HIGIENA, ĆWICZENIE 2, 8.10.2012

„Kształtowanie zachowań prozdrowotnych dzieci”
Zajęcia będą się odbywały w przedszkolach lub placówkach opiekuńczo- wychowawczych w Łodzi w godzinach
ćwiczeń.

Zakres ćwiczenia obejmuje:

1. Edukację stomatologiczną dzieci i młodzieży w ramach zagadnień



podstawowe informacje o układzie stomatognatycznym

- liczba zębów mlecznych i stałych u człowieka oraz wybranych zwierząt
- do czego służą zęby
- jak zbudowany jest ząb



jak poprawnie dbać o higienę jamy ustnej

- przybory do mycia zębów i jamy ustnej
- instrukcja prawidłowego mycia



jak się żywić aby zęby były zdrowe

- tryb żywienia
- produkty kriogenne i kariostatyczne



wizyty kontrolne w gabinecie stomatologicznym

- jak zachowywać się w czasie wizyty
- jak często kontrolować stan uzębienia

Rozdział tematów dokonywany jest na ćwiczeniach poprzedzonych wizytą w placówkach, w których
przebywają dzieci. Informację na dany temat należy przygotować w formie krótkiej pogadanki (5-10 min)
połączonej z pokazem (fantom, rysunki, plakaty) o treści dostosowanej do wieku odbiorcy.

2. Badania diagnostyczne dzieci z klas „0” lub dzieci i młodzieży z ośrodków opiekuńczo- wychowawczych

przygotowanie pisemnej informacji o stanie i potrzebach stomatologicznych pacjenta dla rodziców,
opiekunów lub wychowawców

HIGIENA WIEKU ROZWOJOWEGO

Wiek rozwojowy- do zakończenia edukacji

Najbardziej dynamiczny wzrost dziecka- pierwsze 2 lata życia.

Charakterystyka demograficzna populacji w wieku rozwojowym.

Depresja urodzeniowa- gwałtowne zmniejszanie się populacji w wieku rozwojowym (0-19). W stosunku do
ogółu populacji polskiej.

Populacja w wieku rozwojowym
1990- 29%
2000- 24,4 %
2010- 18,8 %

CHARAKTERYSTYKA POPULACJI POLSKIEJ W WIEKU SZKOLNYM

Liczba dzieci i młodzieży w wieku 7 – 19 lat

ponad 8 ml

( 21% ogółu populacji )

mieszka

60% w mieście

40% na wsi

 na 100 chłopców przypada 96 dziewcząt
 62% uczniów ma rodziców z wykształceniem podstawowym lub niepełnym zawodowym
 szacuje się, że co 10 uczeń pochodzi z rodziny dotkniętej bezrobociem
 z badań socjologicznych wynika, że około 30% rodzin nie dba o swoje dzieci

Problemy wieku rozwojowego- propozycje ich rozwiązań

1. Okres ciąży i okres okołoporodowy- zapewnić zdrowy start do życia
2. Pierwszy rok życia- zdrowy rozwój i wzrastanie- najbardziej niebezpieczny okres życia (np. duża

śmiertelność dzieci po wypadkach w domu- zatrucia, utonięcia)

3. Okres wczesnego dzieciństwa- dbałość o prawidłowe osiągnięcie gotowości szkolnej
4. Okres późnego dzieciństwa- zdrowy rozwój psycho- fizyczny przed wiekiem pokwitania
5. Okres młodzieńczy- nastolatek przygotowany zdrowotnie i edukacyjnie do wejścia w dorosłość

Ocena WHO

 Priorytet zagrożony; opieka okołoporodowa dbałość o noworodki
 Priorytet niedokończony- zwalczanie chorobowości i umieralności dzieci
 Priorytet „ignorowany” – zdrowie dzieci, medycyna szkolna

PORADNICTWO CZYNNE MEDYCZNE
Planowana, aktywna, dobrze zorganizowana opieka medyczna w której czynna stroną jest nie tylko personel
medyczny ale również pacjent/ pacjenci.
Grupy populacyjne objęte opieką czynną:

 dzieci i młodzież do ukończenia szkoły (18-19 r.ż)
 osoby w wieku podeszłym, starczym, sędziwym
 osoby narażone na czynniki niekorzystne pracy
 kobiety ciężarne i karmiące
 osoby przewlekle chore i niepełnosprawne

MEDYCZNE DZIAŁANIA PREWENCYJNE W WIEKU ROZWOJOWYM

1. Profilaktyka I – fazy ( pierwotna )- prewencja częstych chorób i zaburzeń poprzez następujące

działania:

 Przyczynowo- skutkowe- szczepienia ochronne, terapia witaminowa i związkami mineralnymi
 Kontrola sanitarno- higieniczna środowiska bytowania, dom, szkoła
 Badanie środowiska zewnętrznego- ocena wody, powietrza, gleby (np. po powodziach)

2. Profilaktyka II – fazy ( wtórna )- masowe badania profilaktyczne, wczesna diagnostyka

 Testy przesiewowe
 Powszechne badania lekarskie- bilanse zdrowia- po urodzeniu, 2, 4, 6, 10, 13, 16, 18 r.ż.
 Badania okresowe- zalecane w 1 r. ż. Co 1 miesiąc, od 1 do 3 roku co kwartał po 3 roku raz na

rok, badania pediatryczne, co pół roku stomatologiczne (zgodnie ze wskazaniami)

 Badania kontrolne- po 30 dniach zwolnienia

3. Profilaktyka III – fazy ( trzeciorzędowa, rehabilitacyjna )

 Zmniejszenie stopnia niesprawności
 Zapobieganie kalectwu społecznemu u dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych
 Klasy przedszkolne i szkolne integracyjne
 Organizacja odpoczynku, współzawodnictwa sportowego.

BADANIA PRZESIEWOWE
Badania przesiewowe posługuje się testem gdzie stosowana jest ściśle określona maksymalnie
zobiektywizowana metoda wykrywania choroby, zagrożenia zdrowia

Testy proste, masowe, powtarzalne, możliwe do stosowania w terenie

Badania podejmowane są w stosunku do:

 chorób, które stanowią problem społeczny
 historia naturalna choroby jest dobrze poznana
 istnieją skuteczne metody działania
 badania akceptowane, ekonomiczne, uzasadnione

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ PRZESIEWOWYCH

- Pomiar cech ilościowych wymaga przyjęcia progu diagnostycznego stanowiącego przedział pomiędzy

wynikami dodatnimi testu a ujemnymi.

- Przydatność testu określana jest przez trafność
- Na trafność testu składa się jego czułość i swoistość

 czułość- wyraża w jakim odsetku przypadków istniejącej choroby zastosowań test daje wynik

dodatni

 swoistość- oznacza w jakim odsetku przypadków w których nie występuje choroba, wynik

testu jest ujemny.

Badania przesiewowe uczniów

1. Pomiar wysokości i masy ciała- rozwój somatyczny
2. Ocena zaburzeń aparatu ruchu
3. Ocena aparatu wzroku- wady refrakcji zaburzenia widzenia obuocznego, widzenia barwnego
4. Ocena zaburzeń słuchu, mowy ocena ciśnienia tętniczego krwi

Badania bilansowe- charakter badań

- Powszechne profilaktyczne wykonywane tylko w populacji rozwojowej- aspekt indywidualny

(0,2,4,6,10,13,16,18 r.ż)

- Masowe badania epidemiologiczne- przekrojowe
- Wymagają zgody/ obecności rodziców
- Badania diagnostyczne, profilowane na najczęstsze patologie w danym wieku
- Uzupełnianie w razie potrzeby badaniami laboratoryjnymi, specjalistycznymi

Bilans 0

- ocena zdrowia i rozwoju noworodka – ewentualnych dalszych wskazań (badania antropometryczne,

ocena narządu słuchu, wzroku, stawów biodrowych, rozwoju tarczycy, badania pod kątem
fenyloketonurii

- wskazówki pielęgnacyjne, karmienie piersią
- szczepienia obowiązkowe, zalecane- kalendarz szczepień

Bilans w 2 roku życia

- ocena rozwoju fizycznego, psychoruchowego
- wykrycie wad wrodzonych, które pojawiły się po okresie niemowlęcym
- zaplanowanie leczenie, korekcja wad, rehabilitacja
- Ocena realizacji szczepień ochronnych
- ocena profilaktyki przeciwkrzywicznej
- ustalenie działań sprzyjających prawidłowemu rozwojowi dziecka

Bilans w 4 roku życia

- ocena rozwoju fizycznego i psychoruchowego
- wykrycie wad wrodzonych i nabytych
- narząd wzroku, słuch, mowa, układ kostno- stawowy i inne
- zaplanowanie leczenia i rehabilitacji
- edukacja rodziców mająca na celu poprawę rozwoju dziecka

Bilans w 6 roku życia

- ocena stanu zdrowia
- ocena poziomu rozwoju
- ocena gotowości szkolnej
- identyfikacja problemów zdrowotnych
- kwalifikacja do grup na zajęcia wychowania fizycznego
- ocena dotychczasowego stanu zdrowia, leczenia i rehabilitacji

Bilans w 10 roku życia

- ocena tempa rozwoju fizycznego stanu zdrowia, rozwoju psychicznego i społecznego
- ocena adaptacji do obowiązku szkolnego
- identyfikacja ewentualnych problemów zdrowotnych, szczególnie pod kątem wad postawy i skrzywień

kręgosłupa, wad wzroku

- kwalifikacja do grupy wychowania fizycznego
- zaplanowanie działań z zakresu promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej

Bilans zdrowia 13- latka

- ocena poziomu i tempa wzrastania, stanu zdrowia, rozwoju psychicznego i społecznego
- ocena przebiegu dojrzewania płciowego
- identyfikacja problemów zdrowotnych
- kwalifikacja do grupy wychowania fizycznego
- zaplanowanie działań z zakresu edukacji i promocji zdrowia

Badanie bilansowe 16- latków

- ocena poziomu, tempa i harmonii wzrastania
- ocena stanu zdrowia, podanie problemów zdrowotnych i konieczności leczenia, rehabilitacji
- kwalifikacja do grupy wychowania fizycznego
- zaplanowanie działań z zakresu prozdrowotnego trybu życia
- uzasadnione przeciwwskazań dotyczących dalszego kształcenia lub pracy zawodowej

Badanie bilansowe młodzieży 18- letniej

- ocena stanu zdrowia, końcowej fazy rozwoju fizycznego
- określenie ewentualnych problemów zdrowotnych
- udzielanie wskazówek dotyczących dalszego kształcenia, wyboru zawodu, przyszłego rodzicielstwa

Problemy medycyny szkolnej

- rezygnacja z zatrudnieni w szkołach lekarzy ogólnych, dentystów, na 1 pielęgniarkę przypada ok. 1000

uczniów (etat 850)

- gabinetów profilaktyki przedlekarskiej nie posiada 70 % szkół podstawowych , 50 % gimnazjów, 30 %

szkół licealnych

- 30 % uczniów niebadanych przez specjalistów
- stan zdrowia polskich uczniów oceniamy jako jeden z najgorszych w UE
- likwidacja większości placówek nadzoru

Problemy zdrowotne

1. Wypadki, urazy, zatrucia- pierwsza przyczyna zgonów dzieci i mlodzieży rocznie ginie ok. 2,5 tysiąca,

100 tys leczonych szpitalnie, 2 mln. lżejsze urazy

2. Choroby przewlekle- zaburzenia aparatu ruchu 25- 40% populacji, wzroku ok. 20-25 %, słuchu- ok. 5%,

mowy- 3 %

3. Problemy zdrowia psychospołecznego szacunkowo 15- 20 %
4. Nadwaga otyłość, niedobór masy ciała- łącznie 15- 25 %
5. Choroby uk. stomatognatycznego

 próchnica- 80-98 %
 choroby przyzębia- 20- 40 %
 wady zgryzu- 50-60 %

6. Choroby układu oddechowego ok. 5 % alergie, atopie, astma oskrzelowa łącznie ok. 15 %
7. Ok. 90 % uczniów ma 1 luk kilka problemów zdrowotnych

Mierniki zdrowia

- Podstawowymi, łatwymi do wykonania miernikami zdrowia dzieci i młodzieży są:

1) Rozwój somatyczny
2) Rozwój psychoruchowy

TREND SEKULARNY, zjawisko zmienności właściwości morfologicznych, fizjologicznych, motorycznych między
kolejnymi pokoleniami ma charakter adaptabilny a nie ewolucyjny.

Charakteryzuje go :

 akceleracja - przyspieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewanie
 zmiana kolejności stadiów procesów rozwojowych
 retardacja - zwolnienie procesów inwolucyjnych ( siły mięśniowej, sprawności fizycznej ),

występowanie wcześniej chorób charakterystycznych dla osób starszych (np. zmiany zwyrodnieniowe)

Zmiany sekularne dotyczą:

 wysokości ciała, wzrost o ok. 10-12 % w ostatnim stuleciu
 proporcji ciała- leptosomizacja sylwetki
 wydłużenie okresu rozrodczego
 hipotetyczne przyczyny

Zjawisko to może dotyczyć:

 wieku sylwetki i proporcja ciała
 wieku kostnego
 wzrostu i masy ciała
 wieku płciowego
 wieku zębowego
 wieku psychoruchowego
 zmiana kolejności występowania określonych ceh morfotycznych

Postępowanie auksologiczne

 AUKSOLOGIA-
 I stopień- na szczeblu lekarza pierwszego kontaktu; screening, badania ogólne
 II stopień- w ramach konsultacyjnych poradni specjalistycznych indywidualna ocena, diagnoza rozwoju
 III stopień- w klinicznych oddziałach endokrynologicznych, klinicznych, diagnoza i poradnictwo

specjalistyczne

Klucz selekcji auksologiczne

 TYPAUXIA- rozwój prawidłowy, prognoza rozwoju pomyślna
 DYSAUXIA- rozwój atypowy, nieharmonijny, bez cech zaburzeń endokrynnych
 AUXOPATIA- rozwój nieprawidłowy, najczęściej opóźniony o cechach zaburzeń hormonalnych

Indywidualna diagnoza auksologiczna

1. Wywiad rodzinny

- dotyczący rozwoju rodziców, rodzeństwa
- przebiegu ciąży, porodu, połogu
- choroby przebyte, sposobu żywienia, warunków środowiskowych

2. Ocena somatoskopowa

- określenie somatotypu osobniczego, typu budowy, proporcji
- stan odżywienia, ilość i rozmieszczenie tkanki tłuszczowe
- stan uzębienia, skóry, przydatków
- zaawansowanie rozwoju płci, zachowań pacjenta

3. Przedmiotowe badanie pediatryczne

- pomiar i interpretacja badań antropologicznych
- ocena wieku biologicznego
- ocena sprawności i wydolności fizycznej

4. Badania pomocnicze- radiologiczne, hormonalne, cytologiczne, mikrobiologiczne w zależności od

wskazań lekarza

ETIOLOGIA PRÓCHNICY ZĘBÓW

1) Jest chorobą zakaźną, nadal najczęstszą chorobą wieku dziecięcego, nie ma charakteru samo

ograniczającego, nie poddaje się leczeniu antybiotykami

2) Próchnica zębów jak i schorzenia przyzębia są chorobami o etiologii wieloprzyczynowej, którym można

niemal całkowicie zapobiegać

3) Polsce wskaźnik frekwencji próchnicy dla dzieci szkolnych jest bardzo wysoki
4) Ból wynikający z nieleczonych chorób zębów może prowadzić do problemów w mówieniu, jedzeniu,

przyczyniać się do absencji szkolnej, wpłynąć na obniżenie samooceny i niekorzystnego postrzegania
przez rówieśników

5) Opieka stomatologiczna jest dostępna, ale nie osiągalna dla wielu rodzin ze względów finansowych i

często świadomościowych

Płytka nazębna

- Z węglowodanów obecnych w spożywczych pokarmach bakterie wytwarzają kwasy, tworząc na

powierzchni zębów tzw. płytką nazębną

- Bakterie próchnico twórcze m.in. Streptococcus mutans, Lactobacilus Acidophilus:

 produkują kwasy na drodze rozkładu cukrów
 dobrze tolerują środowisko kwaśne
 tworzą cukry

DIAGRAM PODSUMOWUJĄCY WYNIKI BADAŃ NAD WPŁYWEM FLORY

BAKTERYJNEJ NA ROZWÓJ PRÓCHNICY

Zasady dbałości o zęby- racjonalne żywienie

- żywienie dziecka musi być pełnowartościowe tak pod względem ilościowym jak i jakościowym ( IŻŻ

zasady racjonalnego żywienia)

- dieta musi uwzględniać 3 główne posiłki i najlepiej 2 dodatkowe z zachowanymi przerwami pomiędzy

nimi 3-4 godziny.

- ograniczenie częstego podjadania pomiędzy posiłkami
- ograniczenie spożywania produktów kleistych o miękkiej konsystencji, soków dosładzanych, słodkich

napojów

- produkty słodkie tylko łącznie z głównymi posiłkami
- zalecane spożywanie gruboziarnistych produktów twardych, dobrze stymulujących wydzielanie śliny

Rola węglowodanów

 są źródłem łatwo przyswajalnej energii
 nadając produktom spożywczym cechy organoleptyczne ( smak, barwa, zapach, konsystencja ),

oddziałują na zmysły

 dostarczają włókna pokarmowego ( błonnika ), regulującego procesy zachodzące w przewodzie

pokarmowym ( ruchy perystaltyczne, skład mikroflory jelitowej, wydalanie cholesterolu, detoksykacja
organizmu )

 umożliwiają syntezę aminokwasów i prawidłowy przebieg spalania związków ketonowych
 są składnikami glikolipidów i glikoprotein błon komórkowych

Działanie pokarmu na tkanki jamy ustnej w aspekcie zapobiegania próchnicy zębów

- zęby wyrzynają się w stanie hypomineralizacji, dojrzewanie szkliwa trwa od 5 do 10 lat po wyrznięciu

zębów

- w okresie dojrzewania szkliwa zęby są szczególnie wrażliwe na działanie czynników kriogennych i

kariostatycznych

- ograniczenie lub czasowe wyeliminowanie z diety produktów
- ograniczenie picia napojów o niskim pH
- zwiększenie konsumpcji produktów o działaniu kariostatycznym
- zapewnienia fizjologicznego obciążenia narządu żucia

Zasady dbałości o zęby- higiena jamy ustnej

 staranne płukanie jamy ustnej jak najczęściej w ciągu dnia i przed myciem zębów
 szczotkowanie zębów pastą z fluorem (ziarnko grochu) optymalnie po każdym posiłku a co najmniej

dwa razy dziennie przez 2-3 minuty (do 8 roku życia przy pomocy rodziców)

 szczotka dobrej jakości o średniej twardości z małą główką, mycie zębów metodą „solo” szczoteczka

zmieniana średnio co 3 miesiące

 szczotkować należy 3 powierzchnie (zewnętrzną, wewnętrzną i żującą) małymi powtarzalnymi

ruchami, prowadząc szczotkę od dziąsła do brzegu siecznego tylko powierzchnie żujące ruchami
poziomymi

 przestrzenie międzyzębowe należy oczyścić nicią dentystyczną

SKŁADNIKI ŻYWIENIOWE O WŁAŚCIWOŚCIACH WSTRZYMUJĄCYCH WYSTĘPOWANIE PRÓCHNICY

 pierwiastki

- silnie kariostatyczne ( fluor, fosfor )
- słabo kariostatyczne ( Ca, Mg, Fe, Mo, V, Sr, Ba, Li, Au )

 substytuty cukru – ksylitol, sorbitol
 białka mleka - kazeina
 tłuszcze – oleje roślinne
 formy aglikonowe związków flawonoidowych, polifenoli ( wyciągi, napary z herbaty, winogron,

żurawin, jabłek, śliwek, bananów ) hamują biosyntezę glukozylotransferazy paciorkowca Streptococcus
mutant odpowiedzialnej za tworzenie zewnątrzkomórkowych wielocukrów

 zielony barwnik roślin – chlorofil
 pokarmy nierafinowane ( łuski zbóż, owsa, ryżu )
 pirydoksyna – witamina B6 ( miejscowo aktywizuje wzrost heterofermentatywnych bakterii )

WĘGLOWODANY W CODZIENNYM POŻYWIENIU

- Glukoza- słodycze, owoce ( np. winogrona ), miód, napoje, warzywa
- Fruktoza- owoce ( w tym soki owocowe ), miód, napoje, warzywa
- Laktoza- mleko, lody, budyń (glukoza + galaktoza)
- Sacharoza- biskwity, kasza manna, ciast, słodycze, biszkopty, suszone owoce, napoje, cukier
- Skrobia- ziemniaki, ryż, makaron

Działanie węglowodanów : opóźnianie wzrostu drobnoustrojów tworzących płytkę bakteryjną, nie ulegają
fermentacji bakteryjnej
Zastosowanie : guma do żucia, płukanki, substytut cukru


CZYNNIKI ZABURZAJĄCE PRAWIDŁOWĄ MINERALIZACJĘ ZĘBÓW



choroby przebyte przez matkę w ciąży



niedobór witaminy D w ostatnim trymestrze ciąży



nadmiar fluoru w wodzie pitnej



pobierane leki ( np. antybiotyki z grupy tetracyklin, kortykosterydy)



niedobory żywieniowe



zespoły złego wchłaniania

SKŁADNIKI POŻYWIENIA O DZIAŁANIU KARIOSTATYCZNYCH

1. TŁUSZCZE – oleje roślinne

Działanie : doświadczalnie wykazano wpływ hamujący kwasów ( linolenowego, linolowego i
oleinowego np. olej sojowy, słonecznikowy ) na rozwój i metabolizm paciorkowców
próchnicotwórczych .

2. CHLOROFIL – zielony barwnik roślin

Działanie :

 przeciwbakteryjne – hamuje wzrost paciorkowców, gronkowców, drożdżaków, laseczek i

maczugowców

 przeciwgnilnie – neutralizuje metabolity siarkowe pochodzenia bakteryjnego i merkaptany,

siarkowodór

 wykazują właściwości regenerujące tkanki

Zastosowanie : składniki past do zębów, gumy do żucia, wody do płukania ust, tabletek do ssania.

3. BIAŁKA MLEKA – kazeina

Działanie :

 jako fosfoproteina wykazuje powinowactwo z wapniem,
 in vitro redukuje rozpuszczalność szkliwa w odwapniającym buforze
 zwiększa odporność zębów na działanie czynników kriogennych,
 zapobiega demineralizacji szkliwa przez zwiększenie stężenia wapnia i fosforu w płytce nazębnej.

4. KSYLITOL

 E967- pięciowęglowy alkohol polihydroksylowy słodki w smaku

(cukrol), zredukowana pochodna ksylozy

 stosowany w przemyśle spożywczym do słodzenia jako dodatek do żywności; głównie gum do

żucia i cukierków ze względu na działanie przeciwpróchnicze

 zalecany również dla diabetyków, ponieważ jest metabolizowany przy niewielkim udziale insuliny
 posiada wielokrotnie niższy indeks glikemiczny niż glukoza czy sacharoza
 FDA uznało ksylitol za substancję, która nie wywołuje próchnicy
 nie jest przyczyną powstawania próchnicy, a jego spożycie może sprzyjać likwidacji płytki

nazębnej jak również np. pomagać w leczeniu zakażenia jamy ustnej drożdżakowcami z
rodzaju Candida (w przeciwieństwie do cukrów takich jak sacharoza, glukoza czy galaktoza).