1

ZAGADNIENIA Z PARTII I SYSTEMÓW PARTYJNYCH

1. Kryterium definicji partii politycznych - Pojęcie partii jest różnorodnie definiowane. Wynika to z

wielu czynników. Wyróżniamy 9 kryteriów, kryteriów oparciu, o które tworzone są definicje partii

politycznych, a mianowicie: 1) wspólnota poglądów – autorami takiego podejścia byli min B. Constant

oraz J. Blutschil – partia tu rozumiana jest jako zbiorowość zorganizowana która posiada taki sam

ś

wiatopogląd. 2) reprezentacja poglądów – partie reprezentują swoje i wyborców interesy , poglądy,

które realizują przy pomocy działalności politycznej. 3) walka o władzę państwową – partie jako

zbiorowość zorganizowana ludzi dąży do zdobycia i utrzymania władzy. 4) walka o różne cele –

kryterium te pojawiło się wraz z powstaniem partii komunistycznych, faszystowskich oraz narodowo-

wyzwoleńczych, narodowowyzwoleńczych wysokim stopniu zorganizowania i radykalnych metodach

działania, dość często w warunkach nielegalnych. 5) 195). rywalizacja polityczna o poparcie narodu –

partia dąży w wyborach do zdobycia jak największego poparcia wśród elektoratu. 6) funkcje społeczne

– partie jako organizacje społeczne dzięki swoje działalności wypełniają funkcje. 7) klasowość – partie

reprezentuje różne klasy i z różnych się wywodzą. 8) udział w wyborach – organizacje które nie biorą

udziału w wyborach nie są partiami politycznymi, mimo iż od strony formalno prawnej spełniły

wszystkie wymogi, na podstawie których zostały wpisane do rejestru partii politycznych. 9) kryterium

formalno prawne – czyli określenie partii w Ustawie o partiach politycznych oraz w Konstytucji i

zarejestrowana jako partia polityczna.

2. Kryterium formalno- prawne w definicjach partii politycznych (Polska, Niemcy, Portugalia,

Finlandia) Polska-W ustawie o partiach politycznych z dnia 28 lipca 1990r partię polityczna określano

jako organizację występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym,

w szczególności poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy.

W ustawie o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997r użyto następującej definicji: Partia

polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział

w życie publicznym poprzez wywierania metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki

państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Niemcy – ustawa z dnia 24 lipca 1969r Partie polityczne

są to zrzeszenia obywateli, które zamierzają wywierać stale lub przez dłuższy czas wpływ na polityczne

kształtowanie woli na szczeblu federacji lub poszczególnego kraju oraz współdziałać w reprezentowaniu

narodu w Niemieckim Parlamencie Federalnym lub w jednym z parlamentów krajowych, jeżeli w

ś

wietle ogólnego obrazu rzeczywistych stosunków, stosunków zwłaszcza z uwagi na zasięg i trwałość

ich organizacji, liczbę członków i sposób występowania życiu publicznym dają wystarczającą rękojmię

poważnego traktowania swych celów. Portugalia- partie polityczne to stale działające organizacje

obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na demokratycznej drodze w życiu

publicznym kraju poprzez współdziałanie na podstawie praw konstytucyjnych, jak również

2

opublikowanych statutów partyjnych, partyjnych programów wyrażaniu woli politycznej narodu,

uczestnictwo w szczególności w procesie wyborczym na drodze wysuwania i popierania kandydatów.

Finlandia- partią polityczna to związek wpisany do rejestru partii, prowadzonego przez Ministerstwo

Sprawiedliwości.

3. Definicje wyborcze partii politycznych wg G. Sjobloma, G. Sartoriego, K. Jandy, J. E. Lane i S.

Ersson oraz R. Herbuta. G. Skoblom za partie polityczne uważa te organizacje które wysuwają

kandydatów wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na stanowiska polityczne, G Sartori

uważa, że partia to taka grupa polityczna która jest obecna w procesie wyborczym i zdolna do

wysunięcia poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne, K. Janda postrzega partie jako

organizacje które dążą do obsadzenia ważnych stanowisk politycznych swymi legitymowanymi

reprezentantami., J.E. Lane i S. Ersson uznają, że partiami politycznymi są te organizacje, które zostały

zarejestrowane w statystykach wyborczych, R. Herbut uważa, że partia polityczna jest dobrowolną

organizacją uczestniczącą w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów

zasiadających w ciałach legislacyjnych a również pośrednio kandydatów zajmujących później

stanowiska w ciałach wykonawczych w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania

władzy państwowej.

4. Definicje partii politycznej wg M. śmigrodzkiego proponuje inne podejście, wyróżnia on 3 typy

definicji partii 1) definicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element, pozwalający na odróżnienie

partii od innej organizacji. Może to być np.: a) progam lub doktryna ( np. E. Burke – partia jest zespół

ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową), b) struktura wewnętrzna ( M. Duverger:

partia jest wspólnotą o określonej strukturze wewnętrznej), c) zamierzony cel np.: partie są to

zbiorowości zorganizowane dla utrzymania i zdobycia władzy). 2) definicje podrzędnie złożone

określają partię jako organizację o określonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie

władzy 3) definicje nadrzędnie złożone najpełniej określają charakter i istotę partii politycznej jako

organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej d o zdobycia władzy

metodami nierewolucyjnymi. ( W. Skrzydły) Definicje te są najpełniejsze i najbardziej dokładne,

możemy w nich wyróżnić 4 elementy składowe: a) organizację, b) program, c) poparcie społeczne

(wyborcze), d) władzę.

5. Koncepcja ogniw pośredniczących partii politycznej wg K. Lawson

K. Lawson opisał partie polityczne jako specyficzną formę powiązań między państwem a

społeczeństwem. Oznacza to, iż obywatele uczestniczą w procesie rządzenia. W myśl koncepcji tego

autora, partia może przyjąć jedną lub kilka – z czterech możliwych – form powiązań. 1. Partia jako

ogniwo partycypacyjne – podmiotem jest wyborca który bierze udział w procesie rządzenia poprzez

wywieranie wpływu zarówno na program wyborczy, jak i nominacje kandydatów przystępujących

3

później do rywalizacji wyborczej. Dzięki temu mogą potem zrealizować zasadę odpowiedzialności

politycznej deputowanych piastujących funkcje publiczne. 2. Partia jako ogniwo wyborcze – podmiotem

jest elita partyjna. To ona ma pod ścisłą kontrolę cały proces wyborczy, który w zasadzie nie kończy się

wraz z rozdaniem mandatów, lecz trwa permanentnie. Chodzi bowiem o to iż liderzy partyjni biorą

udział w nominowaniu kandydatów przystępujących da walki wyborczej, kontrolują przebieg kampanii,

następnie sprawdzają reprezentantów zasiadających w ciałach przedstawicielskich pod kątem realizacji

linii programu partii oraz czy są wobec niej lojalni. 3. Partia jako ogniwo klientelistyczne – dość

specyficzny typ ogniwa łączącego partię z elektorem. Partia tworzy klientele wyborczą która pod

względem składu jest dość przypadkowa, czyli nie jest to jakaś jednorodna grupa społeczna, lecz

wyborcy, którzy głosują w zamian za spełnienie oczekiwanych korzyści. Partia jako tego typu ogniwo

nie ma własnej bazy wyborczej lecz kształtuje ją w czasie każdej kampanii wyborczej. 4. Partia jako

ogniwo kierowniczo- nakazowe – charakterystyczne dla państw niedemokratycznych. Elity partyjno-

państwowe za pomocą partii dokonują totalnej kontroli zachowań obywateli. Lawson uważa iż parti jako

typ form powiązań czasami występuje łącznie z ogniwem klientelistycznym.

6. Natura i funkcje partii politycznych wg szkoły amerykańskiej ( orientacja klasyczna i

funkcjonalna) Zgodnie z orientacją funkcjonalną należy przy analizie podmiotów polityki, m.in. partia

polityczna brać pod uwagę jej 3 podstawowe cechy właściwe: Po pierwsze chodzi tu o prezencję partii,

a innymi słowy o jej powierzchowność pozwala to analizować partie polityczne w kontekście ich

wpływu na percepcję wyborców ( odbiór pozytywny kontra odbiór negatywny czy też jego zupełny

brak) Po drugie orientacja funkcjonalna koncentruje się na samej naturze partii politycznej innymi słowy

im bardziej partie polityczne są zintegrowane, wewnętrznie skonsolidowane, tym egzekutywa

państwowa jest prawdopodobnie bardziej scentralizowana. Po trzecie orientacja funkcjonalna odnosi się

też do wzorów zachowań partii politycznych. W orientacji klasycznej system partyjny można uznać jako

interpretatora przyczyn procesów politycznych, tj. decentralizacji władzy, kooperacji egzekutywy z

legislatywą państwową. Howard A. Scarrow politolog amerykański twierdzi iż w tym kontekście można

rzec iż partie polit są w istocie niczym innym jak motorem sprawczym przyczyną większości procesów

politycznych

7. Funkcjonalny sposób interpretacji partii p.

Definiując partię polityczną rzecznicy orientacji funkcjonalnej posługują się różnymi kryteriami przy

określeniu jej strategicznej roli w ramach systemu politycznego, a więc na ogół wskazują na sposób w

jaki wypełnia ona funkcje pośredniczące między państwem a społeczeństwem. W definicjach tych ak-

centuje się np. walkę o władzę państwową, fakt udziału w wyborach, reprezentowanie określonych

interesów czy poglądów, wypełnianie specyficznych funkcji społecznych (np. funkcji edukacyjnej czy

mobilizacyjnej). Podejście funkcjonalne dominuje również w tzw. prawnych definicjach partii

politycznej, zamieszczonych w ustawach o partiach politycznych lub/i konstytucjach. Z reguły jest ona

4

postrzegana jako organizacja biorąca udział w życiu publicznym kraju, której zasadniczymi funkcjami -

obok oczywiście funkcji wyborczej (wysuwanie i popieranie kandydatów) - są funkcja rządzenia, a więc

sprawowanie władzy publicznej, oraz funkcja artykulacji interesów i potrzeb obywateli (wyrażanie woli

politycznej narodu). Na przykład polska ustawa o partiach politycznych traktuje ją jako organizację

„stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności poprzez wywieranie wpływu na

kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy" Orientacja funkcjonalna opiera się na założeniu,

iż z samego faktu jej obecności oraz charakteru wypełnianych funkcji wynikają określone

konsekwencje dla funkcjonowania systemu politycznego jako całością.

8. Strukturalny sposób interpretacji partii p.

Orientacja strukturalna charakteryzuje się tym, Iż jej reprezentanci traktują ją prze wszystkim jako

strukturę, w której ujawniają się określone wzorce aktywności. Partia jest więc instytucją, formą

zorganizowania aktywności jej członków oraz areną, gdzie ludzie zachowują się w określony sposób,

wchodząc we wzajemne interakcje. Sympatyków tego ujęcia interesuje pytanie czym partia jest lub co

ludzie robią w partii, dlaczego zwracają uwagę na to, iż partia jest to organizacja, stowarzyszenie

jednostek, które w mniejszym lub większym stopniu podzielą organizacyjne cele. Ważne są też te

kwestie jak: wewnętrzna organizacja partii, struktura i dystrybucja władzy w jej ramach, jej siła

polityczna, relacja między elita partii a aktywistami czy członkami.

9. Partia p w teorii racjonalnego wyboru.

Zwolennicy racjonalnego wyboru traktują ją jako efektywny instrument umożliwiający grupom liderów

osiągnięcie wymiernych korzyści i zasobów (selektywnych). Partia musi dysponować określoną

strukturą, racjonalną z punktu widzenia ambicji politycznych liderów, jednak jest przede wszystkim

traktowana jako organizacja uwikłana w przetargi o charakterze rynkowym. Oznacza to, iż jej cele i

strategie determinowane są przez rynek wyborczy i oczekiwania elektoratu. Zjawisko otwarcia rynku

wyborczego, jako efekt m.in. erozji tradycyjnych form lojalności partyjnej, spowodowało zaostrzenie

stylu, w jaki rywalizują o głosy wyborców partie polityczne. Wyborca staje się do pewnego stopnia

nieprzewidywalny w swoich reakcjach i przejawia skłonność do przenoszenia poparcia z jednej partii na

drugą. Skoro partia nie może być pewna poparcia określonego segmentu elektoratu, musi stosować

otwarte i inkluzywne strategie polityczne, nastawione na penetrację przynajmniej znacznej części rynku

wyborczego. Zaczyna więc posługiwać się dodatkowo technikami marketingowymi jako sposobem

przechwycenia głosów wyborców. Urynkowienie strategii wyborczych wpływa na upodabnianie działań

partii politycznej do sposobu zachowania podmiotu o celach rynkowych. Zjawisko to upraszcza

schematy rywalizacji wyborczej. Rodzi ono jednak komplikacje dla partii p. : chodzi tylko o pewną

nieprzewidywalność rozstrzygnięć na rynku wyborczym. Wymuszenie na partiach politycznych

(ustabilizowanych) stosowania strategii marketingowych wcale nie czyni z nich podmiotów bez-

bronnych i w pełni uległych. Przyjmując warunki podyktowane przez rynek wyborczy, partie

5

ustabilizowane i tak w pełni kontrolują proces sprawowania władzy państwowej. We współczesnych

demokracjach obserwujemy zjawisko oddzielania celów wyborczych od celów związanych ze

sprawowaniem władzy państwowej.Porażka wyborcza partii politycznej niejednokrotnie wcale nie

wyklucza jej ze składu rządu. Kartelizacja ustabilizowanych ugrupowań, łagodzi szok wywołany

otwarciem rywalizacji na poziomie wyborczym i koniecznością stosowania strategii marketingowych.

Na proces urynkowienia podatne są zwłaszcza partie nowe, które zostają zobligowane do stonowania

strategii marketingowych jako jedynego skutecznego sposobu na wykreowanie własnego elektoratu.

10. Natura i funkcje partii polit wg tradycji europejskiej ( wg A. Haywooda i A. Kinga) Anthony

King wskazuje na 6 funkcji pełnionych przez partie polityczne i są to: funkcja zagospodarowania

głosów, funkcja integracji i mobilizacji publiczności masowej, funkcja rekrutacji liderów politycznych,

funkcja organizacji rządu, Funkcja formułowania polityki publicznej i funkcja agregacji interesów.

Takie właśnie szczególne europejskie podejście do analizy funkcji partii politycznych wynika m.in. z

ich charakteru i znaczenia na naszym kontynencie. Partie polityczne odbierane są – w odróżnieniu od

słabego modelu amerykańskiego – jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontekście istnienia

narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Dzieje się tak dlatego iż są one szczególnie w

systemach parlamentarno-gabinetowych jedynym nośnikiem wartości i idei politycznych.

Andrew Heywood wyróżnia : Funkcje reprezentacyjną – odnosi się do umiejętności wyrażania

poglądów plitycznych, zarówno przez samych członków danej partii jak i grup wyborców oraz

właściwe, zgodnego z oczekiwaniami elity partyjnej, zachowaniami zidentyfikowanego już elektoratu

na rynku politycznym( wyborczym i parlamentarno gabinetowym)

Funkcja form i sposobów rekrutacji elit - partie polityczne rekrutują osoby do siebie któr będą ją

reprezentować na zewnątrz, politycy obsadzają urzędy polityczne na podstawie przyjętego oficjalnego

stanowiska parti politycznej , w wyborach prezydenckich najczęściej liderzy poszczególnych partii

rywalizują o urząd głowy państwa a w wyborach parlamentarnych liderzy walczą o urząd premiera.

Formułowanie celów - tworzą atrakcyjne programy rządowe, w kontekście zwiększenia własnej

popularności wśród obywateli , traktowany jako potencjalny elektorat gotowy oddać na nie swoje głosy

wyborcze.

Funkcja agregacji i artykulacji interesów – agregacji czyli skupienie, łączenie, uzgadnianie, znalezienie

to co najważniejsze łączy interesy środowisk które partie popierają, artykułują szereg żądań

Funkcja socjalizacji i mobilizacji politycznej - socjalizacjo to życie w społeczeństwie , przyjmowanie

reguł, partie edukują ludzi czym jest system polityczny, przekazywanie pewnych standardów ,

przygotowanie i uczenie oraz mobilizacja społeczeństwa w czynnym udziale politycznym

Organizacja rządu - działalność personalna i programowa a także wykreowanie lidera.

6

11 Funkcje partii politycznej wg R. Herbata i M. Sobolewskiego

Sobolewski przyjmuje że mamy do czynienia z fukcjami partii które w istocie uwypuklają różne rodzaje

działań partii, trzy wydają się jako te najistotniejsze. Chodzi tu mianowicie o funkcję wyborczą , funkcję

rządzenia i funkcjęwychowawczą

Herbut wyróżnia funkcję społeczną – partia musi dochodzić do jak największej części elektoratu ,

budowanie więzi z otoczeniem społecznym , przepływ informacji , tworzenie struktur funkcja państwo

publiczna – udział w procesie decyzyjnym , nominowanie ludzi na stanowiska, realizacja strategi

koalicyjnych, funkcja organizacyjna – stworzenie struktury funkcjonalnej , organizacyjne przetrwanie

12. Funkcje partii polit wg R.S. Katza i P. Maira

funkcja publiczna – reprezentacja poglądów i interesów, rekrutacja elit , organizacja rządu

funkcja życiowe – dzięki strukturom partie działają , żyją , struktury te są ważne w czasie walki

wyborczej,

funkcje centralna – kontrolowanie poszczególnych działów lokalnych , a dokładnie stałe sztaby

wyborcze, dbają o stały przepływ informacji , tworzą wizerunek partii.

13. Przyczyny wymuszające zmianę partii p wg R. Herbuta.

Partie, których zasadniczym celem jest przechwycenie stanowisk publicznych, za wszelką cenę będą

starały się wejść do gabinetów koalicyjnych. Jeżeli się to im nie uda, mamy do czynienia z szokiem, co

może pchnąć do zmiany organizacyjnej. Partia, starająca się zdobyć jak najwięcej głosów wyborczych,

może kierować się chęcią realizacji określonych postulatów programowych w momencie wejścia do

gabinetu. Gdy okaże się, iż jest to niemożliwe -przechodzi do opozycji. Nie można więc wykluczyć

sytuacji, gdy partie dążą zarówno do zdobycia głosów, jak i stanowisk publicznych, mając na względzie

racje programowe. W demokracjach konsensualnych porażka wyborcza partii politycznej (spadek

poparcia) wcale nie wyklucza ugrupowania z udziału w gabinecie koalicyjnym. Zwłaszcza mniejsze

partie polityczne o ustabilizowanych powiązaniach w ramach systemu partyjnego można uznać za

podmioty dążące przede wszystkim do kontrolowania stanowisk publicznych. Źródłem stresu może stać

się dla nich sytuacja, gdy tradycyjni partnerzy odsuwają się i nie zapraszają ich do rozmów koalicyjnych

lub pojawia się w bezpośredniej bliskości nowe ugrupowanie ze znacznym potencjałem koalicyjnym.

Nie bez znaczenia może być również radykalne osłabienie partii politycznej, która z reguły stawała się

osią procesu tworzenia gabinetu koalicyjnego, przyciągając do niego konkretne ugrupowania. W tych

jednak przypadkach partia, pierwotnie nastawiona na zdobywanie stanowisk publicznych, musi dążyć

do zmiany nie tylko tej konkretnej strategii, ale również wprowadzenia znacznych modyfikacji, jeżeli

chodzi o inne wymiary rywalizacji. Partie polityczne mogą przywiązywać szczególną wagę do celów

programowych (ideologicznych). Zmiany w tradycyjnym układzie rywalizacji wyborczo-parlamentamej

nie dostarczają na ogół wystarczająco mocnego argumentu na rzecz zmiany organizacyjnej. Ostateczny

impuls musi przyjść z „zewnątrz" systemu politycznego (otoczenia społecznego i międzynarodowego.

7

Obok impulsu z zewnątrz, kojarzonego najczęściej z wyborczymi osiągnięciami ugrupowania, zmianę w

partii politycznej może spowodować zmiana lidera lub dominującej frakcji. W razie wystąpienia silnego

impulsu z zewnątrz, zmiana w partii politycznej jest konstruowana przez elitę przywódczą, a więc

również lidera. W tym jednak wypadku działa on w zasadzie jako mediator czy też „pośrednik",

szukający sposobu przywrócenia równowagi wewnętrznej w obliczu presji różnorodnych czynników. W

zasadzie występuje on w roli czynnika „interweniującego" W znacznym więc stopniu umiejętności

nowego lidera oraz uzyskanie poparcia w samej partii (np. powszechnie artykułowana gotowość do

zmian, również na poziomie członkowskim, czy wsparcie dominującej w partii koalicji - frakcji, to

czynniki decydujące o wprowadzeniu samej zmiany, a także o jej zakresie. Kolejny czynnik to obecność

lub brak silnej struktury przywódczej w partii politycznej. Jeżeli istnieje w niej wyraźnie zaznaczona

tendencja do uprzywilejowania pozycji lidera, wyposażania go w znaczny zakres formalnych

uprawnień, to jego możliwości wprowadzenia zmiany, i to niezależnie od wystąpienia pozostałych

czynników wewnętrznych, znacznie wzrastają.Ostatni czynnik to zmiana dominującej koalicji

(frakcji).Szczególna rola tego czynnika ujawni się w partiach o znacznym poziomie frakcjonalizacji.

Koalicje (grupy) polityków partyjnych mogą oferować nie tylko odmienne wizje co do sposobu

kierowania partią polityczną, ale również różniące się koncepcje programowe. Przejęcie władzy przez

jedną z nich może wiązać się z koniecznością wprowadzenia określonych zmian, i to niezależnie od

tego, czy istnieje impuls z zewnątrz. Zmiany należy traktować jako instrument służący wzmocnieniu

pozycji przetargowej nowej ekipy.

14. Argumenty świadczące o kryzysie (załamaniu) partii p.

Z reguły argumenty podnoszone przez zwolenników tezy o kryzysie lub upadku partii politycznej

dotyczą dwóch sfer:

strukturalno-organizacyjnej oraz funkcjonalnej. Jeżeli chodzi o tę pierwszą sferę, to generalnie akcentuje

się proces słabnięcia siły partii politycznej jako instytucji (organizacji). W schemacie tym mieszczą się

zarówno argumenty dotyczące spadku członkostwa w partiach politycznych, jak i osłabienia poziomu

identyfikacji partyjnej wśród elektoratu oraz wzrostu poziomu przesunięcia poparcia wyborczego.

Warto się zastanowić, czy te dwa ostatnie argumenty rzeczywiście można wykorzystać jako sposób

uzasadniania słabnięcia organizacyjnego partii politycznej. Argument obniżania się poziomu

członkostwa w partiach politycznych dotyczy sfery organizacyjnej i daje nam pewne wyobrażenie o ich

sile. Możliwość wykorzystania tego rodzaju informacji wydaje się jednak dość ograniczona, i to z kilku

względów.

Z reguły pojawia się sugestia, że spadek poziomu członkostwa musi wywołać efekt w postaci spadku

poparcia wyborczego. Członkostwo odgrywa dużą rolę zwłaszcza w tzw. organizacjach zamkniętych, a

więc takich, które podkreślają swoją odmienność od pozostałych podmiotów, aktywnych na arenie poli-

tycznej. Choć obniża się poziom członkostwa w partiach politycznych, to jednak wcale nie musi to

oznaczać, iż członek przestał być dla nich wartością (zasobem). W wielu partiach w dalszym ciągu

8

składki członkowskie stanowią bardzo istotne źródło finansowania. Członkowie są więc potrzebni, ale

liczy się raczej ich „jakość" niż „ilość", a więc odwrotnie niż w modelu partii masowej. Następuje więc

indywidualizacja w procesie rekrutowania członków, co oznacza, iż partie ich potrzebują, ale przede

wszystkim do wypełniania określonych zadań. . Partie wciąż pozostają dominującym podmiotem na

rynku wyborczym i trudno byłoby dostarczyć przekonujących argumentów na nnnarcie Drzeciwnei tezy.

Realnym zagrożeniem ich wy-

łączności w procesie struktury zacj i opinii elektoratu stałoby się pojawienie alternatywnych

niepartyjnych organizacji, dysponujących znacznym potencjałem w tym zakresie. Od czasu do czasu

powstają organizacje deklarujące antypartyjne nastawienie, oferujące model tzw. antypartii, Pojawiają

się one na fali społecznego niezadowolenia ze sposobu prowadzenia polityki przez partie ustabilizo-

wane, uaktywniając pewne grupy elektoratu Wiele ustabilizowanych partii politycznych „przyzwyczaiło

się" do stosowania strategii klientelistycznych, nastawionych w mniejszym czy większym stopniu na

penetrowanie instytucji państwa.

17. Sposoby zorganizowania i działania partii politycznych (Maor)

Partie mogą przyjąć strategie: komplementarną - oba cele są równocześnie realizowane; rywalizacyjną –

cele są sprzeczne; mieszaną - partie wewnętrznie rozbite. Czynniki warunkujące odpowiednie strategie:

Natury wew. – zasoby kadrowe partii, zasób finansowy, wewnątrzpartyjne i zew.: -system prawny w

którym funkcjonuje, czynniki ekonomiczne, inni aktorzy polityczni, sytuacja środowiska

międzynarodowego, system polityczny i jego kształt i charakter, zakres demokratyzacji systemu

politycznego, liberalizacji systemu gospodarczego, sytuacje wynikające z procesu globalizacji. Z boku

jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii

politycznych.

18. Dylematy organizacyjne partii p wg M Maor.

W 1995 r. wskazuje, żetak jak każda organizacja tak i partia p posiada dylematy org : cele bliższe

(krótkoterminowe) i dalsze (długoterminowe). Na ich tle wystepują pewne niezgodności (dylematy org):

1. zdobycie poparcia wyborczego wśród starych i nowych wyborców--- a utrzymanie grupy

parlamentarnej przez p p która by była w miarę autonomiczna od wyborców. 2. potrzeba modyfikacji

strategii wyborczej przez elite partyjna---a p dostosowania organizacji partii do zmian strategii

wyborczej tej p 3. potrzeba stworzenia spójnej grupy parlamentarnej, która by miała siłę przebicia---a p

uwzględnienia róznic wewnętrznych4. p rozwijania struktur kooperacyjnych wewnątrz p—a powinno

się dązyć także do zapewnienia spójności p 5.p wyjścia poza tradycyjny elektorat—a równoczesne

utrzymanie tradycyjnego elektoratu 6. dązenie p do podtrzymania i rozszarzania więzi z wyborcami—a

partia odpowiada i stara się podtrzymać więzi z grupami wpływu, czł rządu, partiami itp. Niż ze

zwykłymi obywatelami.7. chęć nagradzania aktywistów przez przywódców partii p ---a ograniczenia

jakie są stwarzane przez samych aktywistów wobec p p 8. organizacyjne przetrwanie—a p bardzo często

9

dążą do samounicestwienia9 szybkość reagowania politycznego—a niektóre szybkie reakcje mogą być

o wiele gorsze , bo mogą być do końca nieprzemyślane. Partie mogą przyjąć strategie:

komplementarną- oba cele są rownocześnie realizowane; rywalizacyjną –cele są sprzeczne im b

realizuje się cel X tym mniej realizowany jest Y i odwrotnie; mieszaną- parti wewnętrznie rozbite.

Czynniki warunkujące odpowiednie strategie: Natury wew – zasoby kadrowepartii, zasób finansowy, z.

wewnątrzpartyjne i zwe_ system prawny w którym funkcjonyje, czynniki ekonomiczne,inni aktorzy

polityczni, sytuacja środowiska międzynarodowego, sys polityczny i jego kształti charakter, zakres

demokratyzacji sys polit, liberalizacji sys gospodarczego, sytuacje wynikające z procesu globalizacji. Z

boku jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii p.

19. Modele organizacji partii: m wymiany K. Strom i m rozwojowy.

K. Strom skupia się na mechanizmie wymiany poglądów, dóbr, interesów na poziomie aktywista partii a

przywódca pp. Jest on bardzo złożony i trudny, gdyż 2 grupy w jednej p maja odmienne cele. Dla

aktywistów cel- przejęcie kontroli nad pp (że przywódcy partii będą spełniac obietnice wyborcze).

Przywódcy starają się jmiec pewność, że aktywiści będą robili wszystko to aby zdobywac głosy

wyborcze . Jest tu system wzajemnych zależności. Pomiędzy nimi dochodzi do wymiany (coś za coś).

Mają oni też wzajemny interes- utrzymanie na rynku politycznym.Przywódcy mogą ograniczyć

rekrutację do partii tylko do aktywnych członków, odpowiedzialności osobista (partyjna).Ograniczenia:-

problem związany z uniemożliwieniem członkom p do procesu decyzyjnego ,-ogr rekrutacji do

aktywnych członkow ,-odpowiedzialnośc partyjna, -ograniczenia proceduralne i formalne, -ograniczenia

moralne i etyczne.

Model

rozwojowy

organizacji

partyjnej

wskazyje

na

3

sfery

aktywności:1

aktywna

wewnątrzorganizacyjnie 2a międzypartyjnie 3 a wyborczo.

20.Ewolucja modelu partii politycznej – od partii notabli do partii masowej

Partia kadrowa

XIX w.

Partia masowa

od 1880 do 1960 r.

Centralną rolę odgrywa grupa liderów partii (notabli)

organizujących wybory i opierających się wyłącznie

na działaniach wysoko kwalifikowanego kręgu

aktywistów.

Centralną rolę odgrywa aparat partyjny, partyjna

biurokracja wypełniająca zadania polityczno-

administracyjne.

Organizacja oparta na zasadzie ograniczonego

członkostwa, oparta na nieformalnych i interperso-

nalnych powiązaniach, o luźnej strukturze organiza-

cyjnej (tzw. autonomiczne komitety). Apeluje do

wąskiego elektorat w warunkach ograniczenia

powszechności prawa wyborczego — klientelizm.

Organizacja oparta ;na zasadzie członkostwa,

dysponująca silnymi powiązaniami wertykalnymi

Apeluje

do

elektoratu

poprzez

fakt

wykorzystania

ideologii

—

elektorat

przynależności.

10

Dominacja nieformalnych i małych grup liderów —

najczęściej deputowanych mających nieograniczoną

władzę (elitaryzm). Zjawisko etatyzacji apelu

wyborczego.

Dominacja liderów wyłonionych na podstawie

wewnątrzpartyjnych procedur. Istnienie silnego

kolegialnego kierownictwa.

Ź

ródłem finansowania są kwoty przekazywane przez

konkretne osoby — wynik rozbudowanych układów

i kontaktów interpersonalnych.

Ź

ródłem finansowania są składki członkowskie

oraz dotacje przekazywane przez organizacje

afiliowane.

Partia kładzie nacisk na intratne stanowiska w

administracji państwowej i przywileje polityczne —

partia popleczników.

Partia kładzie nacisk na ideologię

—patria wyznzwców

Model awansu — wynik pozycji społecznej, m.in.

status ekonomiczny

Model awansu — przechodzenie kolejnych

etapów kariery w ramach jej struktury.

21. Ewolucja modelu partii politycznej – od partii wyborczej do kartelowej

Partia wyborcza od lat 60.

Centralną rolę odgrywają elity partyjne i profesjonalne oraz eksperci dysponujący specjalistyczną wędzą

Organizacja o słabych powiązaniach wertykalnych.

Apeluje do elektoratu poprzez odwołanie się do jego opinii — elektorat opinii.Dominacja

reprezentantówpartii sprawujących funkcjepubliczne.

Zjawisko personalizacji apelu wyborczego

Ź

ródłem finansowania są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez zewnętrzne grupy

interesu.

Partia kładzie nacisk konkretne kwestie problemowe — partia opinii.Model awansu — nagłe

pojawienie się w ramach elity partyjnej, co może być wynikiem wzrostu znaczenia konkretnej grupy

interesu.

Partie kartelu od l. 70.

Centralną rolę odgrywają specjaliści (menegerowie) oraz liderzy partyjni

Organizacja bez żadnych praw czy zobowiązań ( autonomia strukturalna)

Apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce technicznie prezentowane oferty, zgodne z

oczekiwaniami ( wysoka jakość oferty) oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menegrrskich

organizacji

Dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów. Zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego.

Ź

ródłem finansowania są finanse publiczne (dotacje państwowe) i sponsoring.

Partia kładzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe – partia

efektywnych menegerów.

Model awansu – selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostek) w ramach wzrostu znaczenia procesu

menegreyzacji –czynnik fachowiści

11

22. Partie integracyjne i reprezentacyjne oraz konstytucyjne i rewolucyjne

Partie reprezentacyjne – podstawową funkcją jest maksymalizacja zysków wyborczych ( reaktywne

strategie wyborcze ). Stąd też nie próbuje one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej

odbiciem. Partie te adoptują strategie catch-all, tak charakterystycznych dla partii wyborczych. Liderzy

tych partii działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzający tym samym do osiągnięcia

poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych

Partie integracyjne są zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest

chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stąd też ich strategie polityczne

mają charakter zdecydowanie proaktywny. S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie

zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partię masową o silnie wykształconych tendencjach

mobilizacyjnych. Przykładem partii masowej o takich cechach są m.in. partie socjalistyczne lat 60 i 70

gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy

socjalnej, własności publicznej itp.

Partie Konstytucyjne z zasady uznają prawo i upoważnienia innych partii politycznych działających

ramach ustalonych reguł demokratycznego porządku. Partie tego typu zdaje sobie sprawę z faktu, iż

istnieje podział pomiędzy partią a państwem, partią rządzącą w danym momencie a instytucjami

państwowymi. Akceptują i postrzegają reguły rywalizacji wyborczej. Zdają sobie w pełni sprawę z faktu

demokratycznej alternacji władzy. Widoczna w demokracjach liberalnych.

Partie rewolucyjne to partie antysystemowe czy antykonstytucyjne. Celem tego tpu parti jest

przechwycenie władzy i zburzenie istniejących struktur konstytucyjnych, stosując taktykę przyjętą

całkowicie z praktyki insurekcji i rewolucji aż po quasi-legalne działania nazistowskie czy wręcz

faszystowskie. Zazwyczaj są to partie nielegalne.

23. Klasyfikacja partii p wg S. Neumanna.

S. Neumann zaproponował klasyfikację opartą również na kryterium funkcjonalnym, choć nie

interesował go problem ugrupowań delegitymizujących porządek konstytucyjnych. Partie prosystemowe

(konstytucyjne) wypełniają istotne funkcje na styku państwo-społe-czeństwo, a sposób, w Jaki to robią,

może być odpowiedzialny za zróżnicowanie ich charakteru. Na tej podstawie S. Neumann wyróżnia

partie reprezentacji oraz partie integracji (1956). Te pierwsze starają się raczej reprezentować

interesy poszczególnych segmentów elektoratu, przenosząc je w ramy oferty programowej. Partie

stosują więc przede wszystkim strategie o charakterze reaktywnym, reagując na zmiany w środowisku

wyborczym. Czynią tak dlatego, iż ich zasadniczym celem jest maksymalizacja zysków wyborczych, a

one same stają się doskonałym przykładem organizacji, dla której władza jest celem samym w sobie.

Partie integracji dążą z reguły do mobilizacji określonej kategorii elektoratu, podejmując

przedsięwzięcia np. o charakterze edukacyjnym czy socjalizacyjnym. Dominują wśród nich strategie

aktywne, nastawione na kreowanie sprzyjające- go środowiska wyborczego przy wykorzystaniu

12

niejednokrotnie apelu ideologiczno-programowego. Partia reprezentacji bardzo przypomina kategorię

ugrupowania określanego mianem pragmatycznego czy wyborczego (catch-all), natomiast partia

integracji charakteryzuje się cechami typowymi dla ugrupowania masowego, dążącego do stworzenia

strukturalnych form identyfikacji wyborczej m.in. za pomocą apelu ideologicznego. Jednak w

demokracjach nieustabilizowanych (zwłaszcza państwach afrykańskich) ten typ apelu schodzi na plan

dalszy, ustępując miejsca odmiennemu schematowi tożsamościowemu, opartemu na więzach etnicznych

czy terytorialnych. Warto również nadmienić, iż sposób konceptualizowania modelu partii reprezentacji

mieści się w tradycji teorii racjonalnego wyboru, natomiast partii mobilizacji bliższy jest funkcjonalnej

interpretacji.

24. Podział partii na lewicowe i prawicowe oraz wyznaczniki wymiaru lewica-prawica

Partie lewicowe- to których zaliczamy partie progresywne, socjalistyczne i komunistyczne, są

charakteryzowane jako zaangażowane w proces reform społecznych czy też szerzej – proces

ekonomicznej transformacji państwa

Parti prawicowe to w szczególności partie konserwatywne, chadeckie i liberalne. Z reguły dążą do

utrzymania istniejącego porządku społecznego i forsują zasadę ciągłości ( kontynuacji) polityki

25. Kryterium tożsamości partyjnej

Genetyczne – odnosi się do podobnych środowiskowych warunków, które towarzyszyły powstaniu oraz

konsolidacji partii politycznych, jaki był związek parti ze zbiorowymi podmiotami, z jakich

niepartyjnych organizacji się wywodzi.

Programowe – pozwala na analizę genetycznie uwarunkowanych kwestii problemowych, które

zgłaszają partie w odniesieniu do szczegółowych aspektów praktyki politycznej. Chodzi tu o postulaty

odnoszące się do szczegółowych projektów zarządzania odpowiednimi sektorami życia publicznego.

Każda z wielkich rodzin partyjnych oferuje w tym względzie odmienne odpowiedzi . Dotyczą one

zagadnień korespondujących interesem publicznym. Zarówno prawica jak i lewica oferuje tu określone

rozwiązania.

Organizacyjne – nabierają wyrazu dążenia do tworzenia transnarodowych federacji partyjnych. Starsze

z nich miały lub mają charakter doktrynalny (międzynarodówki), młodsze zaś przybierają postać

przypominającą transnarodowe kluby parlamentarne, co wyraźnie widać w przypadku klubów

politycznych, które ukształtowały się na forum Parlamentu Europejskiego, są to: socjaldemokratyczna-

Partia Europejskich Socjalistów, liberalna – Europejscy Liberalni Demokraci i Reformiści oraz

chadecka – Europejska Partia Ludowa.

26. Filary tożsamości partii politycznej

Filar pierwszy – istnieje w postaci jaźni organizacji partyjnej, którą należy rozumieć jako zespół

uogólnień, dzięki którym członkowie organizacji postrzegają ją w określony sposób, uwypuklają pewne

13

jej cechy, uznając je tym samym za wiodące. Cechy te pozwalają np. oddzielić to, co partyjne od tego co

związkowe.

Filar drugi – to zinterpretowany wizerunek zewnętrzny organizacji (jaźń odzwierciedlona). Stanowi on

wewnętrzne wyobrażenie obrazu organizacji, jaki, według jej członków, odbiera jej otoczenie.

Filar trzeci – określić można mianem reputacji organizacji. Zawiera ona cechy oraz oceny

przypisywane organizacji przez obserwatorów zewnętrznych, którzy porównują ją do innych

podmiotów. Reputacje oddaje pozycję organizacji w stosunku do jej konkurencji.

Filar czwarty – stanowi zespół uwarunkowań składających się na rodzaj logiki działania

kolektywnego. Są to dominujące reguły gier wewnątrzorganizacyjnych, struktura konfliktów,

konstelacje kompromisów kompromisów koalicji oraz wynikające z nich strategie funkcjonowania w

ś

rodowisku. Wewnętrzne rozgrywki stanowią swoisty poligo dla liderów partyjnych, którzy w ten

sposób testują przydatność określonych strategii. W toku rywalizacji wewnątrzorganizacyjnej kształtują

się również postawy oraz umiejętności młodych kadr. Ma ona zatem również wymiar edukacyjny i

przydaje się do kooptacji oraz selekcji liderów partyjnych.

27. Rodziny partii politycznych ( komunistyczne, konserwatywne, ultraprawicowe)

Partie komunistyczne – tożsamość partii ukształtowała doktryna marksistowska określająca samą

siebie mianem komunizmu naukowego. Postulat realizacji rewolucyjnej strategii przejęcia władzy.

Najstarsze partie komunistyczne powstawały w pierwszej i w drugiej dekadzie XX w. Początek swego

istnienia akcentowały konieczność realizacji zasad równości, wobec której wolność jednostek odgrywać

miała drugorzędną rolę. W krajach EuropySrodkowej i Wschodniej elitom organizacji

komunistycznych udało się w wyniku sprzyjających warunków międzynarodowych, ale również

społecznych, zainstalować reżim monokratyczny. Wśród partii komunistycznych działających w

krajach Europy Zachodniej na plan pierwszy wysuwają się formacje włoska hiszpańska i francuska. Ich

elity podjęły aktywną działalność służącą odmiennej, aniżeli wschodnioeuropejskie, interpretacji idei

komunistycznej. Komunistyczna Partia Grecka KKE, Francuska Partia Komunistyczna PCF czy włoska

Zreformowana Partia Komunistyczna PRC

Partie konserwatywne – określają się mianem prawicy, zaczęły powstawać w Europie na przełomie

XIX i XX w. Konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za

ochroną zastanego, uzasadnionego tradycją, stanu rzeczy. Za twórcę politycznej doktryny

konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się: opisem

społeczeństwa przy użyciu metafory żywego organizmu, którego każda część ma oraz zna swoje

miejsce, antyindywidualizm, tradycjonalizm- podejście historyczne, to co pokolenie zdobyło,

antylewicową postawę, deklaracjami potrzeby poszanowania praw. Partie konserwatywne mogą

przybrać profil dwojakiego rodzaju – ogólnonarodowy oraz narodowy o populistycznym zabarwieniu.

Ogólnonarodowe proponują w swym apelu treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia

ponad podziałami. Partiami tego typu są: irlandzka Fianna Fail FU, brytyjska Partia Konserwatywna

14

CP, i francuski Związek na Rzecz Republiki PRP. Populistyczne partie konserwatywne odwołują się do

skrajnych interpretacji bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed

społecznością. Przekazom tego typu towarzyszą silne akcenty narodowe: włoska Forza Italia, Austriacka

Partia Wolności FPO

Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o różnym

rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw

milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z unifikacją

europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek także ich

izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają

dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do

etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania

antysystemowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje

do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej możliwość

całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dążenie do

przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju

gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej

mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU

Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego

typu wiaże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna

Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

28. Rodzina partii politycznych ( socjaldemokratyczne, lewicowo-libertarialne, chadeckie i

liberalne)

Partie socjaldemokratyczne – współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji

socjalistycznych myśli demokratycznych, której dwa ostatnie etapy przypadły na międzywojenny oraz

okres po II WŚ Wiodące ideowe postulaty Karola Kautsky, Herold Laski i Henryk de Man. Ważnymi

elementami ideologii sicjademokratycnej są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji.

Współczesna socjald deklaruje antykomunizm. Elementy progamu w latach 90: akceptację rywalizacji

rynkowej, prawną ochronę indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej,

potrzebę utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego,

orientację proekologiczną. Rodzinę partii socjald ch-zuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym: są to

partie parlamentarne, są to partie prosystemowe, są to zwykle partie duże zarówno zarówno odniesieniu

do poparcia wyborczego jak i liczebności zrzeszonych w nich członków. Socjald Partia Austrii SPO,

Socjald Partia Niemiec SPD czy brytyjska Partia Pracy LP

Partie lewicow-libertarialne – nawiązuje do kwestii tzw Nowej Polityki. A) partie lewicowo-

socjalistyczne – partie te powstały w wyniku rozłamów w łonie ugrupowań socjaldemokratycznych i

15

komunistycznych. Ich liderzy nawiązywali zwykle do potrzeb aplikacji bardziej konsekwentnych

rozwiązań socjalnych, partycypacyjnych i etatystycznych, których głównym celem miała być walka z

bezrobociem. Partie tego typu to przede wszystkim fenomen skandynawski. Wymienić tu można duńską

Socjalistyczną Partię Ludową SF, opowiadająca się za tzw lewicowym socjalizmem czy norweską

Socjalistyczną Partię Liberalną SV. B) partie ekologiczne ( partie zielonych) – zaczęły powstawać na

przełomie lat 70 i 80. Są to podmioty dzięki którym pojawił się na forum publicznym nowy katalog

kwestii problemowych określonych zbiorczo mianem Nowej Polityki. Partie te wykazały zdolność do

zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu . Tego rodzaju polityka odnosi się do

zagadnień ochrony środowiska oraz promocji prośrodowiskowych standardów stylu życia, powszechne

rozbrojenie, solidarność z Trzecim Światem, odrzucanie biurokratycznego modelu zarządzania

sprawami publicznymi. Partie ekologiczne, wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i

agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej. Fińska

Liga Zielonych VIHR, niemieckich Zielonych z Przymierza 90 B/G, i austriackiej Zielonej Alternatywy

GA.

Partie chadecki – chrześcijańsko-demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowią

najsilniejszą rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Najistotniejszy

okres ich rozwoju przypadł na okres powojenny. Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają

zasady: personalizmu, czyli służby osobom, subsydiarności czyli pomocność, wspieranie i pomaganie,

solidaryzm społeczny, ponadustrojowość kościoła, która wyklucza zainicjowanie bliższej współpracy

pomiędzy instytucjami ładzy politycznej a kościołem. Holenderska Apel Chrześcijańsko-

Demokratyczny CDA, niemiecka koalicja CDU/CSU

Partie liberalne – powstawały w Europie na przełomie XIX i XX w. Profil ideowy nawiązuje do tradycji

rewolucji mieszczańskich . Rdzeniem wartości liberalizmu na które wskazywali klasycy doktryny- Jon

Locke, Charles Montesquieu oraz Beniamin Constant, odnosząc się do koncepcji praw natury, z których

wynikają zasady: wolności jednostki, ochrona własności prywatnej, możliwości korzystania z owoców

własnej aktywności czyli swobody bogacenia się. Prawicowe partie liberalne – program odnosi się do

wolnej gry rynkowej, prymat procesów ekonomicznych w życiu publicznym, austryjackie Forum

Liberalne LF , niemiecka Partia Wolnych Demokratów FDP, holenderska Partia Ludowa na rzecz

Wolności i Demokracji VVD

Centro-lewicowe partie liberalne odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej, orientacje egalitarne,

utylitarne i prosocjalne. Fińska Liberalna Partia Ludowa LKP, szwedzka Liberalna Partia Ludowa FPL

oraz norwescy Liberałowie V

29. Partie polityczne a inne rodzaje zrzeszeń obywatelskich

Georgie Washington w odezwie pożegnalnej do narodu ostrzega przed tworzeniem i

instytucjonalizacją partii polit , w ustroju republikańskim ich aktywność prowadzi do paraliżu urzędów

publicznych, osłabienia administracji publicznej, rozpowszechnienia aktów zawiści w obrębie

16

wspólnoty, wzrost korupcji . Jamek Madison ostrzegał przed rozprzestrzenianiem się ducha partyjności.

Nosicielami zagrożenia były te kręgi partyjne które kierowały się pobudkami obrony interesów

partykularnych. Organizacje tego typu Madison nazwał fakcjami i zarzucił im skłoność do ograniczania

wolności innych mniejszości . We współczesnych systemach demokratycznych funkcjonują 4

podstawowe rodzaje organizacji służących zaspakajaniu podstawowych potrzeb oraz zabezpieczeniu

praw i wolności obywatelskich: 1- Partie polit – działają na rzecz zainicjowania oraz utrwalenia swego

bezpośredniego uczestnictwa w strukturze rywalizacji wyborczej. 2 – Organizacje grup interesów

mające na celu ochronę materialnego statusu przedstawicieli określonych wspólnot. Są to przede

wszystkim związki zawodowe, organizacje przedsiębiorców oraz zrzeszenia wolnych zawodów np.

lekarzy, adwokatów czy rolników – czyli tzw rolnicze związki zawodowe. 3 – Organizacje mające na

celu uzyskiwanie korzyści majątkowych, zorientowane na zapewnienie stałych źródeł dochodu swym

członkom. Zakładane są odpowiednie spółki prawa cywilnego, prawa handlowego, czy spółdzielnie. Są

jednak organizacje nieformalne lub półformalne. 4 – Stowarzyszenia będące wyrazem dążeń do

zaspokojenia osobistych potrzeb obywateli nie zorientowane na zysk np. kluby, stowarzyszenia,

zrzeszenia samorządne itp.

30. Instytucje a organizacje

Charakterystyczne jest w tym kontekście ujęcie autorstwa Dawida Northa. Badacz ten dokonuje

rozróżnienia pomiędzy instytucjami oraz organizacjami. Instytucje określa jako zasady wytyczające

przebieg gier drużynowych , zaś organizacje są jego zdaniem podobne do drużyn stosujących się do

wspomnianych zasad w toku rywalizacji. Podobnie interpretuje Mancur Olson. Uważał że instytucje

odziaływują zarówno zachowanie społeczeństwa jak i na na aktywność organizacji. Bil Jordan stwierdza

ż

e instytucje to wzorce które określają kto iw jaki sposób w określonej wspólnocie zyskuje, a kto traci

zaś organizacje to stosujące się do instytucjonalnych wzorców zbiorowego podmioty, które rozgrywają

kolejne sekwencje zjawisk i procesów społecznych. Więc instytucje są ramowymi układami powiązań i

hamulców , hamulców których część przybiera postać relacji o charakterze formalnym (np.

proceduralnym) inne natomiast mają charakter nieformalny. W obrębie tej struktury kreowane są oraz

chronione ogólne standardy, którym winny sprostać organizację a także główne zasady dystrybucji

doniosłych standardów. Organizację rozumiane są jako pozostające w stałych interakcjach z

otoczeniem, struktury złożonej ze strategicznie rozlokowanych zasobów kadrowych, symbolicznych

oraz materialnych.

31.Partie wewnętrznie i zewnętrznie tworzone wg M. Duvergera oraz 3 dodatkowe czynniki

zróżnicowania partyjnego.

Partie wewnętrzne tworzone to innymi słowy partie parlamentarne czyli takie które powstały w wyniku

działania ustabilizowanych elit partyjnych. Partie zewnętrznie tworzone powstały natomiast za sprawą

aktywności elit wykreowanych w pozaparlamentarnych stowarzyszeniach o charakterze społecznym. W

17

obu przypadkach dochodziło następnie do rozpowszechnienia formuły partyjnej. Partie wewnętrzne

tworzone zmuszone zostały za sprawą upowszechnienia praw wyborczych do wyjścia z ofertą wyborczą

poza struktury parlamentu i stworzenia terytorialnych ośrodków zorientowanych na aktywizację

lokalnego elektoratu. Partie zewnętrzne tworzone powstały dzięki politycznej aktywizacji lokalnych

wspólnot społecznych o charakterze wyznaniowym lub klasowym. M. Duvergar wyróżnił 3 dodatkowe

czynniki które uzasadniają istotne zróżnicowanie partii politycznych. 1- należy określić zasięg

terytorialnej penetracji lub terytorialnego rozproszenia oraz kombinacji obu tych czynników. Z

terytorialną penetracją mamy do czynienia wtedy gdy centralna organizacja partyjna kontroluje rozwój

swoich filii na prowincjach. Terytorialne rozproszenie to stan w którym lokalne elity oraz stworzone

przez nie zrzeszenia cieszą się względną autonomią i dopiero po jakimś czasie w wyniku procesu

oddolnego dochodzi do kreacji struktur centrali ogólnokrajowej. 2 – istotne jest czy istnieje zewnętrzna

organizacja sponsorująca działalność partii, która sama nie jest partią. Organizacje zewnętrzne mogą

oferować środki pieniężne ale również zaplecze merytoryczne (eksperckie), organizacyjne czy

symboliczne. Zasoby te stanowią dla partii źródło legitymizacji decydując o jej obliczu. 3 – liczy się to

czy partia posiada charyzmatycznego lidera i czy w związku z tym funkcjonuje w świadomości

społecznej jako organizacja istniejąca niezależnie od tego kto w danej chwili nią kieruje.

32. Koncepcja instytucjonalizacji organizacji wg p. Selznicka.

W koncepcji instytucjonalizacji organizacji nie tylko partii politycznej traktowanej jako infuzja

wartości można przyjąć, iż istnieją organizacje ,niezinstytucjonalizowane" oraz takie, które podlegają

temu procesowi. Konceptualizacja obu kategorii opiera się w zasadzie na analizie sposobu, w jaki

jednostki oceniają własną organizację (m.in. jaką .imkcję ma do wypełnienia), i ustaleniu, jak ta ocena

wpływała losly organizacji jako całości. Jeżeli członkowie organizacji cenią szczególnie cele, dla

których została ona powołana do życia, i traktują ją przede wszystkim jako efektywny mechanizm

służący ich osiągnięciu, to można przyjąć, iż moment osiągnięcia celu oznacza koniec jej istnienia.

Organizacja nie przerwa także i wówczas, gdy cele zmienią się, co oznacza, iż jest ona traktowana przez

jednostki ją tworzące tylko jako środek, narzędzie służące osiągnięciu specyficznych celów.

Instytucjonalizacja partii politycznej (organizacji) oznacza natomiast, iż w sposób zasadniczy zmienia

się jej postrzeganie przez jednostki, a zwłaszcza członków elity. Celem dla nich staje się sama

organizacja a więc jest ona traktowana jako wartość sama w sobie, co oznacza, iż zasadniczą racją

podejmowanych działań okazuje się jej przetrwanie organizacyjne. Nawet gdy pierwotne cele

organizacji ulegają erozji albo następuje swoista ich wymiana, to i tak ona przetrwa, gdyż jej

członkowie cenią ją przede wszystkim jako permanentną formę organizowania działań kolektywnych.

W procesie instytucjonalizacji partii politycznej w fazie genetycznej partia pozostaje tylko środkiem l do

realizacji specyficznych celów (np. ideologicznych, integracyjnych, mobilizacyjnych), osiągnięcie zaś

fazy dojrzałości oznacza, iż sama staje się celem i punktem odniesienia określonych działań, cele

pierwotne ulegają zmianie tak, by ułatwiły jej przetrwanie organizacyjne. Instytucjonalizacja partii

18

politycznej wyposaża ją w zdolność do zmiany celów programowych lub ideologicznych, a to z kolei

wpływa na charakter funkcji oraz sposób ich wypełniania. Koncepcji instytucjonalizacji partii

politycznej. Opiera się na stwierdzeniu faktu wystąpienia określonego efektu psychologicznego -

zmienia się sposób postrzegania i oceniania organizacji przez jej członków. W takiej sytuacji

zapewnienie organizacji przetrwania polega przede wszystkim na stosowaniu bardzo elastycznych

strategii politycznych, umożliwiających proces adaptacji do otoczenia.

33. „Mieszane” bądź „stabilizacyjne” koncepcje instytucjonalizacji partii p wg R. Herbuta.

Przedmiotem zainteresowania koncepcji instytucjonalizacji partii politycznych, traktowanej jako

stabilizacja określonych wzorców zachowań są wzorce zachowań wewnątrzorganizacyjnych. Podmioty

aktywne w partii politycznej tworzą określony układ wzajemnych oddziaływań, który zostaje

wykreowany przez fakt obowiązywania pewnych zasad gry pólitycznej. Zasady te podlegają procesowi

stabilizacji, stwarzając pewne jschematy działań, wykorzystywane w kształtowaniu kolektywnych akcji.

Mamy tu do czynienia z dwoma sposobami postrzegania procesu instytucjonalizacji: po pierwsze,

działania podmiotów podlegają rutynizacji a więc przybierają formę zachowań schematycznych,

regularnie powtarzających się i standardowych form reagowania na podobne w charakterze bodźce i

sytuacje, a po drugie, zachowania te stają się przewidywalne. Z jednej więc strony proces

instytucjonalizacji ma sprzyjać stabilizacji organizacji, a z drugiej - wywoływać efekt w postaci

ograniczania zakresu swobody wyboru podmiotów. Chodzi o to, iż znaczny poziom instytucjonalizacji

stwarza swoiste środowisko ograniczające aktywnych w nim aktorów. Mogą oni oczywiście dążyć do

zmiany obowiązujących reguł czy norm, jednak wprowadzenia tego typu zmian może zostać odebrane

przez pozostałe podmioty jako nieracjonalne lub nieproduktywne z punktu widzenia organizacji.

Mieszane podejście do problemu instytucjonalizacji partii politycznych stwierdza, iż w kategorii

instytucjonalizacja partii politycznej zawarty jest zarówno element „obiektywny" - partia jako silna

instytucja - jak i „subiektywny". czvli społeczna akceptacja partii, uznanie jej za wartość samą w sobie.

Ciekawą koncepcję instytucjonalizacji partii politycznej zaproponowali R. Harmel i L. Svasand . Ich

rozważania dotyczą partii typu zewnętrznego (stosując kategorię M. Duvergera. Podstawowym

kryterium analizy procesu instytucjonalizacji partii politycznej uczynili więc style przywództwa, trak-

towane jako kategoria sytuacyjna. Wyróżniają w rozwoju partii politycznej trzy fazy: identyfikacji,

organizacji oraz stabilizacji. Każda z nich wymaga odmiennego stylu przywództwa. W fazie organi-

zacyjnej następuje rutynizacja procedur podejmowania decyzji, a więc wzorce zachowań

wewnątrzpartyjnych stabilizują się jako efektywny sposób kreowania strategii politycznych. Pojawia się

partia polityczna traktowana jako instytu

cja. Faza stabilizacji charakteryzuje się przede wszystkim

faktem wpisania się jej w przetargi parlamentamo-gabi-netowe, i to na stałe. To z kolei wymaga

przyjęcia określonej strategii politycznej, której przygotowanie i promowanie oznacza konieczność

pojawienia się nowych schematów instytucjonalizacji. Partia musi udowodnić, iż stała się wiarygodnym

partnerem dla ustabilizowanych (parlamentarnie) ugrupowań politycznych, a więc akceptuje zasady gry

19

politycznej przyjęte w systemie partyjnym. Wiarygodność ta jest więc osiągana przez swoiste

podporządkowanie się obowiązującym mechanizmom. Partia nie jest już tylko wartością samą w sobie,

ale również wartością dla pozostałych ustabilizowanych partii politycznych. Jest to dodatkowa gwa-

rancja jej stabilności organizacyjnej. Infuzja wartości musi materializować się w postaci wprowadzenia

określonych zmian organizacyjnych i proceduralnych w niej samej.

34. Proces instytucjonalizacji partii polit wg A. Panebianco

Proponuje on wskaźniki pomiaru obiektywnych czyli formalnych organizacyjnych atrybutów partii. Są

to: 1- stopień rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej- oznacza rozwój scentralizowanego

aparatu administracyjnego zdolnego koordynować funkcjonowanie całej organizacji; 2- stopień

homogeniczności terytorialnych struktur organizacyjnych- czyli jednorodność, poszczególne szczeble są

takie same; 3 – źródła finansowania partii ; 4- powiązania partii z organizacjami niepartyjnymi- partie

zinstytucjonalizowane cieszą się pozycją rozgrywającego w tzw parakoalicjach czyli sojuszach

łączących je z organizacjami pozapartyjnymi,, podporządkowują sobie organizacje grup interesu np.

związki zawodowe; 5- poziom adekwatności pomiędzy regulacjami statutowymi, które projektują

wewnętrzną strukturę partii, a faktycznym układem wpływów—czy mamy do czynienia z istnieniem

zamkniętego czy otwartego modelu partii.

35. Proces instytucjonalizacji partii polit wg S. Huntingtona

Wyróżnia on 4 etapy konsolidacji organizacji partyjnej: 1 etap to frakcjonalizacja oznaczająca sytuację

w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynają pojawiać się luźne stronnictwa polityczne ( kliki); 2

etap to polaryzacja poglądów która związana jest z poszukiwaniem elit zorientowanych na zdobycie

szerszego poparcia społecznego.; 3 etap to czas ekspansji kiedy to liderzy starają się dokonać

strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane są próby

powołania organizacji o masowym charakterze; 4 etapie wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego

dokonuje się proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych, wówczas to partia osiąga dojrzałość w

dwóch wymiarach: organizacyjnej autonomii- ma miejsce wówczas gdy partia jest w stanie kontrolować

proces wymiany dóbr i usług zachodzących pomiędzy nią a środowiskiem, i wymiar systemowości ,

który odnosi się do wewnętrznej spoistości organizacyjnej partii. Składają się nań takie czynniki jak

natężenie konkurencji wewnętrznej , poziom konkurencji międzypartyjnej, wielkość organizacji oraz

istnienie wewnętrznej zgodności co do celów.

36. Proces instytucjonalizacji partii polit wg K. Jandy oraz R. Harmela i L. Svasanda

Według Według. Jandy wskaźnikami instytucjonalizacji są: 1) wiek partii,2) pozim depersonalizacji

organizacji i ostrość konfliktów wewnętrznych oraz 3) wyborcza i parlamentarna stabilność. stabilność

kolei R. Harmel i L. Svasand podkreślają że instytucjonalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym

którego model naukowy powinien uwzględniać zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. Należy

20

zatem bliżej przyjrzeć się: 1) kutynizacji zachowań organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej, 2)

sposobowi, w jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki ( chodzi tu o to czy traktuje się

ją jako trwały element sceny politycznej) oraz 3) obiektywnym wskaźnikom trwałości organizacji.

37. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania instytucjonalizacji partii w demokracjach

nieskonsolidowanych w ujęciu J. Sroki

1) Kontekst zewnętrzny. Jednym z fundamentalnych warunków konsolidacji demokracji w krajach

Europy Środkowej i Wschodniej jest utrwalenie wzorców związanych z istnieniem partii oraz wzorców

rywalizacji partyjnej. Warunkiem o kluczowym znaczeniu jest akceptacja zasad pluralizmu

politycznego. To one decydują o utrwaleniu demokratycznego ładu instytucjonalnego, który z kolei

warunkuje istnienie oraz rozwój demokratycznej praktyki politycznej, w tym także rywalizacji partyjnej.

G. Pridham wskazuje na doniosłość międzypartyjnych odniesień oraz powiązań o charakterze

transnarodowym w okresie transformacji. Można w tym sensie wskazać na 4 wiodące czynniki które

korespondują z: a) istnieniem przedtransformacyjnej solidarności międzypartyjnej, b) utrwaleniem

powiązań dwustronnych dzięki którym partie mogąliczyć na zewnętrzne zaopatrzenie w zasoby ( także

finansowe), c) zabezpieczeniem pozarządowych kanałów wsparcia istniejących za sprawą nieoficjalnych

kontaktów pomiędzy partiami, w zakresie których zdecydowanie trudniej jest ingerować służbom

niedemokratycznego reżimu., d) istnienie puli indywidualnych korzyści partyjnych, czyli potencjalnych

łupów które organizacja może zyskać za sprawą przeobrażeń systemowych. W krajach Europy

Ś

rodkowej i Wschodniej powyższe czynniki obecne były jedynie w ograniczonym zakresie.

2) Kontekst wewnętrzny. Można zlokalizować 3 najlepiej widoczne bariery instytucjonalizacji partii

politycznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Warunkuje jej w pewnym zakresie otoczenie

zewnętrzne, lecz generowane są one przede wszystkim w obrębie wewnętrznego środowiska systemu

politycznego. Pierwsze z nich wiąże się z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla młodszych

partii politycznych. Chodzi tu nie tylko o istnienie potencjalnych koalicjantów partyjnych, ale również o

niepartyjnych sojuszników organizacyjnych. Partnerstwo tego rodzaju widoczne jest w relacji łączącej

polskie ugrupowania prawicowe z centralą związków zawodowych NSZZ „Solidarność”. Drugi z nich

odnosi się do zagadnień związanych z potrzebą redefinicji bądź definicji politycznej tożsamości

ugrupowania. Kwestie tego typu musiały rozstrzygnąć w Europie Środkowej i Wschodniej elity

związane z funkcjonowaniem ustrojów realnego socjalizmu. Trzecia z nich koresponduje z polityczną

tożsamością partii, a dotyczy rozwoju zakorzenionych w przeszłości jak i nowo powstałych

kontrowersyjnych układów wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mogą przybierać różne

formy: od klientelizmu przez utrwalenie koalicji dystrybucyjnych po opanowanie struktur administracji

publicznej przez partie i grupy interesu. Wspomniane czynniki ujęte zostały w formie 4 wskaźników.

Określają one: obecność demokratycznych tradycji państwowości; stopień wymiany elit politycznych,

czyli tzw wskaźnik demokratycznej transformacji; pozim uprzemysłowienia, wyrażony wzajemnym

stosunkiem rozmiaru produkcji sektora rolnego oraz sektora przemysłowego; charakter prawno-

21

ustrojowych uwarunkowań funkcjonowania reżimu politycznego czyli m.in. układ powiązań pomiędzy

legislatywą i egzekutywą a także formalne uwarunkowania aktywności partii politycznych oraz

rywalizacji partyjnej. Jeśli chodzi o Polskę to wartości odnoszące się do pierwszych trzech wskaźników

można interpretować na klika sposobów.

38. Instytucjonalizacja partii politycznych w demokracjach nieustabilizowanych wg R. Herbuta.

Zdecydowana większość partii politycznych aktywnych np. na kontynencie afrykańskim czy azjatyckim

charakteryzuje się bardzo niskim poziomem instytucjonalizacji. O instytucjonalizacji partii

politycznych, jej braku lub mniejszym czy większym poziomie zaawansowania decyduje w dużym

stopniu charakter ich relacji z państwem. Gdy proces budowania państwa ujawnia się jako pierwszy,

partie polityczne schodzą wówczas na plan dalszy. Powstanie silnego i scentralizowanego państwa,

poprzedzające ukształtowanie się systemu partyjnego, oznacza więc, iż partie polityczne nie są zdolne

stworzyć autonomicznych zasad stabilizujących powiązania między nimi, co z kolei osłabia ich

zainteresowanie stworzeniem rozbudowanej struktury organizacyjnej. Proces instytucjonalizacji,

zarówno systemu partyjnego, jak i samych partii, w tych warunkach napotyka ogromne przeszkody .

Dzieje się tak dlatego, iż w ramach systemu politycznego dominują aktorzy instytucjonalni (np.

prezydent, egzekutywa, administracja publiczna), a partie polityczne muszą podporządkować się

stworzonym przez nich regułom, sterującym domeną polityki. Dominuje wówczas jeden zasadniczy

interes państwa. Uniemożliwienie procesu instytucjonalizacji partii politycznych oznacza, iż

zasadniczym instrumentem działania państwa może stać się typ polityki klientelistycznej, jako sposób

jego powiązania ze społeczeństwem i metoda dystrybucji zasobów politycznych. Niekiedy ten typ

polityki może przybrać formę powiązań korporacyjnych, gdzie dominują tożsamości grupowe. Jedynym

możliwym dla partii politycznych scenariuszem staje się wówczas przejęcie przez nie kontroli nad

układem klientelistycznym i stosowanie strategii patronażu. Jest to właśnie ten nieformalny sposób

instytucjonalizacji partii politycznych, który w istocie rzeczy staje się elementem szerszego procesu

instytucjonalizacji politycznej, traktowanej jako przejęcie kontroli nad społeczeństwem przez określone

ośrodki władzy publicznej.Kolejnym czynnik to typ kultury politycznej spersonalizowany i o bardzo

silnie zaznaczonych postawach antyorganizacyjnych. Nie tylko w państwach afrykańskich obserwujemy

zjawisko, iż polityka zostaje ściśle powiązana z układem personalnych związków i koneksji. Politycy

starają się z reguły prowadzić bardzo niezależną politykę, wykorzystując przede wszystkim powiązania

interpersonalne, a więc silną partię traktują jako ograniczenie własnej autonomii. Kolejnym czynnikiem,

który ma wpływ na niski poziom instytucjonalizacji partii politycznych to możliwość wykorzystania w

kampaniach wyborczych (politycznych) elektronicznych mass mediów, a zwłaszcza telewizji. Partie

odgrywają coraz mniejszą rolę jako mediatorzy w kontaktach między kandydatami i wyborcami, tracą

kontrolę nad sposobem prowadzenia kampanii wyborczej.

22

39. Model partii p w krajach Europy Śr- Wsch.

Pod pewnym względem partie polityczne przypominają model partii-kartelu. Chodzi mianowicie o

ich wyraźną orientację strategiczną na instytucje państwa. Z jednej strony dość chętnie stosują strategie

patronażu biurokratycznego, przechwytując kontrolę nad procesem obsady stanowisk w administracji

publicznej, w tym również „polityzując" funkcjonowanie samorządów lokalnych, z drugiej zaś -

korzystają z zasobów państwa w procesie promowania tożsamości politycznej, również i wyborczej (np.

wykorzystywanie środków masowego przekazu). Strategie patronażu można traktować -jak

sugerowałem w rozdziale II - jako jeden ze sposobów instytucjonalizacji partii politycznych. Proces

kolonizacji administracji publicznej umożliwia np. zdobycie przychylności grup interesu przez szersze

otwarcie, im dróg dojścia do procesu decyzyjnego. W ten sposób można chociażby w sposób pośredni

kształtować preferencje przynajmniej niektórych segmentów elektoratu, np. przez wprowa-„ dzanie w

ż

ycie satysfakcjonujących ich członków regulacji prawnych. Należy również pamiętać i o tym, iż

zwłaszcza w okresie transformacji demokratycznej, partie rządzące mają dużą swobodę w kształtowaniu

reguł gry politycznej determinujących oblicze polityki, a więc lepiej od samego początku mieć wpływ

na proces instytucjonalizacji systemu politycznego, gwarantującego uzyskanie potrzebnych łupów

również w przyszłości. A te są i będą potrzebne partiom, zwłaszcza dlatego, iż ich kadrowy charakter

zmusza do oferowania przede wszystkim zachęt selektywnych jako sposobu konsolidacji i gratyfikacji

elity partyjnej.

40. Model partii p w UE.

Proces tworzenia europartii rozpoczął się na początku lat dziewięćdziesiątych (np. PES powstała w 1992

r., a Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reform - ELDR - w 1993 r.). Obok więc

„wewnętrznych" powiązań z Parlamentem poprzez grupy partyjne, cechą modelu europartii stało się

konstruowanie „zewnętrznych" powiązań z instytucjami Unii. Jak sugerują S. Hix i Ch. Lord, powstał

dwukierunkowy układ powiązań między europartiami a podmiotami aktywnymi w instytucjach Unii:

„reprezentowanie partyjnych członków pełniących funkcje w organach Unii i we władzach partii, i

kontrola ich zachowań przez organy partii" (1997, s. 178). Europartie nie dysponują masowym

członkostwem opartym na zasadzie bezpośredniej przynależności indywidualnego wyborcy, lecz tzw.

członkostwem korporacyjnym. W ich skład wchodzą określone w statucie instytucje, oczywiście o

charakterze autonomicznym, występujące w roli sponsora. Przykładowo: w PES są to m.in. partie - pełni

członkowie, z krajów wchodzących w skład Unii czy też starających się o wejście partie stowarzyszone

(z krajów EFTA), partie mające status obserwatorów (np. izraelska MAH), grupa PES w Parlamencie czy

Komitecie Regionów. Jest więc to w zasadzie organizacja luźna, która jednoczy partie o podobnym

profilu programowym w celu stworzenia szerokiego forum kooperacji w ramach struktury

instytucjonalnej Unii Europejskiej (zob. Haniey 1994, s. 194, 195). Dominującą pozycję w europartii

zajmują deputowani wchodzący w skład grupy parlamentarnej oraz grupy liderów z partii narodowych, a

to nadaje organizacji charakter elitystyczny. Jest to oczywiste, skoro one nie pełnią funkcji

23

mobilizacyjnych lub ich celem nie jest przejęcie władzy, a jedynie koordynowanie działań. Eu-ropartie

nie tyle więc reprezentują elektorat, ile partie narodowe.

Europartie stworzyły określone struktury organizacyjne, choć występują między nimi pewne różnice. W

konferencjach uczestniczą liderzy partii, przewodniczący grupy parlamentarnej, komisarze, wywodzący

się z konkretnej federacji oraz prezydenci i wiceprezydenci. Jest to więc gremium skupiające grupę

bardzo wpływowych polityków, sprawujących bardzo eksponowane funkcje nie tylko w strukturze UE.

Spotkania są organizowane zazwyczaj tuż przed i po obradach Rady Unii. Uzasadnienie tego faktu

wydaje się proste. Rada kształtuje programową agendę Unii i politycy partyjni, reprezentujący określoną

rodzinę europejską, mają możliwość uzgodnienia wspólnej platformy, którą reprezentanci obecni w

Radzie przedstawią i będą zabiegać o jej realizację. Należy nadmienić, iż w ten sposób wpływ na treść

decyzje Rady uzyskują również partie opozycyjne (nieuczestniczące w sprawowaniu władzy na

poziomie systemów narodowych), skoro współtworzą jednolitą platformę europartii. Wydaje się, iż

europartie należy traktować jako pozaparlamentarne organizacje w „stanie tworzenia". Choć strategie

przez nie przyjęte, poczynając od lat dziewięćdziesiątych, wyraźnie zmierzają do uzyskania

samodzielności organizacyjnej przez tworzenie rozbudowanego układu powiązań z podmiotami

aktywnymi w przestrzeni zarówno europejskiej, jak i narodowej, to jednak wciąż mają one przede

wszystkim status agentów partii narodowych. Sama jednak idea stworzenia tego typu struktury (modelu)

wydaje się bardzo interesująca i świadczy o dużej elastyczności partii jako instytucji. Nie można

wykluczyć, iż w procesie rozwoju europartii coraz większą rolę zaczną odgrywać czynniki o charakterze

„wewnętrznym", a więc związane z funkcjonowaniem samej Unii (są zresztą tego pierwsze symptomy),

co doprowadzi do uzyskania przez nie większej autonomii. Partie narodowe stoją więc przed nie lada

dylematem. Proces integracji politycznej może wywołać efekt w postaci upartyjnienia polityki Unii

przez stworzenie wyraźniej szych form demokracji przedstawicielskiej. Jednak wówczas musi dość

radykalnie zmienić się organizacyjny model partii politycznej. Czy jednak politykom partyjnym na tym

rzeczywiście zależy? Może chodzi po prostu o zasadę: „tak" dla polityki partyjnej w Unii, ale w istocie

bez partii jako instytucji.

41.Zasady finansowania partii politycznych

Regulacje dotyczące kontroli finansowej partii:

1.

Sprawozdawczość

–

sprawozdania

dotyczą

całej

partii,

kandydatów

prezydenckich,

parlamentarnych, finansów PP, 2. Zakazy dotyczące rożnych źródeł finansowania (zakaz darowizn z

zagranicy, przez związki zawodowe, biznes, kontrahentów rządowych), 3. Limity w zakresie wydatków

wyborczych, 4. Limity wysokości przekazywanych darowizn, 5. Dotacje budżetowe, 6. Publiczne

finansowanie klubów parlamentarnych i parlamentarzystów, 7. Zwolnienia podatkowe i inne formy

pośredniego finansowania publicznego, 8. Zakaz płatnych reklam telewizyjnych, czas antenowy

podczas kampanii wyborczej., 9. Dotacje przedmiotowe (druk materiałów, darmowy transport).

24

Zalety: zrównanie szans partii małych i partii dużych, starych i nowych, równy czas emisji, spokojna

rywalizacja, Wady: PP partie polityczne czują się bezpieczne finansowo i zapominają o wyborcy

42 Finansowanie partii politycznych w Niemczech

- składki członkowskie

- wpływy z majątku i działalności partii

- dotacje

- subwencje od państwa z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata kosztów wyborczych

- przekazy od członków organizacyjnych

Istnieje ustaw o partiach politycznych która opisuje finansowanie partii.

43 Finansowanie partii polit w Austrii

- ze składek członkowskich- stanowią pewną rezerwę

- wsparcie państwa

- sumy pieniędzy otrzymywane przez mandatariuszy i funkcjonariuszy

- zyski z udziałów przedsiębiorstwa

- zyski z majątku partii- posiada sale które wynajmują komuś itp.

- kredyt – np. zaciągnięte w banku.

Ustawa związkowa o zadaniach finansowania i kampanii wyborczej partii polit- wg tej ustawy działają

partie w Austrii

44. Finansowanie partii polit w Polsce

Wyróżniamy 3 podstawowe źródła:

1) dotacje publiczne

a) bezpośrednie środki publiczne

- dotacje celowe – na konkretny cel

- dotacje podmiotowe – na organizacyjne przetrwanie partii

b) pośrednie środki publiczne

- finansowanie klubów parlamentarnych

- zwolnienia podatkowe

- darmowy dostęp do mediów mediów czsie wyborów ( reklama handlowa – 50% cenny płacą partie

2) Kredyty bankowe

3) Prywatne finansowanie

a) świadczenia niepieniężne

b) finansowanie przez członków partii

- regularne składki członkostwa

- opodatkowanie osób pełniący funkcje polityczne

25

- opodatkowanie kandydatów politycznych

c) działalność gospodarcza

- udział w spółkach

- udział w spółdzielniach

- wynajem lokali i pomieszczeń biurowych

4) Darowizny

5) Spadki i zapisy

6) zbiórki publiczne – obecnie ograniczona ( tzw cegiełki)

Jawność finansowania partii:

- Konstytucja

- zapis o partiach polit 27 czerwca 1997 art. 39 ustęp 1

45 Typologie systemów partyjnych wg S. Sartoriego i G. Smitha

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę

rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm

systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś Wyróżnił 4 typy syst partyj:

1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję

centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami

tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między

partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej

fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma

jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie

systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej

4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi

wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie

np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97

Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit

oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. Wyróżnia:

1) system rozproszony – względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest

umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wziąć udział klika partii polit, ( Belgia

Dania Finlandia

2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest

mały,

3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie

stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe

26

46 Typologie systemów partyjnych wg M. Duvegera, R. Dala, J. Blondela, M. Sobolewskiego, P.

Maira

M. Duverger wyróżnił 4 typy systemów partyjnych wg kryterium liczby partii:

1) syst monopartyjny – dla totalitarnych systemów

2) dwupartyjny

3) wielopartyjny

R. Dahl 1966r

1) syst, stabilny- dwupartyjny

2) syst. Niestabilny – wielopartyjny

1) syst konfliktowe – wielopartyjne

2) syst uzgadnieniowe – rywalizacja o szerokim horyzoncie programowym, dośrodkowa, programy

zbieżne

1) syst konsensualny

2) syst westmisterski

kryterium ch-r rywalizacji międzypartyjnej wyróżnił 4 typy systemów:

1) syst szczególnie rywalizacyjne

2) syst kooperatywno-rywalizacyjny – ostra rywalizacja na styku grupy partyjnej, koalicje, występuje tu

chociaż jeden sojusz

3) syst koalescencyjno rywalizacyjny – nie istnieją pojedyncze partie ponieważ wchodzą w układy aby

podejmować decyzje , platformy współpracy rywalizacji , jet ona ostra.

4) syst ściśle koalescencyjne – tzw szerokie koalicje daje możliwość zdrowego funkcjonowania

państwa, partie zakładają szeroką formułę programową, partie dopiero się kształtują i opierają się na

fachowcach którzy pochodzą z różnych partii, pojawiają się metody blokowania

Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróżnił 4 syst

partyjne:

1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a

druga znajduje się w opozycji. W. Brytania

2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z

dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice

programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogą one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna

dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety

wielopartyjne.

27

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do

15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a

partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w

latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

47 Sposoby interpretacji systemu partyjnego wg M Duvergera, D. Rae, i G. Sartoriego

D. Duvegera jest on szczególnym rodzajem wzajemnych powiązań między określonymi cechami czy

też parametrami konkretnej konfiguracji rywalizujących partii politycznych takimi jak np.: liczba partii,

ich rozmiar, wzorzec tworzenia koalicji czy też geograficzna lokalizacja. D. Rea z kolei w swojej

definicji systemu partyjnego zwraca uwagę na fakt iż ukształtowany schemat powiązań między partiami

decyduje o nadaniu im unikalnego znaczenia. G. Sartori mówi że syst partyjny to układ wzajemnych

oddziaływań będący efektem rywalizacji między partiami , opira się na wzajemnym uzależnieniu się

partii; na tym iż każda partia jest funkcją (w sensie matematycznym) innych partii i reaguje na

zachowania pozostałych partii politycznych.

48. Dwa testy relewancji partyjnej wg S. Sartoriego

Potencjał koalicyjny partii – chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana pod

uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc

nie faktyczny udział partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalność czyli możliwość wejścia do

niej jeżeli nawet tak się nie stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych

Potencjał użycia szantażu politycznego – pewne duże partie polityczne pozostające w permanentnej

opozycji wobec systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczącego poparcia wyborczego w naturalny

sposób muszą zostać uznane za relewantne. Współcześnie ocena potencjału użycia szantażu

politycznego można okazać się bardzo przydatna przy stwierdzeniu doniosłości politycznej partii

małych. Jednak ich możliwość wywierania wpływu na strategie pozostałych partii wydaje się

ograniczona a to chociażby z tej racji iż z reguły może dotyczyć ugrupowań tworzących konkretny blok

ideologiczno programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzące blok styczny.

49. G. Smitha, J. Blondela, R. Herbuta i H. Herzoga próby klasyfikacji „partii małych”

Smith i Sartori – mamy do czynienia z ustaleniem relewancji ze wzg. Na sprawowanie władzy

publicznej. Są p.p. które mają wpływają na mechanizmy funkcjonowania władzy publicznej. Te które

mają to – relewantne, a te które nie mają to – nierelewantne.

28

Herzog: Znaczenie partii – czy partia jest relewantna, biorąc pod uwagę potencjał mobilizacyjny partii

politycznej. Potencjał mobilizacyjny jest charakteryzowany w dwóch aspektach:

-to fenomen, który odnosi się do partii, które biorą udział w ogólnospołecznym procesie negocjowania

zasad gry państwowej – mają akceptację społeczeństwa, kształtują opinię społeczeństwa, liczą się ze

społeczeństwem. Mamy tu do czynienia relewantością społeczne – polityczną

-pozaformalna płaszczyzna – partie działają poza systemem politycznym (np. partie protestu). To też są

partie relatywne

Herbut: Wyróżnia dwa rodzaje partii relewantywnych: ugrupowania inicjujące, ugrupowania

dopełniające. Pierwsze to takie, które pełnią w pewnej mierze rolę dyktatora w przetargach

koalicyjnych. Drugie natomiast to takie, które dalej mają potencjał koalicyjny (słabszy od ugrupowań

inicjujących) ale nadal się liczą – będą uczestniczyły w tworzeniu koalicji.

Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi

ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych);

wyrażają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróżniać się

czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego

elektoratu, starają się być odmienne, dążą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany,

aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po

prawej stronie a nie po lewej.

Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak

i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym

lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy

ż

adna z dużych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w

Niemczech)

Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej.

Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej,

grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się

ogólnonarodowym aspektem.

50.Trzy kategorie partii „małych” wg Smitha

Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

29

Partie marginalne – znajdują się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi

ośrodkami rywalizacji państwowej są pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych);

wyrażają skłonność programową lub ideologiczną do wielkich sąsiadów, jednak chcą wyróżniać się

czymś. Marginalne partie małe mają dość specyficzne postulaty programowe, skierowane do wąskiego

elektoratu, starają się być odmienne, dążą do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany,

aktywnie uczestniczący w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz częściej kojarzą się po

prawej stronie a nie po lewej.

Partie zawiasowe – lubią lokować się gdzieś pośrodku, mogące być zaakceptowanymi przez prawicę jak

i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy są one partiami oferującymi na poziomie centroprawicowym

lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy

ż

adna z dużych partii nie ma większości parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w

Niemczech)

Partie oderwane – to te które uchylają się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej.

Nie umiejscowiają się na osi lewica – prawica. To te partie, które odnoszą się do mniejszości etnicznej,

grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie myślenia w polityce, nie zajmuje się

ogólnonarodowym aspektem.

51 Numeryczne podejście w analizie partii małych wg C.P. Maira -

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1 do

15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a

partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w

latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

52.M. Pedersena bariery partii politycznej

Ze względu na podatność cyklicznego biologicznego rozwoju partie dorastają , dojrzewają albo zostają

dziećmi, dziećmi nawet czasem umierają . Partie polit muszą w swym życiu przejść 4 fazy:

1) bariera deklaracji – grupa publiczna deklaruje udział w wyborach

2) bariera autoryzacji – podlega zarejestrowaniu, zbira określoną liczbę podpisów, w W Brytanii

złożenie depozytu pieniężnego

3) bariera reprezentacji – gdy zdobywa miejsce w parlamencie, ma swoich przedstawicieli

4)bariera relewantności – partie które przechodzą tą barierę to te które mają potencjał tworzenia koalicji

gabinetowych.

30

53. Kategoria partii antysystemowej

Partia antysystemowa – dąży do podważenia legitymacji reżimu. Oczekiwanym przez nią

scenariuszem jest zatem kryzys legitymacji, który winien doprowadzić do zastąpienia jednego systemu

politycznego (demokratycznego) innym. Partie te kwestionują zasady leżące u podstaw funkcjonowania

systemu politycznego, działają przeciwko niemu.

Partie ultraprawicowe – pojęcie ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o różnym

rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw

milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z unifikacją

europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, jednostek także ich

izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają

dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do

etycznych rządów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania

antysystemowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawiązuje

do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulują totalności oznaczającej możliwość

całościowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dążenie do

przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju

gospodarczego, żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej

mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki DVU

Parti nowego typu proponują zagadnienia związane z biotyną, rytmami ziemi itp. Z partiami starego

typu wiaże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa – Narodowo-Rewolucyjna

Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

54. Model „zamrażania” i „odmrażania” systemu partyjnego wg. S. Lipseta i S. Rokkana

Model Lipseta i rokkana kładzie nacisk na instytucjonalizację i zamrożenie struktury podziałów

socjopolitycznych i rodzących się na ich podstawie form partyjnej orientacji elektoratu. Propozycja ta

nie ma jednak czysto statycznego charakteru. Teza Lipseta i Rokkana znajduje częściowe potwierdzenie

w badaniach zachowań wyborczych. Oto okazuje się, iż charakteryzują się one inercją.-W

znacznym stopniu są kształtowane przez indywidualne poczucie identyfikacji z partią oraz

instytucjonalne powiązania między partią a określonym ogniwem struktury społecznej (np. związkami

zawodowymi czy kościołem). Sposób głosowania wcale jednak nie musi być odbiciem (przynajmniej

natychmiastowym) zmian zachodzących w społeczeństwie. Może w dalszym ciągu odzwierciedlać „stare"

formy identyfikacji partyjnej, głęboko zakorzenione w mentalności jednostki, mimo iż zmienił się

społeczny kontekst uzasadniający ten tradycyjny wzór zachowania (np. awans społeczny robotnika i

zmiana stylu życia, uzasadniające zaliczenie go formalnie do nowej klasy średniej, nie musi zmienić

jego partyjnej orientacji). Trzeba jednak pamiętać, iż inne niż np. klasowy wzór zachowań

wyborczych wskaźniki polaryzacji politycznej mogą pełniej odzwierciedlać dynamikę zmian na arenie

politycznej.

31

Poczynając jednak od końca lat siedemdziesiątych, wielu badaczy zaczęło kwestionować tezę o

zamrożeniu systemów partyjnych. Rzeczywiście, zaobserwowano wiele zjawisk, które mogłyby

ś

wiadczyć o pojawieniu się procesu odwrotnego, czyli „odmrażania" systemów partyjnych. Chodzi

między innymi o takie zjawiska, jak:

a)przesuwanie się głosów wyborczych między partiami, w efekcie czego poparcie elektoratu dla

ustabilizowanych partii wydaje się „warunkowe" i nabiera cech płynności;

b) wzrost

grupy

wyborców

niezdecydowanych,

podejmujących

decyzję

w ostatniej fazie kampanii wyborczej;

c) pojawienie się tzw. głosów protestu;

d) pojawienie się partii nowych, co znacznie podnosi poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego i

komplikuje proces przetargów koalicyjnych.

55. Typologie systemów partyjnych wg Jean Blondela i G. Sartoriego

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę

rywalizujących partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm

systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujący do dziś Wyróżnił 4 typy syst partyj:

1) system dwupartyjny – występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujących opcję

centrolewicową oraz centroprawicową co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami

tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między

partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej

fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja dośrodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany – więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma

jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozciągają je partie

systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji odśrodkowej

4) system partii predominującej – system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi

wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inną partią przynajmniej 4-krotnie

np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97.

Jean Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielkość partii polit, wyróżnił 4 syst

partyjne:

1) syst dwupartyjny – zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a

druga znajduje się w opozycji. W. Brytania

2) syst dwu-i-półpartyjny – istnieją dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z

dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice

programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogą one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partią dominującą – w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna

dominująca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rząd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

32

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominującej – układ równy ale nie zwycięski, powstają gabinety

wielopartyjne.

56. Typologie systemów partyjnych wg G.Smitha i P. Maira

P. Mair wziął pod uwagę tzw numeryczne podejście Małą partią wg niego jest ta która zdobywa od 1

do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich – partie wielkie zdobywają przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a

partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych – partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) pośrednie systemy partyjne – partie małe zdobywają 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przejściowe systemy partyjne – system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w

latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

Typologia G. Smitha – opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii

polit oraz poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. Wyróżnia:

1) system rozproszony – względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest

umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wziąć udział klika partii polit, ( Belgia

Dania Finlandia

2) system równowagi – kilka partii dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest

mały,

3) system nierównowagi – szczególną dominującą rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie

stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe

57 Typologie systemów partyjnych wg J. LaPalombary i M. Weinera

bazują na dwóch kategoriach :

- cechach rywalizujących partii – wprowadzają tu rozróżnienie pomiędzy systemami ideologicznymi

oraz pragmatycznymi

- sposobie sprawowania władzy – wyróżniają systemy hegemoniczne w których jedna partia lub koalicja

partii przez dłuższy czas formuje kolejne gabinety oraz system alternacji władzy gdzie mamy do

czynienia z dość częstą zmianą partii rządzącej (również koalicji partii). Uwzględniając wymienione

tendencje otrzymujemy w efekcie 4 subkategorie:

1) systemy hegemoniczno-ideologiczne

2) systemy hegemoniczno-pragmatyczne

3) systemy ideologiczne związane z alternacją władzy politycznej

4) systemy pragmatyczne związane z alternacją władzy politycznej.

33

58.A. Downsa tzw. „stycznościowy” model rywalizacji międzypartyjnej

Model kierunkowy rywalizacji miedzy partiami jest niejako odpowiedzią wręcz krytyka modelu

stycznościowego Downsa. Badacze wychodzą z założenia ze partia nie może opierać swego sukcesu

wyborczego na elektoracie umieszczonym w centrum kontinuum L-P ponieważ ludzie ci są

niezaangażowani politycznie oraz ich lojalność a co za tym idzie poparcie jest bardzo niestabilne.

Ujmując jeszcze inaczej w odróżnieniu od modelu stycznościowego wyborca umieszczony w centrum

nie decyduje o zwycięstwie partii jest neutralny czyli centrum w tym modelu to niejako punkt zero.

Partie nie rywalizują wiec o głosy centrum ich rywalizacja jest skoncentrowana na lewo bądź prawo od

centrum ideologicznego i mieści sie w strefie akceptacji. Wiadomo bowiem że im dalej na lewo bądź

prawo od centrum ideowego co prawda liczba wyborców maleje jednak ich zaangażowanie polityczne

wzrasta. Podsumowując partie polityczne nie rywalizują o głosy centrum które niejako samo zadecyduje

na kogo oddać głosy rywalizuje o głosy wyborców formułując swój program dla wyborców

zaangażowanych, na których można zbudować niejako tzw. stabilny elektorat. Pyzatym zmienia się

ocena samej partii, która nie jest już w odróżnieniu od modelu Downsa monolitem, a jej program w

zasadnie jest zorientowany lewicowa bądź prawicowo. Wyborca ujmowany jest jako osoba jednak

niezdecydowana która decyduje tylko niejako powierzchownie na kogo ma oddać swój głos nie kieruje

sie racjonalnym wyborem lecz poziomem swego zaangażowania.

59.Krytyka modelu A. Downsa wg Sartoriego. Podstawowe założenia

Krytka Sartoriego polega głownie na tym iż twierdzi on, że model Downsa sprawdza się tylko w

systemie partyjnym dwuczynnikowym: może to byc system blondelowski dwu partii bądź dwu partii

dominujących Sobolewskiego. Zatem jeżeli pojawi się jakikolwiek trzeci i dalsze czynniki schemat

rywalizacji stycznościowej zostanie zaburzony. Wiadomym jest również iż rywalizacja na kontinuum L-

P w obecnym społeczeństwie postindustrialnym jest niejako zbyt ogólnikowa przecież dochodzą nowe

wymiary rywalizacji prócz tego tradycyjnego mamy do czynienia miedzy innymi z arena rywalizacji

aksjologiczna ekonomiczna szerzej rozumiana oraz niejako polityczna.

60.”Kierunkowy” model rywalizacji międzypartyjnej autorstwa O. Listhuaga, S.E. McDonalda,

G. Rabinowicza

rywalizacja w systemie wielopartyjnym. partie nie będą zbliżać się do siebie. Rywalizacja nie będzie się

zbiegała w kierunku centrum, lecz będzie ona w granicach sfery akceptacji, czyli tu gdzie jeszcze są

wyborcy i ich liczba daje możliwość zwyciężenia bądź zdobycia jednego mandatu poselskiego pkt.0 na

osi lewica/prawica nie powinno się prowadzić walki wyborczej(to pkt. nieaktywności polit.),dlatego

partie nie sytuują się w takim położeniu. Walka rozgrywa się w granicach sfery akceptacji. Na

płaszczyźnie układów wielopartyjnych rozróżniamy: neutralność i rosnące zaangażowanie. Model

wskazuje na konkretne partie programowe to że rywalizują w przestrzennej sferze akceptacji pozwala na

34

zindywidualizowanie programu. Rywalizacja obejmuje też inne podziały np. stosunek do UE, religii,

mniejszości.

61. Metody konstruowania empirycznej skali rywalizacji międzypartyjnej (opinie ekspertów,

analiza treści programów wyborczych, oceny masowego wyborcy)

Pomiar dystansu na podstawie wyników badań empirycznych masowego wyborcy

Metoda ta opiera się na założeniu, iż stosując wcześniej przygotowaną skalę rywalizacji, można,

wykorzystując odpowiedzi respondentów, skonstruować przestrzeń rywalizacji międzypartyjnej. W ten

sposób postąpili G. Sani i G, Sar-tori, wyznaczając poziom polaryzacji systemu partyjnego na podstawie

opinii masowego wyborcy. Zgrupowali oni wyborców głosujących na partie polityczne, opierając się na

ich indywidualnych decyzjach określających miejsce, jakie zajmują na 10-punktowej skali

wyznaczającej poziom sympatii dla różnych partii. Na tej podstawie autorzy mogli ocenić stopień

polaryzacji na poziomie masowego wyborcy, kalkulując dystans ideologiczny jako efekt indywidualnej

decyzji obywatela co do przybliżonego miejsca, jakie zajmuje on na osi lewica-prawica,

odpowiadającego wyznawanej (popieranej) przez niego orientacji politycznej.

Sani i G. Sartori przyjęli 10-punktową skalę pomiaru: lewica = l i 2. centrolewica = 3 1 4 , centrum =

5 i 6, centroprawica = 7 1 8 , prawica = 9 i 10. W jej ramach określili pozycje poszczególnych partii w

10 krajach Europy Zachodniej, kalkulując tzw. średnią opinię. Poziom polaryzacji (dystansu

ideologicznego) został skalkulowany jako wynik podzielenia absolutnej różnicy między dwoma

ekstremami systemu przez teoretyczne maksimum wynikające z przyjęcia 10-punktowej skali (w tym

wypadku 9).

Pomiar dystansu na podstawie opinii ekspertów

Pierwsze próby konstruowania przestrzeni rywalizacji opierały się właśnie na opiniach ekspertów, osób

na co dzień związanych z polityką, zarówno praktyków, jak i teoretyków. Dopiero jednak F. Castles

i P. Mair jako pierwsi przedstawili rozbudowaną i systematyczna analizę opinii ekspertów co do

lokalizacji partii na tradycyjnej osi lewica--prawica. Poprosili oni respondentów o umiejscowienie

partii politycznych reprezentowanych w narodowych parlamentach na 10-punktowej skali lewica-

prawica: ultralewica = 0; umiarkowana lewica = 2,5; centrum = 5; umiarkowana prawica = 7,5;

ultraprawica = 10.

62. Wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji (wymiar ekonomiczny i aksjologiczny). Sposób

strukturyzacji przestrzeni rywalizacji politycznej

Konstruowanie przestrzeni programowej opiera się z reguły na łącznym uwzględnieniu trzech płaszczyzn:

35

politycznej, która jest definiowana m.in. poprzez stosunek partii do reżimu politycznego, sposób

postrzegania roli prawa i jego funkcji, preferowane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych, wyznawany ideał

demokracji, charakter i funkcje systemu wyborczego, sposób terytorialnej organizacji państwa;

ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące m.in. stosunku partii do ustroju gospodarczego,

roli państwa w tym zakresie, charakteru i rozmiaru sektora publicznego, programów socjalnych,

protekcjonizmu gospodarczego;

aksjologicznej (kulturowej), na którą składają się takie kwestie, jak np. stosunek partii do tradycyjnych

wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, interpretacja roli praw i wolności obywatelskich,

rola przypisywana społeczeństwu obywatelskiemu, stosunek wobec tzw. wartości postmaterialnych,

problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i współpracy między narodami

7

.

Uwzględnienie tych trzech płaszczyzn w procesie tworzenia przestrzeni problemowej może przybrać:

a) formę konstruowania tradycyjnej osi lewica-prawica, jako układu jednowymiarowego, w ramach

którego jednak poszczególne kategorie -lewica, prawica, centrum — czy też kategorie pośrednie (np.

centrolewica czy centroprawica), zostają zdefiniowane w oparciu o bardzo szeroki katalog kwestii

problemowych, wykraczających poza tradycyjny układ wartości socjoekonomicznych lub

b)formę konstruowania przestrzeni wielowymiarowych (z reguły zestawienie kilku przestrzeni

dwuwymiarowych, gdyż uwzględnienie w jednym układzie więcej niż dwóch wymiarów rodzi

problemy interpretacyjne).W ten sposób stworzona przestrzeń problemowa wydaje się być pełniejsza.

63.Determinizm strukturalny i polityczny a zmiana polityczna

Jeżeli o chodzi źródła zmiany politycznej to w politologii w zasadzie funkcjonują dwa sposoby jej

interpretowania. Rzecznicy pierwszego sposobu przyjmują, iż mają one w zasadzie zewnętrzny

charakter wobec systemu politycznego. W skrajnej wersji pogląd ten opiera się na przekonaniu, iż

polityka jest odbiciem dynamiki zmian zachodzących w otoczeniu społecznym systemu politycznego,

zmian w strukturze społeczeństwa oraz w sferze kulturowo-normatywnej (katalog akceptowanych

wartości). Scenariusz wyłaniający się z faktu przyjęcia takiego założenia jest prosty. Oto podmioty

systemu politycznego muszą stosować w sposób ciągły strategie adaptacyjne (adaptacja bierna), gdyż

tylko w ten sposób mają szansę na przetrwanie. Ten sposób interpretacji źródeł zmiany politycznej

określany jest mianem strukturalnego determinizmu.

Reprezentanci politycznego (instytucjonalnego) determinizmu akcentują natomiast autonomiczny

charakter polityki, przypisując podmiotom aktywnym w tej sferze niekiedy nawet zdolność do

kreowania określonych sytuacji społecznych czy stylizowania trendów społecznych w sposób

przynoszący im wymierne korzyści (np. nacjonalizm afrykański został wykreowany jako instrument w

grze politycznej.

Zmiana polityczna to z reguły efekt pojawienia się określonych czynników zewnętrznych (społecznych)

jak i wewn. (polit.)

36

Jednym z instrumentów pozwalających politykom kontrolować zjawisko zmiany politycznej jest właśnie

system partyjny, ale pod warunkiem, iż charakteryzuje go znaczny poziom instytucjonalizacji, która

jednak nie wywołuje efektu zbędnej sztywności w reagowaniu na zmiany zachodzące w jego otoczeniu.

64.Detrminanty instytucjonalne, a ich wpływ na mechanizm rywalizacji międzypartyjnej, na

system partyjny (wg Ryszarda Herbuta)

Prezydencjalizm versus parlamentaryzm (typ reżimu politycznego)

W reżimach parlamentarnych rząd jest powoływany przez parlament, a jego trwanie uzależnione jest od

poparcia legislatywy. Parlament i tylko on ma prawo realizacji odpowiedzialności politycznej rządu,

m.in. poprzez zastosowanie wniosku o wotum nieufności. Głowa państwa, prezydent bądź monarcha,

pełni jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W modelowym ujęciu reżimu parlamentarnego

mieści się jednak dość nietypowa cecha, świadcząca o próbie zachowania pewnej symetrii wpływów i

oddziaływań w relacji parlament - egzekutywa. Chodzi mianowicie o prawo egzekutywy do

przedterminowego

rozwiązania

parlamentu.

Natomiast

prezydencjalizm

charakteryzuje

się

występowaniem monokratycznej egzekutywy - prezydenta. Jest on zarówno głową państwa, jak i szefem

rządu (przynajmniej w wersji przyjętej w Stanach Zjednoczonych), a ministrowie są jedynie jego

doradcami. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i jest to jedyna forma

odpowiedzialności politycznej egzekutywy. Prezydent nie odpowiada więc politycznie przed

parlamentem. W reżimie prezydenckim mamy więc do czynienia z separacją władz, co oznacza, iż

prezydent i parlament dysponują odrębnym zakresem kompetencji i są to organy niezależne.

Ustabilizowanie się reżimu prezydenckiego oznacza, iż najistotniejszym łupem w procesie rywalizacji

politycznej staje się właśnie urząd prezydenta. Partie polityczne w taki sposób kształtują swoje strategie

polityczne, by zwyciężyć w wyborach prezydenckich. Prezydent to organ jednoosobowy, a więc

efektem rywalizacji wyborczej staje się wyłonienie jednego zwycięzcy, a partia która go wyniosła na ten

urząd, uzyskuje status ugrupowania prezydenckiego. Proces wyłaniania prezydenta wiąże się więc

bardzo silnie ze zjawiskiem polaryzowania areny politycznej, wykreowania w ramach systemu

partyjnego dwóch wyraźnych opcji politycznych - proprezydenckiej i antyprezydenckiej. Partie czy

grupy polityczne gotowe są do tworzenia szerszych przymierzy politycznych tylko dlatego, by

zwyciężyć w wyborach. Tzw. efekt prezydencki może spowodować, iż koniunkturalne początkowo

przymierza przekształcają się w bardzo trwałe sojusze czy wręcz prowadzą do stworzenia partii

politycznych.

System wyborczy a system partyjny

Wybór określonego systemu wyborczego to przede wszystkim decyzja elit politycznych, które próbują

traktować go jako narzędzie inżynierii politycznej. Chcą osiągnąć pewne cele polityczne, które wcale

nie trzeba interpretować w kategoriach wąskich interesów grupowych. Oto większościowy system

wyborczy sprzyja trwałości gabinetu, stabilizując relacje między legislatywą a egzekutywą. Czyni to

jednak poprzez deformację woli wyborców będą,cą efektem zastosowania w jego ramach okręgów

37

jednomandatowych. Z kolei system proporcjonalny gwarantuje reprezentatywność wyłonionej

legislatywy, co oznacza, iż reprezentowane są w niej wszystkie liczące się w kraju siły polityczne.

Decydenci polityczni wybierając system proporcjonalny, mogą posługiwać się przy jego konstruowaniu

różnymi instrumentami, które mogą wywoływać mniej lub bardziej manipulacyjne efekty, Jeżeli np.

pojawi się wysoka klauzula zaporowa (5-procentowa), może to oznaczać, iż dążą do koncentracji

parlamentarnego systemu partyjnego poprzez eliminowanie partii mniejszych, które nie są w stanie

przekroczyć tej prawnej bariery. Wprowadzenie jej może więc zostać odebrane jako działanie

sprzyjające partiom dużym, a ograniczające dostęp do parlamentu partiom małym. Podobny efekt, tylko

jeszcze mocniej zaakcentowany, wywołuje wprowadzenie małych okręgów wyborczych (np. trzy- lub

pięciomandatowych). Niektóre' metody przeliczania głosów na mandaty (np. metoda Hondta) preferują

partie duże, zaś inne (np. metoda Sainte-Lague) - partie małe. Wprowadzenie do polskiej ordynacji

wyborczej klauzuli zaporowej O-procentowa) przy rozdziale mandatów z listy krajowej, to kolejny

przykład marginalizacji partii mniejszych. Jeżeli w systemie wyborczym pojawią się wspomniane

instrumenty (a również szereg innych), system wyborczy może wpłynąć na charakter systemu

wyborczego, zwłaszcza na jego format.

65.Determinanty społeczne mające wpływ na zmianę systemu partyjnego

S. Lipset i S. Rokkan jako jedni z pierwszych podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w tym

również systemu partyjnego) poprzez pryzmat zmiennych makrospołecznych, a więc zmian na poziomie

struktury grupowej społeczeństw Europy Zachodniej. Pojawia się w ich koncepcji kategoria podziału

socjopolitycznego jako ten właśnie czynnik, który w ostatniej instancji decydował o strukturyzacji

systemów partyjnych w tym regionie. Ich interpretacja ma przede wszystkim walor historyczny, a więc

dotyczy fazy narodzin i stabilizacji (instytucjonalizacji) systemów partyjnych (faza genetyczna).

Oznacza to, iż partie wykorzystały istniejące w pierwszej połowie XX W. podziały w społeczeństwie

(grupy np. klasowe,religijne czy etniczne) jako sposób zakorzenienia się VI nim i w efekcie jako sposób

instytucjonalizacji samego systemu partyjnego.

Podziały socjopolityczne - to stabilne układy różnicujące wspólnotę polityczną (polaryzacja opinii,

przekonań, zachowań, działań), w ramach których określona grupa społeczna opowiada się i popiera

konkretne opcje programowe, ideologiczne i sposoby działania, a tym samym również i konkretne partie

polityczne (niekiedy jedną partię polityczną) postrzegane jako jej reprezentanci na poziomie rywalizacji

politycznej, podczas gdy inna grupa społeczna opowiada się za opozycyjnymi wo_ec tej pierwszej

strategiami i popiera inną partię czy też partie polityczne. Podział socjopolityczny pojawia się z reguły

wówczas gdy istnieją przynajmniej dwie grupy społeczne i reprezentujące je partie, które formułują

alternatywne opcje ideologiczno programowe dotyczące sposobu dystrybucji dóbr postrzeganych jako

dobra polityczne. Podziały socjopolityczne stają się wyrazem istnienia konfliktowych interesów

społecznyeh, które poprzez fakt działania partii politycznych i grup interesu zostają przeniesione w sferę

przetargów politycznych (proces polityzacji konfliktu społecznego).

38

Zmiany zachodzące w społeczeństwach postindustrialnych - zmiana charakteru społeczeństwa może

mieć określony wpływ na zmianę systemu partyjnego. Należy jednak przyjąć, iż możemy mieć do

czynienia ze zmianami ilościowymi, związanymi np. z zanikaniem czy też zmniejszaniem się

konkretnych grup społecznych, a również powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz

jakościowym, dotyczącymi przeobrażania systemu wartości, preferowanego przez obywateli. Oba

rodzaje zmian występują równocześnie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany

jakościowe), kumulując efekt oddziaływania na system partyjny.

Przesunięcie poparcia wyborczego - posługując się tą kategorią, można wyjaśnić wiele zjawisk zwią-

zanych z procesem strukturyzacjj systemu partyjnego i mechanizmem rywalizacyjnych powiązań

między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego może być więc traktowana

jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ściśle związana jest ze

społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówiąc ze sposobem odbioru przez elektorat

zmian w nim zachodzących. Jednym z wymiarów zmiany systemu partyjnego może być wymiar

społeczny, a określić go można przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena4, zwanego

indeksem przesunięcia poparcia wyborczego (volatility).

Przesunięcie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzących w dystrybucji

głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem - w

określonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997). Jest to

więc stwierdzenie ewentualnej skłonności elektoratu (lub też jej braku) do głosowania w kolejnych

wyborach na różne partie.