WYKŁAD 19.
PRAWNE PODSTAWY ZATRUDNIENIA

1. Rodzaje umów o pracę
2. Stosunek pracy
3. Elementy umowy o pracę
4. Umowy cywilno-prawne
5. Rodzaje elastycznych formy zatrudnienia
6. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy wg Kodeksu Pracy
7. Pojęcie mobbingu
8. Pojęcie, rodzaje i funkcje płac
9. Składki na ubezpieczenia społeczne

1. Rodzaje umów o pracę:
1) Umowa na okres próbny

Rodzaj umowy terminowej, stosowana w celu sprawdzenia przydatności
pracownika do pracy na danym stanowisku. Może poprzedzać każdą z umów.

Jej maksymalny czas trwania to 3 miesiące.

2) Umowa na czas określony

Umowa terminowa z dokładnym określeniem czasu na jaki została zawarta
( wskazana jest data rozpoczęcia i rozwiązania umowy).

Przepisy nie określają górnej granicy czasowej trwania takiej umowy.

Odmianą umowy na czas określony jest umowa na zastępstwo
W przypadku konieczności zastępstwa pracownika w czasie jego
usprawiedliwionej nieobecności pracodawca może zatrudnić innego pracownika
na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności.
Umowa rozwiązuje się w momencie upływu
okresu lub nastąpienia zdarzenia, do którego spełnienia miała trwać.

3) Umowa na czas nieokreślony
Umowa bezterminowa, najkorzystniejsza z umów z punktu widzenia pracownika,
najpełniej chroni jego interesy pracownicze.

4) Umowa na czas wykonywania danej pracy
Rodzaj umowy terminowej, w której zakończenie stosunku pracy następuje w
momencie wykonania danej pracy.
Po wykonaniu pracy, dla której została zawarta umowa wygasa.

ZATRUDNIENIE

UMOWY O PRACĘ

UMOWY CYWILNO-PRAWNE

podstawa prawna

podstawa prawna

Kodeks Pracy

Kodeks Cywilny

UMOWA NA OKRES PRÓBNY

UMOWA ZLECENIE

UMOWA NA CZAS OKREŚLONY

UMOWA O DZIEŁO

UMOWA NA CZAS NIEOKREŚLONY

UMOWA NA CZAS WYKONYWANIA

DANEJ PRACY

2. Stosunek pracy

Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga
zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Podstawą nawiązania
stosunku pracy jest umowa o pracę.
Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w umowie jako dzień
rozpoczęcia pracy, a jeżeli nie wskazano tego terminu, to powstaje w dniu jej
zawarcia.
Zatrudnienie na podstawie stosunku pracy /bez względu na nazwę zawartej przez
strony umowy/ ma miejsce jeżeli jednocześnie występuje:

podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy

odpłatność za wykonywana pracę

wykonywanie pracy osobiście przez pracownika

powtarzalność pracy w codziennych lub dłuższych odstępach czasu

wykonywanie pracy "na ryzyko" pracodawcy

wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę

Umowa o wykonywanie pracy, która nie posiada jednocześnie wyżej wymienionych
cech, nie powoduje powstania stosunku pracy.

3. Elementy umowy o pracę

W umowie o pracę pracownik zobowiązuje się do świadczenia na rzecz pracodawcy
określonego rodzaju pracy, a pracodawca do zapłaty wynagrodzenia.
Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z
zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien niezwłocznie, nie później niż w
ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy, potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj
umowy i jej warunki.
Zmiana warunków umowy o pracę wymaga formy pisemnej.

Elementy umowy o pracę.
Umowa o pracę powinna zawierać:

oznaczenie stron umowy (pracodawcy i pracownika)

rodzaj umowy i datę jej zawarcia

wymiar czasu pracy

stanowisko

miejsce wykonywania pracy

wynagrodzenie za pracę

termin rozpoczęcia pracy

datę zawarcia umowy

podpisy stron umowy

4. Umowy cywilno-prawne

Wykonywać pracę można również na podstawie umów cywilno-prawych.
Są to:
- umowa zlecenie
- umowa o dzieło

Podstawą prawną są przepisy Kodeksu Cywilnego.
Umowy te dotyczą wykonania określonego zadania, dają one większą swobodę w
wykonywaniu zadań osobom przyjmującym zlecenie czy dzieło do wykonania, ale
nie dają stałości zatrudnienia. Osoby zawierające tego typu umowy nie mają żadnych
uprawnień pracowniczych określonych Kodeksem Pracy. Tylko umowa o pracę
zgodnie z Kodeksem Pracy daje prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego oraz
chorobowego ( zasiłek chorobowy, podczas zwolnienia lekarskiego). Gwarantuje też
próg płacy minimalnej.
Umowy cywilno-prawne rozwiązują się automatycznie albo na skutek zakończenia
terminu ich obowiązywania, albo w efekcie wykonania pracy , na która były zawarte.

Porównanie cech umowy o pracę i umów cywilno-prawnych

UMOWA

CECHY

UMOWA

O PRACĘ

ZLECENIA

O DZIEŁO

PODSTAWA
PRAWNA

Kodeks Pracy

Kodeks Cywilny

Kodeks Cywilny

STRONY
UMOWY

pracownik
pracodawca

zleceniobiorca
zleceniodawca

zamawiający
przyjmujący dzieło

RODZAJ
STOSUNKU
PRAWNEGO

stosunek pracy

stosunek cywilno-
prawny

stosunek cywilno-
prawny

OSOBA
WYKONUJACA
PRACĘ

pracownik osobiście

zleceniobiorca
lub osoba trzecia

przyjmujący dzieło
lub osoba trzecia

FORMA
ZAWARCIA
UMOWY

pisemna
konieczność
pisemnego
potwierdzenia w ciągu
7 dni

w każdy sposób

w każdy sposób

CEL UMOWY

ś

wiadczenie pracy w

sposób ciągły,
powtarzający się na
rzecz pracodawcy, w
miejscu i czasie przez
niego wyznaczonym

wykonanie
określonych czynności

wykonanie oznaczonego
dzieła

STOPIEŃ
PODPORZĄDKO
WANIA

praca pod kierunkiem
pracodawcy,
pracownik powinien
wypełniać jego
polecenia

zleceniodawca i
zleceniobiorca są
równorzędnymi
podmiotami,
zleceniobiorca
powinien kierować się
wskazówkami
zleceniodawcy
odnośnie
wykonywania
przedmiotu umowy

strony są
równorzędnymi
podmiotami, możliwość
kontrolowania sposobu
wykonania dzieła przez
zamawiającego

UBEZPIECZENI
A SPOŁECZNE

pracownik objęty jest
pełnym zakresem
ubezpieczeń
społecznych

zleceniobiorca
najczęściej objęty jest
tylko ubezpieczeniem
zdrowotnym

zamawiający i
przyjmujący dzieło nie
są zobowiązani do
opłacania składek na
ubezpieczenia społeczne

6. Prawa i obowiązki pracownika

Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy sa zawarte w Kodeksie Pracy.
Podstawowe prawa pracownika to:

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę

prawo do wypoczynku zgodnie z przepisami o czasie pracy, dniach wolnych od
pracy oraz urlopach wypoczynkowych

Obowiązki pracownika:

podstawowym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie określonej pracy
na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę

przestrzegać ustalonego czasu pracy

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie porządku

przestrzegać przepisów BHP i przepisów przeciwpożarowych

dochowywać tajemnicy służbowej

przestrzegać zasad współżycia społecznego, dbać o dobro zakładu pracy,
chronić jego mienie i zachowywać w tajemnicy informacje, których ujawnienie
mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Zgodnie z Kodeksem Pracy do podstawowych obowiązków pracodawcy należy:

zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz
prowadzenia systematycznych szkoleń pracowników z zakresie BHP

terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia

zaspokajanie w miarę posiadanych środków i warunków bytowe, socjalne i
kulturalne potrzeby pracowników

zaznajamianie

pracowników

podejmujących

pracę

z

zakresem

ich

obowiązków, sposobem wykonywania pracy na określonych stanowiskach
oraz podstawowymi uprawnieniami

organizowanie pracy w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy,
zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie

organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy,
jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i
kwalifikacji , wysokiej wydajności i należytej jakości pracy

przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu

stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników
oraz wyników ich pracy

prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy

motywowanie pracowników do wydajnej pracy

planowanie zatrudnienia

pomoc w szkoleniu i doskonaleniu pracownika

stwarzanie więzi między pracownikami , tworzenie kultury organizacyjnej i
atmosfery w pracy

Ponadto pracodawca jest zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi czyli działaniom

lub zachowaniom skierowanym przeciwko pracownikowi.

7. Pojęcie mobbingu

Mobbing

- oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane

przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub
zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności
zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika,
izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników.

Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od
pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę.
Pracownik, który w wyniku mobbingu rozwiązał umowę o pracę ma prawo
dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne
wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
(Art.94 KP)
Mobbing może przejawiać się poprzez:
-upokarzanie
-podkreśłanie braku kompetencji
-zastraszanie
-poniżanie
-izolowanie
-utrudnianie pracy

Molestowanie

- to działanie, które narusza godność osobistą poprzez natrętne i

uporczywe narzucanie się drugiej osobie. Często powiązane jest z napastowaniem
fizycznym lub nękaniem psychicznym, napastowaniem słownym w obecności
ś

wiadków, a także szantażowaniem.

7. Pojęcie, rodzaje i funkcje płac
8. Składki na ubezpieczenia społeczne

Płaca (wynagrodzenie)

- jest formą dochodu z pracy wypłacaną pracownikowi z

tytułu zatrudnienia; cykliczne wynagrodzenie mające postać określonej kwoty
pieniędzy, wypłacane pracownikowi związanemu z pracodawcą odpowiednią umową
o pracę.

Płaca może składać sie z:
- płacy zasadniczej (część stała, podstawa)
- dodatków do wynagrodzenia (część zmienna, dodatkowa)

Płaca brutto, a płaca netto.

Płaca brutto

to wynagrodzenie przed potrąceniem składek na ubezpieczenia

społeczne i zaliczki na podatek dochodowy.

Płaca netto

to ilość pieniędzy wypłacana pracownikowi po potrąceniu

obowiązkowych odliczeń od wynagrodzenia.

ników zależy od jego wysokości, ale także od sposobu powiazania go z osiąganymi
przez pracowników efektami i odpowiedniego do tych wyników zróżnicownia.
Wynagrodzenie może byc skutecznym motywowania zarówno przy pozyskiwaniu
wartościowych pracowników, stabilizowaniu wykwalifikowanych, skłanianiu do
odejścia nieprzydatnych, jak również podnoszeniu wydajności pracy poszczególnych
pracowników czy całych zespołów.

funkcja społeczna - polega na możłiwości kształtowania za pomocą płac
prawidłowych stosunków międzyludzkich, stworzenia odpowiedniego klimatu
rzetelnej pracy i kierowania właściwym postępowaniem ludzi.

Między funkcją dochodową i kosztową istnieje naturalna sprzeczność, którą
pracodawcy rozwiązują głownie wiążąc wzrost wynagrodzeń z wymiernymi efektami
np. wzrostem wydajności pracy.

Płaca nominalna i realna.

Płaca nominalna

jest to suma pieniędzy wypłacan cyklicznie pracownikom przez

pracodwacę.

Płaca realna

jest to ilość produktów i usług jaką można kupić za okreśłona płacę

nominalną. Jest to siła nabywcza płacy nominalnej. Jej poziom zależy przede
wszystkim od wysokości płacy nominalnej i od wysokości kosztów utrzymania i cen
produktów.
Jeżeli płaca nominalna wzrośnie, a ceny utrzymają się na tym samym poziomie, to
płaca ralna też wzrośnie.


Składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne.

Składki na ubezpieczenia społeczne służą zapewnieniu fiansowej ochrony przed
skutkami choroby lub wypadku i zgromadzeniu środków na wypłatę emerytur i rent
osobom, które nie moga wykonywac pracy zawodowej.
Intytucją odpowiedzialną za działanie systemu ubezpieczeń społecznych jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych. Wypłaca on różnego rodzaju śwaidczenia: zasiłki
chorobowe, wypadkowe, pogrzebowe, renty i emerytury.
Reforma emerytalna przeprowadzona w 1999r wprowdziła mieszany sytem
zabezpieczenia społecznego. Istnieją w nim trzy filary ubezpieczenia, co oznacza, że
część przyszłych emerytur będzie nadal fianansowana przez ZUS, a pozostała cześć
mają zagwarantować pieniądze pochodzące ze składek inwestowanych przez
prywatne fundusze emerytalne. stnieje też możłiwość wykupienia indywidualnego
ubezpieczenia, które podwyzszy kwotę emerytury.

I filar -jest oparty na zreformowanym ZUS-ie, w którym składki wpływające od osób
pracujących będą nadal finansować bieżące wypłaty emerytur. Ubezpieczone tylko w
tym filarze są osoby urodzone przed 1.01.1949r oraz osoby urodzone przed
31.12.1968r, które nie wybrały nowego systemu , decydując się na emeryturę
wypłacaną w przyszłości tylko przez ZUS.
Pozostałe osoby łączą przynależność do I filaru z II fialrem, lub z II i III filarem.

II filar jest oparty na działaniach prywatnych Otwartych Funduszy Emerytalnych
(OFE). Każda osoba podejmująca pracę musi wybrać jeden fundusz emerytalny do
którego będzie przekazywana składka w wysokości 7,3% zarobków. Jeżęli
pracownik nie dokona wyboru sam, droga losowania ZUS przyporzadkuje go do
któregos z OFE. Wybrany fundusz można zmienić, po dwóch latach nie ponosi się z
tego tytułu żadnych kosztów.

I i II filar systemu ubezpieczeń są obowiązkowe.

III filar - nieobowiązkowy, jest dobrowolnym uzupełnieniem emerytury, najczęściej
są to Indywidualne Konta Emerytalne, pracownicze programy emerytalne i
ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym.

Poza składką emerytalna do ZUS-u wpływają również:

składki na ubezpieczenie rentowe ( finansowanie rent dla osób niezdolnych do
pracy),

składki chorobowe (zapewniające pracownikowi posiadanie dochodów w
trakcie choroby),

składki wypadkowe (środki na wypłatę odszkodowań w razie wypadku
pracownika)

Ubezpieczenie zdrowotne opłacane jest z obowiązkowych składek osób pracujących
i odprowadzane do ZUS-u. Śwaidczeniami z zakresu ubezpieczeń zdrowotnych
objęci są pracownicy, ich rodziny, bezrobotni, emeryci i renciści.
Celem tego ubezpieczenia jest częściowe pokrycie kosztów leczenia: wizyty u
lekarza, pobytu w szpitalu czy zakupu lekarstw.