Anatomia i fizjologia żeńskiego układu

płciowego

Żeński układ płciowy składa się ze struktur odpowiedzialnych:

1.

za wytwarzanie gamet żeńskich (oocytów)

2.

za przyjęcie plemników, doprowadzenie do
zapłodnienia komórki jajowej

3.

za stworzenie odpowiednich warunków do
rozwoju zarodka i utrzymania ciąży.

Zewnętrzne
narządy płciowe
(srom)

Wewnętrzne
narządy płciowe

ciałko żółte

część rdzenna
(naczynia, nerwy)

część korowa -
pęcherzyki jajnikowe
na różnych etapach
rozwoju

nabłonek płciowy –

pojedyncza warstwa nabłonka
sześciennego

Gonada żeńska - jajnik

pęcherzyki jajnikowe
na różnych etapach
rozwoju

pęcherzyki jajnikowe
na różnych etapach
rozwoju

0

1

2

3

4

5

6

7

3 m-c ż.p. 5 m-c ż.p. 8 m-c ż.p. narodziny

1 rok

5 lat

10 lat

30 lat

50 lat

wiek

liczb

a

ko

m

ó

re

k

p

łci

o

w

ych

(

m

ln

)

.

1- 2 mln.

300-500 tys.

7 mln

Liczba komórek płciowych w różnych okresach życia

400
pęcherzyków
osiągnie pełny
rozwój

6-

8 tyg. ciąży - intensywne podziały mitotyczne

Mejoza I

Intensywne procesy degeneracyjne

Zatrzymanie mitoz

Ok. 5-

6 tyg. ciąży

komórki pierwotne
zwiększają swój rozmiar
i przekształcają się w
oogonie

W 11-12 tyg. oogonie rozpoczynają

I podział mejotyczny i stają się

oocytami pierwszorzędowymi;

formują pęcherzyk primordialny

(pierwotny)

Intensywne podziały mitotyczne

rozpoczynają się w 6-8 tyg. ciąży,

iw 16-20 tyg. Komórki osiągają

maksymalną liczbę

Dojrzewanie

menopauza

Dojrzałość płciowa

Pęcherzyki jajnikowe (1)

Pęcherzyk pierwotny (primordialny)

owocyt zablokowany w profazie I -go
podziału mejotycznego

spłaszczona komórka pęcherzykowa

owocyta = 9-20 um

pęcherzyka = ok. 40 um

Pęcherzyki jajnikowe (2)

Pęcherzyk pierwszorzędowy
(pierwotny)

komórka pęcherzykowa sześcienna

błona podstawna

(mukopolisacharydy)

owocyta = 40 um

pęcherzyka = 60 um

Pęcherzyki jajnikowe (3)

Pęcherzyk drugorzędowy
(wtórny, preantralny)

owocyta = 40 - 60 um

pęcherzyka = 50 - 180 um

owocyt I otoczony

osłonką przejrzystą
(glikoproteiny)

osłonka pęcherzyka

warstwa wewnętrzna

warstwa zewnętrzna

komórki pęcherzykowe warstwy ziarnistej

Osłonka pęcherzyka

warstwa ziarnista

komórka pęcherzykowa

osłonka pęcherzyka

siateczka śródplazmatyczna ziarnista

warstwa wewnętrzna -

komórki syntetyzujące steroidy

warstwa zewnętrzna – włókna kolagenowe,
naczynia włosowate, miofibroblasty

komórka tekalna

siateczka śródplazmatyczna gładka

krople lipidowe

mitochondria o
grzebieniach
cewkowatych

Pęcherzyki jajnikowe (4)

Pęcherzyk trzeciorzędowy
(antralny)

światło pęcherzyka

owocyt I otoczony

osłonką przejrzystą

osłonka pęcherzyka

pęcherzyka < 200 um

warstwa ziarnista

Pęcherzyki jajnikowe (4)

Pęcherzyk Graffa

szczyt pęcherzyka

wieniec promienisty

osłonka przejrzysta

owocyt

wzgórek jajonośny

pęcherzyka = 2 cm

Owulacja

owocyt II zablokowany w metafazie II

pękający pęcherzyk jajnikowy

zanikająca błona podstawna

osłonka przejrzysta

wieniec promienisty

pierwsze ciałko kierunkowe

Komórki warstwy ziarnistej

osłonka pęcherzyka -
komórki warstwy wewnętrznej

Proces luteinizacji pęcherzyka jajnikowego

komórki lutealne

komórki lutealne

Ciałko żółte

komórki lutealne -
o cechach komórek
syntetyzujących
steroidy

osłonka włóknista

naczynia włosowate

•

ciałko żółte menstruacyjne

•

ciałko żółte ciążowe

skrzep

Funkcja:

•

Cykliczne dojrzewanie i uwalnianie komórek jajowych

•

Cykliczne wytwarzanie hormonów płciowych

Cykl jajnikowy

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

O

w

ula

cja

wzrost pęcherzyka jajnikowego

luteinizacja,
powstanie ciałka żółtego

Estradiol

Progesteron

Estradiol

1

18

32

1

16

30

1-

szy dzień krwawienia

Podwzgórze – Przysadka - Jajnik

Podwzgórze

Przysadka

Jajnik

GnRH

FSH

LH

GnRH
dekapeptyd
wydzielany pulsacyjnie, cykliczne

faza folikularna 70 min.
faza lutealna 240-320 min.

LH, FSH
glikoproteiny
zbudowane z dwóch podjednostek: i

miejsce działania – komórki pęcherzykowe warstwy ziarnistej

FSH

LH

miejsce działania – komórki tekalne i komórki ciałka żółtego

Biosynteza hormnów płciowych jajnika

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

Ovula

tion

Estradiol

Progesteron

Estradiol

Kmórki warstwy ziarnistej –receptory dla FSH,
aromataza
Komórki tekalne– receptory dla LH , komplet
enzymów do wytwarzania androgenów

Komórki lutealne –receptory dla LH ,
komplet enzymów do wytwarzania
hormonów płciowych

Synteza hormonów sterydowych –
teoria dwóch przedziałów

krwawienie

Biosynteza estrogenów (faza folikularna)

„Teoria dwóch przedziałów”

LH-receptor

cholesterol

pregnenolon

LH

hydroksypregnenolon

dihydroepiandrosteron

Komórka tekalna

androstendiol

testosteron

androstendion

Komórka pęcherzykowa

FSH

aromataza

testosteron

androstendion

estradiol

estron

5

dyfuzja

Biosynteza steroidów (faza lutealna)

LH-receptor

cholesterol

pregnenolon

LH

progesteron

hydroksyprogesteron

Komórka lutealna

estron

4

androstendion

testosteron

estradiol

Transport hormonów steroidowych we krwi

Jajnik

Estradiol

Progesteron

SHBG

albuminy

albuminy

CBG

+

+

KRĄŻENIE

• regeneracja i wzrost błony śluzowej macicy w fazie folikularnej
• rozwój i utrzymanie czynności macicy, jajowodów, pochwy, zewnętrznych narządów
płciowych oraz gruczołów sutkowych
• w fazie folikularnej zwiększają gotowość skurczową macicy oraz jajowodów
• rozrost krypt szyjkowych macicy, zwiększenie wydzielania śluzu szyjkowego
przenikliwego dla plemników
• regenerują błonę śluzową pochwy
• rozrost tylko tkanki gruczołowej sutka
• powstawanie i utrzymanie popędu płciowego
• umiarkowane zatrzymanie wody i sodu w organizmie
• wpływają na układ krzepnięcia (zwiększają stężenie protrombiny, zwiększają zdolność
adhezyjną płytek, osłabiają aktywność antytrombiny III)
• wpływają na kości (hamują osteolizę i pobudzają aktywność osteoblastów
• zmniejszają stężenie krążącego cholesterolu

Działanie hormonów steroidowych jajnika

Estrogeny

Działanie hormonów steroidowych jajnika

Progesteron

• powoduje zmiany w endometrium, służące do zagnieżdżenia się zygoty
i podtrzymania ciąży (zmiany wydzielnicze i doczesnowe)
• stymulują wydzielanie śluzu szyjkowego nieprzenikliwy dla plemników
• ma działanie antyestrogenowe (hamowanie syntezy receptorów
estrogenowych)
• rozrost przewodów mlecznych sutka
• działanie antyandrogenowe (blokuje receptory androgenowe, i hamuje
aktywność 5α reduktazy)
• nasila podstawowy metabolizm organizmu i podwyższa podstawową
temperaturę ciała
• wywołuje zmiany w nabłonku pochwy (zwiększa wskaźnik grupowania i
zwijania komórek)

- 85 dni

1

Dzień cyklu

Rozwój pęcherzyków

niezależny od gonadotropin

ow

ulacja

14

Rozwój
pęcherzyków

zależny od
gonadotropin

faza lutealna
poprzedniego cyklu
(luteoliza ciałka
żółtego)

- 20 dni

65 dni rozwoju

Faza flikularrna

Folikulogeneza

– od pęcherzyka pierwotnego do

Graffa

- 85 dni

1

Dzień cyklu

Rozwój pęcherzyków

niezależny od
gonadotropin

Ok. 1000
pęcherzyków
pierwotnych

Atrezja (apoptoza)

IGF-1, TGF- ,
aktywina. insulina

In vitro

?

ow

ulacja

14

Pęcherzyki
I-

rzędowe

Pęcherzyki II-rzędowe
(preantralne)

- 20 dni

Pęcherzyki III-
rzędowe (antralne)

65 dni rozwoju

faza lutealna
poprzedniego cyklu
(luteoliza ciałka
żółtego)

- 20 dni

- 14 dni

1

5

14

Dzień cyklu

FSH

• uratowanie kohorty pęcherzyków antralnych odpowiadających na FSH od apoptozy, ich dalszy wzrost

Rekrutacja pęcherzyków

Rozwój pęcherzyków

zależny od gonadotropin

3-

11 pęcherzyków

Progesteron

Inhibina

Estradiol

22

Pojawienie się
receptorów FSH
(warstwa ziarnista)
Pojawienie się
receptorów LH
(komórki tekalne)

Nabycie zdolności do
syntetyzowania
steroidów płciowych
(estradiol)

FSH i wewnątrzpęcherzykowy
estradiol:
•namnażanie komórek
ziarnistych
• wytwarzanie i akumulowanie
płynu pęcherzykowego

Pęcherzyki II-rzędowe
(preantralne)

Pęcherzyki III-
rzędowe (antralne)

ow

ul

acja

faza lutealna poprzedniego cyklu
(luteoliza ciałka żółtego)

Selekcja pęcherzyka dominującego

1

5

14

Dzień cyklu

krwawienie

FSH

Inhibina

Estradiol

Pęcherzyk dominujący:
• największa ilość receptorów dla FSH –wynik intensywnych podziałów kom.
ziarnistych
• największe stężenie wewnątrzpęcherzykowego estradiolu - wzmocnienie
działania FSH
• indukcja receptorów dla LH na komórkach ziarnistych

Najbardziej wrażliwy na FSH

Pęcherzyki III-
rzędowe (antralne)

ow

ulacja

1

5

14

Dzień cyklu

krwawienie

FSH

Estrogen
Inhibina

Atrezja (apoptoza)

• wzrost poziomu estradiolu we krwi d 5-ego dnia cyklu (ujawnienie się pęcherzyka dminującego)
• wzrost wydzielania Inhibiny A
•powlny spadek poziomu FSH

Selekcja pęcherzyka dominującego

Pęcherzyki III-
rzędowe (antralne)

ow

ulacja

10-12 h

Godziny przed
owulacją

14

Dzień cyklu

24-36 h

E pik

LH/FSH wyrzut

Estradiol

• dalszy wzrost poziomu estradiolu we krwi -
do ok. 200-300 pg/ml - 24-36 h do owulacjai

10

LH

(działając przez swoje

receptory) rozpoczyna
proces luteinizacji komórek
ziarnistych

– początek

wytwarzania prgesteronu

FSH wyrzut

LH wyrzut

Pęcherzyk Graffa (przedowulacyjny); Owulacja

Owulacja

Estradiol

Przysadka

LH, FSH

36-42 h

FSH + LH

cAMP

Zaniknięcie połączeń
pomiędzy komórkami
pęcherzykowymi i
owocytem

–

odblokowanie podziału
mejotycznego

Wrastanie naczyń
włosowatych do
warstwy ziarnistej

kwas hialuronowy

Progesteron

Rozejście
się komórek
wzgórka
jajonośnego

Zagęszczenie
zawartości
pęcherzyka

Dojrzewanie
owocyta

• skurcz naczyń
• niedokrwienie
• zmiany
nekrotyczne

Aktywator
plazminogenu

•plazmina
•kolagenaza

PGF2

Uwolnienie
enzymów
lizosomalnych z
komórek zrębu

Nadtrawienie szczytu pęcherzyka

7

14

dzień cyklu

Wzrost cisnienia
wewnątrzpęcherzykowego

woda

Powiększenie
się pęcherzyka

Rozszerzenie
naczyń i obrzęk
pecherzyka

Faza lutealna
14-

17 dzień cyklu

22/23

14

Dzień cyklu

LH&
FSH

ow

ul

acj

a

28

17

• zakończenie luteinizacji komórek
ziarnistych

– wytworzenie ciałka

żółtego

• wzrost syntezy progesteronu i
estrogenów

Progesteron

Estrogen

Faza lutealna
22-

28 dzień cyklu

22

14

Dzień cyklu

ovu

la

tion

28

FSH

• szczyt wytwarzania
progesteronu i estradiolu
(22 dzień cyklu)

Estrogen

Progesteron

Estrogen

Progesterone

• luteliza ciałka
żóltego (23-25 dzień
cyklu)

Rekrutacja
pęcherzyków

23-25

Działanie FSH i LH

1

14

28

Faza lutealna

ow

ul

acj

a

• rekrutacja
pęcherzyków antralnych,
ich wzrost

FSH

LH

• owulacja
•luteinizacja komórek
ziarnistych (utworzenie ciałka
żółtego)
• rozpoczęcie wytwarzania
progesteronu

LH

• czynność ciałka żółtego
• wytwarzanie
progesteronu i estradiolu

FSH

LH

wyrzut

krwawienie

23

Faza folikularna

• selekcja pęcherzyka dominującego,
jego dalszy wzrost
• wytwarzanie estrogenów
• synteza receptorów LH na
komórkach pęcherzykowych

FSH

LH

• wytwarzanie androgenów
(prekursor dla estrogenów)

cześć maciczna

cieśń

bańka

lejek i strzępki

-

przewód o długości ok. 10-12 cm

- biegnie od rogu macicy do jajnika
-

sąsiedztwie jajnika ma kształt lejka z wypustkami zwanymi strzępkami jajowodu ;strzępki

ułatwiają wprowadzanie komórki jajowej do światła jajowodu.

Jajowód
(łac. tuba uterina, oviductus, salpinx)

cześć maciczna

cieśń

bańka

Lejek i strzępki

Cykl jajowodowy:

• cykliczne zmiany w morfologii i czynności nabłonka jajowodów
• cykliczne zmiany w czynności motorycznej błony mięśniowej

1.

Błona śluzowa:

nabłonek jednowarstwowy –

4 typy komórek:
•

urzęsione

•

bezmigawkowe, wydzielnicze

•

klinowe

•

podstawne

warstwa właściwa –

tkanka łączna luźna

2.

Błona mięśniowa

warstwa wewnętrzna okrężna
warstwa zewnętrzna podłużna

3.

Warstwa podsurowicza

tkanka łączna wiotka o licznych

włóknach sprężystych

4 warstwy:

4. Błona surowicza (otrzewna)

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

Ow

ul

acj

a

Estradiol

Progesteron

Estradiol

nabłonek niski
komórki urzęsione rzadkie
dużo komórek klinowych

wzrost wysokości komórek nabłonka,
gromadzenie wydzieliny w komórkach
bezmigawkowych

duża aktywność wydzielnicza

regresja nabłonka

Czynność motoryczna
błony mięśniowej jajowodu

fale powolnych skurczów od części
macicznej do przejścia cieśni w
bańkę

Czynność nabłonka jajowodu

brak fali skurczów

18

fale powolnych skurczów od przejścia
cieśni w bańkę do części macicznej

Jajowód

Dno macicy

Ujście maciczne
jajowodu

Ujście wewnętrzne
szyjki macicy

Ujście zewnętrzne
szyjki macicy

Kanał szyjki macicy

Jama trzonu
macicy

Cieśń
macicy

Budowa:
Trzon macicy (corpus uteri

) pokryty od zewnątrz otrzewną - stanowi grubszą i szerszą część

macicy, wewnątrz której znajduje się jama macicy – miejsce zagnieżdżenia się zarodka i
rozwoju płodu
Cieśń macicy (isthmus uteri) – miejsce przejścia trzonu macicy w szyjkę. W ciąży uzupełnia
objętość trzonu macicy.
Szyjka macicy (cervix uteri)

Macica

(łac. uterus)

3 warstwy:
•

błona śluzowa – endometrium

•

błona mięśniowa - miometrium

•

przydanka

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

Ow

ul

acj

a

Estradiol

Progesteron

Estradiol

4

I

II

III

IV

V

Fazy cyklu
macicy

Cykl maciczny:

• cykliczne zmiany w morfologii i czynności błony śluzowej
• cykliczne zmiany śluzu szyjki macicy

Fazy I

– Złuszczania (miesiączkowa)

1

4

Dzień cyklu

1.

Wydalanie błony śluzowej macicy:
powierzchniowa cześć błony śluzowej macicy (warstwa
czynnościowa) ulega złuszczeniu:

•

Następuje odwodnienie i ścieńczenie endometrium

•

Spastyczny skurcz tętniczek powoduje niedokrwienie

•

Okresy rozszerzania się tętniczek powodują lokalne wynaczynienia
do zrębu śluzówki

•

Następuje obumieranie obszarów śluzówki w których doszło do
niedokrwieni i wynaczynienia

•

Z obumarłych komórek uwalniają się prostaglandyny (PGF2)
powodujące dalsze obkurczanie się tętniczek

2.

Pozostaje warstwa zrębu niezłuszczonego
odpowiadającego warstwie podstawnej błony śluzowej
macicy z resztkami dennymi gruczołów macicznych

E,P

0,3-0,5 mm

Fazy II

– Regeneracji

5

8

Dzień cyklu

1.

Regeneracja nabłonka śluzówki z resztek nabłonka dna
gruczołów

2.

Komórki nabłonka stają się coraz wyższe, cewki wydłużają
się, zwiększa się grubość zrębu, rozwijają się nowe
naczynia krwionośne

E

liczne mitozy,
powstanie receptorów E i P

Fazy III

– Wzrostu (proliferacji)

9

14

Dzień cyklu

1.

Rozrost śluzówki

2.

Rozwój i powiększanie cew gruczołowych oraz wysokości
nabłonka

3.

Około 10 dnia cewy gruczołowe uzyskują przebieg lekko
kręty

4.

Komórki gruczołowe cew maja jądra u swych podstaw

5.

Wzrasta ilość naczyń krwionośnych, które uzyskują pod
koniec fazy krety przebieg

E

3 mm

Fazy IV

– Przekształceń gruczołów macicznych

15

21

Dzień cyklu

1.

Cewy gruczołów stają się coraz dłuższe a ich przebieg
coraz bardziej kręty

2.

Jądra komórkowe komórek gruczołowych przesuwają się
do środka ciał komórek

3.

Komórki zaczynają syntetyzować glikogen

4.

Wzrasta ilość naczyń krwionośnych, ich przebieg staje się
coraz bardziej spiralny

E

21-

22 dzień cyklu – obserwuje się obrzęk zrębu śluzówki.

Jest to optymalny czas do zagnieżdżenia się jaja płodowego.

P

Fazy V

– Wydzielnicza

22

28

Dzień cyklu

1.

Cewy gruczołów mają bardzo kręty przebieg

2.

Jądra komórkowe komórek gruczołowych przesuwają się do
podstawy komórek

3.

W części szczytowej komórki gromadzi się glikogen, następnie
wydzielany do światła gruczołów

4.

Tętniczki maja bardzo krety przebieg

5.

W części powierzchniowej śluzówki powstają anastomozy tętniczo-
żylne – rozpoczyna się reakcja

przed-doczesnowa

6.

W 28 dniu cyklu pojawiają się skurcze naczyń zapoczątkowujące
fazę złuszczania się

E,P

Szyjka macicy

Gruczoł śluzowy cewkowy

Warstwa właściwa śluzówki

Tętnice i żyły

Nabłonek pochwy

Nabłonek szyjki macicy

Krypta

Śluz szyjki macicy

Błona śluzowa

nabłonek jednowarstwowy walcowaty

(większość to komórki gruczołowe, nieliczne komórki urzęsione)

blaszka właściwa

(bogato unaczyniony)

Mięśniówka

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

Ow

ul

acj

a

Estradiol

Progesteron

Estradiol

4

21

8

Śluz szyjki macicy:

•Woda (90-98%)
•Włókna mucyny (z glikoprotein) tworzące układ siteczkowy
•Albumina
•Cukry proste
•Lipidy
•NaCl

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1

10

13

15

18

28

mg/dobę

20 mg/dobę

400-

700 mg/dobę

1

14

28

Faza folikularna

Faza lutealna

Ow

ul

acj

a

Estradiol

Progesteron

Estradiol

4

18

10

Okres przedowulacyjny:

Duża ilość wody i NaCl
Śluz przejrzysty
Konsystencja płynna
pH lekko zasadowe (7,6-8,0)

Pochwa

3 warstwy:
•

błona śluzowa –

nabłonek

wielowarstwowy płaski
nierogowaciejący

• błona mięśniowa –

warstwa

okrężna wewnętrzna warstwa
podłużna zewnętrzna
•

przydanka

Cykl pochwowy:
• cykliczne zmiany nabłonka pochwy – proliferacja i różnicowanie

Część pochowa szyjki
macicy

Ujście zewnętrzne
szyjki macicy

Ściana pochwy

Przedsionek sromu
niewieściego

Wargi sromowe
większe

Wargi sromowe
mniejsze

Warstwy nabłonka wielowarstwowy płaski
nierogowaciejący:

• podstwna
• środkowa (pośrednia)
• powierzchowna

Strefy komórkowe

Warstwa podstwana:

•

C1

– warstwa komórek podstawnych głęboka –

pojedyncza warstwa komórek sześciennych o zasadochłonnej
cytoplazmie

• C2 – warstwa komórek podstawnych zewnętrzna -
kilka warstw komórek większych o zasadochłonnej cytoplazmie

Warstwa pośrednia C3

kilka warstw spłaszczonych komórek o jasnej cytoplazmie

Warstwa powierzchowna:

• C4 – warstwa ziarnista warstwy powierzchniowej –
3-

4 warstwy komórek płaskich o jądrze piknotycznym

• C5 – warstwa komórek złuszczających się warstwy
powierzchownej

– Płaskie komórki o małych piknotycznych

jadrach i cytoplazmie o różnym stopniu kwasochłonności.

Srom

– zewnętrzna część żeńskiego układu płciowego

Budowa:
-

wargi sromowe większe

- wargi sromowe mniejsze
-

łechtaczka

-

przedsionek pochwy (wejście do pochwy)

Wargi sromowe

Wargi sromowe większe (łac. labia pudendi majora)

-

dwa duże fałdy skóry owłosionej, z dużą ilością tkanki tłuszczowej

-

z przodu połączone spoidłem warg przednim

-

od tyłu łączą się tworząc spoidło tylne

-

rozwojowo odpowiadają mosznie u mężczyzny

W

argi sromowe mniejsze (łac. labia pudendi minora)

-

utworzone z cienkiej nieowłosionej skóry

-

zwiększona ilość melaniny

-

rozwojowo odpowiadają skórze prącia u mężczyzny

external opening of urethra

Łechtaczka
(łac. Clitoris)

-

narząd homologiczny z męskim prąciem

- zawiera parzyste

ciała jamiste łechtaczki (corpora cavernosa clitoridis), średnia dł. 4

cm; otoczone

błona białawą (tunica albuginea); jamki, rozdzielone niepełnymi

beleczkami

zbudowanymi z mięśni gładkich i tkanki łącznej.

-

obie odnogi łączą się w trzon łechtaczki (corpus clitoridis) mierzący około 2 cm

-

wierzchołek (apex), pokryty cienką skórą (napletek łechtaczki) – żołądź łechtaczki

Pod wpływem bodźców – dochodzi do wzwodu, który jest zróżnicowany osobniczo.

Przedsionek pochwy

Błona dziewicza (grec. hymen) – cienki fałd błony śluzowej u wejścia do pochwy
-

kształt zwykle pierścieniowaty, pośrodku mały, rozciągliwy otwór

-

zagłębienie między wargami sromowymi mniejszymi kształtu eliptycznego

-

na bocznych częściach przedsionka - gruczoły cewkowo-pęcherzykowe Bartholiniego

(około 1 cm) ; wydzielają śluz, łagodzi tarcie podczas kopulacji i utrzymuje właściwą
wilgotność dróg płciowych.
-

nabłonek jest wielowarstwowy płaski

W prezentacji wykorzystano ryciny z:
1. Czyba J-

C. Biologia rozrodu człowieka. 1994