętrzny (np. dla gwintu M5 średnica otworu będzie wynosić
4,2 mm).

–

rozłączenie obydwu łączonych części,

–

nagwintowanie dolnej części,

–

powiercenie otworu w górnej części (powiększenie otworu). Średnica powinna być
o około 0,5 mm większa niż średnica śruby,

–

pogłębienie otworu w górnej części (jeżeli chcemy, aby wkręt nie wystawał ponad
powierzchnie łączonych części). W zależności od tego czy łeb wkręta jest walcowy, czy
stożkowy stosujemy odpowiedni pogłębiacz,

–

wkręcenie wkręta wkrętakiem.

Do połączeń gwintowych możemy zaliczyć połączenia za pomocą wkrętów do blach

(blachowkrętów). Wykonanie połączenia za pomocą blachowkręta polega na przewierceniu
otworu przez obydwie łączone blachy (o średnicy równej rdzeniowi blachowkręta), następnie
rozłączeniu blach powierceniu otworu w zewnętrznej bladsze (o średnicy troszkę większej niż
zewnętrzna średnica blachowkręta).

Połączenia klinowe, wpustowe:

Połączenia klinowe stosuje się do łączenia takich części maszyn, jak np. połączenie koła

pasowego z wałem silnika elektrycznego.

Połączenia wpustowe stosuje się do łączenia takich części maszyn, jak np. połączenie

z wałem koła zębatego, sprzęgła, tulei. Przykłady połączeń klinowego i wpustowego
przedstawiono na rysunku 24.

a)

b)

Rys. 24. Połączenia: a) połączenie klinowe, gdzie: 1 – piasta, 2 – wał, b) połączenie wpustowe, gdzie:

1 – wpust, 2 – wał, 3 – piasta [5].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Łożyska

Łożyska dzielimy na łożyska ślizgowe i łożyska toczne. W łożyskach ślizgowych wał

obraca się bezpośrednio w panewce osadzonej w piaście (panewka może być wykonana
w całości ze stopu łożyskowego lub posiadać wylana warstwę ślizgową ze stopu
łożyskowego). Natomiast w łożysku tocznym wał obraca się w piaście za pośrednictwem
elementów tocznych (osadzonych pomiędzy pierścieniem wewnętrznym i zewnętrznym
łożyska). Występują różne rodzaje łożysk tocznych, mogą być łożyska kulkowe, łożyska
wałeczkowe, łożyska stożkowe, łożyska igiełkowe, łożyska baryłkowe. Przykłady łożysk
tocznych podano na rysunku 25.

Rys. 25. Przykłady łożysk tocznych: a) łożysko kulkowe poprzeczne, b) łożysko baryłkowe poprzeczne,

c) łożysko kulkowe wzdłużne. 1 – pierścień wewnętrzny, 2 – pierścień zewnętrzny, 3 – element toczny [5].

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje połączeń?
2. Jaka jest różnica pomiędzy połączeniem rozłącznym i nierozłącznym?
3. Jakie połączenia możemy zaliczyć do nierozłącznych?
4. Jakie połączenia możemy zaliczyć do rozłącznych?
5. Jakie materiały i narzędzia są konieczne do wykonania połączenia lutowanego lutem miękkim?
6. Jaka jest kolejność postępowania przy wykonaniu połączenia lutowanego?
7. Jaka jest kolejność postępowania przy wykonaniu połączenia klejowego?
8. Jaka jest kolejność wykonania połączenia dwóch części za pomocą połączenia

gwintowego ze śruba i nakrętką?

9. Jaka jest kolejność wykonania połączenia dwóch części za pomocą połączenia

gwintowego wkrętem?

10. Co jest łącznikiem przy połączeniu klinowym i wpustowym,
11. Jakie są rodzaje łożysk?
12. Jakie są rodzaje łożysk tocznych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z poradnika ślusarza, poradnika mechanika i poradnika ucznia wykonaj

polecenia zawarte w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

1. Dobierz

materiały

i narzędzia do pobielenia
końcówki

przewodu

miedzianego

Narzędzia:

..........................................................................................

.........................................................................................

Materiały:

.........................................................................................
.........................................................................................

2. Wykonaj

szkic

klina

łączącego wał o średnicy
Φ 30 z piastą koła
pasowego.

3. Wykonaj szkic wpustu

pryzmatycznego
łączącego koło zębate
z wałem o średnicy Φ 20

4. Wykonaj szkic łożyska

tocznego kulkowego w
I,

II

i

II

stopniu

uproszczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przypomnieć sobie wiadomości zawarte w poradniku ucznia na temat związany z kolejnym

poleceniem,

2) odszukać w poradnikach odpowiednie rozdziały, tabele,
3) wypełnić tabelę,
4) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik mechanika,

−

poradnik ślusarza,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj połączenie kątowników tak, aby powstała ramka. Zastosuj kątowniki wykonane

w ćwiczeniu 2 części 4.4.3 tego poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać to ćwiczenie powinieneś:

1) opracować plan wykonania zadania,
2) przedstawić go nauczycielowi,
3) skompletować 4 zestawy (kątownik z blachy i kształtownik),
4) wywiercić otwory φ3,3 mm jednocześnie przez złączone komplety,
5) rozłączyć zestawy,
6) powiercić w kątownikach otwory na średnicę φ4,5,
7) wykonać gwinty m4 w kształtownikach,
8) skręcić 4 komplety kątowników,
9) połączyć zestawy w ramkę (kolejność wykonania połączenia za pomocą wkręta zachować

taką, jak wcześniej).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wiertarka stołowa,

−

detale wykonane w ćwiczeniu 2 części 4.4.3,

−

wiertła Φ3,3, Φ4,5,

−

komplet gwintowników M4,

−

wkrętak,

−

wkręty M4 z łbem walcowym, szt. 8.

Ćwiczenie 3

Wykonaj połączenie ramki wykonanej w poprzednim ćwiczeniu i pokrywy wykonanej

w ćwiczeniu 2 części 4.4.3 tego poradnika. Zastosuj śruby, nakrętki i podkładki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) opracować plan pracy (wykaz kolejnych czynności),
2) przedstawić nauczycielowi opracowany plan,
3) wykonać szkic obrazujący miejsca i liczbę połączeń,
4) wykonać połączenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wiertarka ręczna elektryczna,

−

detal wykonane w ćwiczeniu 3 części 4.4.3, i ramka wykonana w ćwiczeniu poprzednim,

−

wiertło Φ4,5,

−

16 kompletów śrub M4 x 20, nakrętek M4 i podkładek Φ4,5,

−

klucze.

Ćwiczenie 4

Wykonaj połączenia zgodnie z zamieszczonym rysunkiem. Najpierw połącz płytki stalowe.

Następnie połącz płytki z tworzywa sztucznego (za pomocą kleju i nitów).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobami wykonywania połączeń nitowych, lutowanych i klejonych

(skorzystać z poradników),

2) zapoznać się z narzędziami i materiałami stosowanymi do nitowania, lutowania i klejenia

(skorzystać z poradników),

3) opracować plan (wykaz kolejnych czynności) wykonania klejenia, lutowania, nitowania,
4) dobrać narzędzia i materiały do lutowania, klejenia i nitowania,
5) przedstawić nauczycielowi opracowane plany i zestawienia,
6) wykonać połączenia,
7) dokonać oceny jakości wykonanych połączeń,
8) wykonać połączenia klejone nitowe płytek wykonanych z tworzywa sztucznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Plany pracy

Połączenie nitowe

Połączenie lutowane

Połączenie klejone

Narzędzia

Połączenie nitowe

Połączenie lutowane

Połączenie klejone

Materiały

Połączenie nitowe

Połączenie lutowane

Połączenie klejone

Uwagi o błędach, usterkach

Połączenie nitowe

Połączenie lutowane

Połączenie klejone

Łączenie płytek z tworzywa sztucznego

Materiały

Połączenie nitowe

Połączenie klejone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Uwagi o błędach, usterkach

Połączenie nitowe

Połączenie klejone

Opisz różnice występujące przy łączeniu metalu i tworzywa sztucznego

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płytki z blachy stalowej,

−

płytki z tworzywa sztucznego,

−

zestaw narzędzi do nitowania, lutowania, klejenia,

−

materiały do nitowania, klejenia, lutowania,

−

rękawice ochronne, okulary ochronne.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje połączeń?
2) podać przykłady połączeń nierozłącznych i rozłącznych?
3) dobrać narzędzia i materiały do lutowania miękkiego?
4) odczytać z rysunku połączenie spawane, klejone i lutowane?
5) przedstawić kolejne czynności konieczne do wykonania połączenia

lutowanego?

6) wykonać połączenie za pomocą śruby i nakrętki?
7) wykonać połączenie za pomocą wkręta?
8) dobrać wpust do połączenia wpustowego?
9) dobrać klin do połączenia klinowego?
10) rozróżnić rodzaje łożysk?









































„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

7. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jaki to rodzaj linii rysunkowej?

a) Przerywana.
b) Kreskowo-kropkowa.
c) Punktowa.
d) Osiowa.

2. Co przedstawia poniższy szkic?

a) Detal z blachy.
b) Wał maszynowy.
c) Koło zębate.
d) Teleskop.

3. Jakiego wymiaru brakuje na rysunku?

a) Kąta pochylenia.
b) Długości walca Φ40 lub Φ30.
c) Całkowitej średnicy wału.
d) Długości stożka.

4. Do pomiaru z dokładnością do 1 mm służy:

a) Przymiar kreskowy.
b) Suwmiarka.
c) Mikrometr.
d) Czujnik zegarowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

5. Do pomiaru z dokładnością do 0,01 mm służy:

a) Przymiar kreskowy.
b) Suwmiarka.
c) Mikrometr.
d) Czujnik zegarowy.

6. Jaki wymiar wskazuje suwmiarka?

a) 75,0.
b) 69,3.
c) 7,5.
d) 6,93.

7. Jaki wymiar wskazuje suwmiarka?

a) 4,37.
b) 5,90.
c) 59,00.
d) 43,80.

8. Jaki wymiar wskazuje mikrometr?

a) 14,00.
b) 13,28.
c) 13,78.
d) 14,28.

9. Metalem o następujących własnościach: o barwie czerwonej, odporny na gorącą wodę,

zasady, kwas solny, posiada dobre własności plastyczne, przewodzące, jest:
a) Mosiądzem.
b) Brązem.
c) Miedzią.
d) Aluminium.

10. Stale dzielą się na:

a) Stale węglowe i stopowe.
b) Stale normalne i o specjalnych własnościach.
c) Stale, staliwa, żeliwa.
d) hartowanie i niehartowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

11. Do zabezpieczenia przed korozją stalowych części maszyn, które okresowo będą

trzymane w magazynie najlepiej zastosować:
a) Ocynkowanie.
b) Powłokę lakierniczą.
c) Smar konserwacyjny.
d) Odrdzewiacz.

12. Nie wolno stosować rękawic ochronnych przy następujących operacjach z zakresu

obróbki skrawaniem:
a) Piłowanie płaszczyzn.
b) Przecinanie piłką do metalu.
c) Gięcie blach.
d) Wiercenie na wiertarce stołowej.

13. Odpady powstające przy pracach ślusarskich powinny być składowane w następujący

sposób:
a) Osobne pojemniki na metale, papier, zaoliwione szmaty i pozostałe śmieci.
b) Wystarczy pojemnik na metale i pozostałe śmieci.
c) Osobne pojemniki na każdy metal, papier, zaoliwione szmaty, czyste szmaty

i pozostałe śmieci.

d) Wystarczy jeden pojemnik, który na końcu zostaje opróżniony, a śmieci

posegregowane.

14. Przyporządkuj narzędzia operacjom obróbki ręcznej.

1. pilnik, 2. piłka do metalu, 3. rysik, 4. wiertło, 5. gwintownik
a) gięcie, b) prostowanie, c) wiercenie, d) gwintowanie, e) przecinanie, f) trasowanie,
g) piłowanie, h) rysowanie,

15. Wybierz sekwencję przedstawiająca poprawne przyporządkowanie

a) 1h, 2g, 3h, 4c, 5d.
b) 1g , 2e , 3f , 4c , 5d.
c) 1g , 2e , 3h , 4c , 5d.
d) 1h , 2e , 3h , 4c , 5d.

16. Kolejność wykonania detalu z rysunku powinna być następująca:

a) Piłowanie

zgrubne

powierzchni

zewnętrznych,

wiercenie, rozwiercanie, wypiłowywanie.

b) Piłowanie

zgrubne,

piłowanie

wykańczające,

wiercenie.

c) Trasowanie, piłowanie powierzchni zewnętrznych,

wiercenie, piłowanie powierzchni wewnętrznych.

d) Trasowanie, piłowanie, wiercenie, rozwiercanie,

wycinanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

17. Do połączenia dwóch blach o grubości po 5 mm wkrętem z łbem stożkowym należy

wykonać następujące operacje:
a) Wiercenie, gwintowanie, wkręcenie wkręta.
b) Wiercenie, powiercenie górnej blachy i jej nagwintowanie, wkręcenie wkręta.
c) Wiercenie, powiercenie górnej blachy, nagwintowanie dolnej blachy, wkręcenie

wkręta.

d) Wiercenie, powiercenie górnej blachy, pogłębienie otworu w górnej blasze,

nagwintowanie dolnej blachy, wkręcenie wkręta.

18. Operacja polegająca na powiększaniu średnicy istniejącego otworu nazywa się:

a) Poszerzanie.
b) Rozwiercanie.
c) Pogłębianie.
d) Powiercanie.

19. Do połączeń nierozłącznych zaliczamy następujące rodzaje: Wybierz odpowiedź

zawierającą w swoim zestawie wszystkie połączenia nierozłączne.
a) Połączenia: spawane, lutowane, klejone, wtłaczane, nitowe.
b) Połączenia: spawane, zgrzewane, klinowe, lutowane, zgrzewane.
c) Połączenia: spawane, gwintowe, lutowane, zgrzewane, skurczowe.
d) Połączenia: lutowane, zgrzewane, skurczowe, nitowe, klinowe.

20. Do połączeń rozłącznych zaliczamy następujące rodzaje: Wybierz odpowiedź zawierającą

w swoim zestawie wszystkie połączenia rozłączne.
a) Połączenia: wtłaczane, nitowe, gwintowe, klinowe.
b) Połączenia: klinowe, wpustowe, wtłaczane, skurczowe.
c) Połączenia: wpustowe, gwintowe, klinowe, sworzniowe.
d) Połączenia: wpustowe, gwintowe, klinowe, skurczowe.

21. Proces klejenia powinien być wykonany w następującej kolejności:

A

B

C

D

1. oczyszczenie
mechaniczne,
2. nałożenie warstwy
kleju,
3. ściśniecie elementów
łączonych,
4. oczyszczenie
chemiczne,
5. oczyszczenie złącza.

1. oczyszczenie
mechaniczne,
2. oczyszczenie
chemiczne,
3. nałożenie warstwy
kleju,
4. ściśniecie elementów
łączonych,
5. oczyszczenie złącza.

1. oczyszczenie
chemiczne
2. oczyszczenie
mechaniczne,
3. oczyszczenie złącza,
4. nałożenie warstwy
kleju,
5. ściśniecie elementów
łączonych.

1. nałożenie warstwy
kleju,
2. ściśniecie elementów
łączonych,
3. oczyszczenie
mechaniczne,
4. oczyszczenie
chemiczne,
5. sprawdzenie
wytrzymałości złącza.

22. Sprawdzenie jakości wykonanego detalu możemy przeprowadzić w następujący sposób:

a) Porównując wzrokowo wykonany detal z wzorcem.
b) Porównując wzrokowo wykonany detal z rysunkiem.
c) Wykonując pomiary narzędziami pomiarowymi i porównując je z wymiarami

określonymi na rysunku.

d) wykonując pomiary mikrometrem mierzącym z dokładnością do 0,01 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

23. Dobierając wiertło do wykonania otworu pod gwint jego średnicę określamy

w następujący sposób:
a) Obliczamy ze wzoru.
b) Odczytujemy z napisu na gwintowniku.
c) Mierzymy średnice gwintownika.
d) Odczytujemy z tablic zamieszczonych w poradnikach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie prostych prac z zakresu obróbki ręcznej

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

21.

a

b

c

d

22.

a

b

c

d

23.

a

b

c

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

6. LITERATURA

1. Bartosiewicz J.: Obróbka i montaż części. Poradnik. WSiP, Warszawa 1986.
2. Czerwiński W., Czerwiński J.: Poradn ik ślusarza. WNT, Warszawa 1989.
3. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004.
4. Mały poradnik mechanika. Praca zbiorowa: WNT, Warszawa 1999.
5. http://pl.wikipedia.org.