2014-03-15

1

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich prof.nadzw.

Jak ograniczać rozwój

choroby próchnicowej ?

Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego,

Gdańskiego Uniwersytetu Medycz

nego

KONSENSUS KONFERENCJI

NIH z 2001

•

Próchnica jest chorobą infekcyjną

spowodowaną specyficznymi bakteriami.

•

Próchnica jest odwracalnym

wieloczynnikowym procesem.

INACZEJ MÓWIĄC:

Próchnica jest infekcyjną chorobą z

ubytkiem będącym ostatnim etapem

tego procesu.

2014-03-15

2

PROCES PRÓCHNICOWY

– aktualna koncepcja

•

Bakterie metabolizują cukier tworząc

kwasy

•

Przy spadku pH szkliwo ulega

demineralizacji

•

Kolonizacja bakterii oraz produkcja

kwasów wzrasta przy braku prawidłowej

higieny

•

Demineralizacja kontra remineralizacja

ZMIANA PARADYGMATU

•

Można zakładać wiele wypełnień nadal nie lecząc

choroby próchnicowej.

•

Bakterie pozostałe w biofilmie nadal będą

powodować demineralizację prowadzącą do

powstawania ubytków próchnicowych.

NALEŻY PRZEJŚĆ OD PODEJŚCIA

POLEGAJĄCEGO NA UZUPEŁNIANIU

UBYTKÓW DO PODEJŚCIA

PROFILAKTYCZNEGO ORAZ TAK ZWANEGO

ZARZĄDZANIA PROCESEM CHOROBOWYM

2014-03-15

3

PERSPEKTYWA SPOŁECZNA

innymi słowy: NIC WIELKIEGO

2014-03-15

4

NASZA PERSPEKTYWA

innymi słowy: DUŻY PROBLEM

ból

utrata funkcji

brak snu

mniejsza waga ciała

KONSENSUS KONFERENCJI

NIH z 2001

Próchnica jest zakaźną chorobą

bakteryjną o podłożu wieloczynnikowym,

która charakteryzuje się zmianą jednego

lub kilku znaczących czynników

w środowisku jamy ustnej.

2014-03-15

5

Diagnostyka powinna
obejmować
rozpoznawanie
tych zmian
a nie tylko prostą
identyfikację
ubytków.

GŁÓWNE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE

PRÓCHNICY ZĘBÓW

czas

podatność

zęba

substrat

cukier

bakterie

próchnica

2014-03-15

6

MECHANIZM POWSTANIA

CHOROBY PRÓCHNICOWEJ ZĘBÓW

substrat

bakterie

+

produkcja kwasów

organicznych

spadek pH poniżej 5,5



demineralizacja szkliwa



próchnica początkowa

próchnica

czas

czas

wg Mathewsona

postęp choroby

próchnicowej

podatność

zęba

2014-03-15

7

zasiedlenie jamy ustnej przez bakterie

Streptococcus mutans,

Lactobacillus acidophilus

tworzenie płytki bakteryjnej



błonka nabyta – glikoproteiny śliny



zasiedlanie błonki przez pojedyncze bakterie



namnażanie się bakterii w kolonie



uszeregowanie warstwowe kolonii



gwałtowny wzrost i różnicowanie bakterii

PRÓCHNICA ZĘBÓW

= CHOROBA INFEKCYJNA

bakterie

Łyżeczka i smoczek były w jamie ustnej dziecka następnie

zostały umieszczone w pożywce.

Na obu przedmiotach widzimy kolonie S.Mutans.

Dzięki uprzejmości Ivoclar Vivadent

2014-03-15

8

0

36

12

18

30

6

24

wiek dziecka w miesiącach

25%

75%

„1

st

window of infectivity”

średni wiek – 26 miesiąc

narodziny

ząbkowanie

6,8

wg P.W. Caufield, J Dent Res 1993

OKNO ZAKAŹNOŚCI

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

STREPTOCOCCUS MUTANS
S. mutans, S. sobrinus, S. sanguinis, S. salivarius,
S. milleri
LACTOBACCILLUS
L. acidophilus, L. casei
ACTINOMYCES

BAKTERIE

UCZESTNICZĄCE W PROCESIE PRÓCHNICOWYM

2014-03-15

9

STREPTOCOCCUS MUTANS

•

inicjują proces próchnicowy

•

wyzwalają proces który prowadzi do

utraty minerałów co pozwala bakteriom

penetrować w głąb struktury zęba

•

mają zdolność do przylegania do

powierzchni zęba

•

posiadają system transportujący cukry

•

produkują kwas mlekowy z cukrów

•

tolerują kwaśne środowisko

LACTOBACILLUS

•

odpowiedzialne za progresję procesu

próchnicowego

•

nie mają zdolność do przylegania do

powierzchni zęba, potrzebują ubytku

próchnicowego do kolonizacji


bruzdy i szczeliny



ubytki



szczeliny brzeżne wypełnień



zamki ortodontyczne

2014-03-15

10

PROFILAKTYKA CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

bakterie

OKNO ZAKAŹNOŚCI

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

2014-03-15

11

OKNO ZAKAŹNOŚCI

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

przemywanie jamy ustnej niemowląt

szczotkowanie zębów
stosowanie nici dentystycznych
stosowanie płukanek

ZAPOBIEGANIE:

1.

Ograniczenie przekazywania bakterii

próchnicotwórczych od osób opiekujących

się dzieckiem

2.

Zabiegi higieniczne

:

bakterie

2014-03-15

12

KWASY ORGANICZNE

pH 5,0 - 5,5

demineralizacja szkliwa,
początek próchnicy

pH

min

demineralizacja

10% glukoza

substrat

cukier

Streptococcus mutans,
Lactobacillus acidophilus

Stephan RM. JADA 1940;27:718-723 Changes in hydrogen-ion concentration on tooth surfaces and in carious lesion.
Stephan RM. JADA 1944; 23:257-266 Intra-oral hydrogen-ion concentrations associated with dental caries activity.

2014-03-15

13



łatwo fermentujące węglowodany powinny być

maksymalnie ograniczone (słodkie soboty)



potrawy zawierające cukier powinny być spożywane

w czasie głównych posiłków



konsystencja pokarmów powinna być twarda



należy zachować przerwy pomiędzy posiłkami



podawane przekąski nie powinny być słodkie



pokarm dziecka powinien być pełnowartościowy

pod względem jakościowym i ilościowym

ZAPOBIEGANIE

ODPOWIEDNIA DIETA:

substrat

cukier

CZAS I CZĘSTOŚĆ

DZIAŁANIA

DIETY PRÓCHNICOTWÓRCZEJ

ORAZ DROBNOUSTROJÓW

pH

min

demineralizacja

10% glukoza

czas

10% glukoza

10% glukoza

2014-03-15

14

ograniczenie częstego

spożywania przekąsek

(„podjadania”) lub picia

słodkich napoi

częste zabiegi poprawiające

higienę jamy ustnej

ZAPOBIEGANIE

czas

Struktura twardych tkanek

zęba kształtuje się podczas

odontogenezy, trwającej

od pierwszych tygodni życia

płodowego do około 15 roku

życia dziecka.

Warunkiem powstania prawidłowej

struktury zęba jest dostarczenie

wszystkich składników budulcowych

zęba zarówno kobiecie ciężarnej jak i

matce karmiącej a potem niemowlęciu,

dziecku i młodzieży.

podatność

zęba

2014-03-15

15

TRZONOWCE

KŁY

TRZONOWCE

SIEKACZE

ZĘBY MLECZNE

KŁY

SIEKACZE

PRZEDTRZONOWCE

ZĘBY

STAŁE

PIERWSZE

DRUGIE

TRZECIE

3 6 9 12 2lata 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

TERMINY MINERALIZACJI

ZĘBÓW MLECZNYCH I STAŁYCH

PRÓCHNICA

ZDROWIE

RÓWNOWAGA

PROCESU RÓCHNICOWEGO

2014-03-15

16

PRÓCHNICA

ZDROWIE

B

ad bacteria

A

bsence saliva

D

ietary habits poor

RÓWNOWAGA

PROCESU RÓCHNICOWEGO

PRÓCHNICA

ZDROWIE

S

aliva adequate

A

ntimicrobal

F

luoride

E

ffective diet

B

ad bacteria

A

bsence saliva

D

ietary habits poor

2014-03-15

17

PRÓCHNICA

ZDROWIE

S

aliva adequate

A

ntimicrobal

F

luoride

E

ffective diet

B

ad bacteria

A

bsence

saliva

D

ietary

habits poor

Epidemiologia chorób jamy ustnej

– aktualna sytuacja w naszym regionie

10%

20%

24% 25%

13% 14%

9%

11%

19%

13%

15%

3%

3,5%

6%

5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

6 lat

7 lat

12 lat

18 lat

1995

1999

2003

2007

2010

Odsetek dzieci i młodzieży wolnych od próchnicy

2014-03-15

18

Młoda matka musi być świadoma jak odżywiać i

pielęgnować dziecko, aby nie dopuścić do

rozwoju choroby próchnicowej.

Błędy popełniane od chwili urodzenia dziecka

kumulują się i bardzo często prowadzą do

niepohamowanego rozwoju choroby

próchnicowej.

Szczepańska Czas. Stomatol., 2009, 62, 9, 711-721

EDUKACJA

KOBIET CIĘŻARNYCH

ORAZ

MŁODYCH MATEK

2014-03-15

19

DO KOGO KIERUJEMY PROGRAM:



kobiety w okresie ciąży



matki dzieci do lat 3

PROPAGATORZY PROGRAMU:



poradnie K



ginekolodzy



położne



szkoły rodzenia



pediatrzy

EDUKACJA KOBIET CIĘŻARNYCH

ORAZ MŁODYCH MATEK

SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:



ulotki informacyjne dystrybuowane przez

propagatorów programu



książeczki zdrowia jamy ustnej matki i dziecka



wizyty kontrolne i edukacyjne

w gabinetach stomatologicznych

EDUKACJA KOBIET CIĘŻARNYCH

ORAZ MŁODYCH MATEK

2014-03-15

20

EFEKT PROGRAMU:



świadoma kobieta w ciąży, która chce

kontrolować stan zdrowia swojej jamy ustnej

i leczyć wykryte w jej obrębie choroby

/próchnica, parodontoza/



młoda matka, która zna zasady profilaktyki

chorób jamy ustnej jej potomstwa

i od 1 urodzin zgłasza się regularnie na

badania kontrolne jamy ustnej swojego dziecka

EDUKACJA KOBIET CIĘŻARNYCH

ORAZ MŁODYCH MATEK

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

Wizyty kontrolne co 6 miesięcy.

Profilaktyka profesjonalna.

Edukacja dotycząca:



prawidłowego odżywiania,



szczotkowania zębów.

PROFILAKTYKA W OKRESIE

PRZEDSZKOLNYM

2014-03-15

21

PROGRAM

PROFILAKTYCZNY

DLA DZIECI

PRZEDSZKOLNYCH

DO KOGO KIERUJEMY PROGRAM:



dzieci w wieku 3-6 lat



matki dzieci od lat 3 do lat 6

PROPAGATORZY PROGRAMU:



pediatrzy



pielęgniarki środowiskowe



wychowawcy przedszkolni



dyrektorzy przedszkoli

PROGRAM PROFILAKTYCZNY

DLA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH

2014-03-15

22

SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:



ulotki informacyjne dystrybuowane przez

propagatorów programu



książeczki zdrowia jamy ustnej dziecka



wizyty adaptacyjne, kontrolne i edukacyjne

w gabinetach stomatologicznych



profilaktyka profesjonalna w postaci

lakierowania zębów co 6 miesięcy

/zabieg nie jest finansowany przez NFZ/

PROGRAM PROFILAKTYCZNY

DLA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH

EFEKT PROGRAMU:



świadoma matka, która chce kontrolować

stan zdrowia jamy ustnej swojego dziecka

oraz zapobiegać, a w ostateczności leczyć

wykryte choroby



świadoma matka, która umie w ramach

profilaktyki domowej dbać o zdrowie jamy

ustnej swojego dziecka



dziecko które nie boi się stomatologa,

chętnie przychodzi na wizyty kontrolne

na których przeprowadzane są zabiegi

profilaktyczne lub nawet lecznicze

PROGRAM PROFILAKTYCZNY

DLA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH

2014-03-15

23

Mycie zębów pastą z fluorem od momentu
pojawienia się pierwszego zęba.

Profilaktyka profesjonalna – lakierowanie
wszystkich zębów lakierami z dużą
zawartością fluoru.

FLUOR PODSTAWĄ PROFILAKTYKI

PRÓCHNICY

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

Wizyty kontrolne co 6 miesięcy.

Profilaktyka profesjonalna.

Edukacja dotycząca:



prawidłowego odżywiania,



szczotkowania zębów.

SZKOŁA PODSTAWOWA MIEJSCEM

PROFILAKTYKI ZĘBÓW STAŁYCH

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

2014-03-15

24

SZKOŁA PODSTAWOWA

MIEJSCEM PROFILAKTYKI

CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

ZĘBÓW STAŁYCH

DO KOGO KIERUJEMY PROGRAM:



dzieci w wieku 7-12 lat

PROPAGATORZY PROGRAMU:



pielęgniarki szkolne i środowiskowe



wychowawcy klas



nauczyciele



dyrektorzy szkół

SZKOŁA PODSTAWOWA MIEJSCEM

PROFILAKTYKI CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

ZĘBÓW STAŁYCH

dr hab.n.med. Katarzyna Emerich, Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego, GUMed

2014-03-15

25

SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:



ulotki informacyjne



książeczki zdrowia jamy ustnej dziecka

sprawdzane przez wychowawców



lekcje edukacyjne dotyczące prawidłowego

odżywiania ograniczającego rozwój próchnicy



co 2 tygodnie profilaktyka zbiorowa w postaci

wybarwiania płytki bakteryjnej oraz

szczotkowania zębów preparatem z dużą

zawartością fluoru

/zabieg profilaktycznego

szczotkowania zębów jest finansowany w ramach

procedur NFZ tylko 6 razy w roku w klasach I-VI/

SZKOŁA PODSTAWOWA MIEJSCEM

PROFILAKTYKI CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

ZĘBÓW STAŁYCH

EFEKT PROGRAMU:



świadome dziecko, która wie jak należy się

odżywiać aby ograniczać rozwój choroby

próchnicowej i otyłości



świadome dziecko, które umie w ramach

profilaktyki domowej dbać o zdrowie swojej

jamy ustnej



dziecko, które rozumie potrzebę wizyt

kontrolnych i nie boi się stomatologa



dziecko, które dzięki grupowym zabiegom

profilaktycznych ma zęby mniej podatne na

chorobę próchnicową

SZKOŁA PODSTAWOWA MIEJSCEM

PROFILAKTYKI CHOROBY PRÓCHNICOWEJ

ZĘBÓW STAŁYCH

2014-03-15

26

SKLEPIK SZKOLNY

12 PRZYKAZAŃ

dla

RODZICÓW

i

OPIEKUNÓW

oraz

PEDIATRÓW

2014-03-15

27

1. Matka/opiekun powinien

czyścić dziąsła

dziecka zanim

pojawią się pierwsze zęby mleczne. Zabieg ten pozwala

usunąć resztki pokarmowe z jamy ustnej.

2. Należy zacząć stosowanie

pasty do zębów z fluorem

od

chwili pojawienia się pierwszych zębów mlecznych,

ponieważ fluor zapobiega chorobom jamy ustnej (w tym

próchnicy). Marka pasty nie ma znaczenia. Ważne jest

stężenie fluorków w paście do zębów: do 2 roku życia

500 ppm F, od 2 do 6 roku życia 1000 ppm F, od 6 roku

życia >1450 ppm F.

3. Zęby dziecka i swoje należy

czyścić dwa razy dziennie

a nawet częściej (po śniadaniu i po kolacji). Równie

dobrze można oczyszczać zęby przy użyciu szczoteczki

elektrycznej i zwykłej.

12 PRZYKAZAŃ

aby dziecko miało zdrowe zęby

4. Do ukończenia przez dziecko 6-go roku życia,

rodzic

powinien pomagać dziecku

przy szczotkowaniu używając

pasty do zębów z fluorem, w ilości odpowiadającej

wielkości ziarna grochu.

5. Wizyty u dentysty

powinny odbywać się regularnie w

odstępach nie większych niż

6 miesięcy

. U dzieci z grupy

wysokiego ryzyka należy

lakierować zęby

lakierem z

fluorem co najmniej 2 razy w roku.

6. Karmienie piersią

należy kontynuować do 6 miesiąca życia

dziecka. Po wyrznięciu się pierwszych zębów mlecznych

lepszą praktyką jest karmienie w określonych porach, niż

na żądanie.

12 PRZYKAZAŃ

aby dziecko miało zdrowe zęby

2014-03-15

28

12 PRZYKAZAŃ

aby dziecko miało zdrowe zęby

7. Od momentu pojawienia się w jamie ustnej zębów

mlecznych przed zaśnięciem oraz

w trakcie snu

nie

należy podawać dziecku nic do jedzenia, a do picia

jedynie wodę

.

8. Oblizywanie łyżeczki lub smoczka dziecka prowadzi

do

zakażenia dziecka

bakteriami próchnico-twórczymi.

9. Ssanie smoczka lub picie z butelki ze smoczkiem

w wieku powyżej 18 miesięcy może prowadzić do wad

zgryzu i próchnicy. Podobnie jak parafunkcje w postaci

ssania palca mogą spowodować wystąpienie wad zgryzu.

10. Częste pojadanie

miedzy posiłkami

, pojenie sokami

(np. Kubuś) lub słodkimi herbatkami zwiększa znacznie

ryzyko próchnicy.

11. Ślina mając działanie buforujące i remineralizujące

stanowi barierę ochronną, jednak pozytywne działanie

ujawnia się dopiero po 30 minutach po posiłku. W związku

z powyższym

dziecko nie powinno jeść lub pić

słodkich

napojów

częściej niż co 2 godziny.

12. Słodycze

z wyjątkiem lizaków nie muszą być zabraniane

dzieciom jeżeli są podawane w ramach regularnego

posiłku np.

na deser

podana czekolada ma najmniejsze

działanie próchnicotwórcze.

12 PRZYKAZAŃ

aby dziecko miało zdrowe zęby

2014-03-15

29

Katedra i Zakład Stomatol

ogii Wieku Rozwojowego

,

Gdańskiego Uniwersytetu

Medycz

nego

DZIĘKUJĘ
ZA UWAGĘ

dr hab.n.med. Katarzyna

Emerich prof.nadzw.