2014-03-15

1

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich prof.nadzw.

Zdrowie jamy ustnej

efektem naszego odżywiania

Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego,

Gdańskiego Uniwersytetu Medycz

nego

GŁÓWNE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE

PRÓCHNICY ZĘBÓW

czas

podatność

zęba

substrat

cukier

bakterie

próchnica

2014-03-15

2

ROZWÓJ ZAWIĄZKÓW ZĘBÓW

Stadium pączka

Stadium dzwonu

TRZONOWCE

KŁY

TRZONOWCE

SIEKACZE

ZĘBY MLECZNE

KŁY

SIEKACZE

PRZEDTRZONOWCE

ZĘBY

STAŁE

PIERWSZE

DRUGIE

TRZECIE

3 6 9 12 2lata 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

TERMINY MINERALIZACJI

ZĘBÓW MLECZNYCH I STAŁYCH

2014-03-15

3

Struktura twardych tkanek

zęba kształtuje się podczas

odontogenezy, trwającej

od pierwszych tygodni życia

płodowego do około 15 roku

życia dziecka.

Warunkiem powstania prawidłowej

struktury zęba jest dostarczenie

wszystkich składników budulcowych zęba

zarówno kobiecie ciężarnej, jak i matce

karmiącej, a potem niemowlęciu, dziecku

i młodzieży.

podatność

zęba

2014-03-15

4

Warunkiem powstania prawidłowej

struktury zęba jest dostarczenie

wszystkich składników budulcowych zęba

kobiecie ciężarnej, jak i matce karmiącej.

Warunkiem powstania prawidłowej

struktury zęba jest dostarczenie

wszystkich składników budulcowych zęba

niemowlęciu.
Aby struktura zęba nie uległa uszkodzeniu

zaraz po wyrznięciu należy:

-

zwrócić uwagę na transmisję drobnoustrojów

-

ograniczyć częstotliwość podawania pokarmów czyli

karmienie na żądanie

-

ograniczyć nocne karmienie

-

poić dziecko wodą, a nie sokami i słodzonymi

herbatkami

2014-03-15

5

DZIECKO wiek 0 – 3 lata

Babcia i dziadek dbają o dziecko podając bardzo

często posiłki oraz słodycze
Rodzice niejadków, próbują podawać dziecku jak

najczęściej jedzenie często miękkiej konsystencji

oraz w nocy jak śpi
Rodzice i babcie uważają że soki owocowe są

najzdrowsze dla dziecka
Matki karmią piersią na żądanie nawet do 3 roku życia
Dzieciom do zaśnięcia podawana jest butla z mlekiem
Rodzice nie lubią pić wody więc nie podają jej dziecku
Dzieci kochają lizaki i gumy mamba

DZIECKO wiek 3 – 6 lat

przedszkolak

Babcia i dziadek rozpuszczają dziecko słodyczami
Rodzice i babcie uważają że soki owocowe są

najzdrowsze dla dziecka
Dzieciom do zaśnięcia podawana jest butla z mlekiem
Rodzice nie lubią pić wody więc nie podają jej dziecku
Dzieci kochają lizaki i gumy mamba
Dzieci piją soki lub słodkie herbatki z kubka niekapka

lub przez słomkę co długo trwa
Dzieci często dostają słodkie bułki i ciastka

2014-03-15

6

DZIECKO wiek 7 lat i więcej

WIEK SZKOLNY

szkoła podstawowa

gimnazjum

młodzież

WTOREK 11.05

7.00 – kubek herbaty

z miodem

i cytryną,

½ kubka mleka + płatki kukurydziane,

1 jajko na miękko

10.50 – banan

11.45 – ½ bułki z szynka,

batonik BIG CORNY

12.00 – ½ szklanki

soku

winogronowego

12.30 – talerz zupy jarzynowej z ziemniakami,

sok

winogronowy

14.15 –

batonik KINDER PINGUI

15.20 – 2 ziemniaki, mizeria, ¾ kotleta schabowego, 1

soczek

z

jabłek i białych winogron GERBER 175ml

17.30 –

soczek

GERBER 175 ml

18.00 – banan, duży kawałek pizzy

18.20 –

½ drożdżówki

19.20 – herbata LIPTON

z trzema kostkami cukru

20.10 –

batonik KINDER PINGUI

CO JE DZIECKO 10-LETNIE ?

2014-03-15

7

CO JE DZIECKO 10-LETNIE ?

SOBOTA 15.05

DZIEŃ SŁODYCZY

8.00 – kanapka z pieczywa chrupkiego żytniego z masłem

+ ser kozi + 3 plastry ogórka,

3 MENTOSY

10.30 – 3 plastry szynki wędzonej gotowanej, ½ ogórka,

3 szprotki, szklanka

soku

świeżego z mandarynek,

3 cukierki FRUTELLA

12.00 – ½ talerza zupy brukiew z kluskami

i ziemniakami,

MENTOSY, MAMBA

16.00 –

lód włoski

, ½ talerza zupy z brukwi

19.30 – ½ bułki z szynką i ogórkiem, 1 jabłko,

herbata z mlekiem i

cukrem

,

2 MAMBY



łatwo fermentujące węglowodany powinny być

maksymalnie ograniczone



potrawy zawierające cukier powinny być spożywane

w czasie głównych posiłków



konsystencja pokarmów powinna być twarda



należy zachować przerwy pomiędzy posiłkami



podawane przekąski nie powinny być słodkie



pokarm dziecka powinien być pełnowartościowy

pod względem jakościowym i ilościowym

ZAPOBIEGANIE
PRÓCHNICY

ODPOWIEDNIA DIETA:

substrat

cukier

2014-03-15

8

Sacharoza

(np. lizaki)

Skrobia rozklejona

(np. chipsy)

Cukry zewnętrzne

(np. cukier buraczany,

wyjątek stanowi laktoza zawarta w mleku, gdyż zawiera

Ca, P, kazeinę i inne białka działające ochronnie)

Cukry wewnętrzne

(np. miód)

WHO zaleca ograniczenie ilości spożycia niemlecznych

cukrów zewnętrznych do

≤ 10% zapotrzebowania

energetycznego

w celu redukcji ryzyka otyłości

i rozwoju próchnicy zębów, oraz ograniczenie częstości

ich spożycia do

≤ 4 razy dziennie

celem zmniejszenia

ryzyka rozwoju próchnicy zębów.

Moynihan P, Petersen PE: Diet, nutrition and the prevention of dental diseases.

Public Health Nutrition. 2004; 7(1A): 201–226

substrat

cukier

Związek rozwoju choroby próchnicowej w odniesieniu do

spożycia węglowodanów, szczególnie pod postacią

cukrów prostych, został w piśmiennictwie wielokrotnie

potwierdzony.

Tinanoff N, Palmer CA. Dietary determinants of dental caries and dietary

recommendations for preschool children. J Public Health Dent 2000;60: 197–206.

Badanie zależności choroby próchnicowej zębów oraz

otyłości, do chwili obecnej, nie dało jednoznacznych

rezultatów .

Kantovitz KR, Pascon FM, Rontani RM, Gaviao MB: Obesity and dental caries - A

systematic review. Oral Health Prev Dent 2006 , 4:137-144.

2014-03-15

9

Niektórzy autorzy potwierdzili, że u dzieci z nadwagą

istotnie częściej dochodzi do rozwoju choroby

próchnicowej zarówno zębów mlecznych jak i stałych.

Willershausen B, Hass G, Krummenauer F, Hohenfellner K. Relationship between high

weight and caries frequency in German elementary school children. Eur J Med Res

2004;9:400–4.

Inni autorzy nie zaobserwowali takiego związku

analizując wyniki przeprowadzonych badań.

Macek MD,Mitola DJ. Exploring the association between overweight and dental caries

among US children. Pediatr Dent. 2006;28:375-80

Z opublikowanych wyników badań można wnioskować,

że u dzieci zarówno rozwój choroby próchnicowej jak

i otyłość spowodowane są tymi samymi czynnikami

etiologicznymi.
Mimo braku ewidentnych dowodów mogących

potwierdzić, że

„ u osób z próchnicą zębów obserwujemy podwyższone

ryzyko otyłości” lub odwrotnie, że

„osoby otyłe stanowią grupę podwyższonego ryzyka

choroby próchnicowej”

wiemy, że obie przewlekłe choroby społeczne mają

podobne czynniki ryzyka uzupełniające się wzajemnie.

Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA, Warren JJ, Levy SM: Dental caries

and childhood obesity roles of diet and socioeconomic status. Community Dent Oral

Epidemiol 2007 , 35:449-458.

Inni autorzy nie zaobserwowali takiego związku

analizując wyniki przeprowadzonych badań.

Macek MD,Mitola DJ. Exploring the association between overweight and dental caries

among US children. Pediatr Dent. 2006;28:375-80

2014-03-15

10

Obydwie przewlekłe choroby społeczne, jakimi jest

próchnica zębów oraz otyłość, mają bardzo złożone

podłoże, obejmujące zarówno czynniki genetyczne,

jak i środowiskowe.

Udowodniono, że w rozwoju obydwu chorób istotne

znaczenie mają:

Status socjoekonomiczny rodziny
Poziom edukacji (w tym edukacji prozdrowotnej)
Nawyki żywieniowe

Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA, Warren JJ, Levy SM:

Dental caries and childhood obesity roles of diet and socioeconomic status.

Community Dent Oral Epidemiol 2007 , 35:449-458.

CZYNNIKI RYZYKA OBU CHORÓB

W rodzinach o niskim statusie socjoekonomicznym

zapotrzebowanie energetyczne dzieci zapewniane

jest głównie poprzez pokarmy o wysokiej

zawartości węglowodanów, natomiast produkty

bogate w białka, zdecydowanie droższe, są

rzadziej spożywane.
W badaniach dzieci amerykańskich stwierdzono,

że rodziny o niskim statusie socjoekonomicznym

kupują tanie produkty, które są wysoko

energetyczne, zawierające dużo tłuszczów oraz

cukrów prostych.

Marshall TA, Eichenberger-Gilmore JM, Broffitt BA, Warren JJ, Levy SM:

Dental caries and childhood obesity roles of diet and socioeconomic status.

Community Dent Oral Epidemiol 2007 , 35:449-458.

STATUS SOCJOEKONOMICZNY

2014-03-15

11

Matki o niższym poziomie edukacji zdecydowanie

częściej spożywają słodkie napoje gazowane oraz

pozwalają je spożywać swoim dzieciom.

W badaniach stwierdzono, że dzieci pijące wysoko

słodzone napoje gazowane prezentują o 1,74 raza

większe ryzyko bycia otyłym.

Ochoa MC,Moreno-Aliaga MJ,Martínez-González MA, Martínez JA,Martí A,

GENOI members. Predictor factors for childhood obesity in Spanish case-

control study.Nutrition. 2007;23:379-84.

POZIOM EDUKACJI

W badaniach dotyczących rozwoju choroby

próchnicowej stwierdzono, że częste picie przez

dzieci wysoko-słodzonych napojów gazowanych jest

bardzo ważnym czynnikiem ryzyka tej choroby.

Odpowiednia edukacja prozdrowotna rodziców,

dotycząca prawidłowych zachowań higienicznych

oraz dietetycznych, pozwala zdecydowanie

ograniczać rozwój choroby próchnicowej.

Verrips GH, Kalsbeek H, Eijkman MAJ. Ethnicity and maternal education as risk

indicators for dental caries, and the role of dental behavior. 1993;21:209-214.

POZIOM EDUKACJI

2014-03-15

12

Podjadanie
Nocne jedzenie
Picie słodkich napojów (np. Kubuś lub Pepsi)
Częste spożywanie słodyczy (np. lizaki, gumy

Mamba, batony, ciasteczka)

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe mogą być

bezpośrednim powodem intensywnego rozwoju

choroby próchnicowej, ale również nadwagi

lub otyłości u dzieci.

Kopycka-Kedzierawski DT, Auinger P, Billings RJ, Weitzman M. Caries status and

overweight in 2- to 18- year-old US children: findings from national surveys.

Community Dent Oral Epidemiol 2007; 36: 157-67.

NAWYKI ŻYWIENIOWE

POLA ZDROWOTNE LALONDA

2014-03-15

13

łatwo fermentujące węglowodany powinny być

maksymalnie ograniczone (np. promując tak zwane

słodkie soboty)
potrawy zawierające cukier powinny być spożywane

w czasie głównych posiłków
podawane przekąski i napoje nie powinny być

słodkie
konsystencja pokarmów powinna być twarda
należy zachować co najmniej 2 godzinne przerwy

pomiędzy posiłkami
pokarm dziecka powinien być pełnowartościowy

pod względem jakościowym i ilościowym

PODSTAWOWE ZASADY ODŻYWIANIA

OGRANICZAJĄCE ROZWÓJ CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

Próchnicotwórcze vs. Próchnicostatyczne



Próchnicotwórcze produkty

: zawierają

fermentujące węglowodany które powodują
spadek pH śliny poniżej 5,5 oraz
demineralizację czyli powodują rozwój
próchnicy



Próchnicostatyczne produkty

: nie są

metabolizowane przez bakterie i nie
powodują spadku pH poniżej 5,5

2014-03-15

14

PRODUKTY POKARMOWE

NIESZKODLIWE DLA ZĘBÓW

Pożywienie bogate w wapń, fosforany

i białka ogranicza rozwój próchnicy.

Działania przeciwpróchnicowe ma żółty twardy ser.

Taniny występujące w kakao, kawie, herbacie, mogą

zmniejszać próchnicotwórczy potencjał pożywienia.

Nieprzetworzone

owoce i warzywa.

CUKIER NATURALNY

NIESZKODLIWY DLA ZĘBÓW

STEVIA

2014-03-15

15

INNE CUKRY NIESZKODLIWE

DLA ZĘBÓW

XYLITOL – cukier z kory brzozy



Działa bezpośrednio na bakterie



Zastępuje fruktozę w cyklu metabolicznym bakterii



Nie powoduje produkcji kwasów



Bakterie żyjące w kwaśnym środowisku umierają



Zmiana warunków środowiskowych promujących

niegroźne bakterie



Działa synergistycznie z innymi środkami

remineralizującymi



Cała rodzina powinna używać xylitolu aby ograniczyć

infekcje 6-10 g/dziennie (6-10 guma z xylitolem)

SKLEPIK SZKOLNY

2014-03-15

16

pH produktów

spożywczych

a

erozje zębów

Strassler H E, Drisko CL, Alexand er DC

.

Eu rop ejskie bad ania p rezentu ją częstotliw ość
na p oziom ie:



d o 50% w szystkich d zieci p rzed szkolnych



24% d o 60% d zieci szkolnych



naw et 82% w bad anej p op u lacji w w ieku od 18
d o 88 lat

EROZJE: epidemiologia

2014-03-15

17

Lussi A. Dental Erosion: From Diagnosis to Therapy. Karger; 2006

Erozje

Czynniki dietetyczne:



Unikaj rad ykalnych zm ian w naw ykach
żywieniowych



Ograniczaj narażenie szkliw a na kw asy p op rzez
ograniczenie częstotliw ości i czasu obecności kw asów
w jam ie u stnej



Ograniczaj kw aśne p okarm y i nap oje p óźno w nocy



Ograniczaj kw aśne nap oje p od aw ane d zieciom
z bu telki ze sm oczkiem



Ograniczaj niskie p H w p okarm ach i nap ojach

2014-03-15

18

Erozje

Przyzw yczajenia:



N ie należy p rzetrzym yw ać lu b p łu kać jam y u stnej
kw aśnym i nap ojam i



N ie należy p op ijać m ałym i łyczkam i kw aśnych
nap ojów – UŻYWAJ SŁOMKI



N ie należy m yć zębów zaraz po zad ziałaniu
czynników erozyjnych / w ym ioty, kw aśna d ieta/



N ie należy m yć zębów tuż przed zad ziałaniem
czynników erozyjnych / błonka nabyta czyli
glikop roteiny śliny chronią szkliw o zębów /



N ależy u żyw ać m iękkiej szczotki d o zębów

Erozje

Przyzw yczajenia:



Używ aj p asty d o zębów m ało abrazyjnej; p ast z
d u żą zaw artością cząsteczek abrazyjnych m oże
u szkad zać błonkę nabytą



Unikaj p ast i p łynów d o p łu kania jam y u stnej o
niskim p H



Po sp ożyciu kw aśnych p rod u któw należy
stym u low ać w yd zielanie śliny żu jąc gu m ę d o żu cia



Używ aj gu m y d o żu cia aby ograniczyć p oobied ni
reflu ks



Kieru j od p ow ied nio p acjenta jak obserw u jesz
p rzyczyny end ogenne ataku kw asów

2014-03-15

19

Effects of Nutrient Deficiencies on
Tooth Development

Katedra i Zakład Stomato

logii Wieku Rozwojowego

,

Gdańskiego Uniwersytetu

Medycz

nego

DZIĘKUJĘ

ZA UWAGĘ

dr hab.n.med. Katarzyna

Emerich prof.nadzw.